Khảo sát ảnh hưởng của chế phẩm AH lên sự tăng trọng và sức đề kháng bệnh đốm trắng ở tôm sú thịt (Penaeus monodon)

Tröông Vaên An 43 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP. HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN KHOA SINH HOÏC …………#………… TRÖÔNG VAÊN AN KHAÛO SAÙT AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CHEÁ PHAÅM AH LEÂN SÖÏ TAÊNG TROÏNG VAØ SÖÙC ÑEÀ KHAÙNG BEÄNH ÑOÁM TRAÉNG ÔÛ TOÂM SUÙ THÒT (PENAEUS MONODON) KHOÙA LUAÄN CÖÛ NHAÂN KHOA HOÏC NGAØNH SINH HOÏC CHUYEÂN NGAØNH SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC : GS.TSKH LEÂ HUY BAÙ Th.S ÑOÃ QUANG TIEÀN VÖÔNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2004 Tröông Vaên An 44 MUÏC LUÏC Trang DANH MUÏC HÌNH, BAÛNG................................................................................... 4 ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... PHAÀN I: ÑAËT VAÁN ÑEÀ ......................................................................................... 6 PHAÀN II: TOÅNG QUAN......................................................................................... 8 I. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû nöôùc ta .................................... 9 I.1. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû Mieàn Baéc............................ 9 I.2. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû Mieàn Trung....................... 10 I.3. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû Mieàn Nam ........................ 11 II. Moät soá ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa toâm suù............................................................ 12 II.1. Phaân loaïi .................................................................................................. 12 II.2. Chu kì ñôøi soáng vaø caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa toâm suù.......................... 12 II.3. Taäp tính loät xaùc cuûa toâm suù...................................................................... 13 II.4. Ñaëc ñieåm dinh döôõng ............................................................................... 15 II.5. Cô cheá khaùng beänh cuûa toâm suù ................................................................ 15 III. Moät soá beänh thöôøng gaëp ôû toâm suù ................................................................ 18 III.1. Beänh do virus .......................................................................................... 18 III.2. Beänh do vi khuaån.................................................................................... 18 III.2.1. Ñaïi cöông veà vi khuaån Vibrio......................................................... 19 III.2.2. Moät soá beänh lieân quan ñeán nhoùm vi khuaån Vibrio......................... 20 IV. Thöùc aên vaø vai troø cuûa thöùc aên trong quaûn lyù söùc khoûe toâm .................... 22 IV.1. Thöùc aên vaø tieâu chuaån thöùc aên toång hôïp daïng vieân cho toâm suù ............ 22 IV.1.1. Thöùc aên toång hôïp nhaân taïo ............................................................. 22 IV.1.2. Tieâu chuaån thöùc aên hoãn hôïp daïng vieân cho toâm suù........................ 22 IV.2. Vai troø thöùc aên trong quaûn lyù söùc khoûe toâm ........................................... 25 IV.2.1. Vai troø cuûa caùc chaát boå döôõng ñoái vôùi söùc khoûe toâm ..................... 25 IV.2.2. Saûn phaåm kích thích khaû naêng khaùng beänh ôû toâm.......................... 26 IV.2.3. Cheá phaåm sinh hoïc ......................................................................... 28 Tröông Vaên An 45 PHAÀN III: NOÄI DUNG - ÑOÁI TÖÔÏNG - PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU.... 30 I. Noäi dung.............................................................................................................. 31 II. Ñoái töôïng .......................................................................................................... 31 III. Duïng cuï - Thieát bò - Hoùa chaát ....................................................................... 32 III.1. Duïng cuï - Thieát bò................................................................................... 32 III.2. Hoùa chaát.................................................................................................. 32 IV. Phöông phaùp nghieân cöùu ............................................................................... 33 IV.1. Phöông phaùp taïo vieân thöùc aên chöùa cheá phaåm AH ................................ 33 IV.2. Phöông phaùp khaûo saùt aûnh höôûng cuûa cheá phaåm AH ñeán söï gia taêng kích thöôùc vaø troïng löôïng cuûa toâm suù ..................................................... 34 IV.2.1. Moâ hình beå kính.............................................................................. 34 IV.2.2. Moâ hình beå Composit ..................................................................... 35 IV.2.3. Moâ hình ao töï nhieân........................................................................ 39 IV.3. Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa cheá phaåm AH ñeán khaû naêng taêng cöôøng söùc ñeà khaùng beänh cho toâm suù treân moâ hình beå xi maêng ...................... 40 IV.3.1. Moâ hình beå kính.............................................................................. 40 IV.3.2. Moâ hình beå xi maêng........................................................................ 40 IV.3.3. Phöông phaùp thu dòch virus ñoám traéng vaø gaây nhieãm cho toâm ...... 41 IV.4. Phaàn meàm xöû lyù thoáng keâ ...................................................................... 42 PHAÀN IV: KEÁT QUAÛ - BIEÄN LUAÄN ................................................................ 43 I. AÛnh höôûng cuûa cheá phaåm AH ñeán söï gia taêng kích thöôùc vaø troïng löôïng cuûa toâm suù.................................................................................. 44 I.1. Moâ hình beå kính ....................................................................................... 44 I.1.1. Gia taêng kích thöôùc........................................................................... 44 I.1.2. Gia taêng troïng löôïng......................................................................... 45 I.2. Moâ hình beå Composit ............................................................................... 46 I.2.1. Gia taêng kích thöôùc........................................................................... 46 I.2.2. Gia taêng troïng löôïng......................................................................... 47 Tröông Vaên An 46 I.3. Moâ hình ao töï nhieân ................................................................................. 49 I.3.1. Gia taêng kích thöôùc........................................................................... 49 I.3.2. Gia taêng troïng löôïng......................................................................... 50 II. AÛnh höôûng cuûa cheá phaåm AH ñeán khaû naêng taêng cöôøng söùc ñeà khaùng beänh cho toâm suù ............................................................................. 51 II.1. Moâ hình beå kính ...................................................................................... 51 II.2. Moâ hình beå xi maêng ................................................................................ 52 PHAÀN V: KEÁT LUAÄN - ÑEÀ NGHÒ .................................................................... 54 I. Keát luaän............................................................................................................. 55 II. Ñeà nghò ............................................................................................................. 55 PHAÀN VI: TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ................................................................ 56 PHUÏ LUÏC Tröông Vaên An 47 ÑAËT VAÁN ÑEÀ - Trong nhöõng naêm qua, kim ngaïch xuaát khaåu thuûy saûn cuûa Vieät Nam, ñaëc bieät laø toâm suù Penaeus monodon ngaøy caøng taêng cao. Do nhu caàu tieâu duøng trong vaø ngoaøi nöôùc ngaøy caøng taêng vaø toâm laïi mang veà nguoàn lôïi kinh teá raát lôùn neân nöôùc ta ñaõ coù keá hoaïch taêng dieän tích nuoâi toâm töø 446.000ha (naêm 2002) leân 500.000ha (naêm 2005). Cuøng vôùi vieäc gia taêng dieän tích nuoâi toâm thì vaán ñeà dòch beänh cuõng taêng theo caû veà chuûng loaïi laãn möùc ñoä nghieâm troïng. Con toâm suù coù theå giuùp ngöôøi nuoâi phaát leân nhanh choùng nhöng cuõng khieán khoâng ít ngöôøi traéng tay, nôï naàn choàng chaát. - Ñeå ngheà nuoâi toâm suù phaùt trieån beàn vöõng cho ngöôøi noâng daân thì phaûi giaûi quyeát ñöôïc hai vaán ñeà lôùn, ñoù laø taïo ñieàu kieän cho toâm lôùn nhanh ñoàng thôøi giaûm thieåu moïi nguy cô nhieãm beänh cho toâm. - Vieäc cung caáp ñaày ñuû caùc chaát dinh döôõng giuùp cho toâm suù phaùt trieån toát, nhöng neáu caùc chaát dinh döôõng quaù dö thöøa seõ gaây ra taùc ñoäng ngöôïc leân con toâm, gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc vaø ñaây chính laø nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa dòch beänh. Vaäy vaán ñeà quan troïng ôû ñaây laø laøm sao cung caáp caùc chaát dinh döôõng phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm tieâu hoùa cuûa toâm nhaèm kích thích khaû naêng baét moài, qua ñoù haïn cheá vieäc dö thöøa khoâng caàn thieát. - Moät vaán ñeà coù theå ñöôïc coi nhö quan troïng haøng ñaàu trong nuoâi toâm suù laø dòch beänh. Dòch beänh laø nguyeân nhaân gaây toån thaát to lôùn nhaát cho ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn, vì theá vieäc nghieân cöùu nhaèm giaûm nheï nguy cô maéc beänh cho toâm suù laø moät vieäc laøm heát söùc caáp thieát. Treân cô sôû ñoù, haøng loaït caùc cheá phaåm sinh hoïc ñaõ laàn löôït ra ñôøi, nhöng chæ coù moät soá ít laø coù hieäu quaû. Thò tröôøng cheá phaåm sinh hoïc raát ña daïng vaø phong phuù cuõng gaây khoâng ít khoù khaên cho ngöôøi noâng daân trong vieäc löïa choïn ñeå söû duïng cho vuoâng toâm cuûa mình, nhieàu ngöôøi ñaõ mua phaûi nhöõng cheá phaåm keùm chaát löôïng, chaúng nhöõng khoâng coù hieäu quaû maø ngöôïc laïi coøn gaây toån thaát cho con toâm. - Ñeå coù moät cheá phaåm sinh hoïc chaát löôïng toát ñeán ñöôïc tay ngöôøi nuoâi toâm thì vieäc ñaàu tieân laø phaûi khaûo saùt vaø thöû ngieäm noù ôû nhöõng moâ hình khaùc nhau. Chæ khi naøo cheá phaåm coù hieäu quaû toát ôû nhöõng moâ hình thöû nghieäm thì môùi coù theå hi voïng laø ñöôïc söû duïng roäng raõi, nhaèm giuùp ngöôøi noâng daân caûi thieän daàn cuoäc soáng nhôø con toâm suù. Vì nhöõng lyù do treân, chuùng toâi tieán haønh ñeà taøi: “Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa cheá phaåm “AH” leân söï taêng troïng vaø söùc ñeà khaùng beänh ôû toâm suù thòt Penaeus monodon”. Thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 7 naêm 2004 TRÖÔNG VAÊN AN Tröông Vaên An 48 TOÅNG QUAN I. TÌNH HÌNH NUOÂI TOÂM SUÙ VAØ VAÁN ÑEÀ DÒCH BEÄNH ÔÛ NÖÔÙC TA - Bôø bieån Vieät Nam traûi daøi 3.200km suoát töø Baéc vaøo Nam laø tieàm naêng lôùn cho ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn. Naêm 2002, Vieät Nam ñöùng thöù hai khu vöïc Chaâu AÙ veà saûn löôïng toâm nuoâi. Naêm 2003, Vieät Nam ñaõ coù saûn löôïng toâm nuoâi laø 205.000 taán (trong ñoù saûn löôïng toâm suù ñaït hôn 170.000 taán) ñöùng thöù ba Theá giôùi sau Trung Quoác (370.000 taán) vaø Thaùi Lan (280.000 taán). [15] Hình 1: Bieåu ñoà saûn löôïng toâm nuoâi cuûa caùc nöôùc. - ÔÛ nöôùc ta, caùc tænh mieàn Nam laø khu vöïc coù dieän tích nuoâi toâm suù vaø saûn löôïng lôùn nhaát, keá ñoù laø mieàn Trung vaø thaáp nhaát laø mieàn Baéc. I.1. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû Mieàn Baéc - Mieàn Baéc nöôùc ta coù nhöõng ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät ñoái vôùi toâm suù: muøa ñoâng laïnh, laøm cho nhieät ñoä cuûa nöôùc thaáp hôn 200C, naèm ngoaøi khoaûng thích nghi cuûa toâm suù (22-350C) vaø nhieät ñoä giöõa caùc muøa coù söï bieán ñoäng khaù lôùn. - Vieäc nuoâi toâm suù ôû caùc tænh ven bieån mieàn Baéc môùi chæ baét ñaàu töø naêm 1989 (thöû nghieäm ñaàu tieân taïi Haûi Phoøng). Hieän nay, caùc tænh nuoâi toâm suù ôû mieàn Saûn löôïng (nghìn taán) 400 300 200 200 370 280 205 1 0 Trung Quoác Thaùi Lan Vieät Nam Quoác gia Tröông Vaên An 49 Baéc nhö Quaûng Ninh, Haûi Phoøng, Thaùi Bình, Nam Ñònh, Ninh Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An vaø Haø Tónh. [14] - Naêm 2004, Thaùi Bình coù toång dieän tích nuoâi taêng leân 1.200ha, öôùc ñaït saûn löôïng treân 1.200 taán. - Ngaønh nuoâi toâm suù ôû caùc tænh Mieàn Baéc luoân bò dòch beänh ñe doïa. Theo caùc soá lieäu cuûa Trung taâm Moâi tröôøng vaø Dòch beänh (Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn I): + Thanh Hoùa coù hôn 40% dieän tích nuoâi toâm bò dòch beänh, thöôøng laø beänh virus ñoám traéng, taäp trung ôû caùc vuøng nuoâi toâm coâng nghieäp (khu coâng nghieäp Hoaèng Phuï vôùi 70/110 ha nuoâi toâm bò nhieãm beänh). + Ngheä An coù 9,1-47,8% dieän tích nuoâi toâm bò beänh virus ñoám traéng, 25,6-30,4% bò beänh MBV vaø 25-54,5% bò beänh ñaàu vaøng. + ÔÛ Haø Tónh, trong soá 150ha nuoâi toâm bò beänh coù 67ha bò beänh virus ñoám traéng, trong ñoù 27ha coù toâm nuoâi bò cheát. [14] I.2. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû Mieàn Trung - Mieàn Trung coù möïc nöôùc ven bôø saâu, neàn ñaùy caùt vaø coù ít soâng lôùn, nöôùc bieån trong vaø ít bò oâ nhieãm, caùc chæ tieâu thuûy, lyù, hoùa thuaän lôïi cho saûn xuaát gioáng toâm suù nuoâi. - Caùc tænh phaùt trieån ngheà nuoâi toâm suù laø Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá, Ñaø Naüng, Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa, Ninh Thuaän, Bình Thuaän. - Taïi caùc tænh mieàn Trung, theo Phoøng Beänh hoïc Thuûy saûn (Trung taâm Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn III), ñòa phöông coù tyû leä dieän tích nuoâi toâm bò beänh thaáp nhaát laø Khaùnh Hoøa (14,3%), cao nhaát laø Ninh Thuaän (52,4%). Tyû leä nhieãm beänh virus ñoám traéng ôû toâm nuoâi taïi khu vöïc naøy tuy coù giaûm nhöng beänh phaân traéng, teo gan laïi xaûy ra ôû haàu heát caùc vuøng nuoâi troïng ñieåm nhö Ninh Haûi, Phan Rang, Ninh Phöôùc, coù nhöõng nôi leân tôùi 90-95% toâm bò nhieãm beänh, ñaëc bieät laø ôû nhöõng vuøng nuoâi treân caùt. [14] - Hieän taïi, toaøn tænh Quaûng Trò coù treân 30ha ôû caùc vuøng nuoâi toâm suù troïng ñieåm nhö Trieäu Phong, Gio Linh, Vónh Linh ñaõ bò beänh ñoám traéng cheát haøng loaït, nguyeân nhaân laø do maàm beänh coù trong nguoàn toâm gioáng vaø nhöõng taùc ñoäng cuûa thôøi tieát, khí haäu. [4] - Rieâng Thöøa Thieân Hueá: Tröông Vaên An 50 + Ñeán ngaøy 21/04/2004 toaøn tænh ñaõ coù hôn 800ha/toång dieän tích ñaõ thaû nuoâi (3.281,6ha) bò dòch beänh. Ñaëc bieät, huyeän Phong Ñieàn coù gaàn 10ha nuoâi toâm coâng nghieäp treân caùt cuõng bò nhieãm beänh. [14] + Ñeán ngaøy 29/05/2004, Thöøa Thieân Hueá coù gaàn 1.200ha dieän tích ao nuoâi toâm bò dòch ñoám traéng, cuï theå nhö xaõ Vónh Höng (huyeän Phuù Loäc) coù khoaûng 490/500ha toâm nuoâi bò beänh ñoám traéng; xaõ Vinh Giang coù 208/215ha toâm nuoâi bò cheát vaø xaõ Vinh Hieàn coù 40/58ha dieän tích ao nuoâi bò thieät haïi. [3] - Naèm ôû ven bieån duyeân haûi Nam Trung boä, Bình Ñònh coù ñuû ñieàu kieän töï nhieân ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi toâm suù. Neáu naêm 1998 dieän tích nuoâi toâm cuûa toaøn tænh chæ coù 2.346ha, naêng suaát bình quaân 440 kg/ha thì naêm 2001 taêng leân 2.513ha, naêng suaát 1.000 kg/ha (taêng gaáp ñoâi), ñaëc bieät dieän tích nuoâi thaâm canh vaø baùn thaâm canh cuõng taêng gaáp 4 laàn. [23] - Ñeán thaùng 5/2004, toaøn tænh Bình Ñònh coù gaàn 500ha toâm nuoâi bò nhieãm beänh, chuû yeáu laø dòch thaân ñoû ñoám traéng, chieám 29.2% dieän tích maët nöôùc ñaõ thaû toâm gioáng trong toaøn tænh. Trong ñoù, thaønh phoá Qui Nhôn coù dieän tích nuoâi toâm bò dòch beänh chieám nhieàu nhaát vôùi 212,9ha. [5] - Theo Sôû thuûy saûn Phuù Yeân (5/2004), toaøn tænh coù ñeán 17.000ha, chieám hôn 50% dieän tích caùc ñìa nuoâi toâm suù taïi caùc caùnh ñoàng toâm troïng ñieåm thuoäc caùc huyeän Soâng Caàu, Tuy Hoøa vaø Tuy An, bò boû hoang. Cho ñeán nay, toaøn tænh ñaõ coù hôn 1/3 dieän tích nuoâi toâm suù ñaõ thaû nuoâi ñöôïc 30-60 ngaøy tuoåi bò dòch beänh ñoám traéng, phaân traéng… gaây toån thaát cho ngöôøi daân hôn 10 tyû ñoàng, vaø ñaây laø naêm maø ngöôøi nuoâi toâm suù ôû Phuù Yeân bò thieät haïi naëng neà nhaát töø tröôùc tôùi nay. [6] I.3. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh ôû Mieàn Nam - Mieàn Nam coù ñieàu kieän thôøi tieát khí haäu vaø heä thoáng soâng ngoøi thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån ngheà nuoâi toâm suù, vôùi caùc tænh nuoâi toâm suù nhö Baø Ròa - Vuõng Taøu, Ñoàng Nai, Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, Long An, Tieàn Giang, Beán Tre, Traø Vinh, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Caø Mau, Kieân Giang. - Chæ trong nhöõng thaùng ñaàu naêm 2004, taïi huyeän Caàn Giôø - Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ xaûy ra hai ñôït dòch lôùn: dòch phaân traéng laây lan laøm toâm suù cheát haøng loaït (con toâm ñoät nhieân xuaát hieän hieän töôïng meàm thaân vaø coù phaân traéng) vaø dòch beänh ñoám traéng laøm hôn 620ha toâm suù bò nhieãm (toâm bò ñoû thaân, treân lôùp voû coù nhöõng ñoám traéng nhoû). [14] - Theo soá lieäu cuûa Phoøng Kinh teá huyeän Caàn Giôø, trong soá hôn 1000ha nuoâi toâm hieän nay ñaõ coù gaàn 570ha toâm bò dòch beänh. Tuy nhieân, nhieàu ngöôøi nuoâi toâm taïi Caàn Giôø cho raèng con soá thöïc teá coù theå coøn cao hôn nhieàu. [26] Tröông Vaên An 51 - Töø naêm 2001-2003, taïi Baïc Lieâu moãi naêm soá toâm suù nuoâi bò cheát treân dieän tích töø 35.000-42.000ha, chieám gaàn phaân nöûa dieän tích nuoâi. [26] - Töø ñaàu naêm ñeán nay (5/2004), saûn löôïng toâm suù nuoâi cuûa tænh Caø Mau ñaït 25.500 taán, taêng 13,3% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc, baèng 32,7% keá hoaïch naêm. [1] - Nhaèm phaùt trieån caùc ñoái töôïng nuoâi troàng thuûy saûn theo höôùng beàn vöõng, UBND tænh Beán Tre vöøa ban haønh quyeát ñònh pheâ duyeät qui hoaïch chi tieát nuoâi troàng thuûy saûn ôû huyeän Ba Tri ñeán naêm 2010 seõ coù toång dieän tích 8.224ha (trong ñoù 2.000ha nuoâi toâm suù coâng nghieäp) vôùi saûn löôïng thuûy saûn thu ñöôïc 35.780 taán (saûn löôïng toâm suù laø 9.813 taán). [1] - Naêm 2004, tænh Traø Vinh ñaõ naâng caáp, môû roäng vaø phaùt trieån vôùi dieän tích nuoâi toâm suù leân hôn 18.000ha. Trong ñoù, dieän tích nuoâi toâm suù coâng nghieäp ñöôïc thaû nuoâi hôn 1.200ha, taêng hôn 1,8 laàn so vôùi naêm tröôùc. [1] - Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II, taïi caùc tænh Nam boä (khu vöïc nuoâi toâm lôùn nhaát cuûa caû nöôùc) tyû leä nhieãm beänh virus ñoám traéng treân maãu toâm coù bieåu hieän beänh ñöôïc thu ôû ñaàm nuoâi quaûng canh caûi tieán laø 56%, coøn beänh MBV laø 50%. II. MOÄT SOÁ ÑAËC ÑIEÅM SINH HOÏC CUÛA TOÂM SUÙ II.1. Phaân loaïi Ñoäng vaät khoâng xöông soáng Invertebrata Ngaønh Chaân khôùp Arthropoda Lôùp Giaùp xaùc Crustacea Boä Möôøi chaân Decapoda Hoï Toâm he Penaeidae Gioáng Toâm he Penaeus Loaøi Toâm suù Penaeus monodon - Toâm suù Penaeus monodon coøn coù teân thöôøng goïi laø toâm suù saét, toâm coû, toâm giang, toâm he… vaø teân thöông maïi laø Black Tiger Prawn, Giant Tiger Prawn, Jumpo Tiger Prawn, Black Tiger Shrimp, Grass Shrimp… [16] II.2. Chu kì ñôøi soáng vaø caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa toâm suù - Chu kì ñôøi soáng cuûa toâm suù coù theå chia thaønh 5 giai ñoaïn: tröùng, aáu truøng, aáu nieân, thieáu nieân vaø tröôûng thaønh. Toâm suù tröôûng thaønh mang tröùng (khoaûng 1 naêm tuoåi) thöôøng di chuyeån ra khôi xa vaø ñeû tröùng ôû ñoù. Moãi con caùi tuøy theo kích Tröông Vaên An 52 côõ khaùc nhau maø coù theå ñeû töø 300.000-1.200.000 tröùng vaø sau 12-14 giôø, tröùng nôû thaønh aáu truøng. AÁu truøng soáng troâi noåi trong nöôùc vaø ñöôïc thuûy trieàu ñöa vaøo ven bôø. - AÁu truøng qua nhieàu laàn loät xaùc vôùi caùc giai ñoaïn nhö: Nauplius, Zoae, Mysis maát 12-14 ngaøy ñeå trôû thaønh haäu aáu truøng hay coøn goïi laø toâm boät (Post larvae). Toâm boät soáng baùm vaøo vaät baùm ôû ven bôø coù ñoä maën thaáp, thöôøng laø ôû cöûa soâng. Vaøo thôøi kì aáu nieân, toâm suù baét ñaàu chuyeån sang soáng ôû ñaùy vaø ñeán giai ñoaïn thieáu nieân toâm tìm ñöôøng di chuyeån ra baõi ñeû ôû vuøng bieån khôi. Hình 2: Chu kì ñôøi soáng cuûa toâm suù. [16] II.3. Taäp tính loät xaùc cuûa toâm suù - Trong quaù trình taêng tröôûng, khi troïng löôïng vaø kích thöôùc taêng leân moät möùc ñoä nhaát ñònh, toâm phaûi loät boû lôùp voû cuõ ñeå lôùn leân. - Söï loät xaùc thöôøng xaûy ra vaøo ban ñeâm. Söï loät xaùc thöôøng ñi ñoâi vôùi vieäc taêng theå troïng, nhöng cuõng coù tröôøng hôïp loät xaùc nhöng khoâng taêng theå troïng. - Khi quan saùt toâm nuoâi trong beå, hieän töôïng loät xaùc xaûy ra nhö sau: + Lôùp bieåu bì giöõa khôùp ñaàu ngöïc vaø phaàn buïng nöùt ra. + Caùc phaàn phuï cuûa ñaàu ngöïc ruùt ra tröôùc, theo sau laø phaàn buïng vaø caùc phaàn phuï phía sau, ruùt ra khoûi lôùp voû cöùng vôùi ñoäng taùc uoán cong mình toaøn cô theå. + Lôùp voû môùi meàm seõ cöùng laïi sau 1-2 giôø ñoái vôùi toâm nhoû vaø 1-2 ngaøy ñoái vôùi toâm lôùn. Cöûa soâng Ven bieån Bieån khôi Tröông Vaên An 53 - Toâm sau khi môùi loät xaùc, voû coøn meàm neân raát nhaïy caûm vôùi moâi tröôøng soáng thay ñoåi ñoät ngoät. Trong quaù trình nuoâi toâm , thoâng qua hieän töôïng naøy, coù theå ñieàu chænh moâi tröôøng nuoâi kòp thôøi. [25] - Hormone haïn cheá söï loät xaùc (MIH_molt-inhibiting hormone) ñöôïc tieát ra do caùc teá baøo trong cô quan cuûa cuoáng maét, truyeàn theo sôïi truïc tuyeán xoang, chuùng tích luyõ laïi vaø chuyeån vaøo trong maùu, nhaèm kieåm soaùt chaët cheõ söï loät xaùc. Caùc yeáu toá beân ngoaøi nhö aùnh saùng, nhieät ñoä, ñoä maën ñeàu coù aûnh höôûng tôùi toâm ñang loät xaùc. - Chanratchakool (1994) cho bieát taàn soá loät xaùc ñoái vôùi toâm suù coù khoái löôïng 2-5g laø 7-8 ngaøy/laàn, toâm coù khoái löôïng 23-40g laø 14-16 ngaøy/laàn. Taùc giaû coøn cho bieát toâm ñöïc vaø toâm caùi coù taàn soá loät xaùc khaùc nhau, toâm caùi coù khoái löôïng 50-70g laø 18-21 ngaøy/laàn, trong khi toâm ñöïc coù cuøng khoái löôïng laø 23-30 ngaøy/laàn. [18] Hình 3: Cô cheá ñieàu hoøa loät xaùc ôû toâm suù. MIH: Molt-Inhibiting Hormone MF: Methyl Farnesoate MOIH: Mandibular Organ Inhibiting Hormone Ecd: Ecdysone CUOÁNG MAÉT Cô quan X Tuyeán xoang MOIH MIH Cô quan ngaøm Hormon öùc cheá cô quan ngaøm-MOIH MF Cô quan Y LOÄT XAÙC Ecd Tröông Vaên An 54 II.4. Ñaëc ñieåm dinh döôõng - Toâm nuoâi thích aên thöùc aên laø toâm, caù, möïc töôi baêm nhoû hôn thöùc aên toång hôïp. Nhöng khi ñoùi, toâm aên taát caû nhöõng gì coù theå baét ñöôïc nhö rong, reâu, muøn baõ höõu cô… Ñaëc bieät chuùng raát thích aên thòt nhöõng con toâm môùi loät voû, con khoeû maïnh taán coâng vaø aên thòt nhöõng con yeáu. - Toâm suù hoaït ñoäng baét moài maïnh ôû giai ñoaïn toâm gioáng. Cöôøng ñoä baét moài ban ñeâm lôùn hôn ban ngaøy. Toâm suù boá meï nuoâi trong beå nuoâi coù hoaït ñoäng baét moài chaäm chaïp khi buoàng tröùng ñang phaùt tieån. - Ñoâi khi, toâm ñoùi vaãn naèm yeân nhöng neáu duøng que gaït töøng vieân thöùc aên vaøo gaàn mieäng, toâm ñöa chaân boø ra gaép vaø aên ngay. Soá löôïng vaø chuûng loaïi thöùc aên cuõng ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình phaùt trieån tuyeán sinh duïc cuûa toâm suù. [9] II.5. Cô cheá khaùng beänh cuûa toâm - Cô cheá khaùng beänh cuûa toâm bò haïn cheá so vôùi ñoäng vaät coù xöông soáng do söï khaùc bieät veà tieán hoùa bieåu hieän ôû choã khoâng coù vaø khoâng taïo ra ñöôïc khaùng theå ñaùp öùng laïi khaùng nguyeân laï xaâm nhaäp. - Toâm coù heä tuaàn hoaøn môû vaø khoâng coù söï phaân taùch giöõa heä tuaàn hoaøn vaø heä baïch huyeát. Chaát loûng beân trong heä tuaàn hoaøn ñöôïc goïi laø haemolymph (huyeát töông), coøn caùc teá baøo beân trong haemolymph ñöôïc goïi laø haemocytes (huyeát baøo). - Trong caùc taøi lieäu, ñaõ coù nhieàu yù kieán veà vieäc phaân loaïi nhöõng teá baøo haemocyte cuûa toâm he. Martine vaø Graves (1985) ñaõ tìm thaáy 3 daïng teá baøo haemocyte khaùc nhau cuûa toâm he: + Haemocyte khoâng haït laø nhöõng haemocyte nhoû nhaát (12,4x7,8µm), hình tröùng, khoâng haït, chæ chieám khoaûng 5-10% nhöõng haemocyte tuaàn hoaøn, vaø khoâng khuùc xaï khi quan saùt baèng kính hieån vi quang hoïc. + Haemocyte haït nhoû laø daïng phoå bieán cuûa haemocyte (chieám 75% toaøn boä caùc haemocyte). Chuùng coù hình tröùng, daøi vaø roäng hôn khoâng ñaùng keå so vôùi haemocyte khoâng haït (14,8x8,3µm), khoâng khuùc xaï, vaø chöùa moät löôïng haït coù theå thay ñoåi (töø 1 ñeán 40 haït). + Haemocyte haït lôùn chieám 10-20% toång soá haemocyte. Chuùng coù hình tröùng ñeán hình caàu vaø coù kích thöôùc töông ñöông vôùi kích thöôùc cuûa haemocyte haït nhoû (13,6x9,5µm). Chuùng ñöôïc laøm ñaày vôùi nhöõng haït coù khaû naêng khuùc xaï cao khi quan saùt baèng kính hieån vi quang hoïc. [19] Tröông Vaên An 55 - Theo Van de Braak: + Coù 2 doøng teá baøo khaùc nhau goïi laø haemocyte haït lôùn vaø haemocyte haït nhoû. Nhöõng teá baøo hyaline (teá baøo thuûy tinh) laø nhöõng teá baøo non vaø chöa tröôûng thaønh cuûa caû 2 doøng teá baøo treân. + Nhöõng teá baøo haït cuûa doøng teá baøo haït lôùn tröôûng thaønh vaø tích tröõ trong moâ lieân keát vaø deã daøng ñöôïc phoùng thích vaøo huyeát töông. Noù khoâng xuaát hieän ôû nhöõng nôi coù doøng teá baøo haït nhoû tröôûng thaønh. + Naêm daïng teá baøo khaùc nhau ñöôïc tìm thaáy nhö teá baøo hyaline (teá baøo thuûy tinh), small-granular semigranulocyte (teá baøo baùn haït nhoû), large-granular semigranulocyte (teá baøo baùn haït lôùn), small-granular granulocyte (teá baøo haït nhoû), large-granular granulocyte (teá baøo haït lôùn). [19] Hình 4: Heä tuaàn hoaøn cuûa toâm suù. - Söï thöïc baøo laø moät cô cheá baûo veä teá baøo quan troïng haøng ñaàu cuûa loaøi giaùp xaùc. Nhöõng huyeát baøo semigranular (teá baøo baùn haït) laø nhöõng teá baøo lieân quan ñeán söï thöïc baøo cuûa toâm (Soderhall and Cerenius, 1992; Bacheøre et al., 1995). - Nhöõng teá baøo hyaline (teá baøo thuûy tinh) cuõng ñöôïc nhaän bieát nhö laø nhöõng baïch huyeát caàu (Soderhall and Cerenius, 1992). - Nhöõng teá baøo haït ñaõ ñöôïc chöùng minh laø coù vai troø quan troïng trong heä thoáng baûo veä cuûa toâm do hoaït ñoäng khaùng khuaån cuûa chuùng (Chisholm and Smith, 1995). [19] Baûng 1: Toùm taét moät soá ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa huyeát baøo toâm [19] Tröông Vaên An 56 Hoaït ñoäng Teá baøo thuûy tinh Teá baøo baùn haït Teá baøo haït Hoaït ñoäng Phenoloxidase Khoâng Giôùi haïn Maïnh Söï thöïc baøo invitro Coù Coù/khoâng Khoâng Söï keát dính Maïnh Maïnh Yeáu Söï lan roäng Maïnh Maïnh Yeáu Söï taïo u nhoû Khoâng Coù Khoâng Khaùng khuaån Khoâng Yeáu Maïnh Ñaùp öùng vôùi β1,3-Glucan/LPS Khoâng Söï maát haït nhoû Khoâng Ñaùp öùng vôùi Protein proPO Gia taêng thöïc baøo Giaûm thöïc baøo Söï maát haït nhoû - Haemocytes chính laø caùc teá baøo baûo veä nguyeân thuyû cuûa toâm, coù khaû naêng thöïc baøo caùc taùc nhaân laï; caùc phaân töû lectin coù hoaït tính mieãn dòch. Lectin laø caùc phaân töû glycoprotein coù khaû naêng gaén vôùi tieåu phaàn ñöôøng cuûa caùc phaân töû khaùc, ñaëc bieät ôû caùc taùc nhaân laï. - Vi khuaån, virus hay ñoäc toá cuõng coù theå coù lectin beà maët. Caùc phaân töû lectin naøy moät maët coù theå giuùp noái keát taùc nhaân laï vôùi huyeát baøo toâm, hoaït hoùa chuùng, laøm taêng hoaït ñoäng thöïc baøo vaø hoaït tính khaùng khuaån; maët khaùc vi khuaån hay virus cuõng coù theå söû duïng lectin ñeå saùp nhaäp vaøo teá baøo toâm ôû vò trí caùc thuï theå (receptor), khôûi ñaàu cho quaù trình nhieãm. - Toùm laïi toâm cuõng coù söï ñaùp öùng teá baøo vaø theå dòch ñoái vôùi taùc nhaân virus nhöng khoâng coù teá baøo taïo ra khaùng theå vaø khoâng coù söï baûo veä ñaëc hieäu choáng laïi taùc nhaân gaây beänh. Vì vaäy, söï nhieãm virus toàn taïi dai daúng trong ñôøi soáng cuûa toâm vaø con toâm coù khaû naêng keùm trong vieäc choáng troïi vôùi beänh truyeàn nhieãm do virus. [8] III. MOÄT SOÁ BEÄNH THÖÔØNG GAËP ÔÛ TOÂM SUÙ III.1. Beänh do virus Tröông Vaên An 57 - Hieän nay, caùc beänh ôû toâm suù do virus gaây ra chuû yeáu laø: hoäi chöùng ñoám traéng (WSSV-White Spot Syndrom Virus), hoäi chöùng ñaàu vaøng (YHV-Yellow Head Virus), beänh virus Monodon Baculovirus (MBV). - Caùc maàm beänh (virus) coù theå aån trong caùc giai ñoaïn soáng cuûa vaät chuû (toâm nuoâi) nhöng coù theå gaây phaùt beänh vaø laøm cheát toâm nuoâi khi ñieàu kieän moâi tröôøng quaù xaáu hoaëc thay ñoåi ñoät ngoät gaây soác cho toâm nuoâi, aûnh höôûng ñeán söùc ñeà khaùng cuûa toâm, taïo cô hoäi cho virus xaâm nhaäp vaø laây lan raát nhanh, gaây cheát haøng loaït. Baûng 2: Moät soá beänh thöôøng gaëp ôû toâm suù do virus gaây ra. [16] Beänh Nguyeân nhaân Giai ñoaïn beänh Trieäu chöùng Thôøi gian phaùt beänh WSSV White Spot Syndrom Virus - Do virus hoäi chöùng ñoám traéng. - Post larvae 15-40 gram. - Coù ñoám traéng 2-3mm treân voû kitin, toaøn thaân hôi ñoû. - Toâm bò beänh trong voøng 7 ngaøy. YHV Yellow Head Virus - Do virus gaây beänh ñaàu vaøng. - Sau khi thaû gioáng 20 ngaøy. -Mang vaø gan tuïy coù maøu vaøng nhaït. Khi gaàn cheát coù maøu xaùm xanh. -Toâm cheát trong voøng 3- 5 ngaøy sau khi xuaát hieän daáu hieäu ñaàu tieân. MBV Monodon Baculovirus -Do virus phaù hoaïi bieåu moâ hình oáng gan tuïy vaø bieåu moâ phía tröôùc ruoät giöõa. -Töø aáu truøng ñeán tröôûng thaønh. - Toâm löø ñöø, aên ít, toaøn thaân coù maøu xanh xaùm ñeán xanh ñen. -Trong voøng 2 tuaàn sau khi xuaát hieän daáu hieäu beänh. III.2. Beänh do vi khuaån - Vi khuaån laø moät trong nhöõng taùc nhaân gaây beänh chuû yeáu cho vaät nuoâi thuûy saûn. Theo thoáng keâ cuûa C. Sindermann vaø D. Lightner (1988) cho thaáy beänh toâm do vi khuaån gaây ra chieám tôùi 45,3% toång soá caùc loaïi beänh ôû toâm suù nuoâi, trong khi beänh do virus chieám 25,3% , beänh do naám chieám 2,7% vaø beänh do kyù sinh truøng chieám 26,7%. [7] Tröông Vaên An 58 Hình 5: Tyû leä nhieãm beänh do caùc taùc nhaân gaây ra treân toâm suù. - Theo caùc keát quaû nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy: coù theå coù taùm gioáng vi khuaån coù lieân quan ñeán beänh toâm, nhöng trong ñoù coù hai gioáng gaây taùc haïi lôùn ñeán toâm , ñoù laø gioáng vi khuaån daïng sôïi (Leucothrix) vaø gioáng vi khuaån Vibrio. [22] - Vi khuaån daïng sôïi thöôøng gaây ra söï caûm nhieãm ôû caùc cô quan beân ngoaøi (phaàn phuï, mang vaø voû). Ngöôïc laïi, Vibrio coù khaû naêng caûm nhieãm caû beân trong laãn beân ngoaøi. [22] - Söï caûm nhieãm beân ngoaøi cuûa Vibrio theå hieän ôû moät soá daáu hieäu cuûa beänh moøn voû, söï xuaát hieän moät soá ñieåm traéng vaø ñieåm ñen treân voû, moät soá thöông toån vaø hoaïi töû cuûa phaàn phuï vaø ñuoâi toâm. Söï caûm nhieãm beân trong thöôøng gaëp ôû moät soá tröôøng hôïp beänh caáp tính, khi ñoù coù theå phaân laäp ñöôïc vi khuaån Vibrio töø maùu, cô, gan vaø ruoät cuûa toâm. [20, 21] III.2.1. Ñaïi cöông veà vi khuaån Vibrio - Vibrio laø vi sinh vaät Gram aâm, hình que, hai ñaàu khoâng ñeàu nhau neân coù daïng hình daáu phaåy, di ñoäng, soáng kò khí tuøy nghi. - Taát caû caùc loaøi trong gioáng Vibrio ñeàu caàn muoái ñeå phaùt trieån (tröø Vibrio cholerae). Vì ñaây laø caùc vi khuaån öa maën neân chuùng thöôøng xuyeân ñöôïc phaân laäp töø caùc vuøng nöôùc ven bieån hoaëc trong caùc loaøi ñoäng vaät soáng ôû bieån. [13] - Caùc loaøi Vibrio ñeàu coù phaûn öùng Catalase vaø Oxydase döông tính, leân men glucose nhöng khoâng sinh hôi. Taát caû caùc loaøi thuoäc gioáng naøy ñeàu khoâng sinh H2S. Kyù sinh truøng VirusVi khuaån Naám 45,30% 25,30% 2,70% 26,70% Tröông Vaên An 59 III.2.2. Moät soá beänh lieân quan ñeán nhoùm vi khuaån Vibrio - Caùc loaøi vi khuaån thuoäc nhoùm Vibrio gaây beänh treân thuûy saûn nuoâi nöôùc maën vaø nöôùc lôï: V.alginolyticus, V.parahaemolyticus, V.anguillarum, V.haveyi, V.damsela, V.vulnificus, V.penaeicida. Baûng 3: Moät soá beänh toâm lieân quan ñeán nhoùm Vibrio. [16] Beänh Nguyeân nhaân Giai ñoaïn phaùt beänh Trieäu chöùng Beänh phaùt saùng. - Do V.harveyi, V.alginolyticus, V.splendidus… - Beänh boäc phaùt ôû moïi giai ñoaïn aáu truøng cuûa toâm. - AÁu truøng di chuyeån hoaëc cheát ñaùy mang aùnh saùng xanh. Phaàn lôùn aáu truøng bôi bình thöôøng, moät soá bôi khoâng ñònh höôùng. Khi saép cheát, aáu truøng chìm daàn xuoáng ñaùy vaø phaùt saùng toaøn thaân (Lavilla-Pitogo, 1990). Beänh ñoám ñen - Do V.vulnificus, V.parahaemolyticus, V.alginolyticus. (Lightner 1988). - Coù theå xaûy ra ôû baát kì giai ñoaïn naøo trong chu kì ñôøi soáng cuûa toâm suù. - AÊn keùm, phaûn öùng yeáu vôùi nhöõng kích thích vaø bôi maát thaêng baèng. Moät soá toâm mang nhöõng ñoám ñen loõm saâu xuoáng voû. Beänh ñen mang - Do Vibrio, Aeromonas, Pseudomonas, Flavobacterium… - Xaûy ra ôû baát kì giai ñoaïn naøo trong chu kì ñôøi soáng cuûa toâm suù. - Mang toâm coù theå coù maøu naâu, xanh hoaëc vaøng. Caùc vi sinh vaät baùm ñaày ôû chaân bôi. Khi bò nhieãm naëng, toâm giaûm hoaït ñoäng, aên ít, loät xaùc keùm, hoâ haáp bò caûn trôû. Beänh moøn voû - Do V.vulnificus, V.parahaemolyticus, V.alginolyticus. - Xaûy ra ôû taát caû caùc giai ñoaïn. - Toâm mang nhöõng ñoám ñen loõm saâu xuoáng voû, chaân boø, chaân bôi bò aên moøn. Toác ñoä sinh tröôûng keùm. Tröông Vaên An 60 Beänh ñoám traéng Beänh ñoám ñen Beänh ñen mang Beänh ñöùt moøn phuï boä Hình 6: Moät soá beänh ôû toâm suù. IV. THÖÙC AÊN VAØ VAI TROØ CUÛA THÖÙC AÊN TRONG QUAÛN LYÙ SÖÙC KHOÛE TOÂM IV.1.Thöùc aên vaø tieâu chuaån thöùc aên hoãn hôïp daïng vieân cho toâm suù IV.1.1. Thöùc aên toång hôïp nhaân taïo - Caùc loaïi thöùc aên töôi soáng khi cho toâm aên thöôøng bò phaân giaûi moät caùch nhanh choùng, caùc chaát dinh döôõng trong thöùc aên tan vaøo trong moâi tröôøng nuoâi. Neáu löôïng thöùc aên quaù nhieàu maø toâm khoâng söû duïng heát seõ saûn sinh ra moät löôïng chaát höõu cô thoái röõa, laøm cho moâi tröôøng bò nhieãm baån, toâm deã maéc beänh, laøm aûnh höôûng ñeán toác ñoä taêng tröôûng cuûa toâm. Tröông Vaên An 61 - Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà treân, xu höôùng hieän nay laø taêng cöôøng söû duïng thöùc aên toång hôïp coù giaù trò dinh döôõng cao cho toâm, khi cheá bieán thöôøng laáy boät caù, boät toâm laøm nguoàn protein chính, keát hôïp vôùi caùc pheá phuï phaåm cuûa coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm nhö boät mì, boät ngoâ, caùm gaïo vaø khoâ daàu caùc loaïi… giaûm daàn vieäc söû duïng caùc loaïi thòt caù töôi khoâng qua cheá bieán. - Caùc nguyeân lieäu duøng ñeå toång hôïp thöùc aên nhaân taïo phaûi ñaûm baûo caùc giaù trò dinh döôõng, khoâng coù naám moác, khoâng coù ñoäc toá aûnh höôûng ñeán söùc khoûe toâm, coù côõ haït ñuû ñoä mòn ñeå toâm tieâu hoùa toát. - Moät ñieàu quan troïng laø thöùc aên phaûi ñöôïc kieåm nghieäm tröôùc khi xuaát xöôûng ñeå ñaûm baûo chaát löôïng thöùc aên, nhaèm traùnh gaây thieät haïi cho ngöôøi nuoâi toâm. - Thoâng thöôøng neáu söû duïng thöùc aên nhaân taïo keát hôïp vôùi thöùc aên töôi soáng laø caùc loaïi haûi saûn thì keát quaû thu ñöôïc raát khaû quan (tyû leä thöùc aên töôi soáng trong khaåu phaàn töø 10-25% laø thích hôïp). - Hieäu quaû söû duïng thöùc aên toång hôïp khoâng chæ phuï thuoäc vaøo haøm löôïng caùc chaát dinh döôõng trong thöùc aên maø coøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng söû duïng cuûa toâm ñoái vôùi caùc loaïi thöùc aên ñoù. - Khaû naêng söû duïng thöùc aên cuûa toâm lieân quan nhieàu tôùi tính chaát vaät lyù vaø kích thöôùc cuûa thöùc aên. Ngoaøi ra, ñoái vôùi thöùc aên toång hôïp caàn phaûi chuù yù tôùi muøi vò vaø khaû naêng tröông nöôùc cuûa vieân thöùc aên. Thöùc aên coù muøi vò haáp daãn vaø khaû naêng tröông nöôùc cao seõ taïo ñieàu kieän cho toâm baét moài toát hôn. [10] IV.1.2. Tieâu chuaån thöùc aên hoãn hôïp daïng vieân cho toâm suù (Tieâu chuaån ngaønh 28 TCN 102:2004) - Ñoái töôïng vaø phaïm vi aùp duïng: + Tieâu chuaån naøy qui ñònh caùc yeâu caàu veà chaát löôïng vaø an toaøn veä sinh thuù y cuûa thöùc aên hoãn hôïp daïng vieân (goïi taét laø thöùc aên vieân); ñöôïc phoái cheá töø nhieàu loaïi nguyeân lieäu ñaûm baûo coù ñuû caùc chaát dinh döôõng, söû duïng ñeå öông gioáng vaø nuoâi toâm suù thöông phaåm. + Tieâu chuaån ñöôïc aùp duïng trong phaïm vi caû nöôùc ñoái vôùi cô sôû saûn xuaát vaø kinh doanh thöùc aên vieân cho toâm suù. [24] - Phaân loaïi: Thöùc aên vieân cho toâm suù goàm 6 loaïi söû duïng cho caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa toâm. Baûng 4: Caùc loaïi thöùc aên vieân cho töøng giai ñoaïn cuûa toâm suù. [24] Soá Daïng thöùc aên Troïng löôïng toâm Tröông Vaên An 62 1 Maûnh Post larva 15 (0,01-0,20 gram/ con). 2 Maûnh 0,20-1,00 gram/con. 3 Maûnh hoaëc vieân 1,00-5,00 gram/ con. 4 Vieân 5,00-10,00 gram/ con. 5 Vieân 10,00-20,00 gram/ con. 6 Vieân Lôùn hôn 20,00 gram/ con. - Caùc chæ tieâu: + Caùc chæ tieâu caûm quan cuûa thöùc aên vieân phaûi theo ñuùng yeâu caàu quy ñònh trong baûng 5. Baûng 5: Moät soá chæ tieâu caûm quan cuûa thöùc aên vieân. [24] TT Chæ tieâu Yeâu caàu 1 Hình daïng beân ngoaøi - Vieân hình truï hoaëc maûnh ñeàu nhau. - Beà maët mòn. - Kích côõ theo ñuùng soá lieäu cuûa töøng loaïi thöùc aên quy ñònh trong baûng 6. 2 Maøu saéc - Ñaëc tröng cuûa nguyeân lieäu phoái cheá. - Thoâng thöôøng laø naâu vaøng ñeán naâu. 3 Muøi vò - Ñaëc tröng cuûa nguyeân lieäu phoái cheá. - Khoâng coù muøi men moác vaø muøi laï khaùc. + Caùc chæ tieâu lyù, hoùa cuûa thöùc aên vieân phaûi theo ñuùng möùc ñöôïc quy ñònh trong baûng 6. Baûng 6: Caùc chæ tieâu lyù, hoùa cuûa thöùc aên vieân. [24] Loaïi thöùc aên TT Chæ tieâu Soá 1 Soá 2 Soá 3 Soá 4 Soá 5 Soá 6 0,6 0,8 1,2 1,8 2,2 2,5 1 Kích côõ: - Ñöôøng kính vieân (hoaëc maûnh) tính baèng mm, khoâng lôùn hôn - Chieàu daøi so vôùi ñöôøng kính vieân (laàn) naèm trong khoaûng 1,5-2,5 2 Tyû leä vuïn naùt, tính baèng tyû leä % 2 Tröông Vaên An 63 khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 3 Ñoä beàn, tính theo soá giôø quan saùt, khoâng nhoû hôn 1 4 Naêng löôïng thoâ, tính baèng kcal cho 1 kg thöùc aên, khoâng nhoû hôn 3400 3400 3200 3200 3000 3000 5 Ñoä aåm, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 11 6 Haøm löôïng protein thoâ, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng nhoû hôn 42 40 39 38 37 35 7 Haøm löôïng lipid thoâ, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, trong khoaûng 6-8 6-8 5-7 5-7 4-6 4-6 8 Haøm löôïng xô thoâ, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 3 3 4 4 5 5 9 Haøm löôïng tro, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 14 14 15 15 16 16 10 Caùc saïn (tro khoâng hoøa tan trong HCl 10%), tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 1 1 2 2 2 2 11 Haøm löôïng Canxi, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 2,3 12 Tyû leä Ca/ P naèm trong khoaûng 1-1,5 13 Haøm löôïng NaCl, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng lôùn hôn 2,5 14 Haøm löôïng Lyzin, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng nhoû hôn 2,1 2,1 1,8 1,8 1,7 1,7 15 Haøm löôïng Methionin, tính baèng tyû leä % khoái löôïng, khoâng nhoû hôn 0,9 0,9 0,8 0,8 0,7 0,7 IV.2. Vai troø thöùc aên trong quaûn lyù söùc khoûe toâm - Thöùc aên vaø quaûn lyù thöùc aên ñoùng moät vai troø thieát yeáu trong quaûn lyù söùc khoûe toâm: + Thöùc aên phaûi khoâng coù caùc sinh vaät mang beänh. + Trong quaù trình cho aên, thöùc aên ñöôïc söû duïng vôùi löôïng thích hôïp, traùnh laõng phí ñeå caùc chaát höõu cô dö thöøa tích tuï ôû möùc thaáp nhaát. + Ñieåm quan troïng nhaát trong quaûn lyù söùc khoûe cho toâm laø vieäc cung caáp caùc chaát dinh döôõng vaø saûn phaåm giuùp taêng cöôøng vaø kích thích khaû naêng töï veä cuûa toâm. Tröông Vaên An 64 - Cheá phaåm sinh hoïc ñoùng moät vai troø hieäu quaû trong vieäc taêng cöôøng khaû naêng töï veä. Caùc chaát boå döôõng ñöôïc tìm thaáy trong nuoâi toâm goàm coù: Vitamin C, acid beùo w-3, nucleotide, Vitamin E vaø selenium, phosphotidyl choline vaø astaxanthin. Hôïp chaát kích thích heä mieãn dòch cuûa toâm phaàn lôùn ñöôïc chieát suaát töø maøng teá baøo cuûa nhöõng sinh vaät ñôn baøo. [6] IV.2.1. Vai troø cuûa caùc chaát boå döôõng ñoái vôùi söùc khoûe toâm - Phaûn öùng mieãn nhieãm caàn nhieàu naêng löôïng cho toâm. Ñaây laø keát quaû cuûa söï phaân chia dinh döôõng vaø chuyeån bieán chaát boå döôõng cho heä mieãn dòch. Do vaäy, nhu caàu caùc chaát boå döôõng ñoái vôùi moät con toâm khoûe maïnh seõ cao hôn. - Ngoaøi ra, moät vaøi chaát boå döôõng ñaëc bieät söû duïng ñeå taêng cöôøng heä mieãn dòch cho toâm, bao goàm moät vaøi Vitamin, chaát khoaùng, acid beùo w-3, photpholipid, carotenoid vaø nucleotide. - Theo Merchie (1998), löôïng Vitamin C taêng töø 100 leân 3.400mg/kg trong khaåu phaàn seõ laøm giaûm töùc thôøi tyû leä cheát ñoái vôùi toâm suù Post-larva do bò soác thaám loïc. Ngoaøi ra, taùc giaû coøn cho thaáy neáu lieàu Vitamin C hay astaxanthin cao seõ laøm taêng söùc ñeà khaùng vôùi soác maën. - Moät nghieân cöùu cho thaáy boå sung khaåu phaàn vôùi astaxanthin (80g/kg) seõ taêng khaû naêng soáng cuûa toâm suù trong moät moâi tröôøng bò oâ nhieãm amoniac cao. - Nhöõng taùc duïng toát cuûa Vitamin C hay astaxanthin tôùi heä mieãn dòch cuûa toâm lieân quan tôùi tính choáng oxi hoùa. Ngoaøi ra, Viatmin C coøn giuùp laøm mau laønh caùc veát thöông. - Lavens vaø Sorgeloos (2000) ghi nhaän raèng, khi cho toâm gioáng Post-larva aên Artemia nauplii ñaõ ñöôïc laøm giaøu vôùi acid beùo chöa baõo hoøa seõ laøm taêng khaû naêng choáng laïi soác maën. - Coutteau (2000) cho thaáy neáu ñöa theâm phosphotidyl choline noàng ñoä 1,5% vaøo khaåu phaàn aên seõ laøm taêng ñaùng keå söùc ñeà khaùng stress cuûa toâm. Phospholipid ñoùng vai troø quan troïng trong baûo toaøn maøng teá baøo, moät yeáu toá quan troïng haøng ñaàu ñeå phaûn öùng laïi caùc khaùng nguyeân trong taát caû caùc sinh vaät. - Vitamin E, selenium vaø nucleotides coù theå coù caùc taùc ñoäng höõu ích tôùi heä mieãn dòch cuûa toâm. + Vitamin E seõ loïc heát caùc goác töï do hình thaønh trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình tieàn oxi hoùa chaát beùo trong maøng teá baøo. + Selenium laø moät thaønh phaàn cuûa söï tieàn oxi hoùa glutathione, maø seõ laøm giaûm quaù trình tieàn oxi hoùa chaát beùo trong teá baøo. - Treân thöïc teá gaàn nhö toaøn boä caùc acid beùo chöa baõo hoøa raát caàn thieát cho söï phaùt trieån thuaän lôïi cuûa toâm, vaø caùc acid beùo naøy laø cöïc kyø nhaïy caûm vôùi quaù Tröông Vaên An 65 trình oxi hoùa, do vaäy vieäc cung caáp boå sung caùc Vitamin E vaø selenium trôû neân raát quan troïng. - Söï toång hôïp noäi sinh caùc nucleotide xaûy ra beân trong teá baøo vaø laø moät quaù trình tieâu hao nhieàu naêng löôïng. Ngoaøi ra, caùc teá baøo tham döï vaøo caùc phaûn öùng mieãn nhieãm khoâng toång hôïp ñöôïc nucleotides. Nucleotide töø caùc nguoàn thöùc aên thöôøng ñöôïc duøng vaøo thôøi kì phaùt trieån nhanh choùng hay bò stress sinh lyù. Caùc chaát coù thaønh phaàn acid nhaân, vi khuaån, boät caù deã hoøa tan, boät thòt deã hoøa tan, chaát chieát töø men… coù hieäu quaû kích thích taêng tröôûng cho toâm. [25] IV.2.2. Saûn phaåm kích thích khaû naêng khaùng beänh ôû toâm - Saûn phaåm kích thích heä mieãn dòch laø nhöõng hôïp chaát kích thích cô cheá mieãn dòch khoâng ñaëc hieäu cuûa toâm. Ñoái vôùi toâm, yeáu toá chính kích thích heä mieãn dòch laø nhöõng daïng protein ñaõ ñöôïc tìm ra vaø lieân keát vôùi caùc phaân töû ñaëc tröng treân caùc sinh vaät xaâm nhieãm. - Carbohydrate cuûa caùc maøng teá baøo ñaëc bieät cuûa vi khuaån vaø naám ñaõ ñöôïc xaùc ñònh nhö laø nhöõng phaân töû ñaõ ñöôïc nhaän dieän qua caùc maãu protein. Caùc phaân töû naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi nhö caùc chaát kích thích heä mieãn dòch. - Coù 3 saûn phaåm ñaõ ñöôïc thöû nghieäm treân con toâm nhö laø nhöõng chaát kích thích heä mieãn dòch, ñoù laø lipopolysaccharide (LPS), glucan vaø peptidoglycan (PG). LPS vaø PG laø nhöõng carbohydrate coù trong maøng teá baøo vi khuaån, trong khi glucan laø moät taäp hôïp caùc phaân töû glucose polymeric ñöôïc tìm thaáy trong maøng teá baøo naám: + Lipopolysaccharide: laø thaønh phaàn maøng teá baøo cuûa vi khuaån Gram aâm vaø bao goàm lipid vaø carbohydrate. Caùc teá baøo Vibrio cheát lô löûng trong nöôùc phaàn lôùn ôû daïng LPS. Hôn 20 thí nghieäm vôùi LPS cho thaáy LPS giuùp taêng söùc ñeà khaùng dòch beänh cho toâm, taêng ñoä lôùn, taêng söùc ñeà khaùng stress vaø tyû leä soáng. [25] + Glucan: ñöôïc tìm thaáy trong maøng teá baøo naám. Glucan ñaõ ñöôïc thöû nghieäm nhieàu vaø glucan ñaõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi trong nuoâi toâm nhö laø chaát kích thích heä mieãn dòch. Caùc thöû nghieäm cho thaáy glucan chieát suaát töø Schizophyllum commune coù hieäu quaû cao hôn so vôùi ñöôïc chieát suaát töø men baùnh mì (Saccharomyces cerevisiae). Moät nghieân cöùu ghi nhaän glucan β-1,3/1,6 laø phaàn töû ñöôïc thaáy trong heä mieãn nhieãm vaø ñöôïc taùch ra töø men. Tuy nhieân, caùc loaøi giaùp xaùc coù khaû naêng aên glucan, do vaäy coù theå giaûi thích trong moät vaøi tröôøng hôïp glucan khoâng ñem laïi hieäu quaû nhö mong ñôïi. Tröông Vaên An 66 + Peptidoglycan: laø thaønh phaàn maøng teá baøo vi khuaån Gram döông. Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy hieäu quaû laøm taêng söùc ñeà khaùng cho toâm. Peptidoglycan chieát suaát töø Bifidobacterium thermophilum cho toâm aên theo khaåu phaàn 0,2mg/kg troïng löôïng/ngaøy giuùp choáng laïi beänh ñoám traéng. - Mannan oligosaccharide (moät thaønh phaàn khaùc cuûa maøng teá baøo naám men) coù taùc duïng nhö laø moät chaát kích thích heä mieãn dòch cho toâm nhöng khoâng phaûi laø chaát kích thích mieãn dòch moät caùch tuyeät ñoái. - Fucoidan laø polysaccharide sulphated höùa heïn nhö moät chaát öùc cheá vi khuaån trong toâm. Moät nghieân cöùu söû duïng Fucoidan chieát suaát töø taûo naâu (Cladosiphon okamuranus) trong khaåu phaàn aên ñaõ laøm giaûm tyû leä cheát do beänh ñoám traéng. Fucoidan tinh khieát raát ñaét tieàn neáu söû duïng trong nuoâi toâm, tuy nhieân neáu söû duïng chieát suaát thoâ töø taûo naâu seõ giaûm ñöôïc chi phí. Taïi Nhaät Baûn, ngöôøi nuoâi ñaõ söû duïng hoãn hôïp peptidoglycan vaø chieát suaát töø taûo ñeå baûo veä toâm ñoái vôùi beänh ñoám traéng. - Maëc duø caùc chaát kích thích naøy ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi trong nuoâi toâm, nhöng vaãn coøn moät soá lo ngaïi: + Lo ngaïi ñaàu tieân ñoù laø lieàu duøng vaø thôøi gian söû duïng bao nhieâu laø hôïp lyù. Moät soá nghieân cöùu cho raèng neáu söû duïng lieân tuïc trong moät thôøi gian daøi seõ laøm cho con toâm phaûi tieâu hao naêng löôïng vaø haäu quaû laø laøm yeáu ñi heä mieãn dòch. + Ñöôïc chaáp thuaän roäng raõi laø vieäc söû duïng chaát kích thích heä mieãn dòch trong thôøi gian ngaén seõ coù hieäu quaû baûo veä vì noù chæ taùc duïng tôùi cô cheá mieãn dòch khoâng ñaëc hieäu. Do vaäy, ngöôøi nuoâi caàn coù nhöõng hieåu bieát veà nhöõng saûn phaåm söû duïng. + Ñieåm cuoái cuøng, caàn phaûi tìm hieåu taùc ñoäng qua laïi giöõa hai loaïi chaát kích thích heä mieãn dòch. [25] IV.2.3. Cheá phaåm sinh hoïc - Vieäc aùp duïng cheá phaåm sinh hoïc giuùp giöõ caân baèng heä vi khuaån ñöôøng ruoät cuûa toâm. Cheá phaåm sinh hoïc coù taùc duïng giöõ caân baèng sinh hoïc thích hôïp vaø loaïi boû moïi nguoàn truyeàn beänh trong ao toâm. Xöû lyù sinh hoïc caùc chaát thaûi höõu cô do sinh vaät taïo ra trong ao nuoâi vaø caûi thieän chaát löôïng nöôùc laø moät öùng duïng quan troïng cuûa cheá phaåm sinh hoïc. [25] - Pobcan (1991) ñaõ söû duïng vi khuaån ñeå caûi thieän chaát löôïng nöôùc vaø saûn löôïng toâm Penaeus monodon baèng caùch ñöa vi khuaån phaân giaûi Nitô vaøo trong heä thoáng loïc ñeå giaûm löôïng khí Ammonia vaø Nitrate trong nöôùc nuoâi. [11] Tröông Vaên An 67 Hình 7: Chu kì chuyeån hoùa chaát baõ trong ao nuoâi toâm. - Nhoùm hoùa töï döôõng (Chemoautotrophs) goàm caùc nhoùm vi khuaån chuyeån hoùa nitô nhö Nitrobacter sp., Nitrosomonas sp. …; nhoùm vi khuaån naøy raát coù ích vì söû duïng Ammonia NH3 ôû ñaùy ao toâm laøm thöùc aên vaø chuyeån NH3 thaønh daïng ít ñoäc hôn laø nitrat NO3 hoaëc nitric NO2. Ammonia gaây ñoäc cho toâm luoân xuaát hieän ôû ñaùy ao nuoâi phaàn lôùn töø söï tích luõy phaân toâm, thöùc aên dö thöøa… [16] - Scholz (1999) cho thaáy caùc loaïi men Sacharomyces cerevisiae vaø Phaffia rhodozyma giuùp naâng cao söùc ñeà khaùng choáng Vibriosis (beänh do vi khuaån Vibrio gaây ra). Maøng teá baøo laø moät nguoàn giaøu caùc chaát glucan vaø mannan giuùp kích thích heä mieãn dòch do chöùa nhieàu nucleotide, Vitamin vaø vi khoaùng laø nhöõng chaát boå döôõng cô baûn giuùp naâng chöùc naêng cuûa heä mieãn dòch. [25] Thöùc aên dö thöøa Phaân toâm Xaùc phieâu sinh vaät Chaát höõu cô laéng tuï Vi khuaån yeám khí H2S (ñoäc) NH4NH3 (ñoäc) Bacillus sp. Pseudomonas sp. Lactobacillus sp. Streptococcus sp. Taêng pH Caân baèng pH CO2 Nitrosomonas sp. Nitrobacter sp. NO2 (ít ñoäc) NO3 (khoâng ñoäc) Vi khuaån quang döôõng Rhodobacter sp. S Tröông Vaên An 68 NOÄI DUNG ÑOÁI TÖÔÏNG PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU I. NOÄI DUNG - Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa cheá phaåm AH leân söï taêng troïng cuûa toâm suù thòt Penaeus monodon ôû moâ hình beå kính, beå composit vaø ao töï nhieân. - Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa cheá phaåm AH leân söùc ñeà khaùng beänh ñoám traéng cuûa toâm suù. II. ÑOÁI TÖÔÏNG + Cheá phaåm AH Cheá phaåm AH laø moät cheá phaåm sinh hoïc ñöôïc thi