Bảo hiểm thất nghiệp tại VN
MỤC LỤC
Lời mở đầu 1
Nội dung
I. Một số vấn đề về thất nghiệp 2
1. Khái niệm về thất nghiệp 2
2. Các nguyên nhân gây thất nghiệp 3
3. Phân loại thất nghiệp 4
4. Tác động của thất nghiệp đến sự phát triển kinh tế - xã hội 6
II. Bảo hiểm thất nghiệp và chuyển dịch cơ cấu kinh tế 8
1. Một số khái niệm 8
1.1. Bảo hiểm xã hội 8
1.2. Bảo hiểm thất nghiệp 9
2. Thất nghiệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nước ta hiện nay 16
III. Chính sách bảo hiểm thất nghiệp của Việt Nam hiện tại và tương lai 19
1. Thực trạng hỗ trợ người thất nghiệp 19
2. Chính sách bảo hiểm thất nghiệp trong tương lai 21
3. Một số vấn đề bàn cãi về việc thi hành chính sách BHTN 22
Kết luận 24
Danh mục tài liệu tham khảo 25
26 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 3092 | Lượt tải: 2
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Bảo hiểm thất nghiệp tại Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
LêI Më §ÇU
B¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ta ®èi víi ngêi lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, chÕ ®é BHXH kh«ng ngõng ®îc bæ sung, söa ®æi cho phï hîp víi tõng thêi kú ph¸t triÓn nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi ®èi víi ngêi lao ®éng .
Trong c¸c chÕ ®é cña hÖ thèng BHXH cã chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp. Môc ®Ých cña chÕ ®é nµy lµ trî gióp vÒ mÆt tµi chÝnh cho ngêi thÊt nghiÖp ®Ó hä æn ®Þnh cuéc sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham gia vµo thÞ trêng lao ®éng ®Ó hä cã nh÷ng c¬ héi míi vÒ viÖc lµm.
Tõ khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, nÒn kinh tÕ níc ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.Tuy nhiªn nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· béc lé kh¸ râ, ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. Nhµ níc ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nh chÝnh s¸ch d©n sè, kinh tÕ, …
MÆc dï hiÖn nay níc ta cha triÓn khai BHTN song nh÷ng n¨m võa qua Nhµ níc, ngµnh lao ®éng- th¬ng binh x· héi ®· cã nhiÒu ®Ò ¸n vµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy ®Ó chuÈn bÞ triÓn khai trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. §©y lµ vÊn ®Ò bøc xóc vµ tÊt yÕu, lµ tr¸ch nhiÖm cña c¶ Nhµ níc, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng.
§Ó triÓn khai BHTN, ph¶i x©y dùng ®îc chÝnh s¸ch hay ph¸p lÖnh vÒ BHTN, t¹o hµnh trang ph¸p lý trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn. Hy väng r»ng BHTN sÏ sím ®îc triÓn khai ë ViÖt Nam gãp phÇn gi¶i quyÕt c¨n bÖnh cè h÷u do c¬ chÕ thÞ trêng ®Î ra, ®ã lµ thÊt nghiÖp.
Môc tiªu ®Ò tµi lµ hÖ thèng hãa c¬ së lý luËn , thùc tiÔn ThÊt nghiÖp , c¸c chÝnh s¸ch BHTN trªn c¬ së tèng hîp th«ng tin.
KÕt cÊu cña ®Ò tµi : Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung ®Ò tµi gåm 3 phÇn chÝnh :
I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÊt nghiÖp.
II. B¶o hiÓm ThÊt nghiÖp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
III. ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm ThÊt nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ t¬ng lai.
Bµi viÕt cña em cßn nhiÒu thiÕu sãt, mong sù chØ b¶o cña c«.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
NéI DUNG
i. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÊt nghiÖp
1.Kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp
VÊn ®Ò thÊt nghiÖp ®· ®îc nhiÒu tæ chøc,nhiÒu nhµ khoa häc bµn luËn.Song còng cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau nhÊt lµ vÒ thÊt nghiÖp.LuËt B¶o hiÓm thÊt nghiÖp (viÕt t¾t BHTN)céng hßa liªn bang §øc ®Þnh nghÜa: “ThÊt nghiÖp lµ ngêi lao ®éng t¹m thêi kh«ng cã quan hÖ lao ®éng hoÆc chØ thùc hiÖn c«ng viÖc ng¾n h¹n”.
T¹i Ph¸p ngêi ta cho r»ng,thÊt nghiÖp lµ kh«ng cã viÖc lµm, cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc, ®ang ®i t×m viÖc lµm.
Th¸i Lan, ®Þnh nghÜa vÒ thÊt nghiÖp kh¼ng ®Þnh: “ThÊt nghiÖp lµ kh«ng cã viÖc lµm, muèn lµm viÖc, cã n¨ng lùc lµm viÖc”.
Trung Quèc ®Þnh nghÜa vÒ thÊt nghiÖp nh sau: “ThÊt nghiÖp lµ ngêi trong tuæi lao ®éng (d©n thµnh thÞ) cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cha cã viÖc lµm, ®ang ®i t×m viÖc lµm, ®¨ng ký t¹i c¬ quan gi¶i quyÕt viÖc lµm”.
Theo tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) ,”ThÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i mét sè ngêi trong lùc lîng lao ®éng muèn lµm viÖc nhng kh«ng thÓ t×m ®îc viÖc lµm ë møc tiÒn l¬ng thÞnh hµnh”.
Héi nghÞ Thèng kª Lao ®éng Quèc tÕ lÇn thø t¸m n¨m 1954 t¹i Gi¬nev¬ ®a ra ®Þnh nghÜa:”ThÊt nghiÖp lµ ngêi ®· qua mét ®é tuæi x¸c ®Þnh mµ trong mét ngµnh hoÆc mét tuÇn x¸c ®Þnh, thuéc nh÷ng lo¹i sau ®©y:
- Ngêi lao ®éng cã thÓ ®i lµm nhng hÕt h¹n hîp ®ång hoÆc bÞ t¹m ngõng hîp ®ång, ®ang kh«ng cã viÖc lµm vµ ®ang t×m viÖc lµm.
- Ngêi lao ®éng cã thÓ ®i lµm trong mét thêi gian x¸c ®Þnh vµ ®ang t×m viÖc lµm cã l¬ng mµ tríc ®ã cha hÒ cã viÖc lµm, hoÆc vÞ trÝ hµnh nghÒ cuèi cïng tríc ®ã kh«ng ph¶i lµ ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng (vÝ dô ngêi sö dông lao ®éng ch¼ng h¹n ) hoÆc ®· th«i viÖc.
- Ngêi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm vµ cã thÓ ®i lµm ngay vµ ®· cã sù chuÈn bÞ cuèi cïng ®Ó lµm mét c«ng viÖc míi vµo mét ngµy nhÊt ®Þnh sau mét thêi kú ®· ®îc x¸c ®Þnh.
- Ngêi ph¶i nghØ viÖc t¹m thêi hoÆc kh«ng thêi h¹n mµ kh«ng cã l¬ng.
C¸c ®Þnh nghÜa tuy cã kh¸c nhau vÒ møc ®é, giíi h¹n (tuæi, thêi gian mÊt viÖc) nhng ®Òu thèng nhÊt ngêi thÊt nghiÖp Ýt nhÊt ph¶i cã 3 ®Æc trng:
+ Cã kh¶ n¨ng lao ®éng.
+ §ang kh«ng cã viÖc lµm
+ §ang ®i t×m viÖc lµm.
ë ViÖt Nam, thÊt nghiÖp lµ vÊn ®Ò míi n¶y sinh trong thêi kú chuyÓn ®åi nÒn kinh tÕ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng.V× vËy, tuy cha cã v¨n b¶n ph¸p qui vÒ thÊt nghiÖp còng nh c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thÊt nghiÖp, nhng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nhÊt ®Þnh.
Nh÷ng nghiªn cøu bíc ®Çu kh¼ng ®Þnh thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ngêi kh«ng cã viÖc lµm, ®ang ®i t×m viÖc vµ s½n sµng lµm viÖc.
§Þnh nghÜa thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam : “ThÊt nghiÖp lµ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cã nhu cÇu viÖc lµm, ®ang kh«ng cã viÖc lµm”.
2. C¸c nguyªn nh©n g©y thÊt nghiÖp
Cã 3 nguyªn nh©n g©y thÊt nghiÖp
- Do chu kú s¶n xuÊt kinh doanh thay ®æi:
Theo chu kú ph¸t triÓn kinh tÕ , sau hng thÞnh ®Õn suy tho¸im khñng ho¶ng. ë thêi kú ®îc më réng, nguån nh©n lùc x· héi ®îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt, nhu cÇu vÒ søc lao ®éng t¨ng nhanh nªn thu hót nhiÒu lao ®éng.Ngîc l¹i thêi kú suy tho¸i s¶n xuÊt ®×nh trÖ , cÇu lao ®éng gi¶m kh«ng nh÷ng kh«ng tuyÓn thªm lao ®éng mµ cßn mét sè lao ®éng bÞ d«i d g©y nªn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. Theo kinh nghiÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ nÕu n¨ng lùc s¶n xuÊt x· héi gi¶m 1% so víi kh¶ n¨ng , thÊt nghiÖp sÏ t¨ng lªn 2%.
- Do sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt:
§Æc biÖt qu¸ tr×nh tù ®éng hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.Sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, tù ®éng hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng cao , chÊt lîng s¶n phÈm tèt h¬n, gi¸ thµnh l¹i rÎ lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm. ChÝnh v× thÕ, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m c¸ch ®æi míi c«ng nghÖ, sö dông nh÷ng d©y truyÒn tù ®éng vµo s¶n xuÊt, m¸y mãc ®îc sö dông nhiÒu, lao ®éng sÏ d«i d. Sè lao ®éng nµy sÏ bæ sung vµo ®éi qu©n thÊt nghiÖp.
- Sù gia t¨ng d©n sè vµ nhuån lùc lµ ¸p lùc ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm. §iÒu nµy thêng x¶y ra ®èi víi c¸c níc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn hoÆc ®ang ph¸t triÓn. ë ®©y, nguån lùc dåi dµo nhng do kinh tÕ h¹n chÕ nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®µo t¹o vµ sö dông hÕt nguån lao ®éng hiÖn cã.
3. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp
ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn tîng phøc t¹p cÇn ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®Ó hiÓu râ vÒ nã. C¨n cø vµo tõng chØ tiªu ®¸nh gi¸, ta cã thÓ chia thÊt nghiÖp thµnh c¸c lo¹i sau:
a.Ph©n theo ®Æc trng cña ngêi thÊt nghiÖp.
ThÊt nghiÖp lµ mét g¸nh nÆng, nhng g¸nh nÆng ®ã r¬i vµo ®©u, bé phËn d©n c nµo, ngµnh nghÒ nµo…CÇn biÕt ®îc ®iÒu ®ã ®Ó hiÓu ®îc ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, møc ®é t¸c h¹i… cña thÊt nghiÖp trong thùc tÕ. Víi môc ®Ých ®ã cã thÓ dïng nh÷ng tiªu thøc ph©n lo¹i díi ®©y:
- ThÊt nghiÖp theo giíi tÝnh.
- ThÊt nghiÖp theo løa tuæi.
- ThÊt nghiÖp chia theo vïng, l·nh thæ.
- ThÊt nghiÖp chia theo ngµnh nghÒ.
- ThÊt nghiÖp chia theo d©n téc, chñng téc.
b. Ph©n lo¹i theo lý do thÊt nghiÖp .
Trong kh¸i niÖm thÊt nghiÖp , cÇn ph¶i ph©n biÖt râ thÊt nghiÖp tù nguyÖn vµ thÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn. Nãi kh¸c ®i lµ nh÷ng ngêi lao ®éng tù nguyÖn xin th«i viÖc vµ nh÷ng ngêi lao ®éng buéc ph¶i th«i viÖc.Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng n¨ng ®éng, lao ®éng ë c¸c nhãm, c¸c ngµnh, c¸c c«ng ty ®îc tr¶ tiÒn c«ng lao ®éng kh¸c nhau (møc l¬ng kh«ng thèng nhÊt trong c¸c ngµnh nghÒ , cÊp bËc). ViÖc ®i lµm hay nghØ viÖc lµ quyÒn cña mçi ngêi. Cho nªn, ngêi lao ®éng cã sù so s¸nh, chç nµo l¬ng cao th× lµm, chç nµo l¬ng thÊp (kh«ng phï hîp) th× nghØ. V× thÕ x¶y ra hiÖn tîng:
ThÊt nghiÖp tù nguyÖn :Lµ lo¹i thÊt nghiÖp mµ ë mét møc tiÒn c«ng nµo ®ã ngêi lao ®éng kh«ng muèn lµm viÖc hoÆc v× lý do c¸ nh©n nµo ®ã (di chuyÓn, sinh con…).ThÊt nghiÖp lo¹i nµy thêng t¹m thêi.
ThÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn lµ: ThÊt nghiÖp mµ ë møc tiÒn c«ng nµo ®ã ngêi lao ®éng chÊp nhËn nhng vÉn kh«ng ®îc lµm viÖc do kinh tÕ suy tho¸i , cung lín h¬n cÇu vÒ lao ®éng…
ThÊt nghiÖp tr¸ h×nh (cßn gäi lµ hiÖn tîng khiÕm dông lao ®éng) lµ hiÖn tîng xuÊt hiÖn khi ngêi lao ®éng ®îc sö dông díi møc kh¶ n¨ng mµ b×nh thêng g¾n víi viÖc sö dông kh«ng hÕt thêi gian lao ®éng.
KÕt côc cña nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp kh«ng ph¶i lµ vÜnh viÔn . Cã nh÷ng ngêi ( bá viÖc, mÊt viÖc…) sau mét thêi gian nµo ®ã sÏ ®îc trë l¹i lµm viÖc . Nhng còng cã mét sè ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã vµ hä ph¶i ra khái lùc lîng lao ®éng do kh«ng cã ®iÒu kiÖn b¶n th©n phï hîp víi yªu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng hoÆc do mÊt kh¶ n¨ng høng thó lµm viÖc ( hay cßn cã thÓ cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c).
Nh vËy, con sè thÊt nghiÖp lµ con sè mang tÝnh thêi ®iÓm . Nã lu«n biÕn ®éng theo thêi gian. ThÊt nghiÖp xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cÇn viÖc lµm, cã viÖc råi l¹i mÊt viÖc, tõ kh«ng thÊt nghiÖp trë lªn thÊt nghiÖp råi ra khái tr¹ng th¸i ®ã. V× thÕ viÖc nghiªn cøu dßng lu chuyÓn thÊt nghiÖp lµ rÊt cã ý nghÜa.
c. Ph©n lo¹i theo nguån gèc thÊt nghiÖp.
T×m hiÓu nguån gèc thÊt cã ý nghÜa ph©n tÝch s©u s¾c vÒ thùc tr¹ng thÊt nghiÖp , tõ ®ã t×m ta híng gi¶i quyÕt. Cã thÓ chia thµnh 4 lo¹i:
ThÊt nghiÖp t¹m thêi lµ lo¹i thÊt nghiÖp ph¸t sinh do sù di chuyÓn kh«ng ngõng cña ngêi lao ®éng gi÷a c¸c vïng, c¸c lo¹i c«ng viÖc hoÆc gi÷a c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña cuéc sèng.ThËm chÝ trong mét nÒn kinh tÕ cã ®ñ viÖc lµm vÉn lu«n cã sù chuyÓn ®éng nµo ®ã nh mét sè ngêi t×m viÖc lµm sau khi tèt nghiÖp hoÆc di chuyÓn chç ë tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c ; phô n÷ cã thÓ quay l¹i lùc lîng lao ®éng sau khi sinh con…
ThÊt nghiÖp cã tÝnh c¬ cÊu : X¶y ra khi cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a cung – cÇu lao ®éng ( gi÷a c¸c ngµnh nghÒ , khu vùc…). Lo¹i nµy g¾n liÒn víi sù biÕn ®éng c¬ cÊu kinh tÕ vµ g©y ra do sù suy tho¸i cña mét ngµnh nµo ®ã hoÆc lµ sù thay ®æi c«ng nghÖ dÉn ®Õn ®ßi hái lao ®éng cã chÊt lîng cao h¬n, ai kh«ng ®¸p øng ®îc sÏ bÞ sa th¶i. ChÝnh v× vËy , thÊt nghiÖp lo¹i nµy cßn gäi lµ thÊt nghiÖp c«ng nghÖ. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, thÊt nghiÖp lo¹i nµy thêng xuyªn x¶y ra. Khi sù biÕn ®éng nµy lµ m¹nh vµ kÐo dµi , n¹n thÊt nghiÖp trë nªn nghiªm träng vµ chuyÓn sang thÊt nghiÖp dµi h¹n. NÕu tiÒn l¬ng rÊt linh ho¹t th× sù mÊt c©n ®èi trong thÞ trêng lao ®éng sÏ mÊt ®i khi tiÒn l¬ng trong nh÷ng khu vùc cã nguån cung lao ®éng h¹ xuèng, vµ ë trong khu vùc cã møc cÇu lao ®éng cao t¨ng lªn.
ThÊt nghiÖp do thiÕu cÇu : Lo¹i thÊt nghiÖp nµy x¶y ra khi møc cÇu chung vÒ lao ®éng gi¶m xuèng . Nguån gèc chÝnh lµ sù suy gi¶m tæng cÇu . Lo¹i nµy cßn ®îc gäi lµ thÊt nghiÖp chu kú bëi ë c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng nã g¾n liÒn víi thêi kú suy tho¸i cña chu kú kinh doanh. DÊu hiÖu chøng tá sù xuÊt hiÖn cña lo¹i nµy lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp x¶y ra trµn lan ë kh¾p mäi n¬i, mäi nghÒ.
ThÊt nghiÖp do yÕu tè ngoµi thÞ trêng: Lo¹i thÊt nghiÖp nµy cßn ®îc gäi theo lý thuyÕt cæ ®iÓn. Nã x¶y ra khi tiÒn l¬ng ®îc Ên ®Þnh kh«ng bëi c¸c lùc lîng thÞ trêng vµ cao h¬n møc l¬ng c©n b»ng thùc tÕ cña thÞ trêng lao ®éng. V× tiÒn l¬ng kh«ng chØ quan hÖ ®Õn sù ph©n phèi thu nhËp g¾n víi kÕt qu¶ lao ®éng mµ cßn quan hÖ víi møc sèng tèi thiÓu nªn nhiÒu quèc gia ( ChÝnh phñ hoÆc c«ng ®oµn ) cã quy ®Þnh cøng nh¾c vÒ møc l¬ng tèi thiÓu, sù kh«ng linh ho¹t cña tiÒn l¬ng (ngîc víi sù n¨ng ®éng cña thÞ trêng lao ®éng), dÉn ®Õn mét bé phËn mÊt viÖc lµm hoÆc khã t×m viÖc lµm.
Tãm l¹i, thÊt nghiÖp t¹m thêi vµ thÊt nghiÖp c¬ cÊu x¶y ra trong mét bé phËn riªng biÖt cña thÞ trêng lao ®éng ( cã thÓ diÔn ra ngay c¶ khi thÞ trêng lao ®éng ®ang c©n b»ng). ThÊt nghiÖp do thiÕu cÇu x¶y ra khi nÒn kinh tÕ ®i xuèng, toµn bé thi trêng lao ®éng bÞ mÊt c©n b»ng. Cßn thÊt nghiÖp theo lý thuyÕt cæ ®iÓn do c¸c yÕu tè x· héi, chÝnh trÞ t¸c ®éng. Sù ph©n biÖt ®ã lµ then chèt ®Ó n¾m b¾t t×nh h×nh chung cña thÞ trêng lao ®éng.
4. T¸c ®éng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.
ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn tîng kinh tÕ x· héi, do t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ –x· héi, trong ®ã cã nh÷ng yÕu tè võa lµ nguyªn nh©n võa lµ kÕt qu¶. Ngîc l¹i, thÊt nghiÖp cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt níc. V× vËy , cÇn ph©n tÝch râ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè kinh tÕ –x· héi ®èi víi thÊt nghiÖp vµ ngîc l¹i, ¶nh hëng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi; h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn gia t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp.
a.ThÊt nghiÖp t¸c ®éng ®Õn t¨ng trëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t.
ThÊt nghiÖp t¨ng cã nghÜa lùc lîng lao ®éng x· héi kh«ng ®îc huy ®éng vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¨ng lªn; lµ sù l·ng phÝ lao ®éng x· héi- nh©n tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. ThÊt nghiÖp t¨ng lªn còng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ ®ang suy tho¸i- suy tho¸i do tæng thu nhËp quèc gia thùc tÕ thÊp h¬n tiÒm n¨ng; suy tho¸i do thiÕu vèn ®Çu t ( v× vèn ng©n s¸ch vÞ thu hÑp do thÊt thu thuÕ, do ph¶i hç trî ngêi lao ®éng mÊt viÖc lµm…) ThÊt nghiÖp t¨ng lªn còng lµ nguyªn nh©n ®Èy nÒn kinh tÕ ®Õn ( bê vùc) cña l¹m ph¸t.
Mèi quan hÖ nghÞch lý 3 chiÒu gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ – thÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t lu«n lu«n tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng- Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ (GDP) mµ gi¶m th× tû lÖ thÊt nghiÖp sÏ gi¶m, kÐo theo tû lÖ l¹m ph¸t ph¸t còng gi¶m. Mèi quan hÖ nµy cÇn ®îc quan t©m khi t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè kÝch thÝch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.
b.ThÊt nghiÖp ¶nh hëng ®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng.
Ngêi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp, tøc mÊt viÖc lµm, sÏ mÊt nguån thu nhËp. Do ®ã, ®êi sèng b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä se khã kh¨n. §iÒu ®ã ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng tù ®µo t¹o l¹i ®Ó chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp, trë l¹i thÞ trêng lao ®éng; con c¸i hä sÏ gÆp khã kh¨n khi ®Õn trêng; søc kháe hä sÏ gi¶m sót do thiÕu kinh tÕ ®Ó båi dìng, ch¨m sãc y tÕ…Cã thÓ nãi, thÊt nghiÖp “®Èy” ngêi lao ®éng ®Õn bÇn cïng, ®Õn ch¸n n¶n víi cuéc sèng, víi x· héi; dÉn hä ®Õn nh÷ng sai ph¹m ®¸ng tiÕc…
c. ThÊt nghiÖp ¶nh hëng ®Õn trËt tù x· héi, an toµn x· héi.
ThÊt nghiÖp gia t¨ng lµm trËt tù x· héi kh«ng æn ®Þnh; hiÖn tîng b·i c«ng, biÓu t×nh ®ßi quyÒn lµm viÖc, quyÒn sèng…t¨ng lªn; hiÖn tîng tiªu cùc x· héi còng ph¸t sinh nhiÒu lªn nh trém c¾p, cê b¹c, nghiÖn hót, m¹i d©m…Sù ñng hé cña ngêi lao ®éng ®èi víi nhµ cÇm quyÒn còng bÞ suy gi¶m…Tõ ®ã, cã thÓ cã nh÷ng x¸o trén vÒ x· héi, thËm chÝ dÉn ®Õn biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ.
ThÊt nghiÖp lµ hiÖn tîng kinh tÕ – x· héi khã kh¨n vµ nan gi¶i cña quèc gia, cã ¶nh hëng vµ t¸c ®éng ®Õn nhiÒu mÆt ®êi sèng kinh tÕ – x· héi.
Gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp kh«ng ph¶i “mét sím, mét chiÒu”, kh«ng chØ b»ng mét chÝnh s¸ch hay mét biÖn ph¸p mµ ph¶i lµ mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ®ång bé, ph¶i lu«n coi träng trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Bëi lÏ, thÊt nghiÖp lu«n tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ t¨ng (gi¶m) theo chu kú ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Trong hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, B¶o hiÓm thÊt nghiÖp cã vÞ trÝ quan träng.
II. B¶o HiÓm thÊt nghiÖp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
1.Mét sè kh¸i niÖm.
1.1 .B¶o hiÓm x· héi
Cho ®Õn nay vÉn cha cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ b¶o hiÓm x· héi, nhng cã thÓ kh¸i niÖm nh sau: b¶o hiÓm x· héi lµ sù v¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi cíi ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm, b»ng c¸ch h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tµi chÝnh tËp trung do sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o sù an toµn ®êi sèng cho ngêi lao ®éng, vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi.
Vai trß cña B¶o hiÓm x· héi: trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, b¶o hiÓm x· héi lµ mét lÜnh vùc kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng nãi chung, cßn phÝa Nhµ níc ®©y lµ mét chÝnh s¸ch x· héi réng lín mµ quèc gia nµo còng ph¶i cã bëi v×:
- Thø nhÊt, ®èi víi ngêi lao ®éng:
B¶o hiÓm x· héi gióp ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä æn ®Þnh cuéc sèng. Khi cha cã b¶o hiÓm x· héi th× b¶n th©n ngêi lao ®éng còng nh gia ®×nh hä gÆp khã kh¨n khi x¶y ra rñi ro nh : tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, èm ®au hay kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng…Nhê cã b¶o hiÓm x· héi sÏ bï ®¾p phÇn thu nhËp bÞ mÊt cña ngêi lao ®éng, gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng.
- Thø hai, ®èi víi ngêi sö dông lao ®éng:
B¶o hiÓm x· héi lµ tÊm l¸ ch¾n gióp hä trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, më réng s¶n xuÊt vµ thu hót ®îc lao ®éng, v× b¶o hiÓm x· héi ®¶m b¶o chi tr¶ nh÷ng kho¶n tiÒn lín khi ngêi lao ®éng kh«ng may gÆp nh÷ng rñi ro hoÆc khi hÕt tuæi lao ®éng.B¶o hiÓm x· héi kh«ng ¶nh hëng lín ®Õn tµi chÝnh cña ®¬n vÞ.
- Thø ba, ®èi víi Nhµ níc vµ x· héi:
B¶o hiÓm x· héi ®· gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng , nªn vÒ l©u dµi nã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng v× cuéc sèng cña ngêi lao ®éng ®îc ®¶m b¶o h¬n, do ®ã hä quan t©m h¬n trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ c¶m thÊy phÊn khëi, tõ ®ã thóc ®Èy x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn .§ång thêi ®¶m b¶o an toµn x· héi vµ v¨n minh x· héi.
Ngoµi ra, nguån quü cña b¶o hiÓm x· héi cßn nhµn rçi rÊt lín, trong khi ®ã nã lu«n ®îc bæ sung liªn tôc, v× vËy phÇn quü nhµn rçi cha sö dông ®îc ®Çu t ®Ó t¨ng trëng, nªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn, gi¶m bít khã kh¨n vÒ vèn ®Çu t cho nhµ níc.
V× vËy b¶o hiÓm x· héi cã vai trß lµ g¾n víi lîi Ých cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc víi nhau, t¹o thµnh mét mèi quan hÖ chÆt chÏ, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn.
1.2. B¶o hiÓm thÊt nghiÖp.
a.LÞch sö h×nh thµnh BHTN.
BHTN xuÊt hiÖn lÇn ®Çu ë Ch©u ¢u, trong mét nghÒ kh¸ phæ biÕn vµ ph¸t triÓn: nghÒ s¶n xuÊt c¸c nÆt hµng thñy tinh ë Thôy SÜ. NghÒ nµy rÊt cÇn thî lµnh nghÒ vµ ®îc tæ chøc trong mét ph¹m vi nhá hÑp kho¶ng 20 ®Õn 30 c«ng nh©n. §Ó gi÷ ®îc nh÷ng c«ng nh©n cã tay nghÒ cao g¾n bã víi m×nh, n¨m 1893 c¸c chñ doanh nghiÖp ë Thôy SÜ ®· lËp ra quü doanh nghiÖp ®Ó rѬ cÊp cho nh÷ng ngêi thî ph¶i nghØ viÖc v× lý do thêi vô s¶m xuÊt. Sau ®ã, nhiÒu nghiÖp ®oµn ë Ch©u ¢u còng ®· lËp ra quü c«ng ®oµn ®Ó trî cÊp cho ®oµn viªn trong nh÷ng trêng hîp ph¶i nghØ viÖc , mÊt viÖc. TiÒn trî cÊp ccîc tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ngêi dông hµng hãa ph¶i g¸nh chÞu. Khi thÊy râ vai trß vµ t¸c dông cña trî cÊp nghØ viÖc, mÊt viÖc ®èi víi c«ng nh©n, nhiÒu cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· tæ chøc liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp, c¸c nghiÖp ®oµn lao ®éng ®Ó h×nh thµnh quü trî cÊp, thùc chÊt ®ã lµ quü BHTN. Qòy BHTN tù nguyÖn ®Çu tiªn ra ®êi t¹i BÐcn¬ (ThôySÜ) vµo n¨m1893. Tham gia ®ãng gãp cho quü lóc nµy kh«ng chØ cã giíi chñ nµ c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng cã c«ng viÖclµm kh«ng án ®Þnh. §Ó t¨ng møc trî cÊp thÊt nghiÖp ®ßi hái quy m« cña quü ph¶i lín, cho nªn ®· cã sù tham gia ®ãng gãp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ trung ¬ng.
N¨m 1900 vµ 1910, Nauy vµ §an M¹ch ban hµnh §¹o luËt quèc gia vÒ BHTN tù nguyÖn cã sù hç trî vÒ tµi chÝnh cña Nhµ níc.
N¨m 1911 , V¬ng quèc Anh ban hµnh ®¹o luËt ®Çu tiªn vÒ BHTN b¾t buéc vµ tiÕp sau ®ã lµ mét sè níc kh¸c ë Ch©u ¢u nh :Thôy §iÓn, Céng hßa Liªn bang §øc…
Sau cuéc tæng khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929-1933) mét sè níc Ch©u ¢u vµ B¾c Mü ban hµnh c¸c §¹o luËt vÒ BHXH vµ BHTN, ch¼ng h¹n : ë Mü n¨m 1935,Cana®a vµo n¨m 1939.
Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II ,®Æc biÖt lµ sau khi cã C«ng ø¬c sè102, n¨m 1952 cña Tá chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) th× mét lo¹t níc trªn thÕ giíi ®· triÓn khai BHTN vµ trî cÊp thÊt nghiÖp. TÝnh ®Õn n¨m 1981, cã 30 níc thùc hiÖn BHTN b¾t buéc vµ 7 níc thùc hiÖn BHTN tù nguyÖn, ®Õn n¨m 1992 nh÷ng con sè trªn lµ 39 vµ 12 níc. ë Ch©u ¸ , c¸c níc nh Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc,…®Òu ®· thùc hiÖn BHTN.
b.Kh¸i niÖm
BHTN lµ qu¸ tr×nh tæ chøc vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung – quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp - ®îc h×nh thµnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia ( ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ níc ) nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp rñi ro vÒ viÖc lµm. MÆt kh¸c, trî cÊp thÊt nghiÖp cña Nhµ níc vµ trî cÊp th«i viÖc, trî cÊp mÊt viÖc lµm kh¸c víi viÖc h×nh thµnh quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ mét qu¸ tr×nh thêng xuyªn, liªn tôc, vµ cã sù tham gia ®ãng gãp cña c¶ ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ níc. BHTN kh«ng nh÷ng lµ sù ®ãng gãp chung rñi ro mÊt viÖc lµm cïng tham gia ®ãng gãp vµo quü vµ tõ quü ®ã hç trî tµi chÝnh cho mé bé phËn nhá nh÷ng ngêi kh«ng may r¬i vµo t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp; mµ cßn lµ sù gãp chung rñi ro gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau.
c. §èi tîng vµ ph¹m vi b¶o hiÓm.
Lµ mét bé phËn cña BHXH, BHTN lµ b¶o hiÓm bæi thêng cho ngêi lao ®éng bÞ thiÖt h¹ivÒ thu nhËp do bÞ mÊt viÖc lµm ®Ó hä æn ®Þnh cuéc sèng vµ cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo thi tr¬ng lao ®éng.
Nh vËy, môc ®Ých cña BHTN lµ trî gióp vÒ mÆt tµi chÝnh cho ngêi thÊt nghiÖp ®Ó hä æn ®Þnh cuéc sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham gia vµo thÞ trêng lao ®éng ®Ó cã nh÷ng c¬ héi míi vÒ viÖc lµm. V× thÕ, mét sè nhµ kinh tÕ häc cßn cho r»ng BHTN lµ h¹t nh©n cña thÞ trêng lao ®éng vµ n»m trong chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi cña quèc gia. ChÝnh s¸ch nµy tríc hÕt v× lîi Ých cña ngêi lao ®éng vµ ngêi cö dông lao ®éng sau n÷a lµ v× lîi Ých x· héi.
BHTN còng lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm con ngêi , song nã cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c nh : Kh«ng cã hîp ®ång tríc, ngêi tham gia vµ ngêi thô hëng quyÒn lîi lµ mét, kh«ng cã viÖc chuyÓn rñi ro cña ng÷ng ngêi bÞ thÊt nghiÖp sang nh÷ng ngêi kh¸c cã kh¶ n¨ng thÊt nghiÖp. BHTN khéng cã dù b¸o chÝnh x¸c vÒ sè lîng vµ ph¹m vi vµ cã thÓ bÞ thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ rÊt lín , ®Æc biÖt lµ träng nh÷ng thêi k× nÒn kinh tÕ bÞ khñng ho¶ng.
MÆc dï nhiÒu níc triÓn khai BHTN ®éc lËp víi BHXH, song ®èi tîng cña BHTN còng gièng ®èi tîng cña BHXH ,®ã lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng.Cßn ®èi tîng tham gia BHTN còng lµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, song ®èi tîng nµy réng hay hÑp cßn tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ quy ®Þnh cña tõng níc.§¹i ®a sè c¸c níc ®Òu quy ®Þnh ®èi tîng tham gia BHTN lµ nh÷ng ngêi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Bao gåm:
- Nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng trong c¸c doanh nghiÖp cã sö dông mét sè lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh.
- Nh÷ng ngêi lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng víi mét thêi gian nhÊt ®Þnh ( thêng lµ mét n¨m trë lªn ) trong c¸c doanh nghiÖp , c¸c c¬ quan ®oµn thÓ, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp ( nhng kh«ng ph¶i lµ viªn chøc vµ c«ng chøc).
Nh÷ng c«ng chøc, viªn chøc Nhµ níc; nh÷ng ngêi lao ®éng ®éc lËp kh«ng cã chñ ; nh÷ng ngêi lµm thuª theo mïa vô thêng kh«ng thuéc ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp. Bëi v× , hoÆc lµ hä ®îc Nhµ níc tuyÓn dông, bæ nhiÖm l©u dµi nªn kh¶ n¨ng thÊt nghiÖp thÊp, hoÆc lµ nh÷ng ngêi khã x¸c ®Þnh thu nhËp ®Ó x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm, thêi gian lµm viÖc ng¾n, c«ng viÖc kh«ng æn ®Þnh , thêi gian ®ãng phÝ b¶o hiÓm kh«ng ®ñ . VÒ phÝa ngêi sö dông lao ®éng, hä còng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp BHTN cho ngêi lao ®éng mµ hä sö dông .V× rñi ro viÖc lµm trong mét chõng mùc nµo ®ã xuÊt ph¸t tõ phÝa ngêi sö dông lao ®éng. Nh vËy , ®èi tîng tham gia BHTN hÑp h¬n rÊt nhiÒu so víi BHXH.
- Rñi ro thuéc ph¹m vi BHTN lµ rñi ro nghÒ nghiÖp , rñi ro viÖc lµm. Ngêi lao ®éng tham gia BHTN bÞ mÊt viÖc lµm hä sÏ ®îc hëng trî cÊp BHTN. §iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng trî cÊp BHTN kh¸ chÆt chÏ:
+ Ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¶i nép phÝ b¶o hiÓm trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh
+ ThÊt nghiÖp kh«ng ph¶i do lçi cña ngêi lao ®éng;
+ Ph¶i ®¨ng ký thÊt nghiÖp, ®¨ng ký t×m kiÕm viÖc lµm t¹i C¬ quan lao ®éng cã thÈm quyÒn do Nhµ níc quy ®Þnh;
+ Ph¶i s½n sµng lµm viÖc;
+ Cã sæ BHTN ®Ó chøng nhËn cã tham gia ®ãng phÝ BHTN ®ñ thêi h¹n quy ®Þnh.
Nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp nÆc dï cã ®ãng BHTN nhng kh«ng ®îc hëng trî cÊp khi hä ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng tr¸i ph¸p luËt , bÞ sa th¶i do vi ph¹m kû luËt lao ®éng hoÆc tõ chèi kh«ng ®i lµm viÖc do c¬ quan lao ®éng viÖc lµm giíi thiÖu…§Ó ®îc hëng trî cÊp BHTN , ngêi lao ®éng ph¶i cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®· tham gia ®ãng gãp vµo quü BHTN – thêi gian dù bÞ. ViÖc ®Æt ra thêi gian dù bÞ cã nhiÒu t¸c dông. Mét mÆt nã ®¶m b¶o r»ng, chØ cã nh÷ng ngêi thêng xuyªn tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ míi ®îc xem nh bÞ mÊt thu nhËp thùc sù do bÞ thÊt nghiÖp, cßn ®èi víi nh÷ng ngêi cha tõng cã viÖc lµm, cha cã thu nhËp , kh«ng ®îc coi hä lµ nh÷ng ngêi bÞ thiÖt h¹i vÒ thu nhËp. MÆt kh¸c, th«ng qua thêi gian dù bÞ , quü BHTN cã thÓ ®¶m b¶o sè ®ãng gãp cña mçi ngêi lao ®éng ®¹t tíi mét møc tèi thiÓu tríc khi x¶y ra thÊt nghiÖp. §iÒu nµy sÏ tÝch cùc gãp phÇn c©n ®èi quü tµi chÝnh BHTN.
d. Qòy BHTN vµ møc trî cÊp BHTN.
- Qòy B¶o hiÓm thÊt nghiÖp.
Lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ níc. Qòy ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ nguån sau ®©y:
+ Ngêi sö dông ®ãng gãp.
+ Ngêi tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®ãng gãp.
+ Nhµ níc bï thiÕu.
Ngoµi ra cßn ®¬c bæ sung bëi l·i suÊt ®Çu t ®em l¹i tõ phÇn quü nhµn rçi ( v× quü BHTN thêng ®îc c©n ®èi thu chi trong n¨m kÕ ho¹ch ). Còng nh BHXH , ngêi tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp vµ ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp b»ng mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh so víi tiÒn l¬ng vµ tæng quü l¬ng.
HÇu hÕt c¸c quèc gia quy ®Þnh møc ®ãng gãp b¶o hiÓm thÊt nghiÖp trong ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o an toµn vµ ch¾c ch¾n cho quü ho¹t ®éng.
Qòy BHTN nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia vµ sè ngêi tham gia BHTN. Tû lÖ ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng phô thuéc chñ yÕu vµo tñ lÖ thÊt nghiÖp, møc hëng vµ thêi gian hëng trî cÊp BHTN còng nh néi dung sö dông quü.
Tû lÖ thÊt nghiÖp lµ tû sè gi÷a sè ngêi thÊt nghiÖp so víi lùc lîng lao ®éng. Lùc lîng lao ®éng ph¶i ®îc x¸c ®Þnh thèng nhÊt víi néi dung cña ®èi tîng vµ ph¹m vi b¶o hiÓm. Cßn sè ngêi thÊt nghiÖp ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua ®iÒu tra hay dùa vµo sè liÖu thèng kª nh÷ng ngêi ®· ®¨ng ký thÊt nghiÖp. Nh×n chung, tû lÖ thÊt nghiÖp thêng xuyªn biÕn ®éng, v× thÕ nã lµ nh©n tè cã ¶nh hëng lín ®Õn tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHTN còng nh sù hç trî cña Nhµ níc. Sù hç trî cña nhµ níccho quü BHTN lµ kh«ng thÓ thiÕu, bëi v× thÊt nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh x· héi réng lín. Nhµ níc kh«ng chØ ban hµnh chÝnh s¸ch , mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch, b»ng c¸ch trÝch mét kho¶n ng©n s¸ch ®¸ng kÓ hç trî quü BHTN. MÆc dï chØ hç trî mét phÇn nhng Nhµ níc cã mét nguån quü rÊt lín ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp , tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh x· héi. MÆt kh¸c, nhiÒu khi doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong s¶n xuÊt kinh doanh , lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp nhiÒu kh«ng h¼n t¹i doanh nghiÖp hay ngêi lao ®éng mµ t¹i nhµ níc, do nhµ níc thay ®æi chÝnh s¸ch kinh tÕ , do qu¶n lý thÞ trêng yÕu kÐm vµ tiÒn vèn cÊp ph¸t kh«ng kÞp thêi v.v…V× vËy, Nhµ níc còng ph¶i tham gia ®ãng gãp vµo quü BHTN . Nhµ níc cã thÓ tham gia theo mét trong hai h×nh thøc sau:
+ Thø nhÊt, ®ãng gãp thêng xuyªn th«ng qua viÖc trÝch ng©n s¸ch hç trî qòy BHTN.
+ Thø hai lµ, Nhµ níc chØ tham gia víi t c¸ch lµ ngêi b¶o hé khi ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng kh«ng ®ñ bï ®¾p c¸c kho¶n chi hoÆc khi quü BHTN cã nh÷ng biÕn ®éng lín do l¹m ph¸t…
Møc ®é tham gia ®ãng gãp vµo quü BHTN trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña mét sè níc thùc hiÖn BHTN còng rÊt kh¸c nhau. Cã níc quy ®Þnh ngêi lao ®éng , ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc ®ãng gãp nh nhau. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng níc quy ®Þnh ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gÊp ®«i ngêi lao ®éng, nhµ níc chØ tiÕn hµnh bï thiÕu.
Qòy BHTN ®îc sö dông chñ yÕu ®Ó chi tr¶ trî cÊp BHTN . Ngoµi ra nã cßn ®îc sö dông cho c¸c ho¹t ®éng nh»m ®a ngêi thÊt nghiÖp mau chãng trë l¹i vÞ trÝ lµm viÖc ( nh : ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i tay nghÒ cho ngêi lao ®éng; chi phÝ t×m kiÕm vµ m«i giíi viÖc lµm,…); Chi cho tæ chøc ho¹t ®éng BHTN…
- Møc trî cÊp BHTN.
VÒ nguyªn t¾c møc trî cÊp thÊt nghiÖp ph¶i thÊp h¬n thu nhËp cña ngêi lao ®éng khi ®ang lµm viÖc. ViÖc x¸c ®Þnh møc trî cÊp ph¶i dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o cho ngêi thÊt nghiÖp ®ñ sèng ë møc tèi thiÓu trong thêi gian kh«ng cã viÖc lµm, ®ång thêi sao cho hä kh«ng thÓ l¹m dông ®Ó muèn hëng trî cÊp h¬n lµ ®i lµm. V× vËy, hÇu hÕt c¸c níc ®· triÓn khai BHTN , ®Òu dùa trªn nh÷ng c¬ së sau ®©y ®Ó x¸c ®Þnh møc trî cÊp thÊt nghiÖp .
+ Møc l¬ng tèi thiÓu ;
+ Møc l¬ng b×nh qu©n c¸ nh©n;
+ Møc l¬ng th¸ng cuèi cïng tríc khi bÞ thÊt nghiÖp.
Dùa vµo møc l¬ng nµo lµ tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ, nhng møc l¬ng nµo dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc trî cÊp thÊt nghiÖp còng lµ møc l¬ng lµm c¨n cø ®ãng phÝ BHTN . Theo ILO , møc trî cÊp BHTN tèi thiÓu b»ng 45% thu nhËp tríc khi thÊt nghiÖp.
- Thêi gian hëng trî cÊp BHTN
Thêi gian hëng trî cÊp BHTN tèi ®a phô thuéc chñ yÕu vµo yÕu tè tµi chÝnh, vµo quü b¶o hiÓm vµ thêi gian tham gia BHTN , ngoµi ra cßn phô thuéc nhiÒu vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi. Trong c¸c thêi kú mµ tû lÖ thÊt nghiÖp thÊp, ngêi lao ®éng cã kh¶ n¨ng t×m kiÕm ®îc viÖc lµm vµ cã nhiÒu ngµnh nghÒ, møc cÇu vÒ lao ®éng cßn cã kh¶ n¨ng thu hót dÔ h¬n, th× thêi h¹n hëng trî cÊp sÏ h¹ thÊp xuèng. Ngîc l¹i, vµo thêi kú khñng ho¶ng kinh tÕ, sè ngêi thÊt nghiÖp gia t¨ng th× thêi h¹n hëng ®îc kÐo dµi, nhng còng chØ cã thÓ kÐo dµi trong ph¹m vi quü BHTN cã thÓ chÞu ®îc.
Cô thÓ, ngêi lao ®éng thÊt nghiÖp ®îc hëng trî cÊp thÊt nghiÖp trong mét thêi gian ng¾n, sau ®ã cã viÖc lµm sÏ ngõng hëng trî cÊp v× hä ®· cã l¬ng. Thêi h¹n hëng trî cÊp tèi ®a ph¶i ®îc quy ®Þnh cô thÓ, nÕu qu¸ thêi h¹n tèi ®a mµ ngêi thÊt nghiÖp cha cã viÖc lµm vÉn ph¶i ngõng trî cÊp vµ khi ®ã hä cã thÓ ®îc trî gióp tõ phÝa x· héi.Nh×n chung, c¸c níc thêng quy ®Þnh thêi h¹n trî cÊp tèi ®a tõ 12 ®Õn 52 tuÇn ( tõ 3 th¸ng ®Õn 1 n¨m).Thêi h¹n t¹m chê tõ 3 ®Õn 7 ngµy ®Çu thÊt nghiÖp kh«ng ®îc hëng trî cÊp. §iÒu nµy lµm gi¶m nhÑ tµi chÝnh cho quü b¶o hiÓm vµ ®¬n gi¶n hãa kh©u qu¶n lý trong trêng hîp thÊt nghiÖp ng¾n ngµy.
ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn tîng kinh tÕ – x· héi, lµ vÊn ®Ò nan gi¶i ®èi víi mçi quèc gia. §Ó kh¾c phôc vµ ®Èy lïi hiÖn tîng thÊt nghiÖp c¸c níc ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch cô thÓ. Song BHTN vÉn lu«n ®îc coi lµ chÝnh s¸ch h÷u hiÖu mang tÝnh chiÕn lîc l©u dµi. ViÖc ban hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng níc.
2 . ThÊt nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay
Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nh©n tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ lªn tr×nh ®é s¶n xuÊt hiÖn ®¹i , n©ng cao tèc ®é t¨ng trëng , t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë níc ta. Hµng n¨m nÒn kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra kho¶ng 1,3-1,45 triÖu viÖc lµm , trong ®ã sè viÖc lµm tõ n«ng nghiÖp chiÕm 38%. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc , qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch kinh tÕ ë gãc ®é nhÊt ®Þnh còng lµm n¶y sinh thÊt nghiÖp. Cã thÓ xem xÐt vÊn ®Ò nµy ë c¸c gi¸c ®é sau:
T¨ng trëng kinh tÕ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ®Çu t vµ t¹o thªm viÖc lµm.HÖ sè co gi·n viÖc lµm theo GDP cña nÒn kinh tÕ níc ta giai ®o¹n 1991-2000 lµ 0,33% , ®©y lµ con sè t¬ng ®èi thÊp, trong khi ®ã §µi Loan lµ 0,67% giai ®o¹n 1958-1972. C¸c níc nh: Hµn Quèc, Th¸i Lan, Malaixia, Singapore… giai ®o¹n ®Çu c«ng nghiÖp hãa, c¬ cÊu l¹i kinh tÕ, cã tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ hµng n¨m rÊt cao vµ duy tr× ®îc tñ lÖ thÊt nghiÖp díi 3%(c¸c n¨m 1976-1986 t¨ng trëng kinh tÕ b×nh qu©n /n¨m cña Malaixia lµ 15,54%, Th¸i Lan 21,59%…).Cã thÓ nãi, ®¶m b¶o kÝch thÝch t¨ng trëng ®Çu t, t¨ng trëng kinh tÕ ®Ó n©ng cao møc cÇu lao ®éng, ®Æc biÖt lµ cÇu lao ®éng trong khu vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô lµ mét trong nh÷ng yÕu tè rÊt c¬ b¶n ®Ó khèng chÕ tû lÖ thÊt nghiÖp cña nÒn kinh tÕ. ë níc ta , thÊt nghiÖp x¶y ra phæ biÕn h¬n ë khu vùc thµnh thÞ vµ trë thµnh vÊn ®Ò x· héi kh¸ bøc xóc cña c¸c thµnh phè lín.
B¶ng 1: Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ qua c¸c n¨m
N¨m
1996
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Tû lÖ (%)
5,88
6,85
7,4
6,42
6,28
6,01
5,6
(Nguån : Bé lao ®éng th¬ng binh – x· héi )
- Qóa tr×nh c¶i c¸ch khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc, hîp t¸c x·, víi viÖc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc cæ phÇn hãa, giao, kho¸n, b¸n, cho thuª, gi¶i thÓ nh»m t¨ng cêng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ®· dÉn ®Õn ®æi míi lao ®éng trong DN thuéc c¸c ngµnh nghÒ. C¸c n¨m 1999-2000 lao ®éng thÊt nghiÖp trong khu vùc DN nhµ níc chiÕm kho¶ng 7,2% tæng sè lao ®éng cña khu vùc nµy, bao gåm lao ®éng cña c¸c DN bÞ ph¸ s¶n, gi¶i thÓ, DN chuyÓn ®æi së h÷u, c¬ cÊu l¹i. §ång thêi , phÇn lín hîp t¸c x· kiÓu cò chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u hoÆc gi¶i thÓ vµ x· viªn mÊt viÖc lµm, bæ sung bµo ®éi ngò thÊt nghiÖp, t¸c ®éng ®Õn quan hÖ cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ trêng lao ®éng.
- §Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, DN, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p nh : ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt lîng lao ®éng, c¬ cÊu l¹i s¶n phÈm vµ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt , n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý , kÕt qu¶ dÉn ®Õn biÕn ®éng lao ®éng, mét bé phËn bÞ ®a ra khái d©y chuyÒn s¶n xuÊt kinh doanh, trë thµnh thÊt nghiÖp. Sè liÖu kh¶o s¸t thÞ trêng lao ®éng gÇn ®©y cho thÊy, t¹i B×nh D¬ng c¸c n¨m gÇn ®©y tû lÖ lao ®éng rêi DN lµ 18,68%, con sè t¬ng tù nµy t¹i CÇn Th¬ : 8,97%, §ång Nai : 12,92%, TP.HCM: 22,66%, H¶i Phßng 9,4%. Xu híng thÊt nghiÖp nµy x¶y ra thêng xuyªn, víi biªn ®é cao h¬n trong giai ®o¹n ®Çu tham gia m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i, toµn cÇu hãa kinh tÕ.
- Trong c¸c n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, tèc ®é t¨ng lùc lîng lao ®éng cña níc ta kho¶ng 2,7-2,8%/n¨m trong khi tèc ®é t¨ng viÖc lµm lµ 2,3-2,4%/n¨m. ë khu vùc thµnh thÞ, víi nøc cung lao ®éng cao h¬n so víi cÇu lao ®éng lµ nguyªn nh©n cña mét bé phËn lao ®éng kh«ng t×m kiÕm ®îc viÖc lµm trªn thÞ trêng lao ®éng vµ trë thµnh thÊt nghiÖp. Trong ®ã, ®¹i bé phËn lµ lao ®éng lÇn ®Çu bíc vµo tuæi lao ®éng, cha qua ®µo t¹o, kh«ng cã kü n¨ng nghÒ nghiÖp. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ víi xu híng tÊt yÕu lµ thu hÑp dÇn sè viÖc lµm gi¶n ®¬n vµ ph¸t triÓn sè viÖc lµm kü thuËt, viÖc lµm cã n¨ng suÊt lao ®éng cao. C¸c ngµnh : c«ng nghÖ th«ng tin, viÔn th«ng, ®iÖn tö, du lÞch, tµi chÝnh, ng©n hµng, c«ng nghiÖp chÕ biÕn…vµ c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung, khu chÕ xuÊt cã nhu cÇu lao ®éng kü n¨ng lín, nhng thùc tÕ gÆp khã kh¨n trong tuyÓn dông lao ®éng. Nguyªn nh©n lµ do tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt cña lùc lîng lao ®éng thµnh thÞ thÊp, n¨m2002 lµ34,03% (n«ng th«n 5,74%) vµ bÊt cËp vÒ chÊt lîng ®µo t¹o, mét bé phËn lao ®éng ®· qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña ngêi sö dông lao ®éng. Do ®ã, ®a sè lao ®éng thÊt nghiÖp trªn thÞ trêng lao ®éng thµnh thÞ lµ lao ®éng gi¶n ®¬n.
ThÊt nghiÖp c¬ cÊu : chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ thóc ®Èy mét bé phËn lao ®éng n«ng nghiÖp sang khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, trong thêi gian ®æi nghÒ ®· x¶y ra t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp c¬ cÊu. Lao ®éng thÊt nghiÖp do c¬ cÊu thuéc lo¹i nµy cã xu híng t×m viÖc lµm míi tèt h¬n, møc tiÒn c«ng cao h¬n trªn thÞ trêng lao ®éng kÓ c¶ viÖc di chuyÓn ®Õn c¸c vïng kh¸c vµ ®Æc biÖt lµ dßng di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n ra thµnh thÞ. C¸c n¨m 1990-1998 qui m« di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n- thµnh thÞ ph¹m vi toµn quèc 70-90 ngh×n ngêi / n¨m. Di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n – thµnh thÞ cã vai trß quan träng träng trong cung øng lao ®éng rót ra khái ngµnh n«ng nghiÖp cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ cã hµm lîng kü thuËt cao, c¸c ngµnh nghÒ míi vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc kinh tÕ t nh©n, cã vèn ®Çu t níc ngoµi, khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, kÝch thÝch sù ho¹t ®éng s«i ®éng cña thÞ trêng lao ®éng. C¸c n¨m qua , kho¶ng h¬n 22% lao ®éng n«ng th«n thay ®æi nghÒ, cã møc thu nhËp b×nh qu©n t¨ng 30-50% so víi c¸c ho¹t ®éng tríc ®ã. Mét sè khu chÕ suÊt, khu c«ng nghiÖp tËp trung thu hót trªn 70% lao ®éng di chuyÓn tõ n«ng th«n ®Õn ( khu c«ng nghiÖp §ång Nai, B×nh D¬ng, Qu¶ng Ng·i, §µ N½ng, Qu¶ng Ninh,…) nhng bªn c¹nh ®ã lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp c¬ cÊu diÔn ra phæ biÕn.
ThÊt nghiÖp tù nguyÖn: bao gåm nh÷ng ngêi kh«ng muèn lµm c¸c c«ng viÖc cã møc l¬ng thÊp vµ nh÷ng ngêi Èn n¸u trong c¸c c«ng viÖc néi trî gia ®×nh do c¸c møc tiÒn c«ng thÊp kh«ng ®ñ sèng. ThÊt nghiÖp tù nguyÖn cã khuynh híng gia t¨ng , n¨m 1998 kho¶ng 4.8 triÖu ngêi vµ n¨m 2003 cã kho¶ng 2,547 triÖu ngêi lµm néi trî vµ 4,414 triÖu ngêi kh«ng cã nhu cÇu lµm viÖc chiÕm h¬n 7% lao ®éng tõ 15 tuæi trë lªn. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy, cã tíi 40-50% sè lao ®éng nµy muèn t×m viÖc lµm , nhng kh«ng t×m ®îc viÖc lµm phï hîp, ®©y còng lµ nguån cung lao ®éng tiÒm n¨ng cho thÞ trêng lao ®éng.
Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn tån t¹i thÊt nghiÖp do nguyªn nh©n bÊt cËp cña hÖ thèng ®µo t¹o.§ã lµ viÖc ®µo t¹o theo ngµnh nghÒ cha phï hîp víi nhu cÇu , tÝn hiÖu cña thÞ trêng lao ®éng.
III.ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm thÊt nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ t¬ng lai
1.Thùc tr¹ng hç trî ngêi thÊt nghiÖp
Mét mÆt Nhµ níc ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn : chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, thuÕ, tµi chÝnh tiÒn tÖ, tÝn dông, tËp trung ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, trang tr¹i hé gia ®×nh, ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt…híng vµo t¹o ra bÇu kh«ng khÝ ®Çu t lµnh m¹nh cho toµn x· héi ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o më viÖc lµm, sö dông tèt c¸c tiÒm n¨ng lao ®éng x· héi.
Bé luËt lao ®éng ®îc ban hµnh vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ 1/1/1995 ®· quy ®Þnh cô thÓ nh÷ng chÕ ®é liªn quan tíi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm bao gåm:
- §iÒu 17 quy ®Þnh: Do thay ®æi c¬ cÊu hoÆc c«ng nghÖ lµm cho ngêi lao ®éng lµm viÖc thêng xuyªn trong c¸c doanh nghiÖp tõ 1 n¨m trë lªn bÞ mÊt viÖc th× ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®µo t¹o l¹i ®Ó hä cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc th× doanh nghiÖp ph¶i trî cÊp mÊt viÖc lµm, mçi n¨m lµm viÖc tr¶ mét th¸ng l¬ng, thÊp nhÊt lµ hai th¸ng l¬ng.
- §iÒu 42 quy ®Þnh: §èi víi trêng hîp chÊm døt hîp ®ång lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng ®· lµm viÖc thêng xuyªn trong doanh nghiÖp, c¬ quan tæ chøc tõ mét n¨m trë lªn ngêi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm trî cÊp th«i viÖc, cø mçi n¨m lµm viÖc lµ nöa th¸ng l¬ng, céng víi phô cÊp l¬ng nÕu cã.
NghÞ quyÕt 120/H§BT ngµy 11/4/1992 cña Héi ®ång Bé trëng vÒ chñ tr¬ng, ph¬ng híng vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt viÖc lµm trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. Trong ®ã, ChÝnh phñ quy ®Þnh nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh»m t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ c¬ héi cã viÖc lµm nhiÒu h¬n cho nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp hoÆc ngêi ®Õn tuæi lao ®éng nhng cha t×m thÊy viÖc lµm. §©y lµ NghÞ quyÕt ®¸nh dÊu sù thay ®æi míi c¨n b¶n trong lÜnh vùc lao ®éng viÖc lµm phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng vµ lÇn ®Çu tiªn Qòy quèc gia vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· ®îc thµnh lËp víi nhiÒu nguån quü kh¸c nhau ( tõ ng©n s¸ch nhµ níc, tõ Hîp t¸c quèc tÕ vµ sù ®ãng gãp cñ¨ d©n), cïng víi hÖ thèng trunh t©m xóc tiÕn viÖc lµm còng ra ®êi vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. NghÞ quyÕt 120/H§BT thùc sù trë thµnh bµ ®ì trong c¬ chÕ thÞ trêng gióp ngêi thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ, thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n vµ nhãm x· héi yÕu thÕ cã c¬ héi t×m kiÕm viÖc lµm trong c¬ chÕ thÞ trêng.
Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn rÊt quan träng trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngêi lao ®éng t×m hoÆc t¹o viÖc lµm míi, hßa nhËp trë l¹i thÞ trêng lao ®éng. Tuy nhiªn trong thùc tÕ cßn mét sè lîng kh¸ lín ngêi lao ®éng sau khi th«i viÖc hä còng kh«ng t×m ®îc viÖc lµm.Do vËy ®©y lµ ¸p lùc rÊt lín cho x· héi.
Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu níc ¸p dông chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp vµ ®¹t ®îc thµnh tùu lín nh Trung Quèc,M«ng Cæ…NhËn thøc râ vÒ t¸c h¹i vÒ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp vµ nh÷ng nhîc ®iÓm cña nh÷ng chÝnh s¸ch ®· thùc thi, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®ang chuÈn bÞ ban hµnh chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp.
2.ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp trong t¬ng lai
Theo dù th¶o míi nhÊt LuËt BHXH, chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp sÏ ®îc ®a vµo mét môc thuéc ch¬ng 1 vÒ BHXH b¾t buéc.
§èi tîng tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp sÏ bao gåm ngêi lao ®éng lµm viÖc theo hîp ®ång cã thêi h¹n tõ 1 n¨m trë lªn hoÆc theo hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n.
Khi ngêi lao ®éng ®· ®ãng phÝ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®ñ 12 th¸ng trë lªn vµ mÊt viÖc 30 ngµy trë lªn mµ cha cã viÖc lµm nÕu cã ®¬n s÷ ®îc cÊp mét kho¶n trî cÊp thÊt nghiÖp. Cïng víi kho¶n trî cÊp ®îc hëng, ngêi lao ®éng sÏ ®îc giíi thiÖu viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i nghÒ phï hîp nÕu cã yªu cÇu. ChÕ ®é nµy kh«ng ¸p dông ®èi víi c¸c c«ng chøc nhµ níc, sü quan, qu©n nh©n phôc vô qu©n ®éi.
Theo «ng §Æng Anh DuÖ, Phã Vô trëng Vô BHXH ( Bé Lao ®éng – Th¬ng binh vµ X· héi )qua kh¶o s¸t ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vµ ph©n tÝch tû lÖ ®ãng BHXH, møc ®ãng BHTN ®îc ®a ra lµ 3% tiÒn l¬ng th¸ng cña ngêi lao ®éng, trong ®ã doanh nghiÖp sÏ ®ãng 2% cßn ngêi lao ®éng ®ãng1%.
VÒ møc hëng BHTN cã hai quan ®iÓm, thø nhÊt lµ tû lÖ hëng cña ngêi lao ®éng phô thuéc vµo thêi gian ®ãng quü. Quan ®iÓm thø hai cho r»ng nªn quy ®Þnh sè tiÒn cô thÓ ®Ó chi tr¶ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng. Møc nµy cao nhÊt lµ tiÒn l¬ng tèi thiÓu hiÖn hµnh.Theo «ng Bïi V¨n Rù – Vô chÝnh s¸ch lao ®éng viÖc lµm – Bé L§-TB-XH: víi møc hëng lµ 60% l¬ng, trong kho¶ng tõ 6 ®Õn 18 th¸ng th× tû lÖ ®ãng lµ 3,6%.NÕu ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®ãng b»ng nhau th× tû lÖ ®ãng lµ 1,8%.NÕu ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 2/3 th× tû lÖ nµy sÏ lµ 2,4% vµ 1,2%.
ViÖc thi hµnh chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cã hiÖu qu¶ hay kh«ng cßn phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè: x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ngêi ®îc hëng, sù tham gia cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, quy m« quü BHTN…
HiÖn nay, BHTN ®ang ®îc thÝ ®iÓm t¹i TP.HCM vµ §ång Nai.
3. Mét sè vÊn ®Ò bµn c·i vÒ viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN.
- Thùc hiÖn thèng kª nguån lao ®éng : §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc c«ng t¸c gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp, t¹o viÖc lµm th× tríc tiªn cÇn thiÕt lµ ph¶i n¾m b¾t ®îc vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt( c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng ). §ã lµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c kiÓm kª, kiÓm so¸t nguån lao ®éng. V× nã lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt trong c«ng t¸c gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm hay thiÕt lËp chÝnh s¸ch BHTN.
VÊn ®Ò qu¶n lý ®îc lao ®éng thÊt nghiÖp, x¸c ®Þnh sè ngêi thÊt nghiÖp/n¨m. V× hiÖn nay thùc chÊt cha cã con sè chÝnh x¸c vÒ lao ®éng thÊt nghiÖp vµ cha cã c¬ quan qu¶n lý hiÖu qu¶ v× c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ th× cã sè lîng c«ng nh©n lµm theo mïa vô vµ nghØ viÖc nhiÒu nhÊt.
ChÝnh s¸ch BHTN ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta, t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng lao ®éng ph¸t triÓn, cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng bÒn v÷ng.
V× vËy viÖc x¸c ®Þnh sè lîng ngêi thÊt nghiÖp ë níc ta vÉn cha chÝnh x¸c, do ®ã viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN cßn rÊt khã kh¨n.
- §èi víi ngêi lao ®éng , BHTN lµ mét phÇn hç trî khi hä gÆp rñi ro mÊt viÖc lµm. Nhng ®Ó ®îc hëng trî cÊp thÊt nghiÖp th× hä ph¶i ®ãng phÝ BHTN trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, mµ ngêi lao ®éng kh«ng hëng øng vÊn ®Ò nµy l¾m. MÆt kh¸c th× viÖc ®ãng phÝ BHTN thêng xuyªn trong mét thêi gian ®èi víi ngêi lao ®éng mïa vô lµ rÊt khã kh¨n , mµ ®©y lµ ®èi tîng cã kh¶ n¨ng thÊt nghiÖp cao nhÊt
ViÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng hëng BHTN, thêi gian hëng BHTN, møc hëng trî cÊp thÊt nghiÖp cÇn ph¶i chÝnh x¸c nÕu kh«ng sÏ g©y ra t×nh tr¹ng ngêi lao ®éng sÏ dùa vµo ®ã mµ kh«ng tÝch cùc lµm viÖc vµ ®i t×m viÖc. §iÒu ®ã sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý cña Nhµ níc.
- §èi víi ngêi sö dông lao ®éng , viÖc thi hµnh BHTN th× hä ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn ®Ó ®ãng vµo quü BHTN , do ®ã sÏ thªm mét phÇn chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh mµ hä kh«ng muèn mét chót nµo. Do ®ã nÕu viÖc qu¶n lý kh«ng chÆt sÏ cã nhiÒu doanh nghiÖp sÏ chèn kho¶n ®ãng gãp nµy.
- §èi víi Nhµ níc th× ph¶i chi mét phÇn ng©n s¸ch cho ho¹t ®éng BHTN nhng còng phÇn nµo kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp.
V× vËy ph¶i c©n nh¾c gi÷a nh÷ng mÆt tèt vµ h¹n chÕ cña viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN.
KÕt luËn
HiÖn nay,díi t¸c ®éng cña khoa häc kü thuËt vµ toµn cÇu hãa nªn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ®ang cã xu híng trÇm träng, v× vËy cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. ViÖc x©y dùng mét chÕ ®é b¶o hiÓm ®ang cã nhiÒu kh¶ thi vµ ®ang ®îc nhiÒu níc ¸p dông.Tuy nhiªn viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch nµy cßn nhiÒu vÊn ®Ò bµn c·i, nhÊt lµ ®èi víi ViÖt Nam cã mét lùc lîng lao ®éng khã kiÓm so¸t.V× vËy viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam lµ cÇn ®Õn khi thêi ®iÓm thÝch hîp thùc hiÖn, ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng tríc rñi ro thÊt nghiÖp, gióp hä yªn t©m s¶n xuÊt ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. §ång thêi còng gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi, thÓ hiÖn vai trß cña Nhµ níc ®èi víi ngêi lao ®éng. Do vËy viÖc nghiªn cøu ®Ó ban hµnh chÝnh s¸ch B¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ rÊt quan träng, nhÊt lµ trong thêi kú nÒn kinh tÕ níc ta ®ang cã sù chuyÓn dÞch,lao ®éng trong nÒn kinh tÕ ®ang kh«ng æn ®Þnh,
ViÖc ®a BHTN vµo hÖ thèng BHXH lµ mét bíc hoµn thiÖn míi trong vÊn ®Ò xö lý t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp vµ còng ®a níc ta hßa nhËp víi c¸c níc trªn thÕ giíi , tiÕp tôc sù nghiÖp toµn cÇu hãa nÒn kinh tÕ.
MÆc dï hiÖn nay vÉn cha thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN , cïng víi viÖc thÝ ®iÓm t¹i TP.HCM vµ §ång Nai , t«i mong r»ng bµi viÕt cña m×nh sÏ ®îc tham kh¶o ®Ó chÝnh s¸ch BHTN sím ®îc thi hµnh.
DANH MôC TµI LIÖU THAM KH¶O
TS. NguyÔn V¨n §Þnh : Gi¸o tr×nh kinh tÕ B¶o HiÓm – NXB Thèng Kª 2004
Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Lao §éng ( Khoa Lao §éng vµ D©n sè -§HKTQD )
Bïi V¨n Rù- Bé Lao ®éng TB- XH : §Þnh híng B¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam
T¹p chÝ :
-Lao ®éng x· héi – sè 228+229 (12/2003)
- KT&PT- sè 48/2001
- TTL§ sè 04/2001
- BHXH sè 02/2001
http:// VNECONOMY.com.vn cËp nhËt ngµy 05/05/2004
T¸c gi¶: NguyÔn TrÇn QuÕ : ChuyÓn dÞch c¬ cÊu Kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21
NXB : Khoa häc x· héi.
Ngµnh B¶o hiÓm VN tríc thÒm héi nhËp 2/2003
Bé luËt lao ®éng ViÖt Nam ®îc bæ sung söa ®æi 1994
C¸c nghÞ ®Þnh chÝnh phñ.
Môc lôc
Lêi më ®Çu 1
Néi dung
I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÊt nghiÖp 2
1. Kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp 2
2. C¸c nguyªn nh©n g©y thÊt nghiÖp 3
3. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp 4
4. T¸c ®éng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 6
II. B¶o hiÓm thÊt nghiÖp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ 8
1. Mét sè kh¸i niÖm 8
1.1. B¶o hiÓm x· héi 8
1.2. B¶o hiÓm thÊt nghiÖp 9
2. ThÊt nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay 16
III. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ t¬ng lai 19
1. Thùc tr¹ng hç trî ngêi thÊt nghiÖp 19
2. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp trong t¬ng lai 21
3. Mét sè vÊn ®Ò bµn c·i vÒ viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN 22
KÕt luËn 24
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 25
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Bảo hiểm thất nghiệp tại Việt Nam.doc