Đề tài Hệ số co giãn cung cầu và can thiệp gián tiếp của chính phủ vào thị trường

PhÇn më ®Çu Cung, cÇu lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ hµng hãa. Nghiªn cøu vÒ cung cÇu sÏ gióp cho c¸c doanh nghiÖp, nhµ ho¹ch ®Þnh xem nªn ®Çu t­, më réng s¶n xuÊt ®èi víi c¸c mÆt hµng nµo hay c¾t gi¶m s¶n l­îng vµ cã thÓ rót lui khái thÞ tr­êng. Cô thÓ hÖ sè co gi·n cung, cÇu cho ta biÕt ph¶n øng cña ng­êi mua hay ng­êi b¸n thÕ nµo ®èi víi s¶n l­îng vµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. §Ó cho thÞ tr­êng ho¹t ®éng tèt, mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¶ bªn cung vµ bªn cÇu cã sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo thÞ tr­êng nh»m æn ®Þnh thÞ tr­êng tr¸nh nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ cña thÞ tr­êng tù do g©y ra. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi nghiªn cøu hÖ sè co gi·n cung cÇu ®Ó hiÓu vÒ c¸c kh¸i niÖm co gi·n cung cÇu, c¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh hÖ sè co gi·n, c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng vµ c¸ch ph©n tÝch c¸c yÕu tè cã liªn quan (gi¸, thu nhËp, mèi quan hÖ víi c¸c hµng hãa kh¸c). Nghiªn cøu c¸ch thøc vµ c«ng cô can thiÖp gi¸n tiÕp mµ ChÝnh phñ sö dông (ph¸p luËt, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ...) t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nh­ thÕ nµo. Chóng ta t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò trªn theo tr×nh tù ®i tõ c¸c kh¸i niÖm chung sau ®ã ®i vµo ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm vµ t¸c ®éng cña chung liÒn víi viÖc ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt xen víi nã lµ c¸c vÝ dô ®i cïng ®Ó lµm râ c¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt cÇn ph©n tÝch ®em l¹i hiÖu qu¶ cho viÖc n¾m b¾t phÇn lý thuyÕt ®­îc nªu ra. Qua ®©y, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù tËn t×nh chØ b¶o h­íng dÉn trong suèt qu¸ tr×nh hoµn thµnh tiÓu luËn cña TS. §ç Phi Hoµi, còng nh­ sù b¶o ban cña c¸c thÇy c« bé m«n Kinh tÕ häc. Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2004 Sinh viªn thùc hiÖn NguyÔn TuÊn Dòng Ch­¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ hÖ sè co gi·n cung cÇu vµ nh÷ng c«ng cô gi¸n tiÕp cña ChÝnh phñ vµo thÞ tr­êng 1.1. CÇu vµ sù co gi·n cña cÇu 1.1.1. CÇu CÇu lµ sè l­îng hµng hãa mµ ng­êi mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë mçi møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. CÇu kh¸c nhu cÇu. Nhu cÇu lµ nh÷ng mong muèn vµ nguyÖn väng v« h¹n cña con ng­êi. Sù khan hiÕm lµm cho hÇu hÕt c¸c nhu cÇu kh«ng ®­îc tháa m·n hoÆc tháa m·n nhu cÇu nµy ng­êi ta l¹i h­íng tíi nhu cÇu kh¸c. CÇu th× bao gåm kh¶ n¨ng vµ sù s½n sµng. VÝ dô: NÕu b¹n rÊt thÝch mét chiÕc « t« Camry nh­ng b¹n l¹i kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó mua, cÇu cña b¹n b»ng kh«ng. Trong khi ng­êi kh¸c cã ®ñ tiÒn ®Ó mua nh­ng anh ta kh«ng cã ®Þnh mua chiÕc xe ®ã th× cÇu cña anh ta ®èi víi xe Camry còng b»ng kh«ng. 1.1.2. Sù co gi·n cña cÇu Trªn thùc tÕ, c¸c nhµ kinh doanh rÊt muèn biÕt møc b¸n cña hä sÏ thay ®æi nh­ thÕ nµo khi c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn cÇu biÕn ®éng? Hay l­îng cÇu còng nh­ ®é nh¶y c¶m cña cÇu sÏ biÕn ®éng ra sao khi cã sù biÕn ®æi cña gi¸ c¶ vµ thu nhËp? M« t¶ møc ®é ph¶n øng cña ng­êi tiªu dïng ®èi víi sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè b»ng c«ng cô hÖ sè co gi·n cung cÇu. Co gi·n cña cÇu lµ mét kh¸i niÖm dïng ®Ó ®o møc ®é thay ®æi cña l­îng cÇu khi cã sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè h×nh thµnh cÇu. §é co gi·n cña cÇu = XÐt theo c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn cÇu mµ ta cã c¸c lo¹i co gi·n sau: * Co gi·n cña cÇu theo gi¸. * Co gi·n cña cÇu theo thu nhËp. * Co gi·n cña cÇu theo hµng hãa cã liªn quan (co gi·n cña cÇu theo gi¸ chÐo). ë ®©y ta ®i s©u nghiªn cøu sù co gi·n cña cÇu theo gi¸ ph¶n ¸nh ph¶n øng cña ng­êi tiªu dïng tr­íc sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng. §é co gi·n cña cÇu theo gi¸ ®­îc x¸c ®Þnh: EDP = EDP lµ ®é co gi·n cÇu cña hµng hãa theo gi¸. %DQ lµ % thay ®æi trong l­îng cÇu vÒ hµng hãa. %DP lµ % thay ®æi cña gi¸ hµng hãa. §é co gi·n cña cÇu theo gi¸ cho ta biÕt cã bao nhiªu % biÕn ®æi vÒ l­îng cÇu khi gi¸ hµng hãa ®ã thay ®æi 1%. Theo luËt cÇu khi gi¸ t¨ng th× l­îng cÇu gi¶m. NghÜa lµ gi¸ vµ l­îng cÇu biÕn ®éng theo hai chiÒu ng­îc nhau. Víi c«ng thøc tÝnh ®é co gi·n trªn th× EDP lµ mét sè ©m, |EDP| lín hay nhá h¬n 1 phô thuéc vµo lo¹i hµng hãa vµ dÞch vô ®­îc xÐt. a) Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh * Co gi·n ®iÓm: lµ ®é co gi·n trªn c¸c ®iÓm cña ®­êng cÇu: EDP = VÝ dô: T¨ng 10% gi¸ cña 1 cèc kem lµm cho l­îng kem mµ b¹n mua gi¶m ®i 20% ta cã: EDP = 20%/10% = 2. HÖ sè co gi·n b»ng 2 cho phÐp chóng ta biÕt r»ng sù thay ®æi cña l­îng cÇu lín gÊp 2 lÇn sù thay ®æi cña gi¸. Do l­îng cÇu vÒ mét hµng hãa cã quan hÖ tû lÖ nghÞch víi gi¸ cña nã nªn phÇn tr¨m thay ®æi cña l­îng cÇu lu«n tr¸i dÊu víi phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. Trong vÝ dô trªn, phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸ lµ d­¬ng 10% (ph¶n ¸nh sù t¨ng lªn), phÇn tr¨m thay ®æi cña l­îng cÇu lµ ©m 20% (ph¶n ¸nh sù gi¶m ®i). Do ®ã hÖ sè co gi·n cña nhu cÇu th­êng ®­îc ghi b»ng sè ©m. ë ®©y, chóng ta quy ­íc thèng nhÊt bá qua dÊu ©m vµ ghi tÊt c¶ c¸c hÖ sè co gi·n gi¸ b»ng sè d­¬ng. Nh­ vËy theo quy ­íc, hÖ sè co gi·n gi¸ cµng lín, møc ®é ph¶n øng cña l­îng cÇu ®èi víi gi¸ cµng m¹nh. * Co gi·n kho¶ng: Lµ ®é co gi·n ®­îc x¸c ®Þnh trªn mét kho¶ng nµo ®ã hµng hãa cña ®­êng cÇu: EDP = VÝ dô: T¹i A: gi¸ 4 USD L­îng: 120 T¹i B: gi¸ 6 USD L­îng: 80 EDP = -40/2 * 5/100 = -1. b) Ph©n lo¹i co gi·n cÇu Hµng hãa cã hµng xa xØ cã hµng thiÕt yÕu, hµng xa xØ co gi·n cÇu theo gi¸ lín do vËy khi gi¸ c¶ cao nã s½n sµng thay thÕ bëi lo¹i hµng hãa kh¸c cã gi¸ thÊp h¬n. Cßn hµng thiÕt yÕu nh­ thùc phÈm, ®å tiªu dïng sinh ho¹t... cã ®é co gi·n cÇu nhá v× nã kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng hµng ngµy. C¸c kÕt qu¶ kh¸c nhau cña EDP mang ý nghÜa kh¸c nhau cho viÖc ra quyÕt ®Þnh ë mét doanh nghiÖp cho viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ vµ trî cÊp cña ChÝnh phñ. N¨m tr­êng hîp cña EDP. Tr­êng hîp 1: CÇu co gi·n hoµn toµn EDP = 0 §­êng cÇu lµ ®­êng n»m ngang song song víi trôc biÓu diÔn s¶n l­îng. P P0 D Q CÇu co gi·n hoµn toµn Tr­êng hîp 2: CÇu co gi·n t­¬ng ®èi trong miÒn gi¸ c¶ hiÖn thêi: | EDP | > 1. Mét sù thay ®æi nhá cña gi¸ mang l¹i sù thay ®æi lín cña l­îng cÇu. Hay cø 1% thay ®æi cña gi¸ kÐo theo sù thay ®æi lín h¬n 1% vÒ l­îng cÇu. P P0 D Q P1 Q1 Q0 VÝ dô: C¸c mÆt hµng co gi·n trong miÒn gi¸ c¶ hiÖn thêi nh­ mÆt hµng xe h¬i, ®å dïng trong gia ®×nh, mÆt hµng thÐp. CÇu co gi·n Tr­êng hîp 3: CÇu co gi·n ®¬n vÞ | EDP | = 1 P P0 D Q P1 Q1 Q0 Gi¸ thay ®æi bao nhiªu phÇn tr¨m kÐo theo sù biÕn ®æi bÊy nhiªu phÇn tr¨m cña l­îng cÇu. Tr­êng hîp 4: CÇu kÐm co gi·n trong miÒn gi¸ c¶ hiÖn thêi: | EDP | < 1 P P0 D Q P1 CÇu kÐm co gi·n Trong tr­êng hîp nµy sù thay ®æi phÇn tr¨m cña l­îng cÇu nhá h¬n sù thay ®æi phÇn tr¨m cña gi¸ c¶, ng­êi tiªu dïng hÇu nh­ kh«ng ph¶n øng g× víi sù thay ®æi cña gi¸ c¶. Ng­êi s¶n xuÊt sÏ t×m c¸ch t¨ng gi¸ ®Ó t¨ng doanh thu. Khi gi¸ t¨ng ng­êi tiªu dïng gi¶m møc tiªu dïng cña hä kh«ng ®¸ng kÓ. VÝ dô: Mét sè mÆt hµng cã cÇu kÐm co gi·n nh­ cµ phª, thuèc l¸, x¨ng dÇu. Tr­êng hîp 5: CÇu hoµn toµn kh«ng co gi·n: | EDP | = 0 P D Q Q0 CÇu hoµn toµn kh«ng co gi·n §­êng cÇu lµ ®­êng th¼ng ®øng dï gi¸ t¨ng l­îng cÇu lu«n kh«ng thay ®æi. VÝ dô: Mét sè mÆt hµng cÇu hoµn toµn kh«ng co gi·n lµ thuèc ®Æc trÞ, dông cô y tÕ. c) C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn co gi·n cña cÇu theo gi¸ - §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn gi¸ c¶. NÕu nh­ gi¸ rÊt cao so víi thu nhËp th× sù thay ®æi ®ã rÊt quan träng, sÏ ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ng©n s¸ch cña ng­êi tiªu dïng dï chØ mét thay ®æi tû lÖ nhá. §ã lµ nh÷ng tr­êng hîp mua xe « t« vµ ®Êt ®ai. Ng­îc l¹i, gi¸ g¹o l¹i rÊt rÎ ®èi víi hÇu hÕt c«ng chóng nªn víi sù thay ®æi víi tû lÖ lín gi¸ c¶ còng chØ cã ý nghÜa t­¬ng ®èi nhá v× ng­êi tiªu dïng kh«ng thÓ kh«ng tiªu dïng hµng hãa thiÕt yÕu lµ g¹o. - Nh©n tè thø hai lµ sù s½n cã cña c¸c hµng hãa thay thÕ gÇn gòi. Nh÷ng hµng hãa thay thÕ gÇn gòi cã cÇu co gi·n m¹nh h¬n v× ng­êi tiªu dïng dÔ dµng chuyªn tõ viÖc tiªu dïng hµng hãa nµy sang viÖc tiªu dïng hµng hãa kh¸c. VÝ dô: trµ ®¸ vµ nh©n trÇn lµ hai lo¹i hµng hãa dÔ thay thÕ cho nhau ®èi víi ng­êi tiªu dïng lµ sinh viªn, nÕu gi¸ trµ ®¸ kh«ng ®æi, møc t¨ng nhá cña gi¸ nh©n trÇn cã thÓ dÉn tíi sù gi¶m sót ®¸ng kÓ cña l­îng nh©n trÇn b¸n ra. Ng­îc l¹i do b¸nh mú trøng lµ lo¹i thùc phÈm kh«ng cã hµng hãa thay thÕ ®èi víi sinh viªn HVTC nªn cÇu vÒ b¸nh mú trøng cã thÓ Ýt co gi·n h¬n so víi cÇu vÒ nh©n trÇn. - Nh©n tè thø ba: Ph¹m vi thÞ tr­êng, HÖ sè co gi·n cña cÇu trªn bÊt kú tr­êng nµo còng phô thuéc vµo c¸ch x¸c ®Þnh ph¹m vi thÞ tr­êng ®ã. Nh÷ng thÞ tr­êng cã ph¹m vi hÑp th­êng cã cÇu co gi·n m¹nh h¬n so víi thÞ tr­êng cã ph¹m vi réng bëi v× ng­êi ta dÔ t×m ®­îc hµng hãa thay thÕ gÇn gòi cho nh÷ng hµng hãa cã ph¹m vi hÑp. VÝ dô: Thùc phÈm - mét hµng hãa cã cÇu t­¬ng ®èi Ýt co gi·n v× kh«ng cã hµng hãa thay thÕ gÇn gòi. Nh©n trÇn lµ mÆt hµng hãa hÑp h¬n nªn cã cÇu co gi·n m¹nh h¬n v× sinh viªn (ng­êi tiªu dïng) dÔ dµng t×m ®­îc thøc uèng kh¸c (trµ ®¸) thay cho nh©n trÇn. - Nh©n tè thø t­: Hµng hãa th­êng cã cÇu co gi·n h¬n trong kho¶ng thêi gian dµi. Khi gi¸ x¨ng t¨ng, cÇu vÒ x¨ng gi¶m chót Ýt trong mét vµi th¸ng ®Çu nh­ng vÒ dµi, ng­êi ta mua nh÷ng lo¹i xe tiÕt kiÖm nhiªn liÖu h¬n hoÆc chuyÓn sang sö dông ph­¬ng tiÖn giao th«ng c«ng céng nh­: xe buýt. Trong thêi gian dµi, cÇu vÒ x¨ng sÏ gi¶m ®¸ng kÓ. d) Mèi quan hÖ gi÷a hÖ sè co gi·n cña cÇu theo gi¸ víi doanh thu vµ chi tiªu - Tæng doanh thu lµ thu nhËp b¸n hµng cña ng­êi b¸n. Nã ®­îc x¸c ®Þnh b»ng khèi l­îng hµng hãa b¸n ra nh©n víi gi¸ b¸n. TR = P * Q Trong ®ã: TR: Tæng doanh thu P: Møc gi¸ Q: S¶n l­îng. Tæng doanh thu cña ng­êi b¸n chÝnh lµ tæng chi tiªu cña ng­êi tiªu dïng. Nh­ vËy, viÖc t¨ng hay gi¶m ®Òu ¶nh h­ëng tíi tæng doanh thu. Theo lý thuyÕt vÒ co gi·n, viÖc t¨ng gi¸ sÏ lµm gi¶m l­îng cÇu, vËy tæng doanh thu sÏ t¨ng hay gi¶m khi gi¶m gi¸? Sù thay ®æi cña tæng doanh thu sÏ phô thuéc vµo tèc ®é gi¶m cÇu so víi tèc ®é t¨ng gi¸ hay phô thuéc vµo ®é co gi·n cña cÇu ®èi víi gi¸ c¶. Mét c¸ch kh¸i qu¸t cã c¸c tr­êng hîp: - Gi¸ t¨ng sÏ lµm t¨ng tæng doanh thu nÕu cÇu kh«ng co gi·n (E<1) - Gi¸ t¨ng sÏ lµm gi¶m tæng doanh thu nÕu cÇu co gi·n (E>1). - Gi¸ t¨ng sÏ kh«ng lµm thay ®æi tæng doanh thu nÕu cÇu co gi·n ®¬n vÞ (E=1). Quan hÖ gi÷a co gi·n cña cÇu víi gi¸ c¶ vµ tæng doanh thu. NÕu cÇu lµ Gi¸ t¨ng tæng doanh thu sÏ Gi¸ gi¶m tæng doanh thu sÏ Co gi·n (E>1) Gi¶m T¨ng Kh«ng co gi·n (E<1) T¨ng Gi¶m Co gi·n ®¬n vÞ (E=1) Kh«ng thay ®æi Kh«ng thay ®æi 1.2. Cung vµ co gi·n cung theo gi¸ 1.2.1. Cung CÇu míi chØ cho chóng ta biÕt môc ®Ých mua cña ng­êi tiªu dïng chø kh«ng cho ta biÕt vÒ c¸c qu¸ tr×nh mua b¸n trªn thùc tÕ. §Ó hiÓu ®­îc qu¸ tr×nh nµy chóng ta ph¶i nghiªn cøu mÆt thø hai cña thÞ tr­êng ®ã lµ cung. Cung: cung lµ sè l­îng hµng hãa vµ dÞch vô mµ ng­êi b¸n cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Còng nh­ cÇu, cung bao gåm hai yÕu tè lµ kh¶ n¨ng vµ ý muèn s½n sµng b¸n hµng hãa hoÆc dÞch vô cña ng­êi b¸n. Ng­êi s¶n xuÊt cã hµng hãa nh­ng kh«ng muèn b¸n v× gi¸ qu¸ rÎ th× kh«ng cã cung vµ cÇu còng kh«ng ®­îc tháa m·n. 1.2.2. Co gi·n cña cung theo gi¸ Co gi·n cña cung theo gi¸ ph¶n ¸nh ph¶n øng cña ng­êi b¸n tr­íc sù thay ®æi cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Co gi·n cña cung ®­îc x¸c ®Þnh: EDXY = §é co gi·n theo gi¸ cña cung ®o l­êng phÇn tr¨m thay ®æi cña l­îng cung ®èi víi mét mÆt hµng khi møc gi¸ cña mÆt hµng ®ã thay ®æi 1%. Kh¸c víi ®é co gi·n cña cÇu theo gi¸ ®é co gi·n cña cung theo gi¸ lµ mét sè d­¬ng. V× mèi quan hÖ cña l­îng cung vµ gi¸ tØ lÖ thuËn. §é co gi·n nµy lín hay nhá phô thuéc vµo hµng hãa vµ dÞch vô ®­îc xÐt. Co gi·n cña cung theo gi¸ còng x¶y ra 5 tr­êng hîp: P P0 S Q Cung co gi·n hoµn toµn Tr­êng hîp 1: Cung co gi·n hoµn toµn: EPS = ¥ §­êng cung lµ ®­êng n»m ngang. Cho thÊy ng­êi b¸n s½n sµng b¸n t¹i møc gi¸ cè ®Þnh P0. P P1 Q Q1 Cung co gi·n P0 Q0 S Tr­êng hîp 2: Cung co gi·n: EPS >1 Mét sù thay ®æi nhá cña gi¸ mang ®Õn sù thay ®æi lín vÒ l­îng cung hay cø 1% thay ®æi cña gi¸ lµm cho l­îng cung thay ®æi lín h¬n 1%. VÝ dô nh­ mÆt hµng s÷a cã cung co gi·n. Tr­êng hîp 3: Cung co gi·n ®¬n vÞ: EPS = 1 P P1 Q Q0 Cung co gi·n ®¬n vÞ P0 Q1 S Gi¸ thay ®æi bÊy nhiªu phÇn tr¨m th× cung thay ®æi bÊy nhiªu phÇn tr¨m. Gi¸ t¨ng th× l­îng cung t¨ng vµ ng­îc l¹i gi¸ gi¶m th× l­îng cung gi¶m. Nh÷ng mÆt hµng cã cung co gi·n ®¬n vÞ nh­: mét sè lo¹i thùc phÈm: mú t«m, n­íc m¾m. Tr­êng hîp 4: Cung kÐm co gi·n: EPS < 1 P1 Q Q0 Cung kÐm co gi·n P0 Q1 S Mét sù thay ®æi lín vÒ gi¸ mang l¹i sù thay ®æi nhá vÒ cung hay cø 1% thay ®æi cña gi¸ lµm cho l­îng cung thay ®æi nhá h¬n 1%. VÝ dô mÆt hµng s¾t thÐp, g¹ch, xi m¨ng. Khi gi¸ t¨ng nh­ng l­îng cung øng kh«ng thÓ t¨ng nhanh ®­îc, do chi phÝ ®Çu vµo, nguyªn liÖu vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña mÆt hµng nµy kh«ng thÓ ®¸p øng trong thêi gian ng¾n ®Ó t¨ng s¶n l­îng. Tr­êng hîp 5: Cung hoµn toµn kh«ng co gi·n: EPS = 0. Q Cung hoµn toµn kh«ng co gi·n P Q0 §­êng cung lµ ®­êng th¼ng ®øng: nhµ s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng ph¶n øng tr­íc sù thay ®æi gi¸. Dï gi¸ cã thay ®æi th× s¶n l­îng vÉn ë møc cò, kh«ng thay ®æi. VÝ dô: X¨ng dÇu, than, ®¸ v«i,... Cung cÇu vµ ®é co gi·n cung cÇu lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña nÒn kinh tÕ vÜ m«. Cung cÇu phèi hîp víi nhau ®Ó c©n b»ng thÞ tr­êng. §é co gi·n cung cÇu lµ mét c¸ch l­îng hãa møc ®é ph¶n øng cña cung cÇu ®èi víi sù thay ®æi cña gi¸. T¸c dông cña viÖc nghiªn cøu nµy ®­îc thÓ hiÖn khi chóng ta xem xÐt t¸c ®éng cã tÝnh chÊt vi m« cña ChÝnh phñ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. 1.3. C«ng cô can thiÖp gi¸n tiÕp cña ChÝnh phñ vµo thÞ tr­êng C¸c nguån lùc trong nÒn kinh tÕ hµng hãa ®­îc ph©n bè th«ng qua thÞ tr­êng, c¸c c¸ nh©n vµ c¸c h·ng trao ®æi bu«n b¸n víi c¸c c¸ nh©n hay c¸c h·ng kh¸c. Nh­ng ChÝnh phñ còng ®ãng gãp vai trß rÊt quan träng trong viÖc ®iÒu tiÕt hµnh vi kinh tÕ, ®Æt ra c¸c quy ®Þnh chi tiÕt cho sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã, ChÝnh phñ cã trong tay nh÷ng c«ng cô cña m×nh ®Ó can thiÖp gi¸n tiÕp ®ã lµ ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nh­ tµi chÝnh, tiÒn tÖ... ChÝnh phñ ®Æt ra nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®Ó t¹o ra m«i tr­êng kinh doanh æn ®Þnh, thËt sù c«ng b»ng cho nh÷ng bªn tham gia vµ thÞ tr­êng. Quy ®Þnh cho nh÷ng c¸ nh©n tham gia thÞ tr­êng chØ ®­îc s¶n xuÊt kinh doanh c¸c mÆt hµng hîp ph¸p, kh«ng ®­îc kinh doanh c¸c mÆt hµng bÊt hîp ph¸p nh­ hµng nh¸i, hµng gi¶, bu«n b¸n thuèc phiÖn... C¸c doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i lµnh m¹nh kh«ng ®éc quyÒn... ChÝnh phñ sö dông c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ nh­ tµi chÝnh víi c¸c c«ng cô cña nã lµ thuÕ, trî cÊp; chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m ®iÒu tiÕt, ph©n phèi s¶n xuÊt gi÷a c¸c ngµnh, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hay ®iÒu chØnh sù ph©n bæ nguån lùc gi÷a c¸c thêi kú. ë ch­¬ng sau chóng ta sÏ ®i ph©n tÝch kü h¬n sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo thÞ tr­êng víi c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp lµ thuÕ vµ trî cÊp. Ch­¬ng 2 Ph©n tÝch ¶nh h­ëng cña thuÕ vµtrî cÊp ®èi víi thÞ tr­êng 2.1. ThuÕ vµ ¶nh h­ëng cña thuÕ ®Õn thÞ tr­êng 2.1.1. Kh¸i niÖm ThuÕ lµ kho¶n ®ãng gãp b¾t buéc cña c¸c c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp cho ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Ó trang tr¶i chi phÝ, cung cÊp hµng hãa c«ng céng hoÆc h¹n chÕ l­îng cung hµng hãa trªn thÞ tr­êng. ThuÕ cã thÓ ®­îc ®¸nh vµo bªn cung hoÆc bªn cÇu. Khi ®Çu ra cña mét doanh nghiÖp bÞ ®¸nh thuÕ th× ®ã lµ thuÕ ®¸nh vµo bªn cung, cßn khi ng­êi tiªu dïng ®i mua hµng vµ ph¶i tr¶ thªm thuÕ trªn tæng sè tiÒn hµng ®· mua th× ®ã lµ thuÕ ®¸nh vµo bªn cÇu. 2.1.2. ThuÕ ®¸nh vµo bªn cung (ng­êi s¶n xuÊt) vµ t¸c ®éng ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng Gi¶ sö cã ph­¬ng tr×nh cung khi ch­a cã thuÕ: PS = b0 + b1Q. Ta cã hai tr­êng hîp ®èi víi thuÕ: + ThuÕ ®¬n vÞ: TÝnh trªn tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm. + ThuÕ tû lÖ: % trªn doanh thu. ThuÕ t¸c ®éng lµm ¶nh h­ëng ®­êng cung. Do thuÕ kh«ng ®¸nh vµo ng­êi mua nªn l­îng cÇu vÒ hµng hãa bÞ ®¸nh thuÕ t¹i mäi møc gi¸ vÉn nh­ cò, do ®ã ®­êng cÇu kh«ng thay ®æi. Ng­îc l¹i, khi ®¸nh thuÕ vµo ng­êi b¸n gièng nh­ chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn vµ ng­êi b¸n cung øng l­îng hµng hãa Ýt h¬n t¹i mäi møc gi¸. §­êng cung dÞch chuyÓn sang tr¸i (hay lªn trªn). Tr­íc hÕt, ®­êng cung sÏ dÞch chuyÓn lªn trªn ®óng b»ng mét kho¶n thuÕ ChÝnh phñ ®¸nh vµo hµng hãa nµy nÕu lµ thuÕ ®¬n vÞ hoÆc ®­êng cung dÞch chuyÓn quay cµng lóc cµng dèc nÕu ®ã lµ thuÕ tû lÖ. ThuÕ ®¸nh vµo nhµ s¶n xuÊt Q P Q0 PT P0 PS ST S M H N E D QT Q P Q0 PT P0 PS ST S M H N E D QT Gi¸ thÞ tr­êng t¨ng lªn tõ P0 (gi¸ kh«ng thuÕ) lªn PT (gi¸ cã thuÕ). Tuy nhiªn gi¸ mµ ng­êi b¸n nhËn ®­îc, tøc lµ sè tiÒn mµ hä ®­îc phÐp gi÷ l¹i sau khi nép thuÕ PS, thÊp h¬n gi¸ thÞ tr­êng mét l­îng ®óng b»ng kho¶n thuÕ t. VÝ dô: NÕu gi¸ thÞ tr­êng cña mét chiÕc bót bi lµ 500 VN§, thuÕ mµ ChÝnh phñ quy ®Þnh ph¶i nép cho mçi chiÕc bót mµ nhµ s¶n xuÊt b¸n ®­îc lµ 500 VN§, gi¸ mµ ng­êi b¸n thùc sù nhËn ®­îc chØ lµ 4500 VN§. Cho dï gi¸ thÞ tr­êng lµ bao nhiªu th× ng­êi b¸n còng chØ cung øng mét l­îng bót nh­ trong tr­êng hîp gi¸ thÞ tr­êng gi¶m 500VN§. Nãi c¸ch kh¸c, ®Ó lµm cho ng­êi b¸n cung øng bÊt kú l­îng nµo, gi¸ thÞ tr­êng b©y giê còng ph¶i cao h¬n 500VN§ ®Ó bï l¹i t¸c ®éng cña thuÕ. Do vËy ®­êng cung dÞch chuyÓn ®óng b»ng møc thuÕ, tøc lµ tõ S tíi ST. Khi chuyÓn tõ tr¹ng th¸i c©n b»ng cò sang tr¹ng th¸i c©n b»ng míi, gi¸ bót c©n b»ng t¨ng tõ 5000VN§ lªn 5300VN§ vµ l­îng c©n b»ng tõ 10.000 chiÕc gi¶m xuèng cßn 8000 chiÕc bót. Nh­ vËy thuÕ ®· lµm gi¶m quy m« cña thÞ tr­êng. Ng­êi mua vµ ng­êi b¸n còng chia sÎ g¸nh nÆng thuÕ. Do gi¸ thÞ tr­êng t¨ng, ng­êi mua ph¶i tr¶ thªm 300VN§ cho mçi chiÕc bót mµ hä mua so víi tr­íc khi cã thuÕ nh­ng thùc sù hä nhËn ®­îc 4800VN§ sau khi ®ãng thuÕ, gi¶m 200VN§. Nh­ vËy c¶ ng­êi mua vµ nhµ s¶n xuÊt ®Òu ph¶i chÞu g¸nh nÆng thuÕ. PhÇn thuÕ cña ng­êi b¸n lµ P0PS vµ g¸nh nÆng thuÕ vÒ phÝa ng­êi b¸n lµ diÖn tÝch PSP0HN. PhÇn thuÕ cña ng­êi mua chÞu lµ P0PS vµ tæng g¸nh nÆng thuÕ vÒ phÝa ng­êi mua lµ h×nh ch÷ nhËt PSP0HN. PhÇn thuÕ cña ng­êi mua ph¶i chÞu lµ P0PT vµ tæng g¸nh nÆng thuÕ vÒ ph¸i ng­êi mua lµ h×nh ch÷ nhËt PSP0MN. ThuÕ ®· cã t¸c dông ph©n phèi l¹i thu nhËp ë chç nã lµm cho c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu bÞ thiÖt lµ mang vÒ cho ng©n s¸ch nhµ n­íc mét kho¶n thu b»ng diÖn tÝch PSP0MN. §iÓm cÇn l­u ý lµ tuy thuÕ ®¸nh vµo bªn cung nh­ng thùc tÕ ng­êi mua ph¶i chÞu mét phÇn. Vµ phÇn thuÕ mµ ng­êi mua ph¶i chÞu lín h¬n hay nhá h¬n phô thuéc vµo ®ä co gi·n cña cung vµ cÇu. Ngoµi t¸c ®éng ph©n phèi l¹i thu nhËp, thuÕ cßn g©y ra nh÷ng g¸nh nÆng phi hiÖu qu¶ hay phóc lîi x· héi. ThËt vËy, sau khi cã thuÕ, thÆng d­ tiªu dïng gi¶m xuèng cßn b»ng diÖn tÝch PTMF. ThÆng d­ s¶n xuÊt cßn lµ diÖn tÝch PSNG. Nh­ vËy, céng thªm c¶ thuÕ mµ ChÝnh phñ thu ®­îc lµ diÖn tÝch PTMNPS th× tæng phóc lîi x· héi sau khi cã thuÕ míi chØ lµ diÖn tÝch tam gi¸c MNE. DiÖn tÝch tam gi¸c MNE ®­îc gäi lµ phÇn mÊt kh«ng hay tæn thÊt v« Ých cña thuÕ. Nã bao gåm hai phÇn lµ diÖn tÝch MEH vµ HEN tøc lµ bao gåm tæn thÊt v« Ých vÒ phÝa ng­êi mua vµ tæn thÊt v« Ých vÒ phÝa ng­êi b¸n. VÒ mÆt h×nh häc, diÖn tÝch phÇn mÊt kh«ng ®­îc tÝnh b»ng: DW = 1/2 BC * AG = 1/2 T * DQ. Tæn thÊt nµy lín hay nhá phô thuéc vµo thuÕ suÊt vµ ®é co gi·n cña cung vµ cÇu. ThuÕ suÊt cµng cao hoÆc cung, cÇu cµng co gi·n th× tæn thÊt v« Ých do thuÕ g©y ra cµng lín. 2.1.3. ThuÕ ®¸nh vµo bªn cÇu vµ t¸c ®éng ®Õn kÕt qu¶ thÞ tr­êng Gi¶ sö cã ®­êng cÇu: P0 = b0 - b1 . Q §èi víi thuÕ ®¸nh vµo ng­êi tiªu dïng, ta cã thuÕ ®¬n vÞ t: tÝnh trªn tõng ®¬n vÞ hµng hãa mµ ng­êi tiªu dïng mua. ThuÕ ®¸nh vµo ng­êi tiªu dïng lµm ¶nh h­ëng tíi ®­êng cÇu. §­êng cung kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi v× ®èi víi bÊt kú møc gi¸ nµo, nhµ s¶n xuÊt vÉn cã ®éng c¬ cung øng hµng hãa ra thÞ tr­êng nh­ cò. Ng­îc l¹i, b©y giê ng­êi mua ph¶i nép thuÕ cho ChÝnh phñ th«ng qua gi¸ cho ng­êi b¸n mçi khi hä mua hµng hãa vµ dÞch vô. Do vËy kho¶n thuÕ nµy lµm dÞch chuyÓn ®­êng cÇu vÒ hµng hãa dÞch vô. Do thuÕ ®¸nh vµo ng­êi mua lµm cho viÖc mua hµng hãa kh«ng cßn hÊp dÉn nh­ tr­íc n÷a nªn ng­êi mua cã l­îng cÇu thÊp h¬n t¹i mäi møc gi¸. KÕt qu¶ lµ ®­êng cÇu dÞch chuyÓn sang tr¸i (hay xuèng d­íi). DT D A C G B S P 2300 2000 1900 Q 800 1000 VËy ®­êng cÇu dÞch chuyÓn bao nhiªu? Ta thÊy do ng­êi mua bÞ ®¸nh thuÕ t/ §VSP nªn gi¸ c¶ hµng hãa sÏ cao h¬n gi¸ thÞ tr­êng ®èi víi ng­êi mua lµ t. VÝ dô: nÕu gi¸ kÑo l¹c lµ 2000VN§, thuÕ lµ 300VN§ th× gi¸ thùc sù b»ng 2300VN§. Ph­¬ng tr×nh ®­êng cÇu khi cã thuÕ lµ: PDT = b0 - b1. Q - t. Do ng­êi mua coi tæng chi phÝ mua hµng bao gåm c¶ thuÕ nªn hä cã nhu cÇu mua mét l­îng hµng hãa gièng nh­ tr­êng hîp gi¸ thÞ tr­êng cao h¬n gi¸ b¸n ra lµ t (thuÕ trªn tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm). Nãi c¸ch kh¸c, ®Ó ng­êi mua cã nhu cÇu vÒ bÊt kú l­îng hµng hãa nµo nh­ tr­íc th× giê ®©y gi¸ thÞ tr­êng còng ph¶i thÊp h¬n mét l­îng b»ng thuÕ ®Ó bï ®¾p l¹i ¶nh h­ëng do thuÕ g©y ra. Cho nªn, kho¶n thuÕ sÏ lµm dÞch chuyÓn ®­êng cÇu xuèng d­íi mét l­îng ®óng b»ng møc thuÕ t, tøc dÞch chuyÓn tõ D tíi DT. §Ó lµm râ h¬n t¸c ®éng cña thuÕ, chóng ta so s¸nh ®iÓm c©n b»ng cò víi ®iÓm c©n b»ng míi. Cã thÓ nhËn thÊy víi vÝ dô kÑo l¹c, gi¸ c©n b»ng ®· gi¶m tõ 2000VN§ xuèng 1900VN§ vµ l­îng c©n b»ng sÏ gi¶m tõ 1000 xuèng cßn 800 chiÕc. Do ng­êi s¶n xuÊt b¸n Ýt h¬n vµ ng­êi tiªu dïng mua Ýt h¬n nªn kho¶n thuÕ nµy lµm gi¶m quy m« thÞ tr­êng kÑo l¹c. Ng­êi mua sÏ ph¶i nép toµn bé sè thuÕ cho ChÝnh phñ khi mua bÊt kú hµng hãa nµo kh«ng còng nh­ tr­êng hîp thuÕ ®¸nh vµo ng­êi b¸n th× c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu ph¶i chÞu g¸nh nÆng thuÕ. Do thÞ tr­êng gi¶m tõ P0 xuèng PB khi ChÝnh phñ ®¸nh thuÕ nªn ng­êi b¸n thu ®­îc mét sè tiÒn Ýt h¬n b»ng (P0 - PB) tõ mçi ®¬n vÞ hµng hãa mµ hä b¸n ®­îc so víi khi ch­a cã thuÕ. V× vËy, thuÕ g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc ®èi víi ng­êi b¸n. Ng­êi mua tr¶ gi¸ thÊp h¬n (PB) nh­ng gi¸ thùc sù mµ hä ph¶i tr¶ gåm c¶ thuÕ t¨ng tõ P0 lªn PT tøc t¨ng mét kho¶n b»ng (PT - P0). Cho nªn kho¶n thuÕ nµy còng lµm ng­êi mua bÞ thiÖt. Tãm l¹i, thuÕ t¸c ®éng ®Õn thÞ tr­êng lµ râ rÖt. ThuÕ dï ®¸nh vµo bªn cung hay bªn cÇu còng g©y c¶n trë ho¹t ®éng thÞ tr­êng. Khi mét lo¹i hµng hãa bÞ ®¸nh thuÕ, l­îng b¸n ra cña nã gi¶m khi thÞ tr­êng ®¹t tr¹ng th¸i c©n b»ng míi. Ng­êi mua vµ ng­êi b¸n cïng chia sÎ g¸nh nÆng thuÕ, trong tr¹ng th¸i c©n b»ng míi, gi¸ mµ ng­êi mua ph¶i tr¶ cao h¬n vµ gi¸ mµ ng­êi b¸n nhËn ®­îc thÊp h¬n. Còng nh­ thuÕ ®¸nh vµo bªn cung, thuÕ ®¸nh vµo bªn cÇu còng g©y ra tæn thÊt v« Ých cña thuÕ lµ tam gi¸c ABC, bao gåm tæn thÊt vÒ phÝa ng­êi mua (ABG) vµ tæn thÊt vÒ phÝa ng­êi b¸n (AGC). KÕt l¹i, t¸c ®éng thøc sù cña thuÕ kh«ng phô thuéc vµo viÖc thuÕ quy ®Þnh do ai chÞu, ®¸nh vµo bªn cung hay bªn cÇu. T¸c ®éng ®ã chØ phô thuéc vµo ¶nh h­ëng cña ®é co gi·n cung cÇu. 1.4. §é co gi·n cung cÇu viÖc ph©n chia g¸nh nÆng thuÕ gi÷a nhµ s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng Khi mét hµng hãa bÞ ®¸nh thuÕ, c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n cïng chia sÎ g¸nh nÆng thuÕ. Nh­ng thùc ra g¸nh nÆng thuÕ ®­îc ph©n chia nh­ thÕ nµo? §Ó biÕt râ h¬n vÒ ph©n chia g¸nh nÆng thuÕ, ta xem xÐt ¶nh h­ëng cña thuÕ ®Õn c¶ hai thÞ tr­êng cung - cÇu trªn cïng mét ®å thÞ. Q P Q Pm P0 Pb S D t Q P Q Pm P0 Pb S D t D Trong c¶ hai tr­êng hîp, ®å thÞ (a,b) chØ ra ®­êng cÇu ban ®Çu, ®­êng cung ban ®Çu vµ mét møc thuÕ chÌn gi÷ gi¸ mua vµ gi¸ b¸n (Trong c¶ hai tr­êng hîp ®Òu kh«ng vÏ ®­êng cung vµ cÇu míi. ViÖc ®­êng nµo dÞch chuyÓn phô thuéc vµo thuÕ ®¸nh vµo bªn cung hay bªn cÇu. Nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, ®iÒu nµy kh«ng liªn quan ®Õn ¶nh h­ëng cña thuÕ). Sù kh¸c biÖt gi÷a hai phÇn lµ hÖ sè co gi·n t­¬ng ®èi gi÷a cung vµ cÇu. Tr­êng hîp (a), cho mét lo¹i thuÕ trªn thÞ tr­êng cã cung rÊt Ýt co gi·n vµ ®­êng cÇu t­¬ng ®èi co gi·n. Trong t×nh huèng nµy, ng­êi b¸n ph¶n øng m¹nh ®èi víi gi¸ c¶ trong khi ng­êi mua Ýt ph¶n øng ®èi víi gi¸ c¶. Khi cã mét lo¹i thuÕ trªn thÞ tr­êng cã cung co gi·n, nh­ vËy gi¸ ng­êi b¸n thu ®­îc kh«ng gi¶m nhiÒu nªn ng­êi b¸n chØ ph¶i chÞu mét phÇn nhá g¸nh nÆng thuÕ. Ng­îc l¹i, ng­êi mua ph¶i tr¶ t¨ng lªn ®¸ng kÓ, ®iÒu nµy cho thÊy ng­êi mua ph¶i chÞu phÇn lín g¸nh nÆng thuÕ. Tr­êng hîp (b) cho mét lo¹i thuÕ trong thÞ tr­êng cã cung t­¬ng ®èi kh«ng co gi·n vµ cÇu rÊt co gi·n. Trong tr­êng hîp nµy, ng­êi b¸n rÊt Ýt ph¶n øng ®èi víi gi¸ nh­ng ng­êi mua l¹i ph¶n øng m¹nh. §å thÞ b cho thÊy khi cã thuÕ, gi¸ ng­êi mua ph¶i tr¶ t¨ng nhiÒu kh«ng ®¸ng kÓ trong khi gi¸ ng­êi b¸n nhËn ®­îc l¹i gi¶m m¹nh. Cho nªn ng­êi b¸n ph¶i chÞu hÇu hÕt g¸nh nÆng thuÕ. Nh­ vËy, th«ng qua hai tr­êng hîp trªn, ta rót ra kÕt luËn: g¸nh nÆng thuÕ nghiªng nhiÒu vÒ bªn thÞ tr­êng co gi·n. VÒ b¶n chÊt, hÖ sè co gi·n ph¶n ¸nh sù s½n sµng rêi bá thÞ tr­êng cña ng­êi mua vµ cña ng­êi b¸n khi thÞ tr­êng trë nªn bÊt lîi. Cßn kh«ng co gi·n thÓ hiÖn r»ng ng­êi mua kh«ng cã c¸c ph­¬ng ¸n tèt thay thÕ cho viÖc tiªu dïng mét lo¹i hµng hãa khi hµng hãa ®ã bÞ ®¸nh thuÕ. Cung Ýt co gi·n hµm ý ng­êi b¸n kh«ng cã c¸c ph­¬ng ¸n tèt thay thÕ cho viÖc s¶n xuÊt mét lo¹i hµng hãa. Khi hµng hãa ®ã bÞ ®¸nh thuÕ, bªn thÞ tr­êng Ýt cã sù lùa chän h¬n sÏ kh«ng dÔ dµng rêi bá thÞ tr­êng do ®ã ph¶i chÞu g¸nh nÆng thuÕ lín h¬n. 2.2. Trî cÊp vµ t¸c ®éng cña trî cÊp ®Õn thÞ tr­êng 2.2.1. Kh¸i niÖm Trî cÊp lµ chuyÓn giao cña ChÝnh phñ t¹o ra mét kho¶n ®Öm gi÷a gi¸ mµ ng­êi tiªu dïng tr¶ vµ chi phÝ s¶n xuÊt khiÕn cho chi phÝ thÊp h¬n chi phÝ biªn. Trî cÊp cã thÓ ¸p dông cho bªn cung vµ bªn cÇu. 2.2.2. Trî cÊp cho bªn cung - Trî cÊp ¸p dông cho bªn cung cã t¸c dông t¨ng cung vÒ hµng hãa vµ dÞch vô. V× thÕ nã cã t¸c dông lµm t¨ng l­îng hµng hãa cung øng, kh¾c phôc ngo¹i øng tÝch cùc. Trî cÊp s¶n xuÊt cßn ®­îc ¸p dông v× môc tiªu c«ng b»ng nh»m trî gióp cho c¸c doanh nghiÖp thuéc diÖn ­u tiªn hoÆc ®ang chÞu søc Ðp c¹nh tranh kh«ng b×nh th­êng. C¸c kho¶n trî cÊp nµy cã thÓ d­íi d¹ng trî gi¸ vµ trî thuÕ. a) Trî gi¸ - H×nh thøc nµy phæ biÕn nhÊt trong nÒn kinh tÕ më hiÖn nay, trong ®ã c¨n cø vµo mçi ®¬n vÞ hµng hãa s¶n xuÊt ra, ChÝnh phñ sÏ trî cÊp cho mét sè tiÒn hoÆc theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh. Khi chÝnh quyÒn cÊp trªn tµi trî cho chÝnh quyÒn cÊp d­íi theo h×nh thøc tµi trî. VÝ dô: Trong t×nh h×nh kinh tÕ hiÖn nay gi¸ dÇu t¨ng cao, theo ­íc tÝnh cña Bé Tµi chÝnh, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh x¨ng dÇu trªn c¶ n­íc lç mçi ngµy kho¶ng 3,3 tû ®ång. Kho¶n tiÒn nµy ®­îc nhµ n­íc bï lç d­íi h×nh thøc trî gi¸. b) Trî thuÕ s¶n xuÊt Mét h×nh thøc kh¸c ®Ó trî cÊp cho ng­êi s¶n xuÊt lµ th«ng qua viÖc trî thuÕ, tøc lµ cho phÐp ng­êi s¶n xuÊt ®­îc trõ bít mét kho¶n nhÊt ®Þnh khái thu nhËp chÞu thuÕ doanh nghiÖp cña m×nh. C¸c h×nh thøc trî cÊp kh¸c t­¬ng ®­¬ng víi trî thuÕ lµ trî cÊp b»ng tiÒn hay xãa nî, v× nh÷ng h×nh thøc nµy ®Òu cã tÝnh chÊt gièng nh­ viÖc chuyÓn giao mét kho¶n tiÒn mÆt cho ng­êi s¶n xuÊt. VÝ dô: Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ­u tiªn vÒ thuÕ víi c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp MiÕu M«n nh­: miÔn thuÕ ®Êt trong 5 n¨m ®Çu vµ gi¶m 10% thuÕ s¶n xuÊt trong 3 n¨m ®Çu tiªn. c) T¸c ®éng cña trî cÊp bªn cung Q P PT P1 P2 S2 C Q1 DT Q2 S1 Khi cã trî cÊp bªn cung, ®­êng cung sÏ dÞch chuyÓn qua ph¶i tõ S1 tíi S2. Møc gi¸ c©n b»ng mµ ng­êi mua ph¶i tr¶ lµ P2, cßn ng­êi b¸n ®­îc trî cÊp víi mçi ®¬n vÞ hµng hãa cung øng nªn møc gi¸ thùc sù mµ hä nhËn ®­îc lµ Pt, kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®­êng cung chÝnh lµ møc trî cÊp: k Tæng sè tiÒn trî cÊp mµ ChÝnh phñ chi tiªu lµ diÖn tÝch PTS1CP2. MÆc dï lµ danh nghÜa trî cÊp nh­ng thùc tÕ lµ c¶ ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng chia nhau lîi Ých trî cÊp. Ng­êi b¸n ®­îc h­ëng mét phÇn lîi Ých trî cÊp khi b¸n ®­îc víi gi¸ lµ PT cao h¬n møc gi¸ P1 khi ch­a cã trî cÊp. Cßn ng­êi mua ®­îc h­ëng lîi do móa ®­îc víi gi¸ thÊp P2. Tuy nhiªn trî cÊp còng g©y nh÷ng tæn thÊt v« Ých vÒ phóc lîi x· héi lµ diÖn tÝch tam gi¸c ABC. 2.2.3. Trî cÊp cho bªn cÇu - Trî cÊp cho bªn cÇu nh»m môc ®Ých lµ t¨ng l­îng tiªu dïng cña mét hµng hãa nµo ®ã b»ng c¸ch lµm gi¶m gi¸ cña nã ®èi víi ng­êi tiªu dïng cuèi cïng, hoÆc ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Cã ba h×nh thøc c¬ b¶n thùc hiÖn trî cÊp bªn cÇu lµ th«ng qua trî cÊp: b»ng hiÖn vËt, trî gi¸ (tem phiÕu), hoÆc trî thuÕ tiªu dïng. ViÖc sö dông trî gi¸ bªn cÇu còng ®­îc gi¶i thÝch b»ng nh÷ng lý do chñ yÕu nh­ ®Ó néi hãa ngo¹i øng tÝch cùc trong tiªu dïng, kh¾c phôc thÊt b¹i vÒ th«ng tin kh«ng c©n b»ng, vµ c«ng b»ng x· héi. a) Trî cÊp b»ng hiÖn vËt Trî cÊp b»ng hiÖn vËt lµ chuyÓn giao trùc tiÕp mét l­îng hµng hãa nµo cho ®èi t­îng ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch nh­ trî cÊp b»ng l­¬ng thùc, thuèc men cho ®ång bµo ë vïng lò lôt. b) Tem phiÕu Mét h×nh thøc kh¸c ®Ó trî cÊp cho ng­êi tiªu dïng lµ ph©n ph¸t cho hä c¸c lo¹i tem phiÕu ®Æc biÖt, trong ®ã quy ®Þnh râ sè l­îng hµng hãa vµ dÞch vô mµ hä ®­îc phÐp nhËn miÔn phÝ hoÆc víi møc gi¸ ®­îc bï lç. Ng­êi nhËn trî cÊp khi cÇn tiªu dïng hµng hãa dÞch vô sÏ mang nh÷ng tem phiÕu ®Ó ®æi lÊy hµng hãa dÞch vô. c) Trî thuÕ tiªu dïng Lµ h×nh thøc kh¸c cña trî cÊp bªn cÇu cho phÐp miÔn hoÆc gi¶m thuÕ ®èi víi viÖc tiªu dïng mét sè hµng hãa vµ dÞch vô cña ng­êi nghÌo. Tuy nhiªn chî thuÕ lµ nguån thu ng©n s¸ch bÞ c¾t gi¶m theo c¸ch kh«ng l­êng tr­íc nªn dÉn ®Õn kh«ng dù ®o¸n møc th©m hôt do trî thuÕ g©y ra. Trî thuÕ kh¸c nhau sÏ ph©n phèi l¹i kh«ng gièng nhau. V× thÕ thuÕ kh«ng ®­îc th­êng xuyªn ¸p dông. d) T¸c ®éng cña trî cÊp bªn cÇu: Q P PT P1 P2 Q1 D1 Q2 D2 T¸c ®éng trî cÊp cña bªn cÇu lµm cho ®­êng cÇu chuyÓn qua ph¶i tõ D tíi Ds. Còng nh­ trî cÊp víi ®­êng cung th× P2 lµ møc gi¸ c©n b»ng mµ ng­êi mua ph¶i tr¶ sau khi nhËn ®­îc trî cÊp víi mçi ®¬n vÞ hµng hãa. Con ng­êi b¸n th× b¸n ®­îc víi møc gi¸ PT trong tr¹ng th¸i c©n b»ng míi. C¶ hai bªn ng­êi b¸n vµ ng­êi tiªu dïng ®Òu chia nhau lîi Ých trî cÊp. Ng­êi b¸n còng b¸n ®­îc víi møc gi¸ cao h¬n so víi tr­íc khi cã trî cÊp nhê mua hµng hãa víi gi¸ rÎ h¬n. Trî cÊp bªn cÇu còng g©y ra nh÷ng kho¶n tæn thÊt thÊt mÊt kh«ng gièng nh­ trî cÊp bªn cung. Còng gièng nh­ viÖc ®¸nh thuÕ, vÊn ®Ò ng­êi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ai nhËn ®­îc lîi Ých tõ trî cÊp h¬n, chØ phô thuéc vµo ®é co gi·n cña cung vµ cÇu chø kh«ng chÞu ¶nh h­ëng cña viÖc ChÝnh phñ trî cÊp bªn cung hay bªn cÇu. §iÓm kh¸c biÖt duy nhÊt khi ph©n tÝch thuÕ vµ trî cÊp lµ khi ®¸nh thuÕ gi¸ mua cao h¬n gi¸ b¸n, cßn khi trî cÊp gi¸ b¸n cao h¬n gi¸ mua. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n bao giê còng thÓ hiÖn møc thuÕ hoÆc møc trî cÊp. 2.2.4. KÕt luËn Khi ph©n tÝch chÝnh s¸ch thuÕ vµ trî cÊp, ta cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn sau ®©y: - T¸c ®éng cña thuÕ hoÆc trî cÊp kh«ng phô thuéc vµo viÖc ®¸nh thuÕ hoÆc trî cÊp cho bªn cung hay bªn cÇu. Dï trªn danh nghÜa ¸p dông cho bªn nµo th× thùc tÕ c¶ hai bªn ®Òu g¸nh chÞu hoÆc cung ®­îc h­ëng. - Sù ph©n chia g¸nh nÆng thuÕ hoÆc chia sÎ lîi Ých cña trî cÊp chØ phô thuéc vµo ®é co gi·n cña cung vµ cÇu. NÕu c¸c yÕu tè kh¸c nhau th× ®­êng cung (hoÆc cÇu) cµng ph¶i chÞu Ýt thuÕ (hoÆc ®­îc h­ëng Ýt lîi Ých cña trî cÊp). - C¶ hai c«ng cô thuÕ vµ trî cÊp ®Òu g©y ra tæn thÊt cho phóc lîi x· héi (hay sÏ t¹o ra mét kho¶ng phóc lîi mÊt kh«ng). Ch­¬ng 3 Nh÷ng vÝ dô cô thÓ can thiÖp gi¸n tiÕp cña chÝnh phñ vµ ý kiÕn ®Ò xuÊt 3.1. Nh÷ng vÝ dô vÒ can thiÖp gi¸n tiÕp cña chÝnh phñ 3.1.1. T¸c ®éng cña thuÕ ®èi víi mÆt hµng cÇu co gi·n: EDP > 1 a) QuyÕt ®Þnh gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®iÖn tho¹i di ®éng vµ ¶nh h­ëng ®Õn thÞ tr­êng ®iÖn tho¹i di ®éng. Theo thèng kª cña trung t©m th«ng tin th­¬ng m¹i - Bé th­¬ng m¹i, cho thÊy sè l­îng ®iÖn tho¹i nhËp khÈu trong nh÷ng ngµy gÇn ®©y ®· t¨ng lªn 20% trong khi gi¸ hÇu hÕt c¸c lo¹i ®iÖn tho¹i di ®éng ®Òu gi¶m m¹nh, trung b×nh kho¶ng 40.000 VN§, cã lo¹i gi¶m ®Õn 1.000.000 VN§. §©y chÝnh lµ kÕt qu¶ cña quyÕt ®Þnh gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®iÖn tho¹i di ®éng tõ 10% xuèng cßn 5% cã hiÖu lùc tõ ngµy 9 th¸ng 11 võa qua. ViÖc gi¶m thuÕ nµy ®· t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn møc cung ®iÖn tho¹i di ®éng, khiÕn cho møc cung ®iÖn tho¹i di ®éng trªn thÞ tr­êng t¨ng vät, trong khi gi¸ c¶ thÞ tr­êng gi¶m m¹nh. §iÒu nµy chøng tá ®iÖn tho¹i di ®éng lµ hµng hãa cã cÇu co gi·n. ThËt vËy, ngay sau khi quyÕt ®Þnh gi¶m thuÕ cã hiÖu lùc hai ngµy, c¸c lo¹i m¸y trªn thÞ tr­êng cã sù gi¶m gi¸, cô thÓ nh­ sau: Chñng lo¹i m¸y Gi¸ ban ®Çu (triÖu) Gi¸ sau khi gi¶m thuÕ S200 4,3 3,7 E700 6,1 5,5 S500 3,9 3,5 X430 3,3 2,9 N7260 6 5,6 K700i 4,99 4,6 K500i 6,9 6,2 T630 4,3 3,9 Nguån: tintucvietnam.vn Theo nhËn ®Þnh cña c¸c chuyªn gia nghiªn cøu thÞ tr­êng, trong ®ît gi¶m gi¸ do gi¶m thuÕ nµy, cã lo¹i m¸y gi¶m tíi h¬n 10% v× cã thÓ nh©n dÞp gi¶m thuÕ, c¸c h·ng ®· kÕt hîp c¸c ch­¬ng tr×nh khuyÕn m¹i kh¸c ®Ó ®­a gi¸ m¸y xuèng thÊp. Cã mét sè lo¹i m¸y chØ cã thÓ gi¶m 3% v× hiÖn thuÕ gi¶m 5% nh­ng c¸c doanh nghiÖp vÉn ph¶i chÞu mét sè kho¶n phÝ kh¸c. Tuy nhiªn theo kh¶o s¸t tõ hÖ thèng b¸n lÎ ®iÖn tho¹i di ®éng hµng ®Çu ViÖt Nam VN Fonemart cho thÊy møc t¨ng tr­ëng doanh sè trong nh÷ng ngµy qua ®· ®¹t ®Õn 20% vµ dù kiÕn trong th¸ng 12/2004 sÏ ®¹t ®Õn 15 tû ®ång. Nh÷ng hÖ thèng b¸n lÎ kh¸c còng cho biÕt hä t¨ng tr­ëng 10% - 15% so víi th¸ng tr­íc. b) T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi mÆt hµng «t«, xe m¸y Hµng hãa cã cÇu co gi·n ®iÓn h×nh ë n­íc ta nh­: «t«, xe m¸y, hµng ®iÖn tö, ®iÖn l¹nh cao cÊp... Víi nh÷ng lo¹i hµng hãa ChÝnh phñ ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch b¶o hé khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ®ång thêi trong nh÷ng n¨m qua nhµ n­íc ®· th­êng xuyªn ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch thuÕ ®Ó phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay. - Nhµ n­íc ®· cã chÝnh s¸ch ­u ®·i b¶o hé vÒ thuÕ suÊt ®èi víi mÆt hµng «t«, ®èi t­îng ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch ­u ®·i thuÕ nµy lµ c¸c doanh nghiÖp cã sè vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi trùc tiÕp thùc hiÖn s¶n xuÊt «t« chë kh¸ch. Riªng c«ng ty c¬ khÝ «t« 1-5 thuéc tæng c«ng ty c¬ khÝ giao th«ng vËn t¶i ®­îc ¸p dông chÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ theo quy ®Þnh quyÕt ®Þnh sè 1223/Q§ - TTg ngµy 11/9/2001 cña thñ t­íng ChÝnh phñ c¸c doanh nghiÖp nµy ®­îc ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i sau: + MiÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi thiÕt bÞ m¸y mãc, ph­¬ng tiÖn chuyªn dïng n»m trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ ®Ó t¹o tµi s¶n cè ®Þnh mµ trong n­íc ch­a s¶n xuÊt ®­îc theo quy ®Þnh cña bé c«ng nghiÖp. + C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt «t« chë kh¸ch ®­îc miÔn thuÕ hai n¨m ®Çu kÓ tõ khi ph¸t sinh thu nhËp chÞu thuÕ vµ ®­îc gi¶m 50% sè thuÕ thu nhËp ph¶i nép trong thêi gian 2 n¨m tiÕp theo cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt lµ s¶n phÈm «t« chë kh¸ch. Song trong t×nh h×nh gi¸ hµng hãa dÞch vô t¨ng nhanh h¬n n÷a mÆt hµng nµy còng thay ®æi nhanh. Gi¸ «t«, xe m¸y vÉn ë møc cao tõ cuèi n¨m 2003 sau khi c¸c liªn doanh c«ng bè t¨ng gi¸ b¸n møc t¨ng trung b×nh 20 -30% so víi n¨m 2003 nhµ n­íc ®iÒu chØnh mét sè lo¹i thuÕ ®¸nh vµo «t«, tæng tÊt c¶ lo¹i thuÕ ®¸nh vµo «t« t¨ng lªn kho¶ng 34% (thuÕ nhËp khÈu t¨ng 5%, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt t¨ng 19%, thuÕ VAT t¨ng 10%). Trong ®ã, tr­íc kh¶ n¨ng Hµ Néi tiÕp tôc ngõng ®¨ng kÝ xe m¸y t¹i tÊt c¶ c¸c quËn néi thµnh, thÞ tr­êng xe m¸y ®ang rÊt s«i ®éng. Gi¸ c¸c lo¹i xe ®· lÇn l­ît lªn râ nÐt nhÊt lµ mét sè lo¹i xe ga nh­ Hon®a Spacy tõ 5200 USD/ xe lªn 3500 USD/xe, Yamaha Foarce tõ 3500 USD/xe lªn 36.000USD/xe... Nh­ vËy viÖc ­u ®·i hay t¨ng thuÕ ®èi víi mÆt hµng «t« xe m¸y ®· ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn gi¸ c¶ song mÆt hµng nµy vÉn rÊt s«i ®éng vµ ®­îc sù chó ý cña ng­êi mua. 3.1.2. T¸c ®éng cña thuÕ ®èi víi mÆt hµng cÇu Ýt co gi·n: EDP <1 a) §èi víi mÆt hµng x¨ng dÇu MÆt hµng nµy ®ang lªn c¬n sèt rÊt nãng v× thÕ ChÝnh phñ ®· cã nh÷ng gi¶i ph¸p kiÒm chÕ gi¸ x¨ng dÇu. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia côc qu¶n lý gi¸: Gi¸ dÇu tiÕp tôc t¨ng cao kû lôc trong nöa ®Çu th¸ng 10 vµ ®· t¨ng 65% kÓ tõ ®Çu n¨m ®Õn nay (gi¸ dÇu t¨ng lªn møc cao nhÊt trong 23 n¨m qua víi 54,75/USD thïng, gi¸ ræ OPEC còng ®¹t 46,49 USD/thïng. Gi¸ x¨ng dÇu thÕ giíi lªn cao khiÕn thÞ tr­êng trong n­íc cã nhiÒu biÕn ®éng, do gi¸ dÇu t¸c ®éng ®Õn nhiÒu ngµnh kinh tÕ nªn nhµ n­íc cã biÖn ph¸p xö lý ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p vÒ tµi chÝnh nh­: gi¶m thuÕ nhËp khÈu x¨ng dÇu xuèng cßn 0%; chØ tiªu chØnh gi¸ b¸n dÇu ë møc ®é kiÒm chÕ (gi¸ c¸c lo¹i dÇu chØ t¨ng 4-5%, gi¸ x¨ng t¨ng lªn d­íi 17%). Nh­ vËy, ®Ó b×nh æn gi¸ b¸n x¨ng dÇu trong n­íc còng nh­ trong 10 th¸ng ®Çu n¨m ®Õn nay nhµ n­íc ®· gi¶m thu th«ng qua gi¶m thuÕ nhËp khÈu x¨ng dÇu cïng víi chÝnh s¸ch bï lç cho c¸c doanh nghiÖp ®· lµm cho gi¸ cña mÆt hµng x¨ng dÇu tuy cã t¨ng nh­ng kh«ng g©y ¶nh h­ëng lín ®Õn c¸c doanh nghiÖp. b) §èi víi hµng thuèc l¸ MÆt hµng nµy ®Çu n¨m 2004 kh«ng mÊy su«n sÎ bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n vÒ chi phÝ ®Çu vµo lµ sù c¹nh tranh gay g¾t cña thuèc l¸ nhËp lËu. Nhµ n­íc ®· ®iÒu chØnh t¨ng thuÕ, t¨ng thuÕ thuèc l¸ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp cã hiÖu qu¶ cña nhµ n­íc trong viÖc phßng chèng t¸c h¹i cña thuèc l¸. ThuÕ thuèc l¸ ®­îc ®¸nh bëi c¸c s¾c thuÕ nh­: thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ GTGT, thuÕ nhËp khÈu vµ thuÕ kh¸c nh­ thuÕ tem thuèc l¸. Cã thÓ nãi thuèc l¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay ®­îc xÕp vµo mét trong nh÷ng hµng hãa ®Æc biÖt ph¶i chÞu thuÕ cao, cô thÓ: - Tõ ngµy 1/1/2004 ®Õn 2006 s¶n phÈm thuèc l¸ võa ph¶i nép thuÕ GTGT võa ph¶i nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. ThuÕ GTGT ®èi víi s¶n xuÊt vµ l­u th«ng thuèc l¸ lµ 10%. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt vÉn gi÷ ë 3 møc thuÕ suÊt hiÖn nay. + Thuèc l¸ cã ®Çu läc: S¶n xuÊt tõ nguyªn liÖu trong n­íc 45% S¶n xuÊt tõ nguyªn liÖu nhËp khÈu 65% + Thuèc l¸ kh«ng ®Çu läc: 25% + ThuÕ nhËp khÈu ®èi víi nguyªn liÖu thuèc l¸ lµ 30% - Tõ n¨m 2007 ®Õn 2010 thuÕ thuèc l¸ sÏ ®iÒu chØnh t¨ng dÇn: thuÕ GTGT vÉn lµ 10%, nh­ng thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt cã thÓ ®¹t 60% kh«ng ph©n biÖt thuèc l¸ ®­îc s¶n xuÊt b»ng nguyªn liÖu trong n­íc hay n­íc ngoµi, thuÕ nhËp khÈu t¨ng tõ 30% ®Õn 40%. Nhµ n­íc võa ®¶m b¶o viÖc t¨ng thuèc l¸ kh«ng ¶nh h­ëng tíi s¶n xuÊt, t¨ng c­êng qu¶n lý thÞ tr­êng chèng hµng gi¶ hµng nh¸i. 3.1.3. ChÝnh s¸ch trî cÊp Bªn c¹nh chÝnh s¸ch thuÕ th× trî cÊp lµ mét chÝnh s¸ch quan träng cña ChÝnh phñ. ChÝnh s¸ch trî cÊp sÏ mang l¹i lîi Ých cho c¶ hai bªn ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng. Nhµ s¶n xuÊt sex gi¶m bít thua lç nhê trî cÊp cña ChÝnh phñ, trong khi ®ã ng­êi tiªu dïng sÏ mua ®­îc hµng hãa víi gi¸ rÎ h¬n so víi gi¸ thÞ tr­êng. ChÝnh phñ ¸p dông h×nh thøc trî cÊp d­íi hai d¹ng c¬ b¶n: - Trî cÊp trùc tiÕp vµo thu nhËp cña ®èi t­îng ®­îc trî cÊp, h×nh thøc nµy kh«ng bÞ ¶nh h­ëng cña co gi·n cung cÇu trªn thÞ tr­êng. - Trî cÊp lµm t¨ng kh¶ n¨ng cung øng cña ng­êi s¶n xuÊt vµ t¨ng cÇu cña ng­êi mua hµng, h×nh thøc nµy rÊt phong phó: tæ chøc mua hµng hãa (l­¬ng thùc), t¨ng cung qua trî cÊp l·i suÊt ®èi víi c¸c ®Çu vµo, hç trî ng©n s¸ch,... H×nh thøc nµy lµm thay ®æi gi¸ vµ s¶n l­îng trªn thÞ tr­êng, ®èi t­îng ®­îc trî cÊp sÏ kh«ng nhËn ®­îc toµn bé kho¶n trî cÊp do ¶nh h­ëng cña co gi·n cung cÇu, nã dÇn lµm cho cung cÇu ®èi nhau. V× vËy Nhµ n­íc cÇn xem xÐt co gi·n cung cÇu ®Ó cã biÖn ph¸p trî cÊp cho thÝch hîp. a) Trî cÊp cho mÆt hµng cµ phª Cµ phª lµ mét mÆt hµng cã cÇu kÐm co gi·n nh­ng cung l¹i co gi·n, lµ mÆt hµng cã gi¸ c¶ bÊp bªnh vÉn ch­a tho¸t khái vßng lao ®ao do gi¸ b¸n cµ phª gi¶m m¹nh cïng c¸c kho¶n nî chång chÊt qua n¨m nµy ®Õn n¨m kh¸c mµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, h¬n n÷a s¶n xuÊt kinh doanh hoµn toµn vay vèn, l·i suÊt ph¶i tr¶ trªn d­íi 100 tû ®ång trong khi chi phÝ tiÒn l­¬ng l¹i t¨ng kinh doanh xuÊt khÈu cµ phª thua lç. Nhµ n­íc ®· ph¶i hç trî ®èi víi mÆt hµng nµy nh­ sau: kh«ng thu thuÕ GTGT, xãa c¸c kho¶n nî vay ng©n hµng theo quyÕt ®Þnh sè 1127 cña thñ t­íng ChÝnh phñ kho¶ng 765 tû ®ång, Bé tµi chÝnh cÊp bæ sung kho¶ng 150 tû ®ång vèn l­u ®éng, hç trî mét phÇn vèn ®Çu t­ ng©n s¸ch ®ª thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ChÝnh phñ cho phÐp ®Ó l¹i toµn bé lîi nhuËn ph¶i nép ng©n s¸ch ®Ó bæ sung vµo vèn kinh doanh trong thêi gian 3-5 n¨m; hç trî sè lç t¹m tõ cµ phª. b) Trî cÊp cho ®­êng §©y lµ mÆt hµng cã cÇu co gi·n nªn Nhµ n­íc ph¶i bá ra l­îng trî cÊp nhiÒu h¬n so víi mÆt hµng cã ®Çu Ýt co gi·n. §­êng lµ mÆt hµng khã æn ®Þnh vÒ gi¸ c¶ vµ s¶n l­îng nªn Nhµ n­íc cµng ph¶i hç trî ®Ó tháa m·n nhu cÇu trong n­íc, xuÊt khÈu vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho nh©n d©n. ChÝnh s¸ch trî cÊp mÆt hµng nµy nh­ sau: th¸ng 7 n¨m 2000 ChÝnh phñ hç trî 100% tiÒn l·i vay ng©n hµng cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®­êng, sè tiÒn trî cÊp nµy kho¶ng 13 tû ®ång; ChÝnh phñ hç trî ng­êi trång mÝa b»ng c¸ch miÔn thuÕ n«ng nghiÖp, gi·n nî trong thêi gian 1 n¨m víi møc l·i suÊt 6-8% mét n¨m víi chÝnh s¸ch trî cÊp nµy ChÝnh phñ ®· trî cÊp cho ng­êi s¶n xuÊt ®­êng, ng­êi trång mÝa, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®­êng nh­ng ch­a cã kÕt qu¶ kh¶ quan, môc ®Ých trî cÊp ch­a ®¹t ®­îc v× ng­êi n«ng d©n vÉn bÞ thua thiÖt trong s¶n xuÊt. c) ChÝnh s¸ch trî gi¸, trî c­íc cho miÒn nói, h¶i ®¶o, vïng s©u, vïng xa ChÝnh s¸ch trî gi¸, trî c­íc ®­îc thùc hiÖn ë n­íc ta tõ n¨m 1998 víi nghÞ ®Þnh 20/N§CP vÒ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i miÒn nói, h¶i ®¶o, vïng s©u, vïng xa nh»m gióp ®ì ®ång bµo d©n téc thiÓu sè bít khã kh¨n. C¸c mÆt hµng ®­îc trî gi¸, trî c­íc lµ c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu nh­: muèi ièt, dÇu th¾p s¸ng, giÊy vë, thuèc men... C¸c mÆt hµng ®­îc trî gi¸, trî c­íc lµ nh÷ng hµng hãa thiÕt yÕu cã cÇu Ýt co gi·n, thËm chÝ hÇu nh­ kh«ng co gi·n nh­ muèi ièt (®­êng cÇu th¼ng ®øng). Theo lý thuyÕt, víi nh÷ng hµng hãa cã cÇu kh«ng co gi·n, trî cÊp sÏ ®­îc chuyÓn cho ng­êi tiªu dïng. Trong 6 n¨m, tõ 1998 ®Õn 2004, ChÝnh phñ ®· dµnh 411 tû ®ång cho viÖc s¶n xuÊt vµ cung øng muèi ièt cho ch­¬ng tr×nh trî gi¸, trî c­íc. 3.2. Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt 3.2.1. §èi víi chÝnh s¸ch thuÕ §Ó cã chÝnh s¸ch thuÕ phï hîp cÇn x¸c ®Þnh ®èi t­îng vµ môc tiªu ®¸nh thuÕ cho phï hîp. - §èi t­îng cña thuÕ lµ chñ yÕu ®¸nh vµo nhµ s¶n xuÊt ®­îc thÓ hiÖn lµ nhµ n­íc ®¸nh thuÕ vµo hÇu hÕt hµng hãa dÞch vô ë tÊt c¶ kh©u ®Çu vµo, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ b¸n s¶n phÈm. ChÝnh s¸ch thuÕ cßn ®­îc më réng ®èi t­îng chÞu thuÕ ®Æc biÖt ®èi víi nhiÒu hµng hãa dÞch vô h¬n nh­: hµng thuèc l¸ c¸c lo¹i, dÞch vô cao cÊp nh­: karaoke, vò tr­êng, du lÞch,... §¸nh thuÕ trùc tiÕp vµo nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. - Môc tiªu ®¸nh thuÕ cña ChÝnh phñ lµ: + ChÝnh s¸ch thuÕ ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt c¶ vÒ quy m« vµ hiÖu qu¶, ®¶m b¶o nguån thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc. + ChÝnh s¸ch thuÕ ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh c«ng b»ng x· héi ®iÒu tiÕt mét c¸ch hîp lý gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n, h­íng tiªu dïng vµ s¶n xuÊt hîp lý. + HÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ võa phï hîp víi nh÷ng ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ chóng ta ®· tháa thuËn trong tiÕn hµnh héi nhËp WTO, võa b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc võa thu hót ®­îc vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi gãp phÇn më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu cho hµng hãa trong n­íc. - §èi víi nh÷ng hµng hãa cã cÇu co gi·n nh­: ®iÖn tho¹i di ®éng, «t«, xe m¸y... chÝnh s¸ch thuÕ suÊt tiªu thô ®Æc biÖt ph¶i gi÷ b×nh qu©n cao nh­ hiÖn nay hoÆc t¨ng lªn nh­ng ph¶i cã møc ®é chªnh lÖch gi÷a hµng s¶n xuÊt trong n­íc vµ hµng nhËp khÈu. - §èi víi nh­ng hµng hãa cã cÇu Ýt co gi·n nh­: lóa g¹o, thuèc l¸, x¨ng dÇu,... Ph¶i cã chÝnh s¸ch ­u ®·i thuÕ xuÊt khÈu, gi¶m thuÕ VAT, t¨ng thuÕ nhËp khÈu nh»m t¨ng cÇu, ®Èy gi¸. 3.2.2. §èi víi trî cÊp Trî cÊp lµ mét chÝnh s¸ch rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt cña ChÝnh phñ b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng, cña ng­êi s¶n xuÊt. Nã gãp phÇn ®¶m b¶o cuéc sèng cña nh©n d©n ®ång thêi ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc æn ®Þnh. Nh­ng hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch trî cÊp l¹i phô thuéc vµo co gi·n cña cung cÇu vµ viÖc qu¶n lý thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Theo t«i: Mét lµ: CÇn ph¶i x¸c ®Þnh môc ®Ých vµ ®èi t­îng cña trî cÊp §èi t­îng trî cÊp lµ ng­êi s¶n xuÊt, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh co gi·n cña cung vµ cÇu ®èi víi mÆt hµng ®­îc trî cÊp nh­ thÕ nµo. NÕu lµ mÆt hµng cã cÇu co gi·n nhiÒu vµ cung co gi·n Ýt th× kho¶n trî cÊp sÏ chuyÓn vÒ phÝa ng­êi s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vÒ phÝa ng­êi tiªu dïng lóc nµy ChÝnh phñ muèn trî cÊp cho ng­êi s¶n xuÊt víi møc trî cÊp râ rµng vµ thùc hiÖn nã nghiªm minh th× chÝnh s¸ch trî cÊp nµy sÏ thËt sù thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. NÕu lµ mÆt hµng cã cÇu Ýt co gi·n cung co gi·n nhiÒu th× lîi Ých cña kho¶n trî cÊp sÏ dån vÒ phÝa ng­êi tiªu dïng nhiÒu h¬n phÝa ng­êi s¶n xuÊt. V× thÕ viÖc trî cÊp cho mÆt hµng nµy sÏ kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ nh­ mong muèn, ChÝnh phñ cÇn sö dông s¸ch trî cÊp kh¸c nh­: trî cÊp cho ®Çu vµo ®Ó s¶n xuÊt ra mÆt hµng ®ã. §èi t­îng trî cÊp lµ ng­êi tiªu dïng, dï ChÝnh phñ trî cÊp cho ng­êi s¶n xuÊt hay ng­êi tiªu dïng th× hai bªn ®Òu ®­îc h­ëng lîi Ých tõ phÝa ChÝnh phñ, nh­ng viÖc ph©n chia lîi Ých l¹i phô thuéc ®é co gi·n cung cÇu cña lo¹i hµng hãa ®­îc trî cÊp. §èi víi mÆt hµng cã cÇu co gi·n, cung co gi·n th× phÇn lín lîi Ých trî cÊp ®­îc chuyÓn cho ng­êi tiªu dïng, th× viÖc ChÝnh phñ trî cÊp cho ng­êi tiªu dïng lóc nµy cã hiÖu qu¶ ChÝnh phñ chØ viÖc trî cÊp th¼ng cho ng­êi tiªu dïng lµ tèt nhÊt. NÕu mÆt hµng ®­îc trî cÊp cã cÇu co gi·n nhiÒu cung Ýt co gi·n th× lîi Ých cña kho¶n trî cÊp sÏ chuyÓn cho ng­êi s¶n xuÊt nhiÒu h¬n ng­êi tiªu dïng. Lóc nµy ChÝnh phñ trî cÊp sÏ kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, ChÝnh phñ cÇn ph¶i trî cÊp ph©n phèi b»ng hiÖn vËt sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n. Hai lµ: X¸c ®Þnh c¸c mÆt hµng cô thÓ víi møc ®é trî cÊp cô thÓ vµ cã chÝnh s¸ch l©u dµi ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn ChÝnh s¸ch trî cÊp ph¶i linh ho¹t ®èi víi nhiÒu h×nh thøc trî cÊp kh¸c nhau nh­: gi¶m tû lÖ l·i suÊt, hç trî tiÒn trong chi phÝ ®Çu vµo, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ huy ®éng vèn, tr­ng thu mua s¶n phÈm víi gi¸ cao h¬n gi¸ thÞ tr­êng,... C¸c mÆt hµng ®­îc trî cÊp ph¶i ph©n râ ®é co gi·n cung cÇu ®Ó cã møc trî cÊp kh¸c nhau phï hîp víi môc tiªu cña ChÝnh phñ. §ång thêi ChÝnh phñ ph¶i cã mét ®éi ngò c¸n bé khoa häc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó gióp ChÝnh phñ ®­a ra trî cÊp ®óng ®¾n, kÞp thêi cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Danh môc c¸c mÆt hµng ®­îc trî cÊp, møc trî cÊp ph¶i th­êng xuyªn thay ®æi cho phï hîp víi t×nh h×nh míi tuy nhiªn trî cÊp kh«ng nªn dµn tr¶i qu¸ nhiÒu sÏ kh«ng hiÖu qu¶, trî cÊp chñ yÕu lµ nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu, hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu quan träng,... Ba lµ: Nhµ n­íc cÇn qu¶n lý tèt vÒ thùc hiÖn trî cÊp ®Ó trî cÊp ®Õn ®óng ®èi t­îng cÇn ®­îc trî cÊp V× ngoµi co gi·n cung cÇu th× trî cÊp cßn phô thuéc vµo: tham «, sö dông sai môc ®Ých,... nªn Nhµ n­íc cÇn t¨ng c­êng qu¶n lý vµ thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c trong trî cÊp. KÕt luËn Cung - cÇu lµ hai yÕu tè c¬ b¶n ®Þnh gi¸ vµ l­îng hµng hãa, ®­îc trao ®æi trªn thÞ tr­êng. Co gi·n cung - cÇu theo gi¸ ph¶n ¸nh tû lÖ thay ®æi cña l­îng cung - cÇu khi gi¸ thay ®æi 1%. Sù thay ®æi cña l­îng so víi gi¸ cµng lín cµng chøng tá sù nh¹y c¶m cña cung - cÇu khi gi¸ biÕn ®éng. Kh¸i niÖm co gi·n cña cung - cÇu theo gi¸ kh«ng chØ ¸p dông cho c¸c hµng hãa dÞch vô mµ cßn ®­îc ®Æt vµo mèi quan hÖ cña gi¸ vµ l­îng víi thuÕ, trî cÊp... ChÝnh v× vËy, co gi·n cung - cÇu cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. Tuy nhiªn viÖc vËn dông viÖc nghiªn cøu co gi·n cung - cÇu vµo thùc tÕ ch­a thùc sù ph¸t huy t¸c dông. Nh÷ng kiÕn nghÞ ®­îc ®­a ra trong tiÓu luËn xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ, nh»m bæ sung vÒ mÆt lý luËn, gióp cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ. Song ®©y lµ mét vÊn ®Ò ®ßi hái chuyªn m«n cao nªn víi tr×nh ®é h¹n chÕ, tiÓu luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®­îc sù chØ b¶o, ®ãng gãp cña c¸c thÇy c«, ®Ó em cã thÓ n©ng cao kh¶ n¨ng cña m×nh còng nh­ hoµn thiÖn cho tiÓu luËn ®­îc tèt h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Vi m« - Häc viÖn Tµi chÝnh, 2004 2. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Vi m« - Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 3. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ c«ng céng - §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi 4. Kinh tÕ häc - David Begg 5. Kinh tÕ häc - Samuelson 6. Nguyªn lý kinh tÕ - Mankiw 7. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam.