Khảo sát nguồn lợi tôm ở Đồng Bằng Sông Cừu Long

1 DAÃ N LIEÄ U KHAÛ O SAÙT NGUOÀN LÔÏ I TOÂ M ÔÛ ÑOÀNG BAÈ NG SOÂ NG CÖÛ U LONG ThS. Nguyeã n Vaên Thöôøng Khoa Thuûy saûn – Ñaï i hoï c Caàn Thô Tel : 071-834307- E-mail : nvthuong@ctu.edu.vn I- GIÔÙI THIEÄ U. Soá lieä u ñieàu tra veà nguoàn lôï i toâ m ôû ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long do taùc giaû vaø coä ng taùc vieâ n thöï c hieä n töø nhöõ ng naêm cuûa thaä p nieâ n 90 ñeán nay ñaõ thu ñöôï c 18 loaøi toâ m nöôùc ngoï t (Caridea) thuoä c 3 hoï toâ m : Palaemonidae (toâ m Gai), Atyidae (Teùp Gaï o) vaø Alpheidae (toâ m Goõ moõ ).Trong nhoùm naøy, ñaùng chuù yù laø hoï toâ m Palaemonidae do ñaë c ñieå m ña daï ng thaønh phaàn loaøi vaø phaâ n boá roä ng ôû caùc loaï i hình thuûy vöï c, saûn löôï ng khai thaùc lôùn. Ñoái vôùi nhoùm toâ m bieå n (Penaeidea) qua soá lieä u ñieàu tra ôû vuøng ven bieå n doàng baèng soâ ng Cöûu Long ñaõ tìm thaáy 32 loaøi thuoä c 4 hoï toâ m : Penaeidae (toâ m He), Solenoceridae (toâ m Löûa), Sergestidae (Ruoác, Moi) vaø Sicyonidae. Trong nhoùm toâ m naøy thì Hoï toâ m He (Penaeidae) ñöôï c quan taâ m nhieàu nhaát do söï ña daï ng veà thaønh phaàn loaøi, coù yù nghóa kinh teá, quan troï ng ñoái vôùi ngheà nuoâ i vaø khai thaùc ôû vuøng ven bieå n. Hieä n traï ng khai thaùc nguoàn lôï i toâ m töï nhieâ n ôû ñoàng baèng soâ ng Cöûu long trong vaøi naêm gaàn ñaâ y cho thaáy giaûm suùt nghieâ m troï ng do vieä c caûi tieán ngö cuï khai thaùc, haä u quaû cuûa vieä c phaù röøng,… khoù coù khaû naêng khoâ i phuï c quaàn ñaøn toâ m trong töï nhieâ n. Ñaõ ñeán luùc caùc cô quan chuyeâ n ngaønh Thuûy saûn caàn thieát ñeà ra nhöõ ng giaûi phaùp cuï theå , hôï p lyù ñeå baûo veä vaø phaùt trieå n nguoàn lôï i toâ m trong thuûy vöï c töï nhieâ n. II- VAÄ T LIEÄ U VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂ N CÖÙU. 1- Nguoàn maã u : + Maã u toâ m nöôùc ngoï t (Caridea) : thu ôû hieä n tröôøng baèng caùc ngö cuï ñaùnh baét, chuû yeáu doï c theo tuyeán soâ ng Tieàn vaø soâ ng Haä u (töø naêm 1985-1997), goàm 3 khu vöï c ñaë c tröng cho caùc loaï i hình thuûy vöï c khaùc nhau : * Khu vöï c 1 : Ñaàu nguoàn nöôùc ñoå vaøo ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long, goàm caùc tænh : Ñoàng Thaùp, An Giang, Caàn Thô. * Khu vöï c 2 : Vuøng tieáp giaùp cöûa soâ ng Mekoâ ng ñoå ra bieå n, goàm : Tieàn Giang, Beán Tre, Vónh Long, Traø Vinh, Caàn Thô vaø Soùc Traêng. * Khu vöï c 3 : Vuøng khoâ ng coù soâ ng Meâ koâ ng tröï c tieáp chaûy qua vaø tieáp giaùp vònh Thaùi Lan, goàm caùc tænh : Kieâ n Giang, Baï c Lieâ u, Caø Mau vaø ñaûo Hoøn Tre. + Maã u toâ m bieå n (Penaeidea) : ñöôï c thu ôû hieä n tröôøng baèng caùc ngö cuï ñaùnh baét ven bieå n, caûng caù... vaø khaûo saùt tröï c tieáp ôû vuøng ven bieå n baèng taøu 45CV, thu gioáng toâ m qua coáng laáy nöôùc vaøo ñaàm nuoâ i ôû moä t soá noâ ng tröôøng nuoâ i toâ m ôû Vónh Chaâ u, Baï c Lieâ u, Caø Mau vaø Kieâ n Giang. 2- Taøi lieä u ñònh danh : + Döï a theo taøi lieä u phaâ n loaï i, moâ taû cuûa caùc taùc giaû : Holthuis, 1950; 1952; 1980 ; Y.I.Starobogatov, 1972; Yasuhikotaki, 1985; Yu.Hsiang –Ping & Tin-Yam Chan, 1986. + Soá löôï ng maã u phaâ n tích : Treâ n 3.000 maã u toâ m nöôùc ngoï t vaø gaàn 5.000 maã u toâ m bieå n ñöôï c phaâ n tích, ño ñaï c caùc chæ tieâ u hình thaùi vaø ñöôï c moâ taû nhaä n daï ng. 2 III- KEÁ T QUAÛ . 1- Thaønh phaàn gioáng loaøi toâ m thu ñöô ï c ô û vuøng ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long : a/ Toâ m Caridea : Keát quaû ñöôï c trình baøy qua baûng 1. (xem phuï luï c). Ñaõ thu ñöôï c 18 loaøi thuoä c 3 hoï toâ m, trong ñoù hoï Palaemonidae coù thaønh phaàn loaøi phong phuù nhaát, goàm 4 gioáng vaø 13 loaøi. Trong hoï naøy goàm nhieàu loaøi coù giaù trò kinh teá thuoä c gioáng Macrobrachium nhö : Toâ m caøng xanh, Teùp tröùng, thôï reøn, teùp rong.... b/ Toâ m Penaeidea : Ñaõ xaùc ñònh ñöôï c 8 gioáng, 32 loaøi toâ m thuoä c 4 hoï : Penaeidae, Solenoceridae Sergestidae vaø Sicyoniidae. Keát quaû ñöôï c trình baøy ôû baûng 2. (xem phuï luï c) Trong thaønh phaàn loaøi toâ m hoï Penaeidae cho thaáy nhieàu loaøi coù giaù trò kinh teá ñoái vôùi ngheà nuoâ i vaø khai thaùc, ñaë c bieä t laø nhoùm loaøi thuoä c caùc gioáng Penaeus, Metapenaeus vaø Parapenaeopsis. Hai gioáng coøn laï i Metapenaeopsis vaø Trachypenaeus goàm caùc ñoái töôï ng kích thöôùc nhoû, voû cöùng, giaù trò kinh teá keùm tuy nhieâ n saûn löôï ng khai thaùc cuûa nhoùm toâ m naøy khaù cao trong töï nhieâ n. Hoï toâ m Solenoceridae (toâ m Löûa, Huyeát) vôùi thaønh phaàn loaøi ít, phaâ n boá chuû yeáu ôû vuøng ven bieå n, saûn löôï ng khai thaùc cao, tuy nhieâ n kích thöôùc loaøi töông ñoái nhoû. Hoï Sergestidae (Ruoác, Moi) goàm caùc loaøi coù kích thöôùc nhoû (20-25mm), phaâ n boá chuû yeáu ôû vuøng nöôùc ven bôø bieå n. Tuy vaä y saûn löôï ng khai thaùc lôùn, ñaâ y laø nguoàn thöùc aên töï nhieâ n cuûa caù vaø toâ m trong ñaàm nöôùc lôï . Hoï toâ m Sicyoniidae phaâ n boá ôû vuøng bieå n xa bôø, ñaùy ñaù, caùt, kích thöôùc caù theå nhoû, khoâ ng coù giaù trò kinh teá. 2- Ñaë c ñieå m phaâ n boá a/ Tính chaát khu heä , phaâ n boá ñòa lyù : * Nhoùm toâ m Caridea : Hoï toâ m Palaemonidae phaâ n boá roä ng trong khu vöï c AÁ n ñoä -Taâ y Thaùi Bình Döông (Indo-West Pacific). ÔÛ Vieä t Nam, toâ m Palaemonidae taä p trung phaâ n boá ôû thuûy vöï c ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long. Ñaõ tìm thaáy 3 loaøi môùi cho Vieä t Nam, ñoù laø loaøi Macrobrachium javanicum vaø Palaemonetes sp1 , Palaemonetes sp2 . So vôùi daã n lieä u ñieàu tra ôû mieàn Baéc Vieä t Nam (taùc giaû Ñaë ng Ngoï c Thanh, 1980) vaø baéc Trung boä - Bình Trò Thieâ n cho thaáy thaønh phaàn loaøi toâ m ôû ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long coù khaùc bieä t cô baûn. Tuy nhieâ n veà maë t quan heä phaâ n loaï i hoï c thì hai loaøi Macrobrachium esculentum (Thallwitz, 1891) vaø Macrobrachium dienbienphuen Dang et Nguyen Huy maø theo Ñaë ng Ngoï c Thanh, 1975 ñaâ y laø hai loaøi coù quan heä gaàn vôùi phaâ n vuøng AÁ n ñoä -Maõ Lai. Nhö vaä y veà maë t phaâ n loaï i hoï c, khu heä toâ m nöôùc ta coù hai taä p hôï p loaøi cô baûn : + Taä p hôï p loaøi toâ m hoï Palaemonidae töø vó tuyeán 16 trôû ra coù quan heä chaë t cheõ vôùi thaønh phaàn loaøi Hoa Nam- Trung Quoác vaø mang yeáu toá ñaë c höõ u vôùi caùc loaøi : Macrobrachium yeti,Macrobrachium mieni, Macrobrachium dienbienphuen, Macrobrachium vietnamense, Macrobrachium hainanense, Macrobrachium nipponense, Exopalaemon mani, Palaemonetes tonkinensis, Palaemonetes sinensis. + Taä p hôï p loaøi toâ m hoï Palaemonidae ôû mieàn Nam noùi chung vaø ôû Ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long noùi rieâ ng coù nguoàn goác nhieä t ñôùi ñieå n hình, goàm caùc loaøi : Macrobrachium rosenbergii, Macrobrachium lanchesteri, Macrobrachium javanicum, Macrobrachium esculentum, Macrobrachium sintangense, Exopalaemon styliferus... 3 Ngoaøi ra so vôùi caùc nöôùc laâ n caä n thuoä c vuøng Trung AÁ n, thaønh phaàn gioáng loaøi toâ m hoï Palaemonidae ôû Ñoàng baèng soâ ng Cöûu long haàu nhö khoâ ng coù gì sai khaùc. * Nhoùm toâ m Penaeidea : Theo Dall (1991) vaø nhieàu taùc giaû khaùc cho raèng toâ m hoï Penaeidae ôû nöôùc ta thuoä c khu heä AÁ n ñoä -Taâ y Thaùi Bình Döông, vaø treâ n quan ñieå m naøy thì thaønh phaàn loaøi toâ m Penaeidae ôû vuøng ven bieå n Ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long ñöôï c phaâ n thaønh caùc nhoùm chính : - Nhoùm AÁ n Ñoä -Taâ y Thaùi Bình Döông phaâ n boá roä ng : goàm caùc ñaï i ñieä n Penaeus semisulcatus, Penaeus monodon, Penaeus japonicus, Penaeus latisulcatus, Metapenaeus ensis, Metapenaeus affinis, Parapenaeopsis tenella. - Nhoùm nhieä t ñôùi AÁ n ñoä -Taâ y Thaùi Bình Döông : Penaeus merguiensis, Parapenaeopsis hardwickii, Metapenaeopsis cornuta, Parapenaeopsis hungerfordi, Metapenaeopsis stridulans, Trachypenaeus malaianus, Solenocera crassicornis. - Nhoùm Taâ y Baéc Thaùi Bình Döông : Trachypenaeus curvirostris, Trachypenaeus pescadoreensis, Parapenaeopsis cornuta, Parapenaeopsis hungerfordi, Metapenaeopsis barbata, Metapenaeopsis lamellata, Solenocera koelbili. - Nhoùm Taâ y Nam- Thaùi Bình Döông : Metapenaeus tenuipes, Penaeus canaliculatus, Parapenaeopsis gracillima, Metapenaeus lysianassa. - Nhoùm Taâ y AÁ n ñoä Döông : Penaeus indicus, Metapenaeus brevicornis, Parapenaeopsis cultrirostris. Ngoaøi ra khi khaûo saùt veà ñaë c tính phaâ n boá cuûa toâ m hoï Penaeidae ôû vuøng ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long vaø caùc khu vöï c laâ n caä n trong vuøng AÁ n Ñoä -Taâ y Thaùi Bình Döông cho thaáy ña phaàn caùc loaøi ñeàu coù ñaë c tính phaâ n boá roä ng ôû caùc vuøng bieå n thuoä c Vònh Thaùi Lan, Malaysia vaø UÙc chaâ u nhieä t ñôùi. Ñieàu naøy chöùng toû thaønh phaàn loaøi toâ m He ôû vuøng bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long chuû yeáu thuoä c khu heä phuï AÁ n ñoä - Maõ Lai. b/ Phaâ n boá theo ñieàu kieä n sinh thaùi : * Nhoùm toâ m Caridea : + Phaâ n boá theo loaï i hình thuûy vöï c : Ña phaàn caùc loaøi thuoä c hoï Palaemonidae phaâ n boá trong thuûy vöï c nöôùc chaûy : soâ ng ngoøi, kinh raï ch, vuøng cöûa soâ ng…., moä t soá ít loaøi phaâ n boá trong caùc thuûy vöï c nöôùc töông ñoái tónh nhö möông vöôøn, ao, ruoä ng luùa (loaøi Macrobrachium lanchesteri). Chæ coù moä t loaøi duy nhaát ñöôï c phaùt hieä n ôû suoái nöôùc ngoï t thuoä c huyeä n ñaûo Kieâ n Haûi (Kieâ n Giang) ñoù laø loaøi Macrobrachium javanicum. Hoï toâ m Atyidae phaâ n boá trong caùc thuûy vöï c nöôùc tónh bò nhieã m pheøn, ñaë c bieä t laø trong caùc khu vöï c röøng Traøm. Rieâ ng hoï toâ m Alpheidae (toâ m goõ moõ ), chuû yeáu phaâ n boá trong caùc thuûy vöï c nöôùc lôï : ñaàm nuoâ i toâ m, cöûa soâ ng, ven bieå n, khoâ ng coù giaù trò kinh teá. + Phaâ n boá theo noàng ñoä muoái : Haàu heát caùc loaøi toâ m thuoä c gioáng Macrobrachium coù ñaë c tính phaâ n boá roä ng trong caùc thuûy vöï c nöôùc ngoï t vaø nöôùc lôï ven bieå n. Coù theå chia thaønh hai nhoùm : nhoùm loaøi roä ng muoái vaø nhoùm loaøi heï p muoái. - Nhoùm loaøi roä ng muoái : bao goàm caùc loaøi Macrobrachium rosenbergii, Macrobrachium equidens, Macrobrachium mammillodactylus, Macrobrachium 4 esculentum, Macrobrachium mirabile vaø Macrobrachium sintangense. Nhoùm naøy coù khaû naêng phaâ n boá roä ng ôû thuûy vöï c nöôùc ngoï t vaø nöôùc lôï cöûa soâ ng. - Nhoùm loaøi heï p muoái : bao goàm caùc loaøi Macrobrachium lanchesteri, Macrobrachium idae, Exopalaemon styliferus, Palaemonetes sp1, Palaemonetes sp2, Leptocarpus potamiscus vaø Macrobrachium javanicum.. * Nhoùm toâ m Penaeidea: Qua keát quaû ñieàu tra veà ngö tröôøng ñaùnh baét caùc loaøi toâ m ôû vuøng ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long, keát quaû ñöôï c trình baøy ôû baûng 4. (Xem phuï luï c) Veà phaâ n boá theo ñoä saâ u, coù theå phaâ n bieä t 3 nhoùm phaâ n boá chính sau ñaâ y : + Nhoùm phaâ n boá bieå n noâ ng : Coù soá löôï ng loaøi ñoâ ng nhaát, bao goàm nhöõ ng loaøi toâ m soáng chuû yeáu ôû ñoä saâ u döôùi 50m. Haàu heát caùc loaøi toâ m coù giaù trò kinh teá ñeàu taä p trung ôû nhoùm naøy, tieâ u bieå u goàm coù caùc loaøi : Penaeus merguiensis, Penaeus indicus, Penaeus semisulcatus, Penaeus monodon, Penaeus latisulcatus, Metapenaeus ensis, Metapenaeus brevicornis, Metapenaeus affinis, Parapenaeopsis hardwickii, Parapenaeopsis hungerfordi, Parapenaeopsis cultrirostris, Parapenaeopsis gracillima. + Nhoùm phaâ n boá roä ng : Ñaâ y laø nhoùm toâ m quan troï ng thöù hai, bao goàm caùc loaøi coù phaï m vi phaâ n boá roä ng theo ñoä saâ u töø bôø ñeán 200m. Nhoùm naøy coù theå phaâ n chia thaønh 2 nhoùm phuï : - Nhoùm phuï gaàn bôø : goàm nhöõ ng loaøi thích nghi ñoä saâ u töø bôø ñeán 100m, coù giaù trò kinh teá vaø quan troï ng cho xuaát khaå u nhö : Penaeus japonicus, Penaeus canaculitus, Metapenaeopsis palmensis, Metapenaeopsis barbata, Metapenaeopsis toloensis, Trachypenaeus pescadoreensis. - Nhoùm phuï xa bôø : goàm nhöõ ng loaøi thích nghi ñoä saâ u töø 40 - 50m ñeán 200 - 300m nhö caùc loaøi : Solenocera koelbeli, Sicyonia cristata. Veà phaâ n boá theo ñieàu kieä n sinh thaùi: Ngoaøi nhöõ ng ñaë c ñieå m phaâ n boá ñòa lyù töï nhieâ n vaø phaâ n boá theo ñoä saâ u, toâ m bieå n ôû nöôùc ta coøn coù söï phaâ n boá theo ñieàu kieä n sinh thaùi khaùc nhau : + Nhoùm loaøi cöûa soâ ng: Laø nhoùm toâ m coù soá löôï ng loaøi ñoâ ng nhaát, goàm nhöõ ng loaøi trong chu kyø voøng ñôøi coù giai ñoaï n aáu truøng vaø toâ m con thích nghi vuøng nöôùc vaø baõ i Suù Veï t cöûa soâ ng vaø gaàn cöûa soâ ng. Nhoùm naøy coù theå chia thaønh 2 nhoùm phuï : - Nhoùm phuï roä ng muoái : Bao goàm nhöõ ng loaøi thích nghi vôùi khu vöï c coù ñaùy buøn, caùt buøn ven soâ ng, ven bieå n giaùp cöûa soâ ng, nôi coù ñoä trong thaáp vaø bieâ n ñoä dao ñoä ng ñoä maë n lôùn, keå caû giai ñoaï n tröôûng thaønh. Ñaï i dieä n cho nhoùm naøy laø toâ m Ñaát (Metapenaeus ensis), raát thích hôï p ñoái vôùi ngheà nuoâ i toâ m nöôùc lôï . - Nhoùm phuï heï p muoái : Laø nhoùm phuï coù soá loaøi ñoâ ng, bao goàm nhöõ ng loaøi thích nghi vôùi vuøng cöûa soâ ng nhöng heï p muoái. Thôøi kyø aáu truøng vaø toâ m con sinh soáng ôû vuøng cöûa soâ ng ven soâ ng, ven bieå n giaùp cöûa soâ ng, nhöng khi tröôûng thaønh chuùng chæ thích nghi vôùi ñoä maë n cao vaø oå n ñònh, do ñoù chuùng rôøi khu vöï c cöûa soâ ng, nôi coù ñoä maë n thaáp vaø hay thay ñoå i, ñeå ra vuøng nöôùc xa bôø coù ñoä maë n vaø ñoä trong cao hôn vaø oå n ñònh. Ñaï i dieä n cho nhoùm phuï naøy : Penaeus merguiensis, Penaeus indicus, Parapenaeopsis hardwickii, Parapenaeopsis cultrirostris, Parapenaeopsis gracillima, Metapenaeus affinis, Metapenaeus brevicornis... 5 - Nhoùm haûi ñaûo xa bôø : bao goàm nhöõ ng loaøi thích nghi vôùi nhöõ ng vuøng bieå n coù ñaùy buøn, buøn caùt hoaë c caùt buøn thuoä c caùc vuøng vònh xa cöûa soâ ng, nôi coù ñoä trong vaø ñoä maë n cao vaø oå n ñònh. Nhoùm naøy goàm coù : Penaeus semisulcatus , Penaeus monodon, Penaeus japonicus, Penaeus canaliculatus, Solenocera koelbeli, Sicyonia cristata. Rieâ ng caùc loaøi Penaeus japonicus , Penaeus semisulcatus, Penaeus monodon, Penaeus canaliculatus, thôøi kyø toâ m con cö truù vaø sinh tröôûng ôû vuøng cöûa soâ ng vaø caùc baõ i trieàu nhöng khi tröôûng thaønh chuùng di chuyeå n ra caùc vònh xa cöûa soâ ng, nôi coù ñoä maë n oå n ñònh vaø coù ñoä trong lôùn ñeå giao vó vaø ñeû tröùng. 3- Moä t soá loaøi toâ m quan troï ng ñoái vô ùi ngheà nuoâ i vaø khai thaùc thuûy saûn a/ Nhoùm toâ m Caridea : • Toâ m caøng xanh, caøng löûa (Macrobrachium rosenbergii): Kích thöôùc caù theå lôùn, chieàu daøi maã u thu toái ña 234mm. Coù hai daï ng kieå u hình (Phenotype) khaùc nhau ñöôï c goï i laø toâ m caøng xanh vaø toâ m caøng löûa. Loaøi naøy ñang ñöôï c nuoâ i phoå bieán ôû thuûy vuï c ñoàng baèng soâ ng Cöûu long döôùi daï ng moâ hình toâ m- luùa, toâ m möông vöôøn. Nguoàn gioáng töï nhieâ n xuaát hieä n vaøo thaùng 4-6 dl vaø thaùng 11-01 dl naêm sau, khai thaùc baèng ngö cuï chaát chaø ven soâ ng, hoaë c khai thaùc baèng ghe caøo. Do phong traøo nuoâ i toâ m phaùt trieå n neâ n caùc cô sôû saûn xuaát gioáng nhaâ n taï o cuõ ng gia taêng, chuû ñoä ng cung caáp nguoàn gioáng cho ngheà nuoâ i quanh naêm. Moä t soá nôi ñaõ nuoâ i toâ m thòt thaønh coâ ng ôû An Giang, Caàn Thô, Soùc Traêng, Traø Vinh vaø ñang môû roä ng phaùt trieå n moâ hình saûn xuaát. • Toâ m tröùng (Macrobrachium equidens): kích thöôùc khaù lôùn, maã u thu coù chieàu daøi toái ña 120mm, hieä n dieä n nhieàu trong ñaàm nuoâ i toâ m nöôùc lôï . Trong thuûy vöï c töï nhieâ n, chuùng mang tröùng töø thaùng 2- 6 dl. Saûn löôï ng khai thaùc töông ñoái lôùn baèng hình thöùc chaát chaø vaø baèng ghe caøo ôû soâ ng. • Teùp thô ï reøn (Macrobrachium sintangense): Kích thöôõ c toái ña 95mm, ñoâ i caøng lôùn raát phaùt trieå n. Saûn löôï ng khai thaùc lôùn, chuû yeáu treâ n soâ ng, kinh raï ch baèng phöông tieä n ghe caøo, chaát chaø ven soâ ng. Muøa vuï toâ m mang tröùng töø thaùng 2 –7 dl. • Teùp moàng sen (Macrobrachium mirabile): Kích thöôùc toái nhoû, toái ña 68mm, saûn löôï ng phong phuù trong thuûy vöï c töï nhieâ n, coù theå khai thaùc baèng caøo, ñaùy... . Muøa vuï toâ m mang tröùng chuû yeáu töø thaùng 4 -6 dl, tröùng maøu vaøng cam, laø ñoái töôï ng khai thaùc quan troï ng. • Teùp rong (Macrobrachium lanchesteri) : Phaâ n boá roä ng trong thuûy vöï c töï nhieâ n, ñaë c bieä t chuùng phaùt trieå n trong thuûy vöï c nöôùc tónh, laø loaøi coù kích thöôùc nhoû nhaát trong gioáng Macrobrachium. Muøa vuï toâ m mang tröùng töø thaùng 2- 6, tröùng maøu xanh laù caâ y. Loaøi naøy coù voøng ñôøi phaùt trieå n hoaøn toaøn trong moâ i tröôøng nöôùc ngoï t, laø nguoàn thöùc aên töï nhieâ n cho caùc loaøi caù aên taï p : Treâ , Boáng Töôï ng.... • Toâ m Gai, Vaùc daùo (Exopalaemon styliferus) : kích thöôùc daøi toái ña 119mm, phaâ n boá chuû yeáu ôû vuøng nöôùc lôï cöûa soâ ng, ven bieå n vaø ñaàm nuoâ i toâ m nöôùc lôï . Saûn löôï ng phong phuù trong caùc ñaàm nuoâ i toâ m, nhaát laø trong caùc ao giaøu chaát höõ u cô. Muøa vuï mang tröùng töø thaùng 5- 8 dl, tröùng coù kích thöôùc lôùn, maøu cam. b/ Nhoùm toâ m Penaeidea: • Toâ m Theû (Penaeus merguiensis, Penaeus indicus): laø ñoái töôï ng quan troï ng ñoái vôùi ngheà nuoâ i toâ m nöôùc lôï . Loaøi Penaeus indicus coù soá löôï ng ñoâ ng ôû khu vöï c ven bôø bieå n Ñoâ ng Nam boä , nôi coù nguoàn cöûa soâ ng vaø röøng ngaä p maë n phaùt trieå n. Ngöôï c laï i, loaøi 6 Penaeus merguiensis xuaát hieä n phong phuù ôû bôø bieå n Taâ y Nam boä , nôi coù ñoä maë n cao vaø neàn ñaùy ña daï ng töø buøn caùt sang caùt buøn... Nguoàn gioáng töï nhieâ n cuûa toâ m Theû qua soá lieä u ñieàu tra cuûa chuùng toâ i cho thaáy chuùng xuaát hieä n vaøo hai thôøi ñieå m trong naêm : töø thaùng 2- 4 dl (vuï toâ m toáng) vaø thaùng 10-12 dl (vuï toâ m muøa). Caàn coù giaûi phaùp ñeå baûo veä nguoàn gioáng töï nhieâ n vì hieä n traï ng khai thaùc quaù möùc baèng caùc ngö cuï caûi tieán : te, xieä p, voù caát keát hôï p aùnh saùng... • Toâ m Suù (Penaeus monodon) : laø ñoái töôï ng nuoâ i phoå bieán hieä n nay ôû vuøng ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long. Trong töï nhieâ n loaøi naøy öa soáng ôû nhöõ ng nôi coù neàn ñaùy buøn caùt, ñoä trong, ñoä maë n töông ñoái cao vaø oå n ñònh. Nguoàn gioáng töï nhieâ n xuaát hieä n ít vaø phaâ n boá chuû yeáu ôû vuøng bieå n Taâ y Nam boä töø Hoøn Ñaát leâ n ñeán Muõ i Nai (Haø Tieâ n). Do khaû naêng thích nghi ñoä maë n roä ng (10- 25ppt) neâ n raát thuaä n lôï i cho ngheà nuoâ i toâ m nöôùc lôï ven bieå n. • Toâ m Raèn (Penaeus semisulcatus) : laø ñoái töôï ng khai thaùc quan troï ng cho xuaát khaå u. Trong töï nhieâ n loaøi naøy phaâ n boá chuû yeáu ôû vuøng bieå n Taâ y Nam boä , nôi ít coù vuøng cöûa soâ ng ñoå ra, coù ñoä trong, ñoä maë n cao vaø oå n ñònh. • Toâ m Ñaát (Metapenaeus ensis), teùp Baï c (Metapenaeus tenuipes) : goàm nhöõ ng loaøi quan troï ng ñoái vôùi ngheà nuoâ i toâ m nöôùc lôï ven bieå n, do söï phong phuù veà nguoàn gioáng töï nhieâ n vaø khaû naêng thích nghi cuûa chuùng trong thuûy vöï c thuoä c vuøng cöûa soâ ng, ven bieå n, ñaàm nuoâ i nöôùc lôï . Hieä n nay ôû moä t soá tænh ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long (Caø Mau, Traø Vinh...) ñang khuyeán khích ngöôøi daâ n nuoâ i toâ m Ñaát trong caùc moâ hình saûn xuaát thuûy saûn keát hôï p do khaû naêng thích nghi cuûa chuùng vaø phuø hôï p vôùi phöông höôùng chuyeå n ñoå i cô caáu saûn xuaát vaø ña daï ng hoùa ñoái töôï ng nuoâ i. • Toâ m Chì (Metapenaeus affinis), toâ m Saét (Parapenaeopsis cultrirostris), toâ m Gaä y (Parapenaeopsis hungerfordi), toâ m gaä y ñaù (Trachypenaeus curvirostris), toâ m voû loâ ng (Metapenaeopsis barbata) : laø caùc ñoái töôï ng khai thaùc quan troï ng ôû vuøng cöûa soâ ng, ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long. IV- KEÁ T LUAÄ N - Nguoàn lôï i toâ m ôû vuøng ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu long raát ña daï ng veà thaønh phaàn loaøi, trong ñoù nhoùm toâ m Penaeidea coù yù nghóa quan troï ng ñoái vôùi ngheà nuoâ i vaø khai thaùc. - Ñaõ xaùc ñònh ñöôï c 18 loaøi, 6 gioáng vaø 3 hoï thuoä c nhoùm toâ m Caridea, trong ñoù hoï toâ m gai (Palaemonidae) ngoaøi tính chaát ña daï ng thaønh phaàn loaøi chuùng coøn yù nghóa quan troï ng ñoái vôùi ngheà nuoâ i vaø khai thaùc. - Nhoùm toâ m Penaeidea ôû vuøng ven bieå n ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long raát phong phuù veà maë t thaønh phaàn loaøi (32 loaøi), trong ñoù coù nhieàu loaøi quan troï ng ñoái vôùi ngheà nuoâ i vaø khai thaùc ven bieå n ( thuoä c gioáng Penaeus, Metapenaeus, Parapenaeopsis, Trachypenaeus vaø Metapenaeopsis). - Haä u quaû cuûa vieä c phaù röøng ngaä p maë n vaø tình traï ng khai thaùc thuûy saûn quaù möùc baèng caùc ngö cuï caûi tieán ñaõ laøm giaûm suùt nghieâ m troï ng nguoàn toâ m gioáng trong töï nhieâ n, caàn thieát ñeà ra nhöõ ng giaûi phaùp baûo veä höõ u hieä u ñeå phaùt trieå n nguoàn lôï i thuûy saûn trong töông lai. 7 V- TAØI LIEÄ U THAM KHAÛ O. 1/ Nguyeã n Vaên Chung & Phaï m Thò Döï , 1995. Danh muï c toâ m bieå n Vieä t Nam. Nxb KHKT. 2/ Thaùi Tröôøng Giang, 1996. Ñaë c ñieå m phaâ n loaï i, phaâ n boá thaønh phaàn gioáng loaøi toâ m hoï Penaeidae ôû vuøng ven bieå n tænh Minh Haûi. LVTN Ñaï i hoï c, Khoa Thuûy saûn- ÑH CT. 3/ Holthuis, L.B, 1980. FAO- Species catalogue. Vol1. Shrimps and Prawns of the world. 4/ Starobogatov, Y.I, 1972. Penaeidae (Crustacea Decapoda) of Tonkin Gulf. Tieáng Nga. 5/ Trung Taâ m khoa hoï c töï nhieâ n & Coâ ng ngheä quoác gia, 1994. Chuyeâ n khaûo bieå n Vieä t Nam- Taä p IV (Nguoàn lôï i sinh vaä t vaø caùc heä sinh thaùi bieå n) 6/ Nguyeã n Vaên Thöôøng, 1996. Nghieâ n cöùu ñaë c ñieå m sinh thaùi vuoâ ng nuoâ i toâ m quaûng canh ôû röøng ngaä p maë n tænh Minh Haûi. Baùo caùo khoa hoï c taï i hoä i nghò nuoâ i toâ m röøng ngaä p maë n : Hieä n traï ng, caùc vaán ñeà vaø trieå n voï ng, taï i Caø Mau thaùng 6/1996. 7/ Traàn Thanh Xuaâ n, 1995. Hoä i thaûo nuoâ i toâ m trong röøng ngaä p maë n : hieä n traï ng, caùc vaán ñeà vaø trieå n voï ng, taï i Caø Mau thaùng 6/1996. 8/ Yasuhikotaki et al, 1985. Proceeding of the first International Conference on the Culture of the Penaeidae. 9/ Yu, Hsiang-Ping & Tin-Yam Chan, 1986. The illustrated Penaeoid Prawn of Taiwan 8 VI- PHUÏ LUÏ C. Baûng 1 : Thaønh phaàn gioáng loaøi toâ m Caridea phaâ n boá ôû moä t soá thuûy vöï c ÑBSCL. TT Thaønh phaàn gioáng loaøi Teâ n theo FAO Teâ n ñòa phöông I- Hoï PALAEMONIDAE (Toâ m Gai) Gioáng 1: MACROBRACHIUM 1 Macrobrachium equidens (Dana,1852) Rough river prawn Toâ m Tröùng 2 Macrobrachium esculentum (Thallwitz,1891) Sweet river prawn 3 Macrobrachium idea (Heller, 1862) Orana river prawn 4 Macrobrachium javanicum (Heller, 1862) Java river prawn 5 Macrobrachium lanchesteri (De Man, 1911) Riceland prawn Teùp rong,teùp boø 6 Macrobrachium mammilodactylus (Thallwitz,1891) Knobtooth prawn Teùp baàu 7 Macrobrachium mirabile (Kemp, 1917) Shortleg river prawn Teùp moàng sen 8 Macrobrachium rosenbergii (De Man, 1879) Giant river prawn Toâ m Caøngxanh, Toâ m Caøng löûa 9 Macrobrachium sintangense (De Man, 1898) Sunda river prawn Teùp Thôï reøn Gioáng 2: EXOPALAEMON 10 Exopalaemon styliferus (H.Milne Edwards, 1840) Toâ m Gai, vaùc daùo Gioáng 3 : PALAEMONETES 11 Palaemonetes sp1 12 Palaemonetes sp2 Gioáng 4: LEPTOCARPUS 13 Leptocarpus potamiscus ( Kemp, 1917) II- Hoï ATYIDAE (Teùp gaï o) Gioáng 5 : CARIDINA 14 Caridina acuminata Stimpson (1860) 15 Caridina nilotica typica DeMan (1908) 16 Caridina nilotica ( P.Roux, 1833) Common caridina 17 Caridina weberi DeMan,1892 Pugnose caridina III- Hoï ALPHEIDAE (Toâ m Goõ moõ ) Gioáng 6 : ALPHEUS 18 Alpheus euphrosyne DeMan, 1897 Nymph snapping Shrimp Toâ m goõ moõ Toâ m baép 9 Baûng 2 : Thaønh phaàn gioáng loaøi toâ m Penaeidea phaâ n boá ôû vuøng ven bieå n ÑBSCL. TT Thaønh phaàn gioáng loaøi Teâ n theo FAO Teâ n ñòa phöông I- Hoï PENAEIDAE Gioáng 1 : PENAEUS 1 Penaeus (Melicertus) canaliculatus (Olivier, 1811) Witch prawn 2 Penaeus (Fenneropenaeus) indicus H.Milne.Edwards ,1837 Indian white prawn Theû ñoû ñuoâ i 3 Penaeus (Penaeus) japonicus Bate, 1888 Kuruma prawn Toâ m He Nhaä t 4 Penaeus (Penaeus) latisulcatus Western King prawn Toâ m Nylon 5 Penaeus (Fenneropenaeus) merguiensis DeMan, 1888 Banana prawn Theû ñuoâ i xanh 6 Penaeus (Penaeus) monodon Fabricius,1798 Giant tiger prawn Toâ m Suù 7 Penaeus (Penaeus) semisulcatus De Haan, 1850 Green tiger prawn Toâ m Raèn Gioáng 2 : METAPENAUS 8 Metapenaeus affinis (H.Milne.Edwards, 1837) Jinga shrimp Toâ m Chì 9 Metapenaeus brevicornis H.Milne Edwards, 1837 Yellow shrimp Teùp Baï c ngheä 10 Metapenaeus ensis (De Haan, 1844) Greasyback Shrimp Toâ m Ñaát 11 Metapenaeus lysianassa (De Man, 1888) Bird Shrimp Teùp Baï c 12 Metapenaeus tenuipes Kubo, 1949 Stork shrimp Teùp Baï c Gioáng 3 : PARAPENAEOPSIS 13 Parapenaeopsis cornuta (Kishinouye,1900) Coral shrimp Toâ m Chì 14 Parapenaeopsis cultrirostris Alcock, 1906 Rainbow shrimp Toâ m Saét 15 Parapenaeopsis hardwuickii (Miers, 1878) Spear shrimp Toâ m Giang boùng 16 Parapenaeopsis hungerfordi Alcock, 1905 Dog shrimp Toâ m Gaä y tre 17 Parapenaeopsis gracillima Nobili, 1903 Toâ m Giang giaáy 18 Parapenaeopsis tenella (Bate,1888) Smoothshell shrimp Toâ m Saét laùng Gioáng 4 : METAPENAEOPSIS 19 Metapenaeopsis barbata (De Haan, 1844) Whiskered velvet shrimp Toâ m voû loâ ngï 20 Metapenaeopsis lamellta De Haan, 1844 Humpback shrimp Toâ m Gaä y ï 21 Metapenaeopsis mogiensis M.J.Rathbun, 1902 Mogi velvet shrimp Toâ m Vaâ n ñoû 22 Metapenaeopsis palmensis (Haswell, 1879) Southern Velvet shrimp Toâ m Gaä yï 23 Metapenaeopsis stridulans (Alcock, 1905) Fiddler shrimp Toâ m Gaä y Gioáng 5 : TRACHYPENAEUS 24 Trachypenaeus curvirostris (Stimpson,1860) Southern rough shrimp Toâ m Gaä y ñaù 25 Trachypenaeus pescadoreensis Schmitt, 1931 Coarse shrimp Toâ m Ñanh voøng 10 26 Trachypenaeus malaianus Balss, 1972 Brown rough shrimp Toâ m Ñanh Maõ lai II- Hoï SOLENOCERIDAE Gioáng 6 : SOLENOCERA 27 Solenocera crassicornis (H.Milne.Edwards, 1837) Coastal mud shrimp Toâ m löûa oáng 28 Solenocera koelbili De Man, 1911 Chinese mud shrimp III- Hoï SERGESTIDAE Gioáng 7 : ACETES 29 Acetes indicus H.Milne.Edwards, 1830 Jawla paste shrimp Con ruoác 30 Acetes japonicus Kishinouye, 1905 Akiami paste shrimp Con ruoác 31 Acetes vulgaris Hansen, 1919 Jembret shrimp Con ruoác IV- Hoï SICYONIIDAE Gioáng 8 : SICYONIA 32 Sicyonia cristata (De Haan, 1844) Ridgeback rock shrimp Baûng 3 : Phaâ n boá cuûa toâ m hoï Palaemonidae ôû caùc loaï i hình thuûy vöï c ÑBSCL TT Thaønh phaàn loaøi Thuûy vöï c nöô ùc ngoï t Nöô ùc lô ï Soâ ng Kinh Ao Suoái Cöûa soâ ng Ñaàm toâ m Hoï PALAEMONIDAE 1 Macrobrachium equidens + + + + 2 Macrobrachium esculentum + + + 3 Macrobrachium idae + + + 4 Macrobrachium javanicum + 5 Macrobrachium lanchesteri + + + + 6 Macrobrachium mammilodactylus + + + 7 Macrobrachium mirabile + + + 8 Macrobrachium rosenbergii + + + 9 Macrobrachium sintangense + + + 10 Exopalaemon styliferus + + 11 Palaemonetes sp1 + 12 Palaemonetes sp2 + 13 Leptocarpus potamiscus + Hoï ATYIDAE 14 Caridina acuminata * + 15 Caridina nilotica typica * + 16 Caridina nilotica * + 17 Caridina weberi * + Hoï ALPHEIDAE 18 Alpheus euphrosyne + + Ghi chuù : * : Thuûy vöï c bò pheøn 11 Baûng 4: Khaûo saùt ñaë c ñieå m phaâ n boá theo ñoä saâ u cuûa thaønh phaàn gioáng loaøi toâ m hoï Penaeidae thu ñöôï c ôû vuøng ñoàng baèng soâ ng Cöûu Long. TT Thaønh phaàn gioáng loaøi Phaâ n boá bieå n noâ ng * ( < 50m) Phaâ n boá roä ng * (Bô ø - 200m) Theo soá lieä u ñieàu tra (**) 1 Penaeus japonicus + 15-25m 2 Penaeus latisulcatus + “ 3 Penaeus indicus + “ 4 Penaeus merguiensis + “ 5 Penaeus monodon + “ 6 Penaeus semisulcatus + “ 7 Metapenaeus ensis + 5-10m 8 Metapenaeus affinis + 10-20m 9 Metapenaeus tenuipes + 5-10m 10 Metapenaeus lysianassa + 5-10m 11 Metapenaeus brevicornis + 5-10m 12 Parapenaeopsis cornuta + 10-20m 13 Parapenaeopsis cultrirostris + 5-10m 14 Parapenaeopsis gracillima + 5-10m 15 Parapenaeopsis hardwickii + 10-20m 16 Parapenaeopsis hungerfordi + 10-20m 17 Parapenaeopsis tenella + 10-20m 18 Trachypenaeus curvirostris + 10-20m 19 Trachypenaeus pescadoreensis + 15-25m 20 Trachypenaeus malaianus + “ 21 Metapenaeopsis barabata Bôø - 100m “ 22 Metapenaeospsis lamellata + “ 23 Metapenaeopsis mogiensis + “ 24 Metapenaeopsis palmensis Bôø - 100m “ 25 Metapenaeopsis stridulans + “ Ghi chuù : * Theo soá lieä u chuyeâ n khaûo Bieå n Vieä t Nam- Taä p IV. ** Theo soá lieä u ñieàu tra cuûa taùc giaû, 1997.