Nghiên cứu một số tính trạng sinh trưởng, phát triển, chất lượng tinh và tỷ lệ phối có chửa của bò đực lai hướng sữa 3/4 và 7/8HF

èi ë hµnh tuû d­íi d¹ng xung ®iÖn, g©y h­ng phÊn trung khu nµy vµ xung ®éng thÇn kinh ®­îc dÉn truyÒn lªn vá n·o, lµm dÊy lªn ph¶n øng h­ng phÊn, con ®ùc ®ßi hái giao phèi. H­ng phÊn tÝnh dôc lµ ph¶n x¹ m¹nh cña thÇn kinh, nã øc chÕ ph¶n x¹ kh¸c (nh­ con vËt bá ¨n uèng, ®i lang thang...). Cßn ®èi víi néi tiÕt hocmon h­íng sinh dôc cña tuyÕn yªn kÝch thÝch gi¶i phãng androgen cña tÕ bµo Ledig trong dÞch hoµn, lµm ph¸t sinh vµ duy tr× c¸c ®Æc ®iÓm sinh dôc thø cÊp cña con ®ùc. 2.4.3.2. Ph¶n x¹ c­¬ng cøng d­¬ng vËt Ph¶n x¹ nµy thÓ hiÖn b»ng c¸c thay ®æi c¬ quan sinh dôc tr­íc khi giao phèi. Ph¶n øng h­ng phÊn kÝch thÝch sinh dôc lµm gi·n në c¸c ®éng m¹ch, cung cÊp m¸u cho c¸c thÓ hæng cña d­¬ng vËt (®Æc biÖt lµ phÇn gèc), lµm m¸u ø l¹i, kh«ng theo tÜnh m¹ch ®Ó vÒ tim ®­îc. KÕt qu¶ d­¬ng vËt c­¬ng cøng, gia t¨ng ®­êng kÝnh vµ ®é dµi (do ®o¹n cong h×nh ch÷ “S” duçi th¼ng ra) ®Ó ®­a vµo ©m ®¹o cña con c¸i. Ph¶n x¹ c­¬ng cøng cã thÓ ®­îc t¨ng c­êng hoÆc øc chÕ bëi nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau (h×nh d¸ng mïi vÞ cña con c¸i...) 2.4.3.3. Ph¶n x¹ nh¶y Ph¶n x¹ nµy thÓ hiÖn b»ng con ®ùc nh¶y lªn l­ng con c¸i vµ gh× chÆt b»ng hai ch©n tr­íc. §èi víi nh÷ng ®ùc gièng chØ sö dông cho giao phèi trùc tiÕp trong thêi gian dµi th× chóng chØ nh¶y khi con c¸i ®éng dôc. Khi chuyÓn con ®ùc nµy sang huÊn luyÖn ®Ó khai th¸c tinh th× rÊt khã kh¨n. Do vËy, viÖc huÊn luyÖn ®ùc gièng nh¶y gi¸ ®Ó khai th¸c tinh dÞch th× ph¶i tiÕn hµnh ngay tõ ®Çu, khi ®ùc gièng míi b¾t ®Çu ®­a vµo sö dông. 2.4.3.4.Ph¶n x¹ giao phèi Ph¶n x¹ nµy biÓu hiÖn b»ng viÖc con ®ùc ®­a d­¬ng vËt vµo ©m ®¹o cña con c¸i vµ mét lo¹t c¸c ®éng t¸c tiÕp nh»m chuÈn bÞ cho viÖc phãng tinh. C­êng ®é ph¶n x¹ nµy phô thuéc vµo c¸c kÝch thÝch do tiÕp xóc, c¶m gi¸c vµ nhiÖt ®é. Do vËy, khi khai th¸c tinh dÞch ©m ®¹o gi¶ cÇn chuÈn bÞ chu ®¸o, ®¶m b¶o ¸p suÊt, nhiÖt ®é vµ ®é trßn cÇn thiÕt. Ở bß ®ùc, khi d­¬ng vËt thß ra, do sù s¾p xÕp cña cÈu tróc mµng bäc quy ®Çu nªn khi mµng bäc duçi ra sÏ lµm cho d­¬ng vËt xoay lç niÖu sinh dôc sÏ quay theo chiÒu kim ®ång hå mét gãc 300o khi xuÊt tinh. Trong giao phèi tù nhiªn, hiÖn t­îng nµy s¶y ra khi d­¬ng vËt cho vµo ©m ®¹o. Thêi gian giao cÊu lµ kho¶ng 1-2 gi©y. Khi con ®ùc ®­îc d­¬ng vËt vµo ©m ®¹o, nã sÏ thóc m¹nh tíi tr­íc vµ xuÊt tinh ngay. 2.4.3.5. Ph¶n x¹ phãng tinh §©y lµ ph¶n x¹ cuèi cïng trong mét chuçi c¸c ph¶n x¹ sinh dôc phøc t¹p, kh«ng ®iÒu kiÖn. Nã ®­îc biÓu hiÖn b»ng viÖc tinh dÞch ®­îc phãng ra tõ ®­êng sinh dôc cña con ®ùc. Ph¶n x¹ nµy ®­îc thùc hiÖn nhê sù co c¸c c¬ ë phô dÞch hoµn, èng dÉn tinh, c¸c tuyÕn sinh dôc phô vµ ®­¬ng niÖu sinh dôc d­íi t¸c ®éng cña oxytoxin do tuyÕn yªn tiÕt ra. C­êng ®é cña ph¶n x¹ phãng tinh quyÕt ®Þnh sè l­îng vµ chÊt l­îng tinh dÞch phãng ra. 2.5. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng tíi søc s¶n suÊt tinh 2.5.1. Gièng Tuú tõng gièng tÇm vãc to hay nhá, c­êng ®é trao ®æi chÊt m¹nh hay yÕu, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi thêi tiÕt khÝ hËu tèt hay kh«ng mµ cã sè l­îng vµ chÊt l­îng s¶n xuÊt tinh dÞch kh¸c nhau. VÝ dô, bß ®ùc gièng «n ®íi (800-1000 kg) mçi lÇn lÊy tinh cã thÓ cho 8-9 ml hay thËm chÝ 10-15 ml, cßn bß néi cña ta chØ cho ®­îc 3-5 ml. Bß «n ®íi nhËp vµo n­íc ta do thÝch nghi víi khÝ hËu mïa hÌ kÐm nªn l­îng tÝnh dÞch gi¶m vµ tÝnh h¨ng còng kÐm. 2.5.2. Thøc ¨n Thøc ¨n lµ mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn sè l­îng vµ chÊt l­îng tinh dÞch. Trao ®æi chÊt cña bß ®ùc gièng cao h¬n bß th­êng 10-12%, thµnh phÇn tinh dÞch còng ®Æc biÖt h¬n c¸c s¶n phÈm kh¸c. V× vËy nhu cÇu thøc ¨n cho ®ùc gièng ®ßi hái ®Çy ®ñ c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. Tiªu chuÈn ¨n hîp lý, khÈu phÇn c©n b»ng th× chÊt l­îng tinh dÞch sÏ tèt. NÕu ¨n qu¸ nhiÒu con vËt sÏ qu¸ bÐo vµ ph¶n x¹ tÝnh sÏ kÐm nªn cho tinh kh«ng tèt. Gi¸ trÞ sinh vËt häc cña ®¹m vµ l­îng ®¹m trong khÈu phÇn cã ¶nh h­ëng râ rÖt tíi chÊt l­îng tinh dÞch. Tû lÖ protein/bét ®­êng ¶nh h­ëng tíi tíi tiªu ho¸ nªn cã ¶nh h­ëng tíi tinh dÞch. §èi víi bß ®ùc gièng tû lÖ nµy 1/1,2-1,5. KhÈu phÇn thiÕu vitamin ®Æc biÖt lµ thiÕu vitamin A cã ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn phÈm chÊt tinh dÞch. ThÝ nghiÖm víi khÈu phÇn chøa 120-130 mg caroten/ ®¬n vÞ thøc ¨n (§VTA) cho tinh trïng yÕu vµ Ýt, dÞch hoµn tho¸i ho¸, con vËt kÐm h¨ng khi n©ng lªn 640-774 mg/§VTA th× sau 21 ngµy phÈm chÊt tinh dÞch ®­îc phôc håi. Vitamin C còng cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi phÈm chÊt tinh dÞch. Tinh dÞch tèt cã 3-8 mg vitamin C/100ml. NÕu chØ cã 2 mg/100ml th× nhiÒu chØ tiªu tinh dÞch cã biÓu hiÖn xÊu. C¸c chÊt kho¸ng ®Æc biÖt lµ P, cã ¶nh h­ëng nhiÒu tíi tinh dÞch, bëi v× P cÇn cho sù trao ®æi ®­êng. MÆt kh¸c nã cßn lµ thµnh phÇn axit nucleic vµ photphatit hay lyp«photphatit lµ nh÷ng chÊt cã nhiÒu trong tinh trïng. V× vËy, thiÕu P th× qu¸ tr×nh h×nh thµnh tinh trïng sÏ gi¶m tû lÖ thô thai thÊp. CÊu tróc khÈu phÇn vµ lo¹i h×nh thøc ¨n còng cã ¶nh h­ëng rÊt râ rÖt tíi chÊt l­îng tinh dÞch. Nªn cho ®ùc gièng ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n toan tÝnh vµ dung tÝch nhá nh­ thøc ¨n h¹t, c¸m, kh« dÇu, b· ®Ëu vµ c¸c thøc ¨n cã nguån gèc ®éng vËt. 2.5.3. Ch¨m sãc C¸ch cho ¨n t¾m ch¶i vËn ®éng th¸i ®é cña ng­êi ch¨m sãc vµ lÊy tinh cã ¶nh h­ëng rÊt lín tíi sè l­îng vµ chÊt l­îng tinh khai th¸c. Cã thÓ kh«ng lÊy ®­îc mét sè tinh nµo trong mét thêi gian dµi vµ cã thÓ lµm háng bß ®ùc gièng nÕu ch¨m sãc qu¶n lý kh«ng tèt. 2.5.4. ChÕ ®é lÊy tinh Qu¸ tr×nh h×nh thµnh tinh trïng lµ qu¸ tr×nh liªn tôc. NÕu khai th¸c th­a qu¸ th× tinh trïng kh«ng ®­îc lÊy ra kÞp thêi nªn phÈm chÊt gi¶m vµ cã thÓ lµm cho con ®ùc th­ d©m. Ng­îc l¹i nÕu khai th¸c qu¸ nÆng th× tinh trïng non trong tinh dÞch sÏ nhiÒu vµ cã chÊt l­îng kÐm. Qua thÝ nghiÖm ng­êi ta thÊy r»ng khai th¸c tinh 1 lÇn/ngµy kh«ng ¶nh h­ëng xÊu tíi sù h×nh thµnh tinh trïng vµ kh¶ n¨ng thô thai. Mét sè tµi liÖu cho r»ng lÊy tinh c¸ch nhau 2-3 ngµy nh­ng khai th¸c 2-3 lÇn trong mét ngµy lÊy tinh th× sè l­îng tinh trïng còng kh«ng kÐm so víi lÊy mét lÇn mét ngµy. 2.5.5. Thêi tiÕt khÝ hËu Ở c¸c n­íc «n ®íi chÊt l­îng tinh dÞch kÐm nhÊt lµ vµo mïa ®«ng, tèt nhÊt lµ vµo mïa hÌ vµ mïa thu. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ ®o ¸nh s¸ng. Nh­ng ë n­íc ta tinh dÞch th­êng kÐm nhÊt lµ mïa hÌ do qu¸ n¾ng nãng. Bß ®ùc d­íi 4 tuæi chÞu ¶nh h­ëng cña ngo¹i c¶nh râ rÖt h¬n so víi bß lín tuæi, nhÊt lµ nhiÖt ®é. L­îng tinh dÞch tèt nhÊt lµ vô ®«ng xu©n, mïa hÌ gi¶m nhiÒu mïa thu l¹i t¨ng lªn. 2.5.6. Tuæi Tuæi thä cña bß ®ùc gièng cã thÓ ®¹t 18-20 n¨m, nh­ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nªn th­êng sö dông 5-8 n¨m. Cµng giµ phÈm chÊt tinh dÞch cµng kÐm. Tuy vËy d­íi 15 tuæi, ¶nh h­ëng cña tuæi kh«ng lín mµ chñ yÕu lµ do nh÷ng nh©n tè kh¸c. 2.6. Nu«i d­ìng ®ùc gièng 2.6.1. Tiªu chuÈn thøc ¨n vµ møc ¨n Thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc kh«ng c©n b»ng còng nh­ qu¸ thõa sÏ lµm gi¶m ho¹t tÝnh sinh dôc, chÊt l­îng tinh dÞch vµ rót ng¾n thêi gian sö dông bß ®ùc. Trao ®æi c¬ b¶n cña ®ùc gièng cao h¬n bß ®ùc thiÕn 15-20%. Do ®ã khi nu«i d­ìng bß ®ùc gièng ph¶i c¨n cø vµo c­êng ®é sö dông, møc nu«i d­ìng ph¶i ®¶m b¶o cho bß ®ùc khoÎ m¹nh nh­ng kh«ng ®­îc tÝnh mì qu¸ nhiÒu ph¶i cã tÝnh h¨ng cao vµ chÊt l­îng tinh dÞch tèt. NÕu chÊt l­îng tinh dÞch gi¶m suèt cÇn ph¶i kiÓm tra l¹i chÓ ®é nu«i d­ìng. 2.6.2. Nhu cÇu n¨ng l­îng vµ protein Theo ph­¬ng ph¸p tÝnh hiÖn hµnh ë n­íc ta, nhu cÇu n¨ng l­îng cho bß ®ùc gièng theo b¶ng trªn. Bß ®ùc t¬ hoÆc bß gÇy mçi ngµy t¨ng 0,5-1/§VTA. NÕu mçi ngµy bß ®ùc lao t¸c 2-3h th× ph¶i cho ¨n thªm 0,5-1 §VTA n÷a. 2.6.2.1. Nhu cÇu kho¸ng Ca: 7-8g, P:6-7 g/§VTA, NaCl: 7-8 g/100kg P. C¸c kho¸ng vi l­îng còng cã vai trß lín ®èi víi bß ®ùc gièng: Co, Zn, I, Mn. Hµm l­îng c¸c lo¹i kho¸ng nµy trong thøc ¨n phô thuéc vµo mïa, ®Êt, ph©n bãn. CÇn chó ý ®¶m b¶o nhu cÇu ®ùc gièng vÒ vitamin A vµ D: 100mg/caroten/100kg P. Khi khÈu phÇn thiÕu caroten th× bæ sung chÕ phÈm vitamin A (1mg caroten = 500 UI vitamin A). Chó ý cung cÊp vitamin D trong mïa ®«ng. Cã thÓ bæ sung men chiÕu x¹ còng nh­ c¸c chÕ phÈm vitamin D2 hoÆc D3. Nhu cÇu n¨ng l­îng vµ protein cña ®ùc gièng Khèi l­îng Møc ®é khai th¸c NghØ phèi Trung b×nh Phèi nhiÒu Nhu cÇu n¨ng l­îng (§VTA) 400 4,8-5,3 5,2-5,8 5,6-6,1 500 5,4-6,1 6,0-6,6 6,4-7,0 600 6,1-6,7 6,7-7,5 7,2-8,0 700 6,7-7,6 7,3-8,2 7,9-8,7 800 7,3-8,3 7,8-8,9 8,5-9,5 900 7,9-8,9 8,6-9,5 9,2-10,2 1000 `8,4-9,4 9,1-10,0 9,8-10,8 2.6.3. Thøc ¨n vµ khÈu phÇn 2.6.3.1. Nguyªn t¾c phèi hîp khÈu phÇn thøc ¨n cho bß ®ùc gièng KhÈu phÇn ¨n cña bß ®ùc gièng cÇn phèi hîp tõ nhiÒu lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ngon miÖng. CÇn sö dông lo¹i thøc ¨n cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao, dung tÝch nhá ®Ó ®¶m b¶o cho bông bß ®ùc gièng thon gän. 2.6.3.2. C¸c lo¹i thøc ¨n vµ møc sö dông - Cá kh« VÒ mïa ®«ng cã thÓ cho ¨n 0,8-1,2 kg mïa hÌ 0,4-0,5kg/100kg khèi l­îng c¬ thÓ t­¬ng øng 5-10 kg vµ 3-5 kg/con/ngµy. - Thøc ¨n nhiÒu n­íc Bao gåm c¸c lo¹i thøc ¨n nh­ ñ xanh, cñ qu¶. §èi víi thøc ¨n ñ xanh ®­îc dïng vµo mïa ®«ng khi kh«ng cã cá xanh. L­îng thøc ¨n ñ xanh tõ 0,8-1kg/100 kg khèi l­îng c¬ thÓ, tÝnh trung b×nh cho mét ®ùc gièng/1 ngµy ®ªm lµ 8-10 kg. Thøc ¨n cñ ®Æc biÖt cÇn thiÕt khi sö dông thøc ¨n ñ xanh. L­îng thøc ¨n cñ qu¶ lµ 1-1,5 kg/100 kg khèi l­îng c¬ thÓ. Cã thÓ cho ¨n tõ 6-10 kg cñ qu¶/®ùc gièng/ngµy ®ªm. Vµo thêi kú phèi nÆng, viÖc sö dông cµ rèt trong khÈu phÇn cho ®ùc gièng cã t¸c dông thóc ®Èy qu¸ tr×nh tiªu ho¸ vµ trao ®æi chÊt, g©y ¶nh h­ëng tèt tíi chÊt l­îng tinh dÞch. Trong cµ rèt rÊt nhiÒu caroten vµ cã thÓ cho ¨n 4-6 kg/con/ngµy ®ªm. §Ó c©n b»ng tû lÖ ®­êng/protein cã thÓ cho ¨n c¸c lo¹i cñ qu¶ giµu ®­êng. Kh«ng nªn cho ®ùc gièng ¨n b¾p c¶i do trong ®ã cã c¸c chÊt lµm rèi lo¹n chøc n¨ng tuyÕn gi¸p vµ trao ®æi i-èt trong c¬ thÓ. Kh«ng nªn cho ¨n c©y ng« ñ xanh trong mét thêi gian dµi v× trong ®ã cã chøa nhiÒu phytoestrogen cã ¶nh h­ëng xÊu tíi ho¹t tÝnh sinh dôc vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh tinh trïng. - Cá tu¬i VÒ mïa hÌ ®ùc gièng cÇn cho ¨n cá t­¬i víi sè l­îng h¹n chÕ. L­îng cá t­¬i thÝch hîp lµ tö 2-2,5 kg/100kg khèi l­îng c¬ thÓ/ngµy ®ªm. Tèt nhÊt 50% l­îng cá xanh cho ¨n d­íi d¹ng ph¬i t¸i. ViÖc cho ¨n mét sè l­îng lín thøc ¨n xanh th­êng lµ nguyªn nh©n lµm gi¶m ho¹t tÝnh sinh dôc cña ®ùc gièng. Thøc ¨n xanh tõ c¸c lo¹i c©y hä ®Ëu chØ nªn cho ¨n ë d¹ng míi c¾t hoÆc ph¬i kh« hoµn toµn. - Thøc ¨n tinh L­îng thøc ¨n tinh tÝnh cho 100 kg khèi l­îng c¬ thÓ ®ùc gièng kho¶ng 0,4-0,5 kg/ngµy ®ªm. C¸c lo¹i thøc ¨n tinh nªn cho ¨n d­íi d¹ng hçn hîp hoµn chØnh hoÆc tõ dµng hçn hîp tõ nhiÒu lo¹i nguyªn liÖu. ChØ cho ®ùc gièng ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n cã chÊt l­îng tèt. Trong tr­êng hîp c¸c lo¹i thøc ¨n ®a d¹ng vµ cã chÊt l­îng cao th× kh«ng ph¶i ®­a vµo khÈu phÇn c¸c lo¹i thøc ¨n cã nguån gèc ®éng vËt. NÕu khÈu phÇn gåm c¸c thøc ¨n thùc vËt, kh«ng ®Çy ®ñ dinh d­ìng hoÆc sö dông ®ùc gièng ë møc ®é cao th× viÖc ®­a vµo khÈu phÇn c¸c thøc ¨n cã nguån gèc ®éng vËt sÏ cã ¶nh h­ëng tèt tíi chÊt l­îng tinh dÞch. Ng­êi ta th­êng bæ sung bét thÞt, bét x­¬ng, bét m¸u, bét c¸, s÷a t¸ch b¬, trøng gµ… vµo khÈu phÇn ¨n cña ®ùc gièng. ChØ tiªu Khèi l­îng bß (kg) 800 900 1000 Cá kh« (kg) 6 6 6 Cá t­¬i (kg) 15 18 20 Thøc ¨n hçn hîp (kg) 3,5 3,9 4,1 Muèi ¨n (g) 60 68 75 Gi¸ trÞ dinh d­ìng §VTA 9,4 10,1 10,9 ME (MJ) 107,6 117,5 123,8 VCK (kg) 11 11,9 12,8 Protein th« (g) 2225 2415 2585 Protein tiªu ho¸ (g) 1345 1471 1580 Ca (g) 68 77 85,4 P (g) 59 67,5 74,1 §Ó ®¶m b¶o c©n b»ng vÒ khÈu phÇn vÒ c¸c vitamin cÇn bæ sung vµo khÈu phÇn gi¸ ®ç hoÆc thãc mÇm (0,3-0,5 kg/con/ngµy) vµ c¸c chÕ phÈm vitamin A, D, E. C¸c kho¸ng vi l­îng vµ vitamin th­êng ®­îc ®­a vµo thµnh phÇn cña thøc ¨n hçn hîp hoÆc premix theo tiªu chuÈn quy ®Þnh. Vµo kú phèi gièng, ng­êi ta th­êng bæ xung vµo khÈu phÇn ¨n cña ®ùc gièng 2-3 qu¶ trøng gµ t­¬i (cho ¨n sau khi phèi gièng vµ khai th¸c. 2.6.3.3. ChÕ ®é ¨n Bß ®ùc gièng th­êng ¸p dông ph­¬ng ph¸p nu«i nhèt t¹i chuång lµ chÝnh, kÕt hîp víi vËn ®éng hîp lý. Tuy nhiªn tuú theo ®iÒu kiÖn cña c¬ së s¶n xuÊt, ®ùc gièng cã thÓ ch¨n th¶ trªn b·i nh­ng nhÊt thiÕt ph¶i ®­îc tÝnh to¸n, c©n ®èi khÈu phÇn bæ sung thªm thøc ¨n t¹i chuång. ChÕ ®é ¨n uèng cã thÓ ¸p dông cho bß ®ùc gièng lµ cho ¨n 3 lÇn/ngµy. Nguyªn t¾c lµ kh«ng cho ¨n lÉn lén thøc ¨n mµ ph¶i cho ¨n theo tr×nh tù tinh- th« xanh- th« kh«. Buæi s¸ng: cho ¨n 1/2 l­îng thøc ¨n tinh, 1 phÇn cñ qu¶, 2-3kg cá kh«. Cho ¨n vµo kho¶ng 9h, sau khi khai th¸c tinh hoÆc phèi gièng. Buæi tr­a: cho ¨n cá t­¬i (vÒ mïa hÌ) hoÆc thøc ¨n ñ xanh, ñ hÐo (vÒ mïa ®«ng) vµ phÇn cñ qu¶ cßn l¹i. Cho ¨n vµo lóc 11h30. Buæi chiÒu: Cho ¨n l­îng thøc ¨n tinh vµ phÇn cá kh« cßn l¹i. ¡n lóc 17h- 17h30. Mïa hÌ ®ùc gièng cã thÓ ®­îc ch¨n th¶ c¶ ngµy. Mçi ®ùc gièng cÇn 0,3-1ha ®ång cá trång. C¸c l« ch¨n th¶ cÇn ®­îc lu©n chuyÓn, kh«ng qu¸ 10 ngµy/l« vµ tÝnh to¸n ®Ó trë l¹i l« cò sau 40 ngµy. §Þnh møc bãn ph©n ®¹m lµ kho¶ng 120 kg/ha hoÆc 30 kg cho mét chu kú ch¨n th¶. 2.7. Ch¨m sãc vµ qu¶n lý bß ®ùc gièng 2.7.1. Chuång tr¹i Chuång tr¹i nu«i bß ®ùc gièng cÇn ¸p dông nhu cÇu nh­ sau: VÞ trÝ x©y dùng: viÖc lùa chän chuång tr¹i nu«i bß ®ùc gièng ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh chung vÒ vÖ sinh phßng dÞch, chuång nu«i ph¶i ®Æt xa c¸c khu d©n c­, c¸c khu c«ng nghiÖp... nh»m ®¶m b¶o yÕu tè c¸ch ly, h¹n chÕ l©y chuyÒn dÞch bÖnh, « nhiÔm m«i tr­êng. Thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c quy ®Þnh khi ra vµo khu ch¨n nu«i. Tr­íc cæng, cöa ra vµo ph¶i nhÊt thiÕt cã hè x¸t trïng. Ng­êi lµm vÞªc trong khu ch¨n nu«i ph¶i th­êng xuyªn thùc hiÖn c¸c kh©u x¸t trïng tr­íc khi vµ sau khi lµm viÖc trong khu ch¨n nu«i: Thay ®æi quÇn ¸o, dÇy ñng, t¾m röa... NÕu ®ùc gièng ®­îc nu«i chung trong tr¹i ch¨n nu«i víi c¸c loai bß kh¸c th× chuång nu«i ®ùc gièng ®­îc x©y dùng ë ®Çu h­íng giã, gÇn chuång bß c¸i t¬ vµ c¸i sinh s¶n ®Ó kÝch thÝch qu¸ tr×nh ®éng dôc cña con c¸i. Chuång tr¹i ph¶i ®­îc thiÕt kÕ hîp lý gi÷a c¸c khu: nu«i nhèt, vËn ®éng, ch¨n th¶, bÖnh x¸... Rãng chuång ph¶i ®­îc lµm bëi c¸c vËt liÖu ch¾c ch¾n. Cã thÓ sö dông c¸c lo¹i èng týp hîp kim hoÆc c¸c lo¹i gç ch¾c. Ở c¸c n­íc nhiÖt ®íi nh­ n­íc ta chuång tr¹i cÇn ph¶i ®¶m b¶o th«ng tho¸ng, m¸t mÎ vÒ mïa hÌ, thËm chÝ ph¶i x©y dùng hÖ thèng lµm m¸t vßi phun n­íc. Yªu cÇu kÝch th­íc diÖn tÝch chuång nu«i: Mçi ®ùc gièng ®­îc nhèt ë mét « chuång riªng th«ng th­êng c¸c « chuång thiÕt kÕ cho mét ®ùc gièng tr­ëng thµnh kho¶ng 10-12m2/con, cïng víi diÖn tÝch s©n ch¬i kho¶ng 18-20m2/con. §Æc biÖt rµo ch¾n gi÷a c¸c « chuång ®¶m b¶o ®é cao 2-2,2m. §èi víi bª nghÐ d­íi 12 th¸ng tuæi nhèt chung 2-4 con trªn 1 « chuång víi diÖn tÝch nh­ trªn. NÒn chuång ph¶i ch¾c ch¾n kh« r¸o, kh«ng tr¬n tr­ît, cã ®é dèc võa ph¶i,kh«ng ®äng n­íc, dÔ vÖ sinh. 2.7.2. Ch¨n th¶ §èi víi c¸c tr¹i gièng nu«i theo ph­¬ng thøc ch¨n th¶ hoÆc b¸n ch¨n th¶ th× ph¶i cÇn quy ho¹ch, thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng ®ång cá cho ®ùc gièng. C¸c b·i ch¨n th¶ nµy cã thÓ ë xa chuång tõ 0,5-1 km ®Ó kÕt hîp cho ®ùc gièng vËn ®éng khi ch¨n th¶. ChÊt l­îng ®ång cá ch¨n th¶ nµy ph¶i tèt, ®¶m b¶o cung cÊp cá non cho ®ùc gièng. Cã thÓ lùa chän c¸c gièng cá trång phï hîp ®Ó x©y dùng b·i ch¨n vµ ®Þnh kú c¶i t¹o, ch¨m sãc ®ång cá, ®¶m b¶o n¨ng suÊt cao. 2.7.3. VËn ®éng VËn ®éng víi ®ùc gièng mang tÝnh chÊt c­ìng bøc. Khi chÕ ®é vËn ®éng hîp lý sÏ n©ng cao kh¶ n¨ng phèi gièng vµ chÊt l­îng tinh dÞch, t¨ng c­êng qu¸ tr×nh tiªu ho¸ thøc ¨n, hÖ c¬ x­¬ng ch¾c khoÎ, t¨ng tÝnh h¨ng, t¨ng c­êng ®é trao ®æi chÊt, gi¶m tÝnh tÝch luü mì. Cã c¸c h×nh thøc vËn ®éng nh­ sau: 2.7.3.1. VËn ®éng kÕt hîp ch¨n th¶ 2.7.3.2. VËn ®éng xung quanh trôc quay 2.7.3.3.VËn ®éng kÕt hîp thao t¸c nhÑ 2.7.3.4. X©y dùng vËn ®éng PhÇn 3 §èi t­îng, néi dung, thêi gian ®Þa ®iÓm vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. §èi t­îng nghiªn cøu Bª ®ùc t¹o ra t¹i ViÖt Nam cã ngo¹i h×nh ®Ñp, cã tû lÖ nguån gen HF lµ 3/4 vµ 7/8 sinh ra tõ c¸c bß c¸i lai ®· ®­îc chän läc vµ ®ùc HF thuÇn cao s¶n. 3.2. Thêi gian, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu Thêi gian: tõ ngµy 20/02/2009 ®Õn ngµy 06/06/2009 §Þa ®iÓm: ViÖn ch¨n nu«i (Thôy Ph­¬ng-Tõ Liªm-Hµ Néi) và (Trung t©m gièng gia sóc lín Trung ­¬ng Ba V×-Hµ Néi). 3.3. Néi dung nghiªn cøu 3.3.1. X¸c ®Þnh kÝch th­íc c¸c chiÒu ®o cña bß 3/4HF vµ 7/8 HF qua c¸c th¸ng tuæi 3.3.2. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng t¨ng khèi l­îng cña bß 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi 3.3.3. C¸c chØ tiªu vÒ chÊt l­îng tinh dÞch cña bß 3/4HF vµ 7/8HF 3.3.4. X¸c ®Þnh tû lÖ phèi gièng cã chöa cña bß 3/4HF vµ 7/8HF 3.3.5. X¸c ®Þnh mét sè ®Æc ®iÓm di truyÒn vÒ khèi l­îng cña bß 3/4HF vµ 7/8 HF qua c¸c th¸ng tuæi 3.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.4.1. Chän bß ®ùc tèt Nguån ®ùc gièng nhËp néi hoÆc t¹o ra cã chÊt l­îng cao: NSS > 12.000kg/chu k×. Nguån tinh hoÆc ph«i nhËp néi cã chÊt l­îng cao: NSS >12.000kg/chu k×. 3.4.2. Chän bß c¸i HF lai tèt, phèi víi tinh HF cao s¶n t¹o bª ®ùc ®Ó chän gièng §iÒu kiÖn: - Lý lÞch râ rµng: c¸c chØ tiªu gièng cña bè vµ mÑ ®Òu tèt, NSS cao: + > 4000 kg/chu kú ®èi víi nhãm 3/4HF vµ tû lÖ mì s÷a >3,6%. + > 3000kg/chu kú ®èi víi nhãm 1/2HF vµ tû lÖ mì s÷a >3,8%, vµ - Ngo¹i h×nh ®Ñp: cã h×nh d¸ng cña bß s÷a lai lang tr¾ng ®en vµ kháe m¹nh. - §Î tõ løa 2 ®Õn løa 6. 3.4.3. Chän bª ®ùc ®Ó kiÓm tra lµm ®ùc gièng Nh÷ng bª ®ùc sinh ra cã tû lÖ gen cña gièng bß s÷a HF: 3/4HF vµ 7/8HF, ®¹t c¸c tiªu chuÈn sau ®©y ®­îc chän vÒ c¬ së nghiªn cøu ®Ó kiÓm tra chän läc lµm ®ùc gièng: -Bè lµ ®ùc gièng, ph«i, tinh cã chÊt l­îng cao: NSS >12.000kg/chu k×. - MÑ lai cã chÊt l­îng tèt: lý lÞch râ rµng: + NSS > 4.000 kg/chu k×, TLMS >3,7% ®èi víi nhãm bß 3/4HF. + NSS > 3.000kg/chu kú, TLMS >3,8% ®èi víi nhãm bß 1/2HF. - Bª ®ùc ®­îc sinh ra tõ løa 2 ®Õn løa 6. - Khèi l­îng s¬ sinh: >33kg (3/4HF) vµ >35 kg (7/8HF). - Ngo¹i h×nh ®Ñp: kháe m¹nh, thÓ hiÖn d¸ng ®ùc gièng cña bß s÷a HF lai lang tr¾ng ®en vµ hßn cµ ph¸t triÓn, c©n ®èi. - Khèi l­îng vµ kÝch th­íc qua c¸c th¸ng tuæi: cao vai, cao khum, dµi th©n chÐo, réng ngùc, s©u ngùc, vßng ngùc, vßng èng vµ t¨ng khèi l­îng. 3.4.4. ChÊt l­îng tinh dÞch bß ®ùc lai h­íng s÷a 3/4HF vµ 7/8HF 3.4.4.1. TËp luyÖn nh¶y gi¸ bª ®ùc lai h­íng s÷a 3/4HF vµ 7/8HF - Bª ®ùc 15 th¸ng tuæi, kho¶ng 320-330 kg vµ ®Çy ®ñ c¸c tiªu chuÈn cña ®ùc gièng bß lai h­íng s÷a lµ cã thÓ luyÖn nh¶y gi¸ ®Ó kiÓm tra chÊt l­îng tinh. - Nh¶y gi¸ cã thÓ luyÖn tõ th¸ng tuæi thø 16 ®Õn th¸ng thø 19. - Sau khi nh¶y gi¸ ®¹t yªu cÇu, lÊy tinh ®Ó kiÓm tra chÊt l­îng. 3.4.4.2. KiÓm tra tinh dÞch bß ®ùc lai h­íng s÷a 3/4HF vµ 7/8HF C¸c chØ tiªu cô thÓ cÇn ®­îc ®¸nh gi¸ vÒ chÊt l­îng tinh lµ: - L­îng tinh dÞch: V (ml ): nh÷ng lÇn ®Çu ph¶i ®¹t >3-4 ml/lÇn. - Ho¹t lùc tinh trïng: A (%): møc tèi thiÓu ph¶i ®¹t > 75%. - Nång ®éc tinh trïng: C (tØ/ml): tèi thiÓu ®¹t >1tû tinh trïng/ml. - Kú h×nh: møc tèi ®a ph¶i ®¹t <15%. - pH tinh dÞch: 6,8-6,9 ( kh«ng v­ît qu¸ 7). 3.4.4.3. Bß c¸i lµ chÞ em cïng cha cïng mÑ cña bß ®ùc ®· kiÓm tra - Kh¶ n¨ng sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn giai ®o¹n hËu bÞ. - Kh¶ n¨ng ph¸t dôc vµ sinh s¶n: phèi gièng vµ ®Î lÇn ®Çu. - Kh¶ n¨ng cho s÷a vµ chÊt l­îng s÷a løa ®Çu. 3.4.4.4. Bß ®ùc ®· ®­îc kiÓm tra - S¶n xuÊt 2.000 liÒu tinh/®ùc nÕu chÊt l­îng tinh tèt. - Phèi thö nghiÖm 300 liÒu trong s¶n xuÊt cho mét sè vïng. - S¶n xuÊt tiÕp 2.000-4.000 liÒu nÕu chÞ em g¸i cïng cha cïng mÑ cña nã sinh tr­ëng, ph¸t triÓn tèt. - S¶n xuÊt tiÕp 2.000-4.000 liÒu nÕu chÞ em g¸i cïng cha cïng mÑ cña nã sinh s¶n tèt: ®éng dôc, ®Î lÇn ®Çu sím vµ NSS, TLMS tèt. Sau khi ®¸nh gi¸ ®µn con cña mçi ®ùc gièng vÒ NSS vµ chÊt l­îng s÷a løa ®Çu, cã thÓ kh¼ng ®Þnh chÊt l­îng ®ùc gièng lai h­íng s÷a 3/4HF vµ 7/8HF. Nh÷ng c¸ thÓ ®ùc gièng tèt sÏ ®­îc chän vµo ®µn h¹t nh©n ®Ó phôc vô c«ng t¸c nh©n gièng vµ ®ång thêi phèi réng vµo s¶n xuÊt ®Ó ®­a ®µn bß lai h­íng s÷a ph¸t triÓn víi chÊt l­îng ngµy mét cao h¬n vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy mét lín h¬n. 3.5. Ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n Sö dông ch­¬ng tr×nh Excel vµ MINITAB, so s¸nh sai kh¸c dung ph­¬ng ph¸p thö Tukey (NguyÔn V¨n §øc vµ Lª Thanh H¶i, 2002). Các tham số thống kê theo dõi được sử lý là: - Giá trị trung bình (): là tham số đặc trưng cho sự tập chung các giá trị quan sát đươc. == Trong đó: : giá trị kiểu hình của cá thể 1, 2, 3…., n n: dung lượng mẫu - Độ lệch chuẩn (): dùng độ lệch chuẩn để đánh giá mức độ biến dị của tính trạng. Độ lệch chuẩn () được tính theo công thức sau: = Trong đó: giá trị biến số thứ i : giá trị trung bình n: dung lượng mẫu. - Hệ số biến động (Cv%) là tham số đặc trưng cho mức độ phân tán đã được đơn vị hóa của giá trị quan sát được. Cv(%)=x100 Trong đó: S: độ lệch chuẩn : giá trị trung bình PhÇn 4 KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 4.1. KÝch th­íc vµ chiÒu ®o cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi KÝch th­íc vµ chiÒu ®o cña bß ®ùc gièng ®­îc ®¸nh gi¸ bëi nhiÒu chØ tiªu: cao vai, cao khum, dµi th©n chÐo, s©u ngùc, réng ngùc, vßng ngùc, vßng èng,... C¸c chØ tiªu nµy chÞu ¶nh h­ëng bëi nhiÒu yÕu tè nh­: gièng, kü thuËt, ch¨n nu«i, c«ng t¸c vÖ sinh phßng bÖnh... V× vËy, th­êng xuyªn theo dâi ®¸nh gi¸ kÝch th­íc c¸c chØ tiªu trªn cã ý nghÜa quan träng tíi sù ph¸t triÓn cña ®µn ®ùc gièng. KÝch th­íc cao vai cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi Kích thước cao vai của bò đực được đo bằng thước gậy là khoảng cách từ mặt đất đến điểm sau của u vai. Kích thước cao vai của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến 24 tháng tuổi được thể hiện ở bảng 4.1. B¶ng 4.1. KÝch th­íc cao vai cña bß ®ùc 3/4HF vµ 7/8HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 Cao vai SS 13 70,38 2,23 11,42 3 13 88,12 0,68 2,78 6 13 108,87 1,51 5,65 9 13 113,70 2,16 7,35 12 8 119,25 1,79 4,24 18 4 124,38 2,15 3,46 24 7 132,64 1,64 3,27 KÝch th­íc trung b×nh cao vai cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu t¨ng. Lóc s¬ sinh ®o kÝch th­íc cao vai cña bß ®ùc gièng c¶ 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t gi¸ trÞ trung b×nh lµ: 70,38cm nh­ng ®Õn khi 24 th¸ng tuæi th× kÝch th­íc cao vai ®o ®­îc cña 7 con bß ®ùc gièng ®¹t gi¸ trÞ trung b×nh lµ: 132,64. Qua 24 th¸ng kÝch th­íc cao vai trung b×nh cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8 HF t¨ng lªn 1,7 lÇn. Tuy nhiªn, kÝch th­íc cao vai t¨ng trong c¸c th¸ng tuæi lµ kh¸c nhau. KÝch th­íc cao vai trung b×nh cña bß ®ùc gièng t¨ng m¹nh nhÊt lµ tõ lóc s¬ sinh ®Õn lóc 3 th¸ng tuæi ®¹t 17,72 cm. Sau ®ã kÝch th­íc cao vai trung b×nh cña bß ®ùc gièng vÉn t¨ng nh­ng víi møc ®é t¨ng gi¶m. KÝch th­íc cao vai trung b×nh cña bß ®ùc gièng t¨ng thÊp nhÊt lµ tõ th¸ng tuæi 12 ®Õn th¸ng tuæi thø 18 chØ ®¹t 5,13 cm nh­ng l¹i t¨ng trë l¹i tõ th¸ng tuæi 18 ®Õn th¸ng tuæi 24 ®¹t 8,26 cm. KÕt qu¶ kÝch th­íc cao vai trªn còng t­¬ng ®­¬ng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña TrÇn Träng Thªm vµ céng sù (2000). Sự tăng kích thước cao vai của bò đực giống 3/4HF và 7/8HF được thể hiện ở đồ thị 4.1. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm Đồ thị 4.1. Sự tăng kích thước cao vai qua các tháng tuổi KÝch th­íc cao khum cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi Kích thước cao khum được đo bằng thước gậy là khoảng cách từ mặt đất đến điểm cao nhất của xương khum. Kích thước cao khum của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến khi 24 tháng tuổi được biểu hiện ở bảng 4.2. B¶ng 4.2. KÝch th­íc cao khum cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8 HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 Cao khum SS 13 77,69 1,92 8,9 3 13 95,15 0,71 2,7 6 15 108,93 1,81 6,45 9 15 117,67 1,83 6,01 12 8 122,13 1,51 3,49 18 4 128,38 2,86 4,45 24 6 139,00 1,31 2,3 Qua b¶ng trªn ta nhËn thÊy: kÝch th­íc trung b×nh cao khum cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu t¨ng theo c¸c th¸ng tuæi. Lóc s¬ sinh ®o kÝch th­íc trung b×nh cao khum cña c¶ bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t 77,69 cm nh­ng ®Õn khi ®o kÝch th­íc cao khum trung b×nh cña 6 bß ®ùc gièng chóng ®¹t 139,00 cm. Qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc cao khum trung b×nh cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF t¨ng lªn 1,78 lÇn. Nh­ vËy, tèc ®é t¨ng kÝch th­íc trung b×nh cao khum cña bß ®ùc gièng tõ lóc s¬ sinh ®Õn 24 th¸ng tuæi còng tu¬ng ®­¬ng víi tèc ®é t¨ng kÝch th­íc trung b×nh cao vai cña chóng. KÝch th­íc trung b×nh cao khum cña bß ®ùc gièng t¨ng m¹nh nhÊt lµ tõ khi s¬ sinh ®Õn 3 th¸ng tuæi lµ 17,46 cm. KÝch th­íc trung b×nh cao khum ®¹t møc ®é t¨ng thÊp nhÊt lµ tõ th¸ng tuæi thø 12 ®Õn th¸ng tuæi thø 18 lµ 6,25 cm. Sau ®ã kÝch th­íc trung b×nh cao khum l¹i t¨ng trë l¹i tõ th¸ng tuæi thø 12 ®Õn th¸ng tuæi thø 24 ®¹t 10,62 cm. Nh÷ng sè liÖu cao khum trªn ph¶n ¸nh ®óng quy luËt sinh tr­ëng vµ ph¸t dôc cña ®ùc gièng. KÕt qu¶ cao khum trªn còng t­¬ng ®­¬ng víi nh÷ng nghiªn cøu cña TrÇn Träng Thªm và céng sù (2000). Sự tăng kích thước cao khum của bò đực giống 3/4 HF và 7/8 HF được thể hiện ở đồ thị 4.2. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm Đồ thị 4.2. Sự tăng kích thước cao khum qua các tháng tuổi KÝch th­íc dµi th©n chÐo cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi Kích thước dài thân chéo: được đo bằng thước dây hay thước gậy là khoảng cách từ phía trước bả vai đến phía sau u ngồi. Kích thước dài thân chéo của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến khi 24 tháng tuổi được biểu hiện ở bảng 4.3. Qua b¶ng trªn ta nhËn thÊy: kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña bß ®ùc 3/4HF vµ 7/8HF co lóc t¨ng cã lóc gi¶m qua c¸c th¸ng tuæi. Lóc s¬ sinh ®o kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña bß ®ùc c¶ hai gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t 66,25 cm nh­ng ®Õn khi ®o kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña 7 con bß ®ùc c¶ hai gièng ®¹t kÝch th­íc 151,29 cm. Qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña bß ®ùc 3/4HF vµ 7/8HF t¨ng lªn 2,28 lÇn. B¶ng 4.3. KÝch th­íc dµi th©n chÐo cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 Dµi th©n chÐo SS 13 62,25 1,92 11,11 3 13 86,69 0,71 2,96 6 15 107,13 1,81 6,56 9 15 120,30 1,83 5,88 12 8 129,13 1,51 3,3 18 4 128,38 2,86 4,45 24 7 151,29 1,31 2,12 KÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF t¨ng m¹nh nhÊt lµ tõ lóc s¬ sinh ®Õn khi 3 th¸ng tuæi lµ 24,44 cm. KÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo gi¶m ®i tõ th¸ng tuæi 12 (129,13cm) ®Õn th¸ng tuæi thø 18 (128,38 cm). §iÒu nµy cã thÓ do chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d­ìng bß ®ùc gièng kh«ng tèt g©y nªn. Sau ®ã, kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña chóng l¹i t¨ng lªn tõ 18 th¸ng tuæi ®Õn 24 th¸ng tuæi lµ 22,91 cm. Sự tăng kích thước dài thân chéo của bò đực giống 3/4 HF và 7/8 HF được thể hiện ở đồ thị 4.3. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm Đồ thị 4.3. Sự tăng kích thước dài thân chéo qua các tháng tuổi KÝch th­íc chiÒu ®o s©u ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Kích thước chiều đo sâu ngực: được đo bằng thước gậy là khoảng cách từ xương cột sống đến xương ức ngay sau bả vai tạo thành đường thẳng vuông góc với mặt đất. Chiều đo sâu ngực của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến 24 tháng tuổi được thể hiện ở bảng 4.4. ChiÒu ®o trung b×nh s©u ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu t¨ng qua c¸c th¸ng tuæi. Lóc s¬ sinh chiÒu ®o trung b×nh s©u ngùc cña bß ®ùc 3/4HF vµ 7/8HF lµ 26,00 cm nh­ng ®Õn khi 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o trung b×nh s©u ngùc cña 7 con bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF lµ 71,81 cm. Nh­ vËy qua 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o s©u ngùc trung b×nh cña 2 gièng bß ®ùc 3/4HF vµ 7/8HF t¨ng lªn 2,76 lÇn. B¶ng 4.4. KÝch th­íc chiÒu ®o s©u ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 S©u ngùc SS 7 7 10 11 5 1 26,00 0,90 10,88 3 7 36,17 1,07 7,79 6 10 45,80 0,89 6,26 9 11 52,95 1,64 10,23 12 5 58,40 2,56 9,81 18 1 59 * * 24 6 71,83 1,57 5,01 ChiÒu ®o trung b×nh s©u ngùc cña bß ®ùc gièng t¨ng m¹nh nhÊt lµ lóc tõ lóc s¬ sinh ®Õn 3 th¸ng tuæi lµ 10,17 cm. ChiÒu ®o trung b×nh s©u ngùc cña bß ®ùc gièng t¨ng thÊp nhÊt tõ th¸ng tuæi thø 12 ®Õn th¸ng tuæi 18 lµ 1,40 cm. Sau ®ã chiÒu ®o trung b×nh s©u ngùc cña chóng l¹i t¨ng m¹nh trë l¹i tõ th¸ng tuæi 18 ®Õn th¸ng tuæi 24 lµ 12,83 cm. Sự tăng kích thước chiều đo sâu ngực của bò đực giống 3/4 HF và 7/8 HF được thể hiện ở đồ thị 4.4. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm Đồ thị 4.4. Kích thước chiều đo sâu ngực qua các tháng tuổi KÝch th­íc chiÒu ®o réng ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8 HF Kích thước chiều đo rộng ngực: được đo bằng thước gậy là khoảng cách giữa 2 phần rộng nhất của phần ngực tiếp giáp phía sau xương bả vai. Chiều đo rộng ngực của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến 24 tháng tuổi được thể hiện ở bảng 4.5. Bảng 4.5. Kích thước chiều đo rộng ngực của bò đực giống 3/4HF và 7/8 HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 Réng ngùc SS 7 14,07 0,32 5,9 3 7 22,89 0,27 3,05 6 10 29,70 1,11 11,78 9 11 32,36 1,55 15,88 12 5 37,20 2,15 12,9 18 1 34,00 * * 24 6 43,67 1,41 7,87 Qua b¶ng trªn ta nhËn thÊy: chiÒu ®o trung b×nh réng ngùc cña ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8 HF ®Òu t¨ng qua c¸c th¸ng tuæi. Lóc s¬ sinh chiÒu ®o trung b×nh réng ngùc cña chóng lµ 14,07cm nh­ng ®Õn khi 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o réng ngùc trung b×nh ®¹t 43,67 cm. Nh­ vËy, qua 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o réng trung b×nh ngùc cña chóng t¨ng lªn 3,1 lÇn. ChiÒu ®o trung b×nh réng ngùc cña bß ®ùc gièng t¨ng m¹nh nhÊt lµ tõ lóc s¬ sinh ®Õn 3 th¸ng tuæi lµ 8,82 cm. ChiÒu ®o trung b×nh réng ngùc cña bß ®ùc gièng t¨ng chËm nhÊt tõ th¸ng tuæi thø 6 ®Õn th¸ng tuæi thø 9 lµ 2,66cm. Sự tăng kích thước chiều đo rộng ngực của bò đực giống 3/4 HF và 7/8 HF được thể hiện ở đồ thị 4.5. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm Đồ thị 4.5. Kích thước chiều đo rộng ngực qua các tháng tuổi KÝch th­íc chiÒu ®o vßng ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Kích thước chiều đo vòng ngực: được đo bằng thước dây là chu vi vùng ngực tiếp giáp phía sau xương bả vai. Chiều đo vòng ngực của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến 24 tháng tuổi được thể hiện ở bảng 4.6. ChiÒu ®o trung b×nh vßng ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu t¨ng qua c¸c th¸ng tuæi. Lóc s¬ sinh chiÒu ®o trung b×nh vßng ngùc cña chóng ®¹t 74,08 cm nh­ng ®Õn 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o trung b×nh vßng ngùc ®¹t tíi 180,43 cm. Nh­ vËy, chØ sau 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o trung b×nh vßng ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®· t¨ng lªn 2,43 lÇn. ChiÒu ®o trung b×nh vßng ngùc cña chóng t¨ng m¹nh nhÊt lµ tõ lóc s¬ sinh ®Õn khi 3 th¸ng tuæi lµ 23,88 cm. ChiÒu ®o trung b×nh vßng ngùc cña chóng t¨ng Ýt nhÊt lµ tõ th¸ng tuæi 12 ®Õn th¸ng tuæi 18 lµ 4,37 cm. B¶ng 4.6. KÝch th­íc chiÒu ®o vßng ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 Vßng ngùc SS 13 74,08 2,58 12,56 3 13 97,88 1,21 4,44 6 15 120,73 1,01 3,23 9 15 136,60 2,85 8,08 12 8 147,88 4,13 7,89 18 4 152,25 2,93 3,84 24 7 180,43 2,13 3,11 Sự tăng kích thước chiều đo vòng ngực của bò đực giống 3/4 HF và 7/8 HF được thể hiện ở đồ thị 4.6. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm Đồ thị 4.6. Kích thước chiều đo vòng ngực qua các tháng tuổi KÝch th­íc chiÒu ®o vßng èng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Kích thước chiều đo vòng ống: được đo bằng thước dây là chu vi của 1/3 phía trên của xương bàn chân trái phía trước. Chiều đo vòng ống của bò đực giống từ lúc sơ sinh đến 24 tháng tuổi được thể hiện ở bảng 4.7. B¶ng 4.7. KÝch th­íc chiÒu ®o vßng èng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF §¬n vÞ tÝnh: cm ChØ tiªu Th¸ng tuæi n LSM SE CV (%) 5.651295 7.352682 4.243187 3.465187 3.279554 Vßng èng SS 7 10,64 0,21 5,26 3 7 12,51 0,13 2,6 6 10 14,02 0,20 4,42 9 11 15,30 0,42 9,15 12 5 17,20 0,37 4,93 18 1 17,00 * * 24 6 18,75 0,48 6,24 Qua b¶ng trªn ta nhËn thÊy: chiÒu ®o trung b×nh vßng èng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu t¨ng qua c¸c th¸ng tuæi. Lóc s¬ sinh chiÒu ®o trung b×nh vßng èng cña chóng ®¹t 10,64 cm nh­ng ®Õn 24 th¸ng tuæi chiÒu ®o trung b×nh vßng èng ®¹t 18,75 cm. Nh­ vËy, qua 24 th¸ng chiÒu ®o trung b×nh vßng èng cña chóng ®· t¨ng lªn 1,76 lÇn. ChiÒu ®o trung b×nh vßng èng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF t¨ng m¹nh nhÊt lµ tõ lóc s¬ sinh ®Õn khi 3 th¸ng tuæi. ChiÒu ®o trung b×nh vßng èng cña chóng gi¶m ®i tõ 12 th¸ng tuæi ®Õn 18 th¸ng tuæi. ViÖc gi¶m nµy cã thÓ do nguyªn nh©n lµ: chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d­ìng cña bß ®ùc gièng ch­a ®­îc tèt hoÆc còng cã thÓ do sè luîng nghiªn cøu ë th¸ng tuæi thø 18 lµ Ýt chØ cã 1 con. Sự tăng kích thước chiều đo vòng ống của bò đực giống 3/4 HF và 7/8HF được thể hiện ở đồ thị 4.7. §¬n vÞ ®o kÝch th­íc tÝnh: cm §å thÞ 4.7. KÝch th­íc chiÒu ®o vßng èng qua c¸c th¸ng tuæi D­íi ®©y lµ ®å thÞ t¨ng kÝch th­íc vµ chiÒu ®o cña bß ®ùc 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi. §å thÞ 4.8. T¨ng kÝch th­íc vµ c¸c chØ tiªu qua c¸c th¸ng tuæi Qua ®å thÞ ta nhËn thÊy r»ng: tèc ®é t¨ng kÝch th­íc cña cao vai lµ cao h¬n so víi tèc ®é t¨ng kÝch th­íc vµ chiÒu ®o cña c¸c chØ tiªu cßn l¹i. ChØ tiªu chiÒu ®o vßng èng lµ cã tèc ®é t¨ng chËm nhÊt. 4.2. Kh¶ n¨ng t¨ng khèi l­îng qua c¸c th¸ng tuæi cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Trong đánh giá sự sinh trưởng phát dục của bò đực thì chỉ tiêu tăng khối lượng là một chỉ tiêu quan trọng. Để đánh giá được chỉ tiêu này người ta phải thường xuyên cân đo để biết được khối lượng của bò qua các tháng tuổi. Sự tăng khối lượng của bò phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giống, chế độ nuôi dưỡng…. Trong các yếu tố trên thì yếu tố giống có ảnh hưởng mật thiết tới sự tăng sinh nhanh hay chậm của đực giống. Một giống nào đó có sự tăng sinh nhanh thì đó là cơ sở cho những đàn con có khả năng phát triển tốt. Sự tăng khối lượng của đực giống 3/4HF và 7/8HF được thể hiện ở bảng 4.9. Khối lượng nhóm 7/8HF đều có khối lượng cao hơn khối lượng nhóm 3/4HF, trừ khối lượng lúc 3 tháng tuổi. Các đực giống chọn ra có khối lượng sơ sinh, 12 tháng đều cao hơn tiêu chuẩn giống. Khối lượng 6 tháng tuổi, 18 tháng tuổi và 24 tháng tuổi cho thấy nhóm 7/8HF cao hơn tiêu chuẩn giống còn ở nhóm 3/4HF thấp hơn tiêu chuẩn giống XÐt chung c¶ 2 nhãm cho thÊy tõ s¬ sinh ®Õn 12 th¸ng tuæi khèi l­îng c¬ thÓ cña bª ®Òu ®¹t tiªu chuÈn gièng cßn lóc 18 th¸ng vµ 24 th¸ng cho thÊy khèi l­îng c¬ thÓ thÊp h¬n tiªu chuÈn gièng cã thÓ do khÈu phÇn ¨n ch­a hîp lý ®Ó nu«i bª ®ùc gièng. KÕt qu¶ nghiªn cøu lóc 12 th¸ng tuæi cho thÊy cao h¬n kÕt qu¶ t×m ®ùoc cña TrÇn Träng Thªm. (1999-2000) (255,99 kg). Nh­ng ®Õn 18 th¸ng tuæi cho thÊy bß gièng 3/4HF l¹i thÊp h¬n vµ gièng 7/8HF l¹i cao h¬n kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ TrÇn Träng Thªm (369,85 kg ). Vµ ®Õn 24 th¸ng tuæi cho thÊy 3/4HF thÊp h¬n vµ 7/8HF t­¬ng ®­¬ng víi t¸c gi¶ ®ã (467,22 kg). B¶ng 4.9. Khèi l­îng tõ s¬ sinh ®Õn c¸c th¸ng tuæi cña ®ùc gièng §¬n vÞ tÝnh: kg Th¸ng tuæi Gièng n LSM SE CV (%) TÝnh chung c¶ 2 gièng Tiªu chuÈn gièng S¬ Sinh 3/4HF 13 33,69 1,08 11,51 33,83 >28 7/8HF 5 34,20 2,71 17,71 3 3/4HF 13 102,58 5,91 20,76 101,81 7/8HF 5 99,80 7,51 16,81 6 3/4HF 13 143,69 7,65 19,18 148,64 >144 7/8HF 5 161,50 12,02 16,63 9 3/4HF 12 199,67 11,32 19,64 212,5 7/8HF 5 243,40 24,78 22,76 12 3/4HF 10 265,10 12,15 14,49 279,3 >244 7/8HF 5 307,60 32,88 23,9 18 3/4HF 9 341,00 12,29 10,8 355,6 <360 7/8HF 5 382,00 30,11 17,62 24 3/4HF 5 432,00 13,15 6,8 448,7 <460 7/8HF 5 465,20 24,71 530 KÕt qu¶ ë b¶ng 4.10. cho ta thÊy r»ng sù t¨ng khèi l­îng trung b×nh cña c¶ hai nhãm 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu ®¹t yªu cÇu (>500 g/ngµy). Sù t¨ng khèi l­îng cña bß ®ùc 3/4HF tõ lóc s¬ sinh ®Õn 3 th¸ng tuæi lµ cao h¬n so víi sù t¨ng khèi l­îng cña bß ®ùc 7/8HF tõ lóc s¬ sinh ®Õn 3 th¸ng tuæi. Tuy nhiªn, tõ 3 th¸ng tuæi trë ®i th× sù t¨ng khèi l­îng cña bß ®ùc 7/8HF l¹i cao h¬n sù t¨ng khèi l­îng cña bß ®ùc 3/4HF B¶ng 4.10. Kh¶ n¨ng t¨ng khèi l­îng tõ lóc s¬ sinh ®Õn c¸c th¸ng tuæi cña ®ùc gièng TÝnh tr¹ng Gièng n LSM SE CV (%) TKL3 3/4HF 13 765,4 59,2 27,86 7/8HF 5 728,9 59,4 18,21 TKL6 3/4HF 13 798,1 42,5 19,18 7/8HF 5 897 66,8 16,64 TKL9 3/4HF 12 612,7 42,2 23,84 7/8HF 5 774,8 83,3 24,03 TKL12 3/4HF 10 638,9 35,2 17,43 7/8HF 5 759,4 86 25,32 TKL18 3/4HF 9 566,9 23,8 12,57 7/8HF 5 644,1 51,8 17,97 TKL24 3/4HF 5 544,7 18,3 7,52 7/8HF 5 590,4 31 11,75 KÕt qu¶ ë b¶ng 4.11. cho thÊy khèi l­îng trung b×nh vµ t¨ng khèi l­îng trung b×nh tõ s¬ sinh ®Õn c¸c th¸ng gi÷a c¸c gièng lµ kh¸c nhau nh­ng kh«ng cã ý nghÜa so s¸nh. Theo ®å thÞ khèi l­îng qua c¸c th¸ng tuæi th× t¨ng khèi l­îng cña c¶ hai nhãm 3/4HF vµ 7/8HF ®Òu ®¹t yªu cÇu (>500 g/ngµy). B¶ng 4.11. LSM vÒ khèi l­îng vµ t¨ng khèi l­îng cña ®µn ®ùc gièng HF Th¸ng tuæi ChØ tiªu Khèi l­îng qua c¸c th¸ng (kg) TKL: s¬ sinh-c¸c th¸ng tuæi (g/ngµy) Gièng F2 F3 F2 F3 SS LSM 34,6a 34,2a SE 2,025 2,025 3 th¸ng LSM 102a 99,8a 748,9a 728,9a SE 6,635 6,635 62,52 62,52 6 th¸ng LSM 150,5a 161,5a 835,9a 897a SE 9,717 9,717 53,98 53,98 9 th¸ng LSM 216,8a 243,4a 674,8a 774,8a SE 20,427 20,427 71,21 71,21 12 th¸ng LSM 268,6a 307,6a 650a 759,4a SE 27,356 27,356 73,35 73,35 18 th¸ng LSM 335,4a 382a 557a 644,1a SE 25,238 25,238 44,51 44,51 24 th¸ng LSM 432,2a 465,2a 544,7a 590,4a SE 19,794 19,794 25,49 25,49 Ghi chó: C¸c ch÷ ký hiÖu viÕt ë gãc trªn kh¸c nhau trong cïng hµng cña cïng mét chØ tiªu lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa (p<0,05) theo Ph­¬ng ph¸p so s¸nh Tukey. §å thÞ 4.11. Khèi l­îng qua c¸c th¸ng tuæi 4.3. C¸c chØ tiªu vÒ chÊt l­îng tinh dÞch cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF. Mµu s¾c tinh dÞch bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Về màu sắc của tinh dịch chúng tôi xét 4 loại màu đó là: Trắng đục (TĐ), trắng nhạt (TN), trắng sữa (TS) và trắng trong (TT). Kết quả nghiên cứu được thể hiện ở các bảng 4.12. Bảng 4.12. cho thấy rằng trong giống 3/4HF màu trắng sữa chiếm tỷ lệ cao nhất (34%) sau đó đến màu trắng nhạt (29,79%), màu trắng đục (27,66%) và thấp nhất là màu trắng trong (8,51%). Trong giống 7/8HF cho thấy rằng: màu trắng sữa cao nhất chiếm (78,13%) sau đó đến màu trắng đục (12,5%), màu trắng trong (6,25 %) và thấp nhất là màu trắng nhạt (3,13%). Xét toàn bộ cho thấy tinh dịch bò lai HF có màu trắng sữa lớn nhất (51,9%) sau đó đến màu trắng đục (nhưng 2 loại màu sắc này khác nhau không có ý nghĩa với nhau, còn 21,52%), màu trắng nhạt (18,99%) và thấp nhất là màu trắng trong (7,59%). Tỷ lệ % màu trắng đục và trắng nhạt khác nhau có ý nghĩa so với màu trắng trong lại màu trắng sữa, trắng nhạt, trắng đục và trắng trong khác nhau có ý nghĩa rõ rệt (p<0.05). B¶ng 4.12. Tû lÖ % vÒ mµu s¾c tinh dÞch cña bß lai HF Tr¾ng ®ôc Tr¾ng nh¹t Tr¾ng s÷a Tr¾ng trong TÊt c¶ 3/4HF n=13 n=14 n=16 n=4 47 Trong gièng 27,66 29,79 34,04 8,51 100 Gi÷a c¸c gièng 76,47 93,33 39,02 66,67 59,49 7/8HF n=4 n=1 n=25 n=2 n=32 Trong gièng 12,5 3,13 78,13 6,25 100 Gi÷a c¸c gièng 23,53 6,67 60,98 33,33 40,51 Toµn bé n=17 n=15 n=41 n=6 n=79 Tû lÖ % 21,52a 18,99a 51,9b 7,59c 100 4.3.2. Chất lượng tinh dịch của bò đực 3/4HF và 7/8HF Về các chỉ tiêu chất lượng tinh dịch như tổng số ml tinh dịch trong một lần khai thác, tổng số ml đạt tiêu chuẩn, hoạt lực (A%), nồng độ, pH, kỳ hình và sống-chết của đàn bò lai HF kết quả thể hiện bảng 4.13. Bảng 4.13. cho thấy rằng hoạt lực A%, pH và tỷ lệ sống chết của 2 nhóm 3/4 HF và 7/8 HF tương đương nhau; còn các chỉ tiêu tổng ml khai thác, tổng ml đạt tiêu chuẩn của 3/4HF cao hơn bò 7/8HF; nhưng mật độ kỳ hình của 3/4HF thấp hơn của 7/8HF. B¶ng 4.13. ChÊt l­îng tinh dÞch cña bß lai h­íng s÷a 3/4HF vµ 7/8HF ChØ tiªu Gièng n (lÇn) LSM SE CV (%) ThÓ tÝch khai th¸c 3/4HF 47 8,18 0,32 26,4 7/8HF 32 5,98 0,24 22,4 ThÓ tÝch ®¹t tiªu chuÈn 3/4HF 47 5,68 0,61 73,2 7/8HF 31 4,55 0,54 65,49 A (%) 3/4HF 47 67,55 0,95 9,62 7/8HF 32 67,50 1,33 11.12 M§ (tû/ml) 3/4HF 47 0,98 0,04 24,48 7/8HF 32 1,12 0,06 29,46 pH 3/4HF 47 7,02 0,01 1,42 7/8HF 32 7,00 0,00 0 Kú hinh 3/4HF 7 12,50 0,38 8 7/8HF 3 14,00 0,00 0 Sèng chÕt 3/4HF 39 78.62 0.25 1,94 7/8HF 29 77.97 0.46 3,15 Kết quả ở bảng 4.14. cho thấy thể tích tinh dịch và nồng độ tinh trùng của hai giống đực lai 3/4HF và 7/8HF là khác nhau rõ rệt (p0,05). So với kết quả nghiên cứu của Trịnh Quang Phong (2002) thì kết quả nghiên cứu về A% này từ 67,50-67,55%, thấp hơn kết quả nghiên cứu của Trịnh Quang Phong cho thấy A% của bò lai HF đạt từ 70-80%. Độ pH trong nghiên cứu này từ 7,00-7,02 cao hơn kết quả của Trịnh Quang Phong 6,5-6,8 B¶ng 4.14. C¸c gi¸ trÞ LSM vÒ c¸c chØ tiªu chÊt l­îng tinh dÞch cña bß lai HF ChØ tiªu Tham sè Gièng F2 F3 ThÓ tÝch KT/lÇn (ml) LSM 8,18a 5,98b SE 0,27 0,33 A% LSM 67,55a 67,50a SE 1,01 1,22 MËt ®é (tû /ml) LSM 0,98a 1,12b SE 0,04 0,05 pH LSM 7,02a 7,00a SE 0,01 0,01 Ghi chó: C¸c ch÷ ký hiÖu kh¸c nhau ghi ë gãc trªn cïng hµng lµ kh¸c nhau cã ý nghÜa (p<0,05) 4.4. Tû lÖ phèi chöa cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Dùng tinh dịch bảo quản đông lạnh của hai đực giống 3/4HF (5270) và 7/8HF (5282) để phối tinh tự giao cho đàn bò cái tại Ba Vì kêt quả thu được thể hiện ở bảng 4.15. Kết quả ở bảng 4.15. cho thấy tỷ lệ phối có chửa của đực F2 (61,2%) cao hơn F3 (54,4%). Kết quả của F2 này cao hơn kết quả nghiên cứu của Trịnh Quang Phong (2002) ở bò F2 số hiệu 102 là 58% (phối cho bò F1, F2 và bò LS) và bò số hiệu 130 là 60% (phối cho bò F2 và LS), nhưng thấp hơn hai bò số hiệu 005 là 62% (phối cho bò F1, F2 và F3) và bò số hiệu 001 là 65% (phối cho bò F2 và LS). Kết quả về tỷ lệ phối có chửa của F3 này thấp hơn tất cả các bò trên (102, 130, 005 và 001). Tỷ lệ phối có chửa chung của cả hai là 58.6% kết quả này này trong phạm vi nghiên cứu của Hoàng Kim Giao và cộng sự (2000). (Tỷ lệ phối có chửa của bò HF thuần và lai từ 43-70%) và cao hơn tỷ lệ phối có chửa của bò HF thuần chuẩn (50%) (Osei 1991) Bảng 4.15. Kết quả phối giống tự giao của hai đực giống 3/4 HF và 7/8 HF Gièng Gièng ∑ (con) Cã chöa Con % MiÒn B¾c 3/4HF 111 68 61,2 7/8HF 68 37 54,4 Tæng sè 179 105 58,6 MiÒn Nam 3/4HF 100 63 63,0 7/8HF 51 30 58,8 Tæng sè 151 93 61,6 Tæng hîp 3/4HF 211 131 62,0 7/8HF 119 67 56,3 Tæng sè 330 198 60,0 4.5. X¸c ®Þnh mét sè ®Æc ®iÓm di truyÒn vÒ khèi l­îng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF 4.5.1. HÖ sè di truyÒn vÒ khèi l­îng cña bß ®ùc gièng HÖ sè di truyÒn (h2) vÒ khèi l­îng s¬ sinh (Pss ), 12 th¸ng (P12), 18 th¸ng (P18) vµ 24 th¸ng (P24) lµ 0,64; 0,58; 0,61 vµ 0,56. HÖ sè di truyÒn vÒ khèi l­îng cao chøng tá chóng cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ chän läc cao vµ ph­¬ng ph¸p chän läc cÇn ¸p dông lµ kiÓm tra chän läc theo c¸ thÓ. C¸c gi¸ trÞ di truyÒn t×m ®­îc vÒ khèi l­îng cña bß ®ùc lai h­íng s÷a cao h¬n so víi gi¸ trÞ 0,27 -0,31 t×m ®­îc cña NguyÔn V¨n Th­ëng vµ céng sù (1990) trªn ®µn bß lai h­íng s÷a nu«i t¹i Ba V× vµ Phï §æng vµ NguyÔn V¨n §øc (2002) tÝnh ®­îc trªn toµn bé sè liÖu c¶ n­íc. Gi¸ trÞ sai sè chuÈn t­¬ng øng cña c¸c gi¸ trÞ vÒ hÖ sè di truyÒn cña khèi l­îng cao chøng tá tÝnh tr¹ng nµy biÕn ®éng lín tõ c¸c c¸ thÓ nµy ®Õn c¸ thÓ kh¸c, tõ th¸ng tuæi nµy ®Õn th¸ng tuæi kh¸c cã thÓ do nguån gen cña bè mÑ kh«ng ®ång nhÊt vµ còng cã thÓ do dung l­îng mÉu nhá 4.5.2. HÖ sè t­¬ng quan vÒ khèi gi÷a c¸c th¸ng tuæi cña bß ®ùc gièng HÖ sè t­¬ng quan di truyÒn gi÷a c¸c th¸ng tuæi cña ®µn bª lai h­íng s÷a ViÖt Nam chÆt chÏ, biÕn ®éng tõ 0,68 ®Õn 0,88. §iÒu ®ã chøng tá nh÷ng bª ®ùc cã Pss cao sÏ cho P12, P18, P24 th¸ng cao. §iÒu ®ã chøng tá nguån gen tham gia t¸c ®éng vµo tÝnh tr¹ng khèi l­îng lóc s¬ sinh còng tham gia vµo viÖc t¸c ®éng tíi khèi l­îng lóc 12, 18, 24 th¸ng tuæi. KÕt qu¶ nµy cho phÐp c¸c nhµ chän läc bª ®ùc gièng cã c¬ së khoa häc bª ®ùc lai h­íng s÷a ngay tõ lóc s¬ sinh HÖ sè t­¬ng quan di truyÒn gi÷a c¸c th¸ng tuæi 12 víi 18 vµ 24 th¸ng tuæi cao, cïng chiÒu, kh¸ chÆt chÏ. T­¬ng tù, hÖ sè t­¬ng quan di truyÒn gi÷a c¸c th¸ng tuæi 18 vµ 24 th¸ng tuæi rÊt cao, ®ã lµ 0,88. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy cho thÊy, bª ®ùc gièng lai h­íng s÷a ViÖt Nam cã khèi l­îng s¬ sinh cao sÏ ph¸t triÓn nhanh vµ khèi l­îng qua c¸c th¸ng tuæi cao. HÖ sè t­¬ng quan nµy gióp cho c¸c nhµ chän t¹o bª ®ùc gièng lai h­íng s÷a cã c¬ së khoa häc ®Ó cã thÓ chän läc bª ®ùc lai h­íng s÷a lµm gièng vÒ tÝnh tr¹ng khèi l­îng ngay tõ lóc s¬ sinh hoÆc tõ nh÷ng th¸ng cßn non vÉn b¶o ®¶m chÝnh x¸c mµ chi phÝ cho viÖc kiÓm tra ®ùc gièng còng ®­îc gi¶m nhiÒu. §èi víi hÖ sè t­¬ng quan phenotyp vÒ khèi l­îng gi÷a s¬ sinh vµ c¸c th¸ng tuæi cña ®µn bª ®ùc lai h­íng s÷a còng biÓu thÞ cïng h­íng song nhá h¬n so víi hÖ sè di truyÒn, biÕn ®éng tõ 0,55 ®Õn 0,69 (b¶ng 4.16.), chøng tá r»ng nh÷ng bª ®ùc cã Pss cao sÏ cho P lóc 12, 18 vµ 24 th¸ng cao. KÕt qu¶ nµy phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n §øc (2002). B¶ng 4.16. HÖ sè di truyÒn ( ®­êng chÐo) , t­¬ng quan di truyÒn (d­íi ®­êng chÐo) vµ phenotyp( trªn ®­êng chÐo) vÒ khèi l­îng bª ®ùc lai h­íng s÷a ViÖt Nam Tuæi S¬ sinh 12 th¸ng 18 th¸ng 24 th¸ng S¬ sinh 0,64±0,11 0,76 0,61 0,55 12 th¸ng 0,81±0,34 0,58±0,10 0,69 0,64 18 th¸ng 0,74±0,31 0,88±0,48 0,60±0,11 0,69 24 th¸ng 0,68±0,43 0,75±0,36 0,88±0,45 0,56±0,13 PhÇn 5 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ KÕt luËn 5.1.1. Kích thước cao vai của bò đực giống 3/4HF và 7/8HF qua các tháng tuổi. Lóc s¬ sinh kÝch th­íc trung b×nh cao vai cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t 70,38 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh cao vai ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 132,64cm. KÝch th­íc trung b×nh cao khum cña bß ®ùc gièng lóc s¬ sinh 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t 77,69 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh cao khum ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 139,00 cm. Lóc s¬ sinh kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n chÐo cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t 66,25 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh dµi th©n cheã ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 151,29 cm. KÝch th­íc trung b×nh chiÒu ®o s©u ngùc cña bß ®ùc gièng lóc s¬ sinh ®¹t 26,00 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh chiÒu ®o s©u ngùc ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 71,81 cm. Lóc s¬ sinh kÝch th­íc trung b×nh chiÒu ®o réng ngùc cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF ®¹t14,07 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh réng ngùc ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 73,67 cm. KÝch th­íc trung b×nh chiÒu ®o vßng ngùc cña bß ®ùc gièng lóc s¬ sinh ®¹t 74,08 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh vßng ngùc ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 180,43 cm. Lóc s¬ sinh kÝch th­íc trung b×nh chiÒu ®o vßng èng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF 10,64 cm qua 24 th¸ng tuæi kÝch th­íc trung b×nh vßng èng ®· t¨ng lªn ®¹t gi¸ trÞ 18,75 cm. 5.1.2. Khèi l­îng vµ t¨ng khèi l­îng qua c¸c th¸ng tuæi cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF Lóc s¬ sinh trung b×nh khèi l­îng cña bß ®ùc gièng 3/4HF ®¹t (33,69kg) cao h¬n tiªu chuÈn gièng ( 28kg )nh­ng ®Õn 24 th¸ng tuæi th× trung b×nh khèi l­îng cña chóng ®¹t( 432,00) thÊp h¬n tiªu chuÈn cña gièng (460). Trung b×nh khèi l­îng cña bß ®ùc gièng 7/8HF lóc s¬ sinh ®¹t 34,20kg cao h¬n tiªu chuÈn gièng ( 28kg ) nh­ng ®Õn 24 th¸ng tuæi th× trunh b×nh khèi l­îng cña chóng ®¹t (565,20) t­¬ng ®­¬ng víi tiªu chuÈn cña gièng (460kg). 5.1.3. ChÊt l­îng tinh dÞch cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF VÒ mµu s¾c tinh dÞch cña ®ùc gièng 3/4HF: mµu tr¾ng s÷a chiÕm tû lÖ cao nhÊt ®¹t (34%) thÊp nhÊt lµ mµu tr¾ng trong ®¹t (8,51%) VÒ mµu s¾c tinh dÞch cña bß ®ùc gièng 7/8HF: mµu tr¾ng s÷a chiÕm tû lÖ cao nhÊt ®¹t (78,13%) thÊp nhÊt lµ mµu tr¾ng nh¹t ®¹t (3,13%) pH vµ tû lÖ sèng chÕt cña 2 nhãm 3/4HF vµ 7/8HF t­¬ng ®­¬ng nhau, cßn c¸c chØ tiªu tæng ml khai th¸c, tæng ml ®¹t cña 3/4HF cao h¬n bß 7/8HF; nh­ng mËt ®é kú h×nh cña 3/4HF thÊp h¬n 7/8HF 5.1.4. Tỷ lệ phối chửa của bò đực giống 3/4HF và 7/8HF Tỷ lệ phối có chửa của đực 3/4HF (61,2%) cao hơn 7/8HF (54,4%). Tỷ lệ phối có chửa chung của cả hai là 58.6%. 5.1.5. §Æc ®iÓm di truyÒn vÒ khèi l­îng cña bß ®ùc gièng 3/4HF vµ 7/8HF qua c¸c th¸ng tuæi HÖ sè di truyÒn vÒ khèi l­îng s¬ sinh (Pss), 12 th¸ng (P12), 18 th¸ng (P18) vµ 24 th¸ng (P24) ®¹t gi¸ trÞ cao lµ 0,64; 0,58; 0,61 vµ 0,56. 5.2. §Ò nghÞ Ph¶i t¨ng c­êng chÕ ®é ch¨m sãc, t¨ng khÈu phÇn ¨n ®Ó t¨ng khèi l­îng cña bß ®ùc 3/4HF. TiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt tinh dÞch cña hai nhãm 3/4HF vµ7/8HF ®Ó t×m ra phÈm gièng cã chÊt l­îng tèt h¬n. X¸c ®Þnh mét sè bß ®ùc gièng cã phÈm chÊt di truyÒn ­u viÖt vÒ s¶n l­îng s÷a ®Ó x©y dùng vµo ®µn h¹t nh©n. PhÇn 6 Tµi liÖu tham kh¶o 6.1. Tµi liÖu tham kh¶o tiÕng viÖt 1. NguyÔn V¨n §øc (2000). “C¸c thµnh phÇn ­u thÕ lai vÒ khèi l­îng s¬ sinh cña bß ®ùc lai h­íng s÷a ViÖt Nam”. T¹p chÝ NN&PTNT. Sè 7: 594-596 2.NguyÔn V¨n §øc vµ T¹ ThÞ BÝch Duyªn (1986). “Chän t¹o ®ùc gièng bß lai h­íng s÷a ViÖt Nam cã 3/4 vµ 5/8 m¸u bß HF”. B¸o c¸o khoa häc n¨m 1986. 3. NguyÔn V¨n §øc vµ T¹ ThÞ BÝch Duyªn (1987). §Æc ®iÓm di truyÒn mét sè tÝnh tr¹ng cña bß ®ùc lai h­íng s÷a ViÖt Nam nu«i t¹i Bav×. 4. Gi¸o tr×nh ch¨n nu«i tr©u bß: tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp 1. 5. V­¬ng Ngäc Long, 2003. " T¹p chÝ N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, Sè 8, Trang: 20-21. 6. TrÞnh Quang Phong vµ Phan V¨n KiÓm. B¸o c¸o khoa häc n¨m 2001. Trong phÇn nghiªn cøu gièng gia sóc cña Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, trang: 126-130. 7. TrÇn Träng Thªm, NguyÔn V¨n §øc, Vò V¨n Néi, Lª Träng L¹p, NguyÔn Quèc §¹t, L­u C«ng Kh¸nh vµ TrÞnh Quang Phong, 2001. “KÕt qu¶ b­íc ®Çu g©y t¹o, chän läc bß ®ùc gièng lai h­íng s÷a cã 3/4 vµ 5/8 m¸u HF”. T¹p ChÝ Ch¨n Nu«i. Sè 8: trang 4-6. 8. TrÇn Träng Thªm, NguyÔn V¨n §øc, Hµ V¨n Chiªu, Lª Träng L¹p, NguyÔn Quèc §¹t, L­u C«ng Kh¸nh, NguyÔn V¨n Niªm (2000). N«ng NghiÖp & C«ng nghiÖp Thùc PhÈm Thùc PhÈm . Trang 272-273. 9. TrÇn Träng Thªm, NguyÔn V¨n §øc, Vò V¨n Néi, Hµ V¨n Chiªu, Lª Träng L¹p, NguyÔn Quèc §¹t, L­u C«ng Kh¸nh vµ TrÞnh Quang Phong. B¸o c¸o khoa häc n¨m 1999-2000. Trong phÇn ch¨n nu«i gia sóc Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, trang 120-130. 10. NguyÔn V¨n Th­ëng, 2003. " T¹p chÝ N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, sè 8, trang: 1 11. NguyÔn V¨n Th­ëng vµ NguyÔn V¨n §øc (1991) Héi nghÞ KHKT Ch¨n nu«i - Thó Y, Bé NN&CNTP, Hµ Néi, 11-12/4/91. Trang: 12-13. 12. NguyÔn V¨n Th­ëng, NguyÔn V¨n §øc vµ Ph¹m ThÞ Dung (1988) T¹p chÝ KHKT NN, 9: 404-409. 6.2. Tµi liÖu tham kh¶o tiÕng anh 1. Brian Kinghorn (1997). Animal Breeding. PhD course in UNE. 2. DFREML. (Meyer, 1993), DFREML. User notes, Version 2.1. 3. PROC. (SAS, 1993) User's Guide, Version 6, 4th edition, SAS Institute Inc.,Cary, NC.