Phân tích tính tất yếu khách quan, đặc điểm của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam và các giải pháp để phát triển nó ở nước ta trong giai đoạn hiện nay
Phân tích tính tất yếu khách quan, đặc điểm của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Và các giải pháp để phát triển nó ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. PHầN Mở ĐầU Bước ngoặc lớn nhất của cách mạng Việt Nam đó là sự ra đời của đảng cộng sản vâo ngày 3-2-1930. Ngay từ khi ra đời đảng ta mặc dù còn non trẻ nhưng vẫn khẳng định vai trò lãnh đạo của mình. Đảng đã lãnh đạo toàn dân kháng chiến chống lại sự xâm lược của Nhật, Pháp, Mĩ cứu nước. Nhưng sau khi hoà bình lập lại, chúng ta là nước bị tàn phá nặng nề cả về kinh tế lẫn xã hội. Về mặt kinh tế chúng ta bị tàn phá về cơ sở vật chất khá nghiêm trọng, nạn đói hoành hành khắp nơi. Vì thế mục tiêu của đảng lúc bấy giờ là làm sao xoá đói giảm nghèo và khôi phục lại đất nước. Cũng như các nước xã hội chủ nghĩa trước đó ngay từ đầu chúng ta đã áp dụng mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung (KTKHHTT) mặc dù điều kiện ra đời của nền kinh tế hàng hoá (KTHH) vẫn còn nhưng không được thừa nhận một cách chính thức. Nền KTKHHTT đã từng thể hiện tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Và đã đóng góp vào thành công của cách mạng Việt Nam. Nhưng kể từ khi kết thúc chiến tranh do hậu quả nặng nề của nó để lại, và do cấm vận của các nước đế quốc và do không còn viện trợ của các nước xã hội chủ nghĩa nữa cho nên nền kinh tế nước ta gặp nhiều khó khăn. Sản xuất không đáp ứng được tiêu dùng. Nền kinh tế bị sơ cứng năng xuất chất lượng bị giảm sút nghiêm trọng. Do duy trì quá lâu nền kinh tế này mà kinh tế nước ta lâm vào tình trạng suy thoái kéo dài. Tiếp đó lại có sai lầm về chính sách kinh tế. Càng làm cho nền kinh tế bị suy thoái nặng nề. Từ suy thoái về kinh tế dẫn đến suy thoái về xã hội. Làm giảm lòng tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của đảng. Trước bối cảnh đó đảng và nhà nước ta chủ chương chuyển từ nền kinh tế tập trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở đại hội đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986. Trong quá trình chuyển đổi từ đó đến nay kinh tế nước ta đã thu được rất nhiều thành tựu to lớn và bước đầu thực hiện chính sách xoá đói giảm nghèo. Và lần lượt qua các kỳ đại hội nó đã được bổ xung và ngày càng được hoàn thiện đối với nền kinh tế nước ta. Nhưng nó cũng không tránh khỏi những sai xót trong việc áp dụng. Trong phạm vi bài tiểu luận này em muốn nêu lên một quan điểm, một nhận xét khách quan về nền kinh tế thị trường ở nước ta. Vì vậy em đã chọn đề tài “Phân tích tính tất yếu khách quan, đặc điểm của nền kinh tế thị trường (KTTT) định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, và các giải pháp để phát triển nó ở nước ta trong giai đoạn hiện nay”. Em xin chân thành cảm ơn thầy giáo Phạm Thành đã trực tiếp giúp đỡ em hoàn thành bài tiểu luận này. PHầN GIảI QUYếT VấN Đề: I. Sự cần thiết và tính khách quan phải phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 1. Kinh tế kế hoạch hoá tập trung, những ưu và nhược điểm của nó. a. Ưu điểm: Sau khi kháng chiến chống Pháp thắng lợi, dựa vào kinh nghiệm của các nước xã hội chủ nghĩa cũ, cả nước ta bắt đầu xây dựng mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất. Các hình thức tổ chức rộng rãi ở nông thôn cũng như thành thị. Với sự nỗ lực cao độ của nhân dân ta, có thêm sự giúp đỡ tận tình của các nước xã hội chủ nghĩa cũ mô hình kế hoạch hoá tập trung đã phát huy được tính ưu việt của nó. Từ một nền kinh tê nông nghiệp lạc hậu và phân tán bằng công cụ kế hoạch hoá. Ta đã tập trung được vào tay một lực lượng vật chất quan trọng về đất đai, tài sản, tiền vốn để phát triển ổn định về kinh tế. Vào những năm đầu của thập kỷ ở miền Bắc đã có những chuyển biến về kinh tế xã hội. Trong thời kỳ đầu, nền kinh tế tập trung đã tỏ ra phù hợp với nền kinh tế tự cung tự cấp vốn có của ta lúc đó, đồng thời cũng thích hợp với nền kinh tế thời chiến lúc đó. b. Nhược điểm: Sau ngày giải phóng, miền Nam bức tranh về hiện trạng kinh tế đã thay đổi. Trong một nền kinh tế cùng một lúc tồn tại cả ba loại hình kinh tế tự cấp tự túc, nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung và kinh tế hàng hoá. Đó là thực tế khách quan, tồn tại sau năm 1975, nhưng chúng ta vẫn tiếp tục chủ chương xây dựng nền kinh tế tập trung theo cơ chế kế hoạch hoá trong phạm vi cả nước. Do các quan hệ kinh tế đã thay đổi rất nhiều, việc áp dụng cơ chế quản lý cũ vào điều kinh tế đã thay đổi làm xuất hiện rất nhiều hiện tượng tiêu cực. Do chủ quan cứng nhắc không cân nhắc tới sự phù hợp của các cơ chế quản lý kinh tế mà chúng ta đã không quản lý có hiệu quả các nguồn tài nguyên sản xuất của đât nước, trái lại đã dẫn đến việc sử dụng lãng phí một cách nghiêm trọng các nguồn tài nguyên đó. Tài nguyên thiên nhiên bị phá hoại, môi trường bị ô nhiễm, sản xuất kém hiệu quả, nhà nước thực hiện bao cấp tràn lan. Những sự việc đó gây ra nhiều hậu quả xấu cho nền kinh tế, sự tăng trưởng kinh tế “gặp nhiều khó khăn, sản phẩm trở nên khan hiếm, ngân sách bị thâm hụt năng nề, thu nhập từ nền kinh tế không đủ tiêu dùng, tích luỹ hàng năm hầu như không có. Vốn đầu tư chủ yếu dựa vào vay, viện trợ của nước ngoài. Đến cuối nhưng năm 80, giá cả leo thang, khủng hoảng kinh tế đi liền với lạm phát cao, làm cho đời sống nhân dân bị giảm sút thậm chí một số đại phương nạn đói đang rình dập. Nguyên nhân sâu xa về sự suy thoái nền kinh tế ở nước ta là do ta đã dập khuôn một mô hình kinh tế chưa thích hợp và kém hiệu quả. Những sai lầm cơ bản là: Ta đã thực hiên chế độ sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất, trên một quy mô lớn trong điều kiện chưa cho phép Điều này đã dẫn đến một bộ phận tài sản vô chủ và đã không sử dụng có hiệu quả nguồn lực rất khan hiếm của đất nước trong khi dân số ngày một gia tăng. Thực hiện việc phân phối lao động cũng trong điều kiện chưa cho phép: Khi tổng sản phẩm quốc dân thấp đã dùng hình thức vừa phân phối bình quân vữa phân phối lại một cách gián tiếp đã làm mất động lực phát triển. Việc quản lý kinh tế của nhà nước lại sử dụng các công cụ hành chính, mệnh lệnh theo kiểu thời chiến không thích hợp với yêu cầu tự do lưa chọn của người sản xuất và người tiêu dùng đã không kích thích sự sáng tạo của hàng triệu người lao động. 2. Sự cần thiết khách quan phải chuyển sang kinh tế thị trường theo định hướng xã hội ở nước ta. Về phương diện kinh tế có thể khái quát rằng, lịch sử phát triển của sản xuất và đời sống xã hội của nhân loại đã và đang trải qua hai kiểu tổ chức kinh tế thích ứng với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội, hai thời đại kinh tế khác hẳn nhau về chất. Đó là: thời kinh tế tự nhiên, tự cung tự cấp; và thời đại kinh tế hàng hoá mà giai đoạn cao của nó được gọi là kinh tế thị trường. Kinh tế tự nhiên là kiểu tổ chức kinh te-xã^' hội đầu tiên của nhân loại. Đó là phương thức sinh hoạt kinh tế ở trình độ thấp ban đầu là sử dụng những tăng vật của tự nhiên và sau đó được thực hiện thông qua những tác động trực tiếp vào tự nhiên để tạo ra những giá trị sử dụng trong việc duy trì sự sinh tồn của con người. Nó được bó hẹp trong mối quan hệ tuần hoàn khép kín giữa con người và tự nhiên kinh tế tự nhiên lấy quan hệ trực tiếp giữa con người và tự nhiên, mà tiêu biểu là giữa người lao động và đất đai làm nền tảng. Hoạt động kinh tế đó gắn liền với xã hội sinh tồn, với kinh tế nông nghiệp, tự cung tự cấp. Nó đã tồn tại và thống trị trong các xã hội cộng sản nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến và tuy không còn giữ địa vị thống trị nhưng vẫn còn tồn tại trong xã hội tư bản cho đến ngày nay. Kinh tế tự nhiên, hiên vật, sinh tồn, tự cung, tự cấp gắn liền với kém phát triển và lạc hậu. Kinh tế hàng hoá, bắt nguồn từ kinh tế hàng hoá đơn giản, ra dời từ khi chế độ cộng sản nguyên thuỷ tan giã, dựa trên hai tiền đè cơ bản là có sự phân công lao động xã hội và có sự tách biệt về kinh tế do chế độ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất. Chuyển từ kinh tế tự nhiên, tự cung, tự cấp sang kinh tế hàng hoá là đánh dấu bước chuyển sang thời đại kinh tế của sự phát triển, thời đại văn minh của nhân loại. Trong lịch sử phát triển của mình, vị thế của kinh tế hàng hoá cũng dần được đổi thay: Từ chỗ như là kiểu tổ chức kinh te-xã^' hội không phổ biến, không hợp thời trong xã hội chiếm hữu nô lệ của những người thợ thủ công và nông dân tự do, đến chỗ được thừa nhận trọng xã hội phong kiến, và đến chủ nghĩa tư bản thì kinh tế hàng hoá giản đơn không những được thừa nhận mà còn phát triển lên giai đoạn cao hơn đó là nền kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường là giai đoạn phát triển cao của kinh tế hàng hoá, cũng đã trải qua ba giai đoạn phát triển. Giai đoạn thứ nhất là giai đoạn chuyển từ kinh tế hàng hoá giản đơn sang kinh tế thị trường (còn gọi là giai đoạn kinh tế thị trường sơ khai giã man). Giai đoạn thứ hai, là giai đoạn phát triển kinh tế thi trường tự do. Đặc trưng quan trọng của giai đoạn này là sự phá triển kinh tế diễn ra theo tinh thần tự do, nhà nước không can thiệp vào hoạt động kinh tế. Giai đoạn thứ ba, là giai đoạn kinh tế thị trường hiện đại. Đặc của giai đoạn này là nhà nước can thiệp vào kinh tế thị trường và mở rộng kinh tế với nước ngoài. Sự can thiệp của nhà nước vào kinh tế thị trường thông qua việc xây dựng các hình thức sở hữu nhà nước, các chương trình khuyến khích đầu tư và tiêu dùng, cùng với việc sử dụng các công cụ kinh tế như tài chính, tín dụng, tiền tệ. . . để điều tiết nền kinh tế ở tầm vĩ mô. Sự phối hợp giữa chính phủ và thị trường trong một nền hinh tế hỗn hợp nhằm đảm bảo sự phát triển có hiệu quả của những nước có mức tăng trưởng kinh tế nhanh. Mặc dù sự hình thành và phát triển của kinh tế hàng hoá (sản xuất hàng hoá nhỏ) tự phát sẽ “hàng ngày hàng giờ đẻ ra chủ nghĩa tư ban”? (nói theo cách nói của V. I. Le-Nin^) và sự phát triển của KTTT trong lịch sử diễn ra đồng thời với sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản, nhưng tuyệt nhiên, KTTT không phải là một chế độ kinh te-xã^' hội. KTTT là một hình thức và phương pháp vận hành kinh tế các qui luật của thị trường chi phối việc phân bổ các tài nguyên, qui định sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào (bao nhiêu) và sản xuất cho ai. Đây là một kiểu tổ chức kinh tế hình thành và phát triển do những đòi hỏi khách quan của sự phát triển lực lượng sản xuất. Nó là phương thức sinh hoạt kinh tế của sự phát triển. Sự cạnh tranh trong cơ chế thị trường theo qui luật giá trị đòi hỏi các chủ thể sản xuat-kinh^' doanh không ngừng đổi mới, ứng dụng tiến bộ khoa hoc-kỵ thuật, nâng cao năng xuất lao động, tiết kiệm chi phí, mở rộng qui mô của sản xuat-kinh^' donh. Quá trình hình thành và phát triển kinh tế thị trường là quá trình mở rộng phân công lao động xã hội, phát triển khoa hoc-cộng nghệ mới và ứng dụng chúng vào thực tiễn sản xuat-kinh^' doanh. Sự phát triển của KTTT gắn liền với quá trình phát triển của văn minh nhân loại, của khoa hoc-kỵ thuật, của lực lượng sản xuất. Nhiều học giả đã khái quát rằng: Giai đoạn kinh tế hàng hoá giản đơn gắn liền với nền văn minh nông nghiệp và kỹ thuật thủ công; Giai đoạn kinh tế thị trường hiện đại gắn liền với nền văn minh trí tuệ, kỹ thuật vi điện tu-tin+? học. . .
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Phân tích tính tất yếu khách quan, đặc điểm của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam và các giải pháp để phát triển nó ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
vÉn cßn nhng kh«ng ®îc thõa nhËn mét c¸ch chÝnh thøc. NÒn KTKHHTT ®· tõng thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Vµ ®· ®ãng gãp vµo thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Nhng kÓ tõ khi kÕt thóc chiÕn tranh do hËu qu¶ nÆng nÒ cña nã ®Ó l¹i, vµ do cÊm vËn cña c¸c níc ®Õ quèc vµ do kh«ng cßn viÖn trî cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa n÷a cho nªn nÒn kinh tÕ níc ta gÆp nhiÒu khã kh¨n. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®îc tiªu dïng. NÒn kinh tÕ bÞ s¬ cøng n¨ng xuÊt chÊt lîng bÞ gi¶m sót nghiªm träng. Do duy tr× qu¸ l©u nÒn kinh tÕ nµy mµ kinh tÕ níc ta l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i kÐo dµi. TiÕp ®ã l¹i cã sai lÇm vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ. Cµng lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ suy tho¸i nÆng nÒ. Tõ suy tho¸i vÒ kinh tÕ dÉn ®Õn suy tho¸i vÒ x· héi. Lµm gi¶m lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi sù l·nh ®¹o cña ®¶ng. Tríc bèi c¶nh ®ã ®¶ng vµ nhµ níc ta chñ ch¬ng chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VI n¨m 1986.
Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ ®ã ®Õn nay kinh tÕ níc ta ®· thu ®îc rÊt nhiÒu thµnh tùu to lín vµ bíc ®Çu thùc hiÖn chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Vµ lÇn lît qua c¸c kú ®¹i héi nã ®· ®îc bæ xung vµ ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta. Nhng nã còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai xãt trong viÖc ¸p dông.
Trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy em muèn nªu lªn mét quan ®iÓm, mét nhËn xÐt kh¸ch quan vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta. V× vËy em ®· chän ®Ò tµi “Ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng (KTTT) ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nã ë níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay”.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o Ph¹m Thµnh ®· trùc tiÕp gióp ®ì em hoµn thµnh bµi tiÓu luËn nµy.
PHÇN GI¶I QUYÕT VÊN §Ò:
I. Sù cÇn thiÕt vµ tÝnh kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
1. Kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nh÷ng u vµ nhîc ®iÓm cña nã.
a. ¦u ®iÓm:
Sau khi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p th¾ng lîi, dùa vµo kinh nghiÖm cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa cò, c¶ níc ta b¾t ®Çu x©y dùng m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. C¸c h×nh thøc tæ chøc réng r·i ë n«ng th«n còng nh thµnh thÞ. Víi sù nç lùc cao ®é cña nh©n d©n ta, cã thªm sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa cò m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· ph¸t huy ®îc tÝnh u viÖt cña nã. Tõ mét nÒn kinh tª n«ng nghiÖp l¹c hËu vµ ph©n t¸n b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸. Ta ®· tËp trung ®îc vµo tay mét lùc lîng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n, tiÒn vèn ®Ó ph¸t triÓn æn ®Þnh vÒ kinh tÕ. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû ë miÒn B¾c ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ x· héi. Trong thêi kú ®Çu, nÒn kinh tÕ tËp trung ®· tá ra phï hîp víi nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp vèn cã cña ta lóc ®ã, ®ång thêi còng thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn lóc ®ã.
b. Nhîc ®iÓm:
Sau ngµy gi¶i phãng, miÒn Nam bøc tranh vÒ hiÖn tr¹ng kinh tÕ ®· thay ®æi. Trong mét nÒn kinh tÕ cïng mét lóc tån t¹i c¶ ba lo¹i h×nh kinh tÕ tù cÊp tù tóc, nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ kinh tÕ hµng ho¸.
§ã lµ thùc tÕ kh¸ch quan, tån t¹i sau n¨m 1975, nhng chóng ta vÉn tiÕp tôc chñ ch¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ tËp trung theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ trong ph¹m vi c¶ níc. Do c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· thay ®æi rÊt nhiÒu, viÖc ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý cò vµo ®iÒu kinh tÕ ®· thay ®æi lµm xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc. Do chñ quan cøng nh¾c kh«ng c©n nh¾c tíi sù phï hîp cña c¸c c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ mµ chóng ta ®· kh«ng qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn s¶n xuÊt cña ®©t níc, tr¸i l¹i ®· dÉn ®Õn viÖc sö dông l·ng phÝ mét c¸ch nghiªm träng c¸c nguån tµi nguyªn ®ã. Tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ ph¸ ho¹i, m«i trêng bÞ « nhiÔm, s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶, nhµ níc thùc hiÖn bao cÊp trµn lan. Nh÷ng sù viÖc ®ã g©y ra nhiÒu hËu qu¶ xÊu cho nÒn kinh tÕ, sù t¨ng trëng kinh tÕ “gÆp nhiÒu khã kh¨n, s¶n phÈm trë nªn khan hiÕm, ng©n s¸ch bÞ th©m hôt n¨ng nÒ, thu nhËp tõ nÒn kinh tÕ kh«ng ®ñ tiªu dïng, tÝch luü hµng n¨m hÇu nh kh«ng cã. Vèn ®Çu t chñ yÕu dùa vµo vay, viÖn trî cña níc ngoµi. §Õn cuèi nhng n¨m 80, gi¸ c¶ leo thang, khñng ho¶ng kinh tÕ ®i liÒn víi l¹m ph¸t cao, lµm cho ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót thËm chÝ mét sè ®¹i ph¬ng n¹n ®ãi ®ang r×nh dËp. Nguyªn nh©n s©u xa vÒ sù suy tho¸i nÒn kinh tÕ ë níc ta lµ do ta ®· dËp khu«n mét m« h×nh kinh tÕ cha thÝch hîp vµ kÐm hiÖu qu¶. Nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n lµ:
Ta ®· thùc hiªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt, trªn mét quy m« lín trong ®iÒu kiÖn cha cho phÐp §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn mét bé phËn tµi s¶n v« chñ vµ ®· kh«ng sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc rÊt khan hiÕm cña ®Êt níc trong khi d©n sè ngµy mét gia t¨ng.
Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi lao ®éng còng trong ®iÒu kiÖn cha cho phÐp: Khi tæng s¶n phÈm quèc d©n thÊp ®· dïng h×nh thøc võa ph©n phèi b×nh qu©n v÷a ph©n phèi l¹i mét c¸ch gi¸n tiÕp ®· lµm mÊt ®éng lùc ph¸t triÓn.
ViÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc l¹i sö dông c¸c c«ng cô hµnh chÝnh, mÖnh lÖnh theo kiÓu thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu tù do la chän cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng ®· kh«ng kÝch thÝch sù s¸ng t¹o cña hµng triÖu ngêi lao ®éng.
2. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi ë níc ta.
VÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng, lÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr¶i qua hai kiÓu tæ chøc kinh tÕ thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, hai thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c h¼n nhau vÒ chÊt. §ã lµ: thêi kinh tÕ tù nhiªn, tù cung tù cÊp; vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸ mµ giai ®o¹n cao cña nã ®îc gäi lµ kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ tù nhiªn lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ-x· héi ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. §ã lµ ph¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ ë tr×nh ®é thÊp ban ®Çu lµ sö dông nh÷ng t¨ng vËt cña tù nhiªn vµ sau ®ã ®îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tù nhiªn ®Ó t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông trong viÖc duy tr× sù sinh tån cña con ngêi. Nã ®îc bã hÑp trong mèi quan hÖ tuÇn hoµn khÐp kÝn gi÷a con ngêi vµ tù nhiªn kinh tÕ tù nhiªn lÊy quan hÖ trùc tiÕp gi÷a con ngêi vµ tù nhiªn, mµ tiªu biÓu lµ gi÷a ngêi lao ®éng vµ ®Êt ®ai lµm nÒn t¶ng. Ho¹t ®éng kinh tÕ ®ã g¾n liÒn víi x· héi sinh tån, víi kinh tÕ n«ng nghiÖp, tù cung tù cÊp. Nã ®· tån t¹i vµ thèng trÞ trong c¸c x· héi céng s¶n nguyªn thñy, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn vµ tuy kh«ng cßn gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nhng vÉn cßn tån t¹i trong x· héi t b¶n cho ®Õn ngµy nay. Kinh tÕ tù nhiªn, hiªn vËt, sinh tån, tù cung, tù cÊp g¾n liÒn víi kÐm ph¸t triÓn vµ l¹c hËu.
Kinh tÕ hµng ho¸, b¾t nguån tõ kinh tÕ hµng ho¸ ®¬n gi¶n, ra dêi tõ khi chÕ ®é céng s¶n nguyªn thuû tan gi·, dùa trªn hai tiÒn ®Ì c¬ b¶n lµ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt. ChuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn, tù cung, tù cÊp sang kinh tÕ hµng hãa lµ ®¸nh dÊu bíc chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn, thêi ®¹i v¨n minh cña nh©n lo¹i. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh, vÞ thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ còng dÇn ®îc ®æi thay: Tõ chç nh lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ-x· héi kh«ng phæ biÕn, kh«ng hîp thêi trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ cña nh÷ng ngêi thî thñ c«ng vµ n«ng d©n tù do, ®Õn chç ®îc thõa nhËn träng x· héi phong kiÕn, vµ ®Õn chñ nghÜa t b¶n th× kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng nh÷ng ®îc thõa nhËn mµ cßn ph¸t triÓn lªn giai ®o¹n cao h¬n ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸, còng ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn.
Giai ®o¹n thø nhÊt lµ giai ®o¹n chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng (cßn gäi lµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng s¬ khai gi· man).
Giai ®o¹n thø hai, lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thi trêng tù do. §Æc trng quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ sù ph¸ triÓn kinh tÕ diÔn ra theo tinh thÇn tù do, nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ.
Giai ®o¹n thø ba, lµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. §Æc cña giai ®o¹n nµy lµ nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ trêng vµ më réng kinh tÕ víi níc ngoµi. Sù can thiÖp cña nhµ níc vµo kinh tÕ thÞ trêng th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c h×nh thøc së h÷u nhµ níc, c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn khÝch ®Çu t vµ tiªu dïng, cïng víi viÖc sö dông c¸c c«ng cô kinh tÕ nh tµi chÝnh, tÝn dông, tiÒn tÖ. . . ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ë tÇm vÜ m«. Sù phèi hîp gi÷a chÝnh phñ vµ thÞ trêng trong mét nÒn hinh tÕ hçn hîp nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña nh÷ng níc cã møc t¨ng trëng kinh tÕ nhanh.
MÆc dï sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ (s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá) tù ph¸t sÏ “hµng ngµy hµng giê ®Î ra chñ nghÜa t b¶n” (nãi theo c¸ch nãi cña V. I. Lª-Nin) vµ sù ph¸t triÓn cña KTTT trong lÞch sö diÔn ra ®ång thêi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, nhng tuyÖt nhiªn, KTTT kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é kinh tÕ-x· héi. KTTT lµ mét h×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p vËn hµnh kinh tÕ c¸c qui luËt cña thÞ trêng chi phèi viÖc ph©n bæ c¸c tµi nguyªn, qui ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo (bao nhiªu) vµ s¶n xuÊt cho ai. §©y lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn do nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Nã lµ ph¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn. Sù c¹nh tranh trong c¬ chÕ thÞ trêng theo qui luËt gi¸ trÞ ®ßi hái c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt-kinh doanh kh«ng ngõng ®æi míi, øng dông tiÕn bé khoa häc-kü thuËt, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng, tiÕt kiÖm chi phÝ, më réng qui m« cña s¶n xuÊt-kinh donh. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng lµ qu¸ tr×nh më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn khoa häc-c«ng nghÖ míi vµ øng dông chóng vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt-kinh doanh. Sù ph¸t triÓn cña KTTT g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n minh nh©n lo¹i, cña khoa häc-kü thuËt, cña lùc lîng s¶n xuÊt. NhiÒu häc gi¶ ®· kh¸i qu¸t r»ng: Giai ®o¹n kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n g¾n liÒn víi nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp vµ kü thuËt thñ c«ng; Giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi nÒn v¨n minh trÝ tuÖ, kü thuËt vi ®iÖn tö-tin häc. . .
Cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80, vÒ c¬ b¶n, trong nÒn kinh tÕ níc ta, s¶n xuÊt nhá vÉn cßn lµ phæ biÕn, tr¹ng th¸i kinh tÕ tù nhiªn, hiÖn vËt, tù cung, tù cÊp cßn chiÕm u thÕ. X· héi ViÖt Nam, vÒ c¬ b¶n vÉn dùa trªn nÒn t¶ng cña v¨n minh n«ng nghiÖp lóa níc, n«ng d©n chiÕm ®¹i ®a sè. ViÖt Nam vÉn lµ mét níc nghÌo nµn, l¹c hËu vµ kÐm ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn trë thµnh nhiÖm vô môc tiªu sè mét ®èi víi toµn ®¶ng, toµn d©n ta trong bíc ®êng ®i tíi. Muèn vËy, ph¶i chuyÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n sang tr¹ng th¸i cña sù ph¸t triÓn, lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, cïng víi nã lµ c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
3. Sù cÇn thiÕt tÊt yÕu ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN.
Tríc sù suy tho¸i nghiªm träng, viÖn trî níc ngoµi l¹i gi¶m sót ®· ®a nÒn kinh tÕ níc ta tíi sù bøc b¸ch ph¶i ®æi míi. T¹i ®¹i héi VI cña ®¶ng ®· chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh x· héi chñ nghÜa. §Õn ®¹i héi VII ®¶ng ta ®· x¸c ®Þnh viÖc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ níc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ trªn thùc tr¹ng diÔn ra viÖc ®ã tøc lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp chung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong lý luËn còng nh trong thùc tÕ l·nh ®¹o cña ®¶ng trªn mÆt trËn lµm kinh tÕ. ViÖc chuyÓn ®æi trªn hoµn toµn ®óng ®¾n. Nã phï hîp víi thùc tÕ cña níc ta phï hîp víi c¸c qui luËt kinh tÕ vµ xu thÕ cña thêi ®¹i.
NÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th× kh«ng thÓ nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø cha nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80 ®· chØ râ thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cho dï chóng ta ®· liªn tôc ®æi míi hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nhng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®¹t møc rÊt thÊp. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng næi tiªu dïng, tÝch luü hÇu nh kh«ng cã ®«i khi cßn ¨n l¹m c¶ vµo vèn vay cña níc ngoµi.
Do ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ tËp trung lµ rÊt cøng nh¾c c¸i ®ã chØ cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ. Vµ chØ cã t¸c dông ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo chiÒu réng. NÒn kinh tÕ chØ huy ë níc ta tån t¹i qu¸ dµi do ®ã nã kh«ng nh÷ng cßn t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt mµ nã cßn sinh ra nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc lµm gi¶m n¨ng xuÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt.
XÐt vÒ tån t¹i thùc tÕ ë níc ta nh÷ng nh©n tè cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. VÒ vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. NhiÒu níc cho r»ng thÞ trêng ë níc ta lµ thÞ trêng s¬ khai. Thùc tÕ kinh tÕ thÞ ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®¹t nh÷ng møc ph¸t triÓn kh¸c nhau, ë hÇu hÕt c¸c ®« thÞ vµ vïng hÎo l¸nh ®ang ®îc më réng víi thÞ trêng quèc tÕ. Nhng thÞ trêng ë níc ta ph¸t triÓn cha ®ång bé cßn thiÕu h¼n thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng vèn vµ thÞ trêng ®Êt ®ai vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thÞ trêng tù do, møc ®é can thiÖp cña nhµ níc cßn rÊt thÊp.
XÐt vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ta thÊy nÒn kinh tÕ n íc ta ®ang hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr êng thÕ giíi, sù giao lu vÒ hµng ho¸ dÞch vô vµ ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ níc ta gÇn gòi h¬n víi thÞ trêng thÕ giíi. T¬ng quan gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ trong vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ.
Xu híng chung ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét níc kh«ng t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ. Sù c¹nh tranh gi÷i c¸c quèc gia ®· thay ®æi h¼n vÒ chÊt kh«ng cßn lµ d©n sè ®«ng, vò khÝ nhiÒu, qu©n ®éi m¹nh mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch cña c¸c quèc gia t¹o ®îc nhiÒu cña c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh lµ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp, tiÒm lùc kinh tÕ ®· trë thµnh thíc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc, lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng cÇm quyÒn.
Tuy vËy, nÒn kinh tÕ thÞ trêng híng tíi cña níc ta sÏ kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng thuÇn tuý. Lý thuyÕt “®Ó mÆc” cho thÞ trêng tù do c¹nh tranh lµ kh«ng tån t¹i. Ngoµi bµn tay “v« h×nh”, vai trß cña chÝnh phñ ®Ó ®iÒu tiÕt, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña thÞ trêng t¹o cho nÒn kinh tÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. §ãi víi níc ta vai trß cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng sÏ rÊt quan träng.
Sù ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi nµo rót cuéc còng nh»m môc tiªu x·héi, nh©n v¨n nhÊt ®Þnh. Ph¸t triÓn theo nghÜa ®Çy ®ñ lµ bªn c¹nh sù gia t¨ng vÒ lîng (t¨ng trëng kinh tÕ) cßn bao hµm nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt(nh÷ng biÕn ®æi vÒ mÆt x· héi). “Ph¸t triÓn lµ n©ng cao phóc lîi cña nh©n d©n. N©ng cao tiªu chuÈn sèng vµ c¶i tiÕn gi¸o dôc, søc khoÎ vµ b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi lµ tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña ph¸t triÓn kinh tÕ. B¶o ®¶m c¸c quyÒn chÝnh trÞ vµ c«ng d©n lµ mét môc tiªu ph¸t triÓn réng h¬n ”. Häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña C. M¸c lµ mét thµnh tùu khoa häc cña loµi ngêi. Nã ph¸c ho¹ quy luËt vËn ®éng tæng qu¸t cña lÞch sö nh©n lo¹i, vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi sÏ tiÕn tíi chñ nghÜa céng s¶n, mµ giai ®o¹n thÊp cña nã lµ chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa x· héi kh«ng ®ãi lËp víi ph¸t triÓn, víi kinh tÕ thÞ trêng, mµ lµ mét nÊc thang ph¸t triÓn cña loµi ngêi ®îc ®¸nh dÊu b»ng tiÕn bé-x· héi cña sù ph¸t triÓn. Nã lµ cach thøc gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ x· héi v× cuéc sèng tèt ®Ñp cña ®¹i ®a sè nh©n d©n lao ®éng, cña toµn tÓ x· héi, lµ sù thiÕt lËp mét trËt tù x· h«i víi môc tiªu c«ng b»ng v¨n minh. Sù ph¸t triÓn chØ ®em l¹i sù giµu cã vµ sù thèng trÞ cña t b¶n, cña mét sè Ýt ngêi trong x· héi, th× sù ph¸t triÓn ®ã mang tÝnh chÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù ph¸t triÓn cæ ®iÓn. Sù ph¸t triÓn ®em l¹i sù giµu cã, phån vinh, h¹nh phóc cho ®¹i ®a sè nh©n d©n lao ®éng cho toµn thÓ x· héi, th× sù ph¸t triÓn ®ã mang tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa, lµ sù ph¸t triÓn hiÖn ®¹i. Cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng trêng kú gian khæ vµ quyÕt liÖt cña nh©n d©n ta díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®øng ®Çu lµ chñ tÞch HCM nh»m gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng, ®em l¹i h¹nh phóc vµ giµu sang cho nh©n d©n lao ®éng. V× vËy, sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai ph¶i lµ sù ph¸t triÓn v× sù giµu cã, phån vinh vµ h¹nh phóc cña nh©n d©n lao ®éng, v× sù hïng m¹nh vµ giµu cã cña c¶ x· héi, cña toµn x· héi, cña toµn d©n téc, lµ sù ph¸t triÓn mang tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa, sù ph¸t triÓn hiÖn ®¹i. Nghi· lµ, chóng ta ph¶i ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN. §iÒu ®ã kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m ®¹t ®îc môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, mµ cßn bao hµm vÊn ®Ò quan träng mang tÝnh hiÖn ®¹i, lµ thiÕt lËp mét kiÓu tæ chøc x· héi, mét trËt tù x· héi víi néng dung c«ng b»ng vµ v¨n minh. Nhµ níc XHCN, “cña d©n, do d©n vµ v× d©n” díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Cäng s¶n ViÖt Nam lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®¶m b¶o thùc hiÖn sù ®Þnh híng ®ã.
II. §Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nã ë níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay.
§Æc ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc trªn thÕ giíi.
§Ó hiÓu râ hay cã mét c¸ch nhËn xÐt kh¸ch quan nÒn kinh thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam ta ph¶i xem xÐt c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi.
1. §Æc ®iÓm chung:
Kinh tÕ thÞ trêng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi ®· tr¶i qua nhiÒu thêi ®¹i. Kinh tÕ thÞ trêng ®· xuÊt hiÖn tõ xa xa trong lÞch sö kinh tÕ nhng KTTT chØ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, phong phó trong vµi tr¨m n¨m trë l¹i ®©y. GÇn nh hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi ngµy nay ®Òu theo m« h×nh KTTT víi nh÷ng ®Æc trng mµu s¾c riªng cña tõng níc. KTTT cña c¸c níc T©y ¢u cã nh÷ng nÐt ®Æc trng riªng kh«ng gièng m« h×nh cña MÜ, NhËt, Trung. Níc Nga ngµy nay còng ®· rÏ h¼n theo híng kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc ph¬ng T©y nhng mÊy n¨m qua nÒn kinh tÕ cña níc nµy ®iªu ®øng, lao ®ao, cã lóc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi s©u s¾c ®Õn nay cha ®Þnh h×nh trong viÖc lùa trän m« h×nh kinh tÕ Mü, T©y ¢u, hay NhËt
Song trªn b×nh diÖn tæng qu¸t, KTTT cña c¸c níc ®Òu cã ®iÓm t¬ng ®ång võa cã “bµn tay v« h×nh” cña thÞ trêng t¸c ®éng, tù ®iÒu chØnh võa cã sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, c¸i gäi lµ “bµn tay h÷u h×nh” lµ sù qu¶n lý cña nhµ níc lµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc dï nÒn kinh tÕ ë bÊt kú tr×nh ®é ph¸t triÓn nµo. hiÖn nay trªn thÕ giíi th× mäi nÒn kinh ®Òu cã sù tham gia qu¶n lÝ, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc tuy ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. NÒn KTTT ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, cã nhiÒu u ®iÓm. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ nµo còng cã nh÷ng mÆt tr¸i cña nã. Vµ ë ®©y, mÆt tr¸i cña KTTT lµ t×nh tr¹ng bÊt c«ng trong x· héi cßn cao, sù ph©n ho¸ giai cÊp trong x· héi cßn diÔn ra s©u s¾c, tÖ n¹n x· héi ngµy cµng nhiÒu, ®ång thêi cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ th× t×nh tr¹ng l¹m ph¸t sÏ bÞ ®Èy nªn cao.
T¹i ch©u ©u m« h×nh kinh tÕ cña Thuþ §iÓn rÊt ®¸ng chó ý. Vèn lµ mét quèc gia n«ng nghiÖp nghÌo nµn vµ l¹c hËu nhng chØ trong mét th¬× gian ng¾n th× thuþ ®iÓn ®· trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn hµng ®Çu thÕ giíi, ë Ch©u ¸ Trung Quèc còng lµ mét níc ®· chuyÓn tõ c¬ chÕ bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng vµ ®· cã sù t¨ng trëng kinh tÕ ®¸ng kÓ. Cßn ®èi víi Nga ®Çu tiªn lµ mét níc ®i theo ®Þnh híng XHCN vµ ®· cã mét nÒn kinh tÕ vµo lo¹i ph¸t triÓn cña thÕ giíi . Nhng tõ khi ®i theo híng ph¸t triÓn cña c¸c níc TBCN th× nÒn kinh tÕ cña níc nµy ®· l©m vµo khñng ho¶ng. Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña níc nµy ®· gi¶m sót rÊt nhiÒu. HiÖn nay níc Nga tuy ®· tho¸t khái khñng ho¶ng nhng nÒn kinh tÕ vÉn cßn ë t×nh tr¹ng chËm ph¸t triÓn.
KTTT ë Mü cã nh÷ng ®Æc trnglµ:do tiÒm lc kinh tÕ cña Mü rÊt lín vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong lÜnh vùc kinh tÕ lµ rÊt lín nªn møc ®é can thiÖp cña nhµ níc vµo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ thÊp h¬n so víi c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn nhµ níc ë ®©y l¹i tham gia rÊt m¹nh mÏ vµo khu vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. Kh«ng chØ cã vËy nhµ níc ë ®©y ®· hç trî rÊt m¹nh mÏ cho c¸c c«ng ty cña Mü x©m nh©p vµo thÞ trêng kinh tÕ cña c¸c níc kh¸c. Tõ ®ã ®em l¹i c¸c nguån lîi cho Mü. .
NÒn KTTT ë c¸c níc Ch©u ¸ vµ c¸c níc §«ng Nam ¸ còng cã nh÷ng nÐt ®Æc trng ®¸ng lu ý, ë c¸c níc nµy sù tham gia vµo ®iÒu tiÒu tiÕt nÒn kinh tÕ lµ rÊt m¹nh mÏ nh Hµn Quèc, In®«nªxia. T¹i Hµn Quèc sù tham gia cña chÝnh phñ ®· thóc ®Èy vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho KTTT ë níc nµy ph¸t triÓn.
2. §Æc ®iÓm cña KTTT hiÖn ®¹i.
Tuy nÒn KTTT ®· ra ®êi tõ rÊt l©u nhng nÒn KTTT hiÖn ®¹i míi ra ®êi tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX víi ®Æc trng lµ nhµ níc can thiÖp tÝch cùc, m¹nh mÏ vµo kinh tÕ vµ më réng giao lu kinh tÕ víi níc ngoµi. Víi nÒn KTTT ®· ra ®êi tríc ®ã nã chØ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng chø kh«ng cã sù tham gia qu¶n lÝ cña nhµ níc. Nhµ níc khi ®ã chØ cã chøc n¨ng truyÒn thèng cña nhµ níc ph¸p quyÒn. §ã lµ:
B¶o vÖ quuyÒn së h÷u cña c¸c nhµ kinh doanh.
Nhµ níc b¶o ®¶m an ninh, chÝnh trÞ, quèc phßng, an toµn x· héi t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
Sö lÝ c¸c vô tranh chÊp trong kinh doanh vµ vi ph¹m ph¸p luËt.
§Õn thêi kú KTTT hiÖn ®¹i th× nhµ níc tham gia vµo ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ m¹nh mÏ. Vµ c«ng cô ®iÒu tiÕt chñ yÕu lµ c¸c chÝnh s¸ch tµi kho¸, s¸ch chÝnh tµi chÝnh, tiÒn tÖ, kinh tÕ ®èi ngo¹i nh:thuÕ, l·i suÊt chiÕt khÊu. . .
Trªn thÕ giíi hiÖn nay, nÒn kinh tÕ níc nµo còng cã sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc tuy møc ®é m¹nh yÕu cã kh¸c nhau. Vµ víi sù qu¶n lÝ cña nhµ níc th× nÒn kinh tÕ cña c¸c níc trªn thÕ giíi ®Òu cã sù ph¸t triÓn vît bËc, ®êi sèng cña nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu. Víi sù kÕt hîp gi÷a “bµn tay v« h×nh” vµ “bµn tay h÷u h×nh” nÒn kinh tÕ cña c¸c níc ®Òu ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín.
Trong nÒn KTTT hiÖn ®¹i sù can thiÖp cña nhµ níc ®îc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau:
T¹i mét sè níc, hµng ho¸ c«ng céng do lîng vèn ®Çu t lín, lîi nhuËn Ýt nªn c¸c nhµ ®Çu t t nh©n kh«ng quan t©m. Song do c¸c lo¹i hµng ho¸ nµy rÊt quan träng cho nªn nhµ níc ph¶i ®øng ra ®Çu t s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng ho¸ nµy. §ång thêi ®èi víi nh÷ng c«ng tr×nh lín mang tÇm cì quèc gia nh së c¬ h¹ tÇng, cÇu ®êng, bÕn c¶ng th× nhµ níc ph¶i trùc tiÕp ®Çu t v× kinh doanh vµo c¸c khu vùc nµy nguån vèn ph¶i rÊt lín chØ cã nhµ níc míi ®¸p øng ®îc. Khi nhµ níc tham gia ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ th× c¸c vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi ®îc nhµ níc quan t©m h¬n.
Víi sù ph¸t triÓn cña KTTT ®· lµm thay ®æi nÒn kinh tÕ nhng nh÷ng mÆt tr¸i cña nã còng ®· b¾t ®Çu n¶y sinh. Nh÷ng mÆt tr¸i ®ã lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t gia t¨ng, c¸c tÖ n¹n x· héi ngµy cµng nhiÒu h¬n. Víi vai trß cña m×nh nhµ níc nhµ níc tham gia vµo ®iÒu tiÕt kinh tÕ nh»m æn ®Þnh nÒn kinh tÕ ®Ó h¹n chÕ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp. Nhµ níc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ b»ng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp. B»ng c¸c chÝnh s¸ch x· héi nhµ níc nh»m gi¶m c¸c tÖ n¹n x· héi, x©y dùng mét x· héi lµnh m¹nh.
Ngµy nay trong kinh tÕ ®èi ngo¹i vai trß cña nhµ níc lµ rÊt lín. Nhµ níc sÏ ®øng ra ngo¹i giao ®em l¹i nhiÒu nguån lîi cho ®Êt níc. Vai trß nµy ®îc thÓ hiÖn rÊt râ cña nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh Mü, NhËt. . .
Tû träng cña khu vùc dÞch vô ngµy cµng t¨ng nªn trong nÒn KTTT hiÖn nay,
§Æc ®iÓm nµy thÓ hiÖn b»ng sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ. Nã ®¸nh dÊu sù gia t¨ng cña khu vùc dÞch vô trªn c¬ së cña mét nÒn t¶ng khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn. Nã thay thÕ cho xu híng gia t¨ng c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ tríc ®©y. Víi tû träng cao cña khu vùc dÞch vô ®· lµm cho nã ®ang trë thµnh lo¹i h×nh “kinh tÕ dÞch vô ”. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n ®· h×nh thµnh nªn c¸c trung t©m tµi chÝnh nh Lu©n §«n, T«ky«. . . ®· khiÕn cho ho¹t ®éng cña thÞ trêng vît qu¸ ph¹m vi trao ®æi th«ng thêng.
§èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ vµ §«ng Nam ¸ cã mét ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt ®ã lµ sù tham gia m¹nh mÏ cña nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ. Nhê sù tham gia cña nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ mµ nÒn kinh tÕ cña nh÷ng níc nµy ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín.
§èi víi nh÷ng níc nµy cßn cã mét ®Æc ®iÓm n÷a ®ã lµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®· h×nh thµnh nªn khu vùc kinh tÕ thuéc së h÷u cña nhµ níc. §èi víi c¸c níc nµy ®©y lµ mét khu vùc tÊt yÕu cÇn ph¶i cã. §©y lµ khu vùc mµ nhµ níc trùc tiÕp ®Çu t vµo. Song nh×n chung khu vùc nµy ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶. KÕt qu¶ nµy lµ do bé m¸y qu¶n lý cßn cång kÒnh, kÐm n¨ng ®éng. Vµ ®©y lµ khu vùc cña nhµ níc ®Çu t nªn chóng kh«ng ph¶i chÞu søc Ðp c¹nh tranh trªn thÞ trêng. §ång thêi sù kÐm hiÖu qu¶ ®ã cßn do cã sù tham nhòng trong bé m¸y qu¶n lý. Tríc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kh«ng cã hiªu qu¶ nµy th× nhµ níc ph¶i cã sù ®iÒu chØnh th× nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn ®îc. Sù ®iÒu chØnh ph¶i b»ng c¸ch giao cho t nh©n qu¶n lý khu vùc kinh tÕ nµy. Nhµ níc chØ nªn ®Çu t vµo mét sè lÜnh vùc thùc sù quan träng nh x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, th«ng tin vµ mét sè nghµnh c«ng nghiÖp quan träng, quèc phßng.
3. Nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña nÒn KTTT.
BÊt cø mét nÒ kinh tÕ nµo còng cã nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm. NÒn KTTT còng vËy nã bao gåm nh÷ng u vµ nhîc ®iÓm sau.
Nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nÒn KTTT thÓ hiÖn b»ng sù ph¸t triÓn kinh tÕ vît bËc. Tõ sù ph¸t triÓn vît bËc ®ã khoa häc c«ng nghÖ còng cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín, khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn tõ ®ã c¸c c«ng cô s¶n xuÊt ngµy mét ph¸t triÓn h¬n, con ngêi ®îc s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt h¬n. N¨ng xuÊt lao ®«ng ®îc n©ng cao h¬n rÊt nhiÒu so víi tríc. Mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®· lµm cho møc sèng chung cña c¸c níc trªn toµn thÕ giíi ®îc n©ng cao h¬n tríc. . . Trªn ®©y lµ mét sè mÆt tÝch cùc cña nÒn KTTT mµ chóng ta cÇn ph¶i ph¸t huy ®Ó nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n.
Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nÒn KTTT lµ: Do qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt cÇn ph¶i khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, nhng do n¨ng xuÊt lao ®éng cao céng víi viÖc nhu cÇu cña ngêi d©n ngµy cµng lín ®· dÉn ®Õn khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn qu¸ møc cho phÐp tõ ®ã tµi nguyªn thiªn nhiªn ®· dÇn bÞ c¹n kiÖt.
C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt chØ chó ý tíi vÊn ®Ò s¶n xuÊt mµ kh«ng chó ý tíi vÊn ®Ò m«i trêng. c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®· g©y ra hiÖn tîng « nhiÔm m«i trêng trÇm träng.
Mét mÆt tiªu cùc n÷a ®ã lµ vÊn ®Ò ®¹o ®øc, lèi sèng trong d©n. Ngµy nay do møc sèng cña con ngêi ®îc n©ng cao, con ngêi dÔ tiÕp xóc ®èi víi nh÷ng lo¹i v¨n ho¸ ®éc h¹i lµm ¶nh hëng tíi t×nh tr¹ng ®¹o ®øc trong d©n. . .
Tõ nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc trªn ta ph¶i t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p ®Ó ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc ®Ó nÒn kinh tÕ ®îc ph¸t triÓn toµn diÖn h¬n, tõ ®ã cuéc sèng cña ngêi d©n ®îc n©ng cao h¬n mµ kh«ng bÞ ¶nh hëng cña nh÷ng mÆt tiªu cùc.
4. KTTT ®Þnh híng XHCN.
§Ó nghiªn cøu ®Çy ®ñ h¬n vÒ KTTT ta nghiªn cøu nghiªn cøu nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN.
NÒn KTTT ®Þnh híng XHCN nã còng lµ nÒn KTTT víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. Nhng nÒn KTTT theo ®Þng híng XHCN nã cã ®iÓm kh¸c biÖt h¬n víi nÒn KTTT TBCN vµ còng cã thÓ ®©y lµ mÆt tÝch cùc h¬n cña nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN. MÆt tÝch cùc ®ã lµ trong nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN cã sù ph©n c«ng lao ®éng c«ng b»ng h¬n. Nh÷ng thµnh phÇn trong nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN ®îc hëng sù c«ng b»ng h¬n trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Tõ ®ã thóc ®Èy ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. §ång thêi ë c¸c níc XHCN sù tham gia cña nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ m¹nh h¬n. NÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN ra ®êi ®Çu tiªn ë Liªn X«. Tõ sau khi nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN ra ®ßi ë Liªn X« dÇn nã ®· ph¸t triÓn ra nhiÒu níc. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu gióp thóc ®Èy nÒn kinh tÕ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®· x©y dùng nªn c¸c khu c«ng nghiÖp lín, x©y dùng nªn c¬ së h¹ tÇng tèt. Tõ khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®Õn nay c¸c níc nhµ ®· x©y dùng ®îc mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vît bËc. Tõ nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c níc TBCN ®Õn nay c¸c níc nµy gÇn nh ®· ®uæi kÞp c¸c níc TBCN. Kh«ng chØ ®uæi kÞp mµ nÒn kinh tÕ cña c¸c níc nµy cßn cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh h¬n so víi c¸c níc TBCN. Sù æn ®Þnh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t yªn t©m ®Çu t vµo thÞ trêng cña c¸c níc nµy tõ ®ã thu hót ®îc nhiÒu nguån ®Çu t h¬n, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh h¬n.
NÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN cã ®Þnh híng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ cã sù c«ng b»ng cao, t¹o sù an toµn cho c¸c nhµ ®Çu t muèn ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ cña m×nh. Tõ môc ®Ých ®ã c¸c nhµ kinh tÕ ®· x©y dùng ®îc mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ an toµn.
Qua sù nghiªn cøu trªn ta thÊy nÒn KTTT TBCN vµ nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN ®Òu t¬ng ®èi gièng nhau, nã chØ cã mét sè kh¸c biÖt mµ ®ã lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña mçi nÒn kinh tÕ.
B. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN.
1. §Æc ®iÓm, b¶n chÊt cña nÒn Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta.
ChuyÓn nÒn kinh tÕ tõ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung- hµnh chÝnh- quan liªu- bao cÊp sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níctheo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ néi dung kinh tÕ níc ta tronh hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. §Æc biÖt, c¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, ®îc §¹i Héi ®¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam lÇn thø VII th«ng qua vµo n¨m 1991, còng ®· nªu lªn 6 ®Æc trng b¶n chÊt cña XHCN vµ nh÷ng quan ®iÓm ph¬ng híng tæng qu¸t vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta. Tuy nhiªn còng cÇn ph¶i ph©n tÝch s©u thªm b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm ®· ®îc kh¸i qu¸t nãi trªn, ®Ó hiÓu râ vµ thèng nhÊt h¬n trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng.
Thø nhÊt, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa mµ níc ta sÏ x©y dùng lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i víi tÝnh chÊt x· héi hiÖn ®¹i (x· héi x· héi chñ nghÜa). MÆc dï nÒn kinh tÕ níc ta ®ang n»m trong t×nh tr¹ng l¹c hËu vµ kÐm ph¸t triÓn nhng khi chóng ta chuyÓn sang ph¸t triÓn hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng, th× kinh tÕ thÕ giíi ®· chuyÓn sang giai ®o¹n kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i (do nh÷ng khiÕm khuyÕt cña kinh tÕ thÞ trêng tù do). Bëi vËy, chóng ta kh«ng thÓ vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tr¶i qua giai ®o¹n kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n vµ giai ®o¹n nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do, mµ ®i th¼ng vµo ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. §©y lµ néi dung vµ yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn rót ng¾n. MÆt kh¸c, thÕ giíi vÉn n»m trong thêi ®¹i qu¸ ®é tõ TBCN lªn CNXH, cho nªn, sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi níc ta ph¶i theo ®Þnh híng XHCN lµ cÇn thiÕt, kh¸ch quan vµ còng lµ néi dung, yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn rót ng¾n. Sù nghiÖp “D©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh ” võa lµ môc tiªu, võa lµ néi dung, nhiÖm vô cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta. §¶ng vµ Nhµ níc khuyÕn khÝch mäi ngêi d©n trong x· héi lµm giµu mét c¸ch hîp ph¸p. D©n cã giµu th× níc míi m¹nh, nhng d©n giµu ph¶i lµm cho níc m¹nh, b¶o ®¶m ®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ cña quèc gia.
Thø hai, nÒn kinh tÕ chóng ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc trong mét sè lÜnh vùc, mét sè kh©u quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc. NÒn kinh tÕ hµng ho¸, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ ®a thµnh phÇn, ®a h×nh thøc së h÷u. ThÕ nhng, nÒn KTTT mµ chung ta x©y dùng lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, cho nªn cÇn cã sù tham gia bëi “bµn tay h÷u h×nh” cña nhµ níc trong viÖc ®iÒu tiÕt, qu¶n lý nÒn kinh tÕ ®ã. §ång thêi chÝnh nã sÏ ®¶m b¶o sù ®Þnh híng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù qu¶n lý, ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña nhµ níc lµ th«ng qua c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ vai trß chñ ®¹o cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc. Kinh tÕ nhµ níc ph¶i n¾m gi÷ vai trß chñ ®¹o ë mét sè lÜnh vùc then chèt, cã ý nghÜa lµ “®µi chØ huy”, lµ “m¹ch m¸u”cña nÒn kinh tÕ. Cïng víi viÖc nhÊn m¹nh vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc, cÇn coi träng vai trß cña khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ kinh tÕ hçn hîp, ®Æt chóng trong mèi quan hÖ g¾n bã, h÷u c¬, thèng nhÊt, kh«ng t¸ch rêi, biÖt lËp.
Thø ba, nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta lµ Nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN, lµ nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. Thµnh tè quan träng mang tÝnh quyÕt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i lµ nhµ níc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. Nhng kh¸c víi nhµ níc cña nhiÒu nÒn KTTT trªn thÕ giíi, Nhµ níc ta lµ Nhµ níc “cña d©n, do d©n vµ v× d©n”, Nhµ níc c«ng n«ng, Nhµ níc cña ®¹i ®a sè nh©n d©n lao ®éng, ®Æt díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Nã cã ®ñ b¶n lÜnh, kh¶ n¨ng vµ ®ang tù ®æi míi ®Ó b¶o ®¶m gi÷ v÷ng ®Þnh híng XHCN trong viÖc ph¸t triÓn nÒn KTTT hiÖn ®¹i ë níc ta. Sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt nhµ níc lµ mét néi dung vµ lµ mét ®iÒu kiÖn, mét tiÒn ®Ò cho sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt cña m« h×nh KTTT ë níc ta so víi nhiÒu m« h×nh KTTT kh¸c hiÖn cã trªn thÕ giíi.
Thø t, c¬ chÕ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng víi sù tham gia qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. Mäi ho¹t ®«ng s¶n xuÊt-kinh doanh trong nÒn kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ trêng. C¸c qui luËt kinh tÕ hµng ho¸, KTTT sÏ chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Qui luËt gi¸ trÞ qui ®Þnh môc ®Ých theo ®uæi trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ lîi nhuËn (lµ gi¸ trÞ kh«ng ngõng t¨ng lªn), qui ®Þnh sù ph©n bè c¸c nguån lùc vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt-kinh doanh kh¸c nhau, ®ång thêi ®Æt c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong mét cuéc c¹nh tranh quyÕt liÖt. Th«ng qua c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, cïng víi viÖc sö dông c¸c lùc lîng kinh tÕ cña m×nh, Nhµ níc t¸c ®éng lªn mèi quan hÖ tæng cung-tæng cÇu thùc hiÖn sù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nh vËy c¬ chÕ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ: thÞ trêng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, Nhµ níc ®iÒu tiÕt thÞ trêng vµ mèi quan hÖ Nhµ níc-thÞ trêng-c¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ mèi quan hÖ h÷u c¬, thèng nhÊt.
Thø n¨m, më cöa, héi nhËp nÒn kinh tÕ trong níc víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ cña quèc gia lµ néi dung quan träng cña nÒn KTTT ë níc ta. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña KTTT ®i liÒn víi x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi. TiÕn tr×nh x·héi ho¸ trªn c¬ së ph¸t triÓn cña KTTT lµ kh«ng cã biªn giíi quèc gia vÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ. Mét trong nh÷ng ®Æt trng quan träng cña kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i lµ viÖc më réng giao lu víi níc ngoµi. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ níc ta ph¶i giao lu trªn nguyªn t¾c “hoµ nhËp chø kh«ng hoµ tan ”. NÒn kinh tÕ níc ta ph¶i cã nh÷ng bíc ®i riªng cña m×nh kh«ng nªn ®Ó phô thuéc vµo nÒn kinh tÕ cña c¸c níc kh¸c.
Thø s¸u: Thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ ®ång thêi víi viÖc c«ng t¸c ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi còng lµ mét néi dung rÊt quan träng trong KTTT ë níc ta. Ph¶i cã mét chÕ ®é c«ng b»ng th× míi t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ ph¸t triÓn. Víi mét chÕ ®é c«ng b»ng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi d©n ®Òu cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ®Òu cã kh¶ n¨ng ph¸t huy hÕt n¨ng lùc cña m×nh. Víi mét chÕ ®é c«ng b»ng nh vËy nã sÏ gi¶m bít kho¶ng ng¨n c¸ch giµu nghÌo gi÷a c¸c ngêi d©n trong x· héi. ChÕ ®é c«ng b»ng ®èi víi mäi nÒn kinh tÕ ®Òu cÇn ph¶i cã v× nã ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, nã ®¶m b¶o cho søc m¹nh kinh tÕ cña mçi quèc gia.
Thø b¶y: CÇn gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a t b¶n (vèn) vµ lao ®éng th«ng qua ph©n phèi thu nhËp trong KTTT ®Þnh híng XHCN. CÇn cã sù ph©n phèi hîp lý ®Ó thóc ®Èy hÕt kh¶ n¨ng lao ®éng cña mäi ngêi d©n trong x· héi.
Trªn ®©y lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nÒn KTTTtheo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam. BÊt kú mét t¸c ®éng nµo tíi chóng ®Òu cã sao ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho nÒn kinh tÕ níc ta ph¸t triÓn.
Tãm l¹i, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta ph¶i lµ “qu¸ tr×nh thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i trong mét x· héi nh©n d©n lµm chñ, nh©n ¸i, cã v¨n ho¸, cã kû c¬ng, xo¸ bá ¸p bøc, bÊt c«ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc ”.
2. So s¸nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN vµ KTTTcña t b¶n chñ nghÜa:
Kinh tÕ thÞ trêng XHCN ngoµi nh÷ng nÐt chung víi KTTT t b¶n chñ nghÜa nh: mét nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi sù liªn kÕt vµ trao ®æi trªn quy m« réng lín ë ph¹m vi quèc gia vµ quèc tÕ, víi sù ph¸t huy ®Çy ®ñ nh÷ng quy luËt nh quy luËt gi¸ trÞ, quyluËt cung cÇu. . . kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa cßn cã nh÷ng ®Æc trng riªng cña nã:
NÕu nÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa dùa trªn chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt(TLSX) th× tr¸i l¹i nÒn KTTT XHCN tuy còng lµ mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nhng nã dùa trªn chÕ ®é së h÷u x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt, tøc lµ sù lµm chñ cña ngêi lao ®éng ®èi víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng TBCN lÊy ph©n phèi theo TLSX vµ theo vèn lµm h×nh thøc ph©n phèi chñ yÕu, th× trong nÒn KTTT XHCN, quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng míi cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy mét c¸ch ®Çy ®ñ.
NÕu nÒn KTTT TBCN ph¸t triÓn theo híng bÊt b×nh ®¼ng x· héi ngµy cµng s©u s¾c h¬n, th× KTTT XHCN ph¸t triÓn theo híng ngµy cµng kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n cùc mét c¸ch bÊt hîp lý cña x· héi do nÒn KTTT TBCN t¹o ra.
NÕu nÒn KTTT TBCN dùa trªn sù khai th¸c cña c¸c quèc gia, cña c¸c khu vùc ph¸t triÓn, ®èi víi tµi nguyªn vµ lao ®éng cña c¸c vïng, c¸c níc kÐm ph¸t triÓn, th× nÒn KTTT XHCN dùa trªn sù hîp t¸c vµ trao ®ái mét c¸ch b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi gi÷a c¸c vïng d©n c trong níc vµ gi÷a c¸c d©n téc, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.
3. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc sau khi níc ta chuyÓn ®æi sang nÒn KTTT XHCN.
3. 1. Kinh tÕ t¨ng trëng kh¸.
T æng s¶n phÈm trong níc t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 7%.
N«ng nghiÖp ph¸t triÓn liªn tôc gãp phÇn quan träng vµo møc t¨ng trëng chung vµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh kinh tÕ x· héi. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng, l©m ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 5, 7%.
C«ng nghiÖp vµ x©y dùng ®· vît qua khã kh¨n, th¸ch thøc, ®¹t ®îc nhiÒu tiÕn bé. NhÞp ®é s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b×nh qu©n 13, 5%
C¸c ngµnh dÞch vô tiÕp tôc ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n h¬n tríc, gãp phÇn tÝch cùc cho t¨ng trëng kinh tÕ vµ phôc vô ®êi sèng. Gi¸ trÞ c¸c nghµnh dÞch vô t¨ng 6, 8%/n¨m.
C¬ cÊu kinh tÕ ®· cã bíc chuyÓn dÞch tÝch cùc. C¸c c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®· tõng bíc dÞch chuyÓn theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
3. 2. V¨n ho¸ -x· héi cã nh÷ng tiÕn bé, ®êi sèng nh©n d©n tiÕp tôc ®îc c¶i thiÖn.
Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã bíc ph¸t triÓn vÒ quy m«, h×nh thøc ®µo t¹o vµ c¬ së vËt chÊt. Quy m« gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tiÕp tôc t¨ng ë tÊt c¶ c¸c bËc häc, ngµnh häc, ®¸p øng nhu cÇu häc tËp ngµy cµng lín cña nh©n d©n. C¬ së vËt chÊt kü thuËt c¸c trêng ®îc n©ng cÊp c¶i thiÖn M¹ng líi c¸c trêng cao ®¼ng ®¹i häc ®ang tõng bíc ®îc tæ chøc, s¾p xÕp l¹i.
Khoa häc vµ c«ng nghÖ cã bíc chuyÓn biÕn tÝch cùc. Khoa häc x· héi vµ v¨n ®· bíc ®Çu cung cÊp ®îc c¸c luËn cø khoa häc phôc vô yªu cÇu ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc, quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ ®ái míi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch. Khoa häc c«ng nghÖ cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn cao. C¬ së v¹t chÊt – kü thuËt ®· ®îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu. §éi ngò c¸n bé khoa häc ®· ®¬c n©ng cao h¬n vÒ tr×nh ®é.
C¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, v¨n nghÖ, b¸o chÝ, xuÊt b¶n gãp phÇn tÝch cùc ®éng viªn toµn d©n tham gia x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc, n©ng cao kiÕn thøc vµ chÊt lîng cuéc sèng. Tõ ®ã ®êi sèng cña nh©n d©n ®· ®îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu. D©n trÝ trong toµn d©n ®· ®îc n©ng cao h¬n rÊt nhiÒu.
3. 3. T×nh h×nh chÝnh trÞ – x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh, quèc phßng vµ an ninh ®îc t¨ng cêng.
3. 4. C«ng t¸c x©y dùng, chØnh ®èn ®¶ng ®îc chó träng, hÖ thèng chÝnh trÞ ®îc cñnh cè. Vai trß l·nh ®¹o cña ®éi ®· ®îc n©ng cao. Nhµ níc tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn, nÒn hµnh chÝnh ®îc c¶i c¸ch mét bíc. QuyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ®îc n©ng cao h¬n.
3. 5. Quan hÖ ®èi ngo¹i kh«ng ngõng ®îc më réng, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®îc tiÕn hµnh chñ ®éng vµ ®¹t nhiÒu kÕt qu¶ tèt. Níc ta ®· quan hÖ h÷u nghÞ víi nhiÒu níc trªn thÕ giíi thóc ®Èy hîp t¸c cïng cã lîi. Do ®ã kinh tÕ níc ta ®· cã nh÷ng bíc nh¶y vät.
Tõ mh÷ng thµnh tùu trªn ®· t¨ng cêng søc m¹nh tæng hîp, lµm thay ®æi bé mÆt cña ®¸t níc vµ cuéc sèng cña nh©n d©n, cñng cè v÷ng ch¾c ®äc lËp d©n téc vµ chÕ ®é XHCN, n©ng cao vÞ thÕ vµ uy tÝn níc ta trªn trêng quèc tÕ.
Nh÷ng thµnh tùu trªn níc ta ®· ®¹t ®îc lµ do:
Mét lµ, §¶ng ta cã b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng vµ ®êng lèi l·nh ®¹o ®óng ®¾n.
Hai lµ, Nhµ níc cã cè g¾ng lín trong ®iÒu, hµnh qu¶n lý.
Ba lµ, Toµn d©n vµ toµn qu©n ph¸t huy lßng yªu níc vµ tinh thÇn dòng c¶m, ®oµn kÕt nhÊt trÝ, cÇn cï, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, tiÕp tôc thùc hiÖn ®æi míi, ra søc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ViÖt Nam.
4. Nh÷ng yÕu kÐm khuyÕt ®iÓm cßn tån t¹i trong nÒn kinh tÕ níc ta.
4. 1. NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cha v÷ng ch¾c, hiÖu qu¶ søc c¹nh tranh thÊp. VÝ dô t×nh h×nh kinh tÕ níc ta trong nh÷ng n¨m qua t¨ng trëng chËm dÇn. N¨m 1995 tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ níc ta lµ 9, 5%, n¨m 1997 cßn 8, 2%, n¨m 1998cßn 5, 8%. . . n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m, ch¸t lîng s¶n phÈm cha tèt, gi¸ thµnh cßc cao. Tõ ®ã dÉn tíi t×nh tr¹ng s¶n phÈm níc ta kh«ng c¹ng tranh ®îc víi c¸c mÆt hµng níc ngoµi. C¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ x©m h¹i nghiªm träng. HÑ thèng nh©n hµng níc ta cßn yÕu kÐm. . .
4. 2. Mét sè vÊn ®Ì v¨n ho¸ - x· héi bøc xóc vµ g¨y g¾t chËm ®îc gi¶i quyÕt.
Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ vµ thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n cßn ë møc cao.
C«ng t¸c gi¸o dôc cßn nhiÒu bÊt cËp. ChÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o thÊp so víi yªu cÇu. Cßn cã nhiÒu trÎ em kh«ng ®îc ®Õn trêng v× nhiÒu lý do.
C«ng t¸c khoa häc vµ c«ng nghÖ còng cßn nhiÒu bÊt cËp. C¸c ho¹t ®éng cha thùc sù g¾n kÕt víi nhu cÇu ho¹t ®éng cña ngµnh kinh tÕ, x· héi. C¸c khoa häc c«ng nghÖ cha ®îc ®a vµo øng dông trong thùc tiÔn.
C«ng t¸c qu¶n lý b¸o chÝ, v¨n ho¸, xuÊt b¶n nhiÒu mÆt bu«ng láng ®Ó n¶y sinh nh÷ng khuynh híng kh«ng lµnh m¹nh.
Mét sè gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ ®¹o ®øc suy gi¶m. Mª tÝn hñ tôc ph¸t triÓn.
4. 3. C¬ chÕ chÝnh s¸ch kh«ng ®ång bé vµ cha t¹o ®éng søc m¹nh ®Ó ph¸t triÓn. C¸c chÝnh s¸ch cha ®i s¸t vµo thùc tÕ víi cuéc sèng hµng ngµy. Mét sè chÝnh s¸ch cã xu híng trë l¹i bao cÊp. Mét sè quy ®Þnh kh«ng phï hîp kh«ng ®îc söa ®æi.
4. 4. T×nh tr¹ng tham nhòng, suy tho¸i vÒ t tëng chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng ë mét bé phËn kh«ng nhá c¸n bé, ®¶ng viªn lµ rÊt nghiªm träng. t×nh tr¹ng tham nhòng cßn nhiÒu.
Nh÷ng nguyªn nh©n cña yÕu kÐm ®ã lµ do c¶ nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ nguyªn nh©n chñ quan. Nhng trong ®ã nguyªn nh©n chñ quan lµ chÝnh. §¹i héi §¶ng I X ®· chØ ra ®Çy ®ñ nh÷ng nguyªn nh©n vµ nã bao gåm nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh sau:
Mét lµ, viÖc tæ chøc thùc hiÖn nghÞ quyÕt, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng cha tèt ; kû luËt, kû c¬ng cha nghiªm.
Hai lµ, mét sè quan ®iÓm, chñ tr¬ng cha râ, cha cã sù nhËn thøc thèng nhÊt vµ cha ®îc th«ng suèt ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh.
Ba lµ, c¶i c¸ch hµnh chÝnh tiÕn hµnh chËm, thiÕu kiªn quyÕt, hiÖu qu¶ thÊp.
Bèn lµ, c«ng t¸c t tëng, c«ng t¸c lý luËn, c«ng t¸c tæ chøc, c¸n bé cã nhiÒu yÕu kÐm, bÊt cËp.
5. Nh÷ng th¸ch thøc cho nÒn KTTT XHCN ë ViÖt Nam.
Tõ nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n trªn ®· ®Æt ra cho kinh tÕ ViÖt Nam nh÷ng th¸ch thøc sau:
Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh võa qua ®ang gay ra nh÷ng t¸c ®äng bÊt lîi cho chóng ta. Luång ®Çu t níc ngoµi ®· gi¶m kho¶g 60%, xuÊt khÈu ®×nh trÖ, 9 th¸ng ®Çu n¨m 1998 chØ t¨ng 7, 5% Sù sôt gi¶m cña ®Çu t trùc tiÐp níc ngoµi vµ sù ®×nh trÖ cña xuÊt khÈu ®îc ®¸nh gi¸ t¬ng øng víi 12% cña GDP tøc 3tû U S D. Tû träng ®µu t trong GDP gi¶m tõ 27 xuèng cßn 20%. Cuéc khñng ho¶ng khu vùc lµm kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam yÕu ®i Tû gi¸ thùc tÕ cña tiÒn ®ång ViÖt nam gi¶m cao h¬n kho¶nh 10%, tèc ®é t¨ng trëng GDP ®· chËm l¹i.
III. C¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.
VÒ l©u dµi, nh÷ng lç lùc c¶i c¸ch cÇn tiÕp tôc tËp trungvµo bèn träng ®iÓm sau:(1) C¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ thóc sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t nh©n;(2) T¹o mét hÖ thèng ng©n hµng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶;(3) Ph¸t triÓn kinh tÕ khu vùc n«ng th«n;vµ (4) N©ng cÊp hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng.
Thø nhÊt, c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vÉn lµ mét khu vùc kinh tÕ hÕt søc quan träng. §©y lµ mét khu vùc kinh tÕ sö dông mét phÇn rÊt lín c¸c nguån lùc cña nÒn kinh tÕ nhng t¹o ra Ýt viÖc lµm vµ cã hiÖu qu¶ rÊt thÊp trong viÖc gãp phÇn gi¶m tØ lÖ ®ãi nghÌo. VÝ dô nh n¨m 1998 trong khi khu vùc kinh tÕ nµy nhËn h¬n ph©n nöa sè vèn cña nguån viiÖn trî vµ mét phÇn lín ng©n s¸ch nhµ níc. Song nhiÒu nhµ kinh tÕ tin r»ng, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra, chinh phñ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh mÏ h¬n cho toµn bé khu vùc kinh tÕ nµy. ë ®©y, Sù h×nh thµnh mét khung ph¸p lý hoµn chØnh, c¸c chÝnh s¸ch c¬ chÕ ®èi víi doanh sau khi cæ phÇn ho¸, xo¸ bá sù can thiÖp cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nµy t«n träng quyÒn lùc cña ®¹i héi cæ ®«ng sÏ gãp phÇn thóc ®Èy tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ph¶i g¾n liÒn víi viÖc hç trî vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ t nh©n. Mét khu vùc kinh tÕ t nh©n n¨ng ®éng sÏ kh«ng chØ gióp t¹o ra mét m«i trêng kinh doanh c¹nh tranh h¬n cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, mµ cßn rót hÊp thô nguån lùc lao ®éng tõ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖpnhµ níc. §Ó t¹o ra môc tiªu nµy, chÝnh phñ cÇn t¹o ra mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng, vµ xo¸ bá nh÷ng rµo c¶n vÒ hµnh chÝnh vµ ph¸p lý kh«ng cÇn thiÕt.
Thø hai, mét hÖ thèng ng©n hµng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ lµ nh©n tè v« cïng quan träng cho qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam. Kh«ng cã mét hÖ thèng ng©n hµng ho¹t ®éng h÷u hiÖu, c¸c nguån vèn sÏ kh«ng ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶. HÖ thèng ng©n hµng yÕu kÐm cña ViÖt Nam cµng trë nªn suy yÕu trong vµ sau khñng ho¶ng khu vùc võa qua. Tuy nhiªn, cÇn nhËn thÊy râ r»ng c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh dÔ dµng, c¶ vÒ khÝa c¹nh kü thuËt lÉn chÝnh trÞ. ViÖt Nam hiÖn nay cÇn tranh thñ nguån tµi trî vµ chuyªn m«n vÒ kü thuËt cña c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó tõng bíc hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng ng©n hµng.
Thø ba, víi h¬n 80% sè d©n sèng ë n«ng th«n, ph¸t triÓn n«ng th«n trë thµnh u tiªn hµng ®Çu trong ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ. ë n«ng th«n víi tèc ®é t¨ng d©n sè 2% mçi n¨m, sù gi¶m sót trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n sÏ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ. Hµng triÖu ngêi d©n n«ng th«n ®¹t møc sèng chØ võa qua ngìng nghÌo ®ãi, do ®ã suy tho¸i kinh tÕ cã thÓ ®Èy hä trë l¹i víi nghÌo ®ãi. §Ó ph¸t triÓn n«ng th«n, chÝnh phñ cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ. Thø nhÊt cÇn t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm gióp ®¶m b¶o sù t¨ng trëng thu nhËp sÏ gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n. Thø hai, trong khi trång lóa vÉn lµ vô mïa chÝnh, cÇn khuyÕn khÝch ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp ®Ó gióp n«ng d©n t¨ng thªm thu nhËp. Vµ thø ba, v× hÇu hÕt 24000 doanh nghiÖp ë c¸c khu vùc n«ng th«n lµ c¸c c¸ thÓ nhá mang tÝnh gia ®×nh, hä cÇn ®îc hç trî ®Ó ph¸t triÓn. Do ®ã, nh÷ng thay ®æi theo chiÒu híng xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh thiªn vÞ cã lîi cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng, nÕu lµm ®îc, sÏ mang l¹i nh÷ng thµnh qu¶ ®¸ng kÓ.
Cuèi cïng, c¶i t¹o c¬ së h¹ tÇng, chñ yÕu lµ phôc håi c¸c c¬ së ®ang cã, ®· mang l¹i cho ViÖt Nam nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ x· héi quan trong thËp kû qua. Tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu mÆt cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu. Níc ta, møc tiªu thô ®iÖn vÉn cßn ë møc thÊp nhÊt thÕ gií. HÖ thèng giao th«ng ®· qu¸ cò kü l¹c hËu vµ trë nªn qu¸ t¶i. HÖ thèng níc vµ hÖ thèng vÖ sinh cèng r·nh ®ßi hái nhiÒu vèn ®Çu t nhiÒu h¬n n÷a ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn. §Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, chóng ta cÇn nh÷ng h×nh thøc tµi trî míi cÇn sö dông c¸c nguån lùc mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n, vµ cÇn mét ch¬ng tr×nh u tiªn ®Çu t hîp lý, víi viÖc nhÊn m¹nh vÒ hiÖu qu¶ x· héi. Trong h×nh thøc cung cÊp vèn míi cã bèn nguån cÇn quan t©m, trog ®ã cã hai nguån vÉn thêng sö dông (vèn ng©n s¸ch vµ vèn ODA) vµ hai nguån Ýt sö dông h¬n (vèn ®Çu t níc ngoµi vµ vèn cung øng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc tham gia trong tr¬ng tr×nh). Thªm vµo ®ã, cÇn cã khung ph¸p lý hoµn chØnh ®Ó khuyÕn khÝch khu vùc kinh tÕ t nh©n tham gia trong viÖc n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng. Mét hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ®îc c¶i thiÖn sÏ thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt vµ chia sÎ lîi Ých ph¸t triÓn gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n.
KÕT THóC VÊN §Ò.
Ngµy nay con ngêi ®ang ®îc sèng vµ lµm viÖc trong mét m«i trêng cã nÒn khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn. Con ngêi ®îc sèng vµ lµm viÖc trong mét m«i trêng t«t h¬n tríc rÊt nhiÒu. Trong thÕ kû XXI nµy con ngêi cÇn ph¶i x©y dùng cho m×nh mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n ®Ó ngµy cµng c¶i thiÖn h¬n ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc cña m×nh. Do vËy §¶ng vµ nhµ níc ta cÇn ph¶i cã mét chÝnh s¸ch kinh tÕ hîp lý ®Ó nÒn kinh tÕ níc ta cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cao h¬n vµ nhanh h¬n. Tõ ®ã níc ta trë thµnh mét níc cã tiÒm lùc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ æn ®Þnh. §¶ng vµ nhµ níc ta ®· x¸c ®Þnh r»ng níc ta ®i theo híng nÒn KTTT theo ®Þnh híng XHCN lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. Do ®ã trong thÕ kû nµy níc ta cÇn x©y dùng mét nÒn KTTT XHCN thËt ph¸t triÓn ®Ó trë thµnh mét níc ph¸t triÓn cña thÕ giíi.
Muèn x¸c ®Þnh ®îc híng ®i cho nÒn kinh tÕ níc nhµ chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ ®Þnh híng ®i cho nÒn kinh tÕ níc ta. Cã nghiªn cøu cÆn kÏ nh vËy chóng ta míi thÊy hÕt ®îc nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña nÒn KTTT ®Þnh híng x· héi chñ nhgi· tõ ®ã míi cã thÓ ph¸t huy hÕt nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng nhîc ®iÓm cña KTTT.
VËy qua ®©y ta thÊy viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi “ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, ®Æc ®iÓm cña KTTT ®Þnh híng XHCN ë níc ta vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nã á níc ta hiÖn nay”lµ v« cïnh cÇn thiÕt. ViÖc nghiªn cøu nµy gióp ta cã thÓ x©y dùng ®îc mét nÒn KTTT ®Þnh híng XHCN hoµn h¶o h¬n.
Cuèi cïng mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy
PH¹M THµNH ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy.
TµI LIÖU THAM KH¶O
1. B¸o nghiªn cøu vµ trao ®æi. Sè 18 (10-1998).
2. B¸o nghiªn cøu vµ trao ®æi. Sè 19 (10-1998).
3. TriÕt häc sè 1(107). Th¸ng 2-1999.
4. TriÕt häc sè 6(102). Th¸ng 12-1999.
5. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ. TËp 2-NXB GD.
6. Kinh tÕ häc cña P. Samuellson.
7. Kinh tÕ häc cña David Begg.
8. C¬ chÕ thÞ trêng & Vai trß kinh tÕ
cña nhµ níc ë ViÖt Nam(NXB_Thèng Kª 1994).
9. B¸o ph¸t triÓn kinh tÕ, sè 114/2000.
10. C¸c v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng VI, VII, VIII, IX.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Phân tích tính tất yếu khách quan, đặc điểm của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam Và các giải pháp để phát triển nó ở nước ta .DOC
