Bước đầu nghiên cứu ảnh hưởng của đất bị nhiễm kim loại nặng (Chì: Pb) đến thành phần loài và 1 số đặc điểm

më ®Çu §Êt lµ mét hÖ sinh th¸i hoµn chØnh, trong ®Êt cã chøa c¸c nh©n tè v« sinh vµ h÷u sinh. Nh©n tè h÷u sinh bao gåm: Sinh vËt s¶n xuÊt lµ c¸c loµi thùc vËt, sinh vËt tiªu thô vµ ph©n huû lµ c¸c loµi ®éng vËt ®Êt, nÊm vµ vi sinh vËt. Trong cÊu tróc hÖ ®éng vËt ®Êt, nhãm ch©n khíp bÐ (Microarthropoda) víi kÝch th­íc c¬ thÓ nhá bÐ (0,1 – 0,2 ®Õn 2 -3 mm) th­êng chiÕm ­u thÕ vÒ sè l­îng so víi c¸c nhãm kh¸c. Hai ®¹i diÖn chÝnh cña chóng lµ nhãm Ve bÐt (Arachnida:Acarina) vµ bä nh¶y (Insecta: Collembola). Bä nh¶y lµ mét trong nh÷ng nhãm ch©n khíp nguyªn thuû sèng ë ®Êt. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ vµ sinh th¸i, sinh häc bä nh¶y. Cho ®Õn nay ®· cã h¬n 7000 loµi bä nh¶y ®­îc m« t¶ vµ hµng n¨m l¹i cã thªm hµng chôc loµi míi ®­îc c«ng bè. Bä nh¶y rÊt nh¹y c¶m víi sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè m«i tr­êng. V× vËy trªn c¬ së ph©n tÝch cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh l­îng, cÊu tróc ­u thÕ cña bä nh¶y sÏ h×nh dung ®­îc sù thay ®æi, diÔn thÕ sinh th¸i ë khu vùc nghiªn cøu vµ cã thÓ sö dông chóng nh­ nh÷ng chØ thÞ sinh häc tin cËy khi ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng, chÊt l­îng ®Êt hoÆc ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè nh©n t¸c ®Õn m«i tr­êng ®Êt. Nh×n chung, trong vµi chôc n¨m trë l¹i ®©y, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ bä nh¶y vµ c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng ë ®Êt, khai th¸c theo h­íng sö dông chóng nh­ nh÷ng chØ thÞ sinh häc cËp nhËt trong vÊn ®Ò kh«i phôc vµ b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt, kiÓm so¸t vµ b¶o vÖ m«i tr­êng ®Êt, ng¨n ch¨n sù ph¸ ho¹i bëi c¸c ho¹t ®éng nh©n t¸c d­íi mäi h×nh thøc kh¸c nhau hoÆc sö dông chóng nh­ mét trong t¸c nh©n sinh häc, c¶i t¹o vµ n©ng cao chÊt l­îng ®Êt ®­îc c«ng bè kh¸ nhiÒu trong c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh hoÆc héi nghÞ khoa häc khu vùc hay quèc tÕ. ViÖc nghiªn cøu bä nh¶y ë ViÖt Nam ®· b­íc ®Çu ®­îc quan t©m vµ tiÕn hµnh trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn, ë c¸c kiÓu sinh c¶nh kh¸c nhau vµ th­êng tËp trung vµo c¸c h­íng: Nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc vµ khu hÖ, nghiªn cøu vÒ c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i, nghiªn cøu vÒ vai trß chØ thÞ sinh häc cña bä nh¶y trong m«i tr­êng ®Êt, nghiªn cøu vÒ ¶nh h­ëng cña mét sè t¸c nh©n: nång ®é axit (pH), chÊt ®éc ho¸ häc (Dioxin), mét sè ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬, mét sè ph­¬ng thøc canh t¸c, sö dông ®Êt, líp th¶m phñ thùc vËt…®Õn cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh l­îng bä nh¶y. Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu møc ®é ¶nh h­ëng cña ®Êt bÞ nhiÔm kim lo¹i nÆng ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña bä nh¶y cßn lµ vÊn ®Ò míi. V× vËy, chóng t«i ®· chän ®Ò tµi “ B­íc ®Çu nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña ®Êt bÞ nhiÔm kim lo¹i nÆng (Ch×: Pb) ®Õn thµnh phÇn loµi vµ mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l­îng cña bä nh¶y (Insecta: Collembola) ë §«ng Mai, x· ChØ §¹o, huyÖn V¨n L©m, tØnh H­ng Yªn”. Môc ®Ých cña ®Ò tµi: Th¨m dß møc ®é ¶nh h­ëng cña ®Êt bÞ nhiÔm kim lo¹i nÆng (Ch×: Pb) ®Õn thµnh phÇn loµi vµ mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh l­îng cña bä nh¶y ë §«ng Mai, huyÖn V¨n L©m, tØnh H­ng Yªn. Néi dung cña ®Ò tµi: - LËp mét danh s¸ch thµnh phÇn loµi bä nh¶y t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ ë khu vùc nghiªn cøu. - Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ph©n bè cña bä nh¶y theo ®iÓm thu mÉu, theo sinh c¶nh vµ theo mïa. Ph¸t hiÖn c¸c loµi bä nh¶y ­u thÕ, phæ biÕn ë khu vùc nghiªn cøu. - §¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h­ëng cña cña ®Êt bÞ nhiÔm ch× (Pb) ®Õn mét sè chØ sè ®Þnh l­îng cña bä nh¶y: sè l­îng loµi, mËt ®é trung b×nh, chØ sè ®a d¹ng, chØ sè ®ång ®Òu ë khu vùc nghiªn cøu. ch­¬ng 1 tæng quan tµi liÖu 1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y trªn thÕ giíi Bä nh¶y (Collembola) - nhãm ®éng vËt ch©n khíp cì hiÓn vi thuéc líp s©u bä (Insecta), ngµnh ch©n khíp (Arthropoda) ®· ®­îc biÕt ®Õn c¸ch ®©y rÊt l©u. §a sè chóng cã kÝch th­íc kho¶ng 1 mm - 2 mm. Cã mét sè ®¹i diÖn víi chiÒu dµi ®Õn 5 – 9 mm (Morulina, Tomocerus…) vµ mét sè loµi kh¸c cã kÝch th­íc rÊt nhá: 0,2 – 0,7 mm (Neelidae…). C¬ thÓ bä nh¶y chia lµm 3 phÇn: §Çu, ngùc gåm 3 ®èt vµ bông gåm 6 ®èt . §Çu mang ®«i r©u (tõ 4 - 6 ®èt) cã c¬ quan thô c¶m ë ®èt r©u thø 3 vµ ë gèc r©u, tr­íc vÕt m¾t. Ba ®èt ngùc mang 3 ®«i ch©n. §èt bông I mang phÇn phô gäi lµ èng bông. PhÇn phô ë ®èt bông III lµ quai mãc (gåm mét sè r¨ng vµ 1 l«ng ë gèc), ®èt bông IV mang ch¹c nh¶y (c¬ quan gióp bä nh¶y vËn ®éng). §Ó ph©n biÖt bä nh¶y víi c¸c ®¹i diÖn ch©n khíp kh¸c, chñ yÕu dùa vµo mét sè ®Æc ®iÓm: - KÝch th­íc: th­êng tõ 0,3 – 3 mm - H×nh d¹ng: gåm 3 phÇn ®Çu, ngùc, bông. Bông gåm 6 ®èt. PhÇn kÕt thóc th©n th­êng cã l«ng d¹ng gai nhän, ch¹c nh¶y ng¾n hoÆc dµi, cã ®ñ 3 cÆp ch©n ë phÇn ngùc. Th©n th­êng phñ l«ng hay v¶y, kh«ng cã c¸nh. Gi÷a ngùc vµ bông kh«ng th¾t l¹i. R©u th¼ng cã tõ 4 – 6 ®èt [10, 20, 21, 35]. Loµi bä nh¶y ®Çu tiªn ®­îc miªu t¶ ë Thôy §iÓn n¨m 1758 lµ Podura viridis, Linne. Vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo, cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng quan t©m tíi bä nh¶y nh­ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Muller, 1776; Templeta, 1835; Brauer, 1869; Lubbock, 1870; Sheaffer, 1899…nh­ng c¸c c«ng tr×nh nµy míi dõng l¹i ë møc ®é thèng kª miªu t¶ loµi míi [21]. Cho ®Õn nay, hai c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ bä nh¶y ®­îc coi lµ c¬ b¶n vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ “Khu hÖ bä nh¶y cña Ch©u ¢u” cña Gisin, 1960 vµ “Bä nh¶y Ba Lan trong mèi liªn hÖ víi khu hÖ bä nh¶y thÕ giíi” cña Stach (1947 - 1963) [21, 35]. VÒ mÆt sinh häc bä nh¶y, cã Butcher et al, 1971, Cassagnau, 1969b -1971a; Massousd, Pinot, 1973; Tamura; Mihara, 1977, 1981, Varshav, 1984… lµ c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u nghiªn cøu lÜnh vùc nµy. Nh÷ng nghiªn cøu cho thÊy tÝnh ®Æc tr­ng nguyªn thuû cña bä nh¶y thÓ hiÖn ë lèi sinh s¶n mµ sù thô tinh x¶y ra kh«ng cã sù giao phèi bªn trong c¬ thÓ. Sù ph¸t triÓn cña bä nh¶y tõ lóc në ®Õn lóc chÕt ®i th­êng chØ ph©n biÖt 2 giai ®o¹n: giai ®o¹n non (tr­íc lóc tr­ëng thµnh) vµ giai ®o¹n tr­ëng thµnh [10, 21]. Bä nh¶y c­ tró réng kh¾p bÒ mÆt tr¸i ®Êt vµ liªn quan ®Õn tÊt c¶ c¸c kiÓu ®Êt, c¸c kiÓu th¶m thùc vËt. Mét trong nh÷ng n¬i sinh sèng chñ yÕu cña chóng lµ líp th¶m vôn thùc vËt trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt. Chóng thÝch øng víi chÕ ®é ®Êt ®a d¹ng nhÊt vµ nhiÒu loµi cã thÓ sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cùc k× bÊt lîi cña m«i tr­êng. Khi nghiªn cøu vÒ ¶nh h­ëng cña ®éng vËt ®Êt tíi qu¸ tr×nh ph©n huû vôn h÷u c¬, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cho thÊy bä nh¶y kh«ng chØ lµ nh©n tè ®Çu tiªn ph©n huû líp th¶m thùc vËt mµ cßn lµ nh©n tè thø hai ph©n huû dùa trªn sù ph©n huû cña c¸c nhãm ®éng vËt kh¸c nh­ giun ®Êt, nhiÒu ch©n…lµm t¨ng l­îng mïn ®­îc t¹o thµnh (N. Chernova, 1988, S.Stebaeva, 1988) [10, 20]. Cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu lùa chän nhãm ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng ë ®Êt kh¸c nhau lµm sinh vËt chØ thÞ sinh häc, phôc vô c¸c môc ®Ých b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ sù trong s¹ch cña m«i tr­êng ®Êt. KÕt qu¶ nghiªn cøu cã thÓ t×m thÊy trong c¸c c«ng tr×nh cña Vander Bund (1965), Ghilarov (1965, 1975, 1984…), Vilkemaa et al. (1986), Tarashchuk (1995), Paoleti et al. (1995), Kuznetsova (1994), Chidzicke et al. (1994) [17, 21, 31, 38, 41, 43]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu nhµ khoa häc th­êng tËp trung vµo c¸c h­íng nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt nh­ nh÷ng sinh vËt chØ thÞ cho møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬…« nhiÔm dÇu, chÊt phãng x¹, kim lo¹i nÆng,…nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho chÊt l­îng ®Êt trong ®iÒu kiÖn ®« thÞ ho¸, nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho møc ®é t¸c ®éng cña con ng­êi vµo m«i tr­êng ®Êt rõng tù nhiªn. Sö dông ®éng vËt ®Êt nh­ chØ thÞ cho kiÓu ®Êt, kiÓu c¶nh quan…[31, 32, 33, 34, 35, 40]. C¸c t¸c gi¶ n­íc ngoµi ®Òu cã nh©n xÐt: Cã thÓ sö dông ®éng vËt ®Êt nh­ nh÷ng chØ thÞ sinh häc nh¹y c¶m, tin cËy khi ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, ph©n bãn c¸c lo¹i…(Vander Bund, 1965; Utrobina et al., 1984; Paoleti et al., 1995) [21, 41]. CÊu tróc quÇn x· bä nh¶y ph¶n ¸nh kh¸ râ nÐt sù nhiÔm ®éc dÇu vµ cã thÓ sö dông chóng kh«ng chØ cho møc ®é vµ thêi gian nhiÔm ®éc mµ cßn cho c¶ giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh phôc håi ®Êt (Utrobina et al., 1984). Sù c­ tró cña bä nh¶y cã thÓ lµ chØ thÞ sinh häc chÆt chÏ cho ®iÒu kiÖn cña ®Êt, ®ång thêi soi s¸ng h­íng khëi ®Çu cña sù biÕn ®æi rÊt l©u tõ tr­íc khi cã líp phñ thùc vËt cã ph¶n øng (Chernova, 1988, Taraschuk, 1995…) [10, 43]; Nh÷ng ph¶n øng cña bä nh¶y , Acarina ®èi víi ho¸ chÊt ®éc cã thÓ sö dông lµm chØ thÞ tèt, thËm chÝ chØ víi c¸c vÕt cña chÊt nµy trong ®Êt (Suberta, 1988, Chernova, 1988) [10]; ®Æc tÝnh phøc t¹p vµ ®éng th¸i quÇn x· ch©n khíp bÐ cã thÓ sö dông nh­ nh÷ng chØ thÞ xa vÒ h­íng cña qu¸ tr×nh phôc håi trªn nh÷ng vïng ®Êt bÞ vi ph¹m (Eijsackers, 1983) [34]. §èi víi nh÷ng thay ®æi bÊt k× cña ®iÒu kiÖn m«i tr­êng sèng dï lµ nhá bÐ còng th­êng dÉn ®Õn nh÷ng ph¶n øng kh¸ nh¹y c¶m vµ kh¸ râ rÖt cña cÊu tróc quÇn x· ch©n khíp bÐ ë ®Êt (Cornabg, 1995; Eijsackers, 1983) [32, 34]. CÊu tróc cña nhãm bä nh¶y nh­ chØ thÞ sinh häc cho c¸c ®iÒu kiÖn cña c©y trång trong khu vùc ®« thÞ ( Kuznetzova, 1994, Chidzicke et al., 1994). Bä nh¶y lµ c¸c ®¹i diÖn sèng trong c¸c khoang hèc ë ®Êt vµ ë líp th¶m trªn bÒ mÆt ®Êt, lµ nh÷ng ®èi t­îng nh¶y c¶m víi m«i tr­êng « nhiÔm bëi kim lo¹i nÆng. C¸c nghiªn cøu vÒ ¶nh h­ëng cña Cadimi, kÏm, ®ång ®Õn nhãm ®èi t­îng nµy ®· ®­îc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. KÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu cho thÊy nh÷ng ¶nh h­ëng thÓ hiÖn râ h¬n, th«ng qua thøc ¨n chøa nång ®é kim lo¹i cao h¬n ë ®Êt bÞ nhiÔm ®éc bëi kim lo¹i nÆng. MÆt kh¸c, thøc ¨n chÝnh cña bä nh¶y lµ nÊm, mµ nÊm l¹i cã kh¶ n¨ng tÝch lòy kim lo¹i nÆng ë nång ®é cao [39, 40]... Cã thÓ thÊy lÞch sö nghiªn cøu bä nh¶y ®· cã tõ rÊt l©u trªn thÕ giíi vµ ®­îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng c¶ vÒ khu hÖ, sinh häc sinh th¸i vµ vai trß chØ thÞ. Nh­ng ë ViÖt Nam th× h­íng nghiªn cøu vÒ nhãm nµy míi chØ b¾t ®Çu trong thêi gian gÇn ®©y. 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam, c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ bä nh¶y ®Çu tiªn lµ cña c¸c t¸c gi¶ n­íc ngoµi ®ã lµ c«ng tr×nh cña Denis vµ Delamare – Deboutellvile c«ng bè n¨m 1948 . Denis ®· ®­a ra danh s¸ch 17 loµi bä nh¶y ViÖt Nam do Dawydoff thu thËp tõ c¸c ®Þa ph­¬ng nh­ VÜnh Phóc, §¾c L¾c, §µ N½ng, T©y Nguyªn [21]. N¨m 1965, riªng t¹i Sapa (Lµo Cai), J. Stach – Nhµ ®éng vËt häc ng­êi Ba Lan ®· ®­a ra danh s¸ch 30 loµi bä nh¶y thuéc 22 gièng, 9 hä. Trong ®ã cã 20 loµi míi cho khu hÖ ViÖt Nam vµ 10 loµi míi cho khoa häc [21]. Tõ n¨m 1975, c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ nhãm Microarthropoda (nhãm ch©n khíp bÐ) vµ c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng kh¸c ë ®Êt míi b¾t ®Çu ®­îc c¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam tiÕn hµnh kh¸ ®ång bé trªn c¸c vïng miÒn ®Êt n­íc. Tõ n¨m 1979, ®Õn nay ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu ®ît ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ bä nh¶y ®· ®­îc thùc hiÖn, tËp trung vµo mét sè v­ên quèc gia (VQG), khu b¶o tån thiªn nhiªn (KBTTN) hoÆc ë mét sè vïng, miÒn, khu vùc kh¸c nhau, tr¶i dµi tõ B¾c vµo Nam nh­: VQG Tam §¶o, VQG C¸t Tiªn (2002 - 2004), VQG C¸t Bµ (2005 - 2006), VQG Ba BÓ (2002), KBTTN Na Hang, Tuyªn Quang (2002 -2003), KBTTN §akrong, Qu¶ng TrÞ (2002 -2003), KBTTN Th­îng TiÕn, Hßa B×nh (2005), khu vùc miÒn Trung, Nam Trung Bé vµ Nam Bé (2004 -2006), khu vùc phÝa T©y Qu¶ng Nam, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn - HuÕ (2008)...Trong thêi gian tõ 1995 - 2005, ®· miªu t¶ vµ c«ng bè 27 loµi bä nh¶y míi cho khoa häc vµ bæ sung thªm h¬n 50 loµi míi cho khu hÖ bä nh¶y ViÖt Nam [9, 15, 16, 19, 23, 24]. VÒ ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc: Lµ mét néi dung quan träng ®­îc thùc hiÖn ®ång thêi víi viÖc nghiªn cøu khu hÖ Bä nh¶y ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm ®iÒu tra thùc ®Þa. C¸c chØ sè: mËt ®é quÇn thÓ (®é phong phó), tû lÖ phÇn tr¨m c¸c nhãm d¹ng sèng, c¸c nhãm sinh th¸i, c¸c nhãm loµi ­u thÕ, phæ biÕn vµ cÊu tróc ­u thÕ, ®é tËp trung loµi (G), ®é ­u thÕ (D), ®é th­êng gÆp (C), chØ sè ®a d¹ng Shannon - Weaner (H’), chØ sè ®ång ®Òu Pielou (J'), chØ sè t­¬ng ®ång thµnh phÇn loµi Jaccard (S), Sorensen (q)...®Òu ®­îc ph©n tÝch ®¸nh gi¸. KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c chØ sè nµy cho phÐp h×nh dung ®­îc t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ mèi quan hÖ h÷u c¬ cña bä nh¶y víi c¸c ®iÒu kiÖn sèng cña m«i tr­êng n¬i nghiªn cøu. Tõ ®ã, ph¸t hiÖn c¸c quy luËt chi phèi sù ph©n bè, sù h×nh thµnh cÊu tróc nhãm ph¶n ¸nh møc ®é ¶nh h­ëng cña nh÷ng nh©n tè sinh th¸i ®Õn møc ®é ®a d¹ng loµi, ®Õn sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn hay sù tiªu vong cña quÇn x· sinh vËt. VÒ vai trß chØ thÞ sinh häc: B­íc ®Çu ®· nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña mét sè nh©n tè nh­ nång ®é axit (pH), chÊt ®éc hãa häc (Dioxin), mét sè hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬, mét sè ph­¬ng thøc canh t¸c, sö dông ®Êt, líp th¶m phñ thùc vËt...®Õn cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh l­îng bä nh¶y. Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c ph¶n øng cña bä nh¶y, thÓ hiÖn qua sù biÕn ®æi c¸c gi¸ trÞ chØ sè ®Þnh l­îng: thµnh phÇn vµ sè l­îng loµi, tû lÖ c¸c nhãm ­u thÕ, ®é phong phó vµ chØ sè ®a d¹ng, chØ sè ®ång ®Òu, chØ sè t­¬ng ®ång vÒ thµnh phÇn loµi v.v. c¸c t¸c gi¶ ®· ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nguyªn nh©n vµ møc ®é ¶nh h­ëng cña yÕu tè m«i tr­êng ®Õn bä nh¶y, ®Õn chÊt l­îng ®Êt n¬i nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt viÖc sö dông bä nh¶y nh­ mét c«ng cô kiÓm tra sinh th¸i khi ®¸nh gi¸ chÊt l­îng ®Êt n¬i nghiªn cøu vµ nh­ chØ thÞ sinh häc nh¹y c¶m ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c ®éng cña con ng­êi ®Õn m«i tr­êng ®Êt vµ n­íc, t×nh tr¹ng « nhiÔm, tho¸i hãa ®Êt bëi c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh. Cã thÓ tãm t¾t mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu chÝnh theo h­íng nµy: - T¸c ®éng cña hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt nãi chung (trong ®ã cã thuèc trõ s©u, diÖt cá), ®Æc biÖt lµ thuèc thuéc nhãm l©n h÷u c¬, cacbonat ®· lµm gi¶m sè l­îng loµi, gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña hÖ sinh vËt ®Êt. Thuèc trõ s©u dï sö dông ë nång ®é vµ chu kú nµo còng lµm thay ®æi cÊu tróc quÇn x· cña hÖ ®éng vËt ®Êt vµ cÊu tróc ­u thÕ cña nhãm ch©n khíp. ViÖc ph¸ vì vµ thay ®æi cÊu tróc nµy dÉn ®Õn sù gia t¨ng v­ît tréi sè l­îng c¸ thÓ cña mét hay vµi loµi h¹t nh©n, mµ mËt ®é cña c¶ quÇn x· ®éng vËt ®Êt ®­îc quy ®Þnh bëi chÝnh c¸c loµi nµy. Trong nghiªn cøu sinh th¸i häc chØ thÞ, viÖc xuÊt hiÖn sù ­u thÕ bÊt th­êng trong cÊu tróc quÇn x· ®éng vËt ®­îc xem xÐt nhù mét chØ sè x¸c ®Þnh møc ®é tho¸i hãa cña m«i tr­êng ®Êt (E. Chidzicke, E. Shibinska, 1994)) [25, 26]. - Nghiªn cøu thùc ®Þa ë khu vùc c«ng ty Suppephotphat vµ hãa chÊt L©m Thao (Phó Thä) n¨m 2000-2001 cho thÊy: §Êt bÞ nhiÔm ®éc axit dï Ýt hay nhiÒu ®Òu lµm suy gi¶m sè l­îng loµi, mËt ®é, sinh khèi vµ chØ sè ®a d¹ng loµi (H') cña bä nh¶y vµ giun ®Êt. C¸c t¸c gi¶ ®Ò xuÊt cã thÓ sö dông 2 tham sè lµ gi¸ trÞ chØ sè ®a d¹ng loµi bä nh¶y (H’)vµ sù cã mÆt hay v¾ng mÆt cña Cyphoderus javanus (thuéc bä nh¶y), cña Pheretima robusta (thuéc giun ®Êt) nh­ c«ng cô ®¸nh gi¸ møc ®é nhiÔm ®é ®Êt bëi axit [25]. - Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña chÊt ®éc hãa häc (Dioxin) ®Õn bä nh¶y vµ giun ®Êt ë khu vùc A L­íi (Thõa Thiªn - HuÕ ) vµ M· §µ (§ång Nai) trong thêi gian 2000 -2004 cho thÊy: CÊu tróc ­u thÕ cña bä nh¶y ë sinh c¶nh tr¶ng cá vµ rõng tù nhiªn khu vùc A L­íi, M· §µ mang d¹ng ®Æc tr­ng cho kiÓu m«i tr­êng ®Êt cã chÊt l­îng xÊu hoÆc tho¸i hãa so víi m«i tr­êng ®Êt cña ®iÓm ®èi chøng (khu BTTN §akrong vµ VQG C¸t Tiªn) [22, 25]. - Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña ph©n bãn víi c¸c c«ng thøc bãn kh¸c nhau trªn nÒn ®Êt b¹c mµu t¹i HiÖp Hßa, B¾c Giang ®Õn c¸c nhãm ch©n khíp ë ®Êt ®· cho thÊy: khi ®Êt ®­îc ®Çu t­ c¸c lo¹i ph©n bãn vµ s¶n phÈm phô (th©n, l¸ ng«, ®Ëu cña vô tr­íc) nãi chung ®Òu lµm t¨ng sè l­îng loµi, mËt ®é vµ lµm thay ®æi sù ph©n bè theo ®é s©u thay ®æi tû lÖ c¸c nhãm ­u thÕ vµ phæ biÕn [18, 26]. - ¶nh h­ëng cña ph©n bãn vi sinh vËt ®Õn ®a d¹ng ®éng vËt ®Êt ®· ®­îc ®iÒu tra ë vïng trång chuyªn canh rau Gia Xuyªn, Gia Léc, H¶i D­¬ng (2004 -2006), ë vïng trång chuyªn trång lóa cña 5 huyÖn (Nam §Þnh) (2005 - 2007), ë ®Êt trång ®Ëu t­¬ng x· B¶o HiÖu, Yªn Thñy (Hßa B×nh) (2004 -2005) còng ®i ®Õn kÕt luËn: ph©n bãn vi sinh cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi hÖ sinh vËt ®Êt, tíi bä nh¶y, lµm sè l­îng loµi ­a thÝch víi lo¹i ph©n nµy vµ gia t¨ng sè l­îng (Gia Xuyªn, B¶o HiÖu), nh­ng mÆt kh¸c, ph©n vi sinh vµ c¸ch ch¨m sãc c©y trång theo IBM còng lµm gi¶m mét phÇn tÝnh ®a d¹ng loµi, gi¶m tÝnh ®ång ®Òu cña c¶ quÇn x· (B¶o HiÖu) [4, 5, 27, 28]. - §Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña c¸c ph­¬ng th­c khai th¸c, sö dông ®Êt ®Õn hÖ ®éng vËt ®Êt, nhiÒu ®ît ®iÒu tra ®· ®­îc thùc hiÖn ë vïng ®Öm VQG Tam §¶o (Phóc Yªn, VÜnh Phóc) víi c¸c d¹ng sinh c¶nh: rõng tù nhiªn khoanh nu«i, n­¬ng rÉy bá hoang sau vµi vô trång c©y ng¾n ngµy, ®åi trång c©y ¨n qu¶ l©u n¨m, ®Êt n«ng nghiÖp thuÇn, v­ên quanh nhµ ë...Trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®Êt dèc miÒn nói phÝa B¾c ®· ®iÒu tra thu mÉu t¹i Hßa B×nh, Yªn B¸i, B¾c C¹n, S¬n La, Hßa B×nh lµ nh÷ng ®iÓm thÝ nghiÖm trång c©y l­¬ng thùc ng¾n ngµy víi c¸c m« h×nh thÝ nghiÖm kh¸c nhau: ®Êt cã phñ x¸c h÷u c¬: th©n, l¸ ng« + l¸ mÝa; th©n ng«; th©n, l¸ ng«...(S¬n ThÞnh, Yªn B¸i; Na R×, B¾c C¹n; Cß Nßi, S¬n La); ®Êt phñ líp th¶m thùc vËt t­¬i: c©y l¹c d¹i (n«ng tr­êng Sao §á, x· Phiªng Lu«ng, Méc Ch©u, S¬n La); ®Êt t¹o tiÓu bËc thang (Na R×, B¾c C¹n); ®Êt trång c©y ®¬n lo¹i: ng«, mÝa, s¾n hay trång xen 2, 3 lo¹i c©y víi nhau (Yªn Thñy, Hßa B×nh; ChiÒng Mai, S¬n La) v. v. Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch dÉn liÖu thu ®­îc, c¸c t¸c gi¶ ®· nhËn xÐt: Víi kü thuËt t¹o tiÓu bËc thang vµ phñ x¸c h÷u c¬, gi¸ trÞ c¸c chØ sè ®Þnh l­îng cña bä nh¶y vµ giun ®Êt ë ®iÓm thÝ nghiÖm ®Òu lín h¬n so víi ®èi chøng. Víi kü thu©t trång xen, trång phñ th¶m thùc vËt t­¬i: gi¸ trÞ c¸c chØ sè ®Þnh l­îng cña 2 nhãm ®éng vËt ®Êt nªu trªn ë c¸c l« thÝ nghiÖm còng lín h¬n so víi ®èi chøng. Nh­ vËy, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt t¹o tiÓu bËc thang, phñ x¸c thùc vËt kh« hoÆc t­¬i, kü thuËt trång xen l¹c, xen ®Ëu hay kÕt hîp 2 - 3 lo¹i c©y víi nhau ë ®Êt b»ng hay ®Êt dèc canh t¸c n«ng nghiÖp ®· cã ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn ho¹t tÝnh sinh häc ®Êt hoÆc b»ng viÖc cung cÊp, bæ sung thªm nguån dinh d­ìng cho ®Êt, t¹o thªm nhiÒu æ sinh th¸i, n¬i Èn nÊp míi hoÆc b»ng c¸ch c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i tr­êng sinh th¸i thuËn lîi cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l­îng loµi, mËt ®é, sinh khèi vµ tÝnh ®a d¹ng loµi cña hÖ sinh vËt ®Êt. Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nµy còng cã mÆt h¹n chÕ, phÇn nµo t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ®é ®ång ®Òu cña quÇn x· (chØ sè ®ång ®Òu J' cã chiÒu h­íng gi¶m ë ®Êt phñ x¸c h÷u c¬), lµm tÝnh æn ®Þnh cña quÇn x· kh«ng cao [4, 15, 28]. - ¶nh h­ëng cña ph©n l©n, kali bãn víi liÒu l­îng kh¸c nhau ®Õn bä nh¶y trªn ®Êt trång mÇu còng ®· ®­îc nhãm NguyÔn ThÞ Thu Anh vµ céng sù ®iÒu tra ë Gia L©m (2006 - 2007)vµ ®i ®Õn nhËn xÐt: víi c¸c liÒu l­îng l©n bãn kh¸c nhau tõ thÊp ®Õn cao, nh×n chung ®Òu ¶nh h­ëng ®Õn khu hÖ sinh vËt ®Êt, lµm thay ®æi cÊu tróc ­u thÕ cña ®éng vËt ch©n khíp bÐ ë ®Êt. Bãn l©n víi liÒu l­îng 60 kg P2O5/ 1 ha vµ bãn kali víi liÒu 90 kg/ 1 ha lµ thÝch hîp nhÊt, võa gi÷ ®­îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña khu hÖ ®éng vËt ®Êt mµ c©y trång còng cho n¨ng suÊt cao [6, 7]. N¨m 2005, Vò ThÞ Liªn vµ céng sù nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña kiÓu th¶m thùc vËt ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þnh c­ cña bä nh¶y ë ®Êt rõng S¬n La, ®· thèng kª ®­îc 43 loµi, thuéc 28 gièng, 12 hä. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng ba kiÓu th¶m thùc vËt cã ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þnh c­ cña bä nh¶y, thÓ hiÖn ë sù thay ®æi ®é lín gi¸ trÞ c¸c chØ sè sinh häc nh­: sè l­îng loµi, mËt ®é trung b×nh, chØ sè ®a d¹ng, ®­êng cong ­u thÕ. Trong 3 kiÓu th¶m rõng ë tØnh S¬n La, rõng thø sinh lµ kiÓu th¶m ®¶m b¶o cã ®iÒu kiÖn sèng tèt h¬n cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña bä nh¶y so víi 2 kiÓu th¶m cßn l¹i: tr¶ng c©y bôi vµ tr¶ng cá [16]. Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ nªu trªn míi chØ lµ nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu, cßn h¹n chÕ vÒ néi dung vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu, mang tÝnh chÊt th¨m dß, ®Þnh h­íng. RÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chØ thÞ sinh häc vµ sö dông ®éng vËt ®Êt nãi chung, bä nh¶y nãi riªng lµm sinh vËt chØ thÞ ®ßi hái ph¶i ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu trong thêi gian tíi. Ch­¬ng 2 §èi t­îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu Bä nh¶y (Collembola) – ®éng vËt ch©n khíp cì hiÓn vi, thuéc líp c«n trïng (Insecta), ngµnh ch©n khíp (Arthropoda) sèng trong m«i tr­êng ®Êt. 2.2. Thêi gian nghiªn cøu Tõ th¸ng 3 n¨m 2006 ®Õn th¸ng 8 n¨m 2007, víi 4 ®ît ®iÒu tra thùc ®Þa: - Th¸ng 3 n¨m 2006: Thu mÉu ®ît 1 (t­¬ng øng víi mïa kh«). - Th¸ng 8 n¨m 2006: Thu mÉu ®ît 2 (t­¬ng øng víi mïa m­a). - Th¸ng 3 n¨m 2007: Thu mÉu ®ît 3 (t­¬ng øng víi mïa kh«). - Th¸ng 8 n¨m 2007: Thu mÉu ®ît 4 (t­¬ng øng víi mïa m­a) C¸c kho¶ng thêi gian gi÷a c¸c ®ît thu mÉu chóng t«i tiÕn hµnh läc vµ ph©n tÝch mÉu, xö lý sè liÖu t¹i phßng Sinh th¸i m«i tr­êng ®Êt, viÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt ®Êt, Hµ Néi. 2.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu Lµng §«ng Mai, x· ChØ §¹o, huyÖn V¨n L©m, tØnh H­ng Yªn -lµng t¸i chÕ ch× víi 4 lß t¸i chÕ ch× quy m« lín vµ mét sè x­ëng s¬ chÕ ¾c quy ®· qua sö dông. MÉu ®­îc thu thËp t¹i 8 ®iÓm kh¸c nhau theo s¬ ®å: S¬ ®å thu mÉu
 Chó thÝch: §iÓm 1: Khu vùc lß nÊu ch×. §iÓm 2A: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ h­íng Nam. §iÓm 2B: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ h­íng B¾c. §iÓm 3: Khu vùc ®Êt cá hoang tù nhiªn thuéc xãm Ngäc, L¹c §¹o (c¸ch lß nÊu ch× 4 km vÒ h­íng T©y-®iÓm thu mÉu ®èi chøng, kh«ng cã ho¹t ®éng t¸i chÕ ¾c quy) §iÓm 4: V­ên quanh nhµ (c¹nh ®iÓm s¬ chÕ ¾c quy t¹i hé gia ®×nh). §iÓm 5: V­ên quanh nhµ thuéc hé gia ®×nh kh«ng s¬ chÕ ¾c quy (c¸ch ®iÓm 4 lµ 1000m). §iÓm 6A: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ h­íng T©y. §iÓm 6B: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ h­íng §«ng. 2.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu Lµng §«ng Mai thuéc x· ChØ §¹o, huyÖn V¨n L©m, n»m ë phÝa B¾c cña tØnh H­ng Yªn, c¸ch quèc lé sè 5 kho¶ng 7 – 8 km. §©y lµ lµng t¸i chÕ ch× chñ yÕu cña x· ChØ §¹o. 2.4.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn - §Þa h×nh: Kh«ng cã rõng nói, biÓn, ®¶o, lµ khu vùc ®ång b»ng thuÇn nhÊt. - KhÝ hËu: Nh×n chung khÝ hËu ë ®©y ®ång nhÊt víi khÝ hËu cña vïng ®ång b»ng B¾c Bé, víi l­îng m­a trung b×nh trong n¨m 1500 – 1900mm vµ th­êng tËp trung vµo c¸c th¸ng 7, 8, 9. - §é Èm: §é Èm trung b×nh lµ 80%, ph©n bè t­¬ng ®èi ®Òu trong c¸c th¸ng cña n¨m. - NhiÖt ®é: NhiÖt ®é trung b×nh n¨m lµ 240C, kho¶ng 70 – 120 ngµy trong n¨m cã nhiÖt ®é thÊp h¬n 200C, kho¶ng 245 – 175 ngµy trong n¨m cã nhiÖt ®é cao h¬n 200C. NhiÖt ®é trung b×nh cao nhÊt ®¹t 32,20C vµo c¸c th¸ng 6, 7. NhiÖt ®é trung b×nh thÊp nhÊt lµ 13,90C vµo c¸c th¸ng 1, 2. - §Æc ®iÓm thæ nh­ìng: §Êt cña khu vùc nghiªn cøu thuéc nhãm ®Êt phï sa kh«ng ®­îc båi ®¾p hµng n¨m do s«ng §uèng t¹o thµnh. Lo¹i ®Êt nµy cã ®Æc ®iÓm lµ: + §Êt cã ph¶n øng trung tÝnh do tÝnh chÊt phï sa ho¸ vµ qu¸ tr×nh th©m canh trång lóa n­íc. + §Êt cã hµm l­îng mïn cao. + §Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi lµ thÞt nÆng, giµu sÐt, hµm l­îng mïn cao nªn ®Êt nµy cã dung tÝch hÊp phô cao (b¶ng 1) [19, 29]. 2.4.1.2. T×nh h×nh kinh tÕ x· héi t¹i lµng §«ng Mai Lµng §«ng Mai hiÖn cã 600 hé, 2300 nh©n khÈu, sè lao ®éng n«ng nghiÖp kho¶ng 800 ng­êi. Nh×n chung, ®êi sèng cña ng­êi d©n hiÖn nay vÉn chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· ®i vµo th©m canh kh¸ cao, th­êng mét n¨m cã 2 vô lóa vµ kho¶ng 30% diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cã thÓ lµm thªm mét vô ®«ng chñ yÕu lµ trång ng«, khoai vµ c¸c lo¹i rau. Ngoµi ra, lµng còng cã mét sè nghÒ phô rÊt ph¸t triÓn nh­ nghÒ t¸i chÕ ch× tõ ¾c quy cò háng. T¸i chÕ ch× ®em l¹i cho nhiÒu hé d©n lµng §«ng Mai ®êi sèng kinh tÕ kh¸ gi¶. Song Èn d­íi tÊt c¶ ®iÒu ®ã, kh«ng chØ riªng §«ng Mai mµ cßn nhiÒu th«n kh¸c trong x·, trong huyÖn ®ang tiÒm Èn nhiÒu hiÓm häa ®e do¹ ®Õn m«i tr­êng vµ søc khoÎ con ng­êi [29]. 2.4.1.3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nghÒ t¸i chÕ ¾c quy t¹i lµng §«ng Mai NghÒ nÊu ch× ë §«ng Mai ph¸t triÓn m¹nh nhÊt vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990, s¶n phÈm lµm ra ®­îc cung cÊp cho c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt ¾c quy. Tr­íc n¨m 1998, nh÷ng lß nÊu ch× n»m xen lÉn gi÷a c¸c hé trong th«n. N­íc th¶i, chÊt th¶i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc th¶i trùc tiÕp vµo ®Êt, ao vµ nguån n­íc t¹i ®Þa ph­¬ng. Tõ n¨m 1998 trë l¹i ®©y, do cã sù qu¶n lý cña x·, mét sè hé lµm nghÒ trong lµng bá vèn ®Çu t­ x©y dùng mét lß t¸i chÕ tËp trung gåm 4 lß nÊu ch× lín t¹i mét khu ®Êt ven ®­êng, s¸t c¸nh ®ång lóa c¸ch xa lµng. Còng ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ cña lß nÊu ch× th«ng th­êng, ®ång thêi kh¾c phôc t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng ë lµng nghÒ §«ng Mai. MÆc dï ®· ®­îc c¬ giíi ho¸ nh­ng hÇu hÕt c¸c c«ng ®o¹n trong qu¸ tr×nh t¸i chÕ ¾c quy vÉn sö dông ph­¬ng ph¸p thñ c«ng lµ chñ yÕu, víi quy tr×nh t¸i chÕ ¾c quy gÇn nh­ kh«ng cã g× thay ®æi trong nh÷ng n¨m qua víi hiÖu suÊt t¸i chÕ ®¹t kho¶ng tõ 20% – 60% [29]. 2.4.1.4. Nh÷ng nguy c¬ ®e do¹ cña ho¹t ®éng t¸i chÕ ¾c quy Theo t¸c gi¶ Lª §øc th× sù ph¸t th¶i ch× tõ qu¸ tr×nh t¸i chÕ ch× tõ ¾c quy lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y « nhiÔm ch× ®èi víi m«i tr­êng ®Êt t¹i lµng §«ng Mai. Sè liÖu ph©n tÝch 21 mÉu ®Êt t¹i lµng §«ng Mai cña t¸c gi¶ Lª §øc vµ céng sù ®· cho thÊy c¶ 21 mÉu ®Êt nµy ®Òu cã hµm l­îng ch× v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp tõ 3 – 48 lÇn [11, 12]. Trªn c¬ së ®ã, t¸c gi¶ Lª §øc vµ céng sù kÕt luËn viÖc nÊu t¸i chÕ ch× ®· cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn chÊt l­îng m«i tr­êng ®Êt ë ®©y. T¹i mét sè ®iÓm cña khu vùc lµng nghÒ §«ng Mai hµm l­îng ch× dao ®éng trong kho¶ng 659,83 mg/ kg ®Êt ®Õn 96,456 mg/ kg ®Êt, ®Æc biÖt mÉu trÇm tÝch lªn ®Õn 196,362 mg/kg. Sù « nhiÔm kim lo¹i nÆng ë m«i tr­êng sÏ dÉn ®Õn hµm l­îng c¸c kim lo¹i nµy ®­îc tÝch tô trong c¸c thùc vËt sèng l©n cËn, g©y nguy c¬ khuÕch ®¹i sinh häc theo c¸c m¾t xÝch cña chuçi dinh d­ìng, lµm tæn h¹i søc khoÎ con ng­êi. T¸c gi¶ §Æng ThÞ An vµ céng sù (2005, 2007), Chu ThÞ Hµ vµ cs (2007) nghiªn cøu c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn má kÏm – ch× ë Th¸i Nguyªn vµ t¸i chÕ ch× ë H­ng Yªn ®· ®­a ra kÕt luËn: §Êt ë c¸c khu vùc trªn ®· bÞ nhiÔm ch× vµ Cadimi ë møc rÊt cao. Hµm l­îng ch× rÊt cao trong ®Êt v­ên cña c¸c gia ®×nh t¸i chÕ ch× ë V¨n L©m – H­ng Yªn ( Pb: 7.103 – 15.103 ppm) vµ ®Êt c¸ch khu lß nÊu ch× kho¶ng 20 m (Pb: 2.103 – 104 ppm).ChØ sè « nhiÔm ®Êt bëi ch× ë c¸c khu ruéng trong vßng b¸n kÝnh 300 m so víi lß cao h¬n møc an toµn tõ h¬n 3,5 lÇn tíi 100 lÇn [2, 3]. Hµm l­îng Pb trong ®Êt trång trät tõ 964 ppm ®Õn 7070 ppm (ruéng lóa), tõ 700 ppm ®Õn 3500 ppm (ruéng rau muèng), v­ît xa møc ë ®Êt ®èi chøng (®Êt lóa = 85 ppm, ®Êt rau = 90 ppm). G¹o vµ rau ë khu vùc trªn ®· bÞ nhiÔm ch× ë møc cao, cã thÓ g©y ¶nh h­ëng xÊu tíi søc khoÎ cña ng­êi sö dông [1, 2, 3, 14]. MÆc dï nghÒ nµy t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr­êng vµ søc khoÎ con ng­êi nh­ng trong t×nh h×nh hiÖn nay, t¸i chÕ ë x· ChØ §¹o lµ c«ng viÖc mang tÝnh tÝch cùc gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cho ng­êi d©n, thu hót mét l­îng t­¬ng ®èi lín lao ®éng lóc n«ng nhµn vµ tËn dông ®­îc c¸c chÊt phÕ th¶i. H¬n n÷a, ®©y lµ mét nghÒ ®· ®­îc thõa nhËn lµ mét nghÒ truyÒn thèng. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ tiÕp tôc kÐo dµi m·i t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nh­ hiÖn nay. 2.4.2. Nghiªn cøu ngoµi thùc ®Þa MÉu ®Þnh l­îng thu theo ph­¬ng ph¸p cña Ghilarov, 1975 [13]. C¸c hè ®Þnh l­îng ®­îc ®µo víi kÝch th­íc 5cmx5cmx10cm thu ë tÇng A1 (0 – 10cm) t¹i 8 ®iÓm víi kho¶ng c¸ch kh¸c nhau tÝnh tõ khu vùc lß nÊu vµ t¸i chÕ ch× ra xung quanh.Tõng mÉu ®Êt ®­îc cho vµo tói nilon riªng biÖt vµ buéc chÆt, bªn trong cã nh·n ghi ®ñ ngµy, th¸ng, n¨m thu mÉu, sinh c¶nh vµ ®Þa ®iÓm thu. T¹i mçi ®iÓm lÊy mÉu thu 5 lÇn nh¾c l¹i trong mét ®ît thùc ®Þa. Tæng sè 160 mÉu ®Þnh l­îng ®· thu thËp, ph©n tÝch. 2.4.3. Nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm: - T¸ch ®éng vËt ra khái ®Êt: C¸c mÉu ®Êt thu ë thùc ®Þa vÒ cho vµo r©y, ®Æt trªn phÔu, t¸ch ®éng vËt ra khái ®Êt theo ph­¬ng ph¸p phÔu läc “Berlese - Tullgren”, dùa trªn c¬ së tÝnh h­íng ©m cña ®éng vËt ®Êt, nh÷ng ®éng vËt nµy sÏ chui s©u xuèng khi líp ®Êt phÝa trªn bÞ kh« dÇn. + CÊu t¹o phÔu: PhÔu cã h×nh tam gi¸c, lµm b»ng b×a c¸t t«ng nh½n. §­êng kÝnh miÖng phÔu 25cm, chiÒu dµi phÔu 30 – 35cm. §¸y phÔu cã 1 lç nhá g¾n víi èng nghiÖm, bªn trong phÔu chøa dung dÞch ®Þnh h×nh ®Ó høng mÉu. Trªn miÖng phÔu lµ r©y läc, r©y läc cã ®­êng kÝnh 15cm, thµnh bao quanh r©y läc lµm b»ng s¾t cã chiÒu cao 5cm, phÝa d­íi r©y läc cã g¾n tÊm l­íi läc víi ®­êng kÝnh lç l­íi lµ 1x1mm + §Æt mÉu: Tr­íc khi ®Æt mÉu ph¶i ®¶m b¶o phÔu läc, r©y läc s¹ch, kh«ng cã bôi hoÆc vÇt kh¸c b¸m vµo. §Æt phÔu lªn gi¸, ®¸y phÔu g¾n vµo èng nghiÖm nhá trong cã chøa dung dÞch ®Þnh h×nh (chiÕm kho¶ng 2/3 thÓ tÝch èng nghiÖm) lµ formon 4% hay cån Ethylic 700. Trong èng nghiÖm cã nh·n ghi ®Çy ®ñ ngµy, th¸ng, n¨m, ®Þa ®iÓm vµ sinh c¶nh lÊy mÉu (nÕu 1 sinh c¶nh cã nhiÒu mÉu th× ®¸nh sè thø tù ®Ó dÔ theo dâi). §Êt ®­îc ®Æt trªn bÒ mÆt l­íi. PhÇn ®Êt vôn lät qua lç l­íi ph¶i ®­îc ®æ vµo r©y tr­íc khi ®Æt r©y lªn miÖng phÔu. + Thêi gian läc mÉu: Tuú theo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm vµ kh«ng khÝ n¬i ®Æt mÉu. Víi nhiÖt ®é b×nh th­êng cña phßng, trong kho¶ng 7 ngµy ®ªm lµ cã thÓ thu ®­îc c¸c èng nghiÖm ra ®¸y phÔu. Dïng b«ng nót miÖng èng l¹i, cho vµo trong lä thuû tinh cã chøa formon 4% ®Ó v¶o qu¶n khi ch­a ph©n tÝch. - T¸ch mÉu, cè ®Þnh mÉu vµ chuÈn bÞ tiªu b¶n ®Þnh lo¹i: C¸c èng nghiÖm sau khi thu ®­îc tõ phÔu läc sÏ ®­îc ph©n tÝch dÇn tõng èng nghÞªm (theo tõng sinh c¶nh cô thÓ). §Ó t¸ch, ta ®æ èng nghiÖm ®· thu trªn giÊy läc ®Æt s½n trong ®Üa Petri ®Ó d­íi kÝnh lóp 2 m¾t. Dïng kim nhá chuyÓn nh÷ng c¸ thÓ cÇn tÈy mµu vµo dung dÞch KOH 10%, ng©m kho¶ng 20-30 phót. Quan s¸t khi thÊy mÉu vËt chuyÓn s¾c tè nh¹t dÇn vµ mÉu sÏ duçi ra ë t­ thÕ th¼ng. ViÖc chuyÓn mÉu nh­ v©y ®­îc nh¾c l¹i 1 vµi lÇn cho ®Õn khi mÉu trë nªn trong hoµn toµn (cã thÓ ®un nãng KOH 10% ë nhiÖt ®é 50 – 600C ®Ó rót ng¾n thêi gian tÈy mµu). Qu¸ tr×nh ®Þnh lo¹i s¬ bé: phÇn lín ®­îc tiÕn hµnh trªn lam kÝnh vµ quan s¸t d­íi kÝnh hiÓn vi. Víi c¸c mÉu vËt cÇn kiÓm tra vµ b¶o qu¶n l©u dµi lµm vËt mÉu chuÈn th× ph¶i lµm tiªu b¶n cè ®Þnh b»ng dung dÞch ®Þnh h×nh Svan cã thµnh phÇn: N­íc cÊt: 20ml, Chloralhydrat: 60 gr, G«m arbic: 15 gr, Glucoza:3 gr, axit axetic: 2ml ®Ó lµm tiªu b¶n cè ®Þnh, mÉu vËt sau khi ®­îc tÈy mµu sÏ ®­îc chuyÓn vµo trong giät dung dÞch ®Þnh h×nh ®­îc ®Æt ë gi÷a mét lam kÝnh ph¼ng, sao cho mÉu vËt ph¶i ch×m ngËp trong giät dung dÞch ®Þnh h×nh. Dïng kim nhá chØnh mÉu theo t­ thÕ cÇn quan s¸t sau ®ã dïng lamen máng ®Ëy kÝn. Tiªu b¶n ®¹t yªu cÇu ®ßi hái ph¶i trong vµ kh«ng cã bät khÝ. Dïng giÊy thÊm, thÊm c¸c dung dÞch thõa xung quanh lamen vµ ®Æt ë vÞ trÝ ph¼ng cho ®Õn khi kh« lµ ®­îc. Víi nh÷ng mÉu vËt kh«ng lµm tiªu b¶n cè ®Þnh, sau khi ®Þnh lo¹i sÏ ®­îc chuyÓn vµo èng nghiÖm nhá cã chøa formon 4% hay cån 700 ®Ó b¶o qu¶n (lä to ph¶i ghi nh·n ®Çy ®ñ ®Ó tiÖn theo dâi c¸c mÉu). 2.4.4. Xö lý sè liÖu Sö dông ph­¬ng ph¸p thèng kª trong tÝnh to¸n vµ xö lý sè liÖu (theo Grum C vµ Gorny L., 1993) [43]. C¸c chØ sè ph©n tÝch: + §é ­u thÕ (D):
x 100 Trong ®ã : na – Sè l­îng c¸ thÓ cña loµi a. N – Tæng sè c¸ thÓ cña toµn bé mÉu theo sinh c¶nh hay ®Þa ®iÓm. §é ­u thÕ ®­îc ph©n ra 4 møc sau: (Theo Chernova, 1988) [10]. - RÊt ­u thÕ : > 10,00% - ¦u thÕ: 5 – 9,99% - ¦u thÕ tiÒm tµng: 2 – 4,99% - Kh«ng ­u thÕ: < 2,00% Loµi ­u thÕ lµ nh÷ng loµi cã ®é ­u thÕ ®¹t gi¸ trÞ tõ 5% trë lªn. + §é th­êng gÆp (C):
x 100
Trong ®ã: Na – Sè l­îng mÉu thu cã chøa loµi a. N – Tæng sè l­îng mÉu cña sinh c¶nh nghiªn cøu. Loµi phæ biÕn vµ Ýt gÆp cã gi¸ trÞ ®é th­êng gÆp C víi nh÷ng møc sau: - RÊt phæ biÕn: 75,00 – 100% - Phæ biÕn: 50 – 74,99% - Kh«ng phæ biÕn: 25 – 49,99% - Ýt gÆp (ngÉu nhiªn): < 24,99% + §é ®a d¹ng loµi H’ – ChØ sè Shannon – Weaver
Trong ®ã: S – Sè l­îng loµi. ni – Sè l­îng c¸ thÓ cña loµi thø i. N – Tæng sè l­îng c¸ thÓ trong sinh c¶nh nghiªn cøu. + §é ®ång ®Òu J’ – chØ sè Pielou
Trong ®ã: H’ - §é ®a d¹ng loµi. S: Sè loµi cã trong sinh c¶nh. + §é t­¬ng ®ång q (%) (Sorensen)
Trong ®ã: a – Sè loµi cã ë sinh c¶nh A b – Sè loµi cã trong sinh c¶nh B c – Sè loµi chung cho c¶ A vµ B §Þnh tªn loµi theo c¸c tµi liÖu chuyªn m«n, sö dông c¸c kho¸ ®Þnh lo¹i cña NguyÔn TrÝ TiÕn (1995), Gisin (1950), Stach (1965), Fjellberg (1980), Yosii (1966 - 1983) ...[21, 35, 36, 42]. Tæng sè 7911 c¸ thÓ ®· ®­îc ®Þnh lo¹i. Toµn bé vËt mÉu hiÖn ®­îc b¶o qu¶n t¹i phßng thÝ nghiÖm Sinh th¸i vµ M«i tr­êng ®Êt, Viªn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, Hµ Néi. 2.5. Thµnh phÇn lý ho¸ cña ®Êt ë khu vùc nghiªn cøu B¶ng 1: Thµnh phÇn lý ho¸ cña ®Êt ë khu vùc nghiªn cøu §iÓm  pH  Pb (ppm)  % OM  Tæng sè (%)  Thµnh phÇn cÊp h¹t (%)       N  P2O5  K2O  2-0,02  0,02-0,002  <0,002   1  5,8  1276,7  1,8  0,13  0,15  1,6  12,66  43,17  44,17   2A  3,99  207,3  2,47  0,16  0,097  1,73  9,97  38  52,03   2B  5,33  293,5  2,7  0,18  0,18  1,3  19,81  52,68  27,51   6A  6,34  103,6  0,98  0,08  0,13  1,96  10,11  42,32  47,57   6B  5,47  83,6  1,54  0,11  0,08  1,68  12,14  38,77  49,09   3  5,77  39,1  1,69  0,13  0,19  1,7  12,12  51,77  36,11   4  6,05  3902,7  1,32  0,1  0,18  1,55  21,92  36,7  41,38   5  7,0  151,2  1,59  0,11  0,23  1,27  31,37  40,98  27,65   Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp viÖn. Phßng sinh th¸i vµ m«i tr­êng ®Êt (2007) [30]. Qua b¶ng ta cã nhËn xÐt vÒ c¸c yÕu tè cña ®Êt nh­ sau: - §é pH: ë c¸c nÒn ®Êt kh¸c nhau cã ®é chua kh¸c nhau. NÒn ®Êt t¹i ®iÓm 2A lµ chua nhÊt víi gi¸ trÞ pH lµ 3,97 – møc rÊt chua. §iÓm 5 cã ®é pH trung tÝnh lµ 7,0. C¸c ®iÓm cßn l¹i (1, 2B, 6A, 6B, 3, 4) cã pH ë møc chua nhÑ ®Õn gÇn trung tÝnh - Hµm l­îng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt (%0M): Hµm l­îng chÊt h÷u c¬ ë ®iÓm 6A nghÌo nhÊt lµ 0,98%, cao nhÊt lµ ®iÓm 2B lµ 2,7%. ë c¸c ®iÓm cßn l¹i cã cao h¬n nh­ng vÉn ë møc nghÌo chÊt h÷u c¬. Sù chªnh lÖch vÒ hµm l­îng c¸c chÊt h÷u c¬ trong ®Êt gi÷a c¸c ®iÓm nghiªn cøu lµ kh«ng lín l¾m. - Hµm l­îng Nit¬ tæng sè (Nts): Hµm l­îng Nts hÇu hÕt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu dao ®éng ë møc trung b×nh ®Õn kh¸ (0,08 – 0,16%). - Hµm l­îng Pts vµ Kts: Hµm l­îng Pts vµ Kts t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ë møc trung b×nh ®Õn giµu. - Thµnh phÇn c¬ giíi cña ®Êt (TPCG): MÉu ®Êt lÊy t¹i c¸c sinh c¶nh nghiªn cøu ®­îc ph©n tÝch TPCG theo 3 cÊp h¹t: c¸t (2 – 0,02 mm), limon (0,02 – 0,002 mm), sÐt (< 0,002 mm) theo sù ph©n cÊp cña FAO – UNESCO, Tõ b¶ng 2 ta thÊy nÒn ®Êt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu cã TPCG nÆng. TPCG cña ®Êt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu hÇu nh­ kh«ng bÞ biÕn ®æi nhiÒu. - Hµm l­îng ch× t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu: Theo tiªu chuÈn ViÖt Nam (7209 - 2002), ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp, hµm l­îng ch× cho phÐp (møc ®¶m b¶o an toµn) lµ 70 ppm/ 1 kg träng l­îng kh« [2, 3]. Theo sè liÖu thèng kª ë b¶ng 1 ta cã nhËn xÐt: Trong 8 ®iÓm nghiªn cøu th× cã 7 ®iÓm bÞ « nhiÔm ch×, riªng chØ cã 1 ®iÓm ch­a bÞ « nhiÔm ®ã lµ ®iÓm 3 – khu vùc ®Êt cá hoang tù nhiªn thuéc xãm Ngäc, L¹c §¹o, n¬i c¸ch xa khu vùc nÊu ch× 4 km vµ kh«ng cã ho¹t ®éng nÊu ch× (hµm l­îng Pb lµ 39.1 ppm). C¸c ®iÓm cßn l¹i ®Òu « nhiÔm, ®Æc biÖt ë hai ®iÓm 1 vµ 4 ( nh÷ng n¬i liªn quan trùc tiÕp víi ho¹t ®éng nÊu vµ s¬ chÕ ¾c quy) bÞ « nhiÔm ch× ë møc rÊt cao (víi l­îng ch× t­¬ng øng lµ 1276,7 ppm, 3902,7ppm) gÊp 18,23 vµ 55,75 lÇn so víi møc cho phÐp. Tõ sù ph©n tÝch ë trªn cã thÓ thÊy r»ng ho¹t ®éng t¸i chÕ ¾c quy lµ nguyªn nh©n chÝnh ph¸t th¶i ch× vµo m«i tr­êng ®Êt. Ch­¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña bä nh¶y ë khu vùc nghiªn cøu 3.1.1. Danh s¸ch c¸c loµi bä nh¶y ë §«ng Mai, x· ChØ §¹o, V¨n L©m, H­ng Yªn KÕt qu¶ tr×nh bµy ë b¶ng 3 cho thÊy: §· thèng kª ®­îc 71 loµi bä nh¶y, thuéc 13 hä, 38 gièng trong 4 ph©n bé, ®ã lµ: - Ph©n bé Poduromorpha Borner, 1913 - Ph©n bé Entomobryomorpha Borner, 1913 - Ph©n bé Neelipneona Moen et Ellis, 1984 - Ph©n bé Symphypleona Borner, 1901 Trong sè 71 loµi bä nh¶y ®· thèng kª ®­îc th× cã 57 loµi ®· ®­îc ®Þnh tªn, 14 loµi ë d¹ng sp. B¶ng 2: Danh s¸ch loµi vµ ph©n bè cña bä nh¶y ë §«ng Mai, x· ChØ §¹o, V¨n L©m, H­ng Yªn   TT  Thµnh phÇn loµi  §Êt cá hoang  V­ên quanh nhµ     1  2A  2B  6A  6B  3  4  5     k  m  k  m  k  m  k  m  k  m  k  m  k  m  k  m   I  Hä Hypogastruridae Borner,1906                    Gièng Acherontiellina Salmon, 1964                   1  Acherontiellina Sabina Bornet, 1945   x         x   x   x  x  x    Gièng Ceratophysella Borner, 1932                   2  Ceratophysella denticulata (Bagnall, 1941)              x    x   3  Ceratophysella paralagulidorsa Nguyen, 2001                x     Gièng Xenylla Tullberg, 1869                   4  Xenylla humicola (Fabricius, 1780)            x  x    x  x   II  Hä Onychiuridae Boner, 1903                    Gièng Tullbergia Lubbock, 1876 nec Lie-Petersen, 1897                   5  Tullbergia sp.1      x         x    x    Gièng Protaphorura Absolon, 1901                   6  Protaphorura hortensis (Gisin, 1949)            x   x   x    7  Protaphorura sp.1      x     x  x          Gièng Onychiurus Gervais, 1841                   8  Onychiurus saphianus Nguyen, 2001  x      x  x   x   x   x       Gièng Mesaphorura Borner, 1901                   9  Mesaphorura krausbaueri Borner, 1901             x       III  Hä Neanuridae Cassagnau, 1955                    Gièng Friesea von Dalla Torre, 1895                   10  Friesea sublimis Macnamara, 1921        x  x     x  x       Gièng Pseudachorutella Stach, 1949                   11  Pseudochorutella asigillata (Borner, 1901)  x  x  x  x     x  x  x     x  x     Gièng Anurida Laboulbene, 1865                   12  Anurida sp.1    x  x                Gièng Vitronura Yosii, 1963 sensu Cassagneu et Deharveng, 1881                   13  Vitronura giselae (Gisin, 1950)        x      x    x     Gièng Lobellina Yosii, 1956                   14  Lobellina sp.1             x        Gièng Deuterobella Yosii( Suhardjono, 1992                   15  Deuterobella Sphaeridia.2          x           Gièng Paralobella Cassagnau ( Deharveng, 1984                   16  Paralobella sp.1    x                17  Paralobella sp.2               x      Gièng Propeanura Yosii, 1956 sensu Cassagnau, 1982                   18  Propeanura sp.1                x     Gièng Yuukianura Yosii, 1955                   19  Yuukianura sp.1            x        IV  Hä Isotomidae Borner, 1913                    Gièng Folsomides Stach, 1922                   20  Folsomides amercanus Denis, 1931               x     21  Folsomides exiguus Folsom, 1932    x  x    x  x  x  x  x   x   x  x    Gièng Proisotoma Borner, 1901                   22  Proisotoma submuscicola Nguyen, 1995  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x    Gièng Folsomina Denis, 1931                   23  Folsomina onychiurina Denis, 1931    x  x   x  x  x    x  x  x   x     Gièng Isotomiella Bagnall, 1939                   24  Isotomiella minor (Schaffer, 1896)  x  x  x  x  x   x  x   x  x  x     x    Gièng Cryptopygus Willem, 1902 sensu Massoud et Rapoport, 1968                   25  Cryptopygus thermophilus (Axelson, 1900)  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x    Gièng Isotomurus Borner, 1913                   26  Isotomurus palustris (Muller, 1776)    x      x  x    x       27  Isotomurus punctiferus Yosii, 1963  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   V  Hä Entomobryidae Schott, 1891                    Gièng Entomobrya Rondani, 1861                   28  Entomobrya lanuginosa (Nicolet, 1841)  x  x  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x   x  x   29  Entomobrya muscorum (Nicolet, 1841)       x       x       30  Entomobrya sp.1     x  x   x   x  x  x        31  Entomobrya sp.2  x   x   x     x  x  x  x   x   x    Gièng Seira Lubbock, 1869                   32  Seira oligomacrochaeta Nguyen, 2001  x      x              Gièng Sinella Brook, 1883                   33  Sinella coeca (Schott, 1896)    x  x    x  x  x  x  x  x    x  x   34  Sinella pseudomonoculata Nguyen, 1995             x        Gièng Homodia Borner, 1906                   35  Homidia glassa Nguyen, 2001     x  x   x   x    x       36  Homodia socia Denis, 1929     x  x   x   x       x  x   37  Homodia subsingula Denis, 1948       x   x  x     x   x    38  Homidia sp.1  x   x  x  x  x  x  x  x  x  x   x   x     Gièng Pseudosinella Schaffer, 1897                   39  Pseudosinella fujiokai Yosii, 1964          x    x  x   x    40  Pseudosinella immaculata (Lie-Petterson, 1897)    x   x       x     x  x   41  Pseudosinella octopunctata Borner, 1901    x  x  x  x  x  x   x  x  x  x  x  x  x    Gièng Lepidocyrtus Bourlet, 1839                   42  Lepidocyrtus (Lepidocyrtus) cyaneus Tullberg, 1871   x   x  x  x   x  x  x   x     x   43  L. (L.) lanuginosus (Ginelin, 1788)         x        x  x   44  L. (L.) ruber Schott, 1902  x     x   x    x  x        45  L. (Ascocyrtus) aseanus Yosii, 1982    x  x  x    x   x   x    x    46  L. (Asc.) concolourus Nguyen, 2001   x   x   x     x     x     47  L. (Asc.) dahlii Schaffer, 1898    x   x           x    48  L. (Asc.) filamentosus Yosii, 1982  x   x  x  x  x  x   x  x   x    x    49  L. (Asc.) medius Schaffer, 1898  x     x   x   x   x        50  L. (Asc.) sandakanicus Yosii, 1892           x         51  L. (Acrocyrtus) heterolepis Yosii, 1959         x     x       52  L. (Acr.) segamanus Yosii, 1982              x      53  L. (Acr.) vietnamensis Yosii, 1982        x             Gièng Dicranocentrus Bonet, 1930                   54  Dicranocentrus indicus Bonet, 1930    x  x      x  x   x    x  x   VI  Hä Cyphoderidae Borner, 1913                    Gièng Cyphoderus Nicolet, 1842                   55  Cyphoderus javanus Borner, 1906  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   VII  Hä Paranellidae Borner, 1906                    Gièng Salina Macgillivery, 1894                   56  Salina celebensis (Schaffer, 1898)              x      VIII  Hä Neelidae folsom, 1896                    Gièng Megalothorax minimus Willem, 1900                   57  Megalothorax minimus Willem, 1900      x  x   x  x  x   x   x  x  x   IX  Hä Sminthurididae Borner, 1906                    Gièng Sminthurides Borner, 1900                   58  Sminthurides aquaticus (Bourlet, 1842)  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   59  Sminthurides bothrium Nguyen, 2001  x  x  x    x    x   x  x  x  x   x   60  Sminthurides parvulus (Krausbauer, 1898)          x          61  Sminthurides pseudassimilis Stach, 1956                x     Gièng Sphaeridia Linnaniemi, 1912                   62  Sphaeridia pumilis (Krausbauer, 1898)  x   x  x  x   x  x  x  x   x  x      63  Sphaeridia zaheri Yosii, 1966  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x  x    X  Hä Katiannidae Borner, 1913 sensu Stach, 1956                    Gièng Sminthurinus Borner, 1901                   64  Sminthurinus trinotatus (Axels) f. incomplete Stach, 1965            x        65  Sminthurinus Sphaeridia.1               x     XI  Hä Sminthuridae Borner, 1913                    Gièng Sphyrotheca Borner, 1906                   66  Sphyrotheca boneti (Denis, 1948)       x      x        67  Sphyrotheca macrochaeta Nguyen, 1995     x  x  x    x    x   x   x   68  Sphyrotheca nepalica Yosii, 1966   x  x  x  x  x  x  x   x  x  x   x   x   XII  Hä Dicyrtomidae Borner, 1903                    Gièng Calvatomina Yosii, 1966                   69  Calvatomina antena (Nguyen, 1995)    x   x   x  x      x    x   70  Calvatomina tuberculata (Nguyen, 2001)  x   x   x  x  x  x  x  x  x  x  x  x   x   XIII  Hä Bourletiellidae Banks, 1899                    Gièng Deuterosminthurus Borner, 1901 sensu Stach, 1955                   71  Deuterosminthurus sp.1          x       x    Chó thÝch: k: Mïa kh« m: Mïa m­a C¸c chó thÝch kh¸c xem: Chó thÝch tr. 13 -14 Tõ kÕt qu¶ tr×nh bµy ë b¶ng 2, ®· ghi nhËn ®­îc tËp hîp c¸c loµi bä nh¶y ph©n bè réng vµ tËp hîp c¸c loµi bä nh¶y Ýt gÆp (hay c¸c loµi ph©n bè hÑp) ë khu vùc nghiªn cøu. - C¸c loµi bä nh¶y ph©n bè réng: Cã 23 loµi thuéc 8 hä ph©n bè réng ë c¶ khu vùc nghiªn cøu c¨n cø vµo sù cã mÆt cña chóng ë c¶ mïa kh« vµ mïa m­a, ë c¶ ®Êt cá hoang vµ ®Êt v­ên quanh nhµ vµ xuÊt hiÖn ë 6 – 8 ®iÓm thu mÉu, ®ã lµ c¸c loµi: Ps. asigillata (Hä Neanuridae); F. exiguus, P. submuscicola, F. onychiurina,