Xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

p v« s¶n ngµy cµng bÞ bÇn cïng hãa, ph¶i b¸n søc lao ®éng, chÞu thiÖt thßi. QuyÒn lîi cña hai giai cÊp vÒ kinh tÕ ®· ®èi lËp h¼n nhau, m©u thuÉn cµng t¨ng vµ tíi lóc nµo ®ã hai giai cÊp trë thµnh hai giai cÊp ®èi ®Þch trong x· héi t­ b¶n. Khi m©u thuÉn ®· ph¸t triÓn tíi ®Ønh cao cña nã, khi c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®· chÝn muåi th× lóc ®ã m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®­îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch t¹o nªn sù chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, thay ®æi c¸c mÆt ®èi lËp, lµm m©u thuÉn cò mÊt ®i, m©u thuÉn míi h×nh thµnh. Trong giíi tù nhiªn, sù chuyÓn hãa th­êng diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t theo c¸c qui luËt tù nhiªn, cßn trong x· héi, sù chuyÓn hãa l¹i diÔn ra th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngõ¬i. VÝ dô: trong tù nhiªn, sù ®Êu tranh gi÷a biÕn dÞ vµ di truyÒn trong sinh vËt thÕ hÖ tr­íc t¹o ra lo¹i sinh vËt míi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña thÕ hÖ tr­íc vµ c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm míi, thÝch nghi h¬n víi ®iÒu kiÖn m«i tr­êng xung quanh. Sù ®Êu tranh nµy theo quy luËt tiÐn hãa tù nhiªn vµ tù diÔn ra kh«ng cÇn søc m¹nh hay sù chi phèi cña bµn tay con ngêi. Cßn trong x· héi, m©u thuÉn gi÷a LLSX vµ QHSX muèn ®­îc gi¶i quyÕt ph¶i cã c¸c cuéc c¸ch m¹ng, do con ngêi t¹o ra, bÞ chi phèi dø¬i ý thøc tiÕn bé cña con ngõ¬i, h×nh thµnh QHSX míi, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña LLSX. Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra rÊt phøc t¹p víi nhiÒu h×nh thøc phong phó. Th«ng th­êng sù chuyÓn hãa cã ba d¹ng: Mét mÆt ®èi lËp nµo ®ã mÊt ®i, mÆt ®èi lËp míi xuÊt hiÖn. C¸c mÆt ®èi lËp thay ®æi vÞ trÝ, t­¬ng quan lùc l­îng. VÝ dô sù thay ®æi ®iÖn tÝch ©m vµ d­¬ng trong ph¶n øng h¹t nh©n ®Ó t¹o ra h¹t nh©n míi. C¶ hai mÆt ®èi lËp cïng thay ®æi lªn mét tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph­¬ng diÖn chÊt cña sù vËt. VÝ dô: ®Þa chñ, quÝ téc víi n«ng d©n lµ hai giai cÊp t¹o nªn m©u thuÉn trong x· héi phong kiÕn. Khi x· héi phong kiÕn sôp ®æ, bÞ thay thÕ b»ng x· héi t­ b¶n chñ nghÜa th× hai giai cÊp m©u thuÉn c¬ b¶n trong x· héi cò ®­îc thay thÕ b»ng hai giai cÊp lµ t­ s¶n vµ v« s¶n. Hai giai cÊp nµy ®Òu cã nhËn thøc, hiÓu biÕt cao h¬n hai giai cÊp trong thêi phong kiÕn, tøc lµ cã sù ph¸t triÓn cao h¬n vÒ chÊt. Nh­ vËy, sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp ®· ®a tíi sù chuyÓn hãa gi÷a chóng, lµm c¸c mÆt ®èi lËp thay ®æi, t¹o nªn c¸c mÆt ®èi lËp míi. Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cò ®­îc thay thÕ b¾ng sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp míi. M©u thuÉn cò mÊt ®i, m©u thuÉn míi h×nh thµnh. Cø nh­ thÕ sù ®Êu tranh, chuyÓn hãa gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong m©u thuÉn lµm cho sù vËt hiÖn t­îng ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Sù ph¸t triÓn nµy diÔn ra theo ba xu h­íng: tõ thÊp tíi cao, tõ ®¬n gi¶n tíi phøc t¹p, tõ kÐm hoµn thiÖn tíi hoµn thiÖn h¬n. Hay nãi c¸ch kh¸c, sù gi¶i quyÕt m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cho sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt vµ hiÖn t­îng trong thÕ giíi kh¸ch quan. Cã thÓ nãi, thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt cña qu¸ tr×nh tån t¹i cña thÕ giíi kh¸ch quan. Lªnin ®· chØ ra r»ng: MÆc dï thèng nhÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sù vËt , hiÖn t­îng tån t¹i víi ý nghÜa nã lµ nã, nhê cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ chóng ta nhËn biÕt ®­îc c¸c sù vËt hiÖn t­îng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan. Song b¶n th©n sù thèng nhÊt chØ lµ t­¬ng ®èi vµ t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã th­êng diÔn ra liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt. KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i sù vËt æn ®Þnh, còng nh­ khi chuyÓn hãa nh¶y vät vÒ chÊt. Lªnin viÕt: “Sù thèng nhÊt (phï hîp, ®ång nhÊt, t¸c dông ngang nhau) cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn, t¹m thêi, tho¸ng qua t­¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi, còng nh­ sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng lµ tuyÖt ®èi”. Trªn ®©y ta ®· ph©n tÝch qu¸ tr×nh tån t¹i, h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn biÖn chøng, cho thÊy m©u thuÉn lµ mét hiªn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn. Dï muèn hay kh«ng muèn chóng vÉn tån t¹i trong sù vËt hiÖn t­îng cña thÕ giíi kh¸ch quan. V× vËy chóng ta cÇn th¼ng th¾n nh×n nhËn, vµ thõa nhËn m©u thuÉn. Khi nghiªn cøu mét sù vËt hiªn t­îng nµo th× cÇn nghiªn cøu nh÷ng m©u thuÉn cña ®èi t­îng ®ã. Tõ ®ã t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p, c¸ch thøc t¸c ®éng tíi sù vËt hiÖn t­îng ®ã sao cho phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan, phôc vô cho nhu cÇu cña con ngõ¬i. Bªn c¹nh nh÷ng kiÕn thøc vÒ m©u thuÉn biÖn chøng, chóng ta sÏ tiÕp tôc t×m hiÓu mét sã ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. b, NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa tr­íc hÕt ph¶i mang nh÷ng tÝnh chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng chÝnh lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn nghÜa lµ ph¹m trï hµng hãa, phµm trï tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng ®­îc ph¸t triÓn vµ ®­îc më réng. Dung l­îng thÞ tr­êng vµ c¬ cÊu thÞ tr­êng ®­îc më réng vµ hoµn thiÖn. Mäi quan hÖ kinh tÕ trong x· héi ®Òu ®­îc tiÒn tÖ hãa. Khi ®ã ngõ¬i ta gäi kinh tÕ hµng hãa lµ kinh tÕ thÞ tr­êng. Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng. Ch¼ng h¹n, m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng-x· héi cña Céng hßa Liªn bang §øc, kinh tÕ thÞ tr­êng mang mµu s¾c Trung Quèc,...NÕu g¸c l¹i nh÷ng ®Æc ®iÓm c¸ biÖt cña nh÷ng m« h×nh trªn, th× kinh tÕ thÞ tr­êng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh­ sau: Mét lµ: TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao. C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p c¸c chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña m×nh. C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®­îc tù do liªn kÕt, liªn doanh, tù do tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh. §©y lµ ®Æc tr­ng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Hai lµ: Hµng hãa trªn thÞ tr­êng rÊt phong phó, trong ®ã cã sù xuÊt hiÖn cña lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt lµ hµng hãa søc lao ®éng. Lo¹i hµng hãa nµy cã ­u ®iÓm lµ sau khi mua ngõ¬i mua kh«ng bÞ lç mµ cßn thu ®­îc l·i. L·i nµy ®­îc thÓ hiÖn ë phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ trong s¶n phÈm, ®­îc sinh ra do lao ®éng trõu t­îng cña ngõ¬i c«ng nh©n. Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ sè l­îng vµ chñng lo¹i nh÷ng hµng hãa trªn thÞ tr­êng cho thÊy tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña n¨ng suÊt lao ®éng, cña quan hÖ trao ®æi, ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng. Ba lµ: Gi¸ c¶ ®­îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr­êng.Gi¸ c¶ thÞ tr­êng võa lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ tr­êng, võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh, quan hÖ cung cÇu hµng hãa vµ dÞch vô. Bèn lµ: C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Muèn cã nhiÒu lîi nhuËn, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kÜ thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt, gi¶m chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt nh»m thu lîi nhuËn siªu ng¹ch.Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh diÔn ra trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ l­u th«ng, trong néi bé tõng ngµnh vµ gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. N¨m lµ: Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ hÖ thèng kinh tÕ më, ®­îc ®iÒu hµnh bëi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ ph¸p luËt cña Nhµ n­íc. Mçi ®Æc tr­ng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tæng hîp c¶ n¨m ®Æc tr­ng sÏ gióp ta h×nh dung ®­îc kh¸i qu¸t cÊu tróc cña m« h×nh kinh tÕ nµy. Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo xu h­íng thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« tõ trung t©m, trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i ngµy nay lµ m« h×nh hîp lý h¬n c¶. M« h×nh nµy, vÒ ®¹i thÓ, ®¸p øng ®­îc nh÷ng th¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn. ë n­íc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trªn thùc tÕ, ch¼ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ n÷a, cßn lµ c«ng cô, lµ ph­¬ng thøc ®Ó n­íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §©y lµ sù ®Þnh h­íng cña mét x· héi mµ sù hïng m¹nh cña nã nhê vµo sù giµu cã vµ h¹nh phóc cña nh©n d©n. X· héi kh«ng cã chÕ ®é ngõ¬i bãc lét ngõ¬i, dùa trªn c¬ së “nh©n d©n lao ®éng lµm chñ, con ngõ¬i ®­îc gi¶i phãng khái ¸p bøc, bãc lét, bÊt c«ng, lµm theo n¨ng lùc, h­ëng theo lao ®éng, cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn c¸ nh©n”. X· héi cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao trªn c¬ së khoa häc, c«ng nghÖ vµ lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. §Þnh h­íng XHCN cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ cÇn thiÕt vÇ cã tÝnh kh¸ch quan. Néi dung ®Þnh h­íng XHCN cña kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta ®· ®­îc héi th¶o khoa häc nhiÒu lÇn. §· cã nhiÒu ngõ¬i cho r»ng thÞ tr­êng lµ c¸i cña riªng cña chñ nghÜa t­ b¶n; thËm chÝ lµ kh«ng cã thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa v× kinh tÕ thÞ tr­êng vµ chñ nghÜa x· héi lµ hai thø kh«ng thÓ dung hîp ®­îc. Hä cho r»ng: “ C¶ vÒ lÝ thuyÕt vµ thùc tiÔn, kinh tÕ thÞ tr­êng-®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - kh«ng thÓ ®i ®«i víi ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®ô¬c”...Xong thùc tÕ ®· chøng minh ®­êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Theo ý kiÕn cña ®a sè c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam, cã thÓ quan niÖm ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cã nh÷ng néi dung chÝnh nh­ sau: Mét lµ: Hai mÆt kinh tÕ vµ x· héi cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta ®­îc chñ ®éng kÕt hîp víi nhau ngay tõ ®Çu th«ng qua ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi trªn c¶ tÇm qu¶n lÝ vÜ m« vµ vi m«. NÕu ë tÇm vi m«, c¸c chñ doanh nghiÖp lÊy lîi nhuËn lµ môc tiªu x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× ë tÇm vÜ m«, Nhµ n­íc dïng hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi lµm môc tiªu qu¶n lÝ nh»m thùc hiÖn t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Hai lµ: cïng víi sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, m«i tr­êng sinh th¸i cña ®Êt n­íc ®­îc chñ ®éng b¶o vÖ. Ba lµ: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN lµ nÒn kinh tÕ cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, cã tÝch luü trong néi bé nÒn kinh tÕ. Bèn lµ: Kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, cïng víi kinh tÕ hîp t¸c lµ nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ trong n­íc. Ngoµi ra, Nhµ n­íc ®Çu t­, ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh»m t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho d©n vµ gãp phÇn t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc ph¸t triÓn mét c¸ch b×nh ®¼ng víi nhau. N¨m lµ: Nhµ n­íc XHCN thùc hiÖn vai trß “bµ ®ì”, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn l¬i cho kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®óng h­íng. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn b»ng hÖ thèng ph¸p luËt. S¸u lµ: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ d©n téc hßa nhËp víi kinh tÕ quèc tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc-kÜ thuËt, c«ng nghÖ thÕ giíi, thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. 2, C¬ së thùc tiÔn a, Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n­íc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN: Khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng, chóng ta ®øng tr­íc mét thùc tr¹ng lµ: ®Êt n­íc ®· vµ ®ang tõng b­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi rÊt thÊp. H¬n n÷a, nÒn kinh tÕ n­íc ta chÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. V× vËy, nÒn kinh tÕ n­íc ta tuy kh«ng cßn hoµn toµn lµ kinh tÕ tù nhiªn tù cung tù cÊp, nh­ng còng ch­a ph¶i lµ kinh tÕ hµng hãa theo nghÜa ®Çy ®ñ. MÆt kh¸c, do cã sù ®æi míi vÒ mÆt kinh tÕ cho nªn nÒn kinh tÕ n­íc ta còng kh«ng cßn lµ nÒn kinh tÕ chØ huy. Cã thÓ nãi, thùc tr¹ng kinh tÕ n­íc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa kÐm ph¸t triÓn, cßn mang tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc vµ chÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. Thùc tr¹ng nµy ®­îc biÓu hiÖn ë c¸c mÆt sau: Kinh tÕ hµng hãa cßn kÐm ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc. Sù yÕu kÐm ®ã ®­îc thÓ hiÖn ë: - Tr×nh ®é c¬ së vËt chÊt- kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ x¶n xuÊt yÕu kÐm. - HÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng, dÞch vô x· héi ch­a ®ñ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë trong n­íc vµ ch­a ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó më réng giao l­u víi thÞ tr­êng quèc tÕ. - C¬ cÊu kinh tÕ cßn mÊt c©n ®èi vµ kÐm hiÖu qu¶. Tõ xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá cho nªn c¬ cÊu kinh tÕ n­íc ta cßn mang nhiÒu tÝnh chÊt cña mét c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp. Ngµnh nghÒ ch­a ph¸t triÓn. Sau §¹i héi §¶ng, tuy c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh vµ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ®· cã nhiÒu thay ®æi, nh­ng vÉn ch­a h×nh thµnh ®­îc mét c¬ cÊu kinh tÕ míi hîp lÝ vµ cã hiÖu qu¶. - Chóng ta ch­a cã thÞ tr­êng theo ®óng nghÜa cña nã. NÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta ®· ®­îc h×nh thµnh vµ ®ang ph¸t triÓn. V× vËy, thÞ tr­êng ë n­íc ta còng ®ang ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Xem xÐt mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr­êng ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m võa qua th× thÊy thÞ tr­êng ë n­íc ta cßn lµ thÞ tr­êng ë tr×nh ®é thÊp. TÝnh chÊt cña nã cßn hoang s¬. VÒ c¬ b¶n, n­íc ta vÉn ch­a cã thÞ tr­êng søc lao ®éng hoÆc chØ míi cã thÞ tr­êng nµy ë khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh víi h×nh thøc thuª mø¬n cßn th« s¬. Tuy vËy ®iÒu nµy ®· ph¶n ¸nh sù ®æi míi to lín trong nhËn thøc vµ quan ®iÓm cña §¶ng vµ d©n ta vÒ søc lao ®éng vµ c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Mét thêi gian dµi ë n­íc ta, t­ liÖu s¶n xuÊt l­u chuyÓn trong néi bé c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh lµ nh÷ng hµng hãa ®Æc biÖt. Nã kh«ng ®­îc mua b¸n mét c¸ch tù do vµ së dÜ nh­ vËy lµ v× vai trß ®Æc biÖt quan träng cña nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt. NÕu t­ liÖu s¶n xuÊt r¬i vµo tay t­ nh©n, nã sÏ trë thµnh ph­¬ng tiÖn n« dÞch lao ®éng cña ngêi kh¸c. Søc lao ®éng, tiÒn vèn còng ®ùoc quan niÖm kh«ngph¶i lµ hµng hãa v.v... Bªn c¹nh ®ã chóng ta vÉn ch­a cã thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng tiÒn vèn, hoÆc míi chØ cã thÞ tr­êng nµy ë khu vùc ngoµi quèc doanh. - N¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ngõ¬i cßn thÊp. Do vËy, møc tiªu dïng cña x· héi tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1990 ®Òu lín h¬n møc GDP hµng n¨m. Chóng ta kh«ng cã tÝch luü néi bé tõ nÒn kinh tÕ trong n­íc. Cô thÓ lµ tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1990 tiÕt kiÖm ®Òu lµ sè ©m ( n¨m 1988: -50; n¨m 1990: -10 ). Theo sè liÖu cña Ng©n hµng ThÕ giíi n¨m 1991 th× møc thu nhËp b×nh qu©n tÝnh theo ®Çu ngõ¬i cña n­íc ta vµo lo¹i thÊp nhÊt trong c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ( ViÖt Nam: trªn 200 USD, trong khi ®ã, Trung Quèc lµ 370 USD, Th¸i Lan:1420 USD,...) Mét thêi gian dµi tån t¹i nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bap cÊp ë n­íc ta ®· ®Ó l¹i nh÷ng ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi c«ng cuéc ®æi míi mµ chóng ta ®ang tiÕn hµnh. Do nhËn thøc chñ quan duy ý chÝ vÒ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa cho nªn trong nhiÒu thËp kØ võa qua, ë n­íc ta ®· tån t¹i m« hinh kinh tÕ chØ huy víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. Thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh tÕ ®· chøng minh m« h×nh nµy cã nhiÒu nh­îc ®iÓm. Nã gÇn nh­ ®èi lËp víi kinh tÕ hµng hãa vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ cò h×nh thµnh trªn c¬ cë thu hÑp hoÆc gÇn nh­ xãa bá quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ, lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ “hiÖn vËt hãa”. Cßn c¬ chÕ míi ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së më réng quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ. Trong c¬ chÕ cò, c¸c ph¹m trï gi¸ c¶, tµi chÝnh, l­u th«ng tiÒn tÖ lµ nh÷ng ph¹m trï vèn cã cña kinh tÕ hµng hãa mÆc dï cã ®­îc sö dông xong chØ lµ h×nh thøc. HËu qu¶ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp hÕt søc nÆng nÒ. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn: - Mét lµ: lµm mÊt søc m¹nh cña tæ chøc thèng nhÊt theo kÕ ho¹ch tr­íc hÕt ®èi víi kinh tÕ Nhµ n­íc. Sù chØ huy tËp trung vµ theo nhiÒu mèi ®· g©y ra sù gß bã, v­íng m¾c. Tõ ®ã, c¬ chÕ tËp trung trë thµnh bÊt lùc vµ bu«ng láng cho thùc tÕ tù ph¸t. - Hai lµ: lµm suy yÕu, triÖt tiªu ®éng lùc kinh tÕ, thËm chÝ g©y ra t¸c ®éng nh­ khuyÕn khÝch sù û l¹i, dùa dÉm, lõ¬i biÕng g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng ngõ¬i tÝch cùc, t¹o m«i trêng cho l·ng phÝ, g©y thÊt tho¸t tµi s¶n quèc gia. - Ba lµ: c¶n trë môc tiªu æn ®Þnh, c¶i thiÖn ®êi sèng ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn tån t¹i c¬ chÕ giao nép vµ cÊp ph¸t, dï cã nãi nhiÒu ®Õn bao nhiªu vÒ qui luËt gi¸ trÞ th× ®ã còng chØ lµ h×nh thøc. b, Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta Tõ sù ph©n tÝch thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã thÓ rót ra kÕt luËn: Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a chuyÓn nÒn kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc sang nÒn kinh tÕ hµng hãa tiÕn tíi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ qu¸ tr×nh chuyÓn c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc. LÞch sö ®· chøng minh r»ng kh«ng thÓ chuyÓn nÒn s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín nÕu thiÕu “®ßn xeo” lµ kinh tÕ hµng hãa. ChÝnh C.M¸c ®· coi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng hãa lµ xuÊt ph¸t ®iÓm vµ lµ ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi nÒn s¶n xuÊt lín TBCN vµ n©ng cao h¬n lµ ®iÒu kiÖn quan träng, tiÒn ®Ò cho chóng ta tiÕn hµnh thµnh c«ng sù nghiÖp tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi. VÒ thùc chÊt, ®©y lµ sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn nh»m kh¬i dËy sù sèng ®éng cña nÒn kinh tÕ, më réng giao l­u hµng hãa gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ b»ng h×nh thøc quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ trªn thÞ tr­êng. Kh¸c víi mét sè n­íc x· héi chñ nghÜa kh¸c khi chuyÓn nÒn kinh tÕ sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, khi c¸c n­íc ®ã ®· cã sù ph¸t triÓn cao h¬n chóng ta rÊt nhiÒu vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, chóng ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong hoµn c¶nh nÒn kinh tÕ mang tÝnh chÊt tù cung tù cÊp lµ phÇn lín. V× vËy, tr­íc hÕt, qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn. Bªn c¹nh ®ã, mét thêi gian dµi ë n­íc ta ®· tån t¹i m« h×nh kinh tÕ chØ huy víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung. C¬ chÕ nµy nh­ ®· nãi ë trªn gÇn nh­ ®èi lËp víi thÞ tr­êng, n¬i ®­îc coi lµ trung t©m cña s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi. V× vËy qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cßn lµ qu¸ tr×nh xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang kinh tÕ thÞ tr­êng ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn nÒn kinh tÕ më, nh»m hßa nhËp thÞ tr­êng trong n­íc víi thÞ tr­êng thÕ giíi. Kinh tÕ “®ãng”, “khÐp kÝn” th­êng g¾n víi nÒn kinh tÐ phong kiÕn, g¾n víi s¶n xuÊt nhá mang tÝnh chÊt côc bé, ®Þa ph­¬ng chñ nghÜa víi t×nh tr¹ng “bÕ quan to¶ c¶ng”. Kinh tÕ më lµ ®Æc ®iÓm vµ lµ xu thÕ cña thêi ®¹i ngµy nay mµ bÊt k× mét quèc gia nµo còng ph¶i coi träng. Trong ®iÒu kiÖn cña n­íc ta, bµi häc vÒ sù kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh cña th¬i ®¹i trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp tù do tr­íc ®©y mét lÇn n÷a l¹i sèng ®éng trrong c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt n­íc víi bèi c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi. II. m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam hiÖn nay 1, §Æc ®iÓm m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh ®æi míi, chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam a. Nh÷ng m©u thuÉn tiªu biÓu trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kØ 90 trë l¹i ®©y, cã lÏ kh«ng cßn mÊy ai nghi ngê vÒ vai trß cña s¶n xuÊt hµng hãa , cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Tuy vËy, b¶n th©n kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i cã tÝnh hai mÆt cña nã. Cho nªn trong thùc tÕ, còng ®· h×nh thµnh mét sè m©u thuÉn kh«ng tr¸nh khái. §ã lµ m©u thuÉn lu«n tån t¹i tõ khi con ngõ¬i b¾t ®Çu biÕt lao ®éng, biÕt t¸c ®éng tíi thÕ giíi kh¸ch quan, biÕt quan hÖ víi nhau trong lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho cuéc sèng cña m×nh: m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt; ®ã lµ nh÷ng m©u thuÉn tån t¹i bªn trong nÒn s¶n xuÊt: m©u thuÉn gi÷a tÝch lòy vµ tiªu dïng, m©u thuÉn gi÷a cung vµ cÇu,...Ngoµi nh÷ng m©u thuÉn th­êng x¶y ra ®èi víi tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ, kh«ng phô thuéc h×nh thøc vËn hµnh, th× c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cßn gÆp ph¶i mét sè m©u thuÉn kh¸c nh­: m©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u, m©u thuÉn gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi, gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ngõ¬i theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng, gi÷a tÝnh kÕ ho¹ch cao ®é trong tõng xÝ nghiÖp víi tÝnh v« chÝnh phñ cña toµn bé nÒn kinh tÕ,... - Tr­íc hÕt, ta xÐt tíi mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a hai nh©n tè c¬ b¶n t¹o nªn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi: lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a con ngõ¬i víi tù nhiªn ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, bao gåm t­ liÖu s¶n xuÊt vµ ngõ¬i lao ®éng. Trong khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc hiÓu lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ gi÷a ngù¬i víi ngõ¬i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi. Nã ®­îc thÓ hiÖn ë ba mÆt c¬ b¶n: quan hÖ së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc vµ qu¶n lÝ s¶n xuÊt, quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. M¸c ®· chØ ra r»ng: trong sù s¶n xuÊt x· héi con ngõ¬i cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh tÊt yÕu, kh«ng phô thuéc vµo ý muèn cña hä. V× vËy, con ngõ¬i kh«ng thÓ tuú tiÖn lùa chän quan hÖ s¶n xuÊt riªng cho m×nh, bëi v× chóng lu«n lu«n lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña mét lùc l­îng s¶n xuÊt cã t­¬ng øng víi nã. Trªn thùc tÕ, lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m, th©m chÝ ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lóc nµy, m©u thuÉn gi÷a chóng sÏ n¶y sinh. Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, vÊn ®Ò nµy còng rÊt phøc t¹p. BiÓu hiÖn cô thÓ lµ mét sè c¸c quan hÖ s¶n xuÊt tån t¹i tõ thêi k× bao cÊp nh tÖ quan liªu, cöa quyÒn, sù û l¹i, phô thuéc lÉn nhau, ch­a cã ý thøc tù gi¸c trong lao ®éng s¶n xuÊt cña mét sè céng nh©n viªn chøc kh«ng nh÷ng ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt lóc bÊy giê, mµ hiÖn nay, khi t¸c phong c«ng nghiÖp, sù tù gi¸c cao trong c«ng viÖc ®­îc ®Ò cao h¬n bao giê hÕt, th× nh÷ng quan hÖ võa kÓ trªn trong thêi k× kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp l¹i cµng kh«ng thÓ phï hîp, vµ kh«ng cã lÝ do g× cho sù tiÕp tôc tån t¹i. Chóng ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu tíi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Suèt mét thêi gian dµi, chóng ta ®· ra søc chøng minh cho luËn ®iÓm nãi r»ng do lùc l­îng s¶n xuÊt ë ta v« cïng thÊp kÐm nªn tr­íc hÕt ph¶i c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt míi lµm ®ßn bÈy ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, r»ng quan hÖ s¶n xuÊt ë t© ®i tr­íc sÏ kÐo theo lùc l­îng s¶n xuÊt phÊt triÓn theo, bÊt chÊp mét sù thËt lµ do mét sè yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt nªn thùc tÕ sù ®i qu¸ xa ®ã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt nh­ chóng ta ®· biÕt. VÝ dô ta ®· chøng minh cho tÝnh chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña chñ tr­¬ng cho r»ng tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa cã nghÜa lµ ngay tõ ®Çu ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp nÆng ®Ó ®ñ søc trang bÞ cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, bÊt chÊp mét sù thËt lµ chñ tr­¬ng ®ã kh«ng phï hîp víi hoµn c¶nh cña n­íc ta ®i lªn tõ s¶n xuÊt nhá, cÇn cã giai ®o¹n chuÈn bÞ, t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt th× míi tiÕn hµnh vµ ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa ®îc. Nh­ vËy cho thÊy sù kh«ng phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt ë n­íc ta trong thêi k× tËp trung quan liªu bao cÊp, t¹o nªn m©u thuÉn gay g¾t gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, mµ chóng ta v« t×nh hay cè ý ®· kh«ng nhËn ra. Tõ ®ã ®· kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh. §iÒu nµy cã thÓ hiÓu lµ do sù n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ cña chóng ta, muèn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi mµ ®· kh«ng tu©n theo c¸c quy luËt kh¸ch quan, mµ qui luËt phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÝ dô tiªu biÓu. Ng­îc l¹i, c¸c chÝnh s¸ch hîp lÝ cña Nhµ n­íc trong viÖc chuyÓn ®æi hîp lÝ c¬ cÊu, duy tr× sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ®i lªn chñ nghÜa x· héi, tøc lµ c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi quan hÖ s¶n xuÊt, ®a quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn gÇn h¬n, phï hîp h¬n víi lùc l­îng s¶n xuÊt chÝnh lµ b­íc ®i tÊt yÕu ®­a nÒn kinh tÕ tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín h¬n, h­íng tíi mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña nÒn kinh tÕ cßn phæ biÕn lµ l¹c hËu ë n­íc ta. - Bªn c¹nh m©u thuÉn cã tÝnh chÊt phæ biÕn trong mäi nÒn kinh tÕ, trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta cßn n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u. C¸c M¸c ®· nªu ra hai ®iÒu kiÖn h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr­êng lµ së h÷u kh¸c nhau vµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. §iÒu ®ã cho thÊy vÊn ®Ò së h÷u lµ vÊn ®Ò mÊu chèt, liªn quan tíi nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. V× vËy, viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸c h×nh thøc së h÷u mµ s©u h¬n lµ mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ v« cïng cÇn thiÕt. Nã sÏ t¹o cho chóng ta cã mét c¸i nh×n tæng thÓ, ®óng ®¾n, ph¸t huy vai trß cña tõng h×nh thøc së h÷u trong c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n­íc. HiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn cña chóng ta ®ang ®­îc x©y dùng dùa trªn c¬ së c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau: së h÷u toµn d©n, së h÷u Nhµ n­íc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ thÓ, së h÷u t­ b¶n t­ nh©n. Chung qui l¹i cã hai xu h­íng së h÷u chÝnh lµ c«ng h÷u vµ t­ h÷u. Chóng ta xÐt tíi hai ®¹i diÖn cña chóng lµ së h÷u Nhµ n­íc vµ së h÷u t­ b¶n t­ nh©n. Tr­íc ®©y, ngõ¬i ta vÉn quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong x· héi x· héi chñ nghÜa lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Sù tån t¹i cña hai h×nh thøc ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi quyÕt ®Þnh. Vµ cho r»ng së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa lµ h×nh thøc së h÷u ®Æc tr­ng cña chñ nghÜa t­ b¶n, nã kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong x· héi cña chóng ta. §Æc biÖt nÕu cïng tån t¹i víi së h÷u Nhµ n­íc th× l¹i cµng kh«ng ®­îc. §iÒu nµy sÏ t¹o nªn m©u thuÉn lín. ChÝnh v× vËy, sau khi giµnh ®­îc chÝnh quyÒn, chóng ta ®· å ¹t xãa bá chÕ ®é t­ h÷u, phñ nhËn vai trß vµ sù tån t¹i cña chÕ ®é t­ h÷u. Trªn thùc tÕ, C.M¸c ®· viÕt: “§©y lµ sù phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh. Nã kh«i phôc l¹i chÕ ®é së h÷u c¸ nh©n dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña thêi ®¹i t­ b¶n chñ nghÜa - trªn sù hîp t¸c cña nh÷ng ngõ¬i lao ®éng tù do vµ sù së h÷u chung cña hä vÒ ruéng ®Êtvµ vÒ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt do chÝnh lao ®éng lµm ra. DÜ nhiªn, viÖc biÕn chÕ ®é t­ h÷u ph©n t¸n dùa trªn c¬ c©u lao ®éng cña b¶n th©n c¸c c¸ nh©n thµnh chÕ ®é t­ h÷u t­ b¶n chñ nghÜa lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, gian khæ ®au ®ín h¬n nhiÒu so víi viÖc biÕn chÕ ®é t­ h÷u t­ b¶n chñ nghÜa thùc tÕ ®· d÷a trªn mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi, thµnh chÕ ®é së h÷u x· héi. ChØ cã thÕ th«i. Nh­ vËy, t×nh hinh t­íc ®o¹t nh÷ng kÎ t­íc ®o¹t ®­îc coi nh­ lµ sù kh«i phôc chÕ ®é së h÷u, cã nghÜa lµ së h÷u x· héi bao gåm ruéng ®Êt vµ t­ liÖu s¶n xuÊt kh¸c, cßn së h÷u c¸ nh©n bao gåm c¸c s¶n phÈm cßn l¹i, tøc lµ nh÷ng vËt liÖu tiªu dïng”(1). Còng vÊn ®Ò nµy, ¡ng-ghen cho r»ng: “Mét mÆt sù chiÕm h÷u trùc tiÕp cña x· héi vÒ c¸c s¶n phÈm, coi ®ã lµ nh÷ng t­ liÖu ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, mÆt kkh¸c lµ sù chiÕm h÷u trùc tiÕp cña c¸ nh©n vÒ c¸c s¶n phÈm, coi ®ã lµ t­ liÖu sinh ho¹t vµ h­ëng thô” (2). Tõ ý kiÕn cña M¸c vµ ¡ng-ghencho thÊy viÖc h×nh thµnh mét nÒn kinh tÕ dùa trªn sù së h÷u hçn hîp, ë ®ã cã sù kÕt hîp hµi hßa së h÷u x· héi vµ së h÷u c¸ nh©n ngay trªn lÜnh vùc së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt lµ hoµn toµn cã thÓ. V× vËy §¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®· ph¸t hiÖn vµ kiªn quyÕt th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß vµ sù tån t¹i cña chÕ ®é t­ h÷u trong tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u. §©y lµ b­íc ngoÆt vÒ mÆt nhËn thøc lÝ luËn mang tÇm vãc chiÕn l­îc míi, thÓ hiÖn sù ®æi míi tõ gèc cña §¶ng ta. HiÖn nay §¶ng ta h­íng së h÷u Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, “lµm ®ßn bÈy ®Èy m¹nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Î x· héi; më ®­êng, h­íng dÉn, hç trî c¸c thµnh phÇn kh¸c cïng ph¸t triÓn, lµm lùc l­îng vËt chÊt ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«” (3). Cßn së h÷u t­ nh©n tån t¹i víi t­ c¸ch lµ mét ®éng lùc, cã t¸c dông kh«ng nhá ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Së h÷u t­ nh©n mµ ta nãi tíi ë ®©y lµ së h÷u t­ nh©n dùa trªn c¬ së x· héi hãa dø¬i h×nh thøc cæ phÇn hãa mµ h×nh thøc nµy cã tû träng khèng chÕ, còng ®­îc ®Æt trong ®iÒu kiÖn cã sù kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc vµ vai trß chñ ®¹o cña së h÷u Nhµ n­íc. ChÝnh sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a hai h×nh thøc së h÷u nµy sÏ lµ tiÒn ®Ò v« cïng quan träng cho chóng ta x©y dùng thµnh c«ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. (1): C.M¸c-¡ng ghen: Toµn tËp, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi, 1994, t 20, tr 186-187 (2): C.M¸c-¡ng ghen: S®d, toµn tËp, t 20, tr 388. (3): V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia , Hµ Néi, 1996, tr 93. - Ngoµi nh÷ng m©u thuÉn kÓ trªn chóng ta kh«ng thÓ kh«ng xÐt tíi m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi môc tiªu x©y dùng con ngõ¬i trong qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nãi, muèn x©y d­ng chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt ph¶i cã con ngõ¬i x· héi chñ nghÜa. YÕu tè con ngõ¬i gi÷ vai trß quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng, bëi v× con ngõ¬i lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n hãa. Con ngõ¬i ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc, lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi. Tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu ®i lªn chñ nghÜa x· héi, chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ngõ¬i, lÊy con ngõ¬i lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o th¾ng lîi cho sù nghiÖp x©y dùng con ngõ¬i trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ ®êi sèng sinh ho¹t vËt chÊt. Nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt - tinh thÇn phong phó cña con ngõ¬i chØ cã thÓ ®­îc tho¶ m·n trong mét nªn kinh tÕ v÷ng bµng, æn ®Þnh, ph¸t triÓn cao, cã tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh. ViÖc tiÕn hµnh sù nghiÖp trång ngõ¬i h«m nay g¾n bã mét c¸ch mËt thiÕt víi qu¸ tr×nh më réng, hoµn thiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng kÕt hîp víi më cöa giao l­u quèc tÕ. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy, ®Êt n­íc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc lµ phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan, hîp lßng d©n, ®¸p øng yªu cÇu cña cuéc sèng. §©y chÝnh lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, lµ con ®­êng, ph­¬ng thøc x©y dùng con ngõ¬i míi trong qu¸ tr×nh vËn ®éng biÖn chøng cña x· héi. Nh­ chóng ta ®· ph©n tÝch ë trªn, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn ë giai ®o¹n cao. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ngõ¬i víi con ngõ¬i ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua-b¸n, trao ®æi hµng hãa- tiÒn tÖ. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c quan hÖ hµng hãa tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t, trªn nhiÒu lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ngõ¬i s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Do n¶y sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸c quan trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶n ¸nh tr×nh ®é v¨n minh vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn cho thÊy, ®èi víi n­íc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ngõ¬i nÕu thiÕu yÕu tè kinh tÕ thÞ tr­êng. Do hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp,..., nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so víi khu vùc vµ thÕ giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®a nÒn kinh tÕ n­íc ta ra khái khñng ho¶ng, phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr­ëng, b¾t kÞp b­íc tiÕn cña thêi ®¹i. Trªn c¬ së ®ã, ®êi sèng cña con ngõ¬i ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn, n©ng cao, nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt chÊt c¬ b¶n ngµy cµng ®­îc ®¸p øng mét c¸ch ®Çu ®ñ vµ nhanh chãng h¬n. Con ngõ¬i kh«ng thÓ cã c¬ thÓ khoÎ m¹nh nÕu thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn vÒ y tÕ hiÖn ®¹i ®Ó ch¨m sãc, gi÷ g×n søc khoÎ. Con ngõ¬i kh«ng thÓ cã trÝ tuÖ minh mÉn nÕu c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng häc tËp, nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®­îc ®¸p øng. ViÖc x©y dùng, cñng cè, hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng xa héi chñ nghÜa còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc x©y dùng, ph¸t triÓn con ngõ¬i cho thÕ kØ XXI. Trong nh÷ng n¨m võa qua, kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®­îc nh©n d©n h­ëng øng réng r¸i vµ trªn thùc tÕ ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn. Nã thÓ hiÖn sù ph¸t hiÖn vµ vËn dông ®óng ®¾n c¸c qui luËt x· héi. Qu¸ tr×nh biÖn chøng ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ kh¸ch quan ®ang trë thµnh nhËn thøc chñ quan cña toµn x· héi. Bªn c¹nh ®ã, mét khÝa c¹nh kh¸c còng ®­îc ®Ò cËp: kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay kh«ng chØ t¹o ra c¸c ®iÓu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ngõ¬i, mµ cßn t¹o ra m«i tr­êng x· héi thÝch hîp, cho con ngõ¬i cã thÓ ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra sù c¹nh tranh quyÕt liÖt. §iÒu ®ã buéc con ngõ¬i ph¶i n¨ng ®éng, cã t¸c phong nhanh nh¹y, cã ®Çu ãc quan s¸t, ph©n tÝch ®Ó thÝch nghi vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶, tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngõ¬i, lµm gi¶m ®i sù tr× trÖ vèn cã cña ngõ¬i lao ®éng trong nÒn kinh tÕ l¹c hËu tõ ngµn ®êi ë con ngõ¬i ViÖt Nam. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó con ngõ¬i më réng c¸c mèi quan hÖ, giao l­u, tõ ®ã h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc v¨n hãa, ®¹o ®øc míi theo tiªu chÝ thÞ tr­êng. §iÒu nµy cho thÊy mÆt tÝch cùc mµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®em l¹i cho con ngõ¬i ViÖt Nam. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng kh«ng ph¶i cø x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng lµ lµm cho con ngõ¬i tèt ®Ñp h¬n. Cã nh÷ng luc, nh÷ng n¬i, kinh tÕ thÞ tr­êng cßn lµm tha hãa b¶n chÊt con ngõ¬i, biÕn con ngõ¬i trë thµnh n« lÖ sïng b¸i ®ång tiÒn, kÎ ®¹o ®øc gi¶, chØ t«n träng lîi Ých c¸ nh©n, s½n sµng chµ ®¹p lªn nh©n phÈm, v¨n hãa, ®¹o ®øc, lu©n lÝ,...ViÖc qu¸ ®Ò cao lîi Ých c¸ nh©n, bÊt chÊp lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých x· héi lµ mét nguy c¬ lín. Lîi nhuËn kÝch thÝch s¶n xuÊt. Nh­ng lîi nhuËn còng tù ph¸t dÉn con ngõ¬i tíi nh÷ng hµnh vi ph¸ ho¹i m«i tr­êng sèng, huû ho¹i nh©n phÈm. Sù c¹nh tranh trªn th­¬ng tr­êng lµm cho con ngõ¬i n¨ng ®éng h¬n, s¸ng t¹o h¬n nh­ng nhiÒu khi còng lµ mÊt ®i lßng nh©n ¸i, vÞ tha, biÕn con ngõ¬i thµnh nh÷ng cç m¸y chØ biÕt tÝnh to¸n mét c¸ch sßng ph¼ng, l¹nh lïng. Quan hÖ hµng hãa-tiÒn tÖ lµm sèng ®éng thÞ tr­êng nh­ng còng xãi mßn nh©n c¸ch vµ h¹ thÊp phÈm gi¸ con ngõ¬i. Ngoµi ra, ®i kÌm víi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹t c¸c tÖ n¹n x· héi dÔ d©n ®Õn nh÷ng rèi lo¹n, khñng ho¶ng cho gia ®×nh- h¹t nh©n, tÕ bµo cña x· héi. N¹n cê b¹c, rù¬u chÌ, tham nhòng, bu«n lËu lµ nh÷ng c¨n bÖnh kh«ng dÔ kh¾c phôc cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ngõ¬i x· héichñ nghÜa lµ hai mÆt ®èi lËp nhau, cïng tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ ngõ¬i theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, võa ®Êu tranh quyÕt liÖt víi nhau. Kinh tÕ thÞ tr­êng võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ngõ¬i, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè huû ho¹i con ngõ¬i. §iÒu nµy t¹o nªn m©u thuÉn gi÷a nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ vÊn ®Ò x©y dùng con ngõ¬i theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa hiÖn nay ë n­íc ta. §èi víi viÖc x©y dùng con ngõ¬i, thËt kh«ng sai khi nãi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét con dao hai lìi. - Trong ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng lÊy môc tiªu lµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, cßn trong ho¹t ®éng x· héi, môc tiªu cña nã lµ tiÕn tíi thùc hiÖn ngµy cµng tèt h¬n c«ng b»ng x· héi. §©y lµ hai mÆt, hai môc tiªu liªn quan trùc tiÕp tíi sù c­êng thÞnh cña mét quèc gia. ChÝnh v× vËy, cÇn cã sù quan t©m thÝch hîp tíi hai mÆt nµy, ®Æc biÖt lµ mèi quan hÖ còng nh­ nh÷ng m©u thuÉn ¶nh h­ëng gi÷a chóng. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®Ó thùc hiÖn, ph¸t triÓn vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi.Thùc tÕ cho thÊy, kinh tÕ cã t¨ng tr­ëng th× míi cã thÓ xo¸ bá ®­îc nh÷ng biÓu hiÖn bÊt b×nh ®¼ng vµ bÊt c«ng x· héi vµ ®­a c«ng b»ng x· héi lªn mét tr×nh ®é cao h¬n. Sù t¨ng trëng kinh tÕ ë n­íc ta sau h¬n mêi n¨m ®æi míi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho x· héi cã thªm nh÷ng kho¶n tÝch luü nhÊt ®Þnh ®Ó ®Çu t­ cho c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héØ ë tÊt c¶ c¸c vïng. Nhê cã t¨ng tr­ëng kinh tÕ, c¸c thµnh viªn x· héi míi cã thªm c¬ héi ®Ó häc tËp, rÌn luyÖn, n©ng cao kh¶ n¨ng lao ®éng vµ qu¶n lÝ ®Ó tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng x· h«Þ kh¸c mµ tr­íc ®ã kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia. MÆt kh¸c, ®Ó thùc hiÖn t¨ng tr­ëng kinh tÕ mét c¸ch bÒn v÷ng, vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh, néi sinh cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ. C«ng b»ng x· héi lµ ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ v× ®ã lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp tíi lîi Ých cña chñ thÓ ho¹t ®éng. Do ®ã kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña hä vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. VËy c«ng b»ng x· héi lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn quan träng ®¶m b¶o cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ mét c¸ch æn ®Þnh, l©u dµi vµ cã hiÖu qu¶. MÆc dï gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi kh«ng cã m©u thuÉn cô thÓ, xong quan hÖ gi÷a chóng l¹i bÞ chi phèi bëi kh«ng Ýt c¸c m©u thuÉn ph¸t sinh, ®Æc biÖt trong thêi k× kinh tÕ thÞ tr­êng. + Tr­íc hÕt, nãi tíi m©u thuÉn gi÷a bãc lét vµ bÞ bãc lét. N­íc ta ®ang trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®Ó cã nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh cho qu¸ tr×nh nµy, kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Do ®ã kh«ng tr¸nh khái sù xuÊt hiÖn cña mét sè ngõ¬i cã vèn, cã t­ liÖu s¶n xuÊt bá vèn ra ®Çu t­, thuª lao ®éng, kinh doanh kiÕm lêi. Hä thu l·i b»ng c¸ch bãc lét kh«ng Ýt th× nhiÒu phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Ngõ¬i lao ®éng sinh ra gi¸ trÞ thÆng d­ nh­ng kh«ng ®õ¬c së h÷u mµ quyÒn nµy thuéc vÒ nhµ kinh doanh. §iÒu nµy t¹o nªn m©u thuÉn gi÷a bãc lét vµ bÞ lãc lét, m©u thuÉn cña nhµ kinh doanh vµ ngõ¬i lao ®éng. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn nµy th× hoÆc lîi Ých cña nhµ kinh doanh hoÆc lîi Ých cña ngõ¬i lao ®éng lµm thuª bÞ x©m ph¹m. TÊt c¶ ®Òu g©y ¶nh h­ëng xÊu tíi t¨ng tr­ëng kinh tÕ + Trong b¶n th©n c«ng b»ng x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· hµm chøa mét m©u thuÉn: m©u thuÉn gi÷a b×nh ®¼ng vµ bÊt b×nh ®¼ng. M©u thuÉn nµy chÝnh lµ m©u thuÉn gi÷a b×nh ®¼ng x· héi víi tÝnh c¸ch lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi, vµ còng lµ ®iÒu mµ c¸c chÝnh s¸ch x· héi cña chóng ta ®ang phÊn ®Êu tõng b­íc, víi sù bÊt b×nh ®¼ng trong sù h­ëng thô do sù kh«ng ngang b»ng nhau cña c¸c c¸ nh©n, nhãm x· héi trong lao ®éng, ®ãng gãp. Sù b×nh ®¼ng theo tÝnh chÊt cña chñ nghÜa x· héi lµ mäi ngõ¬i ®Òu cã quyÒn lîi ngang nhau. Trong khi ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i t¹o ra nh÷ng ngõ¬i lµm Ýt vµ nhiÒu kh¸c nhau, v× thÕ mµ cã thu nhËp kh«ng ngang nhau vµ quyÒn lîi còng kh«ng nganh nhau. Hai mÆt b×nh ®¼ng vµ bÊt b×nh ®¼ng cã ®Þa vÞ kh«ng ngang nhau. BÊt b×nh ®¼ng dï ®­îc x· héi thõa nhËn lµ c«ng b»ng còng chØ lµ c¸i b¾t buéc ph¶i duy tr× nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn x· héi. Môc ®Ých l©u dµi cña x· héi lµ phÊn ®Êu cho sù b×nh ®¼ng x· héi. Trong chñ nghÜa x· héi, b×nh ®¼ng x· héi lµ mÆt chñ ®¹o cña sù ph¸t triÓn. + Nh­ chóng ta ®· biÕt, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®­îc dïng ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, t¹o sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Cßn chÝnh s¸ch x· héi ®­îc thùc hiÖn nh»m tiÕn tíi sù c«ng b»ng x· héi. Nh­ vËy, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi cã liªn quan mËt thiÕt tíi mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. HiÖn nay, viÖc thùc hiÖn hai lo¹i chÝnh s¸ch cßn mét sè m©u thuÉn. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt theo c¸c qui luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ph¶i chÊp nhËn c¹nh tranh, ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp. §©y lµ ®iÓm g©y m©u thuÉn víi chÝnh s¸ch x· héi trong viÖc thùc hiÖn b×nh ®¼ng x· héi cña môc tiªu tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. MÆc dï trong gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ lu«n cã nh÷ng ®iÓm chó ý tíi mÆt x· héi. Xong ®Ó ®¶m b¶o t¨ng trëng kinh tÕ, bÊt cø mét chÝnh s¸ch kinh tÕ nµo tríc hÕt còng ph¶i chó träng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ, cho nªn dï tèi u tíi ®©u th× chÝnh s¸ch kinh tÕ còng kh«ng thÓ ®Ò cËp tíi tÊt c¶ c¸c mÆt cña x· héi. V× vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi nhÊt ®Þnh ®Ó bæ sung cho chÝnh s¸ch kinh tÕ, tõ ®ã gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò nhøc nhèi cña x· héi mµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®em l¹i. MÆt kh¸c, viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi lu«n dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ do chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Æt ra. NÕu nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi kh«ng phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn nµy mµ chñ yÕu lµ vù¬t qu¸ kh¶ n¨ng cã thÓ cña nÒn kinh tÕ th× sÏ k×m h·m sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Sau nh÷ng n¨m ®æi míi, x· héi n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc ph¸t triÓn kh¸ ngo¹n môc, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ lu«n ë møc cao vµ æn ®Þnh. Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu rÊt ®¸ng tù hµo vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n th× vÊn ®Ò m«i tr­êng - YÕu tè cùc k× quan träng cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng l©u dµi cña ®Êt n­íc l¹i ®ang ®Æt ra nhiÒu yªu cÇu cÊp b¸ch ®ßi hái ph¶i cã sù quan t©m gi¶i quyÕt mét c¸ch ®ång bé kÞp thêi vµ tho¶ ®¸ng. Víi lÝ do lîi nhuËn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt ®· kh«ng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò sö lÝ r¸c th¶i vµ ®ang g©y « nhiÔm m«i tr­êng mét c¸ch nghiªm träng. Theo thèng kª cña bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ m«i tr­êng ®Õn th¸ng 8/1999 c¶ n­íc cã 3311 c¬ së s¶n xuÊt g©y « nhiÔm m«i tr­êng nghiªm träng. Trong ®ã: 785 c¬ së do Nhµ n­íc qu¶n lý, 2526 c¬ së do tËp thÓ t­ nh©n qu¶n lý. Vµ tæng l­îng r¸c th¶i láng ®· lµ 8.708.929 m3/n¨m. §ã lµ nh÷ng con sè b¸o ®éng ®Ó nhµ n­íc cÇn quan t©m trong vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. 2, Gi¶i ph¸p ®èi víi m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta. Chóng ta ®· biÕt lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt kh«ng thÓ thiÕu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ViÖc gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn cña hai lùc l­îng nµy sÏ ®ãng vai trß quan träng, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung. §iÓm cÇn chó ý ë ®©y lµ lµm sao cho quan hÖ s¶n xuÊt lu«n ph¸t triÓn phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt mµ lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn ngµy mét n©ng cao. Tr­íc hÕt, do lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt nªn ta cÇn quan t©m tíi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ ®Çu tiªn, tøc lµ quan t©m tíi viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. §©y lµ ®iÓm cèt yÕu trong vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt v× n¨ng suÊt lao ®éng chÝnh lµ bao gåm c¶ tr×nh ®é lao ®éng vµ tr×nh ®é t­ liÖu s¶n xuÊt, hai mÆt nµy cÊu thµnh nªn lùc l­îng s¶n xuÊt. Nãi tíi quan hÖ s¶n xuÊt, ngêi ta th­êng nãi tíi sù së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt mµ chñ yÕu lµ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ mçi quan hÖ gi÷a chóng, lµm sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng lo¹i h×nh kinh tÕ t­¬ng øng. VÊn ®Ò nµy sÏ ®­îc ®Ò cËp tíi cô thÓ trong viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u. §Ó gi¶i quyÕt sù ®èi lËp gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u mµ chñ yÕu ë ®©y lµ së h÷u t­ nh©n vµ së h÷u nhµ n­íc, vai trß cña Nhµ n­íc cÇn ®îc ®Æc biÖt lu ý. Nhµ n­íc cÇn ®øng ra ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi tõng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, lµ ®¹i diÖn cña c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau trªn c¬ së b×nh ®¼ng, ph¸t huy tèi ®a tiÒm n¨ng cña tõng thµnh phÇn. Tuy nhiªn cÇn x¸c ®Þnh râ së h÷u Nhµ n­íc mµ sù biÓu hiÖn ®­îc th«ng qua kinh tÕ nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµ lùc l­îng n¾m b¾t c¸c yÕt hÇu kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Bªn c¹nh ®ã còng cho thÊy ®©y lµ thµnh phÇn kÐm sinh lêi nhÊt cña nÒn kinh tÕ v× nã ph¶i n¾m gi÷ c¸c ngµnh träng yÕu nh­ kinh tÕ quèc phßng, th«ng tin, c¬ së h¹ tÇng,...Víi vai trß v« cïng quan träng cña nã, Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch ®¶m b¶o nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu phôc vô cho lîi Ých cña c¶ céng ®ång lµ do kinh tÕ Nhµ n­íc n½m gi÷. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ngõ¬i x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. Mét lÇn n÷a vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa l¹i ®­îc ®Ò cao h¬n bao giê hÕt. ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lÝ vÜ m« cña Nhµ n­íc, ®éng thêi x¸c lËp ®Çy ®ñ chÕ ®é tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Cã nh­ vËy sÏ ph¸t huy ®­îc t¸c ®éng tÝch cùc, to lín còng nh­ ng¨n ngõa, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ bít nh÷ng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¸c ho¹t ®éng kinh doanh ph¶i h­íng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng nguån lùc con ngõ¬i. Bªn c¹nh ®ã, cÇn tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, gi¸o dôc nh»m kh¾c phôc t©m lÝ sïng b¸i ®ång tiÒn nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn, ®¹o ®øc, thÈm mü,...§©y chÝnh lµ c«ng cô, ph­¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c ®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy. §Õn ®©y, chóng ta tiÕp tôc ®Ò cËp tíi c¸ch thøc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Tr­íc hÕt lµ m©u thuÉn gi÷a bãc lét vµ bÞ bãc lét. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, sù xãa bá hoµn toµn hiÖn t­îng bãc lét ch­a thÓ thùc hiÖn ®­îc, l¹i cµng kh«ng thÓ ng¨n chÆn t×nh tr¹ng thuª mø¬n. VÊn ®Ò lµ ë chç, ph¶i gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Nhµ n­íc b»ng hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña m×nh, võa ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ kinh doanh, võa ch¨m lo lîi Ých cña ngõ¬i lao ®éng, nhÊt lµ viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi trong thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n. Tõ ®ã, võa khuyÕn khÝch më réng nhiÒu h×nh thøc kinh doanh, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngõ¬i lao ®éng, h¹n chÕ bãc lét vµ nh÷ng tiªu cùc cña c¸c h×nh thøc kinh doanh nµy. XÐt tíi sù b×nh ®¼ng vµ bÊt b×nh ®¼ng trong c«ng b»ng x· héi, ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chóng ta chØ cã thÓ thùc hiÖn b×nh ®¼ng tõng b­íc, tiÕn tíi b×nh ®¼ng hoµn toµn. Tr­íc hÕt lµ phÊn ®Êu thùc hiÖn b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi, tøc lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngõ¬i cã ®îc c¬ héi nh­ nhau ®Ó cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Trªn c¬ së ®ã cã ®­îc møc h­ëng thô t­¬ng xøng víi n¨ng lùc cña m×nh. Trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi, viÖc kÕt hîp hµi hßa gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi cÇn ®Ò cao, ®ång thêi ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i biÓu hiÖn tiªu cùc cña chñ nghÜa c¸ nh©n. ë ®©y, chóng ta cÇn tØnh t¸o ph©n biÖt chñ nghÜa c¸ nh©n víi lîi Ých c¸ nh©n. Lîi Ých c¸ nh©n lµ c¸i chÝnh ®¸ng, tÝch cùc, lµ mét ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn cña x· héi, lµ tiÒn ®Ò ®Ó thùc hiÖn lîi Ých chung. Cßn chñ nghÜa c¸ nh©n lµ c¸i tiªu cùc, nã ®Æt lîi Ých c¸ nh©n vµ gia ®×nh lªn trªn hÕt, bÊt chÊp viÖc ®i ng­îc l¹i lîi Ých tËp thÓ, x· héi. ChÝnh v× vËy, B¸c Hå ®· nãi: “ Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi th¾ng lîi cña cuéc ®Êu tranh trõ bá chñ nghÜa c¸ nh©n.” (1) (1) Hå ChÝ Minh , toµn tËp, t 9, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1989, tr.291 VÊn ®Ò m«i tr­êng trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®a ngµy cµng ®­îc quan t©m h¬n, v× vËy trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn m«i tr­êng bÒn v÷ng ®Õn n¨m 2010-2020 chóng ta ®· x©y dùng néi dung "Ph¸t triÓn bÒn v÷ng". §©y lµ lÇn ®Çu tiªn n­íc ta cã chiÕn l­îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn m«i tr­êng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt phÇn nµo m©u thu©n ®ang ngµy mét gay g¾t. M©u thuÉn cuèi cïng ¶nh h­ëng tíi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi lµ m©u thuÉn gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi. §Ó cã c¸ch gi¶i quyÕt h÷u hiÖu, chóng ta cÇn kÕt hîp hµi hßa hai lo¹i chÝnh s¸ch nµy trong viÖc ho¹ch ®Þnh còng nh­ thùc hiÖn chóng. §ã lµ sù kÕt hîp nh»m ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ x· héi tiªu cùc, vµ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, th× nã kh«ng nh÷ng kh«ng c¶n trë mµ trë thµnh ®éng lùc cho sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. c. kÕt luËn Th«ng qua hµng lo¹t c¸c lÝ luËn vµ thùc tiÔn ®­îc tr×nh bµy cho thÊy sù tån t¹i tÊt yÕu cña m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn hay xãa bá chóng, mµ ph¶i th¼ng th¾n thõa nhËn vÞ trÝ vµ vai trß cña m©u thuÉn.. Còng nh­ mäi sù vËt, hiÖn t­îng kh¸c trong thÕ giíi kh¸ch quan, m©u thuÉn còng cã hai mÆt cña nã: tÝch cùc vµ tiªu cùc. Hai mÆt nµy t¸c ®éng to lín tíi nÒn kinh tÕ cña n­íc ta, nhÊt lµ trong thêi k× x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa hiÖn nay. NÕu chóng ta kh«ng nh×n toµn diÖn, ®óng ®¾n th× sÏ kh«ng thÓ ph¸t huy ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm cña chóng, thËm chÝ cßn t¹o c¬ héi cho sù ph¸t triÓn cña c¸c mÆt h¹n chÕ. §iÓm quan träng h¬n c¶ lµ tõ nhËn thøc, chóng ta cÇn t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn, tõ ®ã gãp phÇn gi¶i phãng mäi nguån lùc kinh tÕ vµ x· héi. Cã nh­ vËy, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa míi thùc sù ph¸t triÓn theo ®óng nghÜa cña nã vµ trë thµnh nÒn t¶ng cho chóng ta tiÕp tôc sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi. danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c Lªnin tËp II (Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia) 2. Vë ghi m«n häc triÕt häc M¸c Lªnin 3. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia) 4. C.M¸c-¡ng ghen toµn tËp 5. Hå ChÝ Minh toµn tËp 6. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam ( Nhµ xuÊt b¶n khoa häc x· héi) 7. TriÕt häc víi sù nghiÖp ®æi míi (Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt) 9. T¹p chÝ triÕt häc th¸ng 1-2002 10. T¹p chÝ triÕt häc th¸ng 2-2002 11. T¹p chÝ triÕt häc th¸ng 4-2002 12. T¹p chÝ nghiªn cøu trao ®æi sè 19 (10-1998) 13. T¹p chÝ triÕt häc sè 3(103) th¸ng 6-1998 14. T¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ sè 263 (4-2000) 15. T¹p chÝ PhÊn ®Êu ®a NghÞ quyÕt cña §¶ng vµo cuéc sèng sè 15 (8-1999) 16. T¹p chÝ PhÊn ®Êu ®a NghÞ quyÕt cña §¶ng vµo cuéc sèng sè 16 (8-1999) môc lôc A. Giíi thiÖu ®Ò tµi B. Néi dung I. LÝ luËn chung vÒ m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam 1, C¬ së lÝ luËn a, M©u thuÉn biÖn chøng, quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp b, NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa 2, C¬ së thùc tiÔn a, Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n­íc ta khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN b, Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta II. M©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam hiÖn nay 1, §Æc ®iÓm m©u thuÉn biÖn chøng trong qu¸ tr×nh ®æi míi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam a, Nh÷ng m©u thuÉn tiªu biÓu trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam b, T¸c ®éng cña m©u thuÉn biÖn chøng ®Õn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 2, Gi¶i ph¸p ®èi víi m©u thuÉn biÖn chøng trong c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta c. kÕt luËn