Báo cáo Tóm tắt ngành hàng vải tại tỉnh Bắc Giang

Bé Th­¬ng M¹i B¸o c¸o tãm t¾t ngµnh hµng v¶i t¹i tØnh B¾c Giang Hµ Néi, 2005 1. Kh¸i qu¸t vÒ s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng v¶i qu¶ trªn thÕ giíi C©y v¶i (Litchi Chinensis) lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ (CAQ) nhiÖt ®íi quan träng cã gi¸ trÞ kinh tÕ vµ dinh d­ìng cao. C©y v¶i cã nguån gèc ë phÝa Nam Trung Quèc. Trung Quèc lµ n­íc trång v¶i sím nhÊt thÕ giíi. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã hµng chôc n­íc trång v¶i, nh­ng s¶n xuÊt v¶i cã tÝnh chÊt hµng ho¸ th× chØ cã ë mét sè n­íc nh­ Trung Quèc, Ên §é, Australia, Th¸i Lan ... Ngoµi ra, v¶i còng ®­îc trång ë mét sè n­íc Nam Phi, Mauritin, Brasil.... C©y v¶i kh«ng kÐn ®Êt qu¸, nh­ng khÝ hËu vµ ®Êt ®ai phï hîp ®Ó trång ®­îc v¶i th¬m ngon th× kh«ng nhiÒu. Yªu cÇu vÒ ®iÒu kiÖn ph©n ho¸ mÇm hoa ®­îc tèt cÇn cã nhiÖt ®é thÊp trong thêi gian nhÊt ®Þnh vµ yÕu tè n­íc. Ngoµi ra c©y v¶i chÞu t¸c ®éng cña n¾ng vµ ¸nh s¸ng. Thêi kú h×nh thµnh hoa cµng n¾ng nhiÒu cµng tèt vµ thêi kú hoa në cã n¾ng th× thô phÊn thô tinh míi tèt. ë c¸c n­íc Ch©u ¸ th× c©y v¶i cho thu ho¹ch vµo mïa hÌ, cßn ë c¸c n­íc phÝa Nam th× c©y v¶i cho thu ho¹ch vµo c¸c th¸ng cuèi n¨m. S¶n phÈm v¶i qu¶ trªn thÞ tr­êng ®­îc nhiÒu n­íc ­a thÝch, ®Æc biÖt lµ v¶i t­¬i. C¸c n­íc cã s¶n l­îng v¶i xuÊt khÈu lín h¬n c¶ ®ã lµ Trung Quèc, Ên §é, Th¸i Lan, óc. ThÞ tr­êng c¸c n­íc nhËp s¶n phÈm v¶i qu¶ víi sè l­îng lín ®ã lµ §øc, Ph¸p, Hµ Lan, Anh, T©y Ban Nha vµ H«ng K«ng. Mét sè d¹ng s¶n phÈm cña qu¶ v¶i cã mÆt trªn thÞ tr­êng ®ã lµ v¶i t­¬i, v¶i s¬ chÕ (v¶i kh«) vµ v¶i chÕ biÕn d­íi c¸c d¹ng nh­ siro, n­íc gi¶i kh¸t vµ cïi v¶i ®«ng l¹nh. 2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô v¶i ë ViÖt Nam 2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt a. Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt v¶i cña ViÖt Nam Theo c¸c tµi liÖu th­ tÞch cò, ë ViÖt Nam, c©y v¶i ®­îc trång c¸ch ®©y kho¶ng 2000 n¨m. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra c©y ¨n qu¶ (CAQ) ë rõng cña mét sè tØnh miÒn Trung vµ miÒn B¾c, c¸c nhµ nghiªn cøu cã gÆp c©y v¶i rõng lµ c©y v¶i d¹i. Cã thÓ miÒn B¾c n­íc ta còng lµ quª h­¬ng cña mét sè gièng v¶i mµ c¸c nhµ thùc vËt häc ch­a hÒ biÕt ®Õn. C©y v¶i ®· ®­îc trång ë hÇu kh¾p c¸c tØnh ë miÒn B¾c n­íc ta. DiÖn tÝch trång v¶i ®· ®­îc t¨ng nhanh lµ do kÕt qu¶ cña viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ®Æc biÖt lµ ch­¬ng tr×nh 327, 116, 135 … vµ phong trµo trång CAQ trªn c¶ n­íc. DiÖn tÝch v¶i t¨ng nhanh h¬n c¶ tËp trung vµo giai ®o¹n 1992 – 1996. Mét sè vïng trång v¶i chñ yÕu lµ vïng Thanh Hµ (H¶i D­¬ng), B¾c Giang, Quèc Oai (Hµ T©y), Phó Hé (Phó Thä) vµ §«ng TriÒu (Qu¶ng Ninh)... Gièng v¶i chñ lùc ®­îc trång vµo giai ®o¹n nµy lµ v¶i thiÒu Thanh Hµ. §ång thêi víi sù gia t¨ng vÒ diÖn tÝch, s¶n l­îng v¶i còng ®­îc gia t¨ng vµ chñng lo¹i gièng v¶i còng phong phó h¬n. Trªn thÞ tr­êng, ngoµi v¶i thiÒu Thanh Hµ cßn cã v¶i lai Thanh Hµ, U hång, U th©m … c¸c gièng nµy ®­îc trång ë c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c nhau vµ cã thêi gian chÝn kh¸c nhau t¹o nªn thêi vô thu ho¹ch v¶i kh¸ dµi. Céng víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®­îc ¸p dông ®Ó kÐo dµi thêi gian qu¶ chÝn trªn c©y, vô v¶i ®· kÐo dµi ®­îc 50 – 60 ngµy (tr­íc ®©y thêi vô thu ho¹ch v¶i trong kho¶ng 25 – 30 ngµy). N¨m 2004 ®­îc ®¸nh gi¸ lµ n¨m ®¹t diÖn tÝch trång v¶i vµ diÖn tÝch cho thu ho¹ch qu¶ lín nhÊt vµ lµ n¨m ®­îc mïa nhÊt tõ tr­íc tíi nay. DÉn ra ph©n bæ vÒ diÖn tÝch trång v¶i t¹i c¸c vïng cña miÒn B¾c ViÖt Nam vµ c¬ cÊu vÒ s¶n l­îng cña c¸c vïng t­¬ng øng. Hai ®å thÞ d­íi ®©y minh ho¹ c¬ cÊu nµy. Nguån: Tæng côc Thèng kª, 2005 Tuy nhiªn, trong c¸c vïng trªn, s¶n xuÊt v¶i ®­îc trång tËp trung ë mét sè tØnh träng ®iÓm nh­ B¾c Giang, H¶i D­¬ng, L¹ng S¬n, Th¸i Nguyªn vµ Qu¶ng Ninh. B¶ng 1 d­íi ®©y ph¶n ¸nh mét sè chØ tiªu vÒ s¶n xuÊt v¶ cña c¸c tØnh kÓ trªn. B¶ng 1: T×nh h×nh s¶n xuÊt v¶i ë mét sè tØnh trång v¶i tËp trung (n¨m 2004) §Þa bµn DiÖn tÝch trång v¶i (ha) DiÖn tÝch cho thu ho¹ch (ha) N¨ng suÊt (t¹/ha) S¶n l­îng (tÊn) C¶ n­íc 86.396 67.844 45,6 309.153 B¾c Giang 34.923 30.746 51,6 158.774 H¶i D­¬ng 14.219 12.634 37,7 47.632 L¹ng S¬n 7.437 5.501 23,1 12.684 Th¸i Nguyªn 6.861 4.692 18,7 8.787 Qu¶ng Ninh 5.174 3.847 45,1 17.349 Nguån : Tæng côc thèng Kª, 2005 Theo sè liÖu thèng kª, diÖn tÝch v¶i cña B¾c Giang chiÕm 40,42% vÒ diÖn tÝch vµ 51,36% vÒ s¶n l­îng v¶i cña c¶ n­íc. b. T×nh h×nh s¶n xuÊt v¶i t¹i B¾c Giang B¾c Giang lµ tØnh miÒn nói thuéc vïng §«ng B¾c n­íc ta. Tuy vËy, B¾c Giang cã nhiÒu lîi thÕ vÒ mÆt ®Þa lý nªn dÔ dµng tiÕp cËn ®­îc víi vïng kinh tÕ träng ®iÓm ë phÝa B¾c lµ Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh vµ L¹ng S¬n. Do ®ã tØnh cã nhiÒu yÕu tè thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ ph¸t triÓn vµ tiªu thô s¶n phÈm n«ng nghiÖp nãi riªng. B¾c Giang n»m trong vïng cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu nãng Èm thÝch nghi cho hÖ thèng c©y trång ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ mét sè lo¹i CAQ nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi nh­ v¶i, hång, na, døa. Tæng diÖn tÝch CAQ cña tØnh ®¹t 49.641 ha, trong ®ã diÖn tÝch c©y v¶i ®¹t 38.500 ha, nh·n ®¹t 1.572 ha, hång ®¹t 1.525 ha, døa ®¹t 1.280 ha… DiÖn tÝch CAQ tËp trung chÝnh ë c¸c huyÖn Lôc Ng¹n, Lôc Nam, Yªn ThÕ, L¹ng Giang, T©n Yªn. Tæng thu tõ CAQ trong tØnh hµng n¨m ®¹t 400–564 tû ®ång. N¨m 2004, tæng gi¸ trÞ thu nhËp tõ CAQ lµ 564 tû ®ång, chiÕm 15% gi¸ trÞ thu nhËp ngµnh n«ng nghiÖp vµ chiÕm 23% thu nhËp tõ ngµnh trång trät. N¨m 2005, lµ n¨m mÊt mïa, tæng gi¸ trÞ thu nhËp tõ CAQ cña tØnh vÉn ®¹t 474 tû ®ång. Th«ng qua kÕt qu¶ nµy ®· kh¼ng ®Þnh h­íng chuyÓn ®æi tõ mét sè c©y trång cã hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cao nh­ c©y s¾n, b¹ch ®µn vµ viÖc phñ xanh ®Êt trång ®åi nói träc b»ng c©y v¶i lµ ®óng vµ vai trß cña c©y v¶i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n kh«ng chØ lµ c©y xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ lµ c©y mang l¹i sù ph¸t triÓn ch tØnh B¾c Giang. ë B¾c Giang, c©y v¶i ®­îc trång vµo nh÷ng n¨m 1960 –1965 khi tØnh ®ãn hµng chôc v¹n hé n«ng nghiÖp tõ c¸c tØnh H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, Th¸i B×nh, Hµ Nam lªn x©y dùng quª h­¬ng míi. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1980, c©y v¶i ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh râ gi¸ trÞ nhiÒu mÆt trªn vïng nµy nªn tØnh uû–UBND ra quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng phong trµo trång c©y v¶i. §Æc biÖt huyÖn uû, UBND huyÖn Lôc Ng¹n ®· ®Ò ra quyÕt t©m chiÕn l­îc ®ã lµ “Di dêi kinh ®« v¶i thiÒu tõ Thanh Hµ lªn Lôc Ng¹n”. ThÕ nh­ng giai ®o¹n nµy c©y v¶i ph¸t triÓn cßn chËm, trong ®ã cã nguyªn nh©n do chÝnh s¸ch lóc bÊy giê ch­a thóc ®Èy l­u th«ng hµng ho¸. §Õn khi tØnh triÓn khai nghÞ quyÕt 10 th× c¸c huyÖn trong tØnh ®­a c©y v¶i vµo s¶n xuÊt t¹o ra nhiÒu m« h×nh trang tr¹i trång CAQ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. C©y trång chñ ®¹o cña c¸c m« h×nh nµy lµ c©y v¶i. §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn c©y v¶i m¹nh mÏ nhÊt. DiÖn tÝch trång v¶i vµ s¶n l­îng ®· gia t¨ng nhanh chãng vµ cµng ®Õn nh÷ng n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch v¶i cho thu ho¹ch cµng lín. §i s©u t×m hiÓu lÞch sö ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y v¶i cña tØnh B¾c Giang, cã thÓ tãm t¾t thµnh 3 giai ®o¹n nh­ sau: * Giai ®o¹n khëi ®Çu (Tõ khi trång nh÷ng c©y v¶i ®Çu tiªn ®Õn n¨m 1982) §©y lµ giai ®o¹n c¸c hé ®i x©y dùng vïng kinh tÕ míi mang lªn trång ë v­ên nhµ, sau ®ã gäi lµ quµ kû niÖm cho anh em, b¹n bÌ hµng xãm vµ khi cã s¶n phÈm ngon th× cø nhµ nä chiÕt cho nhµ kia vµ hÇu nh­ c¸c hé ®Òu cã vµi c©y trong v­ên ®Ó ®Ó lÊy qu¶ ¨n. Sè hé trång víi sè l­îng lín tõ 30 ®Õn 50 c©y rÊt Ýt. TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 1980, toµn tØnh ­íc ®¹t kho¶ng 100 ha v¶i, trong ®ã riªng huyÖn Lôc Ng¹n ®¹t kho¶ng 42 ha vµ s¶n l­îng ®¹t kho¶ng 100 tÊn. Trong giai ®o¹n nµy, tØnh tËp trung vµo s¶n xuÊt c¸c c©y l­îng thùc (lóa, s¾n) vµ c©y c«ng nghiÖp (b¹ch ®µn, c©y l¹c). * Giai ®o¹n thø hai (Tõ n¨m1982 ®Õn n¨m 1998) Trªn c¬ së tæng kÕt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c©y v¶i trªn ®Þa bµn tØnh trong giai ®o¹n khëi ®Çu ®Õn tr­íc n¨m 1982 kh¼ng ®Þnh râ gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña c©y v¶i ®· gióp cho tØnh uû-UBND tØnh B¾c Giang ra quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng phong trµo trång v¶i (lóc bÊy giê chØ trång v¶i thiÒu) s©u réng trong nh©n d©n. Phong trµo ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh nhÊt ë huyÖn Lôc Ng¹n. Tuy ®· cã sù chØ ®¹o thèng nhÊt tõ trªn xuèng, nh­ng thêi gian ®Çu (tr­íc 1990) diÖn tÝch c©y v¶i gia t¨ng rÊt chËm. Mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy ®ã lµ: ThiÕu c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt; Nhµ n­íc ch­a giao quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi ®Õn hé n«ng d©n; Vèn cña c¸c tæ chøc cho vay cßn h¹n chÕ vµ ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch hiÖn hµnh ch­a thóc ®Èy l­u th«ng hµng ho¸ nªn thÞ tr­êng tiªu thô v¶i t­¬i trong n­íc cßn h¹n chÕ (t¹i Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh phÝa Nam). §Õn n¨m 1989–1998, Bé ChÝnh trÞ ban hµnh nghÞ quyÕt sè 10 vÒ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý trong n«ng nghiÖp vµ tõ NghÞ quyÕt nµy ®· triÓn khai theo h­íng giao kho¸n ®Êt ®Õn tËn hé vµ ng­êi lao ®éng, hé gia ®×nh ®· trë thµnh ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ. TØnh triÓn khai nghÞ quyÕt 10 vµ kÕt qu¶ thu ®­îc lµ c¸c huyÖn trong tØnh ®· x©y dùng ®­îc nhiÒu m« h×nh kinh tÕ cã hiÖu qu¶ vµ khã kh¨n vÒ l­¬ng thùc trong nh©n d©n gi¶m dÇn, h×nh thµnh “kinh tÕ mòi nhän” lµ kinh tÕ ®åi rõng vµ v­ên CAQ. §ång thêi h×nh thµnh nh÷ng vïng chuyªn canh trång CAQ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh­ v¶i, na dai, døa, chanh, cam, t¸o… H­íng s¶n xuÊt chuyÓn ®æi tõ coi träng c©y mµu l­¬ng thùc lµ mét thÕ m¹nh sang x¸c ®Þnh trång CAQ ®Æc s¶n lµ mét thÕ m¹nh, lµ mòi nhän cña nÒn kinh tÕ vµ lµ biÖn ph¸p khai th¸c ®Êt trèng, ®åi nói träc. Còng trong thêi gian nµy, chÝnh s¸ch tÝn dông h­íng m¹nh vµo viÖc ®Çu t­ cho s¶n xuÊt, c¸c hé n«ng d©n ®­îc vay vèn ®Ó s¶n xuÊt, kinh doanh. Vµ hiÖu qu¶ h¬n c¶ ph¶i kÓ ®Õn sù më réng cña thÞ tr­êng v¶i qu¶ kh«ng chØ ë trong n­íc mµ ®· cã h­íng xuÊt khÈu víi sè l­îng lín. §©y lµ c¬ héi cho c©y v¶i kh«ng chØ ®­îc trång t¹i c¸c v­ên trong gia ®×nh, mµ trång trªn nh÷ng ch©n ®Êt ®­îc giao cho gia ®×nh qu¶n lý vµ hé gia ®×nh chñ ®éng ®Çu t­ trång v¶i lªn ®åi. TÝnh ®Õn n¨m 1998, diÖn tÝch v¶i cho thu ho¹ch trong toµn tØnh ®¹t 6.038 ha, s¶n l­îng ®¹t 10.072 tÊn vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm ­íc ®¹t 100.720 triÖu ®ång. Sù ph¸t triÓn cña c©y v¶i ®· lµm thu hÑp diÖn tÝch cña nh÷ng c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp nh­ s¾n, ng«, c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy vµ c¶ mét phÇn diÖn tÝch chØ cÊy lóa 1 vô kh«ng ¨n ch¾c. Nh­ vËy, cã thÓ nãi giai ®o¹n 1982–1998 lµ giai ®o¹n chuyÓn dÞch mét c¸ch toµn diÖn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ trong n«ng nghiÖp theo h­íng t¨ng m¹nh diÖn tÝch c©y v¶i thiÒu trªn ®Þa bµn tØnh B¾c Giang. * Giai ®o¹n thø ba (tõ 1998 ®Õn nay) §Õn n¨m 1998, diÖn tÝch trång c©y v¶i ®¹t trªn 6000 ha. DiÖn tÝch v¶i tõ 1998 ®Õn 2004 còng ph¸t triÓn m¹nh, diÖn tÝch v¶i cho thu ho¹ch t¨ng nhanh qua c¸c n¨m. VÒ diÖn tÝch cho thu ho¹ch b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng: 3500 ha, s¶n l­îng v¶i n¨m 2004 so víi n¨m 1998 t¨ng 12 lÇn [5]. C¬ cÊu gièng chñ yÕu lµ ph¶i thiÒu, chiÕm 85%, cßn l¹i lµ c¸c gièng v¶i chÝn sím. V× vËy ®Þnh h­íng hiÖn nay cña tØnh lµ tËp trung th©m canh t¨ng n¨ng suÊt, n©ng cao s¶n l­îng v¶i, mÆt kh¸c h­íng ®­a c¸c gièng v¶i chÝn sím vµo trång nh»m kÐo dµi thêi gian cho thu ho¹ch qu¶ vµ ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm v¶i qu¶. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2004, toµn tØnh ®· cã 30.746 ha ®· cho thu ho¹ch vµ s¶n l­îng v¶i ®¹t 158.774 tÊn, ­íc ®¹t 300 tû ®ång. Còng trong giai ®o¹n nµy, mét sè chñng lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c còng ®­îc gia t¨ng nh­ nh·n, hång kh«ng h¹t, xoµi… t¹o nªn thÞ tr­êng qu¶ kh¸ ®a d¹ng trªn ®Þa bµn tØnh, ®Æc biÖt ë huyÖn Lôc Ng¹n. Gi¸ v¶i n¨m 2004 thÊp nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay chØ cßn 1.500 – 6000 ®ång/kg. MÆc dï vËy, hiÖn nay ng­êi d©n vÉn ch­a t×m ra c©y trång nµo cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n c©y v¶i nªn phong trµo s¶n xuÊt th©m canh c©y v¶i vÉn cÇn ®­îc duy tr× vµ lµm thÕ nµo ®Ó tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ trÝ cña nã trªn vïng ®Êt ®åi, kh« h¹n cña tØnh B¾c Giang, ®Æc biÖt t¹i huyÖn Yªn ThÕ n¬i cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ ch­a m¹nh nh­ nh÷ng huyÖn kh¸c. §Ó minh ho¹ sù ph¸t triÓn vÒ s¶n xuÊt v¶i, dÉn ra mét vµi con sè thèng kª cña tØnh vÒ diÖn tÝch vµ n¨ng suÊt v¶i trong giai ®o¹n 2002-2005, ®ång thêi th«ng qua b¶ng nµy thÊy ®­îc sù ph©n bè vÒ diÖn tÝch v¶i ë giai ®o¹n kinh doanh cña tØnh nh­ sau: B¶ng 2: DiÖn tÝch cho thu ho¹ch vµ s¶n l­îng v¶i ë B¾c Giang (2002 – 2005) N¨m §Þa bµn 2002 2003 2004 2005 DT (ha) SL(tÊn) DT (ha) SL(tÊn) DT (ha) SL(tÊn) SL(tÊn) Toµn tØnh 22.621 56.952 25.361 57.296 30.746 158.774 61.491 HuyÖn Lôc Ng¹n 9.860 29.496 10.350 32.120 12.560 75.109 40.000 HuyÖn Lôc Nam 4.200 8.757 4.160 8.000 5.500 33.000 10.000 HuyÖn Yªn ThÕ 3.000 5.773 4.500 8.100 5.457 2.4201 5.897 HuyÖn S¬n §éng 2.362 5.393 2.850 2.560 3.350 11.725 1.000 HuyÖn T©n Yªn 1.520 3.040 1.650 3.098 1.673 7.529 2.200 HuyÖn L¹ng Giang 700 1.716 720 1.296 761 2.657 1.200 HuyÖn Yªn Dòng 380 1.050 430 838 477 1.193 400 HuyÖn HiÖp Hoµ 320 960 408 734 473 1.041 684 HuyÖn ViÖt Yªn 48 120 65 90 75 210 100 TP B¾c Giang 16 45 20 40 22 49 10 N«ng Tr­êng 215 602 208 420 398 2.060 - Nguån: Niªn gi¸m thèng kª tØnh B¾c Giang,2003-2005 Ghi chó: . DiÖn tÝch v¶i cho thu ho¹ch n¨m 2005 kh«ng cã sù thay ®æi nhiÒu so víi n¨m 2004. . Thùc tÕ diÖn tÝch v¶i cña c¸c huyÖn lín h¬n so víi con sè thèng kª. Qua b¶ng trªn nhËn thÊy, tèc ®é gia t¨ng vÒ s¶n l­îng v¶i rÊt lín gi÷a n¨m sau vµ n¨m tr­íc. Tuy nhiªn ®Õn n¨m 2005, quy luËt nµy kh«ng ®­îc duy tr× do s¶n l­îng v¶i 2005 ®¹t d­íi 30% so víi s¶n l­îng 2004. Nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn vô v¶i mÊt mïa trªn diÖn réng lµ do chÞu ¶nh h­ëng bÊt lîi cña thêi tiÕt vµ mét phÇn do n¨m 2004, s¶n l­îng v¶i qu¸ lín, gi¸ v¶i thÊp nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay ®· lµm ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng cho qu¶ cña c©y vµ viÖc ch¨m sãc còng nh­ ®Çu t­ cho c©y v¶i vµ kÕt côc lµ s¶n l­îng v¶i n¨m 2005 ­íc chØ ®¹t trªn 60 ngh×n tÊn qu¶. §ång thêi qua b¶ng trªn chØ ra, ph©n bæ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng v¶i ë kh¾p c¸c ®Þa bµn trong tØnh, tuy nhiªn s¶n xuÊt v¶i tËp trung chñ yÕu vµo huyÖn Lôc Ng¹n, thø ®Õn Lôc Nam vµ Yªn ThÕ. Khi t×m hiÓu lÞch sö ph¸t triÓn cña sù ph¸t triÓn c©y v¶i t¹i B¾c Giang ®­îc biÕt Lôc Ng¹n lµ mét trong c¸c huyÖn trång v¶i sím nhÊt trong tØnh vµ nay ®­îc gäi lµ “Kinh ®« v¶i thiÒu’’ ë c¶ nghÜa s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng. §©y còng lµ ®Þa bµn mµ ng­êi s¶n xuÊt ®· nhËn ®­îc nhiÒu sù quan t©m cña tØnh còng nh­ cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ trî gióp. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, ng­êi s¶n xuÊt ë ®©y cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ ®· ®­îc tiÕp cËn víi c¸c tiÕn bé kü thuËt trong s¶n xuÊt, c«ng nghÖ thu ho¹ch, sau thu ho¹ch vµ còng ®· ®­îc ®­a vµo ¸p dông trªn mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn ®ã lµ c¸c kinh nghiÖm tÝch luü trong s¶n xuÊt lµ chÝnh vµ nÕu ®¸nh gi¸ tæng thÓ th× nÕu ng­êi s¶n xuÊt ë Lôc Ng¹n kh¾c phôc ®­îc nh÷ng khuyÕt thiÕu hiÖn nay trªn diªn réng vµ ®¶m b¶o vÒ m«i tr­êng th× s¶n xuÊt v¶i ë ®©y kh«ng chØ mang l¹i hiÖu cao mµ cßn ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §èi víi c¸c huyÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt v¶i muén h¬n nh­ Lôc Nam, Yªn ThÕ, S¬n §éng ... th× ng­êi s¶n xuÊt cßn ch­a thËt giÇu kinh nghiÖm vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng cña ng­êi s¶n xuÊt cßn nhiÒu h¹n chÕ. Do ®ã, ®Ó c©n ®èi gi÷a c¸c huyÖn nÕu cã c¬ héi cÇn chó träng h¬n cho c¸c huyÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt v¶i sau nh»m duy tr× tèt nhÊt diÖn tÝch v¶i hiÖn cã. §ång thêi xÐt vÒ c¬ cÊu chñng lo¹i gièng thÊy, chñ yÕu lµ gièng v¶i Thanh Hµ chiÕm kho¶ng 85% diÖn tÝch chÝn tËp trung vµo thêi ®iÓm chÝnh vô nªn g©y ra sù c¨ng th¼ng vÒ thêi vô, t¹o ra søc Ðp vÒ nh©n lùc lµm ¶nh h­ëng tíi t©m lý vµ thu nhËp cña ng­êi s¶n xuÊt, ®Æc biÖt vµo nh÷ng n¨m v¶i ®­îc mïa nh­ n¨m 2004 dÉn ®Õn gi¸ v¶i rít thÊp nhÊt tõ tr­íc tíi nay. Do vËy, ®Ó r¶i vô thu ho¹ch vµ kÐo dµi thêi gian cã v¶i trªn thÞ tr­êng cÇn bè trÝ l¹i c¬ cÊu chñng lo¹i gièng v¶i hîp lý h¬n. Theo ®Þnh h­íng cña Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT, trong thêi gian tíi c¬ cÊu c¸c giãng v¶i tËp trung ph¸t triÓn sÏ bao gåm: 10-15% diÖn tÝch lµ gièng chÝn sím; 70-75% diÖn tÝch lµ gièng chÝnh vô vµ 5 – 10% diÖn tÝch lµ gièng chÝn muén. 2.2. T×nh h×nh tiªu thô a. T×nh h×nh tiªu thô v¶i trong n­íc Khi ®· cã s¶n phÈm v¶i qu¶ trªn thÞ tr­êng, cã nhiÒu t¸c nh©n tham gia vµo c¸c kªnh tiªu thô. Th«ng qua kÕt qu¶ ®iÒu tra, tãm l­îc c¸c kªnh tiªu thô theo s¬ ®å d­íi ®©y. (1) ) Ng­êi b¸n lÎ N G ¦ ê I T I £U DïNG N G ¦ ê I S¶N XUÊT Ng­êi b¸n lÎ Ng­êi b¸n bu«n (2) ) (3) ) Ng­êi b¸n bu«n Ng­êi b¸n lÎ Trung gian (4) ) Thu gom bu«n Ng­êi b¸n bu«n Ng­êi b¸n lÎ (5) C¬ së chÕ biÕn (6) C¬ së xuÊt khÈu (7) S¬ ®å 1: Kªnh tiªu thô v¶i ë ViÖt Nam Nguån: NguyÔn ThÞ T©n Léc, KÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 2004 Qua s¬ ®å trªn rót ra mét sè nhËn xÐt nh­ sau: - NÕu ®¸nh gi¸ chung theo l­îng v¶i ®­îc tiªu thô th× kªnh 6 chiÕm tû lÖ lín h¬n c¶ v× ë c¸c vïng trång v¶i träng ®iÓm l­îng v¶i ®­îc ®­a vµo sÊy kh« sau ®ã xuÊt khÈu rÊt lín. - Trong c¸c kªnh trªn, l­îng v¶i t­¬i ®­îc tiªu thô víi sè l­îng lín h¬n c¶ theo kªnh 5. T¹i c¸c vïng s¶n xuÊt v¶i tËp trung, l­îng v¶i chñ yÕu ®­îc tiªu thô theo kªnh nµy. L­îng v¶i ®­îc ®­a vµo chÕ biÕn d­íi d¹ng siro, v¶i n­íc ®­êng, cïi v¶i ®«ng l¹nh ... cßn h¹n chÕ do trong kh©u chÕ biÕn ®ßi hái nhiÒu nh©n c«ng khi bãc vá qu¶ vµ s¶n phÈm sau chÕ biÕn ch­a cã nhiÒu thÞ tr­êng. - Ngµy nay, c¸c lo¹i h×nh b¸n lÎ ®· ®­îc ®a d¹ng h¬n do cã thªm kªnh siªu thÞ míi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam còng tham gia vµo b¸n c¸c s¶n phÈm vÒ v¶i mÆc dï l­îng v¶i hä b¸n ®Õn ng­êi tiªu dïng ch­a lín. Vµ cã nÐt ®Æc biÖt ®ã lµ c¸c siªu thÞ nµo ë thµnh phè HCM mµ tham gia b¸n v¶i (nh­ Big C) th× b¸n ®­îc sè l­îng v¶i lín h¬n so víi c¸c siªu thÞ cïng b¸n v¶i ë Hµ Néi. - L­îng v¶i ®­îc tiªu thô bëi ng­êi b¸n rong còng chiÕm tû lÖ cao dï lµ n¨m ®­îc mïa hay mÊt mïa. VÝ dô n¨m 2004, t¹i thÞ tr­êng Hµ Néi, l­îng v¶i ®­îc tiªu thô bëi ng­êi b¸n rong chiÕm 60%, c¸c cöa hµng, siªu thÞ vµ quÇy b¸n ®­îc kho¶ng 24% vµ phÇn b¶n lÎ t¹i chî ­íc ®¹t 16%. ThÞ tr­êng v¶i t­¬i trong n­íc lµ c¸c thµnh phè lín nh­ Hµ Néi, Tp HCM vµ c¸c tØnh kh¸c kh«ng trång v¶i nh­ §ång Nai, Long An... vµ n­íc ngoµi ®ã lµ Trung Quèc (n­íc tiªu thô l­îng v¶i lín nhÊt), Campuchia vµ Malaysia (c¸c n­íc nµy nhËp khÈu víi l­îng kh«ng lín). ThÞ tr­êng v¶i kh« lµ Trung Quèc (b¹n hµng truyÒn thèng, gÇn vµ tiÒm n¨ng) vµ c¸c n­íc NhËt B¶n, Ph¸p, Hµ Lan, Thuþ §iÓn, §µi Loan, Ch©u Phi (lµ c¸c thÞ tr­êng míi). b. T×nh h×nh tiªu thô v¶i ë B¾c Giang Theo Së N«ng nghiÖp B¾c Giang, mét phÇn v¶i t­¬i sau thu ho¹ch ®­îc chuyÓn ®Õn b¸n t¹i c¸c thµnh phè lín nh­ Hµ Néi, thµnh phè HCM vµ c¸c tØnh kh¸c trong c¶ n­íc d­íi d¹ng t­¬i. Mét phÇn b¸n cho c¸c c¬ së chÕ biÕn lµm nguyªn liÖu ®Çu vµo chÕ biÕn siro, v¶i n­íc ®­êng. PhÇn lín h¬n c¶ ®­îc xuÊt khÈu sang Trung Quèc d­íi d¹ng s¶n phÈm t­¬i vµ kh«. Trong vµi n¨m gÇn ®©y, v¶i t­¬i cña B¾c Giang ®· ®­îc ®­a sang c¶ thÞ tr­êng Campuchia. V¶i kh« ®· ®­îc xuÊt sang c¸c thÞ tr­êng khã tÝnh nh­ NhËt B¶n, Ph¸p, §øc, Hµ Lan, Thuþ §iÓn… Riªng ®èi víi Trung Quèc lµ thÞ tr­êng tiªu thô chñ yÕu s¶n phÈm v¶i xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §èi víi B¾c Giang th× huyÖn Lôc Ng¹n cã sè l­îng v¶i xuÊt sang thÞ tr­êng nµy lín nhÊt so víi c¸c tØnh trång v¶i träng ®iÓm kh¸c trong c¶ n­íc. VÒ h×nh thøc tiªu thô v¶i cña c¸c huyÖn kh¸c nhau do chÊt l­îng v¶i t­¬i vµ lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c vïng. Lôc Ng¹n lµ huyÖn cã nhiÒu lîi thÕ h¬n c¸c huyÖn kh¸c do ng­êi d©n ë ®©y ®· th©m canh c©y v¶i nªn chÊt l­îng còng nh­ h×nh thøc ®­îc ®¸nh gi¸ cao h¬n vµ nhê thÕ v¶i Lôc Ng¹n ®· x©y dùng cho m×nh ®­îc “Th­¬ng hiÖu”. Còng chÝnh tõ ®iÓm m¹nh nµy mµ v¶i tõ c¸c vïng kh¸c còng ®­îc ®­a vÒ ®©y ®Ó ¨n chªnh lÖch mang l¹i lîi Ých cho ng­êi bu«n b¸n vµ hËu qu¶ lµ ng­êi tiªu dïng ph¶i chÞu. Mét sè huyÖn kh¸c nh­ Lôc Nam, Yªn ThÕ, S¬n §éng còng cã ®­îc ­u ®iÓm vÒ s¶n phÈm nh­ v¶i chÝnh vô chÝn sím h¬n so víi v¶i ë Lôc Ng¹n tõ 5 – 10 ngµy hoÆc sè l­îng kh«ng qu¸ lín nh­ng chÊt l­îng qu¶ kh«ng ®Òu vµ ng­êi d©n ch­a thùc sù th©m canh nªn ch­a t¹o ra thÕ m¹nh c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ vïng v¶i ë huyÖn Yªn ThÕ cßn chÞu ¶nh h­ëng cña v¶i tõ L¹ng S¬n. 3. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô v¶i t¹i B¾c Giang S¶n xuÊt vµ tiªu thô vµi cña B¾c Giang chÞu chung thuËn lîi vµ khã kh¨n cña s¶n xuÊt vµ tiªu thô v¶i cña ViÖt Nam. G¾n vµo ®Þa bµn cô thÓ cña tØnh, cã mét sè thuËn lîi vµ khã kh¨n nh­ sau: a. Nh÷ng thuËn lîi - §iÒu kiÖn tiÓu vïng khÝ hËu thÝch hîp cho c©y v¶i ph¸t triÓn, kÓ c¶ nh÷ng vïng ®Êt ®åi nghÌo dinh d­ìng vµ khã kh¨n trong t­íi tiªu c©y v¶i vÉn sinh tr­ëng vµ cho s¶n phÈm. - C©y v¶i ®­îc x¸c ®Þnh lµ c©y ¨n qu¶ chñ lùc vµ lµ c©y xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trong giai ®o¹n tr­íc 2005 vµ ®èi t­îng s¶n xuÊt hµng ho¸ cña tØnh trong giai ®o¹n 2006 – 2010. - Ng­êi d©n n¨ng ®éng, cã nhiÒu kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt vµ sÊy v¶i. - TiÒm n¨ng më réng thÞ tr­êng tiªu thô c¸c s¶n ph¶m vÒ v¶i vµ kh¶ n¨ng chÕ biÕn s¶n phÈm cña v¶i do trªn ®Þa bµn tØnh cã mét sè c¬ së chÕ biÕn vµ xu¸t khÈu. S¶n phÈm v¶i cña B¾c Giang ®­îc ®¸nh gi¸ cã h­¬ng vÞ th¬m ngon. §ång thêi tØnh cã nhiÒu c¬ chÕ khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®¬n vÞ kh¸c ®Õn thu mua vµ ký kÕt hîp ®ång tiªu thô s¶n phÈm t¹i ®Þa ph­¬ng. - Trªn ®Þa bµn tØnh cã nhiÒu c¸c t¸c nh©n tham gia trong ngµnh hµng v¶i cã kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh vµ rÊt n¨ng ®éng nªn kh©u tiªu thô v¶i ®­îc chñ ®éng. b. Nh÷ng khã kh¨n - Sù ra hoa cña c©y v¶i phô thuéc vµo nhiÖt ®é vµ ®é kh« trong mïa ®«ng; në hoa vµo vô xu©n chÞu ¶nh h­ëng cña m­a phïn vµ ®é Èm cao. - N¨ng suÊt v¶i cña B¾c Giang tuy ®· cao h¬n c¸c vïng kh¸c trong c¶ n­íc xong cßn thÊp h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c. - Do ph¸t triÓn s¶n xuÊt v¶i å ¹t nªn chÊt l­îng gièng kh«ng ®­îc ®ång ®Òu, cßn nhiÒu diÖn tÝch cho qu¶ nhá vµ kÐm chÊt l­îng. - V¶i chÝn tËp trung trong thêi gian ng¾n nªn ng­êi s¶n xuÊt gÆp nhiÒu khã kh¨n trong kh©u thu ho¹ch vµ tiªu thô v¶i. - ThiÕu quy tr×nh b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn v¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng hiÖn cã cña ng­êi d©n. ViÖc ®Çu t­ ¸p dông quy tr×nh c«ng nghÖ b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn hiÖn ®¹i cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ n¨ng lùc ¸p dông. - NhËn thøc cña cña ng­êi s¶n xuÊt kh«ng ®ång ®Òu, cßn h¹n chÕ nªn ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®Çu t­ th©m canh cho c©y v¶i trªn diÖn réng vµ viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng còng nh­ quan ®iÓm trong viÖc tu©n tu©n thñ c¸c quy tr×nh g©y ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng vÖ sinh an toµn cña qu¶ v¶i vµ m«i tr­êng. 4. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vµ biÖn ph¸p tæ chøc Th«ng qua viÖc ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t s¶n xuÊt v¶i ë ViÖt Nam vµ ®¸nh gi¸ s¶n xuÊt vµ tiªu thô v¶i ë B¾c Giang còng nh­ chØ ra nh÷ng ®iÓm m¹nh vµ nh÷ng tån t¹i cÇn kh¾c phôc nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ gi¶i quyÕt tèt ®Çu ra cho ng­êi trång v¶i ë B¾c Giang, chóng t«i ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p cÇn ®­îc triÓn khai cµng sím cµng tèt. a. Mét sè gi¶i ph¸p - Ph¸t triÓn mét sè gièng v¶i chÝn sím nh»m r¶i vô thu ho¹ch, lµm phong phó c¸c lo¹i s¶n phÈm cã mÆt trªn thÞ tr­êng vµgia t¨ng nguån thu nhËp cho ng­êi d©n. - ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m canh ®ång bé, tiÕn tíi ¸p dông quy tr×nh s¶n xuÊt v¶i an toµn nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng ®¸o øng yªu cÇu ngµy cµng cao vÒ sè l­îng vµ chñng lo¹i cña thÞ tr­êng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. - ¸p dông c«ng nghÖ thu ho¹ch, sau thu ho¹ch (s¬ chÕ, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn) ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm tõ v¶i nh»m gia t¨ng gi¸ trÞ trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ gi¶m thiÓu c¸c rñi ro trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh. - X©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô v¶i trong n­íc vµ xuÊt khÈu ®èi víi tõng chñng lo¹i mÆt hµng. b. BiÖn ph¸p tæ chøc - Víi c¸c gièng v¶i chÝn sím cÇn tËp trung ®Èy nhanh diÖn tÝch th«ng qua viÖc trån míi ë nh÷ng n¬i cßn diÖn tÝch vµ ghÐp c¶i t¹o c¸c gièng chÝn s¬m ­u tó trªn gèc cã s½n lµ v¶i thiÒu (kü thuËt ghÐp c¶i t¹o ®· ®­îc kiÓm chøng, sau ghÐp c©y nhanh cho thu qu¶, gi÷ ®­îc chÊt l­îng cña m¾t ghÐp vµ tuæi thä cho c©y). §iÒu nµy cïng nghÜa víi viÖc tæ chøc c¸c kho¸ tËp huÊn cho c¸c ®éi ngò c¸n bé n«ng nghiÖp (khuyÕn n«ng, héi n«ng d©n, c¸n bé kü thuËt) vµ ®¹i diÖn c¸c hé n«ng d©n vÒ kü thuËt ghÐp c¶i t¹o vµ qua ®©y giíi thiÖu tËp ®oµn gièng v¶i chÝn sím ®· ®­îc b×nh tuyÓn bëi ViÖn Nghiªn cøu rau qu¶. - Tæ chøc c¸c kho¸ tËp huÊn t¹i c¬ së vÒ kü thuËt th©m canh c©y v¶i t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng cho ng­êi d©n dÔ dµng tham gia. - Tæ chøc c¸c kho¸ tËp huÊn vÒ c«ng nghÖ thu ho¹ch, sau thu ho¹ch cho c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng v¶i. - §ång thêi th«ng qua c¸c kho¸ tËp huÊn vÒ kü thuËt, lång ghÐp c¸c kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng. Riªng ®èi víi m¶ng nµy cÇn tuú thuéc vµo ú­ng ®Þa bµn vµ ®èi t­îng häc viªn mµ lùa chän l­îng kiÕn thøc phæ biÕn theo tõng phÇn nh­ tr­íc hÕt cÇn th«ng tin c¬ b¶n vÒ thÞ tr­êng v¶i (trong n­íc vµ trªn thÕ giíi) sau ®ã ®Õn kiÕn thøc kinh doanh c¬ b¶n vµ tiÕp cËn thÞ tr­êng ®Ó tr¸nh g©y cho ng­êi n«ng d©n nh÷ng lo l¾ng qua møc bëi hiÖn nay hä cßn bÞ ¸m ¶nh nh÷ng khã kh¨n trong tiªu thô ë vô v¶i n¨m 2004. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Côc Thèng kª B¾c Giang, Niªn gi¸m thèng kª tØnh B¾c Giang, B¾c Giang, 2005. 2. B¸o c¸o t×nh h×nh kinh tÕ x· héi c¸c huyÖn trong tØnh, B¾c Giang 2005. 3. Nguyen Thi Tan Loc, The participation of the poor in litchi distribution value chains, Hanoi, 2005. 4. Së N«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh B¾c Giang, B¸o c¸o t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô v¶i thiÒu giai ®o¹n 1997 – 2004, B¾c Giang ngµy 19 th¸ng 07 n¨m 2004. 5. Së N«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh B¾c Giang, B¸o c¸o tæng kÕt n¨m 2005 vµ ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng n¨m 2006, B¾c Giang, 2006. 6. Së N«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh B¾c Giang, B¸o c¸o ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ 4 n¨m thùc hiÖn dù ¸n ph¸t triÓn CAQ (2002 – 2005), B¾c Giang, 2005.