Xuất khẩu chè - hướng phát triển quan trọng của ngành chè Việt Nam

há rừng ngày càng diễn ra mạnh mẽ công với việc du canh du c chặt nơng phá rẫy của một số các đồng bào dân tộc đã hủy hoại môi trờng sống của chúng ta. Việc trồng chè để phục vụ xuất khẩu đã phủ xanh đất trống đồi núi trọc, còn góp phần điều hoà không khí, ngoài ra cây chè còn một số tác dụng trong ngành y học. - Xuất khẩu chè tạo ra một nguồn vốn đáng kể cho đất nớc, góp phần vào công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nớc.Chè là một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của nớc ta, hàng năm mang về cho đất nớc rất nhiều ngoại tệ để thúc đẩy công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nớc nh: Năm 2000 đã xuất khẩu đợc 45 ngàn tấn mang về cho đất nớc khoảng 56 triệu USD, năm 2001 đã xuất khẩu đợc 40000 tấn tăng 9,94% so với năm 2000 đạt kim ngạch xuất khẩu 70triệu USD, 5 tháng đầu năm 2002 đã xuất khẩu đợc 25000 tấn đạt giá trị 28 triệu USD.Tuy nhữmg con số này vẫn cha thực cao trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của chúng ta những xuất khẩu chè cũng đã đóng góp một nguồn vốn đáng kể cho đất nớc thực hiện sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá. Khi xuất khẩu chè thì chúng ta sẽ mở rộng đợc thị trờng tiêu thụ và giao lu học hỏi đợc nhiều bài học kinh nghiệm của các nớc bạn. Hiện nay chúng ta xuất khẩu sang hơn 40 nớc khác nhau. Từ đó tạo ra nhiều mối quan hệ kinh tế cho các doanh nghiệp trong ngành chè nói riêng và các doanh nghiệp trong cả nớc nói chung, xuất khẩu chè ra nhiều thị trờng thì làm cho các doanh nghiệp của chúng ta có thể tiếp thu đợc các thông tin nhanh hơn, và sáng tạo hơn. Xuất khẩu chè thì chúng ta đã tạo ra sự ổn định cho những ngời trồng chè về mặt tiêu thụ sản phẩn từ đó họ yên tâm hơn với công việc của mình. Do đó chất lợng chè cũng phần nào đợc cải thiện từ đó nâng cao đợc khả năng cạnh tranh chè của nớc ta trên thị trờng thế giới. Và khi có thị trờng tiêu thụ ổn định thì ngời trồng chè sẽ yên tâm và gắn bó với nghề của mình nhiều hơn. II.NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HỞNG ĐẾN XUẤT KHẨU CHÈ 1.Đặc điểm kinh tế kỹ thuật của ngành chè. a.Mang đặc điểm của ngành sản xuất nông sản phẩm. - Tính thời vụ: cũng nh tất cả các loại nông sản khác thì cây chè cũng mang tính thời vụ rõ ràng, có thời gian sinh trởng theo mùa, thờng thì cây chè cho thu hoạch vào mùa hè, không phải mùa nào cây chè cũng cho chúng ta thu hoạch. Do vậy chúng ta cần nắm rõ các quy luật sản xuất mặt hàng chè. Làm tốt công tác chuẩn bị trớc mùa thu hoạch, đến kỳ thu hái là phải chuẩn bị đầy đủ lao động nhanh chóng triển khai công tác thu mua và tiêu thụ sản phẩm. - Tính khu vực: chúng ta cũng biết cây chè không phải là cây trồng ở đâu cũng có thể sống và cho chất lợng tốt. Ở nớc ta thì cây chè tập trung ở vùng núi phía Bắc và Trung Du, nói chung là tập trung ở những vùng cao, và đợc trồng ở các nông trờng và do nông dân tự trồng hay trồng theo kiểu giao khoán của Tổng công ty chè Việt Nam. Do đặc điểm này vấn đề đặt ra là việc bố trí địa điểm thu mua, phơng thức thu mua, chế biến và vận chuyển phải phù hợp với đặc điểm này. - Tính tơi sống: Cây chè là một loài thực vật nên cũng rất dễ bị hỏng, kém chất lợng, tuỳ theo địa hình và khí hậu ở các nơi khác nhau mà cho chất lợng chè của chúng ta cũng khác nhau, và ở nớc ta thì chè đợc trồng ở Thái Nguyên có chất lợng tơng đối là tốt. Vì vậy khi chúng ta thu mua cần lu ý phân loại, tốt nhất là chế biến ngay sau khi thu hoạch là tốt nhất. - Tính không ổn định: Chè cũng giống nh lúa và nhiều loại nông sản khác thờng không ổn định sản lợng lên xuống thất thờng, vùng này đợc mùa vùng kia mất mùa. Bởi có ý do này là do cây chè cũng phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, khi khí hậu không phù hợp với cây chè thì nó sẽ cho chất lợng kém và sản lợng không cao nh các năm mà thời tiết u đãi. b. Đặc điểm riêng của ngành chè. Cây chè thờng phân bố ở các đồi núi và cao nguyên. Do đặc điểm này mà nớc ta có thể nói có điều kiện rất thuận lợi cho việc sản xuất và trồng cây chè. Cũng do đặc điểm này thì yêu cầu đối với ngành chè cần phải có một trình độ thâm canh rất tốt và phải phù hợp với điều kiện và khí hậu ở các vùng cao này Ngành chè đòi hỏi phải có một hệ thống thuỷ lợi tốt và hiện đại để có thể đa nớc lên cao phù hợp với đặc điểm sinh sống của cây chè phục vụ cho việc tới tiêu thuận lợi nhất. Công nghệ chế biến chè phải hiện đại đảm bảo đợc chất lợng chè theo đúng tiêu chuẩn. Không giống nh các mặt hàng nông sản khác nh luá, bông.. chè thì cần phải có một quy trình chế biến và bảo quản đúng quy cách và đúng kỹ thuật và nguyên liệu phải đa vào chế biến ngay nếu để lâu sẽ ảnh hởng đến chất lợng chè, lãng phí nguyên liệu Kỹ thuật chăm sóc cây chè cũng rất phức tạp từ khâu chọn giống tốt đến làm đất trồng hom, đều phải đúng theo quy trình kỹ thuật và điều này ảnh hởng đến sự phát triển của cây chè sau này, mà cây chè không giống nh nhiều cây nông sản khác chỉ trồng một vụ thì vụ sau lại trồng lại, nhng cây chè thì có tuổi thọ cao thờng vài chục năm, nên nếu làm tốt công đoạn gieo trồng tốt thì cây chè sẽ phát triển tốt và cho năng suất cao, tuổi thọ sẽ đợc kéo dài. 2. Các yếu tố ảnh hởng đến chất lợng chè Đây là điều kiện tiên quyết vì công nghệ dù có hiện đại đến đâu cũng không thể tạo ra sản phẩm tốt từ những nguyên liệu tồi. Chất lợng chè búp tơi đợc quyết định bởi các yếu tố: * Giống chè: Có nhiều giống chè nhng một số giống chính đã chiếm phần lớn diện tích. Phía Bắc trồng phổ biến 3 giống: Chè Shan ở vùng cao, chè Trung du và PH1 ở vùng thấp. Ngoài ra còn có các giống mới khác nh: LĐP1, LĐP2, TR777, Vân Xơng, Bát Tiên, Ngọc Thuý, Yabukita và 17 giống của Nhật đang khảo nghiệm, chiếm diện tích cha đáng kể. Phía Nam có các giống Shan, Ấn Độ, TB11, TB14. Trong các giống trên, giống Trung du chiếm diện tích lớn nhất ( 59% tổng diện tích ), sau đó đến giống Shan ( 27,3% ) còn lại là PH1 và các giống khác. Chỉ có giống Shan cho chất lợng khá, còn lại các giống Trung du và PH1 cho năng suất khá nhng chất lợng không cao, vị chè hơi đắng, hơng kém thơm. Trong những năm qua, Viện nghiên cứu chè đã có nhiều cố gắng trong việc nhập nội thuần hoá, chọn lọc cá thể và lai tạo giống nhằm tạo ra một tập đoàn giống tốt và phong phú, tuy nhiên công tác này diễn ra còn chậm. Có thể nói giống chè ảnh hởng không nhỏ đến chất lợng chè xuất khẩu, hiện nay chúng ta vẫn cha có nhiều giống chè có năng suất và chất lợng cao ngoại trừ chè Shan. * Quy trình thâm canh: Đầu t cho trồng và chăm sóc chè đều thấp so với yêu cầu trung bình, đầu t cho trồng là 6 - 7 triệu đồng/ ha đạt 40%, và cho chăm sóc là 3 - 3,5 triệu đồng/ ha đạt 80%. Ở những vùng nghèo, tỉ lệ này còn thấp hơn, thậm chí có vờn chè nhiều năm không đợc bón phân. Quy trình kỹ thuật cha đợc thực hiện nghiêm túc, không thâm canh ngay từ đầu. Bón phân cha đủ, thiếu cân đối, nặng về phân đạm thiếu hữu cơ và vi lợng. Cơ cấu phân bón nh vậy không những làm nghèo đất, kiệt quệ cây chè, mà còn làm tăng vị đắng chát, giảm hơng thơm của sản phẩm. Cá biệt, một số đơn vị áp dụng công thức bón phân cân đối đã tạo nên chất lợng chè rất đặc trng nh Mộc Châu, Thanh Niên. Đặc biệt, vấn đề nghiêm trọng đáng báo động hiện nay là việc sử dụng thuốc trừ sâu tuỳ tiện, không đúng liều lợng, chủng loại và quy trình. Hậu quả là d lợng thuốc trừ sâu trong sản phẩm vợt quá mức cho phép; qua kiểm tra sản phẩm của 5 đơn vị với 15 mẫu, đã phát hiện 4 mẫu ( 26% ) của 3 đơn vị có d lợng thuốc trừ sâu cao. * Thu hái: Có thể coi thu hái là khâu cuối cùng trong công đoạn sản xuất nông nghiệp, sản phẩm của công đoạn này là những búp chè tơi sẽ đợc dùng làm nguyên liệu cho các công đoạn sau. Để đảm bảo chất lợng, việc hái chè phải tuân thủ nguyên tắc “một tôm hai lá” nghĩa là chỉ hái 1 búp và 2 lá non nhất. Trong những năm gần đây, việc hái chè và thu mua chè búp tơi không theo tiêu chuẩn đã diễn ra trong hầu khắp cả nớc, điển hình là ở những vùng buôn bán chè sôi động nh Yên Bái, Phú Thọ, Lâm Đồng. Ở những vùng này, vào thời điểm chính vụ, nhiều đơn vị không mua đợc chè B, thậm chí cả chè C nếu xét đúng tiêu chuẩn. Nhiều nơi không có khái niệm chè A, B. Chè hái quá già ( 5 - 7 lá ) và lẫn loại đã gây trở ngại cho quá trình chế biến, thiết bị chóng h hỏng và tất cả dẫn đến chất lợng thấp, hàng kém sức cạnh tranh. * Vận chuyển: Khi búp chè đã hái ra khỏi cây thì dù muốn dù không công đoạn chế biến cũng đã đợc bắt đầu, đó là quá trình héo. Từ đây, búp chè đã phải tham gia vào quá trình với những đòi hỏi khắt khe về thời gian và điều kiện bảo quản. Chính vì vậy, vận chuyển chè búp tơi có ảnh hởng rất lớn tới chất lợng sản phẩm. Hiện nay, khâu vận chuyển còn có nhiều nhợc điểm: thứ nhất, số lần cân nhận, thu mua và vận chuyển trong ngày ít, thờng chỉ 2 lần/ ngày ( so với Ấn Độ là 4 - 6 lần/ ngày ), nên chè thờng bị lèn chặt ở sọt hái trong thời gian dài, dẫn đến bị ngốt, nhất là vào mùa hè. Thứ hai, khoảng cách vận chuyển xa làm kéo dài thời gian vận chuyển. Thứ ba, không có xe chuyên dùng chở chè và không thực hiện đúng quy trình vận chuyển cũng dễ gây ôi ngốt dập nát. 3. Môi trờng chính trị luật pháp và các chính sách của nhà nớc. Môi trờng chính trị và hành lang pháp lý của một quốc gia có ảnh hởng trực tiếp tới hoạt động kinh doanh nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu nói riêng. Sự ổn định về mặt chính trị sẽ giúp cho mối quan hệ giữa hai bên đợc thc hiện. Chính vì vậy, trớc khi đặt quan hệ với đối tác, các doanh nghiệp cần tìm hiểu và tuân thủ các quy định của chính phủ các nớc liên quan, tập quán và luật pháp quốc tế liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến hoạt động xuất khẩu. Trong nhiều trờng hợp yếu tố chính trị và pháp luật trở thành tiêu thức buộc các nhà kinh doanh phải tuân thủ khi lựa chọn thị trờng xuất khẩu. Với ngành chè thì cũng vậy khi chúng ta xuất khẩu sang một nớc nào đó thì chúng ta cần hiểu con ngời và luật pháp ở nớc đó, cũng phải tìm hiểu xem tình hình chính trị ở nớc đó nh thế nào có ổn định hay không, ngời dân ở đó có hay uống chè hay không. Mỗi một quốc gia đều có các chính sách về xuất khẩu riêng, ở nớc ta sau đại hội Đảng lần thứ IX thì Đảng và Nhà nớc ta đã thực hiện chủ trơng khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia xuất khẩu, và đã chủ chơng thành lập quỹ hỗ trợ xuất khẩu. Những điều này tạo rất nhiều điều kiện cho các ngành các doanh nghiệp khi tham gia vào việc xuất khẩu. Những phải nhìn nhận một cách khách quan rằng những chủ trơng của Đảng và Nhà nớc vẫn cha đợc thực hiện một cách có hiệu quả. Nhiều mặt hàng không cần phải xuất khẩu qua đầu mối những vẫn phải qua đầu mối, vừa không những không phát huy đợc thế mạnh của các doanh nghiệp vừa không phù hợp với cam kết quốc tế mà nớc ta đã ký trong thời gian qua. Doanh nghiệp cha thực sự làm chủ khi xuất khẩu. Các chính sách của nhà nớc về xuất khẩu nh thuế quan, hạn ngạch xuất khẩu, giấy phép xuất khẩu. -Thuế quan: thực chất là dùng thuế này để đánh vào các mặt hàng xuất khẩu, nhng hiện nay nhà nớc đã quy định một số mặt hàng khi xuất khẩu không phải chịu thuế trong đó có mặt hàng chè và điều này tạo điều kiện rất lớn cho ngành chè khi tham gia vào việc xuất khẩu. -Hạn ngạch xuất khẩu: quy định của nhà nớc về hạn chế xuất khẩu số lợng hoặc giá trị một mặt hàng nào đó hoặc một thị trờng nào đó trong một thời gian nhất định (thờng là một năm ). Nh vậy, rõ ràng nếu doanh nghiệp xuất khẩu một hay nhiều sản phẩm nằm trong chế độ quản lý hạn ngạch thì tất yếu hạn ngạch đợc cấp nhiều hay ít sẽ kéo theo quy mô kinh doanh xuất khẩu của doanh nghiệp tăng hay giảm. Và nếu chúng ta nhìn vào ngành chè thì việc hạn ngạch này hầu nh không áp dụng đối với xuất khẩu chè. -Giấy phép xuất khẩu: Một số mặt hàng nhà nớc quy định trớc khi xuất khẩu thì phải xin giấy phép xuất khẩu, việc này chỉ áp dụng đối với những mặt hàng mà nhà nớc quy định, và những mặt hàng này nhà nớc không khuyến khích xuất khẩu, hay liên quan đến việc an ninh quốc phòng của một đất nớc. Còn đối với việc xuất khẩu chè thì chúng ta không phải xin giấy phép xuất khẩu vì chè nằm trong những mặt hàng đợc nhà nớc khuyến khích xuất khẩu. Việc này tạo điều kiện rất lớn cho ngành chè khi tiến hành xuất khẩu và ở nớc ta việc xuất khẩu chè thờng do Tổng công ty chè đảm nhiện. 4. Hệ thống tài chính của nhà nớc Có thể nói hệ thống tài chính có ảnh hởng rất lớn đến xuất khẩu nói chung và xuất khẩu chè nói riêng, nó thể hiện ở các mặt sau: - Các chính sách tài chính mà thông thoáng thì việc vay tiền hỗ trợ cho việc sản xuất sản phẩm để xuất khẩu sẽ trở nên dễ dàng và ngợc lại nếu hệ thống tài chính qua phức tạp thì việc vay vốn của các công ty rất khó vì vậy nó ảnh hởng đến việc sản xuất và xuất khẩu của các công ty. Nh chúng ta đã biết cây chè thì chủ yếu do các nông trờng và ngời dân trồng. Nếu là những ngời dân thì việc có thể vay đợc vốn của các ngân hàng mà đầu t để phát triển cây chè thì đó là một điều đáng mừng vì hầu hết các ngời dân không có vốn chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ của nhà nớc. Nhng thực tế hiện nay khâu nay vẫn có nhiều vấn đề nay sinh và cha đáp ứng đợc những nhu câù của nhân dân thủ tục vay vốn quá phức tạp. Mặc dù hiện nay chúng ta đã có quỹ hỗ trợ xuất khẩu nhng tác dụng của quỹ này cha cao đặc biệt là đối với các doanh nghiệp t nhân. Ngoài những nhân tố chủ yếu trên đây còn rất nhiều các nhân tố khác ảnh hởng đến xuất khẩu nh: về con ngời, cơ sở hạ tầng phục vụ cho sản xuất và xuất khẩu, công nghệ chế biến và đặc biệt trong ngành chè thì công nghệ chế biến có ảnh hởng rất lớn đến chất lợng của chè xuất khẩu. CHƠNG 2: THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU CHÈ CỦA VIỆT NAM I.THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU CHÈ CỦA VIỆT NAM 1.Kết quả sản xuất và chế biến chè *Về sản xuất chè: Việc thực hiện kế hoạch sản xuất nông nghiệp 6 tháng đầu năm 2002 gặp phải những khó khăn ngay từ ban đầu bởi hạn hán ở nhiều địa phơng có diện tích chè lớn, làm cho khả năng sinh trởng và khả năng cho búp kém hơn so với thời kỳ của các năm trớc. Song thực thế sức hút thị trờng và sự chủ động của các đơn vị, cây chè đã đợc chủ động chăm sóc thâm canh cho sản lợng 6 tháng đầu năm tơng đơng so với cùng kỳ năm 2001. Giá thu mua chè nguyên liệu bình quân đạt cao, từ 1950 – 2100đ/kg, có nơi giá cao hơn nh ở: Thái Nguyên, Lâm Đồng từ 2300 – 2500đ/kg. Đây là điều đáng phấn khởi cho ngời sản xuất nông nghiệp và đảm bảo đợc nghị quyết và các cam kết của ngời sản xuất chè tại Đại hội và các hội nghị toàn thể Hiệp hội chè khoá 2, 6 tháng đầu năm nay sản lợng sản xuất ra tăng cao so với cùng kỳ. Nguyên liệu búp tơi tăng so với cùng kỳ 24%. Sản lợng tăng so với cùng kỳ 25%, trong đó, xuất khẩu tăng 32%, kim ngạch xuất khẩu tăng 27%. Xuất khẩu 6 tháng đầu năm chủ yếu là chè cấp thấp. Giá chè trong nớc vẫn giữ mức nh trớc: chè Sen 1700000 đ/kg; chè nhài 150.000đ/kg; chè đặc sản 100.000 - 150.000đ/kg; chè xanh ngon 50.000 - 70.000đ/kg; chè thờng 13.000 -14.000 đ/kg. Đời sống ngời sản xuất chè đợc nâng cao, tạo ra không khí phấn khởi trong ngành chè. Bên cạnh sự sôi động tích cực, còn nhiều điều nảy sinh cha tốt trong sản xuất nông nghiệp. Với sự bùng nổ ra đời nhiều doanh nghiệp và hộ chế biến chè trong 3 năm gần đây phân bố không tơng xứng với quy mô sản xuất nông nghiệp gây ra sự cạnh tranh mua bán nguyên liệu. Qua báo cáo hoạt động năm 2001 của Tổng công ty chè Việt Nam và hơn 31 đơn vị khác cho thấy: tỷ lệ nguyên liệu chủ động tự sản xuất rất thấp. Tổng công ty chè có sản lợng tự sản xuất chiếm 49,7%, mua ngoài chiếm 50,3%. Các đơn vị ngoài chỉ có 37,2% sản lợng nguyên liệu tự sản xuất còn 62,85 sản lợng thu mua nguyên liệu trôi nổi trên thị trờng, lại cha ký hợp đồng giữa ngời sản xuất với ngời chế biến nên luôn luôn bị động. Sản xuất nguyên liệu 6 tháng đầu năm 2002 cung vẫn trong tình trạng ấy, giá thu mua nguyên liệu không phản ánh đúng chất lợng, thờng lẫn loại vợt từ 1- 2 cấp, với tỷ lệ giá bánh tẻ trong nguyên liệu phổ biến 50 – 55% thậm chí có nơi chiếm 65- 70% giá bánh tẻ. Chỉ có ít các đơn vị nh Mộc Châu, Long Phú, Lơng Sơn có nguyên liệu sản xuất đảm bảo. Hơn thế ở không ít vùng miền, việc đầu t chăm sóc cha thật đầy đủ chỉ đảm bảo 50 - 60% mức quy trình thâm canh cần thiết. Trồng chè hạt vẫn chiếm 30- 40% diện tích. Phân bón vào đồi chè mất cân đối các yếu tố dinh dỡng: thuốc trừ sâu phun không đúng chủng loại quy định, hiện trạng thu hái chỉ sau phun thuốc khoảng 3- 4 ngày vẫn còn. Thu hái chè thậm chí không cần biết đến loại phẩm cấp nguyên liệu, mua bán theo giá cả thoả thuận trực tiếp. Gần đây một số đơn vị sản xuất lớn nh Mộc Châu, Trần Phú, Phú Đa, Phù Bền.. đã chú trọng việc đầu t phân tổng hợp đa yếu tố khoáng cân đối cùng việc đa phân hữu cơ cho đồi chè là một hớng đi đúng đắn nhằm tổ chức sản xuất lâu bền, chất lợng và an toàn thực phẩm dần đợc cải thiện. * Về chế biến chè: đến nay cả nớc đã có khoảng hơn 250 doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ, khoảng 1 vạn hộ sản xuất chế biến hộ gia đình, trong đó có hơn 40 doanh nghiệp quốc doanh trung ơng và địa phơng. Nhiều đơn vị thuộc tổng công ty đã có đội ngũ cán bộ đợc đào tạo chuyên môn kỹ thuật, quản lý nên đảm bảo thực việc thực hiện quy trình có tiến độ hơn trớc, chất lợng sản phẩn đợc chú trọng hơn, khắc phục đợc 60 – 70% các khuyết tật trong công nghệ nh chế biến vận chuyển chè bằng bao tải, dải chè trên nền đất, bớt đợc chè cao lửa, giảm nhiều mùi than ớt qua các tiến độ về sấy, tạo đợc mặt hàng tốt hơn bằng phơng pháp áp dụng cắt nhẹ. Một số nhà máy nh Mộc Châu, Sông Cầu, Nghệ An, Phú Đa.. đã xác định rõ trách nhiệm từng công đoạn, từng ca sản xuất xúc tiến xây dng hệ thống quản lý chất lợng theo tiêu chuẩn ISO 9000. Công tác vệ sinh công nghiệp đã đợc nhiều nhà máy lớn, các cán bộ công nhân có ý thức trách nhiệm tốt hơn. Nhiều doanh nghiệp t nhân, công ty cổ phần, công ty TNHH vì giá trị và danh tiếng sản phẩm của mình cũng đã rất chú trọng đến chất lợng, thơng hiệu mặt hàng nh Xí nghiệp chế biến Cầu Tre, công ty chè Bảo Lộc, công ty cổ phần Mỹ Lâm. Sự phát triển các doanh nghiệp sản xuất chế biến chè với tốc độ cao, trong thời gian ngắn cũng bộc lộ nhiều điểm vớng mắc cần đợc hạn chế. Trên cùng một địa bàn nhiều doanh nghiệp chế biến không có vùng cung cấp nguyên liệu riêng nên thiếu chủ động, việc xác định phẩm chất và trả giá không thể thống nhất đợc, mà phần lớn các doanh nghiệp mới chỉ đứng ngoài hiệp hội nên càng không thể có tiếng nói chung. Đó là một trong những nguyên nhân mà việc cạnh tranh nguyên liệu cha đợc khắc phục. Hơn nữa, kéo theo đó nhiều nhà máy không đủ nguyên liệu để sản xuất theo công suất thiết kế gây rất nhiều lãng phí về năng lực sản xuất và tiền bạc. Hàng loạt các doanh nghiệp đợc hình thành với nhiều loại quy mô, nhiều doanh nghiệp có quy mô khá nhng thiết bị đợc đầu t ở mức thấp, thậm chí nhiều loại thiết bị đợc chế tạo theo kiểu mẫu sao chép nhng kém chất lợng không đợc kiểm nghiệm đầu t theo hớng giá rẻ, khấu hao nhanh. Tình trạng này phổ biến ở nhiều vùng, miền sản xuất chè đặc biệt nh ở Thái Nguyên năm 2000 mới chỉ có 7 doanh nghiệp, đến năm 2001 đã có 20 và đến đầu năm 2002 đã có 29 doanh nghiệp sản xuất và chế biến chè năm trong khu vực đã nêu trên. Thêm vào đó, nhân lực của các doanh nghiệp cũng nh ngời công nhân, nông dân trồng chè phần nhiều thiếu hiểu biết, không đợc đào tạo, chủ yếu dựa vào kinh nghiệm thế hệ trớc truyền lại, mai một nhiều, lại rất thiếu thông tin. Những tình trạng trên đây rất phổ biến ở các doanh nghiệp mới, doanh nghiệp vừa và nhỏ, nguyên nhân trực tiếp gây ra cách sản xuất phi quy trình, không đảm bảo kỹ thuật cần thiết nên chất lợng chè xấu. 2. Kết quả xuất khẩu chè theo chủng loại sản phẩm: Trong kế hoạch 5 năm từ 1995-1999, Tổng công ty và Hiệp hội chè đã từng bớc tự khẳng định mình trên thị trờng với các loại chè xuất khẩu sau: Biểu 2: Cơ cấu và chủng loại chè xuất khẩu năm 1996 - 1999. Năm Sản phẩm 1996 1997 1998 1999 Chè đen 72,5% 74% 73% 75% Chè xanh 11,65% 10,11% 9,13% 6,2% Chè ctc 1,98% 2,29% 4,30% 4% Chè thành phẩm 6,155% 5,42% 7,11% 3,1% Chè sơ chế 0,22% 2,52% 0,76% 3,42% Các loại chè 7,5% 5,64% 5,74% 8,2% Tổng 100% 100% 100% 100% Nguồn: Tổng công ty chè Việt Nam Chú thích: - Chè CTC là chè chất lợng cao, đợc sản xuất theo dây chuyền công nghệ của Ấn Độ. - Chè “thành phẩm” là loại chè đã đợc sản xuất và chế biến hoàn chỉnh có đủ hơng vị, bao gói để bán cho ngời tiêu dùng cuối cùng nh chè túi, chè hộp, chè nhúng có ớp hơng hoa nh các loại chè hộp Đông Đô, chè hộp Phú Quốc, chè gói Thanh Tâm... Trong cơ cấu chè xuất khẩu của Vina Tea qua các năm, chè đen đều chiếm tỷ trọng lớn nhất, tuy cũng có nhiều biến động. Điều này chứng tỏ chè đen là mặt hàng chủ lực của Tổng công ty. Chè xanh đứng thứ hai nhng có xu hớng giảm dần và giảm mạnh vào năm 1999. Chè CTC có biến động mạnh: Năm 1996 có giảm so với năm 1995 nhng không đáng kể, và từ năm 1997 trở lại đây, chè CTC lại tăng nhanh. Điều đó cho thấy rằng thế giới ngày càng tiêu dùng nhiều loại chè có chất lợng cao. Tỷ lệ xuất khẩu chè sơ chế qua các năm rất bấp bênh. Năm 1995 chỉ chiếm 0,3% nhng đến năm 1997 lại chiếm 2,54% và đến năm 1998 chỉ chiếm 0,76%. Sang đến năm 1999 lại tăng cao chiếm khoảng 3,42% trong tổng số hàng xuất khẩu trong năm. Chè “thành phẩm” trong suốt những năm 1996 - 1999 tỷ trọng xuất khẩu tăng lên rất cao so với các loại chè khác. Nhng đến năm 1999 lại giảm xuống chỉ còn 3,10% tỷ trọng xuất khẩu. Các loại chè khác cũng chiếm một lợng không nhỏ trong các loại chè xuất khẩu, chỉ đứng sau chè đen và chè xanh. Tuy chủng loại chè xuất khẩu của các doanh nghiệp và của Tông công ty chè Việt Nam có đa dạng hơn trớc nhng vẫn còn có những hạn chế về chất lợng và mẫu mã, các loại chè cấp thấp vẫn còn chiếm tỷ trọng đáng kể. Do đó cha đáp ứng đợc nhu cầu tiêu dùng các loại chè cao cấp tăng lên trên thị trờng thế giới. Xu hớng tăng tỷ trọng chè “thành phẩm” là rất tốt, phù hợp nhu cầu ngời tiêu dùng. Trớc đây, sản phẩm chè xuất khẩu của Tổng công ty chè và các doanh nghiệp chỉ đợc đóng thùng gỗ dán hoặc bao tải là chủ yếu, thời gian vận chuyển thì dài nên không bảo đảm chất lợng. Nhng những năm gần đây đã đợc đóng vào các thùng cáctông, nilông với trọng lợng chè thành phẩm các loại, kích cỡ bao bì từ 20g, 50g,...1000g. Việc đầu t cải tiến bao bì tuy phức tạp nhng giá bán cao hơn, lợi nhuận cũng tăng cao. Tóm lại, cơ cấu và chủng loại chè của Tổng công ty chè Việt Nam và các doanh nghiệp nằm ngoài liên tục thay đổi qua các năm, xu hớng tăng và chiếm tỷ trọng lớn vẫn là chè đen. Những năm gần đây, Tổng công ty tiến hành nhiều hình thức nh: cổ phần hoá, liên doanh với các nớc nh Bỉ, Đài Loan... bao tiêu sản phẩm. Đối với mặt hàng chè xanh CTC đã và đang đợc tiến hành song song xuất khẩu với mở rộng thị trờng trong nớc, định hớng ngời tiêu dùng trong nớc sử dụng các loại chè truyền thống nh: chè xanh Thái nguyên, chè Tùng hạc, chè Thanh long, chè Tân cơng... với mẫu mã và chất lợng phù hợp với ngời tiêu dùng, đồng thời nhanh chóng hoàn thiện và đa ra thị trờng các sản phẩm mới có chất lợng cao để cạnh tranh trong chính thị trờng trong nớc nh các loại chè hoà tan, chè đen, chè nhúng có ớp hơng của các hãng nh Lipton, Dilmah.. Vì vậy, Tổng công ty và các doanh nghiệp cần phải đẩy mạnh đa dạng hoá sản phẩm hơn nữa, không chỉ dừng lại ở con số 6 chủng loại chè xuất khẩu và nâng cao chất lợng chè xuất khẩu nhằm đa lại giá trị xuất khẩu cao đúng với vị thế kinh doanh trên thị trờng của Tổng công ty chè Việt Nam 3. Kết quả xuất khẩu chè theo thị trờng: Trong những năm qua, Việt Nam tích cực mở rộng các mối quan hệ, tham gia tích cực vào các tổ chức kinh tế quốc tế nên thị trờng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam đã có những thay đổi rõ rệt theo chiều hớng đa dạng hơn. Trớc kia, hàng hoá của Việt Nam chủ yếu xuất sang Liên xô và các nớc XHCN. Nhng từ những năm 90 trở lại đây do sự sụp đổ của hệ thống này, hàng hoá của ta xuất sang những thị trờng mới ở nhiều châu lục khác nhau. Thị trờng xuất khẩu của Việt Nam đợc mở rộng nh vậy là nhờ vào chính sách đa dạng hoá mặt hàng và đa phơng hoá các quan hệ kinh tế thơng mại. Mỗi mặt hàng khác nhau đã xuất đi nhiều nơi trên thế giới để vùa khai thác đợc lợi thế của thị trờng vừa phân tán đợc rủi ro. Hiện nay, Việt Nam đã có quan hệ buôn bán với 120 nớc và vùng lãnh thổ. Hàng năm, doanh số xuất khẩu chè chiếm trên 90% trong tổng số doanh thu của Tổng công ty cho nên vấn đề chính là thị trờng nớc ngoài. Đây là triển vọng để Tổng công ty có thể mở rộng thị trờng, khuếch trơng uy tín của Tổng công ty trên thị trờng thế giới. Để thực hiện những mục tiêu trên thì vấn đề cốt yếu đầu tiên phải giải quyết là thị trờng tiêu thụ, vì đó là mục tiêu lớn nhất để cho một ngành hàng kinh tế kỹ thuật phát triển, nó quyết định toàn bộ quá trình kinh doanh và sự phát triển trong tơng lai. Để giữ vững đợc thị trờng đã có và ngày càng mở rộng nhiều hơn điều quan trọng là phải tạo ra đợc sản phẩm chè có chất lợng cao, bao bì đẹp thu hút đợc ngời tiêu dùng, giá thành hợp lý, sản phẩm cạnh tranh đợc trên thị trờng mà trong đó chất lợng là nhân tố quyết định hàng đầu. (Xem biểu3) Biểu3: Doanh thu xuất khẩu chè của Tổng công ty chè Việt Nam. Đơn vị tính: USD/Năm Năm Nớc 1996 1997 1998 1999 2000 Nga 173.165 226.437 1.017.450 800.258 1008.000 Singapor 106.372 584.473 149.492 198.000 Đài Loan 675.702 670.499 419.426 378.502 141.480 Nhật 1.033.076 1.318.539 957.520 1.382.500 Nguồn: Tổng công ty chè Mặc dù đã đạt đợc một số thành tựu đáng kể song thị trờng xuất khẩu chè của chúng ta còn nhiều yếu kém, cha thâm nhập đợc vào các thị trờng lớn nhiều tiềm năng, đặc biệt khi gặp các đối thủ “nặng ký” Tổng công ty trở nên quá “nhỏ bé” và chịu nhiều thua thiệt. Vì vậy, trớc mắt chúng ta đặc biệt là Tổng công ty chè cần chủ động hơn nữa trong việc tìm kiếm và khai thác thị trờng mới, duy trì và củng cố những thị trờng truyền thống với sự hỗ trợ của nhà nớc trong việc khai thác các mối quan hệ kinh tế - chính trị, ký kết các hiệp định thơng mại hoặc các văn bản thoả thuận hợp tác với các nớc. Nhìn chung, vấn đề thị trờng vẫn là vấn đề lớn còn nhiều bức xúc đòi hỏi nhiều nỗ lực không chỉ về phía doanh nghiệp mà còn từ phía Nhà nớc II. ĐÁNH GIÁ CHUNG 1. Những mặt tích cực Trớc hết ta phải thấy rằng trong cả nớc có rất nhiều các doanh nghiệp cũng nh các đơn vị sản xuất và chế biến chè với vai trò quan trọng của Tổng công ty chè Việt Nam. Tổng công ty đã tạo đợc mối liên kết chặt chẽ với các đơn vị thành viên, mở rộng ra cả các vùng chè của ngời dân. Tuy có số lợng đơn vị khá lớn ở nhiều vùng khác nhau nhng Tổng công ty đã thống nhất đợc sự quản lý từ trên xuống dới thể hiện ở chỗ: các thành viên tuân thủ nghiêm ngặt kế hoạch và nhiệm vụ đợc giao, khi có khó khăn về nguồn hàng Tổng công ty vẫn có thể đảm bảo đợc lợng hàng xuất khẩu bằng cách yêu cầu các đơn vị dừng việc bán hàng ra ngoài để tập trung toàn bộ lợng hàng giao cho Tổng công ty. Ở đây không xảy ra tình trạng "Trống đánh xuôi, kèn thổi ngợc" nh vẫn thờng thấy ở một số Tổng công ty Việt Nam hiện nay. Sở dĩ tạo ra đợc mối liên hệ này là nhờ Tổng công ty đã gắn đợc lợi ích của mình với lợi ích của các thành viên. Và thực tế đã chứng minh không có mối quan hệ kinh tế nào bền chặt bằng mối quan hệ kinh tế hai bên cùng có lợi. Do làm tốt công tác này mà tránh đợc tình trang trạng mua tranh tranh bán ở nhiều nơi, làm thiệt hại cho các công ty và bà con trồng chè, xuất khẩu chè đã làm cho mức sống ở các vùng trồng chè đợc cải thiện đáng kể, môi trờng cũng phần nào đợc cải thiện vì hiện nay diện tích trồng chè của chúng ta đã tăng lên gấp nhiều lần làm đã phủ xanh đất trống đòi núi trọc, khi xuất khẩu chè thì hiện nay chúng ta đã xâm nhập đợc vào các thị trờng mới đầy tiềm năng nh: Nhật Bản, Mỹ không còn phụ thuộc vào thị trờng Liên Bang Nga và các nớc Đông Âu nh trớc kia, và hiện nay chúng ta có rất nhiều mối quan hệ với các nớc bạn hàng. Điều này làm cho các doanh nghiệp của nớc ta học hỏi đợc rất nhiều điều và nắm bắt đợc những thông tin quan trọng, làm cho các doanh nghiệp chủ động trớc những sự biến động của thị trờng, chúng ta đã tạo ra nhiều giống tốt để phục vụ cho qúa trình xuất khẩu trình độ quản lý cũng đợc cải thiện, trình độ thâm canh cây chè cũng đợc từng bớc nâng cao 2. Những hạn chế còn tồn tại *Trong sản xuất nguyên liệu: Năng suất bình quân thấp do tổ chức sản xuất sai lầm trong nhiều năm. - Một thời gian dài trớc đây, chè đợc phát triển tràn lan theo kiểu rải mành mành, tập trung vào quảng canh. - Bộ giống chè nghèo, không có giống tốt, giống đặc sản. - Việc quản lý chăm sóc kém, quy trình kỹ thuật cha đợc tuân thủ một cách nghiêm túc, không thâm canh ngay từ đầu. Cộng với việc khai thác quá mạnh làm cây chè chóng cạn kiệt, rút ngắn chu kỳ kinh doanh, sớm phải thanh lý. - Dùng nhiều phân vô cơ làm đất bị nghèo dinh dỡng, độ pH tăng cao. - Vờn chè thiếu hay không có cây bóng mát do nhận thức sai lầm rằng đây là nơi trú ngụ của sâu bệnh nên đã cho chặt. Thiếu cây bóng mát làm cho đất bị xói mòn, mực nớc ngầm xuống thấp, chè bị héo vào những tháng nóng. - Vờn chè không đợc quan tâm đồng đều. Thậm chí ngay trong một xí nghiệp có vờn chè tốt có vờn lại rất xấu. Có vờn đợc đầu t đúng mức, canh tác đúng quy trình có thể đạt năng suất 15 - 20 tấn/ha. Có vờn bị buông lỏng, khoán trắng chỉ khai thác, không đầu t làm năng suất chỉ còn 1,6 tấn/ha. Đặc biệt, nhiều vờn chè dân xung quanh cơ sở chế biến cha đợc quan tâm một cách đầy đủ, có trợ giá nhng nông dân vẫn không đủ vốn đầu t. - Chè trồng trên dốc nhiều, lại không có hệ thống tới nớc đầy đủ. *Chất lợng sản phẩm kém: Nhiều đánh giá cho rằng chất lợng của ta chỉ đạt mức trung bình so với thế giới. Chất lợng thấp làm giảm năng lực cạnh tranh, kéo giá chè XK xuống thấp hơn hẳn giá chè thế giới. Trong các yếu tố ảnh hởng xấu tới chất lợng, nổi lên những yếu tố sau: - Công nghệ: Chỉ một số ít nhà máy mới xây dựng bằng thiết bị công nghệ của Ấn Độ là tơng đối hoàn chỉnh. Còn phần lớn là các nhà máy công nghệ Liên Xô (cũ) đến nay đã xuống cấp hay nâng cấp chắp vá bằng các phụ tùng trong nớc nên không đảm bảo tính đồng bộ của dây chuyền sản xuất chè đen theo tiêu chuẩn. Một số đơn vị đã đầu t bổ sung thêm máy héo, máy vò, máy sấy để nâng công suất nhà máy nhng khâu bảo quản chè búp tơi, phòng lên men, phòng sàng cha đợc nâng cấp tơng xứng nên công suất các công đoạn mất cân đối, chè bị ùn tắc cục bộ dẫn đến chè bị ôi ngay trớc khi đa vào máy héo hoặc chua thiu trong quá trình lên men. Sự không đồng bộ của dây chuyền dễ dẫn đến cắt xén quy trình từng công đoạn trong quá trình sản xuất và chất lợng sản phẩm cũng giảm theo. - Con ngời: Cùng với sự yếu kém về công nghệ, thiếu cán bộ kỹ thuật và công nhân lành nghề cũng nh nguyên nhân làm chất lợng chè thấp. Đội ngũ cán bộ kỹ thuật có trình độ đại học và trên đại học ngày càng tha thớt, nhiều đơn vị chè lớn không có kỹ s chế biến, thậm chí thiếu cả cán bộ chế biến có trình độ trung cấp. Công nhân lành nghề đợc đào tạo những năm 60 - 70 nay dần đã về hu, thay thế là thế hệ công nhân trẻ thiếu kinh nghiệm và tay nghề thấp. Do thiếu cán bộ có trình độ đại học nên việc bồi dỡng và nâng cao tay nghề cho công nhân cũng hạn chế. - Quản lý: Vẫn còn nhiều đơn vị vì lợi ích cục bộ, chỉ chạy theo số lợng cốt hoàn thành kế hoạch mà không có trách nhiệm với ngời tiêu dùng, không quan tâm duy trì và cải tiên, làm cho chất lợng sa sút ảnh hởng tới chất lợng chung của Tổng công ty. Đây là hậu quả của cơ chế cũ. Ngành chè ra đời và phát triển trong thời kỳ hệ thống XHCN còn vững mạnh. Ta đã nhận đợc thiết bị chế biến qua con đờng viện trợ không hoàn lại hay trên cơ sở hợp tác u đãi. Phần lớn chè đợc xuất dới dạng bán thành phẩm. Sản phẩm sản xuất ra dù có chất lợng hay không đều có thị trờng tiêu thụ ổn định. Sản xuất đến đâu bán hết đến đó do đợc bao cấp cả đầu ra. Chính cơ chế này đã gây ra sự trì trệ và thói quen coi thờng chất lợng ở một số cán bộ. Điều này đã thực sự làm cho tiêu thụ chè nói riêng và hàng hoá Việt Nam nói chung bị "sốc" khi khối XHCN sụp đổ, thị trờng cũ đột ngột co hẹp, buộc phải vơn ra các thị trờng mới mà chất lợng mới chính là yếu tố cạnh tranh để sống còn. *Tuy Tổng công ty đã mở rộng nhiều thị trờng mới nhng cha có bạn hàng thực sự lâu dài: thậm chí còn bị mất thị trờng chè vàng ở Hồng Kông. Nguyên nhân là do: - Sản phẩm còn đơn điệu về chủng loại, mẫu mã, bao bì, ta chủ yếu xuất chè có kích thớc và kiểu dáng tự nhiên. Trong khi ngời tiêu dùng đặc biệt ngời tiêu dùng ở các nớc t bản lại a thích sản phẩm tiện dụng và cho phép tiết kiệm thời gian. - Cha hình thành hệ thống phân phối trực tiếp ở nớc ngoài. Ngay cả ở các thị trờng truyền thống, các thị trờng lớn nh Nga, I rắc... cũng vẫn phải bán qua các nhà nhập khẩu của họ. XK phải qua nhiều khâu trung gian vòng vèo.Với vai trò nhỏ bé trên thị trờng thế giới và tình hình chất lợng nh hiện nay, chúng ta cha có khả năng áp dụng nhiều chính sách giá nh giá tấn công, giá hớt váng, chiến tranh giá cả... XK vẫn kiểu cầm chừng, gặp khách thoả thuận đợc giá bán, nên yêu cầu chủ yếu với giá xuất khẩu là đủ bù đắp chi phí và có lãi chứ cha sử dụng đợc giá nh một công cụ cạnh tranh. - Chi phí dành cho các hoạt động xúc tiến, yểm trợ còn thấp. Các hình thức quảng cáo còn nghèo nàn - đây là nhợc điểm chung của các doanh nghiệp Việt Nam. Công tác tiếp thị yếu, cha có một đội ngũ tiếp thị chuyên môn. Vẫn theo quan điểm marketing truyền thống, coi trọng khâu tiêu thụ. Đã có các dây chuyền công nghệ nh vậy, đã sản xuất ra các sản phẩm nh vậy, vấn đề phải quan tâm là tìm đầu ra. Chính vì vậy cha thực sự có đợc vị trí trên thị trờng thế giới. *Tất cả những hạn chế trên còn có chung một nguyên nhân là tổ chức quản lý của ngành chè cha đợc hợp lý. Các đơn vị sản xuất chè còn manh mún, phân tán, còn phân biệt năng nề giữa trung ơng và địa phơng. Tổng công ty mới đợc thành lập trong thời gian ngắn nhng đang có sự xáo trộn do việc chuyển đổi một số đơn vị từ Trung ơng sang địa phơng. Nhìn chung, các nhà sản xuất và kinh doanh chè trong cả nớc cha tập trung về một mối để tạo nên sức mạnh tổng hợp, để cạnh tranh đợc trên thị trờng quốc tế. CHƠNG 3: PHƠNG HỚNG VÀ BIỆN PHÁP THÚC ĐẨY XUẤT KHẨU CHÈ CỦA VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI I.PHƠNG HỚNG CỦA NGÀNH CHÈ VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI 1. Về sản xuất chè. Quy hoạch vùng nguyên liệu, tập trung phát triển chè tại 8 tỉnh phía Bắc: Sơn La, Lai Châu, Hà Giang, Tuyên Quang, Yên Bái, Lài Cai, Thái Nguyên, Phú Thọ, Lâm Đồng. Viện nghiên cứu chè hỗ trợ các đơn vị nhân giống và đa nhanh các giống có năng suất cao, chất lợng tốt vào các vờn chè để cải tiến chất lợng chè xuất khẩu. Tăng tỷ lệ giống mới có chất lợng cao trong cơ cấu nguyên liệu. Cải tạo đất bằng cách bón phân hữu cơ tổng hợp phù hợp với loại đất. Đa công cụ vào canh tác nông nghiệp tại các đơn vị của Tổng công ty rồi phổ biến rộng ra. Trong 2 năm 1999 - 2000 đầu t 34,41 tỷ đồng tới cho các vờn chè tập trung có điều kiện về nguồn nớc ở 9 tỉnh. Biểu 4: Các chỉ tiêu phát triển chè cả nớc. Năm Diện tích 1999 2000 2005 2010 Diện tích chè cả nớc (ha) 77.142 81.692 104.000 104.000 Diện tích chè kinh doanh (ha) 70.192 70.192 92.500 104.000 Diện tích chè trồng mới( ha) 4.350 4.550 2.800 - NS bình quân (tấn tơi/ha) 3,82 4,23 6,1 7,5 Sản lợng búp tơi (tấn) 268.200 297.600 490.000 665.000 Sản lợng chè khô (tấn) 59.600 66.000 108.000 147.000 Sản lợng XK (tấn) 37.000 42.000 78.000 110.000 Kim ngạch XK (triệu USD) 50 60 120 200 Nguồn: Kế hoạch sản xuất chè 1999 - 2000 và định hớng phát triển chè đến 2005 - 2010 (Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn). 2. Về chế biến chè. Đầu t cải tạo nâng cấp 30% số cơ sở chế biến công nghiệp trong năm 2003 - 2004. Xây dựng thêm 180 nhà máy chế biến công suất 12 tấn/ngày. Đầu t xây dựng nhà máy cơ khí chè công suất 350 - 500 tấn/năm để chế tạo phụ tùng và thiết bị lẻ phục vụ cho sửa chữa, nâng cấp các nhà máy cũ. 3. Về xuất khẩu. Tiếp tục giữ vững thị trờng XK hiện có, mở ra các thị trờng mới bằng việc sản xuất tiêu thụ sản phẩm có chất lợng cao, giá cả hợp lý. Đa dạng hoá sản phẩm tổng hợp có chè và khai thác triệt để các sản phẩm từ đất chè. 4. Về lao động. Nhu cầu đến năm 2010 là 1000 kỹ s nông nghiệp và 9000 kỹ s chế biến. Vì vậy phải đào tạo bổ sung 360 ngời, bồi dỡng nghiệp vụ quản lý cho 216 ngời, tập huấn khuyến nông cho 200.000 ngời. II.NHỮNG BIỆN PHÁP CHỦ YẾU ĐỂ THÚC ĐẨY XUẤT KHẨU CHÈ CỦA VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN SẮP TỚI 1.Quy hoạch lại vùng chè, nâng cao chất lợng và hạ giá thành sản phẩm. a. Quy hoạch những vùng nguyên liệu chính và ổn định theo hớng tập trung chuyên canh thâm canh. Căn cứ vào đặc điểm địa hình có thể chia làm 3 loại chè: vùng có độ cao dới 100m so với mặt nớc biển gồm một số huyện thuộc Hà Giang Tuyên Quang,Lào Cai, Yên Bái, Hoà Bình Bắc Thái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thanh Hoá, Nghệ An và Hà Tĩnh, khả năng mở rộng diện tích từ 14-15 ngàn ha; vùng có độ cao từ 100 - 1000m gồm Mộc Châu và Cao Nguyên Lâm Đồng, khả năng mở rộng diện tích từ 8 - 10 ngàn ha; vùng có độ cao trên 1 ngàn mét gồm một số huyện thuộc Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu, có khả năng mở rộng diện tích từ 6 - 8 ngàn ha. Để thực hiện, trớc mặt là nhằm tạo vùng chè cao sản, đặc sản, ổn định về sản lợng và chất lợng ngay trên những vờn chè tập trung hiện có. Cần thúc đẩy hơn nữa việc gắn lợi ích của kinh doanh chè với lợi ích của ngời trồng chè. Cụ thể là cải thiện điều kiện làm việc nâng cao đời sống vật chất cho họ, phải có giá thu mua nguyên liệu với mức hợp lý đảm bảo cho ngời trồng chè có lãi yên tâm gắn bó và đầu t cho cây chè. Trong những năm qua việc này đợc thực hiện từng bớc tại các doanh nghiệp ngành chè, mức thu nhập bình quân ngày một tăng và hiện nay toàn ngành tiếp tục phấn đấu nâng lên 500 ngàn đồng/tháng. Đây có thể coi là việc doanh nghiệp thực hiện vai trò “Nhà nớc nhỏ “ điều chỉnh thị trờng, phân phối lại thu nhập, từ đó làm động lực của quá trình quy hoạch xây dựng các vùng nguyên liệu. Đây sẽ là những vùng sản xuất chè nguyên liệu ổn định nhất và là nguồn cung cấp sản phẩm thờng xuyên cho nội tiêu và xuất khẩu. Việc quy hoạch lại vùng nguyên liệu tạo ra sự ổn định sản xuất sẽ có vai trò định hớng và đòn bẩy nhằm thực hiện mục tiêu phát triển sản xuất tăng sản lợng. b. Nâng cao chất lợng và hạ giá thành của chè Đây là vấn đề quyết định cho việc mở rộng thị trờng chè. Tuy nhiên điều đó phụ thuộc nhiều vào công tác đầu t, mà việc đó bắt đầu từ khâu giống, gieo trồng chăm sóc chế biến ra thành phẩm. *Chọn giống: Bên cạnh việc đa các giống mới có năng suất cao chất lợng tốt vào sản xuất ( đó là giống Ph1, 1A. 777, BT95, OL93, KX94,DLP1- 2.BT11- 14) cần phải nhập một số giống từ Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan. Đồng thời bảo đảm đúng quy trình canh tác từ việc xây dụng các đồi nơng, chăm sóc, diệt trừ sâu bệnh, đến kỹ thuật hái chè. Nhanh chóng đầu t các thiết bị mới vào chế biến để tạo ra sản phẩm chè có chất lợng tốt, giá trị cao, tạo đợc uy tín với khách hàng và đủ sức cạnh tranh trên thị trờng thế giới. *Quy trình chăm sóc thâm canh cây chè: Thực hiện sử dụng phân khoảng tơng đối, nhiều yếu tố bằng các dạng phân đa yếu tố ( hỗn hợp, phức hợp ) trên nền phân hữu cơ đầy đủ vừa đảm bảo năng suất, chất lợng cao, an toàn thực phẩm và hiệu quả cao trên cơ sở hiệu suất sử dụng phân bón cao. + Hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc trừ sâu, hoá học trên cây chè, đẩy mạnh việc quản lý dịch hại tổng hợp ( IPM ), áp dụng các chế phẩm thảo mộc. Tuyệt đối không đợc sử dụng các loại thuốc cấm, thuốc có tồn d lâu ngày, tuân thủ thật tốt thời gian cách ly cần thiết khi thu hái chè. Thuốc trừ sâu sẽ do xí nghiệp cung cấp, dân thực hiện phun khi có sâu. +Xây dựng bổ sung và hoàn thiện các công trình phụ trợ trên đồi chè, đảm bảo các điều kiện sinh thái nh bể nớc, cây che bóng và tới tiêu nớc trên đồi chè. Riêng thuỷ lợi trên đồi chè rất cần có sự hỗ trợ đầu t của nhà nớc về các công trình đầu mối và tuyến trục đến đầu mối nơng đồi, giúp giảm chi phí trực tiếp trong giá thành sản phẩm chè. *Thu hái và bảo quản: Trớc đây khi cần nguyên liệu không có tình trạng nguyên liệu trong cấp nọ lại có tỷ lệ phần trong cấp kia, chẳng hạn trong B có A có C hay trong B có C,D. Chính hàng loạt doanh nghiệp “Phi quy trình kỹ thuật” tranh chấp thu mua nguyên liệu đã làm việc phát sinh dần việc hái lẫn loại, mua giá vựơt cấp, tác động xấu trở lại sản phẩm, thậm chí nhiều vùng dân c thu hái không cần phẩm chất, chỉ cần thoả thuận theo lô nguyên liệu. Rất cần thiết áp dụng trở lại việc thu hái đúng cấp, đúng trật, đúng số lá chừa, sửa bằng mặt tán để vừa tăng năng suất đồi chè 10 - 15,5 vừa có chất lợng nguyên liệu đúng, đây cũng là cơ sở tiền đề cho chế biến công nghiệp không lẫn loại, tiết kiệm, hiệu quả. Để thực hiện đợc mục tiêu trên, đầu t phát triển các vùng chè và đổi mới thiết bị công nghệ các cơ sở chế biến thì nhu cầu về vốn đầu t cho sản xuất nông nghiệp trồng mới, chăm sóc chè (1999- 2000) là 2.107 tỷ đồng. Nhu cầu vốn đầu t cho công nghiệp gồm thiết bị, nhà xởng .. là 2.628 tỷ đồng. Đây là số vốn lớn nhất cần tạo ra từ các chính sách thu hút vốn đầu t trong nớc và ngoài nớc, trong đó việc huy động vốn trong nớc là quan trọng nh vốn của dân, vốn từ các chơng trình 327, 773. Mặt khác cần có sự hỗ trợ của nhà nớc về chế độ chính sách cụ thể nh: Về vay vốn trồng mới chè, đề nghị nhà nớc cho ngời làm chè đợc vay vốn đầu t trồng mới trong 15 năm, trong đó 7 năm đầu là ân hạn, trả vốn và lãi từ năm thứ 8 lãi suất 0.5%/tháng; về vốn vay xây dựng và cải tạo nhà máy chế biến chè; Nhà nớc cho phép các doanh nghiệp chè đợc vay vốn trong 10 năm, trong đó 3 năm đầu ân hạn, trả vốn và lãi từ năm thứ 4 trở đi, lãi suất 0.81%/tháng; Về sử dung đất: Nhà nớc miễn thuế 5 năm cho các diện tích chè phục hồi và trồng mới trên đất dốc. Thuế với sản phẩn mới đề nghị nhà nớc miễn thuế 5 năm, cho chế biến các sản phẩn mới. Về hạ tầng cơ sở: đề nghị nhà nớc đầu t cho hệ thống tới tiêu, điện, đờng giao thông và các cơ sở phục vụ công cộng nh: nhà trẻ, trờng học, bệnh viện. Cần sớm cho ngành chè đợc thành lập quỹ bình ổn giá tính trong giá thành sản phẩn sản xuất chè xuất khẩu để bảo trợ cho ngời làm chè khi gặp rủi ro. Yếu tố con ngời cũng rất quan trọng trong sự nghiệp phát triển của ngành chè nên cần có sự đào taọ chính quy cơ bản đáp ứng đợc những đòi hỏi của nền kinh tế thị trờng. Về tổ chức bộ máy xuất khẩu chè: Các doanh nghiệp nhà nớc, doanh nghiệp t nhân tham gia hiệp hội chè Việt Nam để có sự thống nhất về thị trờng và giá cả xuất khẩu, tránh tình trạng tranh mua tranh bán. Tổng công ty chè Việt Nam phối hợp cùng với các cơ quan chuyên môn quản lý chặt chẽ chất lợng chè nhằm ngăn chặm kịp thời những hiện tợng sản phẩn xuất khẩu không đạt chất lợng làm giảm uy tín của chè Việt Nam trên thị trờng chè thế giới đang cạnh tranh rất khắc nghiệt hiện nay. Cổ phần hoá các doanh chè cũng là một trong những biện pháp nâng cao mức cạnh tranh của doanh nghiệp. Để thực hiện cổ phần hoá trớc tiên cần ứng dung các hình thức quá độ nh: khoán hộ, khoán vờn chè, đấu thầu, bán vờn chè. Khi ngời lao động đã có thu nhập và có cơ sở tăng vốn để đóng góp cổ phần sẽ thực hiện cổ phần hoá. Riêng các cơ sở chế biến chè có thể áp dụng các hình thức khoán sản lợng, chất lợng và đấu thầu thiết bị, hoá giá tài sản, tạo điều kiện cho ngời lao động đóng góp cỏ phần bằng những hình thức khuyến khích nh cho vay dài hạn đợc nhà nớc bảo hộ, áp dụng tỷ lệ lãi suất thấp, mua cổ phiếu và các hình thức tín dụng nhân dân khác. Bên cạnh đó cần nâng cao hơn nữa vai trò của hiệp hội chè Việt Nam làm chỗ dựa cho các hội viên. Cần tổ chức cho các hệ thống thu thập thông tin về thị trờng chè, tăng cờng tiếp thị, quảng cáo để mở rộng thị trờng chè xuất khẩu . Đây sẽ là cơ sở để tạo dựng sự tăng trởng cao cho ngành chè trong tơng lai.. 2. Mở rộng thị trờng tiêu thụ Thị trờng cho sản phẩm chè bao gồm thị trờng trong nớc và thị trờng thế giới. Đối với thị trờng nội tiêu, nhu cầu ngày càng ra tăng, đòi hỏi chất lợng chè ngày càng cao hơn và đa dạng về chủng loại, nhất là chè đặc sản nh chè Shan tuyết, chè “hữu cơ” chè hơng và đặc biệt là chè đen cao cấp túi lọc. Tuy nhiên, nhu cầu về các loại chè xanh truyền thống có tiếng lâu đời trong dân gian vẫn rất lớn. Muốn chiếm đợc thị trờng trong nớc, ngành chè cần thay đổi trong nhìn nhận thị trờng trong nớc, trong sản xuất để chế tạo ra đợc những sản phẩm đáp ứng yêu cầu của ngời tiêu dùng. Đối với những loại chè đặc sản trồng ở vùng cao, vùng xa, đi đối với chế biến cần phải hình thành tổ chức để cung cấp cho các thị trờng lớn ở vùng đồng bằng. Đối với thị trờng xuất khẩu chè Việt Nam đã có mặt trên thị trờng thế giới nhiều thập kỷ và đứng hàng thứ 6 về khối lơng xuất khẩu. Trong hơn 30 nớc nhập khẩu chè của ta đã có những thị trờng trở thành bạn hàng quen thuộc, có những thị trờng mới. Do vậy củng cố và tìm kiếm thị trờng xuất khẩu chè là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của chiến lợc phát triển ngành chè. Với thị trờng quen thuộc nh Liên Bang Nga, các nớc thuộc khối SNG và các nớc Đông Âu cần phải tăng thị phần nhập khẩu của họ đối với sản phẩm chè của Việt Nam và khâu cải tiến về bao bì nhãn mác, đặc biệt chất lợng chè phải đợc chú trọng. Thị trờng Trung Cận Đông tuy mới mở những cũng đã nhập nhiều chè của Việt Nam cần đẩy mạnh hơn nữa khâu tiếp thị, quảng cáo, giới thiệu sản phẩm. Thị trờng Châu Á nh Pa-ki-xtan, Nhật Bản, Đài Loan đòi hỏi chất lợng sản phẩn cao cần nâng cao chất lợng chè cũng nh cải tiến bao bì nhãn mác. Ngoài ra các thị trờng khác nh Tây Âu, Bắc Mỹ cũng đã sử dụng sản phẩm chè của Việt Nam, cho nên để tăng cờng tiếp thị dới nhiều hình thức khác nhau để mở rộng thị trờng này là rất quan trọng. Đi đôi với việc mở rộng thị trờng là việc đa dạng hoá sản phẩm, làm ra nhiều loại chè thích hợp với thị hiếu đa dạng của các nớc khác nhau, đồng thời áp dụng sáng tạo các hình thức bán hàng linh hoạt nh buôn bán đối lu, ký hợp đồng đại lý kinh tiêu, đại lý ký gửi bán. 3. Bổ sung và hoàn thiện cơ chế, chính sách phù hợp với ngời trồng chè * Nguồn nguyên liệu chè của nớc ta hầu hết tập trung ở các nông trờng và hộ gia đình. Và muốn có nguyên liệu tốt và kịp thời gian để chế biến chè thì chúng ta phải có chính sách để giúp đỡ các hộ gia đình trồng chè về vốn, kỹ thuật trồng chè và thu hái chè: Trớc hết phải nói đến nguồn vốn cho các hộ gia đình.Vì chung ta đã biết cây chè thờng ở vùng núi và trung du, bà con nông dân ở đây thờng không có vốn để đầu t vào để mua giống mới và các phơng tiện phục vụ cho cây chè vì vậy chung ta có thể cấp vốn cho họ hay là mua cây giống mới cho họ và có thể cấp phân bón cho vừa đảm bảo chất lợng chè và làm cho ngời dân có trách nhiệm hơn với chất lợng của chè và tạo động lực cho họ yên tâm trồng chè. Có thể nói kỹ thuật trồng chè có ảnh hởng rất lớn đến chất lợng của chè mà hầu nh ngời dân trồng chè ở nớc ta thờng không đợc học các kỹ thuật để chăm sóc và trồng cây chè, chỉ dựa vào kinh nghiêm từ xa xa đã mai một dần và đã quá lạc hậu, vì vậy chung ta cần phải đa các cán bộ kỹ thuật nên phổ biến kỹ thuật cho họ, hay mở các lớp bổ túc kiến thức cho họ Các doanh nghiệp chế biến chè có thể ký hợp đồng thu mua chè cho ngời dân trớc vụ thu hái. Nếu làm tốt điều nay thì cả hai bên đều có lợi, Các doanh nghiệp thì yên tâm về nguồn nguyên liệu đợc ổn định, còn ngời trồng chè thì yên tâm đầu ra của mình đợc ổn định không sợ phải huỷ bỏ đi. 4. Cải cách hệ thống tài chính cho hoạt động xuất khẩu Thuế : + Miễn thuế sử dụng đất 5 năm cho các diện tích chè phục hồi và 12 năm cho các diện tích chè trồng mới trên đất dốc từ 7 độ trở lên. + Miễn thu 100% thuế nhập khẩu với thiết bị máy móc chế biến chè và phụ tùng đặc chủng của các máy móc này trong một số năm ( khoảng 5 năm từ 1999 - 2004) để tạo điều kiện hiện đại hoá ngành chè. + Những sản phẩm nhờ kinh doanh đa dạng mà có sẽ đợc miễn các loại thuế trong 5 năm đầu, kể từ khi đợc thơng mại hoá, để khuyến khích khai thác mặt hàng mới, bổ sung vốn cho kinh doanh chè. + Chỉ thu nhập doanh nghiệp của các nhà sản xuất chè 15% thay vì 35% nh hiện nay. Phần lợi nhuận vợt kế hoạch Nhà nớc đợc giữ lại 100% để bổ sung quỹ khen thởng phúc lợi và quỹ nghiên cứu phát triển. Trích lập quỹ : Nhà nớc cho phép sử dụng các khoản thu từ thanh lý tài sản cố định để bổ sung quỹ phát triển sản xuất và quỹ phát triển ngoại thơng. Cho thành lập riêng quỹ bình ổn giá để ổn định giá mua chè búp tơi cho nông dân, giữ cho giá này luôn tơng đơng với giá thóc. Quỹ này còn dùng để dự trữ một lợng chè hợp lý nhằm giữ giá chè xuất khẩu. Để hình thành quỹ, các hộ gia đình và các doanh nghiệp sẽ góp một khoản tơng đơng 5% giá thành , coi nh chi phí và đa vào giá thành. Nhà nớc sẽ hỗ một phần bằng cách chi ngân sách và cho trích lại khoảng 5% trị giá các hợp đồng trả nợ chè của Chính phủ (khi ký đợc giá XK cao). PHẦN III: KẾT LUẬN Có điều kiện sống thích hợp tại các vùng trọng điểm trong chiến lợc phát triển cân đối đồng đều giữa các vùng miền trong cả nớc nên cây chè có một ý nghĩa rất to lớn cả về mặt kinh tế và mặt xã hội. Về mặt kinh tế nó đóng góp rất lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu ở nớc ta, là một trong tám mặt hàng chủ lực của xuất khẩu nông sản thu ngoại tệ về cho đất nớc. Đặc biệt cây chè đã trở thành cây xoá đói giảm nghèo của Đảng và Nhà nớc ta, không ít hộ gia đình đã giàu lên từ việc trồng chè. Còn về mặt xã hội thì cây chè làm giảm tỷ lệ thất nghiệp, tạo công ăn việc làm cho một lợng lớn lao động, nhất là lao động nhàn rỗi ở khu vực nông thôn. Mặt khác nó còn góp phần phủ xanh đất trống đồi trọc, giảm thiểu tác hại của thiên tai ỏ nớc ta. Nhng trong một số năm gần đây xuất khẩu chè ở nớc ta cũng gặp một số khó khăn cha tơng xứng với tiềm lực vốn có nh giá chè trên thế giới hiện nay đang giảm, chất lợng chè của chúng ta không cao....Trên thị trờng quốc tế, chất lợng và uy tín chè Việt Nam vẫn thuộc “loại II”. Nhằm khắc phục hạn chế này chúng ta phải thực hiện tốt các biện pháp cần thiết để chè trở thành một mặt hàng xuất khẩu quan trọng của nớc ta và tơng xứng với lợi thế của cây chè. Em hy vọng trong thời gian tới chúng ta sẽ từng bớc làm tốt các biện pháp để thúc đẩy xuất khẩu chè và đạt đợc mục tiêu của ngành đã đề ra. Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn cô giáo Vũ Thị Minh đã giúp đỡ em hoàn thành đề án này.