Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thực hiện đường lối đổi mới kinh tế của Đảng ta từ những năm 1986 đến nay, nền kinh tế thị trường nhiều thành phần theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở nước ta đã và đang hình thành và phát triển. Hiện thực khách quan của 20 năm đổi mới nền kinh tế đòi hỏi đồng thời và tiếp tục đổi mới các bộ phận của kiến trúc thượng tầng. Hệ thóng chính trị nói chung và nhà nước pháp luật nói riêng đang từng bước đổi mới và hoàn thiện. Những kết quả của chương trình cải cách nền hành chính quốc gia đang có tác động tích cực làm cho nền kinh tế thị trường ngày một phát triển cả về bề rộng và chiều sâu. Đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội trọng tâm là đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nước, tích cực chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, vấn đề xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, vì nhân dân đang là những nội dung mục tiêu to lớn như Dự thảo báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng đã ghi: "Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa" [Báo nhân dân, ra ngày 3-2-2006, tr. 6]. Một trong những vấn đề hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN đặt ra việc xác định và hoàn thiện chức năng quản lý kinh tế của nhà nước nói chung và hoàn thiện pháp luật thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương nói riêng là đề tài có tính lý luận thời sự cấp bách. Hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung không thể không hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan nhà nước ở địa phương. Vấn đề tăng tính cụ thể, minh bạch và khả thi của các lĩnh vực hành chính kinh tế sẽ góp phần đảm bảo vận hành nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, đáp ứng và thể hiện phương thức quản lý của nhà nước pháp quyền. Quản lý hành chính của Chính phủ về kinh tế đang phân cấp mạnh cho địa phương, giao quyền chủ động hơn nữa cho chính quyền địa phương. Vì vậy, việc luật hóa các chủ trương này là cần thiét. Có như vậy hoạt động thực hiện chức năng quản lý kinh tế của Chính phủ mới thống nhất, thông suốt và mạnh mẽ. Pháp luật về thực hiện chức năng quản lý của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương còn là cơ sở để chấn chỉnh bộ máy chính quyền địa phương, quản lý cán bộ, công chức nhà nước, phòng ngừa tham nhũng, lãng phí, cửa quyền, làm quyền. Về phương diện lý luận, chức năng kinh tế của nhà nước XHCN trong thời kỳ đổi mới, trong quá trình xây dựng chủ nghĩa pháp quyền chưa được làm rõ. Những cơ sở pháp lý cho việc phân định chức năng quản lý kinh tế vĩ mô với chức năng sản xuất kinh doanh và cơ chế quản lý nhà nước về kinh tế nói chung cũng như quản lý kinh tế theo ngành kết hợp với quản lý kinh tế theo vùng lãnh thổ cần tiếp tục. Xác định rõ hơn cho phù hợp với yêu cầu phát triển mới đa dạng và phức hợp. Một lý do quan trọng nữa là trong xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật đồihỉ phải xác định đối tượng điều chỉnh. Việc xác định ranh giới, phạm vi điều chỉnh của các ngành luật và mối quan hệ đan xen giữa các lĩnh vực luật cụ thể là những vấn đề hết sức cấp thiết cho hoạt động lập pháp và lập quy ở nước ta. Như thế, rõ ràng pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của chính quyền địa phương là một đối tượng của khoa học pháp lý cần thiết được nghiên cứu. Thực tiễn quản lý kinh tế của các cơ quan nhà nước ở địa phương đang dần đi vào nếp sống, song gặp những bất cập, khó khăn chồng chéo, trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn thể hiện trong pháp luật hiện hành đang là những "vật cản" cần tháo gỡ. Là một cán bộ cấp huyện của thành phố Hà Nội đang thực hiện CNH, HĐH và CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn cùng các lý do nêu trên, tôi chọn đề tài: "Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học, chuyên ngành lý luận về kinh tế nhà nước pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu Về chức năng của nhà nước, đặc biệt là chức năng kinh tế của nhà nước XHCN trong thời kỳ đổi mới đã thu hút nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước tham gia nghiên cứu. Trong đó phải kể đến các nhà khoa học kinh tế với những công trình nghiên cứu đã góp phần cụ thể hóa việc vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kinh nghiệm nước ngoài trong quản lý nhà nước XHCN đối với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta. Đây được xem là cơ sở lý luận quan tọng, một mặt làm sáng rõ hơn quan điểm đường lối đổi mới kinh tế của Đảng ta, mặt khác còn là cơ sở lý luận để xác định chức năng, vai trò, nhiệm vụ của nhà nước đối với nền kinh tế. Về phương diện lý luận chung về nhà nước và pháp luật, những công trình nghiên cứu của các tác giả trong nước có liên quan đến đề tài này cũng rất phong phú. Có thể nêu những vấn đề đã được nghiên cứu có liên quan như: - Những công trình nghiên cứu về cải cách hành chính. - Những công trình nghiên cứu về hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế. - Một số luận án, luận văn về chức năng xã hội và chức năng kinh tế của nhà nước XHCN. Nhìn chung, nội dung của các công trình nghiên cứu đã nêu đề cập ít nhiều, gián tiếp hoặc trực tiếp đến chức năng quản lý kinh tế của nhà nước hay vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường. Nhìn chung, nội dung của các công trình nghiên cứu đã nêu đề cập ít nhiều, gián tiếp hoặc trực tiếp đến chức năng quản lý kinh tế của nhà nước hay vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường. Nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp đến hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế cua chính quyền địa phương một cách toàn diện, đầy đủ. Những công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài hoặc các tác giả trong nước viết về kinh nghiệm nước ngoài như: - Osachja I.M, Nhà nước và thị trường - vai trò nhà nước trong kinh tế thị trường, "Thông tin khoa học xã hội chuyên đề, 1998. - Nguyễn Duy Hưng, Vai trò quản lý kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường (kinh nghiệm của các nước ASEAN, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. Các công trình này cho thấy các tác giả không chỉ phân tích một cách chung chung về chức năng kinh tế của nhà nước mà đã cụ thể hóa chức năng kinh tế của nhà nước là vai trò quản lý kinh tế của nhà nước với tất cả những nhiệm vụ cụ thể phù hợp với nguyên tắc của nền kinh tế cụ thể và những nhiệm vụ quản lý kinh tế của nhà nước có tính phổ biển hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu a) Đối tượng nghiên cứu - Các quan hệ xã hội phát sinh trong quản lý kinh tế của Chính phủ nói chung, hệ thống các cơ quan quản lý hành chính nói chung vác các cơ quan quản lý hành chính nhà nước ở địa phương nói riêng; với kinh tế nói chung và đối với các doanh nghiệp nói riêng. - Các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của các ngành luật có liên quan đến mối quan hệ hành chính kinh tế như: dân cư, kinh doanh, lao động, đất đai, ngân sách và quan hệ kinh tế quốc tế để có phương hướng giải pháp hoàn thiện pháp luật đồng bộ, thống nhất . - Chức năng kinh tế của Nhà nước trong cơ chế thị trường và quyền, lợi ích của thành phần kinh tế trong quá trình CNH, HĐH đất nước và địa phương. b) Phạm vi nghiên cứu Như tên đề tài đã nêu, phạm vi nghiên cứu của đề tài là hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, do vậy những vấn đề có liên quan như chức năng kinh tế của Nhà nước, chức năng nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân các cấp cũng được bàn đến nhằm làm rõ chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước và mức độ phân cấp hợp lý cho địa phương. Các giải pháp được nêu cũng trong phạm vi hoàn thiện pháp luật là chủ yếu. Việc khảo sát, đánh giá pháp luật hiện hành trên lĩnh vực này sẽ được tổng kết từ năm 1992 đến nay (từ khi có Hiến pháp 1992 - Hiến pháp của thời kỳ đổi mới và những văn bản cụ thể hóa Hiến pháp 1992 về chức năng quản lý của Nhà nước). 4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn a) Mục đích - Góp phần làm rõ chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước và chức năng quản lý kinh tế của chính quyền địa phương ba cấp tỉnh, huyện, xã và các cấp tương đương. - Xây dựng khái niệm nội dung pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước tại địa phương. - Xác định phương hướng, mục tiêu, giải pháp hoàn thiện pháp luật thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. b) Nhiệm vụ Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: - Làm rõ những cơ sở lý luận về pháp luật thực hiện chức năng kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, trong đó luận chứng khái niệm chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước. - Đánh giá khái quát thực trạng pháp luật về chức năng nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan hành chính nhà nước trong quản lý kinh tế. - Xác định phương hướng, mục tiêu, nội dung hoàn thiện pháp luật. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu a) Về cơ sở lý luận Thực hiện đề tài này trên cơ sở lý luận về bản chất chức năng, nhiệm vụ của nhà nước XHCN theo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối xã hội nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của Đảng ta. - Lý luận về pháp luật trong thế giới đương đại và việc xây dựng hoàn thiện pháp luật Việt Nam hiện nay. b) Về phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở áp dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Những phương pháp nghiên cứu cụ thể là: Phương pháp nghiên cứu so sánh, tổng hợp lịch sử cụ thể, khảo sát thực tế và phương pháp hệ thống. 6. Những đóng góp mới của luận văn - Luận chứng chức năng quản lý nhà nước ở địa phương với những hoạt động cụ thể, cần thiết, phù hợp của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. - Xác định các nội dung, dạng hoạt động cụ thể trong việc thực hiện chức năng quản lý kinh tế cần được luật hóa. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về mặt lý luận: Luận văn có ý nghĩa lý luận về mặt xác định chức năng kinh tế củ Nhà nước và pháp luật về lĩnh vực thực hiện chức năng quản lý kinh tế ở địa phương; như vậy có thể góp ý cho hoạt động lập pháp và cải cách hành chính ở nước ta. - Về mặt thực tiễn: Hy vọng đây sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và quản lý hành chính kinh tế của Nhà nước. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương, 9 tiết.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
theo ngµnh kÕt hîp víi qu¶n lý kinh tÕ
theo vïng l·nh thæ cÇn tiÕp tôc. X¸c ®Þnh râ h¬n cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t
triÓn míi ®a d¹ng vµ phøc hîp.
Một lý do quan trọng nữa là trong xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp
luật đồihỉ phải xác định đối tượng điều chỉnh. Việc xác định ranh giới, phạm
vi điều chỉnh của các ngành luật và mối quan hệ đan xen giữa các lĩnh vực
luật cụ thể là những vấn đề hết sức cấp thiết cho hoạt động lập pháp và lập
quy ở nước ta. Như thế, rõ ràng pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh
tế của chính quyền địa phương là một đối tượng của khoa học pháp lý cần
thiết được nghiên cứu.
Thùc tiÔn qu¶n lý kinh tÕ cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng ®ang
dÇn ®i vµo nÕp sèng, song gÆp nh÷ng bÊt cËp, khã kh¨n chång chÐo, trïng lÆp
vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n thÓ hiÖn trong ph¸p luËt hiÖn hµnh ®ang lµ
nh÷ng "vËt c¶n" cÇn th¸o gì.
3
Lµ mét c¸n bé cÊp huyÖn cña thµnh phè Hµ Néi ®ang thùc hiÖn CNH,
H§H vµ CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n cïng c¸c lý do nªu trªn, t«i chän
®Ò tµi: "X©y dùng vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý
kinh tÕ cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng trong nÒn kinh
tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa" lµm ®Ò tµi luËn v¨n th¹c sÜ luËt
häc, chuyªn ngµnh lý luËn vÒ kinh tÕ nhµ n−íc ph¸p luËt.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu
VÒ chøc n¨ng cña nhµ n−íc, ®Æc biÖt lµ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ
n−íc XHCN trong thêi kú ®æi míi ®· thu hót nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ
ngoµi n−íc tham gia nghiªn cøu. Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn c¸c nhµ khoa häc kinh
tÕ víi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· gãp phÇn cô thÓ hãa viÖc vËn dông chñ
nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, kinh nghiÖm n−íc ngoµi trong
qu¶n lý nhµ n−íc XHCN ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë
n−íc ta. §©y ®−îc xem lµ c¬ së lý luËn quan täng, mét mÆt lµm s¸ng râ h¬n
quan ®iÓm ®−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng ta, mÆt kh¸c cßn lµ c¬ së lý
luËn ®Ó x¸c ®Þnh chøc n¨ng, vai trß, nhiÖm vô cña nhµ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ.
VÒ ph−¬ng diÖn lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, nh÷ng c«ng
tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong n−íc cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi nµy còng
rÊt phong phó. Cã thÓ nªu nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®−îc nghiªn cøu cã liªn quan nh−:
- Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh.
- Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ.
- Mét sè luËn ¸n, luËn v¨n vÒ chøc n¨ng x· héi vµ chøc n¨ng kinh tÕ
cña nhµ n−íc XHCN.
Nh×n chung, néi dung cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· nªu ®Ò cËp Ýt
nhiÒu, gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp ®Õn chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc hay
vai trß cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.
4
Nh×n chung, néi dung cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· nªu ®Ò cËp Ýt
nhiÒu, gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp ®Õn chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc hay
vai trß cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Nh−ng ch−a cã c«ng tr×nh
nµo nghiªn cøu trùc tiÕp ®Õn hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n
lý kinh tÕ cua chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng mét c¸ch toµn diÖn, ®Çy ®ñ.
Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi hoÆc c¸c t¸c
gi¶ trong n−íc viÕt vÒ kinh nghiÖm n−íc ngoµi nh−:
- Osachja I.M, Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng - vai trß nhµ n−íc trong kinh tÕ
thÞ tr−êng, "Th«ng tin khoa häc x· héi chuyªn ®Ò, 1998.
- NguyÔn Duy H−ng, Vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng (kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ASEAN, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,
Hµ Néi, 1996.
C¸c c«ng tr×nh nµy cho thÊy c¸c t¸c gi¶ kh«ng chØ ph©n tÝch mét c¸ch
chung chung vÒ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc mµ ®· cô thÓ hãa chøc n¨ng
kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc víi tÊt c¶ nh÷ng
nhiÖm vô cô thÓ phï hîp víi nguyªn t¾c cña nÒn kinh tÕ cô thÓ vµ nh÷ng
nhiÖm vô qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc cã tÝnh phæ biÓn hiÖn nay.
3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
a) §èi t−îng nghiªn cøu
- C¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong qu¶n lý kinh tÕ cña ChÝnh phñ nãi
chung, hÖ thèng c¸c c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh nãi chung v¸c c¸c c¬ quan
qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng nãi riªng; víi kinh tÕ nãi chung vµ
®èi víi c¸c doanh nghiÖp nãi riªng.
- C¸c quan hÖ x· héi thuéc ®èi t−îng ®iÒu chØnh cña c¸c ngµnh luËt cã
liªn quan ®Õn mèi quan hÖ hµnh chÝnh kinh tÕ nh−: d©n c−, kinh doanh, lao
®éng, ®Êt ®ai, ng©n s¸ch vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®Ó cã ph−¬ng h−íng gi¶i
ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt ®ång bé, thèng nhÊt...
5
- Chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n−íc trong c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ quyÒn, lîi
Ých cña thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt n−íc vµ ®Þa ph−¬ng.
b) Ph¹m vi nghiªn cøu
Nh− tªn ®Ò tµi ®· nªu, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ hoµn thiÖn
ph¸p luËt vÒ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh
nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, do vËy nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan nh− chøc n¨ng kinh
tÕ cña Nhµ n−íc, chøc n¨ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Héi ®ång nh©n d©n c¸c
cÊp còng ®−îc bµn ®Õn nh»m lµm râ chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc
vµ møc ®é ph©n cÊp hîp lý cho ®Þa ph−¬ng. C¸c gi¶i ph¸p ®−îc nªu còng
trong ph¹m vi hoµn thiÖn ph¸p luËt lµ chñ yÕu.
ViÖc kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ ph¸p luËt hiÖn hµnh trªn lÜnh vùc nµy sÏ ®−îc
tæng kÕt tõ n¨m 1992 ®Õn nay (tõ khi cã HiÕn ph¸p 1992 - HiÕn ph¸p cña thêi
kú ®æi míi vµ nh÷ng v¨n b¶n cô thÓ hãa HiÕn ph¸p 1992 vÒ chøc n¨ng qu¶n lý
cña Nhµ n−íc).
4. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n
a) Môc ®Ých
- Gãp phÇn lµm râ chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc vµ chøc
n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ba cÊp tØnh, huyÖn, x· vµ
c¸c cÊp t−¬ng ®−¬ng.
- X©y dùng kh¸i niÖm néi dung ph¸p luËt vÒ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n
lý kinh tÕ cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc t¹i ®Þa ph−¬ng.
- X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc tiªu, gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt
thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ë
®Þa ph−¬ng.
b) NhiÖm vô
§Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn, luËn v¨n cã nhiÖm vô:
6
- Lµm râ nh÷ng c¬ së lý luËn vÒ ph¸p luËt thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ
cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, trong ®ã luËn chøng kh¸i
niÖm chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc.
- §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t thùc tr¹ng ph¸p luËt vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô,
quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc trong qu¶n lý kinh tÕ.
- X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc tiªu, néi dung hoµn thiÖn ph¸p luËt.
5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
a) VÒ c¬ së lý luËn
Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy trªn c¬ së lý luËn vÒ b¶n chÊt chøc n¨ng, nhiÖm
vô cña nhµ n−íc XHCN theo nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t−
t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm, ®−êng lèi x· héi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh
h−íng XHCN vµ x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN cña §¶ng ta.
- Lý luËn vÒ ph¸p luËt trong thÕ giíi ®−¬ng ®¹i vµ viÖc x©y dùng hoµn
thiÖn ph¸p luËt ViÖt Nam hiÖn nay.
b) VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
LuËn v¨n ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ¸p dông ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ
nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö.
Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ lµ: Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu so
s¸nh, tæng hîp lÞch sö cô thÓ, kh¶o s¸t thùc tÕ vµ ph−¬ng ph¸p hÖ thèng.
6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n
- LuËn chøng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng víi nh÷ng
ho¹t ®éng cô thÓ, cÇn thiÕt, phï hîp cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ë ®Þa
ph−¬ng.
- X¸c ®Þnh c¸c néi dung, d¹ng ho¹t ®éng cô thÓ trong viÖc thùc hiÖn
chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cÇn ®−îc luËt hãa.
7
7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n
- VÒ mÆt lý luËn: LuËn v¨n cã ý nghÜa lý luËn vÒ mÆt x¸c ®Þnh chøc
n¨ng kinh tÕ cñ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt vÒ lÜnh vùc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n
lý kinh tÕ ë ®Þa ph−¬ng; nh− vËy cã thÓ gãp ý cho ho¹t ®éng lËp ph¸p vµ c¶i
c¸ch hµnh chÝnh ë n−íc ta.
- VÒ mÆt thùc tiÔn: Hy väng ®©y sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho
c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y vµ qu¶n lý hµnh chÝnh kinh tÕ cña Nhµ n−íc.
8. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
cña luËn v¨n gåm 3 ch−¬ng, 9 tiÕt.
8
Ch−¬ng 1
C¬ së lý luËn cña viÖc hoµn thiÖn ph¸p luËt
thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña c¬ quan
hµnh chÝnh nhµ n−íc cÊp huyÖn ë ViÖt Nam hiÖn nay
1.1. Kh¸i niÖm chøc n¨ng nhµ n−íc vµ chøc n¨ng kinh tÕ
cña nhµ n−íc
1.1.1. B¶n chÊt vµ vai trß cña nhµ n−íc
Theo chñ nghÜa duy vËt lÞch sö m¸cxÝt Nhµ n−íc lµ bé phËn quan träng
nhÊt cña kiÕn tróc th−îng tÇng ®Æt trªn h¹ tÇng c¬ së cña x· héi - c¬ së kinh
tÕ. V× vËy, khi nghiªn cøu chøc n¨ng nhµ n−íc nãi chung ®Æc biÖt lµ chøc
n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu vÒ b¶n chÊt, vai trß cña
nhµ n−íc trong c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cô thÓ. B¶n chÊt, vai trß cña nhµ
n−íc lµ nh÷ng c¬ së, c¨n cø chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh chøc n¨ng cña nhµ n−íc. V×
vËy, cÇn thiÕt ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ b¶n
chÊt nhµ n−íc vµ vai trß cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.
VÒ b¶n chÊt Nhµ n−íc
Nhµ n−íc lµ hiÖn t−îng x· héi hÕt søc phøc t¹p. Nhµ n−íc "lµ vÊn ®Ò
®· trë thµnh trung t©m cña mäi vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ mäi tranh luËn chÝnh trÞ"(1)
[tr.569]. Gi¶i thÝch vÒ hiÖn t−îng nµy cã nhiÒu c¸ch lý gi¶i kh¸c nhau phô
thuéc vµo ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn kh¸c nhau, thËm chÝ cßn phô thuéc vµo thÕ
giíi quan, lËp tr−êng vµ lîi Ých giai cÊp nhÊt ®Þnh.
Trong lÞch sö, tõ thêi cæ ®¹i ®Õn thêi kú trung ®¹i nhiÒu nhµ t− t−ëng
lý gi¶i Nhµ n−íc lµ do th−îng ®Õ t¹o ra. Do ®ã hä coi Nhµ n−íc kh«ng cã
nguån gèc tõ chÝnh trong x· héi loµi ng−êi mµ lµ 1 lùc l−îng siªu nhiªn ë
ngoµi x· héi. Bëi vËy, phôc tïng nhµ n−íc tøc lµ tu©n theo "ý trêi", "ý chóa".
(1) C.M¸c ¡ngghen tuyÓn tËp, tËp 1, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1980.
9
Mét quan niÖm kh¸c th× coi quyÒn lùc nhµ n−íc vÒ b¶n chÊt gièng nh−
quyÒn gia tr−ëng - ng−êi ®øng ®Çu gia ®×nh. Hä coi x· héi chØ lµ gia ®×nh më
réng mµ th«i.
Tõ thÕ kû XVI ®Õn thÕ kû XVIII ®· xuÊt hiÖn nhiÒu quan niÖm míi vÒ
nhµ n−íc cña nh÷ng nhµ t− t−ëng, triÕt häc t− b¶n, c¸c t− t−ëng nµy tËp trung
l¹i hä cho r»ng Nhµ n−íc lµ kÕt qu¶ cña "KhÕ −íc x· héi", Nhµ n−íc ph¶n ¸nh
lîi Ých cña mäi thµnh viªn trong x· héi. Nhµ n−íc nh− lµ s¶n phÈm chñ ®éng
tù nguyÖn cña con ng−êi, th«ng qua khÕ −íc x· héi. §Õn ®©y, nguån gèc cña
Nhµ n−íc ®−îc c¸c ®¹i biÓu cña giai cÊp t− s¶n ®øng lªn cho r»ng Nhµ n−íc
nh− lµ s¶n phÈm cña x· héi, tån t¹i trong x· héi, ®¹i diÖn cho mäi thµnh viªn
®øng trªn x· héi ®Ó qu¶n lý x· héi. Gi¸ trÞ cña nã lµ nh»m chèng l¹i sù chuyªn
quyÒn ®éc ®o¸n cña nhµ n−íc qu©n chñ phong kiÕn.
Häc thuyÕt M¸c - Lªnin ra ®êi ®· gi¶i thÝch nguån gèc cña Nhµ n−íc
nh»m lét t¶ b¶n chÊt nhµ n−íc mét c¸ch ®óng ®¾n khoa häc. Trªn quan ®iÓm
duy vËt biÖn chøng, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· kh¼ng
®Þnh r»ng: Nhµ n−íc lµ mét bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nµy ®èi víi
giai cÊp kh¸c, lµ bé m¸y duy tr× sù thèng trÞ giai cÊp. Trong t¸c phÈm "Nguån
gèc gia ®×nh chÕ ®é t− h÷u vµ nhµ n−íc". ¡ng ghen ®· luËn gi¶i vÒ sù xuÊt
hiÖn nhµ n−íc. Nh÷ng luËn ®iÓm quan träng cña ¡ng ghen sau nµy ®−îc
Lªnin bæ xung vµo ph¸t triÓn trªn c¬ së hiÖn thùc lÞch sö cña x· héi loµi ng−êi.
C¬ së khoa häc cña sù xuÊt hiÖn Nhµ n−íc ®¸ng chó ý nhÊt mµ c¸c «ng nªu ra
cã thÓ tãm t¾t lµ: Nhµ n−íc xuÊt hiÖn trªn nh÷ng tiÒn ®Ò x· héi vµ kinh tÕ. Khi
x· héi ph©n chia thµnh giai cÊp mµ c¬ së cña sù ph©n hãa giai cÊp Êy chÝnh lµ
quan hÖ x· héi vÒ chiÕm h÷u sö dông, vµ ®Þnh ®o¹t ®èi víi tµi s¶n chñ yÕu lµ
t− liÖu s¶n xuÊt. ChÕ ®é t− h÷u vÒ tµi s¶n ®· s¶n sinh ra mét bé phËn ng−êi
giµu cã ®a sè nh÷ng ng−êi cßn l¹i, bÞ lÖ thuéc vµo hä. Khi ®· n¾m ®−îc
"quyÒn lùc kinh tÕ" hä lu«n lu«n t×m c¸ch duy tr×, b¶o vÖ vµ mong muèn giµu
cã kh«ng giíi h¹n. Nh− hai mÆt cña mét vÊn ®Ò, giai cÊp cña nh÷ng ng−êi cã
10
cña - vµ th«ng qua chÕ ®é së h÷u t− nh©n ®Ó bãc lét ng−êi xuÊt hiÖn th× còng
®ång thêi xuÊt hiÖn giai cÊp cña nh÷ng ng−êi nghÌo - ng−êi lao ®éng.
M©u thuÉn néi t¹i gi÷a hai giai cÊp chñ yÕu trªn lµm cho c¸c tæ chøc
x· héi nh− thÞ téc, bé l¹c kh«ng cßn vai trß t¸c dông trong ®êi sèng x· héi.
Bëi nã kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn trong x· héi ®· ph¸t
sinh. Giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ muèn n¾m c¶ quyÒn lùc chÝnh trÞ ®Ó cñng cè
quyÒn lùc vÒ kinh tÕ. Sù tan gi· cña c¸c c¬ së xuÊt hiÖn nh−êng chç cho sù ra
®êi cña Nhµ n−íc. QuyÒn lùc chung cña x· héi tr−íc ®©y ®−îc tËp trung trong
c¸c thi téc bé l¹c ®· trë thµnh quyÒn lùc trong tay giai cÊp thèng trÞ, "nã ®· bÞ
Nhµ n−íc thay thÕ".
Nh− vËy, Nhµ n−íc trë thµnh c«ng cô s¾c bÐn nhÊt thÓ hiÖn ý chÝ cña
giai cÊp thèng trÞ. Nã cñng cè vµ b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ trong x·
héi. Cho nªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét c¸ch chung nhÊt lµ b¶n chÊt cña nhµ n−íc
mang b¶n chÊt giai cÊp s©u s¾c. Giai cÊp thèng trÞ n¾m trong tay c¶ quyÒn lùc
chÝnh trÞ, quyÒn lùc kinh tÕ vµ quyÒn lùc t− t−ëng. Theo quan ®iÓm M¸c xÝt
Nhµ n−íc chñ n«, Nhµ n−íc phong trµo vµ Nhµ n−íc t− s¶n ®Òu lµ c¸c kiÓu
nhµ n−íc bãc lét.
Nh− c¸c nhµ kinh ®iÓn ®· kh¼ng ®Þnh: "Nhµ n−íc xÐt vÒ b¶n chÊt,
tr−íc hÕt lµ mét bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nµy ®èi víi c¸c giai cÊp
kh¸c, lµ bé m¸y ®Ó duy tr× sù thèng trÞ giai cÊp".
Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa lµ nhµ n−íc kiÓu míi. §©y lµ kiÓu nhµ
n−íc cuèi cïng trong lÞch sö. Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa (XHCN) lµ nhµ n−íc
kh«ng cßn nguyªn nghÜa cña nã n÷a.
Theo l« gÝc cña sù ph¸t sinh, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ tiªn vong cña nhµ
n−íc, b¶n chÊt cña nhµ n−íc XHCN ®· thay ®æi vÒ chÊt. B¶n chÊt ®ã do c¬ së
kinh tÕ XHCN vµ quyÒn lùc nhµ n−íc lµ cña d©n do d©n quy ®Þnh. Nhµ n−íc
vÉn cßn cÇn thiÕt ®Ó trÊn ¸p kÎ thï cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao
®éng song nã ®ang mÊt dÇn tÝnh chÊt ¸p bøc ®Ó chñ yÕu lµ tæ chøc vµ x©y
11
dùng x· héi chñ nghÜa. Theo Lªnin: "Chuyªn chÝnh v« s¶n kh«ng ph¶i chØ lµ
b¹o lùc ®èi víi bän bãc lét vµ còng kh«ng ph¶i chØ lµ b¹o lùc. C¬ së kinh tÕ
cña b¹o lùc c¸ch m¹ng ®ã, c¸i b¶o ®¶m søc sèng vµ th¾ng lîi cña nã chÝnh lµ
giai cÊp v« s¶n ®−a ra vµ thùc hiÖn ®−îc kiÓu tæ chøc lao ®éng cao h¬n so víi
chñ nghÜa t− b¶n; ®Êy lµ thùc chÊt cña vÊn ®Ò. §Êy lµ nguån søc m¹nh, lµ ®iÒu
kiÖn b¶o ®¶m cho th¾ng lîi hoµn toµn vµ tÊt nhiªn cña chñ nghÜa c«ng d©n"(1)
[tËp 33, tr. 15 - 16].
Thùc tÕ lÞch sö víi sù ra ®êi vµ tån t¹i h¬n b¶y thËp kû qua cña chñ
nghÜa x· héi vµ nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n
lao ®éng d−íi sù l·nh ®¹o cña c¸c §¶ng Céng s¶n ®· chøng minh tÝnh ®óng
®¾n khoa häc vµ c¸ch *** cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. Song, sau khi chñ nghÜa
x· héi l©m vµo khñng ho¶ng, c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u vµ Liªn
X« xôp ®á bªn c¹nh ®ã nh÷ng tiÕn bé kinh tÕ - x· héi trong x· héi t− b¶n,
trong ®ã cã vai trß cña nhµ n−íc t− s¶n hiÖn ®¹i vµ trong ®iÒu kiÖn ®æi míi ë
n−íc ta nhÊt lµ trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng héi nhËp khu vùc vµ
quèc tÕ (n−íc ta lµ thµnh viªn cña c¸c n−íc ASEAN, thµnh viªn cña WTO th×
vÊn ®Ò nhËn thøc vÒ b¶n chÊt nhµ n−íc ®· kh«ng mÊy dÔ dµng. Theo chóng t«i
cÇn ph©n biÖt b¶n chÊt cña nhµ n−íc ph¸p quyÒn t− s¶n vµ nhµ n−íc ph¸p quyÒn
x· héi chñ nghÜa cña d©n do d©n v× d©n trong bèi c¶nh thÕ giíi hiÖn nay.
Tr−íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ mét kh¸i
niÖm thuéc ph¹m trï chÝnh trÞ ph¸p lý cã néi hµm rÊt réng. Nhµ n−íc ph¸p
quyÒn kh«ng ph¶i lµ mét kiÓu nhµ n−íc mµ lµ mét häc thuyÕt vÒ ph−¬ng thøc
cai trÞ cña Nhµ n−íc ®èi víi x· héi. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn t− s¶n vÉn mang
b¶n chÊt cña giai cÊp t− s¶n. "Nhµ n−íc kh«ng tù diÖn v« t−, c«ng minh lîi Ých
toµn x· héi. Bao giê Nhµ n−íc còng thiªn vÒ lùc l−îng x· héi nµy hay lùc
l−îng x· héi kh¸c vµ thuéc §¶ng nµy hay §¶ng kh¸c chi phèi". Tuy nhiªn, xÐt
vÒ tÝnh x· héi cña nhµ n−íc t− s¶n th× "sù biÕn ®æi m¹nh mÏ theo chiÕu h−íng
tiÕn bé x· héi diÔn ra trong c¸c x· héi TBCN ph¸t triÓn lµ mét thùc
(1) Lªnin toµn tËp, tËp 33, Nxb TiÕn bé, M, 1976, tr.15 - 16.
12
tÕ"(2)[tr.22]. Dùa vµo ®ã - c¸c nhµ chÝnh trÞ ph−¬ng T©y ®· cho r»ng Nhµ n−íc
t− s¶n lµ "Nhµ n−íc Phóc lîi" ®¹i diÖn cho lîi Ých toµn x· héi, cho quèc gia
d©n téc vµ xem ®ã lµ "b»ng chøng vÒ tÝnh −u viÖt tr−êng tån cña CNTB".
Song v× thÕ mµ phñ nhËn tÝnh −u viÖt cña chñ nghÜa x· héi ®· ®−îc
chÝnh c¸c chÝnh trÞ gia t− s¶n thõa nhËn. §ång thêi, thµnh qu¶ sù nghiÖp ®æi
míi, c¶i c¸ch toµn diÖn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt lµ trong kinh
tÕ - x· héi do §¶ng Céng s¶n Trung Quèc vµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam khëi
x−íng vµ l·nh ®¹o trong h¬n 10 n¨m qua cµng tá râ tÝnh "h¬n h¼n" cña Nhµ
n−íc x· héi chñ nghÜa. Nhµ n−íc ta ®ang thùc hiÖn thµnh c«ng chøc n¨ng kinh
tÕ cña m×nh trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ
nghÜa v× d©n giµu n−íc m¹nh x· héi c«ng b»ng d©n chñ vµ v¨n minh.
Vai trß cña Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
Vai trß cña Nhµ n−íc lµ mét kh¸i niÖm ®−îc dïng kh¸ phæ biÕn trong
c¸c v¨n kiÖn chÝnh trÞ ph¸p lý nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Vai trß nhµ n−íc trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng "trë thµnh vÊn ®Ò ®−îc quan t©m mét c¸ch th−êng xuyªn
cña c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ kinh tÕ häc vµ nghiªn cøu LuËt häc. Vai trß cña
Nhµ n−íc lµ mét kh¸i niÖm ®éc lËp víi kh¸i niÖm b¶n chÊt nhµ n−íc vµ chøc
n¨ng cña Nhµ n−íc, nh−ng gi÷a chóng cã mèi quan hÖ néi t¹i mËt thiÕt víi nhau.
"Vai trò" là "tác dụng, chức năng trong sự hoạt động, sự phát triển của
cái gì đó"(1) [tr.1074]. "Vai trò" với nghĩa của từ này có thể nói vai trò của
Nhà nước trong xã hội là vị trí của Nhà nước trong mối quan hệ giữa nhà
nước với các tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội và trong mối
quan hệ giữa nhà nước với các cộng đồng tôn giáo và công dân.
Nếu bản chất nhà nước là một "đại lượng" không thay đổi thì vai trò
của nhà nước thể hiện vị trí nhà nước có mối quan hệ với bản chất cña nhµ
(2) GS NguyÔn Ngäc Long, TriÕt häc M¸c - Lªnin víi viÖc nhËn thøc x· héi trong thÕ giíi ngµy nay, T¹p chÝ
céng s¶n sè 22/12-1998, tr.22.
(1) Viện Ngôn ngữ học, Viện KHXHVN, Từ điển Tiếng việt, 1992.
13
n−íc thÓ hiÖn b¶n chÊt cña nhµ n−íc song nã thay ®æi nhiÒu h¬n vµ g¾n víi
chøc n¨ng cña nhµ n−íc nhiÒu h¬n.
Vai trß cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc cô thÓ
hãa nã thµnh tÝnh chÊt vµ mùc ®é t¸c ®éng, can thiÖp cña Nhµ n−íc vµo nÒn
kinh tÕ - vµo c¸c quan hÖ kinh tÕ thÞ tr−êng. Vai trß cña Nhµ n−íc phô thuéc
vµo hai yÕu tè. Thø nhÊt lµ yÕu tè chñ quan xuÊt ph¸t tõ ý chÝ cña Nhµ n−íc, ý
chÝ cña giai cÊp thèng trÞ n»m trong tay Nhµ n−íc - c«ng cô s¾c bÐn cña m×nh.
V× nh÷ng lý do c¨n b¶n nh− ph¶i b¶o vÖ lîi Ých cho giai cÊp m×nh vµ viÖc thõa
nh¹n ë nh÷ng møc ®é "thø yÕu" lîi Ých cña c¸c giai cÊp kh¸c mµ nhµ n−íc can
thiÖp m¹nh mÏ, hoÆc chñ ®éng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi. Thø hai
lµ yÕu tè kh¸ch quan ®ã lµ c¸c quan hÖ kinh tÕ thÞ tr−êng vËn ®éng ph¸t triÓn
theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, cã tÝnh quy ®Þnh cÊp ®é can thiÖp s©u, n«ng vµ c¸c mÆt
hÖ thèng cña Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ.
C¸c Nhµ n−íc phong kiÕn cã ®Æc tr−ng chung lµ chuyªn quyÒn, ®éc
®o¸n k×m h·m sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ thÞ tr−êng. Nhµ n−íc phong
kiÕn vµ gi¸o héi chñ yÕu lµ tranh giµnh sù ¶nh h−ëng vµ t¨ng c−êng kiÓm so¸t
kinh tÕ cho riªng m×nh chñ yÕu trong lÜnh vùc së h÷u ruéng ®Êt vµ ph©n phèi
lîi tøc,.
Khi cã quan hÖ kinh tÕ thÞ tr−êng tù do "tù më ®−êng" ngay trong lßng
x· héi phong kiÕn cho ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn vai trß cña nhµ
n−íc t− s¶n trong kinh tÕ phñ ®Þnh vai trß cña Nhµ n−íc phong kiÕn.
Vai trß cña c¸c nhµ n−íc t− s¶n trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng ph¶i khi nµo, ë quèc gia nµo còng gièng
nhau. Ch¼ng h¹n vµo thÕ kû XVII, khi chèng l¹i sù h¹n chÕ k×m h·m vÒ tù do
kinh tÕ cña Nhµ n−íc phong kiÕn, nhµ n−íc theo "chñ nghÜa träng ***" ph¶i
cã quyÒn can thiÖp kiÓm so¸t toµn bé nÒn kinh tÕ trong ph¹m vi c¶ n−íc v× lîi
Ých cña giai cÊp t− s¶n ®ang lªn. Nh−ng theo lý thuyÕt "luËt tù nhiªn" (®¹i biÓu
lµ nhµ t− t−ëng ng−êi Anh Gtocc¬ thÕ kû XVII) con ng−êi cã nh÷ng quyÒn tù
14
do c¸ nh©n nhµ n−íc ph¶i thõa nhËn vµ t«n träng. V× vËy Nhµ n−íc chØ cã
quyÒn "h¹n chÕ" chø kh«ng thÓ cã quyÒn tuyÖt ®èi trong lÜnh vùc kinh tÕ. Tõ
t− t−ëng "träng n«ng" cña ng−êi Ph¸p ®Õn lý thuyÕt "bµn tay v« h×nh" cña
Gi¸o s− kinh tÕ ng−êi Anh AdanSmith (1723 - 1790) lµ nh÷ng biÕn ®æi "c¸ch
m¹ng" trong quan niÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ vÒ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n−íc.
T¸c ®éng cña nã rÊt lín ®Õn quyÒn lùc nhµ n−íc trong kinh tÕ. Nh÷ng t− t−ëng
trªn lµ tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë c¸c
n−íc t− s¶n trªn thÕ giíi. Trong suèt thÕ kû 18 vµ thÕ kû 19. MÆc dï vai trß
nhµ n−íc bÞ "giíi h¹n" song xÐt cho cïng tù do kinh tÕ chØ lµ tù do tr−íc hÕt
cho giíi kinh tÕ, cho giai cÊp t− s¶n mµ nhµ n−íc t− s¶n lµ ng−êi b¶o vÖ duy tr×
quyÒn tù do bãc lét cña giai cÊp m×nh ®èi víi giai cÊp v« s¶n. VÒ mÆt kinh tÕ,
ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng: chñ nghÜa t− b¶n ®· t¹o ra sù ph¸t triÓn ch−a tõng thÊy
víi nguån hµng hãa, cña c¶i ®å sé so víi tr−íc ®©y. Song quy luËt cña sù vËn
®éng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ hÕt søc kh¾t khe. Cuéc khñng ho¶ng
kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa 1929 - 1931 lµ mét minh chøng cho sù "giíi h¹n" cña
quyÒn tù do kinh tÕ. Kinh tÕ thÞ tr−êng l¹i lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña yªu cÇu kh¸ch
quan ®èi víi vai trß cña nhµ n−íc. Sau ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø II c¸c lý
thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ tr−êng ra ®êi nh− lý thuyÕt vÒ "nÒn kinh tÕ hçn
hîp (mµ ®¹i biÓu lµ Sammuelson). Hä chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i dùa
vµo c¶ "hai bµn tay". "§iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã cña ChÝnh phñ lÉn
thÞ tr−êng th× còng nh− ®Þnh vç tay b»ng mét bµn tay".
Nhận định về vai trò của Nhà nước tư sản trong nền kinh tế thị trường
chúng tôi cho rằng ý kiến của M.OSadchaja trong bài "Nhà nước và thị
trường" có thể là cái nhìn tổng quát. Ông cho rằng: "Kinh tế của các nước
phát triển có nền công nghiệp hiện đại có một đặc điểm nổi bật - Nhà nước
tham gia rộng rãi vào tất cả các giai đoạn của qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Dï chóng
ta gäi nã lµ chñ nghÜa t− b¶n hay kinh tÕ thÞ tr−êng th× vÒ thùc chÊt ®ã lµ mét
hÖ thèng kinh tÕ hçn hîp, trong ®ã tÝnh n¨ng ®éng cña chñ nghÜa t− b¶n, tÝnh
15
hiÖu qu¶ cña kinh tÕ thÞ tr−êng vµ ®Þnh h−íng x· héi mµ nhµ n−íc lµ nguån
tr−íc hÕt mang ®Þnh h−íng nµy kÕt hîp víi nhau thµnh mét"(1) [tr.11].
C¸c nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa tr−íc ®©y cã vai trß to lín trong x©y
dùng nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. Nhµ n−íc lµ bé m¸y quyÒn lùc - c«ng cô
s¾c bÐn cña giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp n«ng d©n vµ nh©n d©n lao ®éng, ®ång
thêi nhµ n−íc lµ chñ thÓ n¾m c¶ quyÒn lùc chÝnh trÞ, quyÒn lùc t− t−ëng vµ
quyÒn lùc kinh tÕ. VÒ quyÒn lùc kinh tÕ: Lªnin ®· nhÊn m¹nh r»ng: "Khi toµn
bé quyÒn lùc - lÇn nµy kh«ng ph¶i chØ lµ quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ chñ yÕu thËm
chÝ kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc chÝnh trÞ mµ lµ quyÒn lùc kinh tÕ, tøc lµ quyÒn lùc
®em ®Õn nh÷ng c¬ së s©u xa nhÊt cña ®êi sèng hµng ngµy cña con ng−êi -
chuyÓn vµo tay mét giai cÊp míi. Th× nhiÖm vô cña chóng ta trë nªn phøc t¹p
h¬n"(2) [tr.467].
§Ó giµnh ®−îc quyÒn lùc kinh tÕ - theo chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña
V.I.Lªnin - N−íc Nga ®· t¹o ra c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
tiÓu chñ, t− b¶n t− nh©n, tư bản nhà nước, tập thể và nhà nước. Những quan hệ
kinh tế thị trường được nhà nước khuyến khích và bảo trợ. Toàn bộ những
quan hệ kinh tế đó nằm trong ph¹m vi tæ chøc, qu¶n lý thèng nhÊt vµ kiÓm
so¸t chÆt chÏ cña nhµ n−íc.
Sau khi Lªnin qua ®êi, chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Ng−êi, v× nhiÒu lý do
mµ kh«ng ®−îc tiÕp tôc thùc hiÖn. Liªn X« (cò) vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa
thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, hay cßn gäi lµ nÒn kinh tÕ
kÕ hiÖn vËt vËn hµnh theo c¬ chÕ hµnh chÝnh quan liªu bao cÊp. Kinh tÕ thÞ
tr−êng ®· kh«ng ®−îc vËn ®éng triÖt ®Ó trong nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa.
C¸c n−íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u vµ Liªn X« ®· l©m vµo khñng ho¶ng
kinh tÕ x· héi vµ dÇn dÇn khñng ho¶ng vÒ chÝnh trÞ.
(1) OSadchaja I.M, Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng trong vai trß cña nhµ n−íc trong kinh tÕ thÞ tr−êng, Th«ng tin khoa
häc x· héi chuyªn ®Ò, Hµ Néi, 1998.
(2) V.I.Lªnin toµn tËp, tËp 36, Nxb TiÕn bé, M.1978.
16
ë n−íc ta, d−íi sù l·nh ®¹o s¶n xuÊt cña §¶ng nh÷ng s¸ng kiÕn cña
nh©n d©n trong n«ng nghiÖp, trong qu¶n lý s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®· ®−îc tæng
kÕt ®¸nh gi¸, vµ b¾t nhÞp víi xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ ë khu vùc vµ trªn thÕ
giíi. §−êng lèi ®æi míi c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi ®· ®−îc v¹ch ra. Tõ
NghÞ quyÕt Đại hội toàn quốc lần thứ VI và được bổ xung hoàn thiện bằng các
nghị quyết Đại hội Đảng VII và VIII, IX và X nước ta đã chuyển từ nền kinh
tế hiện vật vận hành theo cơ chế hành chính quan liêu bao cấp sang nền kinh
tế hàng hóa nhìn thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý
của nhà nước. Như vậy, vai trò của Đảng và Nhà nước ta không chỉ lãnh đạo
quản lý nền kinh tế mà trước hết là nguån tæ chøc nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa. Vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc ta ®· chuyÓn
sang giai ®o¹n míi víi nh÷ng chøc n¨ng nhiÖm vô võa cã tÝnh chiÕn l−îc l©u
dµi võa cã tÝnh cô thÓ. ViÖc x¸c ®Þnh vai trß cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ cã
tÝnh quyÕt ®Þnh ph¹m vi cña c¸c chøc n¨ng kinh tÕ ®èi néi vµ ho¹t ®éng kinh
tÕ ®èi ngo¹i cña nhµ n−íc ta trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt
n−íc.
Chøc n¨ng nhµ n−íc vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc.
Chøc n¨ng nhµ n−íc
Trong khoa häc ph¸p lý quan niÖm vÒ chøc n¨ng nhµ n−íc hiÖn nay
cßn ch−a cã c¸ch hiÓu thèng nhÊt. "Chøc n¨ng" lµ mét ph¹m trï ®−îc sö dông
trong c¸c ngµnh ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ vai trß cña mäi sù vËt, hiÖn t−îng vµ qu¸
tr×nh vËn ®éng ph¸t triÓn cña nã trong thÕ giíi tù nhiªn vµ x· héi. Theo c¸ch
hiÓu th«ng th−êng chøc n¨ng lµ "ho¹t ®éng, t¸c dông b×nh ®¼ng hoÆc thÓ hiÖn
®Æc tr−ng cña mét vËt nµo ®ã". Chøc n¨ng nhµ n−íc lµ nh÷ng ho¹t ®éng cã
tÝnh ®Æc tr−ng cña nhµ n−íc. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng, thÓ hiÖn "b¶n n¨ng"
cña nhµ n−íc t¸c ®éng ®Õn x· héi ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc néi dung, b¶n chÊt
cña nhµ n−íc.
17
Theo quan ®iÓm M¸c xÝt Nhµ n−íc lµ s¶n phÈm cña x· héi cã sù ph©n
chia giai cÊp. Trong khoa häc chÝnh trÞ ph−¬ng T©y vµ mét sè tµi liÖu cã tÝnh
chÊt chÝnh trÞ, ph¸p lý ë n−íc ta ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm x· héi nh−: "x·
héi c«ng danh" "x· héi d©n sù" vµ "x· héi t«n gi¸o". NÕu theo c¸ch ph©n chia
dùa vµo tÝnh chất của các quan hệ xã hội thì nhà nước vẫn đứng ở vị trí trọng
tâm trong xã hội nói chung và trong hệ thống chính trị nói riêng. Nhà nước
được hiện hữu trong xã hội bằng bộ máy của mình. Đó là bộ máy cai trị của
giai cấp này đối với giai cấp khác. Song Nhà nước còn là một bộ máy quản lý
đặc biệt đối với toàn xã hội. Do vị trí, vai trò của Nhà nước, hoạt động quản
lý của Nhà nước được hiểu như là sự tác ®éng b»ng hµnh vi nhµ n−íc vµo "x·
héi d©n sù" "x· héi t«n gi¸o" vµ mäi tæ chøc, c«ng d©n trong x· héi. Sù t¸c
®éng Êy lµm cho sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi ng−êi nãi chung theo mét
h−íng nhÊt ®Þnh nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých, môc tiªu mµ ý chÝ nhµ n−íc ®· x¸c
®Þnh. Ho¹t ®éng cña bÊt kú nhµ n−íc nµo ®Òu th«ng qua hµnh vi ho¹t ®éng cña
con ng−êi trong bé m¸y nhµ n−íc ®ã. Hä ®¹i diÖn cho lîi Ých cña giai cÊp nµo,
th× giai cÊp ®ã quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t ®éng cña hä. V× vËy b¶n chÊt cña nhµ
n−íc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ cña bé m¸y nhµ n−íc.
ChÝnh v× tÝnh chÊt phøc t¹p, ®a d¹ng th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña
nhµ n−íc trong lÞch sö mµ viÖc x¸c ®Þnh chøc n¨ng nhµ n−íc lµ kh«ng hÒ ®¬n
gi¶n. HiÖn nay quan niÖm vÒ chøc n¨ng nhµ n−íc trong khoa häc ph¸p lý cßn
cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau. §Ó phôc vô cho môc ®Ých nghiªn cøu chøc n¨ng
kinh tÕ cña nhµ n−íc chóng t«i xin nªu c¸c quan niÖm vÒ chøc n¨ng nhµ n−íc
cã tÝnh chÊt tiªu biÓu lµm c¬ së cho quan niÖm vÒ chøc n¨ng cña Nhµ n−íc.
Quan niÖm thø nhÊt cho r»ng "Chøc n¨ng nhµ n−íc" kh«ng chØ lµ
ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng chñ yÕu cña Nhµ n−íc mµ cßn lµ c¬ chÕ t¸c ®éng cña
nhµ n−íc tõ c¸c qu¸ tr×nh x· héi. Quan ®iÓm nµy ®· g¾n c¸c ho¹t ®éng cña
nhµ n−íc víi ph−¬ng ph¸p c¸ch thøc vµ c¸c ph−¬ng tiÖn t¸c ®éng cña nhµ
n−íc vµ c¬ chÕ ®iÒu chØnh ph¸p luËt. B»ng c¬ chÕ ®iÒu chØnh nµy nhµ n−íc lµ
chñ thÓ ®iÒu chØnh, t¸c ®éng lªn c¸c quan hÖ x· héi. Nh− vËy c¸c mÆt ho¹t
18
®éng cã tÝnh c¬ b¶n cña nhµ n−íc ®· bÞ nhËp côc víi c¸c biÖn ph¸p c¸ch thøc
t¸c ®éng cña nhµ n−íc lªn c¸c qu¸ tr×nh vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi, quan
niÖm nµy lµm cho néi bµn cña kh¸i niÖm trë nªn phøc t¹p thiÕu tÝnh kh¸i qu¸t
thèng nhÊt.
Quan niÖm thø hai cho r»ng chøc n¨ng nhµ n−íc lµ nh÷ng thuéc tÝnh
b¾t nguån tõ b¶n chÊt nhµ n−íc vµ nã cßn xuÊt ph¸t tõ vai trß cña nhµ n−íc.
Theo chóng t«i quan niÖm nµy ®· dÉn ®Õn sù lÉn lén gi÷a chøc n¨ng nhµ n−íc
víi b¶n chÊt vai trß cña nhµ n−íc. §ång thêi sÏ kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc
nhiÖm vô cña nhµ n−íc víi chøc n¨ng nhµ n−íc.
Chóng t«i cho r»ng chøc n¨ng ph¶i lµ nh÷ng mÆt c¬ b¶n thÓ hiÖn b¶n
chÊt (thuộc tính) của nhà nước. Đồng thời, chức năng do vị trí vai trò của nhà
nước quy định phạm vi các khuynh hướng, các mặt hoạt động của Nhà nước.
Tuy nhiên không thể phân định rạch ròi giữa bản chất, vai trò, chức năng,
nhiệm vụ của Nhà nước. Bởi vì Nhà nước là một "hiện tượng động" nó có đời
sống của nó. Nhà nước luôn luôn xác định nội dung của các mối quan hệ giữa
Nhà nước và công dân, các tổ chức chính trị xã hội tổ chức nghề nghiệp và tổ
chức kinh tế trong xã hội. Khi phân tích các mối quan hệ trên ở những chừng
mực nhất định đều liên quan nhiều ®Õn vai trß vµ nhiÖm vô cña nhµ n−íc.
Quan niÖm thø ba cho r»ng chøc n¨ng nhµ n−íc lµ nh÷ng ph−¬ng
h−íng ho¹t ®éng chñ yÕu (hay cßn gäi lµ nh÷ng ph−¬ng diÖn, nh÷ng mÆt ho¹t
®éng) cña Nhµ n−íc nh»m thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra tr−íc nhµ n−íc.
Chóng t«i ®ång ý víi quan ®iÓm nµy v× c¸c lý do sau ®©y:
Lý do c¬ b¶n nhÊt lµ Nhµ n−íc tån t¹i vµ ph¸t triÓn ph¶i th«ng qua c¸c
d¹ng ho¹t ®éng cña nó để thể hiện vị trí vai trò của nó trong xã hội. Các dạng,
các mặt hoạt động của Nhµ n−íc mang tÝnh kh¸ch quan cña hiÖn t−îng nhµ
n−íc, tøc ®êi sèng thùc cña nã.
Lý do thø hai cho thÊy quan niÖm nµy hîp lý ë chç nã ph©n biÖt ®−îc
chøc n¨ng nhµ n−íc víi b¶n chÊt cña nhµ n−íc, nhiÖm vô cña nhµ n−íc. Chøc
19
n¨ng lµ "h×nh thøc" béc lé b¶n chÊt nhµ n−íc. Bëi b¶n chÊt nhµ n−íc vµ 'chøc
n¨ng nhµ n−íc" lµ hai kh¸i niÖm kh¸c nhau ®éc lËp víi nhau nh−ng cã mèi
quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i khi nµo chøc n¨ng nhµ n−íc
còng ph¶n ¸nh trùc tiÕp b¶n chÊt nhµ n−íc. Mèi liªn hÖ mËt thiÕt gi÷a chóng
ph¶i xem xÐt chøc n¨ng nhµ n−íc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®Æt ra tr−íc nhµ
n−íc vµ viÖc thực hiện nhiệm vụ đó vì ai, do ai (tức là phục vụ cho giai cấp
nào, là chủ yếu). Chỉ có thể hiểu bản chất nhà nước thông qua việc Nhà nước
thực hiện chức năng của m×nh, h¬n n÷a, nÕu nhµ n−íc "®øng yªn" th× vÞ trÝ vai
trß cña nã còng kh«ng cã trong thùc tÕ ®êi sèng.
Ph©n lo¹i chøc n¨ng nhµ n−íc
Trong khoa häc ph¸p lý viÖc x¸c ®Þnh vµ ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng cô
thÓ cña nhµ n−íc dùa trªn vÞ trÝ vai trß vµ nhiÖm vô cña nhµ n−íc ®èi víi c¸c
lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. ViÖc ph©n chia chøc n¨ng nhµ n−íc thµnh c¸c
chøc n¨ng cô thÓ kh«ng chØ cã ý nghÜa nhËn diÖn nã mµ cßn cã ý nghÜa ®Þnh
h−íng c¸c ph−¬ng diÖn c¸c mÆt ho¹t ®éng c¬ b¶n cña Nhµ n−íc; nh»m b¶o
®¶m cho Nhµ n−íc ®¸p øng ®−îc vai trß cña nã trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ph¸t
triÓn cña x· héi. ViÖc ph©n chia chøc n¨ng nhµ n−íc cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau
khi c¨n cø vµo c¸c tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh nã.
C¨n cø vµo c¸c thuéc tÝnh nhµ n−íc, vµ c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ c¨n b¶n
cña thêi kú nhµ n−íc chuyªn chÝnh v« s¶n míi ra ®êi chøc n¨ng nhµ n−íc
®−îc ph©n lµm hai lo¹i:
- Chøc n¨ng trÊn ¸p
- Chøc n¨ng x©y dùng
C¨n cø vµo c¸c nhiÖm vô ®èi néi vµ nhiÖm vô ®èi ngo¹i Nhµ n−íc cã
hai chøc n¨ng c¬ b¶n:
- Chøc n¨ng ®èi néi.
- Chøc n¨ng ®èi ngo¹i.
20
VÒ chøc n¨ng ®èi néi cña Nhµ n−íc ®−îc chia thµnh c¸c chøc n¨ng cô
thÓ c¨n cø vµo c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. §ã lµ c¸c lÜnh vùc c¬ b¶n sau
®©y:
LÜnh vùc kinh tÕ, lÜnh vùc x· héi, lÜnh vùc chÝnh trÞ, lÜnh vùc tinh thÇn.
Tªn cña c¸c chøc n¨ng nhµ n−íc th«ng th−êng ®−îc gäi tªn theo c¸c lÜnh vùc
cña ®êi sèng x· héi mµ nhµ n−íc t¸c ®éng vµo. Chøc n¨ng kinh tÕ vµ chøc
n¨ng x· héi cña nhµ n−íc (®Æc biÖt lµ chøc n¨ng kinh tÕ) ®−îc sö dông mét
c¸ch phæ biÕn hiÖn nay. Trong c¸c chøc n¨ng ®èi néi c¬ b¶n nªu trªn cßn cã
thÓ chia nhá khi c¨n cø vµo môc ®Ých t¸c ®éng cña nhµ n−íc, c¸c chøc n¨ng
c¬ b¶n lµ mét nhãm c¸c chøc n¨ng cô thÓ cïng lo¹i. Ch¼ng h¹n chøc n¨ng x·
héi cña nhµ n−íc cã nhiÒu lo¹i chøc n¨ng cô thÓ nh−: chøc n¨ng thiÕt lËp, b¶o
vÖ gi÷ g×n trËt tù an toµn x· héi, chøc n¨ng b¶o vÖ m«i tr−êng thiªn nhiªn,
chøc n¨ng b¶o ®¶m quyÒn con ng−êi vµ c«ng b»ng x· héi v.v...
Chøc n¨ng ®èi ngo¹i cña nhµ n−íc còng ngµy cµng ph¸t triÓn do xu thÕ
"khu vùc hãa" vµ "quèc tÕ hãa" c¸c quan hÖ kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa, gi¸o dôc,
quèc phßng vµ an ninh. Chøc n¨ng ®èi ngo¹i lµ sù tiÕp tôc cña c¸c chøc n¨ng
®èi néi.
ë n−íc ta ®· cã thêi kú c¨n cø vµo nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña nhµ
n−íc (thêi kú ®Êu tranh chèng thùc d©n Ph¸p vµ sù can thiÖp cña chøc n¨ng
§Õ quèc Mü thèng nhÊt hai miÒn Nam, B¾c) ®Ó ph©n chøc n¨ng nhµ n−íc ta
thµnh 2 chøc n¨ng. Mét lµ: chøc n¨ng cñng cè b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc, hai lµ
chøc n¨ng qu¶n lý c«ng cuéc kiÕn thiÕt ®Êt n−íc, x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
Chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n−íc
Chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n−íc lµ mét kh¸i niÖm kh«ng ph¶i lµ míi
mÎ, song néi dung cña nã lµ mét vÊn ®Ò lu«n lu«n mang tÝnh thêi sù, kh«ng
chØ trong khoa häc ph¸p lý mµ cßn trong c¸c ngµnh khoa häc kh¸c khi nghiªn
cøu vÒ kinh tÕ. Còng cÇn ph¶i nãi r»ng trong nhiÒu tr−êng hîp ë nhiÒu thêi
gian nhÊt lµ sau khi c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u vµ Liªn X« xôp ®æ,
21
chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc d−êng nh− kh«ng ®−îc ®Æt ra nghiªn cøu, bµn
luËn víi t− c¸ch lµ mét ph¹m trï ®éc lËp. §Æc biÖt trong kinh tÕ thÞ tr−êng vai
trß kinh tÕ cña nhµ n−íc hay ho¹t ®éng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc, hoÆc vÊn
®Ò qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi
n−íc bµn ®Õn. V× vËy chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc cÇn ®−îc lµm râ trong
®iÒu kiÖn ®æi míi ë n−íc ta.
Tõ "c¸i chung" lµ chøc n¨ng nhµ n−íc chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh chøc
n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ nh÷ng ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n, (nh÷ng
mÆt, d¹ng hoÆc lo¹i) ho¹t ®éng cña nhµ n−íc nh»m thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô
vÒ kinh tÕ ®Æt ra tr−íc nhµ n−íc. Chøc n¨ng kinh tÕ lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n
trong hÖ thèng chøc n¨ng cña nhµ n−íc.
Ph−¬ng h−ớng hoạt động cơ bản của nhà nước trong kinh tế tức là
chức năng kinh tế của nhà nước. Đây là một "đại lượng động" do thay đổi về
nội dung các mặt hoạt động của nhà nước trong các nền kinh tế cụ thể, ở ngay
trong một quốc gia, hoặc ở các nước có trình độ phát triển kinh tế khác nhau.
Ở nước ta chức năng kinh tế luôn luôn gắn với hoạt động cơ bản của nhà
nước, song nội dung chức năng kinh tế của nhà nước từ khi chuyển sang nền
kinh tế thị trường khác với chức năng kinh tế của thời kỳ chuyển đổi mới.
Trong bước chuyển từ nền kinh tế hiện vật sang nền kinh tÕ thÞ tr−êng nhµ
n−íc ta ph¶i thùc hiÖn nh÷ng lo¹i ho¹t ®éng ®Æc thï ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô
xãa bá c¬ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh quan liªu bao cÊp.
Tæ chøc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ
tr−êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.
Trªn b×nh diÖn to lín vµ phøc t¹p kÓ trªn ®Ó x¸c ®Þnh chøc n¨ng kinh
tÕ cña nhµ n−íc, chóng t«i xin liÖt kª c¸c quan niÖm chøc n¨ng kinh tÕ cña
nhµ n−íc cña mét sè t¸c gi¶ mµ chóng t«i cho lµ ®iÓn h×nh lµm c¬ së cho c¸ch
lùa chän cña m×nh.
22
Quan niÖm thø nhÊt trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ë n−íc ta
hiÖn nay chøc n¨ng kinh tÕ gåm cã: "§Þnh h−íng sù ph¸t triÓn, trùc tiÕp ®Çu t−
vµo mét sè lÜnh vùc ®Ó dÉn d¾t, nç lùc ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ
nghÜa, thiÕt lËp khu«n khæ ph¸p luËt, cã hÖ thèng chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ®Ó t¹o
m«i tr−êng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho giíi kinh doanh lµm ¨n ph¸t ®¹t, qu¶n lý
tµi s¶n c«ng vµ kiÓm kª, kiÓm so¸t toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ". Quan niÖm thø
hai cho r»ng: "Nhµ n−íc tËp trung thùc hiÖn tèt nh÷ng chøc n¨ng qu¶n lý vÜ
m«"(1) [tr.25] c¸c chøc n¨ng chñ yÕu cña viÖc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ lµ:
"Chøc n¨ng h−íng dÉn, chøc n¨ng ®iÒu tiÕt, chøc n¨ng kiÓm so¸t"(2) [tr.175,
176, 177]. Quan niÖm thø ba cho r»ng: "Vai trß Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n sau:
- ThiÕt lËp khu«n khæ ph¸p luËt... Nã bao gåm quy ®Þnh vÒ tµi s¶n, c¸c
quy t¾c vÒ hîp ®ång vµ ho¹t ®éng kinh doanh, c¸c tr¸ch nhiÖm t−¬ng hç cña
c¸c liªn ®oµn lao ®éng vµ ban qu¶n lý vµ nhiÒu luËt lÖ ®Ó x¸c ®Þnh m«i tr−êng
kinh tÕ.
- HiÖu qu¶: Nhµ n−íc söa ch÷a nh÷ng khiÕm khuyÕt cña thÞ tr−êng ®Ó
thÞ tr−êng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nh−: H¹n chÕ ¶nh h−ëng cña ®éc quyÒn, t×nh
tr¹ng v« ChÝnh phñ dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp n¹n « nhiÔm
m«i tr−êng...
- §¶m b¶o sù c«ng b»ng: ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, mét mÆt, Nhµ
n−íc ph¶i t¹o ra nh÷ng c¬ së vÒ tæ chøc ®Ó mäi ng−êi cã c¬ héi ngang nhau vµ
®Òu ®−îc *** phÇn t−¬ng xøng víi kinh tÕ lao ®éng vµ phÇn ®ãng gãp cña vèn
mÆt kh¸c còng ph¶i thÊy r»ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ sinh ra lµ tÊt yÕu Nhµ
n−íc ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt ***.
(1) ChiÕn l−îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000, Nxb ST, Hµ Néi, 1991, tr.25.
(2) Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, khoa qu¶n lý KT, Nh÷ng vÊn ®Ò qu¶n lý KT ë ViÖt Nam, Nxb
ChÝnh trÞ quèc gia, 1993, tr.175, 176, 177.
23
- æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« th«ng qua ba c«ng cô: C¸c lo¹i thuÕ, c¸c
kho¶n chi tiªu, kiÓm so¸t vÒ tiÒn tÖ(3) [tr.28, 29, 30, 31, 32, 33].
Quan niÖm thø t−, thÓ hiÖn trong c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ Nhµ n−íc vµ thÞ
tr−êng cña M.OSadchaja «ng ®· kh¼ng ®Þnh trong lÞch sö chøc n¨ng kinh tÕ
cña nhµ n−íc chñ yÕu lµ b¶o vÖ tù do c¸ nh©n, së h÷u vµ kinh doanh, c¬ së cña
thÞ tr−êng". Sau khi kh¼ng ®Þnh r»ng: quy m« can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n−íc
vµo ®êi sèng kinh tÕ cña c¸c n−íc kh¸c nhau còng kh¸c nhau; T¸c gi¶ cô thÓ
c¸c mÆt ho¹t ®éng cña nhµ n−íc nh− sau:
Thø nhÊt, ®ã lµ sù s¶n xuÊt c¸i gäi lµ nh÷ng "phóc lîi x· héi" mµ ®Æc
®iÓm cña chóng lµ cïng nhau tiªu dïng (quèc phßng, gi÷ g×n trËt tù, gi¸o dôc
x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh x· héi, cung cÊp n−íc, thu dän r¸c r−ëi v.v...).
Thø hai: B¶o vÖ x· héi chèng l¹i c¸i gäi lµ nh÷ng hiÖu øng bªn ngoµi"
cña ho¹t ®éng thÞ tr−êng - tr−íc hÕt lµ b¶o vÖ thiªn nhiªn, m«i tr−êng kh«ng
khÝ vµ n−íc.
Thø ba, ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt trong nh÷ng ngµnh n¶y sinh ra nh÷ng ®iÒu
kiÖn "®éc quyÒn tù nhiªn" (s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn n¨ng, viÔn th«ng, vËn
t¶i, liªn l¹c v.v...).
Thø t−, ®iÒu chØnh nh÷ng hËu qu¶ x· héi bÊt lîi do kinh tÕ thÞ tr−êng
®Î ra (hoÆc cñng cè) sù b×nh ®¼ng x· héi, thÊt nghiÖp, nghÌo khæ".
§iÓm míi trong quan niÖm nµy vÒ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ
t¸c gi¶ cho r»ng: Nhµ n−íc còng cã mét tËt xÊu cña nã, ®Ò ra nh÷ng tæn phÝ
cña sù can thiÖp nhµ n−íc. Gièng nh− nh÷ng "h− háng" cña c¬ chÕ thÞ tr−êng,
tËt xÊu nµy ®−îc gäi lµ nh÷ng h− háng cña sù can thiÖp nhµ n−íc.
VÒ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc kÓ trªn chóng t«i ®ång t×nh víi c¸c
quan niÖm cña bèn lo¹i quan niÖm, tuy r»ng diÔn ®¹t cã kh¸c nhau song ®Òu
tr×nh bµy c¸c ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n chñ yÕu cña nhµ n−íc trong nÒn
(3) NguyÔn Duy Hïng, Vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng (Kinh nghiÖm cña c¸c
n−íc ASEAN), Nxb CTQG Hµ Néi, 1996.
24
kinh tÕ thÞ tr−êng. Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt x¸c ®Þnh chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ
n−íc mang tÝnh kh¸i qu¸t ®ñ ph©n biÖt râ chøc n¨ng kinh tÕ víi chøc n¨ng x·
héi cña Nhµ n−íc song ch−a nªu ho¹t ®éng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vµ c¸c ho¹t
®éng kh¾c phôc c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr−êng. Lo¹i quan ®iÓm thø
hai l¹i hoµn toµn xem xÐt chøc n¨ng kinh tÕ trªn ph−¬ng diÖn khoa häc qu¶n
lý kinh tÕ. Quan niÖm nµy - theo chóng t«i, ®· t¸ch c¸c mÆt ho¹t ®éng c¬ b¶n
(ho¹t ®éng qu¶n lý) víi c«ng cô qu¶n lý chñ yÕu lµ khu«n khæ ph¸p lý, tøc hÖ
thèng ph¸p luËt. ChÝnh viÖc t¹o ra khu«n khæ ph¸p lý cho nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng thuéc chøc n¨ng cña Nhµ n−íc.
VÒ quan niÖm thø ba vµ thø 4, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i kh¸i qu¸t c¸c mÆt ho¹t
®éng truyÒn thèng c¬ b¶n cña c¸c nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng trªn
thÕ giíi. Quan niÖm thø 3 t¸c gi¶ kh¸i qu¸t chøc n¨ng kinh tÕ cña c¸c n−íc
ASEAN. Quan niÖm thø t− lµ chøc n¨ng kinh tÕ cña c¸c n−íc cã nÒn c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn. §ã lµ chøc n¨ng kinh tÕ cña c¸c nhµ n−íc t− s¶n mµ chóng
ta cÇn tham kh¶o ®Ó vËn dông.
Qua c¸c quan niÖm trªn chóng ta còng thÊy râ chøc n¨ng kinh tÕ cña
nhµ n−íc lµ nh÷ng ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña nhµ n−íc nh»m thùc hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ ®Æt ra tr−íc nhµ n−íc. Còng nh− c¸c t¸c gi¶ khi ®−a ra
quan niÖm cña m×nh vÒ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc ®· nªu: Vai trß hay lµ
sù can thiÖp cña c¸c nhµ n−íc kh¸c nhau vµo ®êi sèng kinh tÕ còng kh¸c nhau;
H¬n n÷a nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ cña mçi mét nhµ n−íc ë mçi mét giai ®o¹n
ph¸t triÓn cïng nÒn kinh tÕ nhiÒu Ýt kh¸c nhau. V× vËy chøc n¨ng kinh tÕ cña
nhµ n−íc trªn b×nh diÖn chung lµ gièng nhau. Nh÷ng chøc n¨ng cô thÓ nh»m
thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô do nÒn kinh tÕ ®Æt ra ®èi víi mçi nhµ n−íc lµ kh¸c
nhau. NhiÖm vô ®ã nh− lµ nh÷ng ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan ®èi víi nhµ n−íc.
§ång thêi néi dung cña chøc n¨ng kinh tÕ nhµ n−íc cßn suÊt ph¸t tõ ý chÝ chñ
quan tõ phÝa giai cÊp thèng trÞ th«ng qua nhµ n−íc.
25
Thùc tiÔn ®æi míi nÒn kinh tÕ ë n−íc ta ®· cho thÊy kh«ng thÓ sao
chÐp chøc n¨ng kinh tÕ cña c¸c nhµ n−íc kh¸c, hoÆc vËn dông nã mét c¸ch
m¸y mãc vµo n−íc ta.
§¶ng vµ nhµ n−íc ta ®· vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t−
t−ëng Hå ChÝ Minh vµo thùc tiÔn ®æi míi ®Êt n−íc vµ ®· thu ®−îc nh÷ng
thµnh tùu quan träng. Chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc ta chÝnh lµ viÖc tæ chøc
vµ qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta. C¸c
ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc ®· ®−îc NghÞ quyÕt Héi nghÞ ®¹i biÓu
toµn quèc gi÷a nhiÖm kú khãa VII x¸c ®Þnh:
a) Nh»m ®Þnh h−íng vµ chØ ®¹o sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ -
x· héi.
b) T¹o m«i tr−êng kinh tÕ vµ khu«n khæ phÐp cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh.
c) Ph¸t huy mÆt tÝch cùc, ng¨n ngõa vµ khèng chÕ nh÷ng t¸c ®éng tù
ph¸t, tiªu cùc, kh¾c phôc nh÷ng mÆt khiÕm khuyÕt vèn cã cña c¬ chÕ thÞ
tr−êng.
d) Lµm cho thÞ tr−êng thËt sù trë thµnh c«ng cô quan träng trong viÖc
ph©n bæ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c nguån lùc, ph©n phèi l¹i thu nhËp
qu©n d©n, b¶o ®¶m quan hÖ tÝch lòy - tiªu dïng.
®) §iÒu tiÕt lîi Ých gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c tÇng líp d©n c−,
®¸p øng yªu cÇu t¨ng tr−ëng nhanh h¬n, æn ®Þnh v÷ng ch¾c h¬n, c«ng b»ng x·
héi nhiÒu h¬n. [V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú khãa VII
th¸ng 1/1994, tr.42, 43].
26
Tõ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt nhµ n−íc vai trß cña nhµ n−íc trong qu¶n
lý kinh tÕ ®· ®−îc ph©n tÝch trªn cho thÊy mèi quan hÖ gi÷a b¶n chÊt, vai trß
vµ nhiÖm vô cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ cã mèi quan hÖ víi nhau vµ ®Òu
cã mèi quan hÖ ®Õn chøc n¨ng nãi chung vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n−íc.
NhiÒu ý kiÕn cho r»ng "b¶n chÊt nhµ n−íc" lµ ph¹m trï cã tÝnh nãi chung. Cßn
chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ ph¹m trï cã tÝnh h×nh thøc thÓ hiÖn b¶n
chÊt cña nhµ n−íc. Chøc n¨ng kinh tÕ nhµ n−íc khã thay ®æi nh−ng vai trß cña
nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung kh¸c víi vai trß cña nhµ
n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. NhiÖm vô cña nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ lµ
nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lµm nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ lµ nh÷ng c«ng
viÖc ph¶i lµm nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc trong mét thêi
gian nhÊt ®Þnh.
Tuy nhiªn cã nh÷ng nhiÖm vô xuyªn suèt cña nhµ n−íc trong nÒn kinh
tÕ ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt v.v... Nh−ng khi do yªu cÇu cña thùc tÕ mµ
nh÷ng nhiÖm vô cña nhµ n−íc cÇn ph¶i ®−îc thay ®æi, ®iÒu ®ã ®ßi hái nhµ
n−íc ph¶i ®ãng vai trß míi h¬n dÉn tíi sù biÕn ®éng trong néi dung chøc n¨ng
kinh tÕ cña Nhµ n−íc. Chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc cÇn ®−îc xem lµ mét
kh¸i niÖm bao trïm thÓ hiÖn b¶n chÊt, vai trß vµ toµn bé nhiÖm vô c¬ b¶n cña
nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Theo ý nghÜa trªn chøc n¨ng kinh tÕ
cña nhµ n−íc lµ nh÷ng mÆt nh÷ng ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng chñ yÕu t¸c ®éng
vµo nÒn kinh tÕ. §ã lµ chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc nh»m ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.
Néi dung cña chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc ta hay nãi mét
c¸ch kh¸c lµ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc ®· ®−îc §¹i héi
§¶ng lÇn thø X, cô thÓ hãa ë bèn chøc n¨ng sau ®©y:
Mét lµ: ®Þnh h−íng sù ph¸t triÓn b»ng c¸c chiÕn l−îc, quy ho¹ch, kÕ
ho¹ch vµ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch trªn c¬ së t«n träng c¸c nguyªn t¾c thÞ tr−êng,
phï hîp víi yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ
27
nghÜa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t huy tèi ®a lîi
thÕ quèc gia vïng vµ ®Þa ph−¬ng, thu hót mäi nguån lùc tham gia ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi.
Hai lµ: t¹o m«i tr−êng ph¸p lý vµ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch thuËn lîi ®Ó ph¸t
huy c¸c nguån lùc x· héi cho ph¸t triÓn. M«i tr−êng ph¸p lý bao gåm c¶ hÖ
thèng ph¸p luËt, c¸c biÖn ph¸p ph¸p lý thùc thi ph¸p luËt vµ hÖ thèng tµi ph¸n
®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ c−ìng chÕ thùc hiÖn ph¸p luËt ®ång thêi kiÓm tra,
gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh tÕ theo ph¸p luËt.
Ba lµ hç trî ph¸t triÓn, ch¨m lo x©y dùng hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng
kinh tÕ - x· héi quan träng, hÖ thèng an ninh x· héi.
Bèn lµ ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng vµ tÝch cùc cña c¸c c©n ®èi kinh tÕ vÜ
m«, h¹n chÕ rñi ro vµ t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr−êng.
C¸c ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô thùc hiÖn chøc n¨ng mµ nhµ n−íc trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.
a. C¸c ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc
Chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ nh÷ng néi dung cã tÝnh ®Æc tr−ng
®Ó ph©n biÖt víi c¸c chøc n¨ng kh¸c cña nhµ n−íc (nh− chøc n¨ng x· héi cña
nhµ n−íc). §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng nµy cÇn cã c¸c ph−¬ng ph¸p t¸c ®éng cña
nhµ n−íc vµo ®êi sèng kinh tÕ. Th× chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc míi trë
thµnh hiÖn thùc. Thùc chÊt cña ho¹t ®éng thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ
n−íc lµ qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu kinh tÕ ®Ó c¨n cø vµo ®ã mµ sö dông
c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô thÝch hîp ®Ó vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa. "Ph−¬ng ph¸p lµ tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p c¸ch thøc t¸c
®éng cã chñ ®Ých cña nhµ n−íc lªn nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ c¸c bé phËn hîp
thµnh cña nã ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nhÊt ®Þnh". Ph−¬ng ph¸p thùc
hiÖn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong qu¶n lý kinh tÕ.
Lùa chän vµ sö dông ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc
cÇn cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ b¶n chÊt nÒn kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè quy ®Þnh
28
ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn. B¶n chÊt nÒn kinh tÕ n−íc ta ®· ®−îc §¶ng ta chØ râ:
"Lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng
cã sù qu¶n lý cña nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa". Tõ ®ã cã thÓ
x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè quy ®Þnh ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña
nhµ n−íc hay nãi mét c¸ch kh¸c lµ chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc.
YÕu tè quy ®Þnh nãi ë ®©y lµ nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña sù vËn ®éng ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ trong ph¹m vi qu¶n lý cña nhµ n−íc. §Ó x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè
quy ®Þnh ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ khoa häc ph¸p lý cÇn tiÕp
cËn khoa häc vÒ qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« (c¸c häc thuyÕt kinh tÕ ®−¬ng ®¹i).
§iÒu mµ c¸c nhµ khoa häc kinh tÕ ®· chØ ra r»ng muèn qu¶n lý mét nÒn kinh
tÕ thÞ tr−êng hiÖu qu¶ cÇn cã c¶ hai bµn tay, bµn tay h÷u h×nh vµ bµn tay v«
h×nh. YÕu tè lµm nªn "bµn tay h÷u h×nh" lµ yÕu tè chñ quan - tõ ý chÝ cña chñ
thÓ qu¶n lý. ë n−íc ta ®ã chÝnh lµ ®−êng lèi chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña
§¶ng lµ vai trß cña ChÝnh phñ trong tæ chøc, qu¶n lý kinh tÕ - thùc hiÖn chøc
n¨ng qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«. Tõ mét nhµ n−íc "b¬i chÌo" sang nhµ n−íc "cÇn
l¸i"; ChØ huy, ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng x·
héi chñ nghÜa. YÕu tè quy ®Þnh "bµn tay v« h×nh" lµ yÕu tè kh¸ch quan. C¬
chÕ thÞ tr−êng h×nh thµnh tõ "tån t¹i x· héi" nã vËn ®éng theo quy luËt tÊt yÕu
ngoµi ý chÝ chñ quan cña con ng−êi. §ã lµ quy luËt gi¸ trÞ vµ quy luËt cung
cÇu vµ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi cña bÊt kú nÒn kinh tÕ cña mét quèc gia nµo
còng lµ tÊt yÕu kh«ng thÓ kh¸c ®−îc trong "thÕ giíi ph¼ng". Cµng nhËn thøc
s©u s¾c ®−îc yÕu tè kh¸ch quan bao nhiªu th× yÕu tè chñ quan sÏ kh«ng r¬i
vµo t×nh tr¹ng duy ý chÝ. Vµ nh− vËy viÖc t¨ng c−êng "bµn tay h÷u h×nh" míi
chÝnh x¸c, khoa häc, phï hîp vµ hiÖu qu¶. Theo h−íng nµy cã thÓ sö dông kÕt
qu¶ nghiªn cøu vÒ ph−¬ng ph¸p qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong x¸c ®Þnh
ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc cña c¸c nhµ khoa häc
kinh tÕ trong vµ ngoµi n−íc. C¸c c«ng tr×nh khoa häc vÒ qu¶n lý kinh tÕ cña
Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Òu thèng nhÊt c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n
lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ lµ:
29
- Ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh
- Ph−¬ng ph¸p kinh tÕ
- Vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc
C¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ mµ nhµ n−íc sö dông lµ hÖ thèng ph¸p
luËt, kÕ ho¹ch hãa vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, nh− §iÒu 26 HiÕn ph¸p n¨m
1992 quy ®Þnh: "Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n b»ng ph¸p
luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch; ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm vµ ph©n cÊp qu¶n lý nhµ
n−íc gi÷a c¸c ngµnh c¸c cÊp; kÕt hîp lîi Ých cña c¸ nh©n, cña tËp thÓ víi lîi
Ých cña nhµ n−íc".
Trong ®iÒu kiÖn x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña
nh©n d©n do nh©n d©n vµ v× nh©n d©n ®· cho thÊy vai trß cña ph¸p luËt. Trong
thùc hiÖn c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc.
Nh− môc ®Ých cña ®Ò tµi luËn v¨n nµy ®Ó lµm râ c¬ së lý luËn cña viÖc
x©y dùng vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n−íc
nãi chung vµ cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc cÊp huyÖn nãi riªng sù cÇn
thiÕt ph¶i lµm râ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh trong thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ
cña Nhµ n−íc.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương trong nền kinh tế thị trường .pdf
