Xây dựng cơ chế điều hành tỷ giá của Việt Nam

baùn thöôøng xuyeân vôùi nhau. Baây giôø giaû duï raèng heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi giöõa hai nöôùc coá ñònh. Neáu Myõ coù möùc laïm phaùt cao hôn cuûa Anh, chuùng ta coù theå döï kieán ngöôøi tieâu duøng Myõ mua nhieàu haøng cuûa Anh hôn vaø ngöôøi tieâu duøng Anh giaûm bôùt vieäc nhaäp khaåu haøng cuûa Myõ (do giaù haøng hoùa Myõ cao). Phaûn öùng naøy seõ laøm cho saûn xuaát cuûa Myõ giaûm vaø thaát nghieäp taêng. Noù cuõng coù theå laøm cho laïm phaùt ôû Anh taêng do möùc caàu haøng hoùa cuûa Anh vöôït quaù möùc cung haøng hoùa do Anh saûn xuaát. Noùi toùm laïi laïm phaùt cao ôû Myõ coù theå gaây laïm phaùt cao ôû Anh. Caùc keát quaû seõ khoâng nhaát thieát gioáng nhö vaäy trong moät moâi tröôøng tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi töï do. Do laïm phaùt ôû Myõ cao, vieäc gia taêng nhu caàu cuûa Myõ ñoái vôùi haøng hoùa Anh seõ gaây aùp löïc taêng giaù trò ñoàng baûng Anh. Laø keát quaû thöù hai cuûa möùc laïm phaùt cao ôû Myõ, vieäc möùc caàu cuûa Anh ñoái vôùi haøng hoùa Myõ giaûm seõ haøm yù möùc cung ñoàng baûng Anh ñeå baùn (chuyeån ñoåi thaønh ñoâ-la) cuõng giaûm. Ñeán löôït mình, söï giaûm naøy cuõng seõ gaây aùp löïc taêng giaù trò ñoàng baûng Anh. Ñoàng baûng Anh seõ taêng giaù do caùc löïc thò tröôøng naøy (trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh ñoàng baûng Anh seõ khoâng ñöôïc pheùp taêng giaù). Söï taêng giaù naøy seõ laøm haøng hoùa Anh ñaét hôn ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng Myõ- ñaét nhö haøng hoùa Myõ ngay caû khi caùc nhaø saûn xuaát Anh khoâng taêng giaù haøng hoùa cuûa mình. Giaù caû haøng hoùa cao hôn laø do ñoàng baûng Anh taêng giaù, ñoøi hoûi phaûi caàn moät löôïng ño-la lôùn hôn ñeå mua cuøng moät löôïng baûng Anh nhö tröôùc. ÔÛ Anh, giaù caû thaät söï cuûa haøng hoùa ñöôïc tính baèng ñoàng baûng Anh coù theå khoâng thay ñoåi. Ngay caû khi haøng hoùa ôû Myõ taêng, ngöôøi tieâu duøng Anh seõ tieáp tuïc mua haøng hoùa Myõ vì ñoàng baûng cuûa hoï coù theå ñoåi laáy ñöôïc nhieàu ñoâ-la hôn (do ñoàng baûng Anh taêng giaù so vôùi ñoàng ñoâ-la). Ñieàu naøy cho thaáy raèng laïm phaùt ôû Myõ seõ coù moät aûnh höôûng lôùn hôn ñoái vôùi laïm phaùt ôû caùc nöôùc khaùc trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh hôn laø trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi. Caùc vaán ñeà moät nöôùc naøy gaëp khoâng nhaát thieát seõ laây nhieãm sang caùc nöôùc khaùc trong moät moâi tröôøng tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi töï do. Trong ví duï treân, Anh phaàn naøo ñöôïc caùch ly khoûi taùc ñoäng cuûa laïm phaùt Myõ nhôø vaøo caùc bieán ñoäng trong tyû giaù. - 75 - Ta haõy xem moät vaán ñeà kinh teá thöôøng gaëp keá tieáp ñoù laø thaát nghieäp. Trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh, möùc thaát nghieäp cao ôû Myõ seõ gaây neân moät söï suït giaûm trong thu nhaäp cuûa Myõ vaø suy giaûm trong söùc mua cuûa Myõ ñoái vôùi haøng hoùa Anh. Do ñoù, naêng suaát ôû Anh coù theå giaûm vaø thaát nghieäp ôû Anh taêng. Trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi, vieäc giaûm trong söùc mua cuûa Myõ ñoái vôùi haøng hoùa cuûa Anh seõ phaûn aùnh moät söï suït giaûm trong nhu caàu cuûa Myõ ñoái vôùi ñoàng baûng Anh. Söï thay ñoåi trong nhu caàu coù theå laøm cho ñoàng baûng Anh giaûm giaù so vôùi ñoàng ñoâ-la (trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh, ñoàng baûng Anh seõ khoâng ñöôïc pheùp giaûm giaù). Söï giaûm giaù cuûa ñoàng baûng seõ laøm cho haøng hoùa cuûa Anh coù veõ reû ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng Myõ, buø tröø laïi vieäc suy giaûm coù theå coù trong möùc caàu ñoái vôùi haøng hoùa Anh do möùc thu nhaäp thaáp hôn cuûa Myõ. Cuõng gioáng nhö tröôøng hôïp laïm phaùt, moät söï thay ñoåi ñoät ngoät trong möùc thaát nghieäp coù veû ít taùc ñoäng ñeán nöôùc ngoaøi trong moät heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi hôn laø trong moät heä thoáng tyû giaù coá ñònh. PHUÏ LUÏC 3: LYÙ THUYEÁT NGANG GIAÙ SÖÙC MUA Xeùt veà maët lyù thuyeát, neáu caùc yeáu toá khaùc nhö nhau, khi tyû leä laïm phaùt cuûa moät nöôùc taêng töông ñoái so vôùi laïm phaùt cuûa moät nöôùc khaùc, möùc caàu ñoàng tieàn nöôùc ñoùgiaûm do xuaát khaåu giaûm do giaù cao hôn. Ngoaøi ra, ngöôøi tieâu duøng vaø caùc coâng ty trong nöôùc coù laïm phaùt cao coù xu höôùng taêng nhaäp khaåu. Caû hai löïc naøy taïo aùp löïc giaûm giaù ñoàng tieàn cuûa nöôùc coù möùc laïm phaùt cao. Tyû leän laïm phaùt thöôøng khaùc nhau giöõa caùc quoác gia, taïo neân caùc kieåu maäu dòch quoác teá ñeå ñieàu chænh thích hôïp vaø aûnh höôûng ñeán tyû giaù hoái ñoaùi. Moät trong nhöõng lyù thuyeát noåi tieáng trong taøi chính quoác teá laø thuyeát ngang giaù söùc mua, taäp trung vaøo moái lieân heä laïm phaùt-tyû giaù hoái ñoaùi. Coù nhieàu hình thöùc khaùc nhau cuûa lyù thuyeát naøy. Theo hình thöùc tuyeät ñoái, coøn ñöôïc goïi laø “luaät moät giaù” cho raèng giaù caû cuûa caùc saûn phaåm gioáng nhau cuûa hai nöôùc khaùc nhau seõ baèng nhau khi ñöôïc tính baèng moät ñoàng tieàn chung. Neáu coù moät cheânh leäch trong giaù caû khi ñöôïc tính baèng moät ñoàng tieàn chung hieän höõu, möùc caàu seõ dòch chuyeån ñeå caùc giaù caû naøy gaëp nhau. Ví duï: neáu cuøng moät saûn phaåm ñöôïc Myõ vaø Anh saûn xuaát, vaø giaù ôû Anh thaáp hôn khi tính baèng moät ñoàng tieàn chung, caàu saûn phaåm naøy seõ taêng ôû Anh vaø giaûm ñi ôû Myõ. Vì vaäy, giaù thöïc teá tính ôû moãi nöôùc hoaëc tyû giaù hoái ñoaùi coù theå ñieàu chænh laïi hoaëc caû hai nhaân toá naøy bò taùc ñoäng ñoàng thôøi. Caû hai löïc naøy seõ laøm cho giaù caû cuûa caùc saûn phaåm seõ gioáng nhau khi ñöôïc tính baèng moät ñoàng tieàn chung. Treân thöïc teá, söï hieän höõu cuûa chi phí vaän chuyeån, thueá nhaäp khaåu, vaø haïn ngaïch coù theå ngaên caûn hình thöùc ngang giaù söùc mua tuyeät ñoái. Neáu chi phí vaän chuyeån trong ví - 76 - duï naøy cao, möùc caàu ñoái vôùi saûn phaåm coù theå khoâng chuyeån dòch theo caùch neâu treân. Vì vaäy cheânh leähc trong giaù caû seõ tieáp tuïc. Hình thöùc töông ñoái cuûa lyù thuyeát naøy laø moät hình thöùc khaùc giaûi thích cho khaû naêng baát hoaøn haûo cuûa thò tröôøng nhö chi phí vaän chuyeån, thueá quan vaø haïn ngaïch. Hình thöùc naøy coâng nhaän raèng do caùc baát hoaøn haûo cuûa thò tröôøng, giaù caû cuûa nhöõng saûn phaåm gioáng nhau khoâng nhaát thieát baèng nhau khi ñöôïc tính baèng moät ñoàng tieàn chung. Tuy nhieân, theo hình thöùc naøy, tyû leä thay ñoåi trong giaù caû saûn phaåm seõ phaàn naøo gioáng nhau khi ñöôïc tính baèng moät ñoàng tieàn chung, mieãn laø chi phí vaän chuyeån vaø caùc haøng raøo maäu dòch khoâng thay ñoåi. Giaû duï raèng chæ soá giaù caû ôû trong nöôùc (Ph) vaø ôû nöôùc ngoaøi (Pf) baèng nhau. Baây giôø giaû duï raèng theo thôøi gian, möùc laïm phaùt trong nöôùc laø Ih trong khi möùc laïm phaùt nöôùc ngoaøi laø If. Do laïm phaùt, chæ soá giaù haøng hoùa tieâu duøng (Ph) trong nöôùc trôû thaønh Ph(1+Ih). Chæ soá giaù caû cuûa nöôùc ngoaøi cuõng seõ thay ñoåi do laïm phaùt ôû nöôùc ñoù laø Pf(1+If). Neáu Ih> If vaø tyû giaù giöõa hai ñoàng tieàn cuûa hai nöôùc khoâng ñoåi, söùc mua haøng nöôùc ngoaøi seõ lôùn hôn söùc mua haøng trong nöôùc. Trong tröôøng hôïp naøy, khoâng coù ngang giaù söùc mua. Neáu Ih<If vaø tyû giaù giöõa hai ñoàng tieàn cuûa hai nöôùc khoâng ñoåi, khi ñoù söùc mua haøng trong nöôùc seõ lôùn hôn söùc mua haøng nöôùc ngoaøi. Trong tröôøng hôïp naøy cuõng vaäy, khoâng coù ngang giaù söùc mua. Theo lyù thuyeát ngang giaù söùc mua, tyû giaù hoái ñoaùi seõ khoâng giöõ nguyeân, maø seõ ñieàu chænh ñeå duy trì ngang giaù trong söùc mua. Neáu laïm phaùt vaø tyû giaù cuûa ñoàng tieàn nöôùc ngoaøi thay ñoåi, chæ soá giaù caû nöôùc ngoaøi töø goùc ñoä cuûa ngöôøi tieâu duøng trong nöôùc trôû thaønh Pf(1+If)(1+ef), trong ñoù ef tieâu bieåu cho phaàn traêm thay ñoåi giaù trò cuûa ñoàng ngoaïi teä. Theo lyù thuyeát ngang giaù söùc mua, phaàn traêm cuûa thay ñoåi trong ñoàng ngoaïi teä (ef) seõ thay ñoåi ñeå duy trì ngang giaù trong chæ soá giaù caû môùi cuûa caû hai nöôùc. Chuùng ta coù theå tính ef theo caùc ñieàu kieän cuûa ngang giaù söùc mua baèng caùch ñaët coâng thöùc cho chæ soá giaù caû môùi cuûa nöôùc ngoaøi baèng vôùi coâng thöùc tính chæ soá giaù caû môùi trong nöôùc nhö sau: Pf(1+If)(1+ef) = Ph(1+Ih) Ñeå tính ñöôïc ef chuùng ta coù ef = 1)1( )1( −+ + ff hh IP IP Vì Ph =Pf (caùc chæ soá giaù caû ban ñaàu ñöôïc giaû duï baèng nhau ôû caû hai nöôùc) neân loaïi tröø laãn nhau, coøn laïi: - 77 - ef = 1)1( )1( −+ + f h I I Coâng thöùc naøy phaûn aùnh moái lieân heä giöõa tyû leä laïm phaùt töông ñoái vaø tyû giaù hoái ñoaùi theo ngang giaù söùc mua. Löu yù raèng neáu Ih>If; ef seõ döông. Ñieàu naøy nguï yù raèng ñoàng ngoaïi teä seõ taêng giaù khi laïm phaùt trong nöôùc vöôït quaù laïm phaùt ôû nöôùc ngoaøi. Ngöôïc laïi, neáu Ih<If; ef seõ aâm. Ñieàu naøy nguï yù raèng ñoàng ngoaïi teä seõ giaûm giaù khi laïm phaùt ôû nöôùc ngoaøi vöôït quaù laïm phaùt trong nöôùc. PHUÏ LUÏC 4: TYÛ GIAÙ CAO SEÕ ÑAÅY LAÏM PHAÙT TAÊNG CAO Tỷ giá tác động gián tiếp tới lạm phát thông qua 3 con đường: Xuất khẩu ròng, cán cân thanh toán và lạm phát giá hàng tiêu dùng nhập khẩu. Khi tỷ giá USD/VND tăng (tức là khi VND giảm giá) thì cán cân thương mại, cán cân thanh toán và giá hàng tiêu dùng nhập khẩu đều tăng làm lạm phát gia tăng. Riêng đối với hàng nhập khẩu thì chỉ có những quốc gia có tỷ trọng nhập khẩu cao so với GDP mới bị ảnh hưởng rõ rệt và Việt Nam lại là một trong những quốc gia đó. Hiện tỷ trọng nhập khẩu so với GDP của Việt Nam khá lớn, chiếm khoảng trên 60%, nên lạm phát giá hàng tiêu dùng nhập khẩu ảnh hưởng trực tiếp tới chỉ số giá tiêu dùng CPI trong nước bởi hàng tiêu dùng nhập khẩu là những hàng hoá nằm trực tiếp trong thành phần của ''rổ hàng hoá'' tiêu dùng để tính CPI của Việt Nam. Mức GDP năm 2003 của Việt Nam là 605.586 tỷ đồng, kim ngạch nhập khẩu 391.097 tỷ đồng, tỷ trọng nhập khẩu trên GDP là 64,6%. Tỷ giá tăng cũng rất dễ dẫn tới cán cân thanh toán tăng và dẫn tới lạm phát. Tỷ giá có thể tác động tới lạm phát theo 2 con đường: gián tiếp và trực tiếp. Dù tỷ giá tác động gián tiếp qua trung gian (là cán cân thương mại, cán cân thanh toán và giá hàng tiêu dùng nhập khẩu) sau đó mới tác động đến lạm phát hay tác động trực tiếp đến lạm phát thì việc tỷ giá USD/VND tăng đều cho một kết quả giống nhau là sẽ tác động theo tỷ lệ thuận tới CPI của Việt Nam. - 78 - PHUÏ LUÏC 5: ÑIEÀU HAØNH CHÍNH SAÙCH TYÛ GIAÙ TRONG MOÁI QUAN HEÄ VÔÙI DÖÏ TRÖÕ NGOAÏI HOÁI, THAÂM HUÏT CAÙN CAÂN THANH TOAÙN, CHÍNH SAÙCH TAØI KHOÙA VAØ TIEÀN TEÄ Döï tröõ ngoaïi hoái vaø cheá ñoä tyû giaù Quan ñieåm truyeàn thoáng veà döï tröõ ngoaïi hoái phaùp ñònh nhaán maïnh taàm aûnh höôûng ñeán taøi khoaûn vaõng lai, theo nhöõng nghieân cöùu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi thì döï tröõ ngoaïi hoái caàn phaûi ñuû möùc ñeå taøi trôï töø 3 ñeán 6 thaùng nhaäp khaåu. Döï baùo môùi nhaát cuûa IMF, giai ñoaïn 2001 – 2006 döï tröõ ngoaïi hoái quoác gia cuûa VN ñaït töø 3,9 tyû USD naêm 2002 leân ñeán möùc cao nhaát laø 6,3 tyû naêm 2006 töông ñöông vôùi 2,5 thaùng nhaäp khaåu. Nhìn chung döï tröõ ngoaïi hoái nöôùc ta vaãn coøn thaáp so vôùi tieâu chuaån chung theo nghieân cöùu cuûa IMF. Nhöõng nghieân cöùu cuûa Greenspan (1999) vaø Guidotti (1999) cho raèng döï tröõ ít nhaát phaûi baèng vôùi doøng voán nöôùc ngoaøi ñeán haïn coù khaû naêng chaûy ra khoûi quoác gia trong voøng 1 naêm. Döï tröõ quoác gia khoâng nhöõng phaûi tính ñeán chuyeän hoaøn traû caùc khoaûn nôï ñaùo haïn khoâng theå thöông löôïng ñöôïc maø coøn phaûi ñuû ñeå trang traûi caùc khoaûn hôû trong caùn caân thanh toaùn do thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai. Baèng chöùng thöïc teá töø caùc nghieân cöùu cuûa Bussiere vaø Mulder (1999) cho thaáy quy taéc Greenspan– Guidotti veà möùc döï tröõ töông öùng vôùi nôï ngaén haïn seõ vaän haønh toát trong vieäc haïn cheá khuûng hoaûng trong tröôøng hôïp quoác gia coù thaëng dö taøi khoaûn vaõng lai khoaûng 2% GDP. Tuy nhieân, ñoái vôùi nhöõng quoác gia maø taøi khoaûn vaõng lai chæ ñaït ôû möùc caân baèng, khoâng coù thaëng dö, thì möùc ñoä döï tröõ ñeå choáng ñôõ caùc cuoäc khuûng hoaûng phaûi cao gaáp ñoâi möùc nôï ngaén haïn. Ñoái vôùi nhöõng quoác gia coù thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai, döï tröõ quoác gia phaûi ôû möùc raát cao theo caáp soá nhaân. Nhöõng nghieân cöùu ôû nhieàu nöôùc cho thaáy döï tröõ taêng theâm naøy khoaûng töø 10 ñeán 20% GDP. Giai ñoaïn 2002– 2006 laø thôøi kyø maø döï tröõ ngoaïi hoái vaø caùn caân thanh toaùn VN naèm giöõa hai traïng thaùi treân (1). Tyû leä döï tröõ ngoaïi hoái so vôùi nôï ngaén haïn raát cao do Chính phuû kieåm soaùt raát chaët cheõ caùc khoaûn vay nôï nöôùc ngoaøi ôû caû khu vöïc coâng vaø tö (2). Caùn caân taøi khoaûn vaõng lai cuûa Vieät Nam vaãn coøn thaâm huït khoaûng töø 1% ñeán 3%, nghóa laø phaûi ñoøi hoûi moät yeâu caàu döï tröõ phaùp ñònh raát cao. Neáu laáy ñieåm hoøa voán theo tieâu chuaån thaän troïng ñeå haïn cheá ruûi ro veà döï tröõ laø 6 thaùng nhaäp khaåu thì döï tröõ cuûa chuùng ta ñeán 2006 chæ môùi ñuû ñeå taøi trôï cho hôn 2,5 thaùng nhaäp khaåu, moät tyû leä quaù thaáp. Maëc duø vaäy, theo kinh nghieäm ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, neáu aùp duïng ñoàng boä caùc bieän phaùp veà kieåm soaùt voán nöôùc ngoaøi ngaén haïn vaø ñieàu haønh tyû giaù linh hoaït thì nhöõng thaùch thöùc naøy laø khoâng ñaùng ngaïi. - 79 - Quan ñieåm truyeàn thoáng cuûa caùc nhaø kinh teá cho raèng caùn caân thanh toaùn caøng bieán ñoäng nghóa laø cheânh leäch trong khoaûn hôû ñeå taøi trôï cho thieáu huït caùn caân thanh toaùn thay ñoåi caøng lôùn thì döï tröõ quoác gia phaûi caøng cao. Caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm ñaõ söû duïng nhöõng bieán ñoäng trong quaù khöù veà döï tröõ ngoaïi hoái nhö laø moät tieâu bieåu cho bieán ñoäng trong caùn caân thanh toaùn. Ñieàu naøy coù nghóa laø Vieät Nam coù khaû naêng naèm ôû traïng thaùi treân, nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân, do giai ñoïan 2002 –2006 caùn caân thaâm huït taøi khoaûng vaõng lai (chöa tính ñeán döï tröõ) khoaûn 1% ñeán 3%, ñoù laø chöa tính ñeán nhöõng cuù soác do nhöõng bieán ñoäng kinh teá quoác teá vaø trong nöôùc laøm cho thaâm huït maäu dòch trôû neân naëng neà hôn. Töø nhöõng nghieân cöùu treân, deã thaáy raèng cheá ñoä tyû giaù coá ñònh caàn moät döï tröõ ngoaïi hoái cao hôn so vôùi cheá ñoä tyû giaù thaû noåi hoaëc thaû noåi coù quaûn lyù. Chính vì theá, ngaøy caøng coù nhieàu quoác gia chuyeån sang cheá ñoä tyû giaù linh hoaït hôn ñeå giaûm bôùt söùc eùp leân döï tröõ quoác gia. Chính saùch taøi khoùa – tieàn teä vaø cheá ñoä tyû giaù Phöông thöùc chæ ñaïo vaø ñieàu haønh chính saùch tyû giaù ôû Vieät Nam cuõng khoâng naèm ngoaøi xu theá taát yeáu treân. Nhöng vaán ñeà ñaët ra laø cheá ñoä tyû giaù phaûi nhö theá naøo? Höôùng veà thò tröôøng; ñieàu tieát linh hoaït; daûi baêng tyû giaù roäng (wider band); neo tyû giaù theo moät ñoàng tieàn nhö USD chaúng haïn hoaëc moät roå tieàn bao goàm USD, euro, yen Nhaät vaø ñieàu chænh daàn theo kieåu con raén (crawling peg); hoaëc laø con raén trong ñöôøng haàm (crawling band); hay laø moät cheá ñoä tyû giaù theo kieåu Vieät Nam – laø moät heä thoáng tyû giaù naèm ñaâu ñoù giöõa caùc heä thoáng tyû giaù neâu treân. Tröôùc heát, chuùng ta haõy cuøng nhau xem xeùt nhöõng xu höôùng gaàn ñaây ôû caùc nöôùc treân theá giôùi. Nhöõng nghieân cöùu cuûa IMF cho thaáy laø haàu heát caùc quoác gia chæ duy trì moät cheá ñoä tyû giaù linh hoaït nhöng khoâng hoaøn toaøn. Chính nhöõng noãi lo sôï thaû noåi ñaõ laøm cho nhieàu NHTW duy trì tyû giaù danh nghóa trong phaïm vi caùc daûi baêng tyû giaù theo kieåu crawling peg hoaëc laø crawling band. Nhöõng cheá ñoä tyû giaù nhö theá tieâu bieåu cho moät trieån voïng trong vieäc thöïc thi moät chính saùch taøi chính thaét chaët nhaèm ñaït ñöôïc söï töï chuû veà maët kinh teá. Nhöõng ñeà xuaát veà söï töï chuû trong chính saùch kinh teá ñaët troïng taâm vaøo vieäc xem xeùt tình theá tieán thoaùi löôõng nan xoay quanh söï khoâng töông thích giöõa ba khaû naêng. Trong moät thò tröôøng voán quoác teá phaùt trieån cao ñoä ôû phaïm vi toaøn caàu thì moät cheá ñoä tyû giaù coá ñònh seõ laøm caûn trôû chính saùch tieàn teä ñoäc laäp. Coøn neáu chuyeån sang cheá ñoä tyû giaù thaû noåi hoaëc heä thoáng tyû giaù vôùi moät daûi baêng roäng (wider band), theo lyù thuyeát kinh ñieån, vieäc aùp duïng moät cheá ñoä tyû giaù thaû noåi seõ laøm cho chính saùch tieàn teä ñoäc laäp hôn. Tuy nhieân, Frenkel vaø Mussa (1981) vaø Frenkel (1983) ñaõ chæ ra raèng chæ caùc cheá ñoä tyû giaù thaû noåi hoaëc linh hoaït khoâng thoâi cuõng chöa ñuû ñeå duy trì moät chính saùch tieàn teä ñoäc laäp do tính bieán ñoäng quaù möùc cuûa tyû giaù ñi cuøng vôùi tieán trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ôû caùc nöôùc. Do ñoù, khaû naêng thöù ba laø heä thoáng tyû giaù naèm giöõa - 80 - cheá ñoä tyû giaù thaû noåi khoâng hoaøn toaøn hoaëc linh hoaït vaø neo tyû giaù (vaøo moät ñoàng tieàn hoaëc moät roå tieàn teä) coù ñieàu chænh ñöôïc chính phuû cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñaõ vaø ñang theo ñuoåi. Nhöng nhöõng heä thoáng tyû giaù nhö theá cuõng laïi ñöông ñaàu vôùi nhöõng phöùc taïp, ñoù laø phaûi coù döï tröõ quoác gia ñuû maïnh ñeå baûo veä caùc ngang giaù chính thöùc. Phuï luïc 6: SEÕ PHAÛI ÑAÙNH ÑOÅI GIÖÕA CAÙC MUÏC TIEÂU KINH TEÁ VÓ MOÂ? Mục tiêu kinh tế vĩ mô năm 2005 là đạt tốc độ tăng trưởng 8,5%, hiệu quả đầu tư nhà nước được cải thiện và ổn định lạm phát. Tuy nhiên, nhiều ý kiến tham luận tại hội thảo về giá hôm qua (24/3) cho rằng để cùng đạt được ba mục tiêu đó là rất khó và có thể sẽ phải có sự đánh đổi nhất định. Ý kiến của TS. Võ Trí Thành, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, được báo giới chú ý từ sự diễn giải cởi mở và thẳng thắn. Theo ông, ba mục tiêu nói trên không phải lúc nào cũng đạt được cùng một lúc, mà có sự đánh đổi. Vì vậy, vấn đề đặt ra là tìm ra sự đánh đổi nhỏ nhất. Một sự đánh đổi nhỏ nhất là phải gắn với việc xác định mục tiêu lớn nhất để quyết định các chính sách phù hợp. Và theo ông Thành, mục tiêu lớn nhất phải là ổn định vĩ mô, phải nâng cao hiệu quả đầu tư nhà nước. “Để cho sự đánh đổi giữa ba mục tiêu là nhỏ nhất thì tốt nhất là mục tiêu hướng vào ổn định vĩ mô và bằng mọi cách thu hút đầu tư nước ngoài, đầu tư tư nhân để phát triển, để tăng trưởng và đảm bảo được hai muc tiêu kia”, ông Thành nói. Tuy nhiên, TS. Nguyễn Thị Mùi, Viện trưởng Viện Khoa học Tài chính, lại cho rằng “trong bối cảnh 2005 này thì chúng ta không thể hy sinh mục tiêu này để đạt mục tiêu khác. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8,5% vẫn phải đạt bằng được, mục tiêu kiềm chế lạm phát dưới 6,5% cũng phải cố gắng đạt được. Rõ ràng là để đạt được những mục tiêu kinh tế vĩ mô như vậy thì phải thực hiện những chính sách hữu hiệu”. Còn theo bà Susan J.Adam, Đại diện thường trú cao cấp của Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF, mục tiêu tăng trưởng 8,5% của Việt Nam không phải là bằng mọi giá để đạt được. Vấn đề là còn những mục tiêu khác. Với chỉ số giá tiêu dùng (CPI), có thể là từ 6,5 đến 7%, một mức có thể kiểm soát và quản lý được. Chỉ số CPI và lạm phát cũng là nội dung chính mà hầu hết các đại biểu đề cập đến. Ở đây, các chuyên gia, các nhận định cũng đã có sự gặp nhau nhất định trong giải pháp và dự báo. Năm 2005, áp lực tăng giá có quá lớn? Bà Mùi khẳng định: “Áp lực tăng giá năm 2005 không phải là quá lo ngại đối với người dân cũng như các cơ quan quản lý vĩ mô, bởi vì theo suy nghĩ chủ quan của tôi thì bằng những chính sách của nhà nước, bằng những kinh nghiệm điều hành giá - 81 - của năm 2004, chúng ta sẽ kìm được giá cả ở mức chấp nhận được”. Tuy nhiên, ngoài những nguyên nhân khách quan từ thị trường thế giới, từ thiên tai, dịch bệnh trong nước…, bà Mùi cho rằng cần phải chú ý đến những áp lực khác. Đó là nhiều mặt hàng mà giá do Nhà nước quản lý dự kiến tăng trong năm 2004 nhưng chưa tăng được, mà trong năm 2005 sẽ tăng như sắt, than, chi phí vận tải, viện phí… Một nguyên nhân khác là vốn đầu tư trong năm 2005 được Quốc hội phê duyệt là rất cao, cao nhất kể từ năm 1995. Có nhiều dự án lớn phục vụ cho nền kinh tế nhưng trong bối cảnh hiệu quả đầu tư chưa được cải thiện rõ rệt thì đây cũng là một áp lực làm tăng khối lượng tiền lưu thông. Còn theo ông Võ Trí Thành, áp lực lạm phát của năm 2005 là có. Nguyên do là giá cả thế giới còn rất cao và bấp bênh. “Sự bấp bênh đó không chỉ do bên cung và bên cầu mà vai trò đầu cơ trên thế giới rất mạnh, mà khi có vai trò đầu cơ thì rất khó dự báo”, ông Thành nói. Đáng chú ý là áp lực mất giá đối với đồng Việt Nam đang được thể hiện. Từ đầu năm đến nay, các ngân hàng thương mại đã bắt đầu điều chỉnh tỷ giá theo hướng linh hoạt hơn và lãi suất đồng Việt Nam, đồng Đô-la cũng bắt đầu tăng. Một thuận lợi cho công tác bình ổn giá trong năm nay, theo ông Thành, là “vấn đề thông tin chúng ta làm tốt hơn năm ngoái; cam kết về ổn định vĩ mô của Chính phủ cũng rõ ràng và mạnh mẽ hơn”. Những bài học kinh nghiệm Một nội dung chính của hội thảo sáng nay là nhìn lại công tác bình ổn giá trong năm 2004, từ đó rút ra những kinh nghiệm cần thiết cho những năm tới. Ý kiến của TS. Võ Trí Thành được báo giới chú ý từ sự diễn giải cởi mở và thẳng thắn. VnEconomy xin tóm lược nội dung 5 bài học chính qua năm 2004 mà ông Thành đưa ra: Thứ nhất: Không bao giờ được sao nhãng chính sách ổn định vĩ mô. Từ năm 2003, ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã xẩy ra hiện tượng thiểu phát nên vấn đề lạm phát và ổn định vĩ mô dường như không mấy quan tâm. Tuy nhiên, năm 2004, lần đầu tiên cho thấy là rất đáng quan tâm. Theo đó, phản ứng của chính sách, của công chúng có nhiều điều chưa chuẩn xác. Kể cả phản ứng của một số nhà lãnh đạo cũng đã gây ra những hiệu ứng không tốt về mặt tâm lý người dân. Như vậy, bài học đầu tiên là cam kết ổn định vĩ mô, cam kết trong mọi tình huống. Thứ hai là vấn đề thông tin. Không chỉ là những thông tin giải thích cho công chúng mà còn là thông tin để dự báo, phân tích tác động. Năm 2004 là có nhiều vấn đề. Cho đến tận tháng 3, tháng 4 mới quan tâm đến những vấn đề như Trung quốc ảnh hưởng thế nào đến giá cả thế giới, và khi đó chúng ta mới xét đến Trung Quốc tiêu thụ bao nhiêu % than, xi măng thế giới… Cái nữa là khi mà xẩy ra hiện tượng lạm phát thì phân tích của chúng ta về tác động đối với các ngành khác nhau, giữa các nhóm dân cư khác nhau cũng chưa chuẩn. - 82 - Thứ ba là về phản ứng chính sách. Đối với những bất ổn định vĩ mô thì chính sách đầu tiên là chính sách vĩ mô, đó là chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa. Phản ứng của Việt Nam vẫn mang hơi hướng, mặc dù không sai, của kinh tế kế hoạch hóa. Chính sách tiền tệ, tài khóa phụ thuộc vào mục tiêu mà chúng ta muốn đạt trong năm là gì, bởi vì giữa các mục tiêu có sự đánh đổi nhất định. Thứ tư là can thiệp ở các ngành hàng cụ thể. Sự can thiệp của Nhà nước còn rất nhiều, độc quyền còn rất nhiều. Chúng ta phải nghĩ đến sự can thiệp tức thời, tức là can thiệp hành chính. Ví dụ như trong Pháp lệnh giá, chúng ta được quyền kiểm soát giá, có quyền can thiệp về hành chính. Nhưng năm vừa rồi cũng phải nói rằng kể cả cấp địa phương, rất nhiều can thiệp của chúng ta vượt ngoài luật, nhiều mặt hàng không nằm trong Pháp lệnh giá đâu. Can thiệp ở đây là can thiệp hành chính hay biện pháp kinh tế? Là thuế hay là trợ cấp? Can thiệp ngành nào, khi nào thì coi đó là cú sốc? Và khi can thiệp thì phải thông tin rõ ràng cho công chúng. Thứ năm là vai trò của doanh nghiệp nhà nước. Trong năm 2004, nói một cách nghiêm túc là khu vực doanh nghiệp nhà nước ở một số ngành hàng tuy giữ vai trò chi phối trên thị trường nhưng đã không đóng được vai trò bình ổn giá. Ở đây có hai vấn đề: quan điểm của chúng ta về doanh nghiệp nhà nước, đó là một đơn vị lấy lợi nhuận làm chính hay là khi cần Nhà nước dùng nó như một lực lượng vật chất để ổn định thị trường, và khi dùng nó để bình ổn thì Nhà nước phải có hỗ trợ. PHUÏ LUÏC 7: CHÍNH SAÙCH ÑA NGOAÏI TEÄ Hieän nay treân thò tröôøng ngoaïi teä, maëc duø USD coù vò theá maïnh hôn haún caùc ngoaïi teä khaùc. Song, neáu trong quan heä tyû giaù chæ aùp duïng moät loaïi ngoaïi teä seõ laøm cho tyû giaù raøng buoäc vaøo ngoaïi teä ñoù, cuï theå laø USD. Khi coù söï bieán ñoäng veà giaù caû USD treân theá giôùi, laäp töùc seõ aûnh höôûng ñeán quan heä tyû giaù cuûa USD ñeán ñoàng baûn teä maø thoâng thöôøng laø nhöõng aûnh höôûng raát baát lôïi. Chuùng ta neân löïa choïn nhöõng ngoaïi teä maïnh ñeå thanh toaùn vaø döï tröõ, bao goàm moät soá ñoàng tieàn cuûa nhöõng nöôùc maø chuùng ta coù quan heä thanh toaùn, thöông maïi vaø coù quan heä ñoái ngoaïi chaët cheõ nhaát ñeå laøm cô sôû cho vieäc ñieàu haønh tyû giaù cuûa VND ví duï nhö ñoàng EURO, yeân Nhaät vì hieän nay EU, Nhaät laø nhöõng thò tröôøng xuaát khaåu lôùn cuûa Vieät Nam. Cheá ñoä tyû giaù gaén vôùi moät roå ngoaïi teä nhö vaäy seõ laøm taêng tính oån ñònh cuûa tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa. ÑOÂ-LA MYÕ KHOÂNG COØN ÑOÄC TOÂN NÖÕA? Gần đây, đã có những dự báo rằng nhiều khả năng đô-la Mỹ (USD) sẽ xảy ra cơn nguy biến, khủng hoảng phá giá, mà thuật ngữ ngân hàng gọi là "devaluation". Tuy nhiên tại thời điểm hiện tại, chưa có ai dự đoán được thời gian và mức độ của sự phá giá có thể xảy ra. - 83 - Nhưng hiện tại, một sự việc không còn gì để bàn cãi nữa là đô-la đang tiếp tục sụt giá như chiếc xe hỏng phanh, mất “thắng”. Tỷ giá hối đoái của đô-la với Euro trong 4 năm qua đã sụt giảm 40% và chỉ trong một năm 2003, mức độ sụt giá đã vượt quá 20%. Hơn nữa, các nhà quan sát cho rằng đô- la còn tiếp tục sụt giá dài dài với mức độ nghiêm trọng hơn trong thời gian tới. Lập luận này được đặt ra dựa trên các yếu tố sau đây. Áp lực về thâm hụt ngân sách của Hoa Kỳ Các nhà quan sát chỉ ra rằng năm 2001, khi chính quyền của Tổng thống Bush điều hành Nhà Trắng, nước Mỹ có số thặng dư ngân sách là 127,3 tỷ USD. Thế rồi, ngay sau đó một loạt sự kiện liên tiếp xẩy ra như giảm thuế trên diện rộng, kinh tế đi vào ngõ cụt, thất nghiệp, lạm phát gia tăng, cuộc chiến xâm lược Iraq, hành động tàn bạo cực kỳ nguy hiểm của bọn khủng bố quốc tế... đã đưa nước Mỹ từ chỗ thặng dư ngân sách lâm vào thâm hụt ngân sách 459 tỷ USD, bằng 3,8% tổng GDP của cả nước. Hơn nữa, Hoa Kỳ là nước con nợ hàng đầu thế giới. Tổng số nợ của chính phủ Mỹ trong năm tài chính 2004 là 7.586 tỷ USD, bằng 67,3% GDP cả nước, vượt quá giới hạn báo động quốc tế. Thâm hụt cán cân thanh toán quốc tế vãng lai Đó là hậu quả tất yếu do Mỹ trong những năm qua đã thực thi chính sách hạn chế xuất khẩu vật tư kỹ thuật, sản phẩm kỹ thuật cao; trong khi đó kim ngạch tiêu dùng nội địa tăng quá nóng; thâm hụt thương mại về dầu mỏ tăng cao. Dẫn chứng là thâm hụt cán cân thanh toán vãng lai thời kỳ từ 1992 đến 2001 bình quân hàng năm là 189,9 tỷ USD, năm 2002 là 473,9 tỷ USD và năm 2003 vọt lên đến 530,7 tỷ USD. Các nhà phân tích cho rằng với giá cả dầu mỏ tăng cao (ngày 28/9/2004 đã vượt quá 50 USD/thùng), e rằng Hoa Kỳ khó lòng cải thiện cán cân thanh toán vãng lai. Vốn đầu tư nước ngoài vào Hoa Kỳ giảm sút Trước đây, việc cải thiện cán cân thanh toán vãng lai của Mỹ, một phần không nhỏ nhờ vào lượng tiền đầu tư nước ngoài ồ ạt đổ vào trong nước- kim ngạch FDI vào đây năm 1998 là 174,4 tỷ USD, năm 1999 là 283,4 tỷ USD và năm 2000 là 3 14 tỷ USD. Nhưng từ năm 2001, lượng đầu tư cả toàn cầu chững lại. Hệ quả là năm 2003, lượng FDI vào Hoa Kỳ giảm 44,9% so với năm 2002. Sự sụt giảm lượng tiền FDI đã trở thành áp lực lớn gia tăng thâm hụt cán cân thanh toán vãng lai của Hoa Kỳ và làm đồng đô-la sụt giá (depreciation). Nhật Bản không can thiệp nâng đỡ đồng đô-la Bạn hàng lớn của Mỹ là Nhật Bản gặp khó khăn trong việc tung ra khối lượng khổng lồ nhiều ngàn tỷ Yên để mua đô-la vào giúp đỡ Hoa Kỳ tránh được phá giá đô-la. Ví dụ năm 2003, Nhật Bản đã tung ra thị trường ngoại hối 32.900 tỷ Yên Nhật để mua vào 298,76 tỷ USD, cứu vãn đô-la không bị phá giá trên thị trường ngoại hối quốc tế. Nhưng tình hình nay đã khác trước. Từ tháng 4 năm 2004 trở đi, Chính phủ Nhật Bản đã không đề cập đến sự can thiệp mạnh mẽ như vậy nữa, mặc dầu đô-la ngày càng yếu đi. Vai trò “đô-la dầu mỏ” đã chuyển qua Euro Quan hệ giữa Hoa Kỳ và thế giới A-rập xấu đi, làm cho một loạt nước xuất khẩu dầu mỏ Trung Cận Đông đã giảm bớt cất giữ và sử dụng đô-la mà chuyển qua sử dụng đồng Euro nhiều hơn trong thanh toán quốc tế và dự trữ ngoại tệ. Có nguồn tin cho - 84 - biết Liên bang Nga cũng đã và đang sử dụng con bài này một cách rất mạnh dạn. Tất cả những điều này làm tăng thêm sức ép đối với đô-la và chắc chắn “tức nước phải vỡ bờ” như quy luật định mệnh của trời đất. Một vấn đề cấp bách đặt ra là phải làm gì để tránh thiệt hại khi đồng đô-la phá giá 15%, 20% chẳng hạn. Nếu dự đoán này là đúng, hệ quả tất yếu là số thu ngoại tệ về xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ tính bằng đô-la của tất cả các nước trên thế giới đều bị thiệt hại theo tỷ lệ tương ứng. Ngoài ra, kim ngạch dự trữ ngoại tệ và lượng vốn FDI của tất cả các nước tính bằng đô-la cũng sẽ tự nhiên “bốc hơi”, hao hụt tương ứng. Vốn liếng kinh doanh, tiền tiết kiệm, tiền lương, quỹ hưu trí, bảo hiểm, phúc lợi xã hội tính bằng đô-la của tất cả mọi người có liên quan đều phải chịu thiệt hại. Ngược lại, các khoản phải trả về nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ chưa thanh toán, các khoản nợ vay nước ngoài bao gồm tiền gốc và lãi chưa trả tính bằng đô-la cũng như các khoản nợ khác của các nước con nợ tính bằng đô-la đều mặc nhiên được giảm bớt tương ứng với tỷ lệ phá giá. Như vậy, việc phá giá đô-la có thể mang lại lợi ích cho một nhóm nước, đồng thời gây thiệt hại cho một nhóm nước khác trong mối quan hệ tương ứng. PHUÏ LUÏC 8: TYÛ GIAÙ HOÁI ÑOAÙI THÖÏC Để thấy được thực chất của tỷ giá hối đoái, chúng ta cần phải phân biệt giữa tỷ giá hối đoái danh nghĩa và tỷ giá hối đoái thực, mối quan hệ giữa chúng và qua đó thấy được sự cần thiết phải hoàn thiện, xây dựng một chính sách tỷ giá hối đoái thực trong nền kinh tế ở nước ta hiện nay. 1. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa là tỷ giá được sử dụng hàng ngày trong giao dịch trên thị trường ngoại hối, nó chính là giá của một đồng tiền được biểu thị thông qua đồng tiền khác mà chưa đề cập đến tương quan sức mua hàng hóa và dịch vụ giữa chúng. 2. Tỷ giá hối đoái thực là tỷ giá danh nghĩa được điều chỉnh bởi tương quan giá cả trong nước và ngoài nước. Khi tỷ giá danh nghĩa tăng hay giảm không nhất thiết phải đồng nghĩa với sự gia tăng hay giảm sức cạnh tranh thương mại quốc tế. Như vậy, tỷ giá hối đoái thực là một phạm trù kinh tế đặc thù và việc phân tích tỷ giá hối đoái thực sẽ là một vấn đề cần được quan tâm. Bây giờ chúng ta đi sâu tìm hiểu về phương pháp xác định tỷ giá hối đoái thực hiện nay. Tùy theo phương pháp yết giá của tiền tệ từng quốc gia, có thể xác định công thức tính tỷ giá hối đoái thực theo 2 phương pháp: - Phương pháp thứ nhất: Tính theo phương pháp yết giá gián tiếp: Nội tệ là đồng tiền yết giá, ngoại tệ là đồng tiền định giá. Ta có công thức tính tỷ giá hối đoái thực như sau : Trong đó : ° E : Tỷ giá danh nghĩa tính bằng số đơn vị ngoại tệ trên một đơn vị nội tệ - 85 - ° P : Mức giá trong nước ° P* : Mức giá nước ngoài - Phương pháp thứ hai : Tính theo phương pháp yết giá trực tiếp : Ngoại tệ là đồng tiền yết giá, nội tệ là đồng tiền định giá, ta có công thức tính tỷ giá hối đoái thực như sau: (a) Trong đó : ° E : Là tỷ giá danh nghĩa tính bằng số nội tệ trên một đơn vị ngoại tệ. ° P* : Mức giá ở nước ngoài (giá ở nước có ngoại tệ so sánh). ° P : Mức giá ở trong nước (giá ở nước có nội tệ so sánh). Hiện nay, ở nước ta chủ yếu sử dụng phương pháp thứ hai để tính tỷ giá hối đoái thực. Để hiểu tỷ giá hối đoái thực ở Việt Nam một cách đơn giản, chúng ta có thể minh họa bằng một thí dụ sau: - Giá 1 lít xăng ở Mỹ là 1,2 USD/L - Giá 1 lít xăng ở Việt Nam là 6.000 VND/L (xăng A92 không chì) - Tỷ giá giữa VND/USD là 15.728 VND/USD (ngày 10.5.2004) Ta có thể tìm ra tỷ giá hối đoái thực bằng cách so sánh giá của một lít xăng tính bằng ngoại tệ là USD: = 3,1L xăng ở Việt Nam so với 1L xăng ở Mỹ. Như vậy, 1,2 USD mua được 01 lít xăng ở Mỹ, nhưng cũng có thể mua được ở Việt Nam là 3,1 lít xăng. Tỷ giá hối đoái thực ở Việt Nam cao hơn ở Mỹ, tỷ giá hối đoái thực phụ thuộc vào : ° Tỷ giá danh nghĩa của tiền tệ 2 quốc gia đem so sánh : E ° Mức giá hàng hóa của 2 quốc gia so sánh Trên thực tế tính toán, tỷ giá hối đoái thực được tính theo từng thời điểm , vì vậy công thức tính tỷ giá hối đoái thực theo thời gian được xác định như sau : Trong đó : ° Ei,t : Là tỷ giá danh nghĩa nội tệ so với một đơn vị ngoại tệ (i) vào thời điểm (t) ° Pt : Là mức giá trong nước ở thời điểm (t) ° P*i,t: Là mức giá ở trong nước thứ (i) ở thời điểm (t) - 86 - Hiện nay, mỗi nước đều sản xuất ra nhiều loại hàng hóa khác nhau vì vậy tỷ giá hối đoái thực thường không giới hạn theo từng loại hàng hóa. Thay vào đó, tỷ giá hối đoái thực sẽ căn cứ vào các chỉ số giá cả, chủ yếu là chỉ số giá tiêu dùng để so sánh giá của một nhóm hàng hóa ở một nước so với giá của nhóm hàng hóa tương tự ở quốc gia khác. Công thức tính tỷ giá hối đoái thực sẽ là : Trong đó : - RERi,t : Là tỷ giá hối đoái thực của nội tệ so với ngoại tệ (i) ở thời điểm (t) - Ii,t : Là chỉ số tỷ giá danh nghĩa tại thời điểm (t) Æ Iit = Et/E0 ° Et : Tỷ giá danh nghĩa tại thời điểm t ° E0 : Tỷ giá danh nghĩa tại thời điểm gốc - CPI*it : Chỉ số giá tiêu dùng ở nước so sánh I ở thời điểm t - CPIt : Chỉ số giá tiêu dùng trong nước ở thời điểm t Từ sự phân tích về lý thuyết tỷ giá hối đoái thực, lấy công thức (a) : ta có một số nhận xét sau : Khi RER = 1 tức EP* = P thì giá thực tế của hai đồng tiền bằng nhau. ° Khi RER > 1 tức EP* > P thì đồng tiền nội tệ được xem là định giá thực quá thấp và ngoại tệ định giá thực quá cao. ° Khi RER < 1 tức EP* < P nội tệ được xem là định giá thực quá cao và ngoại tệ định giá thực quá thấp. Tỷ giá hối đoái thực ngày càng trở thành chỉ tiêu kinh tế vĩ mô, giữ vai trò quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân, nhất là trong xu thế hoàn cầu hiện nay, vai trò của nó được thể hiện như sau: ° Sự tăng giảm, thay đổi kim ngạch xuất khẩu có thể phản ảnh thông qua sự tăng giảm của tỷ giá hối đoái thực, nó là chỉ tiêu đánh giá sức cạnh tranh nền kinh tế nói chung và nền ngoại thương nói riêng của một quốc gia. ° Việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái trong dài hạn giúp cho Nhà nước có thể dự đoán được xu hướng tỷ giá hối đoái trong nhiều năm vì tỷ giá hối đoái thực nó là chỉ tiêu dài hạn. ° Thông qua tỷ giá hối đoái thực, Nhà nước có thể điều chỉnh các mục tiêu kinh tế vĩ mô khác để đưa nền kinh tế đi đúng hướng nhằm đạt mức tăng trưởng bền vững, bởi lẽ tỷ giá hối đoái thực được xem là chỉ tiêu phản ảnh thực chất của nội tệ so với ngoại tệ chủ yếu. - 87 - ° Tỷ giá hối đoái thực có ảnh hưởng trực tiếp đến thực thi chính sách tiền tệ quốc gia. Sự thay đổi tỷ giá hối đoái thực sẽ ảnh hưởng bằng vốn ngắn hạn, từ đó làm thay đổi tài sản Có bên bảng tổng kết tài sản của ngân hàng trung ương. ° Tỷ giá hối đoái thực là chỉ tiêu phân tích điều kiện kinh tế vĩ mô, từ đó có những phương hướng điều chỉnh tỷ giá danh nghĩa đúng hướng vì nó phản ảnh được sức mua của tiền tệ đồng thời là thước đo chủ yếu để đánh giá thực chất của nội tệ so với các ngoại tệ. Tóm lại, tỷ giá hối đoái thực là chỉ tiêu kinh tế quan trọng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ở nước ta, chính sách tỷ giá hối đoái thực là mục tiêu cơ bản trong điều hành chính sách tiền tệ ở hầu hết các quốc gia. Đảng và Nhà nước đã thể hiện quyết tâm nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam thông qua quá trình hội nhập và quyết tâm này đã được đề ra trong chương trình hành động cụ thể trong thời gian trước mắt đó là tập trung công việc chuẩn bị việc sửa đổi, bổ sung hoàn chỉnh pháp luật, cơ chế chính sách thương mại phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế quốc tế, tiếp đó là xây dựng chiến lược tổng thể về hội nhập kinh tế quốc tế trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế xã hội từ nay đến năm 2020. Làm sao đến năm 2020 về cơ bản nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại. Việc xác định, nghiên cứu tỷ giá hối đoái thực sẽ góp phần thực thi chính sách tiền tệ và thực hiện quá trình hội nhập kinh tế quốc tế được thuận lợi đạt kết quả. Phuï luïc 9: CAÙC KYÕ THUAÄT DÖÏ BAÙO Ngaân haøng Trung öông coù theå söû duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau ñeå tieán haønh döï baùo tyû giaù. Döï baùo kyõ thuaät laø vieäc söû duïng soá lieäu tyû giaù lòch söû ñeå döï baùo tyû giaù töông lai. Chaúng haïn, moät ñoàng tieàn naøo ñoù lieân tuïc taêng giaù trong 4 ngaøy coù theå cho thaáy ñoàng tieàn ñoù coù xu höôùng dieãn bieán nhö theá naøo vaøo ngaøy hoâm sau. Trong nhieàu tröôøng hôïp, ngöôøi ta öùng duïng caùc phaân tích thoáng keâ phöùc taïp hôn ñeå döï baùo kyõ thuaät baèng caùc chöông trình maùy tính. Caùc moâ hình phaân tích chuoãi thôøi gian, ñaùnh giaù söï chuyeån ñoäng trung bình vaø ñieàu ñoù cho pheùp trieån khai moät soá quy taéc nhö: “tieàn teä seõ coù xu höôùng giaûm giaù sau 3 kyø taêng tröôûng lieân tuïc tính trung bình”. Döïï baùo kyõ thuaät tyû giaù cuõng gioáng nhö döï baùo kyõ thuaät giaù coå phieáu. Neáu tyû giaù laø moät böôùc ñi ngaãu nhieân thì döï baùo kyõ thuaät khoâng chính xaùc. Neáu caùc xu höôùng lòch söû veà bieán ñoäng tyû giaù khoâng ñöôïc nhaân daïng roõ thì vieäc ñaùnh giaù caùc dieãn bieán trong quaù khöù seõ khoâng höõu ích cho vieäc döï ñoaùn nhöõng bieán ñoäng trong töông lai. Caùc moâ hình döï baùo kyõ thuaät hoã trôï cho moät soá nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng ngoaïi hoái ôû nhieàu thôøi kyø khaùc nhau. Maëc duø vaäy, moät moâ hình coù theå vaän haønh toát - 88 - trong thôøi kyø naøy nhöng khoâng nhaát thieát seõ vaän haønh toát trong thôøi kyø khaùc. Ngaøy nay coù nhieàu moâ hình döï baùo kyõ thuaät. Sau ñaây laø moät soá moâ hình cô baûn: Moâ hình vai ñaàu vai. Moâ hình naøy goàm 3 quaù trình phuïc hoài lieân tieáp dieãn ra vaøo cuoái moät xu höôùng leân (xem hình). Ñaàu Vai phaûiVai traùi Caùc quaù trình phuïc hoài thöù nhaát vaø thöù ba laø caùc vai coù ñoä cao baèng nhau vaø quaù trình phuïc hoài giöõa (ñaàu) thì cao nhaát. Taát caû ba quaù trình hoài phuïc ñöôïc döïa treân moät ñöôøng choáng ñôõ naèm ngang coøn goïi laø ñöôøng coå. Nhìn vaøo moâ hình vai ñaàu vai, coù theå döï ñoaùn ñöôïc xu höôùng bieán ñoäng cuûa tyû giaù. Neáu ñöôøng coå bò phaù vôõ, tyû giaù seõ coù daáu hieäu ñi xuoáng, coøn neáu nhö ñöôøng coå khoâng bò phaù vôõ thì tyû giaù coù theå bieán ñoäng taêng hoaëc caàm chöøng. Neáu nhö ñöôøng coå chöa bò beû gaõy thì coù khaû naêng tyû giaù seõ ñi leân ñeå baûo veä ñöôøng coå. Moâ hình vai ñaàu vai ñaûo ngöôïc laø moät hình aûnh phaûn chieáu cuûa moâ hình vai ñaàu vai. Neáu ñöôøng ñaùy hình thaønh nghóa laø tyû giaù xuoáng tôùi möùc thaáp nhaát thì seõ coù daáu hieäu tyû giaù taêng leân ñoät bieán. Ngoaøi ra, coøn coù Moâ hình song ñænh/ Moâ hình song ñaùy; Moâ hình tam ñænh/ Moâ hình tam ñaùy; Moâ hình ñænh vaø ñaùy baàu, caùc moâ hình lieân tieáp, moâ hình tam giaùc caát caùnh... Döï baùo cô baûn Döï baùo cô baûn döïa treân caùc moái quan heä giöõa caùc bieán soá kinh teá vaø tyû giaù hoái ñoaùi. Döïa treân giaù trò hieän taïi cuûa caùc bieán soá naøy cuøng vôùi taùc ñoäng lòch söû cuûa chuùng ñoái vôùi tyû giaù ñeå döï kieán veà tyû giaù. Chaúng haïn, laïm phaùt cao ôû - 89 - moät quoác gia coù theå daãn ñeán giaûm giaù ñoàng tieàn ôû quoác gia ñoù. Taát nhieân, chuùng ta phaûi xem xeùt taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá khaùc ñeán tyû giaù. Vieäc döï baùo ñôn giaûn chæ döïa vaøo caùc ñaùnh giaù chuû quan möùc ñoä bieán ñoäng cuûa caùc bieán ñoäng kinh teá döï kieán taùc ñoäng nhö theá naøo ñeán tyû giaù hoái ñoaùi. Veà maët thoáng keâ, döï baùo coù theå döïa treân nhöõng nhaân toá taùc ñoäng ñeán tyû giaù ñaõ ñöôïc ñònh löôïng. Döï baùo cô baûn coù theå ñöôïc tieán haønh baèng caùc phaân tích hoài qui, keát hôïp vôùi phaân tích ñoä nhaïy hoaëc treân cô sôû caùc hoïc thuyeát veà tyû giaù: lyù thuyeát ngang giaù söùc mua, hieäu öùng Fisher quoác teá... Döï baùo döïa treân cô sôû thò tröôøng Quaù trình trieån khai döï baùo töø caùc chæ soá thò tröôøng goïi laø döï baùo döïa treân cô sôû thò tröôøng. Chuùng ta coù theå söû duïng cho caû tyû giaù giao ngay vaø tyû giaù kyø haïn. Söû duïng tyû giaù giao ngay. Ñeå laøm roõ taïi sao tyû giaù giao ngay ñöôïc xem laø döï baùo döïa treân cô sôû thò tröôøng, giaû ñònh ñoàng baûng Anh ñöôïc döï kieán seõ taêng giaù so vôùi ñoâ-la Myõ trong moät töông lai gaàn. Döï kieán naøy seõ taïo aùp löïc laøm cho caùc nhaø ñaàu cô muù ñoàng baûng Anh baèng ñoàng ñoâ-la vaø do ñoù seõ ñaåy giaù trò ñoàng baûng Anh leân ngay laäp töùc. Ngöôïc laïi, neáu baûng Anh ñöôïc döï kieán seõ giaûm giaù so vôùi ñoâ-la thì caùc nhaø ñaàu cô seõ baùn ñoàng baûng Anh ngay baây giôø ñeå mua ñoâ-la Myõ vôùi hy voïng laø seõ mua ñoàng baûng Anh sau naøy vôùi giaù trò thaáp hôn. Haønh ñoäng naøy taïo aùp löïc laøm giaûm giaù ñoàng baûng Anh ngay laäp töùc. Nhö vaäy, giaù trò hieän taïi cuûa ñoàng baûng Anh seõ phaûn aùnh kyø voïng giaù trò ñoàng baûng Anh trong töông lai gaàn. Tyû giaù kyø haïn cuõng ñöôïc xem laø döï baùo döïa treân thò tröôøng vì noù phaûn aùnh kyø voïng cuûa thò tröôøng veà tyû giaù giao ngay vaøo cuoái thôøi kyø kyø haïn. Döï baùo hoãn hôïp: Bôûi vì khoâng coù moät kyõ thuaät döï baùo naøo lieân tuïc öu theá hôn caùc döï baùo cho neân ngöôøi ta coù theå keát hôïp nhieàu döï baùo. Nhieàu phöông phaùp döï baùo coù theå ñöôïc trieån khai baèng caùch söû duïng nhieàu kyõ thuaät döï baùo. Moãi kyõ thuaät döï baùo seõ coù quyeàn soá khaùc nhau, phöông phaùp naøo ñöôïc cho laø coù ñoä tin caäy cao seõ coù quyeàn soá cao hôn. Döï baùo tyû giaù thöïc söï seõ laø bình quaân gia quyeàn cuûa caùc phöông phaùp. Ngoaøi ra, Ngaân haøng Trung öông caàn theo doõi, phaân tích dieãn bieán thò tröôøng taøi chính quoác teá moät caùch coù heä thoáng ñeå coù cô sôû vöõng chaéc cho ñaùnh giaù, döï baùo söï vaän ñoäng cuûa caùc ñoàng tieàn chuû choát. - 90 - PHUÏ LUÏC 10: CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TIEÀN ÑEÀ CHO KHAÛ NAÊNG CHUYEÅN ÑOÅI CUÛA ÑOÀNG TIEÀN (+Quaûn lyù ngoaïi hoái 239-243) * Tình hình kinh teá vó moâ oån ñònh Ñaây laø ñieàu kieän heát söùc quan troïng ñeå coù theå gôõ boû nhöõng haïn cheá veà chuyeån ñoåi ñoàng tieàn. Theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc, chöông trình chuyeån ñoåi ñem laïi keát quaû cao hôn khi neàn kinh teá taêng tröôûng oån ñònh, tyû leä laïm phaùt thaáp, laõi suaát thöïc döông vaø oån ñònh. Neáu töông lai cuûa neàn kinh teá aûm ñaïm thì nhu caàu ñaàu cô tích tröõ voán döôùi daïng ngoaïi teä cuõng nhö vieäc chuyeån voán ra nöôùc ngoaøi seõ gia taêng. Do ñoù, thöïc hieän chuyeån ñoåi trong hoaøn caûnh naøy seõ gaây taùc haïi theâm cho neàn kinh teá. * Tyû giaù hoái ñoaùi hôïp lyù Moät cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi hôïp lyù phaûi taïo ñöôïc söï caân baèng ôû taøi khoaûn vaõng lai vaø caùn caân toång theå, khoâng taïo theâm gaùnh naëng leân caùc khoaûn nôï quoác gia, ñoàng thôøi goùp phaàn taêng döï tröõ ngoaïi teä ñeå Ngaân haøng Trung öông coù theå can thieäp oån ñònh thò tröôøng ngoaïi hoái, thò tröôøng tieàn teä... Roõ raøng laø khoâng coù moät cheá ñoä tyû giaù duy nhaát phuø hôïp vôùi moïi giai ñoaïn. Nhaát laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, cheá ñoä tyû giaù hôïp lyù thay ñoåi thöôøng xuyeân cuøng vôùi khaû naêng caïnh tranh cuûa khu vöïc saûn xuaát trong nöôùc, vôùi möùc ñoä chuyeån ñoåi cuûa ñoàng baûn teä, möùc ñoä töï do hoùa thöông maïi vaø vai troø cuûa ngaân haøng trung öông treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Vieäc löïa choïn cheá ñoä tyû giaù phuï thuoäc raát nhieàu yeáu toá. Treân lyù thuyeát, moät nöôùc ñang phaûi chòu moät möùc laïm phaùt cao, ñoàng thôøi muoán khuyeán khích thöông maïi vaø ñaàu tö quoác teá coù theå löïa choïn moät cheá ñoä tyû giaù oån ñònh. Vieäc löïa choïn chính saùch tyû giaù linh hoaït döïa vaøo nguyeân lyù chung laø noù seõ cung caáp taám chaén choáng laïi caùc bieán ñoäng beân ngoaøi vaø giuùp ñaït ñöôïc “söï töï do” trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä. Moät soá lyù do chuû yeáu ñeå aùp duïng tyû giaù linh hoaït: (1) thieáu döï tröõ ngoaïi hoái ñeå baûo veä tyû giaù coá ñònh hoaëc tyû giaù boø tröôøn; (2) thieáu thoâng tin ñeå xaùc ñònh tyû giaù caân baèng hôïp lyù döôùi cô cheá coá ñònh hoaëc boø tröôøn; vaø (3) nhaèm traùnh ñöa caùc hoaït ñoäng kinh teá vaøo thò tröôøng chôï ñen... Nhìn chung, chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai coù theå gaây maát caân ñoái ngoaïi thöông trong cheá ñoä tyû giaù coá ñònh, daãn ñeán ñoøi hoûi phaûi ñieàu chænh tyû giaù. Nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ thöïc hieän eâm ñeïp chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai baèng söï ñieàu chænh nheï nhaøng, lieân tuïc tyû giaù hoái ñoaùi. Tuy nhieân, ñoâi khi chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai seõ taïo moät söùc eùp lôùn leân tyû giaù moãi laàn coù söï thay ñoåi veà quan ñieåm chính saùch kinh teá vaø chính trò. Kinh nghieäm cho thaáy, ñoâi khi khoâng theå thaønh coâng cuøn luùc moät cheá ñoä tyû giaù oån ñònh, chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai vaø söï ñoäc laäp veà tieàn teä. - 91 - * Ñaûm baûo möùc döï tröõ quoác teá hôïp lyù Döï tröõ quoác teá coù ñöôïc töø caùc khoaûn thu ngoaïi teä chính thöùc, töø caùc khaû naêng tieáp caän vôùi caùc nguoàn taøi chính quoác teá vaø moät löôïng ngoaïi teä raát lôùn döôùi daïng taøi saûn baèng ngoaïi teä trong taàng lôùp daân cö. Yeâu caàu ñaët ra laø löôïng döï tröõ ngoaïi teä phaûi ñuû lôùn sao cho ñaûm baûo raèng neàn kinh teá coù theå thích öùng vôùi caùc chính saùch kinh teá vó moâ. Ñoàng thôøi noù phaûi ñaûm baûo khaû naêng choáng ñôõ nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät trong taøi khoaûn vaõng lai, choáng ñôõ nhöõng cuù soác coù theå ñe doïa ñeán tính chuyeån ñoåi cuûa ñoàng tieàn; cuûng coá nieàm tin cuûa daân chuùng ñoái vôùi cheá ñoä tyû giaù vaø tieán trình thöïc hieän chuyeån ñoåi laâu daøi. Beân caïnh ñoù, döï tröõ quoác teá coøn phaûi tính ñeán chuyeän chi traû caùc khoaûn nôï nöôùc ngoaøi ñaùo haïn, buø ñaép nhöõng loã hoûng trong caùn caân thanh toaùn do thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai... Tuy nhieân, löôïng döï tröõ naøy phuï thuoäc nhieàu vaøo möùc ñoä töï do hoùa tyû giaù hoái ñoaùi. Kinh nghieäm nhieàu nöôùc cho thaáy, caùc nöôùc coù tyû giaù thaû noåi tieán haønh töï do hoùa thöông maïi vaø oån ñònh tyû giaù vôùi möùc döï tröõ thaáp hôn. Coøn ñoái vôùi caùc quoác gia maø taøi khoaûn vaõng lai chæ ñaït möùc caân baèng, khoâng coù thaëng dö thì möùc ñoä döï tröõ phaûi cao gaáp ñoâi möùc nôï ngaén haïn, coøn neáu taøi khoaûn vaõng lai bò thaâm huït thì ñoøi hoûi möùc döï tröõ phaûi cao hôn nöõa. * Chính saùch kinh teá vó moâ laønh maïnh Ñieàu naøy coù nghóa laø caùc chính saùch kinh teá vó moâ phaûi coù hieäu quaû trong vieäc duy trì söï caân baèng ñoái ngoaïi vaø caân baèng ñoái noäi. Vaø ñaây cuõng chính laø muïc tieâu cuûa caùc chöông trình caûi caùch vaø neáu ñaït ñöôïc seõ môû ñöôøng cho khaû naêng chuyeån ñoåi ñoàng tieàn. Chính saùch kinh teá vó moâ phaûi maïnh tôùi möùc naøo thì raát khoù xaùc ñònh. Tuy nhieân, chuùng ta phaûi tuaân theo caùc nguyeân taéc ñaûm baûo kích thích taêng tröôûng kinh teá nhanh vaø oån ñònh. Chính saùch taøi khoùa maïnh noùi chung phaûi xaùc ñònh roõ qui moâ NSNN hôïp lyù. Chính phuû phaûi coù uy tín trong vieäc kieåm soaùt thaâm huït ngaân saùch. Trong ñieàu kieän khoâng coù söï chuû ñoäng trong ñieàu haønh hai coâng cuï nhö thueá, chi tieâu ngaân saùch thì chæ coøn caùch phaûi taêng tính linh hoaït trong chính saùch tieàn teä. Ñeán löôït noù, vieäc thöïc thi chính saùch tieàn teä laïi lieân quan ñeán cô cheá tyû giaù. Giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình chuyeån ñoåi seõ ñaëc bieät gaây ra laïm phaùt tai haïi haäu quaû cuûa vieäc thaû noåi giaù caû trong ñieàu kieän tieàn löu thoâng quaù nhieàu. Nhö vaäy ñoøi hoûi chính saùch tieàn teä phaûi chaët cheõ vaø söï hoå trôï cuûa chính saùch taøi khoùa, ngoaøi ra coøn coù caùc coâng cuï thò tröôøng môû, laõi suaát... Taát caû coøn phuï thuoäc vaøo naêng löïc quaûn lyù cuûa NHTW. Theo ñoù, caàn coù söï phaân bieät raïch roøi giöõa vai troø trung gian vôùi chöùc naêng can thieäp thò tröôøng. - 92 - * Cô cheá thò tröôøng phaùt trieån ñoàng boä Ñieàu kieän thöù naêm ñoøi hoûi laø söï thay ñoåi giaù caû phaûi tuaân theo qui luaät thò tröôøng, caû trong khu vöïc saûn xuaát laãn khu vöïc tieàn teä. Ñieàu kieän naøy nhaèm ñaûm baûo raèng caùc doanh nghieäp saûn xuaát trong nöôùc ñaõ quen vôùi moâi tröôøng caïnh tranh khoác lieät tröôùc khi aùp duïng chuyeån ñoåi taøi khoaûn vaõng lai, töø ñoù traùnh ñöôïc nhöõng cuù xoác do haøng ngoaïi xaâm nhaäp. Trong khu vöïc tieàn teä, caùc qui luaät thò tröôøng cuõng phaûi hoaït ñoäng höõu hieäu, nghóa laø laõi suaát phaûi ñöôïc xaùc ñònh theo ñuùng cung caàu; caùc chuû theå tham gia treân thò tröôøng coù theå kyø voïng hôïp lyù döïa treân cô sôû nhöõng thoâng tin veà caùc chæ soá cô baûn cuûa neàn kinh teá ñöôïc coâng boá coâng khai. Ñoàng thôøi, thò tröôøng hoái ñoaùi neân sôùm ñöôïc hoaøn thieän ñeå giuùp gia taêng vò theá ñoàng baûn teä treân thò tröôøng noäi ñòa vaø quoác teá. Ngoaøi ra, noù coøn tuøy thuoäc vaøo tính chaát oån ñònh cuûa heä thoáng tieàn teä theá giôùi, khaû naêng ñoái phoù vôùi caùc theá löïc ñaàu cô ngoaïi hoái treân thò tröôøng quoác teá.... Caùc ñieàu kieän naøy moät maët taïo thuaän lôïi cho quaù trình chuyeån ñoåi, moät maët giöõ cho neàn kinh teá traùnh ñöôïc nhöõng cuù soác, haïn cheá ñöôïc nhöõng tieâu cöïc vaø coù khaû naêng phaùt trieån beàn vöõng.