Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh thực trạng và các đề xuất bổ sung

u hoặc giao khoán) công tác quét dọn vệ sinh đường phố; - Tiêu chuẩn hoá các thiết bị quét dọn; - Xây dựng định mức và tiêu chuẩn vệ sinh đường phố; - 100% các nguồn phát sinh tại 12 quận trung tâm thực hiện chương trình phân loại chất thải rắn đô thị tại nguồn. Chất thải rắn sẽ được phân thành hai loại: thực phẩm dư thừa và các chất còn lại (có khả năng tái chế/tái sinh); - Sử dụng các loại túi đựng chất thải rắn có khả năng phân hủy sinh học; - Quản lý toàn bộ lực lượng thu gom rác dân lập trong các tổ chức kinh tế (công ty, hợp tác xã…) tại các quận trung tâm; - Tăng tỉ lệ thu gom chất thải rắn tại nguồn lên trên 95%; - Tiêu chuẩn hoá các trang thiết bị thu gom có kết hợp với phân loại chất thải rắn tại nguồn. Xây dựng quy trình thu gom tại nguồn; - Xây dựng định mức và tiêu chuẩn vệ sinh trong công tác thu gom; - Nâng cao hiệu quả về kinh tế - môi trường thông qua sắp xếp lại các tuyến thu gom cho hợp lý, tránh tình trạng “ thu gom da beo”; - Giảm tối đa số lượng nhân công tham gia vào quá trình thu gom; - Bắt đầu thực hiện xã hội hoá công tác thu gom chất thải rắn đô thị tại một số quận/huyện. Đưa các tiêu chí lựa chọn giảm lượng nhân công và tăng cường cơ giới hoá vào các hồ sơ thực hiện đấu thầu thu gom nhằm giảm chi phí trong hồ sơ thầu. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 83 - Áp dụng thu phí với mức phí tính đúng và tính đủ trong thu gom với các chủ nguồn thải lớn. Khâu vận chuyển rác: - Thực hiện xã hội hoá (đấu thầu hoặc giao khoán) công tác thu gom đường phố; - Xây dựng các trạm ép rác kín đạt tiêu chuẩn môi trường cho các quận/huyện; Khâu xử lý rác: - Tái chế 90-95% chất thải có khả năng tái chế; - Tái chế 95-100% khối lượng thực phẩm dư thừa thành năng lượng (sản xuất khí methane CH4 và phát điện) và compost, phân hữu cơ vi sinh; - Qui hoạch và xây dựng 2-3 khu liên hợp tái chế và xử lý tập trung; - Sử dụng các công nghệ tái chế hiện đại, giảm thiểu đến mức thấp nhất tình hình ô nhiễm tại các cơ sở tái sinh tái chế; - Qui hoạch và xây dựng 2-3 Khu liên hợp xử lý chất thải rắn cho thành phố; - Giảm lượng chất thải rắn đô thị đưa đến bãi chôn lấp nhỏ hơn 50%; - Sử dụng công nghệ hiện đại xử lý nước rỉ rác, mùi và tái sinh/tái chế khí bãi chôn lấp; Giai đoạn 2011-2015: Khâu thu gom rác: - Hiện đại hóa thiết bị quét dọn cho các quận trung tâm; - Hoàn thành chương trình phân loại chất thải rắn đô thị tại nguồn cho các quận/huyện của thành phố; - Các quận trung tâm thực hiện phân loại chất thải rắn đô thị nhiều hơn hai thành phần (thực phẩm dư thừa, đồ hộp, giấy, plastic…); - Cơ giới hoá trang thiết bị, phương tiện thu gom (thay đổi công nghệ và quy trình); áp dụng quy trình thu gom cho toàn bộ các quận/huyện tại TP.HCM; - Tăng tỉ lệ thu gom chất thải rắn tại nguồn rác lên 100%; - Quản lý toàn bộ lực lượng thu gom rác dân lập trong các tổ chức kinh tế (công ty, hợp tác xã…) tại thành phố. - Thực hiện xã hội hoá toàn bộ hệ thống thu gom tại các quận/huyện trên địa bàn TP.HCM. - Áp dụng thu phí với mức phí tính đúng và tính đủ trong thu gom tại tất cả các nguồn thải tại TP.HCM. Khâu vận chuyển rác: Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 84 - Hiện đại hóa thiết bị vận chuyển và các trạm ép rác kín; Khâu xử lý rác: - Xây dựng ngành công nghiệp tái chế hiện đại; - Giảm lượng chất thải rắn đưa đến bãi chôn lấp nhỏ hơn 25%; - Xử lý triệt để nước rỉ rác và các vấn đề môi trường cho các bãi chôn lấp; 3.1.1.2. Về công tác quản lý Nhà nước: - Hoàn thành qui hoạch tổng thể hệ thống quản lý chất thải rắn đô thị cho thành phố Hồ Chí Minh, giai đoạn 2007-2025; - Hoàn chỉnh và bổ sung các loại văn bản pháp qui phục vụ công tác quản lý chất thải rắn đô thị: + Qui định vệ sinh đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh; + Qui chế ưu đãi cho các hoạt động tái chế/tái sinh trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh; + Qui chế quản lý hệ thống thu gom rác dân lập; + Xây dựng hệ thống phí và thu phí vệ sinh đô thị. - Chuẩn bị đề án cấu trúc tổ chức hệ thống quản lý chất thải rắn theo mô hình quản lý đô thị hai cấp; - Xác định nhân lực (số lượng và trình độ) và cơ sở vật chất để thực hiện tốt công tác quản lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố; 3.1.2. Các yêu cầu đổi mới tổ chức hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt: Để đạt được kế hoạch quản lý chất thải rắn như trên, cần tổ chức lại hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt với các nội dung cụ thể như sau: 3.1.2.1. Tập trung quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt: Trong giai đoạn từ nay đến năm 2010, cần tập trung vào các biện pháp quản lý hoạt động thu gom rác, cụ thể: - Hoàn thiện lại các tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt, đảm bảo đưa toàn bộ lực lượng rác dân lập vào hoạt động trong các tổ chức để có điều kiện quản lý và thực hiện tốt các chính sách đối với người lao động và chuẩn hóa dần đội ngũ lao động vệ sinh môi trường nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. - Xây dựng các qui định về tiêu chuẩn cho phương tiện thu gom rác sinh hoạt, chú ý đến tiêu chuẩn phù hợp yêu cầu phân loại rác tại nguồn và đặc điểm hoạt động ở các địa bàn dân cư khác nhau. - Xây dựng qui định chất lượng vệ sinh trong công tác thu gom. - Xây dựng qui trình thu gom rác phù hợp với các địa bàn. - Sắp xếp lại các địa bàn thu gom theo phạm vi từng phường/xã, quận/huyện, tránh tình trạng “da beo” để nâng cao hiệu quả hoạt động. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 85 3.1.2.2. Hoàn thiện công nghệ thu gom chất thải rắn đô thị: - Đảm bảo phù hợp với yêu cầu phân loại rác tại nguồn, vừa phù hợp với qui trình vận chuyển và xử lý rác. - Tăng tỉ lệ thu gom rác, hạn chế tiến tới chấm dứt tình trạng xả rác xuống kênh rạch. - Thành lập thêm nhiều điểm tiếp nhận chất thải rắn đô thị (thùng rác công cộng, điểm tập kết rác) tại các khu dân cư đông đúc, hẻm nhỏ để tiếp nhận chất thải rắn bằng xe cơ giới, giảm tối đa lao động thủ công. - Không ngừng cải tiến công nghệ thu gom tại từng nguồn thải, đặc biệt là tại các cụm nguồn thải và các nguồn thải tập trung. Ví dụ như: tại các khu chung cư đưa thêm tiêu chí về hệ thống thu gom vào tiêu chí khi xem xét loại chung cư. Hệ thống này có thể thu gom bằng đường ống từ các tầng xuống điểm tập trung phía dưới của chung cư, công tác thu gom bằng cơ giới thực hiện tại các điểm tập trung này. 3.1.2.3. Nâng cao ý thức của người dân về vệ sinh môi trường: - Tăng cường các biện pháp tuyên truyền các quy định có liên quan của Nhà nước cho các tổ chức và người lao động thu gom rác. - Tăng cường các biện pháp tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các chủ nguồn thải về vệ sinh môi trường. - Phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các cấp chính quyền và cơ quan chuyên môn trong việc kiểm tra giám sát về vệ sinh môi trường. Thực hiện xử lý nghiêm minh theo các qui định đã ban hành. 3.2. ĐỀ XUẤT CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC THU GOM RÁC THẢI SINH HOẠT PHÙ HỢP VỚI THỰC TẾ TP.HCM VÀ GIẢI PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN Với tình hình thực tế thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM như đã phân tích trong phần II, đề xuất bốn loại hình tổ chức chính tùy điều kiện cụ thể của từng quận huyện, trong đó hai loại hình đang hoạt động là Công ty Công ích quận huyện và Hợp tác xã cần phải được củng cố lại tổ chức để nâng cao hiệu quả hoạt động, đề xuất hình thành loại hình tổ chức mới là Doanh nghiệp tư nhân và Tổ hợp tác thu gom rác. 3.2.1. Tổ chức, củng cố lại các loại hình thu gom rác thải sinh hoạt đã được hình thành: 3.2.1.1. Đối với các Công ty Công ích quận huyện: Theo quyết định số 38/2007/QĐ-TTg ngày 20 tháng 3 năm 2007 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành tiêu chí, danh mục phân loại doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước thì các Công ty công ích thuộc nhóm các doanh nghiệp cổ phần hóa, Nhà nước nắm giữ trên 50% tổng số cổ phần. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 86 Tuy nhiên, như đã phân tích trong phần thực trạng, các Công ty công ích quận huyện chỉ đảm nhiệm thu gom một phần rác thải sinh hoạt trên địa bàn, nguồn thu từ hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong tổng kinh phí hoạt động của các Công ty Công ích. Hơn nữa, việc sắp xếp lại các Công ty Công ích phải được thực hiện trên cơ sở đề án nghiên cứu cụ thể, phù hợp với tính chất và địa bàn hoạt động của từng công ty. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này không thể nghiên cứu cụ thể về tổ chức lại các Công ty công ích quận huyện. Nhưng dù tổ chức theo hình thức nào cũng vẫn cần khẳng định vai trò của các Công ty Công ích trong công tác vệ sinh môi trường, đặc biệt là hoạt động thu gom và vận chuyển rác. Việc sắp xếp, tổ chức lại Công ty công ích quận huyện cần chú trọng đến việc nâng cao năng lực để có thể thực hiện đấu thầu công tác thu gom-vận chuyển rác cho từng địa bàn, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa khâu thu gom và vận chuyển trong một qui trình thống nhất. 3.2.1.2. Đối với Hợp tác xã vệ sinh môi trường: Củng cố lại tổ chức hoạt động của các Hợp tác xã thu gom rác đã hình thành theo các qui định của Luật Hợp tác xã 2003: Giao trách nhiệm cho Liên minh HTX TP phối hợp với UBND các quận – huyện xây dựng kế hoạch kiện toàn, củng cố nâng cao công tác quản trị điều hành của Ban Chủ nhiệm các HTX nhằm giúp các HTX vừa có cơ sở pháp lý để ký hợp đồng với các đối tác, vừa có đủ năng lực điều hành quản lý HTX có hiệu quả và đúng pháp luật hiện hành. Các Hợp tác xã thu gom rác có thể mở rộng dần qui mô, nâng cao năng lực để đảm nhiệm cả việc vận chuyển rác, tiến tới có thể tham gia đấu thầu thực hiện công tác vệ sinh môi trường trên một khu vực dân cư. Đối với các Nghiệp đoàn rác dân lập: giao trách nhiệm cho Liên đoàn Lao động TP phối hợp Liên minh HTX TP có kế hoạch chuyển mô hình hoạt động của các tổ chức Nghiệp đoàn có đủ điều kiện lên tổ chức HTX nhằm giúp các đơn vị có đủ tư cách pháp nhân trong việc điều hành hoạt động và ký kết hợp đồng thực hiện dịch vụ. Tổ chức Hợp tác xã vệ sinh môi trường cần chú ý đảm bảo các yêu cầu sau: a. Về bộ máy quản lý, điều hành: Ban quản trị Hợp tác xã là những người có đủ năng lực điều hành chung, quản lý được địa bàn và hoạt động của người thu gom rác. Khuyến khích các Hợp tác xã tổ chức hoạt động theo mô hình quản lý tập trung. b. Về các hình thức góp vốn của xã viên: Vốn góp có thể bằng tiền Việt nam, ngoại tệ, tài sản, quyền sử dụng đất, quyền sở hữu trí tuệ và các loại giấy tờ có giá khác. Đối với hoạt động thu gom rác, có thể cho phép xã viên góp vốn bằng quyền khai thác đường dây rác mà họ đang nắm giữ (có thể thành lập Ban định giá của hợp tác xã). c. Về việc trích nộp các quĩ theo qui định: Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 87 Các Hợp tác xã phải bảo đảm việc trích nộp các quĩ bắt buộc theo qui định của pháp luật (quĩ phát triển sản xuất và quĩ dự phòng). d. Về phúc lợi chung của HTX, việc thực hiện các chế độ chính sách đối với người lao động: Phải đảm bảo các phúc lợi chung của Hợp tác xã và các chế độ chính sách đối với xã viên, cụ thể: + Thực hiện trang bị bảo hộ lao động thống nhất trong Hợp tác xã + Thực hiện mua bảo hiểm tai nạn cho người lao động + Thực hiện khám sức khỏe định kỳ cho người lao động + Đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc cho xã viên và người lao động làm việc thường xuyên cho Hợp tác xã. Khuyến khích xã viên, người lao động không thuộc đối tượng đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc tham gia đóng bảo hiểm tự nguyện theo qui định của Bộ luật lao động. e. Thành lập các tổ chức chính trị-xã hội trong Hợp tác xã. Đối với các địa bàn đã có Hợp tác xã, khuyến khích mở rộng qui mô hoạt động bằng các biện pháp thu hút lực lượng rác dân lập tham gia như sau: - Hợp tác xã phối hợp với UBND phường thống kê danh sách lực lượng rác dân lập trên địa bàn có nguyện vọng vào Hợp tác xã, bao gồm số đường dây rác, số phương tiện và lao động trực tiếp, số lượng hộ thu gom rác, ước tính khả năng thu tiền rác trên cơ sở mức thu theo qui định thống nhất của TP, lập kế hoạch giải quyết các chính sách chế độ cho người lao động. - Việc quản lý lực lượng rác dân lập của các Hợp tác xã nên tiến hành theo 2 bước: + Bước 1: chưa quản lý việc thu tiền rác, vẫn để người lao động trực tiếp thu và chỉ nộp lại phần đóng góp cho Hợp tác xã theo mức đã thống nhất để Hợp tác xã thực hiện các chính sách chế độ và chi phí quản lý. Trong giai đoạn đầu, có thể chỉ thực hiện các chế độ về bảo hộ lao động, đóng bảo hiểm ytế và bảo hiểm tai nạn cho người lao động. Chưa thực hiện đóng bảo hiểm xã hội. + Bước 2: khi hoạt động của lực lượng rác dân lập đã đi vào nề nếp, Hợp tác xã sẽ tổ chức lại việc thu tiền rác và tổ chức lại lao động đảm bảo hoạt động của Hợp tác xã theo mô hình quản lý tập trung. Hợp tác xã thực hiện việc phân công lao động và phân chia lợi nhuận theo qui mô lấy rác của từng xã viên, thực hiện các chế độ bảo hiểm theo qui định của pháp luật. 3.2.2. Đề xuất mô hình tổ chức thu gom rác mới: 3.2.2.1. Doanh nghiệp tư nhân: Thực trạng tổ chức hoạt động của các chủ đường rác qui mô lớn (trên 1000hộ dân) tương đối có tổ chức, cụ thể có qui mô đầu tư khá lớn cho việc sang nhượng đường dây rác, đầu tư phương tiện và thực hiện thuê mướn lao động để thực hiện nhưng hầu hết chưa đăng ký hành nghề. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 88 Để quản lý chất lượng vệ sinh trên địa bàn và bảo vệ quyền lợi của người lao động làm thuê, chính quyền địa phương cần thực hiện các biện pháp tuyên truyền, vận động, hướng dẫn, khuyến khích các chủ đường rác có qui mô hoạt động lớn thành lập doanh nghiệp tư nhân thực hiện dịch vụ vệ sinh môi trường, hoạt động theo luật doanh nghiệp năm 2005. Cụ thể cần đảm bảo một số yêu cầu cơ bản như sau: 1 - Doanh nghiệp tư nhân là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp. 2 - Vốn đầu tư của chủ doanh nghiệp tư nhân do chủ doanh nghiệp tự đăng ký. 3 - Chủ doanh nghiệp tư nhân có toàn quyền quyết định đối với tất cả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, việc sử dụng lợi nhuận sau khi đã nộp thuế và thực hiện các nghĩa vụ tài chính khác theo quy định của pháp luật. 4 - Chủ doanh nghiệp tư nhân có thể trực tiếp hoặc thuê người khác quản lý, điều hành hoạt động kinh doanh. 5 - Doanh nghiệp có nghĩa vụ tôn trọng, tạo điều kiện thuận lợi để người lao động thành lập và tham gia hoạt động trong các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội trong doanh nghiệp. 6 - Quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp: - Quyền của doanh nghiệp: + Tự chủ kinh doanh; chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh, đầu tư; chủ động mở rộng quy mô và ngành, nghề kinh doanh; được Nhà nước khuyến khích, ưu đãi và tạo điều kiện thuận lợi tham gia sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích. + Lựa chọn hình thức, phương thức huy động, phân bổ và sử dụng vốn. + Chủ động tìm kiếm thị trường, khách hàng và ký kết hợp đồng. + Tuyển dụng, thuê và sử dụng lao động theo yêu cầu kinh doanh. + Chủ động ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại để nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh. + Tự chủ quyết định các công việc kinh doanh và quan hệ nội bộ. + Chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của doanh nghiệp. + Khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo. + Các quyền khác theo quy định của pháp luật. - Nghĩa vụ của doanh nghiệp + Hoạt động kinh doanh theo đúng ngành, nghề đã ghi trong Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. + Tổ chức công tác kế toán, lập và nộp báo cáo tài chính trung thực, chính xác, đúng thời hạn theo quy định của pháp luật về kế toán. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 89 + Đăng ký mã số thuế, kê khai thuế, nộp thuế và thực hiện các nghĩa vụ tài chính khác theo quy định của pháp luật. + Bảo đảm quyền, lợi ích của người lao động theo quy định của pháp luật về lao động; thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm khác cho người lao động theo quy định của pháp luật về bảo hiểm. + Bảo đảm và chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hoá, dịch vụ theo tiêu chuẩn đã đăng ký. + Thực hiện chế độ thống kê theo quy định của pháp luật về thống kê; định kỳ báo cáo đầy đủ các thông tin về doanh nghiệp, tình hình tài chính của doanh nghiệp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo mẫu quy định. + Tuân thủ quy định của pháp luật về quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ tài nguyên, môi trường, bảo vệ di tích lịch sử, văn hoá và danh lam thắng cảnh. + Các nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật. 3.2.2.2. Tổ hợp tác thu gom rác (hoặc với tên gọi khác là Nhóm liên kết, Tổ tương trợ…) theo qui định của Nghị định 151/2007/NĐ-CP ngày 10/10/2007 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của tổ hợp tác và thông tư 04/2008/TT-BKH ngày 09/7/2008 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn thực hiện: Tổ hợp tác được hình thành trên cơ sở hợp đồng hợp tác có chứng thực của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn có từ ba cá nhân trở lên, cùng đóng góp tài sản, công sức để thực hiện những công việc nhất định, cùng hưởng lợi và cùng chịu trách nhiệm. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tổ hợp tác: - Tự nguyện, bình đẳng, dân chủ và cùng có lợi; - Biểu quyết theo đa số; - Tự chủ tài chính, tự trang trải các chi phí hoạt động và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của tổ và các tổ viên. Qui định việc thành lập: - Việc thành lập tổ hợp tác do các cá nhân có nhu cầu đứng ra tổ chức. - Ủy ban nhân dân cấp phường, xã chứng thực vào hợp đồng hợp tác. Điều kiện kết nạp tổ viên: - Cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, tự nguyện tham gia và tán thành các nội dung của hợp đồng hợp tác. Một cá nhân có thể là thành viên của nhiều tổ hợp tác; - Hợp đồng hợp tác có thể quy định thêm về các tiêu chuẩn khác đối với tổ viên tổ hợp tác. Tổ viên Tổ hợp tác có các quyền sau: Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 90 - Tổ viên có quyền ngang nhau trong việc tham gia quyết định các công việc của tổ hợp tác, không phụ thuộc vào mức độ đóng góp tài sản của mỗi tổ viên; - Được hưởng hoa lợi, lợi tức thu được từ hoạt động của tổ hợp tác theo thoả thuận; - Thực hiện việc kiểm tra hoạt động của tổ hợp tác; - Ra khỏi tổ hợp tác theo các điều kiện đã thoả thuận; - Các quyền khác theo thoả thuận trong hợp đồng hợp tác không trái với quy định của pháp luật. Tổ viên Tổ hợp tác có các nghĩa vụ sau: - Thực hiện hợp tác theo nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi, giúp đỡ lẫn nhau và bảo đảm lợi ích chung của tổ hợp tác; - Bồi thường thiệt hại cho tổ hợp tác do lỗi của mình gây ra; - Thực hiện các nghĩa vụ khác theo thoả thuận trong hợp đồng hợp tác nhưng không trái với quy định của pháp luật. Quyền của Tổ hợp tác: - Tổ hợp tác được lựa chọn ngành, nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm, hoạt động không giới hạn theo phạm vi hành chính địa phương nơi tổ hợp tác chứng thực hợp đồng hợp tác. - Được hưởng các chính sách hỗ trợ và tham gia xây dựng, thực hiện các kế hoạch, chương trình, dự án hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể; kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, tạo việc làm và xoá đói, giảm nghèo ở địa phương. - Được mở tài khoản riêng tại ngân hàng theo quy định của pháp luật và theo cơ chế người đại diện được ghi trong hợp đồng hợp tác. - Được ký kết các hợp đồng dân sự. - Quyết định việc phân phối hoa lợi, lợi tức và xử lý các khoản lỗ của tổ hợp tác. - Các quyền khác được ghi trong hợp đồng hợp tác nhưng không trái với các quy định của pháp luật. Tổ chức Tổ hợp tác: - Người điều hành công việc chung của tổ hợp tác là tổ trưởng Tổ hợp tác. Các tổ viên Tổ hợp tác thoả thuận về tiêu chuẩn, cách thức bầu tổ trưởng Tổ hợp tác. - Tổ trưởng Tổ hợp tác có trách nhiệm: Là người đại diện cho Tổ hợp tác xác lập các giao dịch dân sự vì mục đích hoạt động của Tổ hợp tác; Tổ chức thực hiện và điều hành các hoạt động của Tổ hợp tác. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 91 Tài sản của Tổ hợp tác hình thành từ các nguồn: - Tài sản đóng góp của tổ viên tổ hợp tác; - Phần được trích từ hoa lợi, lợi tức sau thuế để tăng vốn; - Các tài sản cùng tạo lập và được tặng, cho chung; - Tài sản khác theo quy định của pháp luật. Việc quản lý và sử dụng tài sản của Tổ hợp tác được thực hiện theo phương thức thoả thuận. Việc định đoạt tài sản là tư liệu sản xuất của Tổ hợp tác phải được toàn thể tổ viên đồng ý; đối với các loại tài sản khác phải được đa số tổ viên đồng ý. Việc tổ chức thành các Tổ hợp tác thu gom rác theo Nghị định 151 khác với tổ Rác dân lập đã được qui định trong quyết định 5424 ở các vấn đề sau: - Tổ hợp tác theo qui định của Nghị định 151 được thành lập trên cơ sở tự nguyện, tự thành lập, UBND phường xã chỉ có trách nhiệm chứng thực vào hợp đồng hợp tác, còn tổ Rác dân lập theo quyết định 5424 do UBND phường xã quyết định thành lập và chịu sự chỉ đạo trực tiếp về mọi mặt của UBND phường xã. - Tổ hợp tác không bị giới hạn phạm vi hoạt động, một người có thể tham gia nhiều tổ hợp tác, còn tổ rác dân lập theo quyết định 5424 chỉ được hoạt động ở các khu vực được chính quyền địa phương phân công và chịu mọi sự kiểm soát của chính quyền địa phương sở tại. - Tổ hợp tác được tự chủ tài chính, tự trang trải các chi phí hoạt động và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của tổ và các tổ viên. Còn Tổ rác dân lập theo quyết định 5424 phải quyết toán việc thu chi hàng tháng và phải chịu trách nhiệm với UBND phường. - Tổ hợp tác được mở tài khoản ở ngân hàng và được ký kết các hợp đồng dân sự theo cơ chế người đại diện, còn tổ Rác dân lập không được mở tài khoản, không được ký kết hợp đồng thu gom rác trực tiếp với các chủ nguồn thải. - Tổ hợp tác hoạt động theo cơ chế người đại diện nên có khả năng tiếp nhận các hỗ trợ từ phía chính quyền trong việc đầu tư đối mới phương tiện cũng như thực hiện các chế độ chính sách khác được thuận lợi hơn ... - Các thành viên của Tổ hợp tác có thể tự thỏa thuận sắp xếp, trao đổi các đường rác cho nhau đảm bảo việc thu gom rác thuận tiện, nâng cao hiệu quả hoạt động. Từ đó hạn chế được tình trạng «da beo» trong hoạt động thu gom rác, việc kiểm tra, giám sát của chính quyền địa phương sẽ thuận lợi hơn. - Theo qui định của Nghị định 151, Tổ hợp tác không có tư cách pháp nhân, nhưng các hợp đồng của Tổ hợp tác phải được chứng thực của UBND phường xã, như vậy sẽ là một điều kiện để nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương trong việc giám sát hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt nói riêng và công tác vệ sinh môi trường nói chung trên địa bàn. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 92 Như vậy có thể thấy rằng, tổ chức lại lực lượng Rác dân lập theo mô hình Tổ hợp tác thu gom rác có ưu điểm hơn rất nhiều so với tổ rác dân lập theo quyết định 5424 do đó sẽ có tính khả thi cao hơn. Mặt khác, so với mô hình Hợp tác xã, mô hình Tổ hợp tác có các điều kiện thành lập đơn giản hơn: thủ tục thành lập đơn giản, không phải góp vốn điều lệ, tổ chức hoạt động đơn giản, qui mô nhỏ...nhưng vẫn mang tính tự chủ. Đây là cơ sở để chuyển thành Hợp tác xã khi có đủ điều kiện. 3.3. ĐỀ XUẤT CƠ CHẾ QUẢN LÝ VÀ MỘT SỐ CHÍNH SÁCH CỤ THỂ HỖ TRỢ CHO CÁC TỔ CHỨC THU GOM RÁC SINH HOẠT TRÊN ĐỊA BÀN TP.HCM HOẠT ĐỘNG VÀ PHÁT TRIỂN 3.3.1. Về cơ chế quản lý: Cần có sự chỉ đạo thống nhất từ các cấp chính quyền TP, quận huyện, phường xã trong việc quản lý chất thải rắn nói chung, trong đó qui định cụ thể đối với việc quản lý hoạt động thu gom rác sinh hoạt, đặc biệt là tổ chức quản lý lực lượng rác dân lập trên địa bàn. Cụ thể, xây dựng và sớm ban hành qui chế quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt, trong qui chế cần qui định rõ các nội dung sau: - Phân cấp cho UBND phường trực tiếp quản lý nhà nước hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn . - Qui định các loại hình tổ chức thu gom rác sinh hoạt được phép hoạt động (công ty, doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác…). - Tiêu chuẩn phương tiện thu gom rác (đáp ứng yêu cầu về vệ sinh, mỹ quan, phù hợp với công nghệ vận chuyển, yêu cầu phân loại rác tại nguồn…) - Các qui định bảo đảm vệ sinh trong quá trình thu gom rác (không để rơi vãi, chảy nước dơ, bốc mùi hôi…) - Các qui định về xử lý vi phạm về vệ sinh môi trường đối với người dân và các tổ chức cung ứng dịch vụ vệ sinh. - Qui định cơ quan chức năng kiểm tra giám sát và xử lý vi phạm về vệ sinh môi trường. - Cơ chế phối hợp giữa các đơn vị thực hiện thu gom rác, phối hợp gữa khâu thu gom và vận chuyển… - Qui định việc thu phí và mức thu phí thu gom rác thải sinh hoạt… Giao cho UBND cấp phường quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn với các nội dung sau: 1. Tổ chức quản lý lực lượng rác dân lập: - Thống kê danh sách lực lượng rác dân lập đang thực hiện thu gom rác trên địa bàn (lý lịch trích ngang, phạm vi và qui mô hoạt động). Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 93 - Trên cơ sở danh sách lực lượng rác dân lập đã được thống kê, UBND phường triệu tập họp phổ biến Qui chế quản lý hoạt động thu gom rác, các loại hình tổ chức thu gom rác, quyền lợi của nguời lao động khi tham gia; yêu cầu người thu gom rác dân lập đăng ký tham gia vào một trong các tổ chức thu gom rác theo qui định. - UBND phường hướng dẫn người lao động thu gom rác các thủ tục để thành lập các tổ chức mới, hình thành các Tổ hợp tác thu gom rác hoặc tham gia các tổ chức đã có trên địa bàn. 2. Thực hiện các thủ tục về quản lý nhà nước Tổ hợp tác thu gom rác: - Cấp mẫu xây dựng hợp đồng hợp tác của các Tổ hợp tác hoặc các tổ chức có tên gọi khác như: nhóm liên kết, tổ tương trợ… - Hướng dẫn thực hiện Hợp đồng hợp tác, trong đó chú trọng đến việc sắp xếp lại đường rác giữa các tổ viên đảm bảo thuận tiện và hiệu quả hơn trong việc thu gom rác. - Chứng thực (ký và đóng dấu) vào Hợp đồng hợp tác, chấm dứt hợp đồng hợp tác… - Định kỳ 6 tháng tổng hợp số lượng và tình hình hoạt động của các Tổ hợp tác thu gom rác trên địa bàn gửi phòng Tài chính-Kế hoạch, Phòng quản lý tài nguyên môi trường, Phòng quản lý đô thị quận huyện theo qui định. 3. Giám sát việc thực hiện Hợp đồng thu gom rác sinh hoạt giữa các tổ chức thu gom rác và các chủ nguồn thải: 3.1. Ban hành và hướng dẫn thực hiện Hợp đồng thu gom rác sinh hoạt giữa các tổ chức thu gom rác và các chủ nguồn thải 3.2. Quản lý việc đóng tiền và thải rác của các nguồn thải trên địa bàn: - UBND phường xã phối hợp với Tổ dân phố tổ chức vận động, tuyên truyền ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, pháp luật (các hình thức xử lý vi phạm) cho người dân. - UBND phường xã phối hợp với tổ dân phố và lực lượng thu gom rác rà soát danh sách các hộ gia đình đã đóng tiền rác, phát hiện các hộ chưa đóng tiền, gửi thông báo yêu cầu chấp hành việc đóng tiền rác theo qui định. - Kiểm tra và xử lý nghiêm các trường hợp thải rác không đúng nơi qui định. - UBND phường giao cho các tổ dân phố thực hiện cơ chế giám sát: Ban điều hành tổ dân phố nắm bắt tình hình đóng tiền và thải rác của các hộ gia đình, kịp thời nhắc nhở các trường hợp không đóng tiền hoặc thải rác không đúng nơi qui định. Trường hợp vẫn tiếp tục tái phạm, tổ dân phố gửi danh sách cho UBND phường để xử lý theo pháp luật. 3.3. Giám sát hoạt động thu gom rác sinh hoạt trên địa bàn và xử lý vi phạm: Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 94 - Thông qua Tổ dân phố để tiếp nhận các phản ánh của người dân về các vi phạm hợp đồng thu gom rác, vi phạm về vệ sinh môi trường của lực lượng thu gom rác. - Thông báo cho các tổ chức quản lý lực lượng thu gom rác hoặc xử lý các vi phạm theo qui định. 4. Làm đầu mối phổ biến các chủ trương, chính sách liên quan đến các tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn 3.3.2. Chính sách hỗ trợ cho các tổ chức thu gom rác hoạt động: - Bảo đảm nguồn kinh phí hoạt động cho các tổ chức thu gom rác sinh hoạt - Chính sách cho vay vốn với lãi suất ưu đãi để người lao động chuyển đổi phương tiện hoạt động; - Chính sách đào tạo, bồi dưỡng nhân lực quản trị Hợp tác xã. - Chính sách ưu đãi về thuế cho các đơn vị khi tham gia hoạt động thu gom rác sinh hoạt. - Thực hiện các chế độ bảo hiểm cho người lao động. 3.3.2.1. Về bảo đảm nguồn kinh phí hoạt động cho các tổ chức thu gom rác sinh hoạt: Thực tế ở TP.HCM, toàn bộ chi phí cho hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt từ các nguồn thải (hộ gia đình, kinh doanh dịch vụ, văn phòng làm việc, trường học…) đều thu từ chủ các nguồn thải. Thực trạng này đã được phân tích kỹ trong phần II của báo cáo, trong đó một vấn đề rất bất hợp lý là qui định về mức thu tiền dịch vụ thu gom rác đã được ban hành cách đây 10 năm, mức thu này đã quá thấp, không phù hợp với tình hình thực tế, phát sinh tình trạng tùy tiện, thiếu sự thống nhất giữa các địa bàn dân cư, thậm chí ngay trong cùng một địa bàn do hoàn toàn phụ thuộc vào sự thỏa thuận giữa chủ nguồn thải và bên thực hiện dịch vụ thu gom rác. Hơn nữa, do việc tổ chức hoạt động và thu phí còn rất phân tán, phần lớn còn mang tính cá thể, chưa có sự quản lý tập trung nên không hiệu quả, rất khó đảm bảo bù đắp chi phí để tái đầu tư phương tiện và đảm bảo các chế độ chính sách cho người lao động thu gom rác. Việc thu hút lực lượng rác dân lập vào các tổ chức để hoạt động là một điều kiện để điều hành thống nhất, quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn thu phí. Nhưng bên cạnh đó cũng cần có sự nghiên cứu, tính toán đầy đủ các chi phí hợp lý cho hoạt động thu gom rác thải, cơ chế quản lý để có các qui định thống nhất về mức thu và quản lý nguồn thu này trên toàn địa bàn TP. Về mức thu phí thu gom rác sinh hoạt của các hộ dân, qua kết quả khảo sát của đề tài cho thấy trên nhiều địa bàn ở khu vực nội thành, mức thu phí thu gom rác đã lên tới 15.000-20.000 đ/hộ/tháng đối với nhà căn phố và 50.000- 100.000đ/hộ/tháng đối với nhà biệt thự và cũng đã được đa số hộ dân chấp nhận. Tuy nhiên, ở một số khu vực dân cư có nhiều hộ nghèo thì mức thu vẫn còn ở mức 10.000đ/hộ/tháng. Theo chúng tôi, mức thu như vậy là khá phù hợp với tình hình Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 95 hiện nay, có thể tham khảo để có qui định thống nhất áp dụng trên toàn địa bàn thành phố từ nay đến 2010. Để đảm bảo phù hợp với khả năng đóng góp của từng khu vực, đối với phí thu gom rác sinh hoạt của các hộ gia đình chỉ nên qui định mức giá trần, giá cụ thể là giá thỏa thuận giữa tổ chức làm dịch vụ thu gom rác và chủ nguồn thải. Đối với các nguồn thải là văn phòng cơ quan, xí nghiệp, trường học và các hộ kinh doanh dịch vụ có thể qui định mức giá trần theo khối lượng rác thải. 3.3.2.2. Chính sách hỗ trợ người lao động chuyển đổi phương tiện thu gom rác: Đề nghị UBND thành phố dành nguồn kinh phí dự phòng hỗ trợ cho người lao động thu gom rác thuộc diện KT1, KT2, KT3 được vay không thế chấp với lãi suất ưu đãi 0,65%/tháng, mức vay tối đa đủ để mua 01 phương tiện thay thế đúng tiêu chuẩn qui định. Điều kiện được hỗ trợ: phải tham gia trong các tổ chức thu gom rác theo qui định. Cách thức thực hiện: Giao cho Liên minh HTX TP, Quỹ giải quyết việc làm TP hay Quỹ xóa đói giảm nghèo quận – huyện lập đề án hỗ trợ vốn cho các chủ doanh nghiệp tư nhân, xã viên các HTX, tổ viên các Tổ hợp tác đổi mới phương tiện. Liên minh HTX TP, Quỹ giải quyết việc làm TP và Quỹ xóa đói giảm nghèo quận – huyện là tổ chức đại diện tiếp nhận nguồn vốn từ thành phố. 3.3.2.3. Về chính sách đào tạo nhân lực quản lý các tổ chức thu gom rác: Để hoạt động của các tổ chức thu gom rác có hiệu quả đòi hỏi người quản lý phải có đủ trình độ, năng lực quản lý, điều hành. Vì vậy Nhà nước cần có chính sách cụ thể trong việc đào tạo đội ngũ quản lý các tổ chức thu gom rác, đặc biệt là tổ chức Hợp tác xã như: Trưởng ban quản trị, chủ nhiệm, trưởng ban kiểm soát và tổ trưởng Tổ hợp tác thu gom rác. 3.3.2.4. Về chính sách thuế: Do hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt là dịch vụ công ích, nguồn thu hạn chế, lực lượng lao động chủ yếu là người nghèo, để tạo điều kiện cho các tổ chức thu gom rác hoạt động và khuyến khích lực lượng Rác dân lập tham gia các tổ chức này, kiến nghị miễn thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các tổ chức chỉ hoạt động trong lĩnh vực vệ sinh môi trường hoặc giảm thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các tổ chức vệ sinh môi trường nhưng có các hoạt động kinh doanh khác. Nguồn miễn giảm này được coi là phần hỗ trợ của Nhà nước để các tổ chức có điều kiện tích lũy tái đầu tư, mở rộng hoạt động. 3.3.2.5. Thực hiện các chế độ đối với người lao động thu gom rác: Như đã phân tích trong phần thực trạng, điều kiện hoạt động của người lao động thu gom rác hiện nay gặp rất nhiều khó khăn. Mặc dù làm việc trong điều kiện độc hại nhưng phần lớn những người hoạt động tự do và cả những người đã tham gia các tổ chức như Hợp tác xã, Nghiệp đoàn không được hưởng các chế độ như bảo hiểm tai nạn, bảo hiểm y tế, không được trang bị bảo hộ lao động… Vì vậy, sau khi củng cố lại, các tổ chức thu gom rác phải đảm bảo thực hiện các chế độ cho người lao động như bảo hộ lao động, bảo hiểm tai nạn và bảo hiểm ytế, thực hiện khám sức khỏe định kỳ cho người lao động. Khi hoạt động của các tổ Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 96 chức đi vào ổn định, phải thực hiện đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động theo đúng qui định của pháp luật. Các trường hợp vi phạm phải được xử lý theo pháp luật. 3.3.3. Xác định trách nhiệm của xã hội trong việc thu gom rác thải: 3.3.3.1. Trách nhiệm của các chủ nguồn thải rác trong việc đóng góp phí rác thải: Luật bảo vệ môi trường qui định trách nhiệm của hộ gia đình trong việc bảo vệ môi trường như sau: + Thu gom và vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt đến đúng nơi do tổ chức giữ gìn vệ sinh môi trường tại địa bàn qui định. + Nộp đủ và đúng hạn các loại phí bảo vệ môi trường theo qui định của pháp luật… Như vậy theo qui định của luật thì trách nhiệm của các hộ gia đình vừa phải đưa rác đến nơi qui định, vừa phải đóng góp cho hoạt động bảo vệ môi trường chung. Còn theo kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và của một số địa phương trong nước thì người dân phải chi trả hai khoản chi phí: 1. Chi phí thuê dịch vụ thu gom rác từ nơi thải rác đến nơi tập kết rác 2. Phí rác thải, là khoản đóng góp cho công tác vệ sinh đường phố, vận chuyển và xử lý rác Trong đó chi phí dịch vụ là khoản tiền bắt buộc chủ nguồn thải phải chi trả. Điều đó có nghĩa là thay vì bản thân phải tự đem rác đến điểm tập kết theo qui định thì người dân có thể bỏ ra một khoản tiền để thuê người khác làm. Còn chi phí vận chuyển và xử lý rác là dịch vụ công mà nhà nước phải chịu trách nhiệm chính cung ứng từ ngân sách, đó cũng là phần thuế mà người dân đã đóng góp. Tuy nhiên, để nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường thì cần thu một khoản gọi là phí rác thải (trong phí bảo vệ môi trường nói chung), khoản phí này phải được xác định hợp lý tùy theo mức độ thải rác và mức độ ô nhiễm của rác thải, rác càng ô nhiễm hay khối lượng thải rác càng lớn thì phải đóng phí càng cao. Đây là phần đóng góp cho ngân sách để bù đắp một phần chi phí cho công tác quét đường, thu gom rác ở những nơi công cộng, vận chuyển và xử lý rác. Thực tế trên địa bàn TP.HCM, việc thu tiền rác đối với các hộ dân và các chủ nguồn thải rác khác mới chỉ là chi phí dịch vụ đưa rác từ nguồn thải đến điểm tập kết rác. Khoản tiền này hiện người dân đang đóng trực tiếp cho người thu gom rác, bao gồm công nhân của các Công ty Công ích quận huyện, các Hợp tác xã, Nghiệp đoàn và rác dân lập hoạt động tự do. Vì vậy nếu đặt vấn đề phải thu phí để bù đắp cho ngân sách trong công tác quét đường, vận chuyển và xử lý rác thì cần phải nghiên cứu một khoản thu khác ngoài khoản tiền do lực lượng thu gom rác đang thu hiện nay, cách thức thu và việc sử dụng nguồn thu này. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 97 Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, ngân sách nhà nước vẫn nên tiếp tục chi trả cho công tác quét đường, vận chuyển và xử lý rác. Việc thu phí từ người dân để bù đắp cho các chi phí này nên có lộ trình thực hiện. Có thể xây dựng đề án để thực hiện sau năm 2010. 3.3.3.2. Trách nhiệm của toàn xã hội trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường: Trong các văn bản pháp luật đã có các qui định trách nhiệm của cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ môi trường. Cụ thể ở điều 52, Luật môi trường qui định việc bảo vệ môi trường nơi công cộng như sau: - Tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân có trách nhiệm thực hiện các quy định về bảo vệ môi trường và giữ gìn vệ sinh ở nơi công cộng; đổ, bỏ rác vào thùng chứa rác công cộng hoặc đúng nơi quy định tập trung rác thải; không để vật nuôi gây mất vệ sinh nơi công cộng. Điều 53 qui định: Hộ gia đình có trách nhiệm thực hiện các quy định về bảo vệ môi trường như: tham gia hoạt động vệ sinh môi trường khu phố, đường làng, ngõ xóm, nơi công cộng và hoạt động tự quản về bảo vệ môi trường của cộng đồng dân cư;...Thực hiện tốt các quy định về bảo vệ môi trường là một trong những tiêu chí gia đình văn hóa. Điều 54 qui định tổ chức tự quản về bảo vệ môi trường, trong đó qui định: - Nhà nước khuyến khích cộng đồng dân cư thành lập tổ chức tự quản về bảo vệ môi trường nơi mình sinh sống. - Tổ chức tự quản về bảo vệ môi trường được thành lập và hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện, cộng đồng trách nhiệm, tuân theo quy định của pháp luật. - Uỷ ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm quy định về hoạt động và tạo điều kiện để tổ chức tự quản về bảo vệ môi trường hoạt động có hiệu quả. - Để nâng cao trách nhiệm của toàn xã hội trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường cần tăng cường các biện pháp giáo dục, tuyên truyền ý thức cho người dân, cụ thể: - Tuyên tuyền, giáo dục nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường cho các tổ chức và nhân dân. - Vận động nhân dân tham gia đóng phí rác thải sinh hoạt; gom rác và để đúng nơi quy định để được thu gom rác thải sinh hoạt, không đổ rác vào các khu vực công cộng, các sông, kênh, rạch, ao, hồ; - Khắc phục tình trạng mất vệ sinh nơi công cộng bằng cách bảo đảm điều kiện về nơi vệ sinh, phương tiện đựng rác ở nơi đông người qua lại. Bên cạnh đó, trên cơ sở các văn bản qui định về xử lý vi phạm về vệ sinh môi trường đã được ban hành (Nghị định số 150/2005/NĐ-CP ngày 12/12/2005 của Chính phủ qui định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh và trật tự, an toàn xã hội; Nghị định số 81/2006/NĐ-CP của Chính phủ ngày 09 tháng 8 năm 2006 qui định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường), Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 98 trong đó đã qui định đầy đủ các mức phạt và qui định cụ thể thẩm quyền của từng cấp trong việc xử lý vi phạm, cần tổ chức kiểm tra giám sát và xử lý thật nghiêm khắc và triệt để các trường hợp vi phạm để đảm bảo tính răn đe, tạo thói quen tốt cho người dân. Để thực hiện tốt việc kiểm tra giám sát và xử lý các vi phạm về vệ sinh môi trường, cần có sự qui định thống nhất việc tổ chức thực hiện từ cấp thành phố, xuống quận huyện, phường xã. Cụ thể hiện nay đã thành lập Thanh tra xây dựng quận huyện, phường xã, tuy nhiên như đã phân tích trong phần thực trạng, chức năng kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm về vệ sinh môi trường chưa được qui định cụ thể. Vì vậy cần bổ sung qui định chức năng kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm về vệ sinh môi trường vào chức năng nhiệm vụ của Thanh tra xây dựng quận huyện, phường xã. Bên cạnh đó cần có các biện pháp tuyển dụng, sắp xếp đủ lực lượng cho Thanh tra quận huyện, phường xã, đảm bảo yêu cầu về số lượng và chất lượng đội ngũ thanh tra viên theo qui định, để có thể thực hiện tốt công tác kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm về trật tự đô thị, trong đó có vệ sinh môi trường. 3.4. LỘ TRÌNH THỰC HIỆN: - Trong năm 2008: xây dựng và ban hành Qui chế quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt. - Giai đoạn từ 2009-2010: củng cố tổ chức lại hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt và củng cố tổ chức quản lý vệ sinh môi trường ở cấp quận huyện và phường xã. - Sau năm 2010: Triển khai đấu thầu rộng rãi công tác thu gom, vận chuyển rác, thực hiện phân loại rác tại nguồn... 3.5. KẾT LUẬN PHẦN III: Để đáp ứng yêu cầu quản lý vệ sinh môi trường phù hợp với điều kiện thực tế TP, cần tổ chức lại hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt. Trên cơ sở thực trạng tổ chức hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM, tham khảo kinh nghiệm của một số nước và các yêu cầu phát triển của TP trong những năm tới, đề tài kiến nghị củng cố lại mô hình tổ chức thu gom rác của các Công ty công ích quận huyện và Hợp tác xã thu gom rác đã được hình thành và đề xuất một số hình thức tổ chức thu gom rác sinh hoạt có thể hình thành trong thời gian tới như sau: 1. Doanh nghiệp tư nhân vệ sinh môi trường 2. Tổ hợp tác thu gom rác Trong đó Tổ hợp tác thu gom rác là mô hình tổ chức phổ biến để sắp xếp lại lực lượng Rác dân lập. Để đảm bảo cho việc hình thành và tổ chức hoạt động hiệu quả các tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt, đảm bảo chất lượng vệ sinh môi trường chung của TP cần chú trọng đến các giải pháp về quản lý như sau: - Ban hành qui chế quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 99 - Nâng cao vai trò của chính quyền cấp phường xã trong việc quản lý vệ sinh môi trường trên địa bàn - Nâng cao vai trò giám sát của các tổ dân phố trong hoạt động vệ sinh môi trường - Tăng cường công tác kiểm tra, xử lý thật nghiêm các trường hợp vi phạm về vệ sinh môi trường theo qui định của pháp luật. Bên cạnh đó cần có các chính sách hỗ trợ cho các tổ chức thu gom rác hoạt động như: - Qui định mức thu phí, đảm bảo đủ bù đắp chi phí cho hoạt động thu gom rác. - Miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các tổ chức thu gom rác. - Hỗ trợ vốn đầu tư đổi mới phương tiện thu gom rác. Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 100 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt của TP hiện nay đã được xã hội hóa tương đối mạnh, cả về lực lượng thu gom và nguồn kinh phí cho công tác thu gom. Tuy nhiên trong quá triển khai còn gặp một số hạn chế sau: 1. Các hình thức tổ chức thu gom rác sinh hoạt hiện còn nhiều bất cập, lực lượng thu gom rác hoạt động tự do còn chiếm tỷ trọng lớn, tổ chức hoạt động còn rất tùy tiện, chưa có đầu mối quản lý thống nhất, khó khăn trong việc phối hợp thực hiện trong qui trình thu gom-vận chuyển, chất lượng vệ sinh chưa được đảm bảo. 2. Nguồn thu cho công tác thu gom rác thải sinh hoạt chưa được tính đúng tính đủ và chưa có các qui định thống nhất về mức thu và quản lý nguồn thu, việc thu phí thu gom rác còn rất tùy tiện. Hầu hết người lao động thu gom rác có mức thu nhập còn rất thấp, đặc biệt tỷ trọng nguồn thu từ phế liệu trong thu nhập của người thu gom rác khá lớn là một vấn đề cần được lưu ý khi thực hiện phân loại rác tại nguồn. 3. Hoạt động thu gom rác là hoạt động có tính chất độc hại, có khi còn ảnh hưởng đến tính mạng nhưng phần lớn người lao động ở các tổ chức Hợp tác xã, Nghiệp đoàn và lao động tự do không được hưởng các chế độ chính sách, đặc biệt là các chế độ cần thiết như bảo hộ lao động, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm tai nạn. 4. Phần lớn phương tiện thu gom rác không đạt yêu cầu về vệ sinh, an toàn giao thông và mỹ quan đô thị và thuộc loại phương tiện phải thay thế theo qui định của Nghị quyết 38/CP của Chính phủ. Chưa có chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện và các qui định về tiêu chuẩn, mẫu mã phương tiện phù hợp. 5. Mặc dù đã có các văn bản của Trung ương và Thành phố qui định về vấn đề vệ sinh môi trường và xử lý các vi phạm nhưng công tác kiểm tra giám sát và xử lý các vi phạm về vệ sinh môi trường, đặc biệt là các vi phạm của người dân và lực lượng thu gom rác chưa được quan tâm đúng mực. Việc quản lý lực lượng thu gom rác còn mang nặng biện pháp hành chính, chưa chú ý đến quyền lợi của người lao động nên kết quả mang lại còn rất hạn chế. Để đáp ứng yêu cầu quản lý công tác vệ sinh môi trường phù hợp với điều kiện thực tế TP, cần tổ chức lại hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt. Đề tài đề xuất tiếp tục củng cố để duy trì hoạt động hình thức tổ chức Công ty công ích và Hợp tác xã. Ngoài ra cần có các biện pháp tổ chức lại lực lượng Rác dân lập còn hoạt động tự do vào các tổ chức, đề xuất hai hình thức tổ chức thu gom rác sinh hoạt có thể phát triển trong thời gian tới là: 1. Doanh nghiệp tư nhân vệ sinh môi trường (hoạt động theo luật doanh nghiệp) 2. Tổ hợp tác thu gom rác (hoạt động theo Nghị định 151/2007/NĐ-CP) Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 101 Để đảm bảo cho việc hình thành và tổ chức hoạt động hiệu quả các tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt, đảm bảo chất lượng vệ sinh môi trường chung của TP cần chú trọng đến các giải pháp về quản lý như sau: - Ban hành qui chế quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt - Nâng cao vai trò của chính quyền cấp phường xã trong việc quản lý vệ sinh môi trường trên địa bàn - Nâng cao vai trò giám sát của các tổ dân phố trong hoạt động vệ sinh môi trường - Tăng cường công tác tuyên truyền ý thức vệ sinh môi trường, kiểm tra, xử lý thật nghiêm các trường hợp vi phạm về vệ sinh môi trường theo qui định của pháp luật. Bên cạnh đó cần có các chính sách hỗ trợ cho các tổ chức thu gom rác hoạt động như: - Qui định mức thu phí, đảm bảo đủ bù đắp chi phí cho hoạt động thu gom rác. - Miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các tổ chức thu gom rác. - Hỗ trợ vốn đầu tư đổi mới phương tiện thu gom rác. Một số kiến nghị: - UBND TP giao trách nhiệm cho Sở Tài nguyên và Môi trường làm đầu mối, phối hợp với các sở, ngành liên quan xây dựng Qui chế quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt nhằm thống nhất quản lý từ thành phố đến quận - huyện, phường-xã. Trong đó phân cấp quản lý hoạt động thu gom rác thải sinh hoạt cho UBND cấp phường xã. - Tăng cường nguồn nhân lực cho UBND phường xã để tổ chức quản lý vệ sinh môi trường trên địa bàn. - Việc tổ chức lại hoạt động thu gom rác sinh hoạt phải đảm bảo quyền lợi chính đáng cho người lao động, đặc biệt là quyền khai thác đường dây rác mà họ đang nắm giữ. - Cho phép các Hợp tác xã và Doanh nghiệp tư nhân hoạt động trong lĩnh vực vệ sinh môi trường được hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, cụ thể: miễn thuế bốn năm đầu khi thành lập và áp dụng thuế suất 5% trong chín năm tiếp theo theo qui định ở điều 14, chương III của Luật thuế thu nhập doanh nghiệp (số 14/2008/QH12). - UBND TP giao trách nhiệm cho Sở Tài nguyên và Môi trường làm đầu mối phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu đề xuất mẫu mã xe thu gom rác phù với đặc điểm hoạt động của từng địa bàn và phù hợp với khả năng về vốn đầu tư. - Cần có lộ trình trong việc chuyển đổi phương tiện thu gom rác. UBND TP có thể giao cho Liên minh HTX TP, Quỹ giải quyết việc làm TP hay Quỹ xóa Các hình thức tổ chức thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn TP.HCM – Thực trạng và các đề xuất bổ sung Viện Kinh tế TP.HCM-VKT 05.05.2008 102 đói giảm nghèo quận – huyện lập đề án hỗ trợ vốn cho các tổ chức và người lao động thu gom rác chuyển đổi phương tiện hoạt động. - Kiến nghị UBND TP giao trách nhiệm cho Sở văn hóa, các cơ quan thông tấn báo chí, phát thanh, truyền hình TP và UBND các quận – huyện có kế hoạch tuyên truyền vận động người dân về ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, tuyên truyền các hình thức xử lý vi phạm về vệ sinh môi trường. - UBND TP giao cho Sở Xây dựng rà soát lại tình hình thí điểm thành lập Thanh tra xây dựng quận huyện và Thanh tra xây dựng phường xã, soạn thảo văn bản hướng dẫn thực hiện qui chế tổ chức và hoạt động của Thanh tra xây dựng quận huyện, phường xã, trong đó cần qui định rõ hơn chức năng kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm về vệ sinh môi trường.