Bệnh cây rừng và các nguyên nhân gây bệnh cây rừng

ủa lá, vỏ, hoa, quả => xâm nhập vào bên trong Lợi dụng các lỗ tự nhiên của TV: lỗ khí khổng, thủy khổng, kẽ hở gian bào, mắt củ, tuyến mật của hoa... Lợi dụng vết thương cơ giới: vết do chặt cây, gãy cành, vết xước, sâu hại (bệnh hại thân cành). * Sự qua đông qua hạ của nấm: (Khi ĐK sống trở nên bất lợi nấm tiến hành qua đông, qua hạ) Nấm qua đông qua hạ ngay trên vết bệnh của cây chủ, vật chủ. Trong đất, cành khô, lá rụng, hoa quả rụng (nguồn sơ xâm nhiễm) Qua đông ở Côn trùng, động vật khác, khắp mọi nơi trừ nước. Qua đông bằng các dạng biến thái, qua đông ngay tại vết bệnh của cây. Nấm qua đông bằng các loài b.tử vô tính và h.tính b) Vi khuẩn b1: Đặc điểm chung của vi khuẩn Vi khuẩn là một sinh vật có kích thước rất nhỏ bé: kích thước từ 1 - 3mm. - Sinh vật có nhân nguyên thủy. - Có vi khuẩn có ích và vi khuẩn có hại. Vi khuẩn có ích: vi khuẩn cố định đạm, vi khuẩn lên men, muối dưa (sữa chua, vi khuẩn tiêu hóa, vi khuẩn giúp phòng trừ sâu bệnh hại). Vi khuẩn có hại: cho động - thực vật, con người. VD: Bệnh thối hạt, thối mầm, thối hệ rễ, loét thân, có mùi, nhớt. B2: Đặc điểm sinh trưởng - phát triển của vi khuẩn * Hình thái: Vi khuẩn có 3 loại hình dạng phổ biến là hình cầu, hình xoắn, hình que mà người ta gọi là: cầu khuẩn, xoắn khuẩn, trực khuẩn. Có loại thì chùm lông roi một đầu, chùm rông roi 4 xung quanh. - Vi khuẩn gây bệnh thực vật chủ yếu là dạng hình que. - Tế bào vi khuẩn được bao bọc bởi một lớp màng nhầy, di chuyển trong môi trường cây chủ, trong nước bằng lông roi và lớp màng nhầy. * Đặc điểm về sinh trưởng - sinh sản Vi khuẩn sau khi xâm nhập vào môi trường cây chủ thì khoảng 3 - 4h nó bắt đầu sinh trưởng sinh sản bằng cách tự phân đôi tế bào. Từ một tế bào vi khuẩn ban đầu tách ra thành 2 tế bào mới giống hệt nhau. Tốc độ sinh sản đạt cực đại khoảng sau 12 - 24h và giữ số lượng ổn định trong khoảng 72h sau đó tế bào vi khuẩn chết dần trong môi trường. Phần lớn vi khuẩn thích hợp ở nhiệt độ 20 - 300C Thích hợp nhất là 270C Nhiệt độ > 500C phần lớn tế bào vi khuẩn chết sau 10 phút. Tuy nhiên một số loài ngay cả nhiệt độ là 1000C nó sinh ra bao xác (bào mầm) tồn tại trong 10 - 15 phút. Mạch nước nóng sống 50 - 600C vẫn có thể có vi khuẩn sống và sinh trưởng bình thường. Độ pH phần lớn vi khuẩn thích hợp môi trường trung tính và kiềm yếu: pH (6,5 -> 7,2) thích hợp nhất là ( 7 -> 7,2). B3: Đặc điểm xâm nhiễm - lây lan của vi khuẩn * Đường lây lan: Nhờ nước: nước mưa, dòng chảy có thể đưa vi khuẩn từ cây này sang cây khác, từ vùng cao đến vùng thấp. Nhờ gió: Gió bão mang cành, ngọn cây bị nhiễm vi khuẩn từ cây này qua cây khác. Sự cọ sát giữa các cây. Côn trùng - động vật khác thông qua miệng. Do hoạt động của con người: chiết ghép cây, vận chuyển hạt giống, cây con từ nơi này đến nơi khác * Đường xâm nhập của vi khuẩn - Vi khuẩn không có khả năng xâm nhập trực tiếp (xâm nhập bị động) - Lợi dụng lỗ tự nhiên ở thực vật. - Lợi dụng các vết thương cơ giới - Xâm nhập nhờ hoạt động lai ghép của con người. B4: Một số triệu chứng bệnh điển hình do vi khuẩn + Thối: thối kèm theo nhớt, thối hạt, thối mầm, thối quả, thối thân cành, thối hệ rễ cây con + Đốm lá, thủng lá: Đốm đen lá xoài, thủng lá kháo, lát + Khô héo: khô cành, khô ngọn, héo cả cây gặp ở các cây bạch đàn, kháo, sa mu, liễu + Sùi thân cành, lá, sùi gốc cây con => làm cây sinh trưởng phát triển kém như cây nhãn, vải, xoan con B5: Một số biện pháp phòng trừ vi khuẩn - Xác định phòng là chính, phòng thường xuyên * Vườn ươm: áp dụng các biện pháp kỹ thuật lâm sinh một cách tổng hợp Chọn giống tốt có k/năng kháng bệnh để gieo ươm Trước khi gieo ươm ta xử lý đất: vôi bột 60-70kg/sào, cày bừa kỹ. Xử lý bằng một số chất hóa học như bột S, không thấm nước hoặc Zinet không thấm nước. Xử lý hạt trước khi gieo ươm: Dung dịch KMnO4 0,4%, Nước vôi trong ngâm hạt 20-30 phút, Dung dịch Benlat 0,2-0,4% Dung dịch kháng sinh penicilin hoặc steptomycin Người ta dùng một số hợp chất chứa đồng để phun phòng trừ bệnh : Dung dịch Boocđo 1%, dung dịch CuSO4 1,5%. - Nếu phun trừ cứ 3-5 ngày một lần - Phun phòng 10-15 ngày 1 lần (hiệu quả không ổn định) Kịp thời theo dõi chặt cây bị nhiễm vi khuẩn c. Virut gây bệnh cây c1. Đặc điểm chung: - Virut là SV cực kỳ nhỏ bé, kích thước vài chục % mm, khoảng từ 10-30 nm, chỉ phát hiện được nó dưới kính hiển vi độ phóng đại lớn. Không có cấu tạo TB, cơ thể đơn giản chỉ là các axit nucleic chiếm khoảng từ 5-40%, hạt protein 60-95% Nó kí sinh trong dịch tế bào Chỉ có thể hoàn thành vòng đời trong cây chủ hoặc vật chủ nhiễm bệnh (không thể mọc trong môi trường nhân tạo) Rất dễ biến đổi hình dạng và khả năng gây bệnh c2. Đặc điểm hình thái, sinh trưởng, phát triển của virut * Hình thái: Vi rút có 2 loại hình thái: - Loại đẳng trục: các hạt protêin xếp cùng trên một trục Loại không đẳng trục: Không xếp trên cùng một trục * Đặc điểm sinh trưởng, phát triển: Sau khi xâm nhập được vào tế bào cây chủ trải qua được 2 quá trình (giai đoạn) sinh trưởng - sinh sản. Giai đoạn sinh sản: giai đoạn này đến sớm hay muộn phụ thuộc vào ĐK sau: + Cây chủ (sức kháng bệnh) + Loại vi rút + Điều kiện môi trường Sau một thời gian sinh trưởng sinh sản VR bước vào giai đoạn yên tĩnh và được gọi là giai đoạn chìm. - Vi rút sinh sản bằng cách tái tạo, sao chép bằng hệ thống ARN, Riboxom từ 1 vi rút ban đầu sẽ tổng hợp thành vi rút mới giống hệ vi rút ban đầu nhờ hệ thống ARN trong TB cây chủ. c3. Đặc điểm lây lan xâm nhập của vi rút Đường lây lan: + Nhờ các loài côn trùng có miệng chích hút (ve sầu, bọ xít…) + Lây lan nhờ cây ký sinh: tầm gửi, tơ hồng. + Nhờ các động của con người: vận chuyển hạt giống, cây con nhiễm bệnh từ vùng này sang vùng khác và các hoạt động lai ghép. + Nhờ gió: gió to mang cành, lá cây bị bệnh từ nơi này sang nơi khác, gió cọ sát cây bệnh và cây khỏe. * Đường xâm nhập: khác với nấm và vi khuẩn Vi rút xâm nhập 1 cách thụ động (nhờ vào một vật chủ trung gian truyền bệnh) + Nhờ côn trùng có miệng chích hút (ve sầu, bọ xít, rầy, rệp). Côn trùng trùng truyền bệnh VR mang tính chọn lọc có thể truyền bệnh VR qua mấy thế hệ. + Xâm nhập nhờ cây ký sinh: tầm gửi, tơ hồng. + Xâm nhập qua hạt giống + Nhờ hành động lai ghép của con người. + Nhờ vào sự cọ sát do gió làm tổn thương cây bệnh và cây khỏe... c4. Một số triệu chứng bệnh điển hình do vi rút Khảm lá (tạo thành vệt có màu sắc khác nhau như lá keo tai tượng) Hoa lá (tạo thành nhiều vết hoặc đốm có màu sắc ở trên lá) Vàng lá: Do Mycoplasma hoặc VR gây nên Biến dạng lá: Xoăn phồng lá, chổi xể, lùn thân, nhỏ lá (xoăn ngọn keo, xoăn lá keo, chổi sể tre luồng, chùm lá nhãn, lá vải). U bướu: Bướu thân cành, bướu rễ. c5. Các biện pháp phòng trừ vi rút Phòng là chính. áp dụng các biện pháp giống như phòng trừ VK, ngoài ra cần đặc biệt lưu ý: + Chọn giống có tính kháng bệnh cao. + Hạn chế mùa gieo ươm cây trùng với thời kỳ mà các loại côn trùng truyền bệnh VR phát + Tích cực tiêu diệt côn trùng truyền bệnh vi rút. + Trong lai ghép phải tuân thủ các quy định an toàn trong bảo vệ thực vật. + Nhổ bỏ kịp thời các cây nhiễm bệnh vi rút. D. Cây ký sinh Đặc điểm chung của nhóm cây ký sinh: Cây ký sinh có rất nhiều loại, thuộc 2 họ chính là họ tầm gửi và họ tơ hồng Chúng ký sinh trên cây gỗ và cây bụi Trực tiếp lấy chất dinh dưỡng từ cây chủ làm cây sinh trưởng kém, lệch tâm, lệch tán hoặc chết khô. d1. Họ tầm gửi (loranthaceae) * Đặc điểm chung: tầm gửi có khoảng 54 loài thuộc 5 chi ký sinh trên cây gỗ và cây ăn quả. Trong đó các loài bị hại là cây keo, bồ kết, xoan, sau sau, trẩu, mỡ, mít, na, bưởi, vải, nhãn, khế. Nó thuộc cây bụi gỗ hoặc nửa bụi Có lá xanh có thể quang hợp để tổng hợp một phần dinh dưỡng cho cây, có lá đơn mọc cách hoặc mọc đôi, hoa lưỡng tính Thường làm cho cây lệch tâm, lệch tán, chết khô. * Đặc điểm xâm nhiễm, lây lan Đến mùa tầm gửi cũng ra hoa kết quả như các TV # Hoa có màu sắc sặc sỡ, hấp dẫn các loài côn trùng thụ phấn. Quả là dạng thịt khi chín có vị ngọt hấp dẫn các loài chim thú ăn quả, bên ngoài hạt quả có lớp màng nhầy, chim thú không có khả năng tiêu hoá và được bài tiết trên cành cây hoặc quả có cị đắng chim thú ăn xong nhè hạt trên cây. Khi gặp ĐK thuận lợi thì hạt nảy mầm, dùng rễ mầm chọc thủng tầng biểu bì của vỏ để xuyên vào libe gỗ và thiết lập quan hệ kí sinh ổn định trên cây chủ. * Biện pháp phòng trừ Cần theo dõi và phát hiện sớm để nhổ bỏ tầm gửi trên cây chủ Phun thuốc hoá học loại diệt cỏ (Star) vào giai đoạn trước khi tầm gửi ra hoa và khi mới xuất hiện trên cây. Hạn chế các loại chim thú ăn quả tầm gửi Chặt bỏ kịp thời những cây bị tầm gửi hại nặng d2. Họ tơ hồng (cuscutaceae) + Đặc điểm chung: Tơ hồng cũng có nhiều loại, thuộc loại dây leo, không phân biệt thân, cành, lá. Không có khả năng quang hợp => lấy toàn bộ dinh dưỡng của cây chủ (Chuyên ký sinh) Gây nên bệnh thắt nghẹt, lệch tâm, lệch tán ở cây => làm cây sinh trưởng kém. Có nhiều màu sắc: Vàng cam,vàng nhạt, xanh vàng, tím xanh Kí sinh trên cây nhãn, bạch đàn, keo, mõ, trẩu, hồi * Đặc điểm xâm nhập lây lan Đến mùa tơ hồng cũng ra hoa kết quả như các TV khác. Mùa quả chín trùng mùa thu hái hạt cây rừng Quả là dạng quả nang mở vách .Vì vậy nên hạt tơ hồng thường lẫn với hạt cây rừng Số còn lại thì rơi rụng trong đất, mùa xuân năm sau khi gặp ĐK thuận lợi thì hạt tơ hồng nảy mầm, lúc đầu dùng rễ mầm cắm xuống đất lan vào cây bụi rồi lan sang cây chủ Khi gặp cây chủ tơ hồng xuất hiện rễ mới, xâm nhập trực tiếp và thiết lập quan hệ ký sinh ổn đinh trên cây chủ, rễ trong đất dần dần thối đi. * Biện pháp phòng trừ Theo dõi và kịp thời nhổ bỏ khi tơ hồng mới xuất hiện trên cây Phun thuốc diệt cỏ, giai đoạn tơ hồng mới xuất hiện hoặc trước khi ra hoa kết quả Chặt bỏ kịp thời những cây đã bị tơ hồng hại nặng. Trong vườn ươm trước khi gieo hạt phải loại bỏ hết hạt tơ hồng khỏi hạt cây rừng. Cây lật đất để hạn chế tơ hồng nảy mầm. Kết hợp với chăm sóc rừng xuyên, phát dây leo vào đầu mùa xuân cuối mùa khô. Chương II: Sinh thái và biến động bệnh cây I - Quy luật biến động bệnh cây 1. Quá trình biến đổi bệnh cây - Vật gây bệnh trong quá trình phát sinh, STPT và xâm nhập vào cây chủ phải trải qua hàng loạt các biến động trong cây bệnh => thay đổi về sinh lý sinh hoá => Thay đổi về hình thái, giải phẫu. Sinh thái và biến động bệnh cây a. Những thay đổi về sinh lý, sinh hoá * Sự thay đổi về chế độ nước: Bình thường cây biểu hiện cân bằng về nước còn khi cây bị bệnh sự cân bằng về nước trong cây bị phá vỡ, phần lớn thì hàm lượng nước giảm (khô héo, cháy lá) đặc biệt đối với các bệnh hại lá (Do ở lá có nhiều lỗ khí khổng, mở to khí khổng, cây bị bệnh thì hô hấp nhiều hơn => khô héo lá) Một số bệnh vi khuẩn xâm nhập vào mô bệnh=> tắc ống mạch dẫn => giảm khả năng dẫn nước. Một số ít bệnh A0 đất cao, nhiệt độ không khí cao => thối rễ, làm cho cây bị sũng nước => chết Sinh thái và biến động bệnh cây * Sự thay đổi về tính thẩm thấu của tế bào chất Bình thường thì áp lực thẩm thấu của TBC diễn ra một cách bình thường, không tăng, không giảm => h/động sinh lý diễn ra bình thường Khi cây bị bệnh áp lực thẩm thấu trong TBC bị thay đổi. Tuỳ theo từng loại bệnh, loài cây mà áp lực thẩm thấu có thể tăng hoặc giảm theo từng loại bệnh và thời kỳ sinh trưởng của từng loại cây => phá huỷ sự hút nước bình thường của tế bào. Sinh thái và biến động bệnh cây * Thay đổi về khả năng quang hợp Phần lớn khi cây bị bệnh thì k/năng quang hợp giảm Đối với các bệnh hại lá: Phấn trắng lá keo, gỉ sắt bạch đàn, rơm lá thông, cây kí sinh. Khi cây bị bệnh thì hàm lượng diệp lục giảm từ 24-36%, khả năng quang hợp giảm 40%. Đối với bệnh hại thân cành: loét thân cành, mục thân cành, giảm ít hơn (Cây kí sinh do cạnh tranh không gian dinh dưỡng với cây chủ làm giảm k.năng QH của cây) Sinh thái và biến động bệnh cây * Thay đổi về khả năng hô hấp Khi cây bị bệnh thì cường độ hô hấp tăng đặc biệt các bệnh hại lá, ng.nhân do VGB ức chế các hoạt động về hô hấp của cây làm cho các lỗ khí khổng mở to hơn bình thường. Khả năng hô hấp phụ thuộc và giai đoạn phát triển của bệnh và tăng nhiều nhất ở cuối thời kỳ ủ bệnh. * Thay đổi về nhiệt độ trong cây Khi cây bị bệnh thì nhiệt độ của cây thường tăng lên, đối với các bệnh hại lá thì tăng 0,5 -10C (tuỳ theo thời kỳ phát triển của bệnh và tuổi của cây), đối với bệnh hại thân cành thì tăng nhiệt độ ít hơn. Sinh thái và biến động bệnh cây b. Thay đổi về hình thái, giải phẫu Là kết quả của hàng loạt quá trình thay đổi về các hoạt động sinh lý, sinh hoá trong cây chủ. Đối với bệnh thối cổ rễ cây con, loét thân cành…Tại mô bệnh các tế bào bị thuỷ phân hoàn toàn (thối) Bệnh mục thân cành (hình thái), giải phẫu: tại mô bệnh linin và hemixenlulo bị phá huỷ. Bệnh u bướu (hình thái) nổi lên, giải phẫu: Tại mô bệnh thể tích và số lượng tế bào tăng đột biến. Bệnh xoăn phồng lá: tại mô bệnh TB bị biến dạng... Sinh thái và biến động bệnh cây 2. Tính ký sinh, tính gây bệnh và dịch bệnh cây a. Tính ký sinh Khái niệm: Tính ký sinh là khả năng lấy chất dinh dưỡng (phương thức sống) của vật gây bệnh từ thể hữu cơ còn sống hay đã chết. Ký sinh hoàn toàn: Bao gồm các loại VGB chỉ lấy được dinh dưỡng từ thể hữu cơ còn sống khi cây chủ chết thì chúng cũng chết theo như nấm phấn trắng, gỉ sắt, bồ hóng, cây kí sinh, các loại virut, vi nhện... Sinh thái và biến động bệnh cây * Ký sinh kiêm hoại sinh (bán ký sinh) Bao gồm các vật gây bệnh chủ yếu là sống theo phương thức ký sinh, nhưng khi cây chủ chết chúng lại chuyển sang sống hoại sinh trong một thời gian nhất định Một số loài nấm gây bệnh đốm lá, thối cổ rễ cây con và một số loài nấm mục thân cành, một số loài vi khuẩn thuộc loại này Sinh thái và biến động bệnh cây * Hoại sinh kiêm ký sinh (ký sinh điều kiện) VGB xâm nhập vào cây bằng cách giết chết TB trước khi chuyển sang phương thức sống hoại sinh. Bao gồm một số loài VK, một số loài nấm thuộc lớp nấm đảm gây bệnh mục thân cành... * Chuyên hoại sinh: Bao gồm các VGB chỉ có thể lấy được chất dinh dưỡng từ thể hữu cơ đã chết. Như nấm mục gỗ, vi khuẩn hoại sinh... Sinh thái và biến động bệnh cây b. Tính gây bệnh * Khái niệm: Tính gây bệnh là khả năng gây độc hại của vật gây bệnh đối với cây chủ. Tính gây bệnh phụ thuộc vào các điều kiện sau: - Loại vật gây bệnh - Cây chủ - Môi trường + Loại vật gây bệnh: Khả năng tiêu hao dinh dưỡng của VGB (VGB có khả năng tiêu hao dinh dưỡng càng cao thì mức độ gây hại càng nặng) Sinh thái và biến động bệnh cây Khả năng tiết ra độc tố của VGB (Một số nấm mốc khi xâm nhập vào cây chủ, nó tiết ra chất Flavin là một chất rất độc đối với cây và dễ tạo ra các tiền tố bệnh ung thư Khả năng tiết ra các chất kích thích sinh trưởng, kìm hãm sinh trưởng tiết ra càng nhiều bao nhiêu thì càng có nhiều u + Cây chủ: - Loại cây chủ (đặc tính sinh học) những cây có vỏ dầy, có tầng kitin dày, khả năng tiết nhựa độc thì có khả năng kháng bệnh cao - Sức kháng bệnh: tuổi cây, tình trạng sinh trưởng của cây. + Điều kiện môi trường: Nhiệt độ, ẩm độ, á.sáng, mưa gió, mật độ trồng… (nếu phù hợp cho VGB thì bệnh nặng...) Sinh thái và biến động bệnh cây c. Tính chuyên hoá * Khái niệm: Là khả năng lựa chọn cây chủ của VGB. - Những VGB chỉ gây bệnh được ở một số loài cây nhất định đó là các VGB có tính chuyên hoá cao VD: Nấm gây bệnh phấn trắng lá keo (Oidium ocacia) nó chỉ gây bệnh được ở chi keo. Nấm gây bệnh rơm lá thông chỉ gây bệnh được ở chi thông. - Những loài VGB có khả năng gây hại ở nhiều loài cây khác nhau đó là các VGB có tính chuyên hoá thấp VD: Nấm gây bệnh mục gỗ, nấm gây bệnh đốm lá ở những cây khác nhau, nấm gây bệnh thối cổ rễ cây con... Sinh thái và biến động bệnh cây d. Phản ứng bảo vệ cây chủ: Khả năng chống chịu bệnh của cây Tính miễn dịch: là khái niệm kháng bệnh hoàn toàn của cây mặc dù có sự tiếp xúc trực tiếp giữa vật gây bệnh và cây chủ nhưng cây vẫn không có biểu hiện bị bệnh Tính chống chịu: Cây tuy có bị bệnh nhưng ở mức độ nhẹ vẫn cho năng suất và chất lượng trung bình. Tính cảm bệnh: Cây rất dễ bị nhiễm bệnh và nhiễm bệnh nặng ngay trong điều kiện bình thường. Sinh thái và biến động bệnh cây Khả năng chống chịu bệnh của cây phụ thuộc vào các yếu tố sau: + Loài cây (đặc tính sinh học) + Tuổi cây + Tình trạng của cây + Mật độ cây + Tổ thành rừng + Điều kiện môi trường: Nhiệt độ, ẩm độ, ánh sáng, gió, mưa... Sinh thái và biến động bệnh cây 3. Dịch bệnh cây a. Khái niệm: Dịch bệnh cây là quá trình sinh, phổ biến và nghiêm trọng của một loại bệnh hại nào đó đối với cây trồng diễn ra trên một khu vực tương đối rộng lớn với thời gian nhất định, làm cho cây sinh trưởng phát triển kém, thậm chí có thể chết, gây nên tổn thất về k.tế. VD: Dịch bệnh loét thân cành bạch đàn, dịch phấn trắng lá keo… Sinh thái và biến động bệnh cây b. Nguyên nhân và giai đoạn * Nguyên nhân: Các điều kiện môi trường thuận lợi + Phi sinh vật: Nhiệt độ, ẩm độ, ánh sáng. + Sinh vật: . Vật gây bệnh - Sinh trưởng nhanh - Lây lan xâm nhập nhanh - Dễ thích nghi với điều kiện môi trường. + Cây chủ: Đặc tính sinh học, sức đề kháng cao,... Sinh thái và biến động bệnh cây Các giai đoạn dịch: Gồm 3 giai đoạn + Giai đoạn chuẩn bị: Vật gây bệnh đã có mặt trên hầu khắp các câu chủ, lây lan nhanh (but) triệu chứng bệnh thể hiện chưa rõ ràng. + Giai đoạn phát dịch: Vật gây bệnh xâm nhiễm và gây hại nặng, triệu chứng thể hiện rõ nhất, đôi khi chết hàng loạt. + Giai đoạn suy thoái: VGB sau khi hết ký chủ bước vào giai đoạn suy thoái, kết thúc dịch. Sinh thái và biến động bệnh cây II- QUÁ TRÌNH XÂM NHIỄM BỆNH CÂY 1. Quá trình xâm nhiễm (vòng xâm nhiễm, chuỗi xâm nhiễm) Vật gây bệnh khi tiếp xúc được với cây chủ trải qua một thời gian nó xâm nhập vào cây chủ, sau một thời gian ủ bệnh => phát bệnh để hoàn thành vòng xâm nhiễm phần lớn đều trải qua 2 quá trình xơ xâm nhiễm và tái xâm nhiễm. Chương IISinh thái và biến động bệnh cây a. Quá trình sơ xâm nhiễm và tái xâm nhiễm Khái niệm: Vào mùa sinh trưởng của cây VGB sau khi đã qua đông (Trong đất, cành khô lá rụng) tiến hành xâm nhiễm lên cây lần thứ nhất đây gọi là quá trình sơ xâm nhiễm. Sau đó nó tiếp tục lây lan và xâm nhiễm đến các cơ quan mới, bộ phận mới…, từ lần xâm nhiễm thứ hai trở đi người ta gọi đó là quá trình tái xâm nhiễm. Quá trình tái xâm nhiễm có thể lặp đi lặp lại nhiều lần tuỳ thuộc vào từng loài bệnh. VD: Bệnh phấn trắng lá keo, rơm lá thông tái xâm nhiễm từ 15-20 lần/ năm. Cây ký sinh chỉ tái xâm nhiễm 1 lần (ra hoa kết quả 1 lần/năm,...) Chương IISinh thái và biến động bệnh cây Thời kỳ tiếp xúc: được tính từ khi VGB tiếp xúc được với cây chủ (bám được vào cây) cho đến trước khi xâm nhập được vào cây chủ thì giai đoạn đó gọi được gọi là thời kỳ tiếp xúc. + Cơ hội tiếp xúc: không phải bào tử nấm nào bay ra cũng có thể tiếp xúc được với vật khác. - Cơ hội tiếp xúc phụ thuộc vào đường lây lan (nhờ gió) côn trùng, động vật khác con người, nước.v.v.) Gió có thể làm cho VGB có cơ hội tiếp xúc và ngược lại cũng có thể làm mất cơ hội tiếp xúc. Chương IISinh thái và biến động bệnh cây + ánh sáng mạnh và thời gian chiếu sáng dài có thể dễ dàng tiêu diệt hoặc ức chế sự nảy mầm của bào tử - Nếu ánh sáng vừa phải thì bào tử sống lâu + Nước mưa, giọt sương đọng lại làm cho vô số các bào tử nấm nảy mầm. + ẩm độ không khí cao, á/s yếu -> vật gây bệnh, nấm có khả năng hoàn thành thời kỳ tiếp xúc. + Nhiệt độ, ẩm độ, á/s là nhân tố tổng hợp + Mật độ bào tử, cây rừng, tổ thành rừng đều có thể làm tăng hay giảm có hội tiếp xúc. Chương IISinh thái và biến động bệnh cây * Thời kỳ xâm nhập Khái niệm:Thời kỳ xâm nhập được tính từ khi VGB xâm nhập được vào cây chủ cho đến khi bắt đầu thiết lập được quan hệ ký sinh ổn định trên cây chủ Thời kỳ này phụ thuộc vào các ĐK sau: + Đường xâm nhập - Lợi dụng các lỗ tự nhiên - Vết thương cơ giới - Xâm nhập trực tiếp + ĐK môi trường: T0, A0, á/s. Nếu A0 thích hợp, a/s yếu thì VGB dễ dàng xâm nhập được vào cây. + Cây chủ: - Đặc tính sinh học (Những cây vỏ dày, cây tiết ra các chất độc trên bề mặt làm cho những VGB không có khả năng xâm nhập) - Tuổi cây - Tình trạng sinh trưởng phát triển - Loại VGB (loại nấm, cây ký sinh dễ dàng có khả năng xâm nhập) Chương IISinh thái và biến động bệnh cây * Thời kỳ ủ bệnh Khái niệm: Thời kỳ này được tính từ khi VGB thiết lập được quan hệ ký sinh ổn định trên cây chủ cho đến trước khi xuất hiện triệu chứng. (thay đổi về hình thái giải phẫu). Đây là thời kỳ đấu tranh gay gắt giữa VGB và cây chủ. Thời kỳ ủ bệnh chịu ảnh hưởng sâu sắc của các ĐK + Loại vật gây bệnh: Khả năng tiêu hao dinh dưỡng, Tiết ra các chất độc, Tiết ra các chất kích thích sinh trưởng... Chương IISinh thái và biến động bệnh cây + Cây chủ: - Đặc tính sinh học của cây (khả năng tiết ra chất độc, nhựa độc) - Tầng Cutin, hàm lượng xenlulô trong tế bào. - Sức đề kháng - Tình trạng ST phát triển - Các ĐK về khí tượng: T0, A0, ánh sáng, dinh dưỡng đất.v.v. Đối với các bệnh hại lá trong ĐK T0, A0, ánh sáng thích hợp thì thời gian ủ bệnh của nó dưới 10 ngày Chương IISinh thái và biến động bệnh cây VD: Bệnh phấn trắng lá keo trong điều kiện T0 từ 18 – 220 thì thời gian ủ bệnh từ 4-5 ngày. T0 cao từ 25-280, thời gian ủ bệnh kéo dài từ 15-20 ngày Khi T0 <10 0 thì thời gian ủ bệnh từ 12-20 ngày A0 không khí cao => sẽ rút ngắn thời gian ủ bệnh Trong đất mà thừa Nitơ (nhiều đạm) => rút ngắn thời gian ủ bệnh do virut (nồng độ virut) Chương IISinh thái và biến động bệnh cây * Thời kỳ phát bệnh: là thời kỳ cuối cùng của quá trình xâm nhiễm bệnh cây trải qua hàng loạt những thay đổi sinh lý sinh hoá, thay đổi về hình thái giải phẫu của cây bệnh đó là kết quả của cuộc đấu tranh giữa VGB và cây chủ. Chương IISinh thái và biến động bệnh cây 2. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình phát sinh, sinh trưởng phát triển và xâm nhiễm bệnh cây a. Nhân tố phi sinh vật: T0, A0 ánh sáng tác động đến VGB (ở phần n/c về vi khuẩn, virut, nấm... và các giai đoạn của quá trình xâm nhiễm bệnh cây (TX – XN – UB – PB) b. Các nhân tố sinh vật: - Côn trùng - Động vật khác - Cây ký sinh - Con người: thông qua vận chuyển, lai ghép… (Con người có biện pháp kìm hãm các quá trình sinh trưởng: lai ghép, chặt phá, bón phân). Chương IISinh thái và biến động bệnh cây - Con người áp dụng các biện pháp phòng trừ như trồng rừng hỗn giao: chọn giống kháng bệnh, phun thuốc... + Cây chủ: - Đặc tính sinh học - Khả năng kháng bệnh - Tuổi cây - Tình trạng sinh trưởng - Mật độ - Tổ thành rừng (Câu hỏi KT viết tiểu luận) Chương IIIĐiều tra, dự tính – dự báo bệnh cây Tự học trong giao trỡnh đó đýợc đýa Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.1. Khái niệm và mục đích yêu cầu chung của việc phòng trừ bệnh cây K/n: Phòng trừ bệnh cây là sử dụng các biện pháp khác nhau, tác động từ nhiều phía lên nhiều mặt khác nhau đối với cây trồng để hạn chế đến mức thấp nhất những thiệt hại do bệnh hại gây ra. Mục đích: góp phần vào việc tăng năng suất, chất lượng cây trồng. Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.2. Các phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.2.1 Phương pháp Kỹ thuật lâm sinh: K.n: Phương pháp kỹ thuật lâm sinh là thông qua hàng loạt những biện pháp kỹ thuật được áp dụng trong kinh doanh và quản lý rừng như: Chọn giống, gieo ươm, trồng rừng, chăm sóc, nuôi dưỡng và khai thác rừng... nhằm tạo ra một khu rừng khoẻ mạnh có sức đề kháng cao và hạn chế sự phát sinh của bệnh hại đến mức thấp nhất. Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây *Đối với vườn ươm Vườn ươm nên đặt ở những nơi cao ráo dễ thoát nước, có độ dốc nhỏ (3-4 độ), xung quanh vườn ươm cần có hệ thống, tưới tiêu thuận lợi. Vườn ươm nên đặt ở những nơi đất mới chưa từng canh tác nông nghiệp hoặc trồng rau màu, trước khi gieo ươm phải cày lật đất, nhặt sạch cỏ rác Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây Xử lý hạt giống, chọn giống tốt, hạt tốt để gieo Vệ sinh vườn sạch sẽ thường xuyên, theo dõi sự xuất hiện của bệnh hại để có biện pháp phòng trừ kịp thời. Chăm sóc cây con theo đúng quy trình kỹ thuật. Không bón phân chuồng chưa hoai mục Luôn canh các loài cây gieo ươm. Gieo ươm đúng thời vụ... Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây * Ưu nhược điểm của phương pháp KTLS Quán triệt sâu sắc phương châm phòng trừ ít làm ả/h đến môi trường và các sinh vật có ích Tương đối dễ thực hiện, tận dụng được thời gian và nhân lực Có hiệu quả cao trong phạm vi hẹp ít phụ thuộc vào các ĐK môi trường Phải tiến hành thường xuyên, liên tục Khi sâu bệnh có nguy cơ phát dịch thì các biện pháp KTLS tỏ ra kém hiệu quả. Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.2.2 Phương pháp cơ giới, vật lý K.n Phương pháp cơ giới vật lý là dùng sức người hay các yếu tố vật lý để tiêu diệt nguồn bệnh Phương pháp này gồm một số biện pháp sau: * Thu gom cành lá, hoa quả bệnh rơi rụng để đốt/ phơi nắng. * Chặt bỏ các cành cây bị bệnh nặng để tiêu huỷ * Ngâm tre nứa gỗ trong nước trước khi sử dụng để hạn chế nấm mục, mốc... * Phơi hạt dưới trời nắng to để hạn chế nấm mốc... Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây Ưu khuyết điểm của phương pháp cơ giới, vật lý Tương đối dễ thực hiện Có hiệu cao trong phạm vi hẹp Mất nhiều thời gian và nhân lực Không làm ảnh hưởng đến môi trường, con người và các sinh vật khác Chương IV Các phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.2.3 Phương pháp sinh học * K/n Phương pháp sinh học là các biện pháp lợi dụng các sinh vật tự nhiên và các chất tiết ra từ sinh vật để phòng trừ bệnh cây. + Dùng nấm ký sinh lên nấm: - Hiện nay có thể sử dụng nấm Cicinobolus sp để phun lên nấm gây bệnh phấn trắng lá keo. - Có thể sử dụng nấm penicilin để phun lên cây con bị bệnh thối cổ rễ... Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây + Dùng vi khuẩn để phân giải vi khuẩn: Dùng Vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens để bón vào gốc cây con tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh sùi gốc cây con + Dùng các hợp chất kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn: Dùng thuốc steptomicin, oorimicin, penicilin... để phun lên cây bị bệnh vi khuẩn hoặc xử lý hạt... + Giữ cân bằng sinh học trong hệ sinh thái: bảo vệ các loài động thực vật có ích... Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây + Ưu nhược điểm: - Đây là phương pháp không gây ô nhiễm môi trường, không ảnh hưởng đến sức khoẻ con người và các sinh vật có ích. - Góp phần bảo vệ tính đa dạng của hệ sinh thái. - Nhược điểm: Do cây Lâm nghiệp cao, địa hình phức tạp, diện tích rộng lớn nên biện pháp sinh học ít được ứng dụng nhiều. - Chi phí phòng trừ tương đối cao. Chương IV- Các phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.2.4 Phương pháp kiểm dịch thực vật * K/n: là hàng loạt các biện pháp nhằm kiểm tra và phát hiện các mầm mống sâu hại có trong các loại hàng hoá như hạt giống, cây con, hoa quả hay các lâm sản khác khi vận chuyển từ vùng này sang vùng khác hoặc từ nước này sang nước khác. * Các loaị kiểm dịch: Có 2 loại kiểm dịch: KD đối nội và KD đối ngoại Kiểm dịch đối nội: KD trong nước Kiểm dịch đối ngoại: KD quốc tế Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây * Nhiệm vụ của công tác kiểm dịch thực vật. - Ngăn ngừa sâu bệnh nguy hiểm xâm nhập lan tràn. - Bao vây sâu bệnh hại ở một vùng nhất định để tiêu diệt. - Lúc đã phát sinh sâu bệnh ở một vùng mới phải được cô lập và tiêu diệt kịp thời. - Chỉ được phép kiểm dịch những loài sâu bệnh hại có trong danh lục quy định của Quốc tế hoặc Quốc gia. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây * Các biện pháp Kiểm dịch thực vật Cấm nhập các loại hàng hoá và nguyên liệu, lâm sản từ các vùng đang có đối tượng kiểm dịch nguy hiểm. Chỉ cho nhập những loại hàng hoá và lâm sản khi đã được kiểm dịch cẩn thận theo đúng quy định. Với các đói tượng khó phát hiện chỉ được nhập sau khi đã được gieo ươm thử một thời gian mà không bị sâu bệnh hại. * Ưu khuyết điểm của phương pháp Kiểm dịch - Ngăn chặn sâu bệnh lây lan, đảm bảo cho hàng hoá, nguyên liệu, lâm sản... có chất lượng đáp ứng yêu cầu, song hạn chế tốcđộ lưu thông hàng hoá. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây 3.2.5. Phương pháp hoá học a. K/n: Biện pháp hoá học là sử dụng các chất độc hoá học để tiêu diệt nguồn bệnh thông qua con đường tiếp xúc hoặc xâm nhập b. Những y/c chung đối với thuốc hoá học - ít độc với con người, gia cầm, gia súc và các sinh vật có ích - Dễ bảo quản - Dễ sử dụng. - Chi phí thấp. - ít gây ô nhiễm môi trường. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây c. Các dạng thành phẩm của thuốc BVTV Thuốc trừ sâu bệnh có các dạng thành phẩm: - Thuốc dạng sữa. - Thuốc dạng nước: hai loại thuốc này thường đóng chai. - Thuốc dạng bột thường đóng gói trong túi ni lon - Thuốc dạng viên hạt có thể đóng vào hộp nhựa hoặc đóng gói trong túi ni lon Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây * Ký hiệu các dạng thành phẩm của thuốc HH + EC là dạng thuốc sữa hay nhũ dầu. + SWP, SCW, SL, SC: dung dịch tan trong nước + SP là dạng thuốc bột tan trong nước (dd không lắng đọng) + WP là dạng thuốc bột thấm nước hay thuốc bột hoà nước (dung dịch để lâu lắng đọng) + G, GR là dạng thuốc bột không thấm nước + D là Thuốc bột ở dạng bột hoặc dạng viên hạt Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây d. Các biện pháp sử dụng thuốc + Phun thuốc gồm phun lỏng và phun bột - Phun lỏng: phun nước, phun sương, phun mù - Phun bột: + Xông hơi là biện pháp sử dụng các loại thuốc có tính bay hơi mạnh để hơi độc tiêu diệt nguồn bệnh + Bón thuốc vào đất: Tiêu diệt nấm bệnh dưới đất + Xử lý hạt: Xử lý khô, ướt, nhão Ngâm hạt vào dung dịch thuốc, hoặc trộn hạt với thuốc bột hay tuốc nhão. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây e. Một số yêu cầu chung khi sử dụng thuốc hoá học + Đúng thuốc: thuốc trừ bệnh có nhiều loại nhưng khi sử dụng phải chọn đúng các loại thuốc phù hợp với từng loại bệnh hại thì mới có hiệu quả. VD: khi sử dụng thuốc để bón xuống đất thì phải dùng các loại có tính xông hơi như bột S. + Đúng lúc: Đúng giai đoạn phát sinh của bệnh, thời tiết... + Đúng p.pháp: pha chế đúng nồng độ, đúng liều lượng, và dùng đúng cách (Phun hoặc xông hơi...) + An toàn lao động trong sử dụng thuốc BVTV Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây g. Một số điểm cần lưu ý khi sử dụng thuốc BVTV + Thuốc pha xong phải phun ngay. + Phải có bảo hộ lao động khi phun thuốc Gồm + Không đứng phun liên tục quá 2 tiếng đồng hồ nếu phun lâu sẽ có hại cho cơ thể. + Phải phun vào ngày râm, mát hoặc lúc sáng sớm hay chiều tối để tránh gây độc cho người và cây trồng, không phun thuốc vào những ngày trời quá nắng nóng, hoặc quá lạnh . + Không phun thuốc vào lúc trời đang mưa vì thuốc sẽ trôi hết không có tác dụng tiêu diệt sâu bệnh. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây + Phải đứng xuôi theo hướng gió tránh hơi thuốc bay vào người. + Những người có sức khoẻ yếu hoặc đang mệt mỏi không nên phun thuốc. + Các dụng cụ sau phun thuốc phải được rửa sạch ngay tại rừng, không rửa ở những nơi nguồn nước sinh hoạt như các ao, hồ, sông, suối... + Các dụng cụ phun thuốc và các loại thuốc nên để ở kho xa nơi sinh hoạt của con người, xa nguồn nước + Sau khi phun thuốc phải tắm rửa sạch sẽ và nghỉ ngơi ăn uống hợp lý. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây h. Ưu khuyết điểm của phương pháp hoá học - Hiệu quả tiêu diệt bệnh hại cao, nhanh, gọn, giá thành hạ, nhưng nhược điểm là rất dễ gây độc với người, gia cầm, gia súc và các sinh vật có ích. - Sử dụng thuốc hoá học sẽ làm ô nhiễm môi trường - Sử dụng thuốc hoá học sẽ nhanh chóng phá vỡ sự cân bằng sinh học tự nhiên - Sử dụng một loại thuốc hoá học nhiều lần sẽ làm cho VGB có khả năng kháng thuốc làm cho hiệu quả tiêu diệt ở những lần sau sẽ giảm dần. Chương IVCác phương pháp phòng trừ bệnh cây i. Một số loại thuốc hoá học thường dùng trong phòng trừ bệnh cây Hiện nay trên thị trường có rát nhiều loại thuốc hoá học khác nhau vì vậy căn cứ vào từng loại bệnh hại khác nhau chúng ta có thể lựa chọn các loại thuốc phòng trừ khác nhau: (Nhận biết trong phòng TH) Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp - Bột lưu huỳnh vô cơ. - Bột lưu huỳnh hữu cơ thấm nước. - Dung dịch boordô 1%. - Dung dịch lưu huỳnh - vôi. - Sun phát đồng. - Ôxiclorua đồng - Zinep - Kitazin. - Daconil. - Mancozep... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp k. Cách pha chế một số dung dịch thuốc hoá học *. Cách pha chế, công dụng boorđô 1%. + Chuẩn bị: - 3 bình (không bằng kim loại: nhựa, sành, sứ...) -1 Cây dài 1m, 1 mẩu sắt mới, 1 tấm vải xô lọc thuốc,1 cái cân - Vôi sống 1 phần hoặc vôi tôi (thêm 30% trọng lượng) - Sun phát đồng 1 phần, nước 100 phần. (Phần tính theo trọng lượng). Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp Cách pha * Cách 1 + Lấy 50 phần nước cho vào bình 1 đổ Sun phát đồng vào. + Lấy 50 phần nước cho vào bình 2 đổ Vôi sống hoặc vôi tôi (đã cân) vào. - Cả 2 bình đều dùng cây sạch khuấy cho tan triệt để - Sau đó đồng thời đổ cả 2 bình vào bình thứ 3, vừa đổ vừa khuấy đều. Ta được dung dịch boorđô 1%, có màu xanh da trời. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Cách 2 + Lấy 90 phần nước cho vào bình 1 đổ Sun phát đồng vào. + Lấy 10 phần nước còn lại cho vào bình 2 đổ Vôi sống hoặc vôi tôi (đã cân) vào. - Cả 2 bình đều dùng cây sạch khuấy cho tan triệt để - Sau đó từ từ đổ dung dịch Sun phát đồng (bình 1) vào dung dịch nước vôi (bình 2), vừa đổ vừa khuấy đều. Ta được dung dịch boorđô 1%, có màu xanh da trời. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp Sau đó để kiểm tra xem dung dịch pha chế (trong cả 2 cách pha) có đạt yêu cầu hay không ta thả vào dd 1 mẩu sắt mới sau 3- 5 phút lấy ra nếu không có đồng màu nâu đỏ bám dính thì dd pha chế đạt yêu cầu. Dùng vải xô lọc thốc và phun ngay. * Công dụng. Dung dịch boordeaex 1% - Đặc trị các bệnh thối cổ rễ, thối gốc, thối mốc hạt... Ngoài ra còn trị các bệnh mốc sương, đạo ôn, khô vằn, đốm đen lá... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Cách pha chế dung dịch lưu huỳnh - Vôi. + Nguyên liệu: - Vôi sống: 1 phần - Bột lưu huỳnh 2 phần. - Nước 10 phần. - 1 bếp đun. - 1 nồi đun ( không phải kim loại: sành, sứ, đất...) - 1 bommêkế. - Vải lọc thuốc. - Bình thuỷ tinh, sành, sứ... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp + Cách tiến hành: Hoà vôi sống với nước cho vào nồi đun cho đến khi nước nóng già thì hoà bột S thành dạng hồ đổ vào nồi khuấy đều rồi đun cho đến khi sôi, giảm nhỏ lửa chỉ để vừa độ sôi, đun tiếp đến khi nào dd trong nồi biến thành màu nâu đỏ thì dừng lại (sau khoảng 50 - 60 phút). Ta được dung dịch nước cốt. Cho xuống, để nguội rồi lọc bỏ bã, dùng bom me kế đo nồng độ dung dịch nước cốt. Sau đó cho vào chai lọ thuỷ tinh có nắp đậy kín, ghi rõ ngày sản xuất, nồng độ dung dịch nước cốt, tên thuốc để ở nơi tránh ánh sáng trực tiếp thời hạn sử dụng 2 năm. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp + Muốn sử dụng thì pha loãng dung dịch nước cốt theo công thức: M = (B - B1 )/B1 M: số đơn vị nứơc lã cần thêm vào 1 đơn vị nước cốt. B: Nồng độ nước cốt. B1: Nồng độ cần pha loãng. + Công dụng: dd lưu huỳnh vôi là loại thuốc diệt nấm có tính phổ rộng. đặc trị các bệnh phấn trắng, bồ hóng, ghỉ sắt, vi nhện, lông nhung nhãn, vải... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 3.2.6. Phương pháp phòng trừ sâu bệnh tổng hợp (IPM) a. K/n: Phòng trừ sâu bệnh tổng hợp là tập hợp các biện pháp khác nhau áp dụng trong một thể liên hoàn nhằm làm cho cây rừng khỏi bị sâu bệnh và đạt được trữ lượng cao phẩm chất tốt. b. Mục đích, yêu cầu chung của PP (IPM) Hạn chế sự phát sinh, phát dịch của sâu bệnh. Hạn chế ô nhiễm môi trường. Tạo các sản phẩm có chất lượng tốt. Bảo vệ sức khẻo con người và các sinh vật có ích. Tăng cường sử dụng các biện pháp sinh học. Hạn chế tới mớc thấp nhất việc sử dụng thuốc hoá học Sử dụng các loại thuốc có tính chọn lọc cao. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp c. Ưu khuyết điểm của phương pháp IPM. ít gây ô nhiễm môi trường. ít ảnh hưởng đến sức khoẻ con người và các sinh vật có ích khác. Đảm bảo cân bằng sinh học trong hệ sinh thái. Hạn chế sự phát sinh các loài sâu bệnh hại mới và sự tái phát dịch của sâu bệnh hại. Khắc phục được những nhược điểm của các biện pháp trên. Mất nhiều thời gian vì phải tiến hành theo dõi phòng trừ thường xuyên liên tục Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.1. Bệnh hại lá và biện pháp phòng trừ. 5.1.1 Đặc điểm chung của bệnh hại lá: Bệnh hại lá là một nhóm bệnh phổ biến nhất đối với cây trồng, hầu như không loài cây nào là không mắc Bệnh hại lá có rât nhiều loại: Có rất nhiều triệu chứng bệnh khác nhau: cháy lá, khô lá, đốm lá, lông nhung, phồng lá, sùi lá...do nhiều nguyên nhân gây nên (nấm, VK, VR...) Chúng ta thường gặp bệnh rơm lá thông bệnh gỉ sắt lá keo, bệnh đốm đen lá xoài, bệnh khô lá sa mu... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp Bệnh hại lá lây lan và xâm nhiễm rất nhanh (do tổ chức tế bào lá mềm, mỏng, nhiều lỗ khí khổng, thuỷ khổng nên vật gây bệnh dễ xâm nhập) Thời gian ủ bệnh thường ngắn chỉ từ 10 – 20 ngày, nên nó thường tái xâm nhiễm nhiều lần trong năm có khi từ 15 – 20 lần như bệnh rơm lá thông. - Bệnh hại lá rất dễ phát thành dịch. (Diện tích tiếp xúc của lá với môi trường rất lớn) - Nó không những gây hại nặng ở vườn ươm mà ở cả rừng mới trồng. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp - Tuy nhiên lá cây rừng thường có tuổi thọ từ 6 tháng đến dưới 1 năm nên cây ở rừng trồng khi đã lớn do lượng lá nhiều nên mức độ gây hại không lớn lắm. Song ở vườn ươm thì do cây còn non, ít lá, sức kháng bệnh lại kém nên bệnh hại lá ở vườn ươm gây nên những tổn thất rất lớn. - Nguồn vật gây bệnh sau khi xâm nhiễm chủ yếu tồn tại trong đất do lá cây rụng xuống còn gọi là nguồn sơ xâm nhiễm. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.1.2. Biện pháp phòng trừ chung: - Chọn giống có khả năng kháng bệnh cao. - Trồng rừng hỗn giao theo dải rộng để phòng trừ các loại bệnh phấn trắng lá keo, rơm lá thông. - Phun phòng trừ bệnh thường xuyên: dùng boocdo 1% cứ 15 - 20 ngày/lần phun phòng, trừ 7-10 ngày/lần - Thu gom cành khô lá bệnh, hoa quả rụng là nguồn sơ xâm nhiễm dưới đất để đốt hoặc xử lý bằng thuốc hoá học: dùng boocdo 1,5 - 2%. - Tỉa bớt cành cành nhánh, điều chỉnh không gian dinh dưỡng hợp lý... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.1.3 . Một số bệnh hại lá thường gặp: a. Bệnh rơm lá thông. * Tác hại: Bệnh rơm lá thông là một loại bệnh phổ biến đối với cây thông con ở giai đoạn vườn ươm và rừng non dưới 4 tuổi, bệnh làm cho cây khô lá, chết hàng loạt, có khi phải huỷ bỏ cả đồi để trồng lại. * Nguyên nhân gây bệnh: Bệnh rơm lá thông do nhiều loại nấm gây nên, trong đó phổ biến là loại nấm ký sinh có tên khoa học là: Cercospora pinidensilorae gây nên . Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Triệu chứng: Lúc đầu ở những lá phía dưới gốc cây, phần giữa lá xuất hiện các đốm nhỏ màu vàng sau đó lan dần lên phía trên đỉnh lá, làm cho lá khô dần từ chỗ chấm đó đến đỉnh lá nhưng lá không rụng mà khô và rủ xuống. Các lá bị bệnh lan dần lên các lá phía trên, rồi lan sang cây khác rất nhanh, nếu bệnh nặng số cây bị bệnh lên tới 70-80% làm cho cả vườn ươm hoặc cả khu rừng mới trồng chết trắng trông giống như rơm phơi. Sau một thời gian trên lá khô xuất hiện những chấm nhỏ màu đen xếp thành hàng song song với nhau tạo thành những đám liên tục đó chính là cơ quan sinh sản hữu tính của nấm. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Đặc điểm xâm nhiễm lây lan: Bệnh rơm lá thông PSPT mạnh trong ĐK thời tiết ẩm, mưa nhiều, độ tàn che lớn, rừng thông rập rạp, đặc biệt ở những cây xanh tốt bệnh càng nặng. VGB lây lan rất nhanh nhờ gió, nhờ nước thời kỳ ủ bệnh là 10 – 12 ngày. Trong 1 năm nó tái xâm nhiễm 15 – 20 lần. gây hại nặng khoảng từ T3 - T8. Đến T11 thì hình thành bào tử hữu tính và qua đông trong đất trong xác cây bệnh, đất Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Biện pháp phòng trừ: Vườn ươm nên đặt ở những nơi đất tơi, xốp, thoáng khí, thoát nước, đủ ánh sáng Thường xuyên phun phòng định kỳ cho cây cứ 10-15 ngày 1 lần bằng dd boocdo nồng độ từ 1-1,5 %, hoặc dd sun fát đồng cũng nồng độ như vậy hoặc zinep, topsin... Không mang cây bị bệnh đi trồng. Thường xuyên theo dõi để trừ bệnh kịp thời, khi cây mới bị bệnh tập trung nhân lực để ngắt bỏ các lá bệnh và mang đi đốt, nhổ bỏ cây bệnh huỷ đi. Luôn canh các loài cây gieo ươm Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp b. Bệnh phấn trắng lá keo. * Tác hại: Bệnh phấn trắng lá keo là một loại bệnh phổ biến ở vườn ươm và rừng mới trồng. Nó gây hại ở tất cả các loài keo ,tỷ lệ cây bệnh có khi lên tới 80-90 % làm cho cây chết hoặc sinh trưởng rất kém không đủ tiêu chuẩn xuất vườn, gây nên những tổn thất trong kinh doanh lâm nghiệp. Ngoài ra chúng ta còn gặp bệnh phấn trắng ở nhiều loài cây trồng nông nghiệp khác như: bầu, bí, cà chua, hoa hồng...cũng biểu hiện triệu chứng như vậy. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Nguyên nhân gây bệnh: Nguyên nhân gây bệnh là do nấm Erysiphe Acaciae hoặc Oidium Acaciae gây nên, thuộc loại chuyên ký sinh * Triệu chứng: Hiện tượng rõ nhất của nấm phấn trắng là lúc đầu trên mặt lá và phần ngọn non xuất hiện các đốm bột màu trắng, các đốm trắng lan dần không rõ hình dạng, bệnh nặng thì cả hai mặt lá được phủ kín lớp bột màu trắng như phấn. Sau một thời gian bị bệnh cây quang hợp rất kém, mép lá khô và xoăn lại, ngọn khô dần mà chết. Ngoài ra chúng ta còn gặp bệnh phấn trắng ở nhiều loài cây trồng nông nghiệp khác như: bầu, bí, cà chua, hoa hồng... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Quá trình phát sinh, phát triển của bệnh phấn trắng Ở miền Bắc nước ta bệnh thường xuất hiện vào cuối mùa đông đến đầu mùa xuân năm sau (khoảng từ T11- T3 dương lịch năm sau). Bệnh phấn trắng có liên quan chặt chẽ với ĐK thời tiết, T0 thích hợp cho nấm phấn trắng phát triển là từ 12-240C trong TB 220C. Trong ĐK T0 thấp, A0 thích hợp nấm phấn trắng phát triển và lây lan rất nhanh, nó tái xâm nhiễm nhiều lần/năm. Khi nhiệt độ >250C, trời ít mưa bệnh ngừng phát. VGB có khả năng tồn tại lâu trong đất. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Biện pháp phòng trừ: Kịp thời thu gom cây bệnh, cành lá bệnh để tiêu huỷ Bón phân hợp lý, cần chú ý phân tổng hợp NPK ngăn chặn cây mọc nhiều lá non. Cần làm tốt dự tính dự báo và phòng trừ bằng thuốc hoá học: hợp chất vôi + lưu huỳnh, Zineb, Tposin có hiệu quả cao Chọn các giống cây có khả năng kháng bệnh. Chú ý gieo cây con vào trước mùa lạnh hoặc sau khi thời tiết đã ấm lên để hạn chế bệnh. Thường xuyên luôn canh loài cây gieo ươm trong vườn để hạn chế sự tái phát bệnh Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.2. Bệnh hại thân cành: 5.2.1. Đặc điểm chung của bệnh hại thân cành: Không phổ biến như bệnh hại lá (vỏ cây dày. TB hoá gỗ) Do nhiều ng/nh gây nên: nấm, VK, VR, cây ký sinh... Xâm nhập chủ yếu lợi dụng các vết thương cơ giới (chặt cây, gãy cành, gió bão... hoặc rừng sau cháy rừng. Thời gian ủ bệnh dài có khi vài tháng hoặc vài năm. ít phát thành dịch, VGB thường qua đông qua hạ ngay trên vết bệnh nên thường gây nên bệnh mãn tính. Tác hại của bệnh hại thân cành thì rất lớn: nó làm cho cây sinh trưởng kém, giảm năng xuất và phẩm chất gỗ, gây thiệt hại lớn cho kinh doanh rừng ở nước ta Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.2.2. Biện pháp phòng trừ chung. Chọn giống kháng bệnh. Chặt vệ sinh rừng (cây xấu, cong queo, sâu bệnh...) Tăng cường công tác quản lý rừng: cấm chăn thả gia súc, hạn chế cháy rừng, không gây vết xước cho cây Trong khai thác hạn chế hệ số đỗ vỡ cho cây. Sau khai thác phải vận chyển gỗ ra ngay bãi 1 và dọn vệ sinh rừng sạch sẽ. Kịp thời chặt bỏ những cành cây bị nhiễm bệnh khi mới phát hiện. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.2.3. Một số bệnh hại thân cành thường gặp a. Bệnh loét thân cành bạch đàn: Tác hại : Bệnh loét thân cành bạch đàn là loại bệnh khá phổ biến ở nước ta, nhất là bạch đàn liễu. Tỷ lệ cây bệnh có khi lên tới 20-30%. ả/h lớn tới sinh trưởng và phẩm chất gỗ. Cây bị bệnh cong queo, phát triển không đều, lệch tâm... Triệu chứng: Trên vỏ cây xuất hiện những vết nứt nhựa chảy ra khô, đen lại, sau đó vết nứt lõm xuống và lan rộng ra. Cây bị bệnh có màu nâu xẫm rất dễ phân biệt với cây khoẻ. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Nguyên nhân: do 1 loài nấm thuộc lớp nấm túi * Điều kiện phát phát bệnh: - Bệnh phát sinh vào mùa xuân, phát triển mạnh vào mùa hè, các tháng có mưa nhiều tháng 6, 7, 8 - Qua đông ngay trên vết bệnh hoặc trong đất. Vết loét rộng dần nếu không phòng trừ kịp thời. * Biện pháp phòng trừ: - Chặt bỏ những cây bị bệnh - Điều chỉnh độ tàn che thích hợp - Tránh gây vết thương cho cây - Hạn chế trồng bạch đàn liễu - Chọn giống kháng bệnh. - Nạo vét vết bệnh, quét hồ boordô. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp b. Bệnh chổi xể tre luồng Tác hại: bệnh làm cho cây sinh trưởng kém, giảm phẩm chất và giá trị sử dụng của tre luồng, măng tre. * Triệu chứng và nguyên nhân. + Dạng tổ chim: Bị bệnh cục bộ: đỉnh mầm sinh trưởng bị ức chế, lá nhỏ tụm lại ở đầu cành giống như tổ chim: Do nấm Balansia tech Hara thuộc lớp nấm túi gây nên. + Dạng chổi xể: Bị bệnh toàn thân: Các đốt thân ngắn lại, Lá nhỏ bằng 1/10 - 1/20 lá bình thường. Các chồi bất định mọc vươn dài từ trên cây kéo xuống đất 7- 8 mét. Lá mọc chụm và xoè ra giống như chổi xể. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp Điều kiện phát sinh phát triển: Bệnh chổi xể tre luồng chủ yếu do nấm gây nên (bệnh cục bộ): Phát sinh phát triển vào đầu mùa xuân, phát triển mạnh từ T3 – T8 trong ĐK mưa ẩm, ấm. Bào tử nấm lây lan rất nhanh nhờ gió, nhờ nước phủ trắng các đỉnh mầm măng. Trong điều kiện rừng tre luồng để quá tuổi khai thác, độ tàn che quá lớn bệnh càng nặng. VGB tái xâm nhiễm nhiều lần trong năm. Đến T11 bắt đầu qua đông trong xác cây bệnh, trong đất mùa xuân năm sau lại tiếp tục xâm nhiễm. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Phòng trừ - Phun Thuốc boorđô nồng độ 1-1,5% đầu mùa măng mọc. - Tăng cường chăm sóc quản lý rừng tre luồng - Không để tre luồng quá tuổi khai thác - Trồng hỗn giao với cây lá rộng. - Kiểm tra nguồn cây mẹ trước khi trồng. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.3 Bệnh hại rễ 5.3.1. Đặc điểm chung của bệnh hại rễ: - Bệnh hại rễ không phổ biến như bệnh hại lá và bệnh hại thân cành nhưng nó gây nên những thiệt hại lớn vì bệnh thường làm cho cây chết hàng loạt như bệnh thối cổ rễ cây con, bệnh mục rễ ở rừng trồng vì rễ là bộ phận cung cấp dinh dưỡng cho cây và là giá đỡ của cây. - Bệnh hại rễ do nhiều nguyên nhân gây nên: nấm, vi khuẩn, vi rút, tuyến trùng... Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp Phần triệu chứng biểu hiện ở cả trên trên mặt đất và dưới mặt đất: như khô héo, nhỏ lá, vàng lá, đổ gục, chết đứng, song bộ phận bị bệnh thì nằm dưới mặt đất nên rất khó phân biệt với các triệu chứng bệnh khác trừ bệnh thối cổ rễ cây con ở vườn ươm. Trong vườn ươm gặp rất nhiều loại bệnh hại: bệnh thối hệ rễ, bệnh thối cổ rễ, bệnh sùi gốc... Bệnh hại rễ thì có nhiều nhưng trong đó chủ yếu là bệnh hại rễ ở vườn ươm và bệnh mục gỗ ở rừng trồng. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.3.2. Biện pháp phòng trừ chung B/p phòng trừ chung đối với bệnh hại rễ ở VƯ Chọn lập V.Ư hợp lý, thường xuyên vệ sinh sạch sẽ Có hệ thống tưới tiêu hợp lý Kiểm dịch TV, Chọn giống cây có k/n kháng bệnh Trước khi gieo ươm xử lý đất và xử lý hạt giống Gieo ươm trong bầu, tăng hàm lượng P, K Không bón phân chuồng chưa hoai mục Thường xuyên phun thuốc bảo vệ TV Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Biện pháp phòng trừ chung đối với bệnh hại rễ ở rừng trồng: - Chọn giống kháng bệnh. - Chọn cây tốt để trồng. - Đào hào cách ly rễ cây: ở những khu rừng bị bệnh mục rễ cần đào hào cách ly, lợi dụng các đường phân lô khoảnh đào rộng 50 -60cm, sâu 1,5 – 2m. - Phát hiện cây bị hại rễ kịp thời đào hệ rễ Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp 5.3.3. Một số bệnh hại rễ thường gặp: a. Bệnh thối cổ rễ cây con (bệnh chết nhũn) * Tác hại: + Bệnh thối cổ rễ cây con không những gây hại đối với cây con lâm nghiệp mà cả cây nông nghiệp như các loại rau, màu đặc biệt đỗ, lạc... Bệnh thối cổ rễ cây con là một loại bệnh phổ biến ở vườn ươm, gây hại ở nhiều loài cây khác nhau, trong đó các loài cây thường bị nặng như mỡ trám, lát, bạch đàn..., bệnh làm cho cây chết hàng loạt, ả/h tới số, chất lượng cây giống và kế hoạch trồng rừng, gây thiệt hại về kinh tế đối với SX cây giống LN. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Nguyên nhân gây bệnh: Do một số loài nấm gây nên. Nấm gây bệnh thuộc chi fusarium, chi Rhizoctonia, chi phythium và chi Alternaria thuộc lớp nấm túi và lớp nấm bất toàn hoặc lớp nấm noãn gây nên. * Triệu chứng: Bệnh thối cổ rễ có các loại triệu chứng sau: - Thối hạt (phôi hạt bị thối đen) - Thối mầm trước và khi mới nhú khỏi mặt đất - Đổ non khi cây mới cao khoảng <10 cm - Chết đứng khi cây con đã bắt đầu hoá gỗ Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp * Các biện pháp phòng trừ: Phối kết hợp nhiều biện pháp phòng trừ (IPM) Phòng trừ bệnh hại rễ ở VƯ là thực hiện tốt các b/p kỹ thuật LN đối với vườn ươm: - Chọn lập VƯ hợp lý, sử dụng giống sạch bệnh, chọn đất tơi xốp để gieo hạt, đất đóng bầu phải là đất sạch chưa từng canh tác NN - Xử lý hạt trước khi kích thích nảy mầm bằng dd nước vôi trong hoặc dd thuốc tím KMnO4 0,4% ngâm 10 – 15 phút hoặc dd CusO4 1 – 1,5%. Chương V Một số loại bệnh hại rừng thường gặp - Không bón phân chuồng chưa hoai mục, khi cây bị bệnh nhổ cả bầu đất tiêu huỷ. - Chăm sóc cây con theođúng quy trình kỹ thuật. Thường xuyên phá váng, đảo bầu, làm cỏ, điều chỉnh độ che bóng thích hợp. VƯ phải có hệ thống tưới tiêu tốt. Gieo ươm cây trong bầu túi nilon Không tận dụng các bầu đất mà cây đã chết do bệnh hại rễ để dùng lại. Phun thuốc hoá học phòng trừ thường xuyên bằng dd Boordeuax 1% 10 – 15 ngày/lần.