Câu hỏi ôn tập môn kinh tế môi trường

o¸ häc, sinh häc vµ c¸c Õu tè x· héi cã kh¶ n¨ng g©y ra mét t¸c ®éng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, tøc thêi hay theo kú h¹n, ®èi víi c¸c sinh vËt hay ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi. - M«i tr−êng lµ toµn bé c¸c hÖ thèng tù nhiªn vµ c¸c hÖ thèng do con ng−êi t¹o ra xung quanh m×nh, trong ®ã con ng−êi sinh sèng vµ b»ng lao ®éng cña m×nh ®· khai th¸c c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn hoÆc nh©n t¹o nh»m tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña con ng−êi. - M«i tr−êng lµ mét n¬i chèn trong sè c¸c n¬i chèn nh−ng cã thÓ lµ mét n¬i chèn ®¸ng chó ý, thÓ hiÖn c¸c mÇu s¾c x· héi cña mét thêi kú hay mét x· héi. - M«i tr−êng lµ tÊt c¶ nh÷ng g× bao quanh con ng−êi K I L O B O O K . C O M - M«i tr−êng bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o, quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con ng−êi, cã ¶nh h−ëng tíi ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån t¹i ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ thiªn nhiªn. Cã thÓ nãi m«i tr−êng chÝnh lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã ¶nh h−ëng ®Õn mét vËt thÓ, mét sù kiÖn. + M«i tr−êng sèng lµ tæng hîp nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã ¶nh h−ëng tíi ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn cña chóng. + M«i tr−êng sèng cña con ng−êi: lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, x· héi bao quanh con ng−êi vµ cã ¶nh h−ëng tíi sù sèng vµ sù ph¸t triÓn cña tõng c¸ nh©n, tõng céng ®ång vµ toµn bé loµi ng−êi trªn hµnh tinh. + HÖ sinh th¸i lµ hÖ thèng c¸c quÇn thÓ sinh vËt cïng sèng vµ cïng ph¸t triÓn trong mét m«i tr−êng nhÊt ®Þnh, cã quan hÖ t−¬ng t¸c víi nhau vµ víi m«i tr−êng ®ã. * Sù gièng nhau cña c¸c kh¸i niÖm víi kh¸i niÖm m«i tr−êng: §Òu lµ mét kh¸i niÖm cô thÓ cña kh¸i niÖm m«i tr−êng nãi chung, liªn quan ®Õn m«i tr−êng. * Sù kh¸c nhau cña c¸c kh¸i niÖm víi kh¸i niÖm m«i tr−êng: kh¸c nhau vÒ quy m«, giíi h¹n, thµnh phÇn m«i tr−êng. - Ccs kh¸i niÖm nµy ®−îc cô thÓ ho¸ tõ kh¸i niÖm m«i tr−êng nãi chung ®èi víi tõng ®èi t−îng vµ môc ®Ých nghiªn cøu + M«i tr−êng sèng lµ cô thÓ ho¸ ®èi víi ®èi t−îng lµ c¬ thÓ sèng + M«i tr−êng sèng cña con ng−êi lµ cô thÓ ho¸ ®èi víi ®èi t−îng lµ con ng−êi. + HÖ sinh th¸i ®èi t−îng lµ c¸c quÇn thÓ sinh vËt. C©u hái 3: Tr×nh bÇy nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ thèng m«i tr−êng vµ c¸c c¸ch ph©n lo¹i m«i tr−êng. + Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ thèng m«i tr−êng: - TÝnh c¬ cÊu (cÊu tróc) phøc t¹p HÖ thèng m«i tr−êng bao gåm nhiÒu phÇn tö (thµnh phÇn) hîp thµnh. Csc phÇn tö ®ã cã b¶n chÊt kh¸c nhau (tù nhiªn, kinh tÕ, d©n c−, x· héi) vµ bÞ chi phèi bëi c¸c quy luËt kh¸c nhau ®«i khi ®èi lËp nhau. C¬ cÊu cña hÖ m«i tr−êng ®−îc thÓ hiÖn chñ yÕu ë c¬ cÊu chøc n¨ng vµ c¬ cÊu bËc thang. Theo chøc n¨ng ng−êi ta cã thÓ ph©n hÖ m«i tr−êng ra v« sè ph©n hÖ. C¸c ph©n hÖ nµy cã mèi quan hÖ phô thuéc qua l¹i víi nhau th«ng qua qu¸ tr×nh trao ®æi víi nhau vÒ vËt chÊt, n¨ng l−îng, th«ng tin. Do hÖ thèng m«i tr−êng lµ mét thÓ thèng nhÊt nªn chØ cÇn thay ®æi thµnh phÇn m«i tr−êng cña mét hÖ thèng lµ sÏ ¶nh h−ëng d©y chuyÒn ®Õn c¸c ph©n hÖ kh¸c. - TÝnh®éng; hÖ thèng m«i tr−êng lµ mét hÖ thèng ®éng nªn bÊt kú mét sù thay ®æi nµo cña hÖ ®Òu lµm cho nã mÊt c©n b»ng ë tr¹ng th¸i ban ®Çu vµ cã xu h−íng lËp l¹i thÕ c©n b»ng míi. §ã lµ b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña hÖ m«i tr−êng. - TÝnh më: M«i tr−êng lµ hÖ thèng më, tÊt c¶ nh÷ng ph©n hÖ cña m«i tr−êng ®Òu lµ nh÷ng ph©n hÖ më cho nªn c¸c nguån vËt chÊt, n¨ng l−îng, th«ng tin tõ ph©n hÖ nµy cã thÓ x©m nhËp vµo ph©n hÖ kh¸c. - Kh¶ n¨ng tù tæ chøc vµ tù ®iÒu chØnh C¸c ph©n hÖ cã kh¶ n¨ng tù tæ chøc l¹i ho¹t ®éng cña m×nh vµ tù ®iÒu chØnh ®Ó thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi bªn ngoµi theo quy luËt tiÕn ho¸ cña tù nhiªn, quy luËt ®¸u tranh sinh tån, quy luËt tù trõ ®Ó tiÕn tíi tr¹ng th¸i æn ®Þnh. K I L O B O O K . C O M * C¸c c¸ch ph©n lo¹i m«i tr−êng: Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ sö dông mµ cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i m«i tr−êng. Cã thÓ ph©n lo¹i m«i tr−êng theo c¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng sau ®©y: - Theo chøc n¨ng (thµnh phÇn) - Theo quy m« - Theo møc ®é can thiÖp cña con ng−êi - Theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ sö dông C©u hái 4: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm, c¸ch ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn. Ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn theo kh¶ n¨ng phôc håi vµ kh«ng phôc håi cã ý nghÜa thùc tiÔn g× ? * Kh¸i niÖm tµi nguyªn: Tµi nguyªn bao gåm tÊt c¶ c¸c nguån nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, th«ng tin trªn tr¸i ®Êt, trong lßng ®Êt, trong kh«ng gian vò trô liªn quan mµ con ng−êi cã thÓ sö dông cho môc ®Ých tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh. * Ph©n lo¹i tµi nguyªn: Tµi nguyªn cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo b¶n chÊt, theo môc ®Ých sö dông, theo kh¶ n¨ng t¸i t¹o vµ kh«ng t¸i t¹o. - Theo b¶n chÊt cã: + Tµi nguyªn thiªn nhiªn: G¾n liÒn víi c¸c yÕu tè tù nhiªn: ®Êt, n−íc, c©y, thùc vËt, ®éng vËt... + Tµi nguyªn nh©n v¨n: G¾n liÒn víi con ng−êi vµ c¸c gi¸ trÞ (vËt chÊt, tinh thÇn) do con ng−êi t¹o ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña m×nh. - Ph©n lo¹i theo môc ®Ých sö dông: Tµi nguyªn ®−îc ph©n thµnh d¹ng (thµnh phÇn) + Tµi nguyªn trong lßng ®Êt + Yµi nguyªn sinh vËt, khÝ hËu, ®Êt ®ai, n−íc + Tµi nguyªn n¨ng l−îng (mÆt trêi, giã, thuû triÒu...) - Tµi nguyªn ph©n lo¹i tÝnh chÊt hãa häc theo ®Æc tÝnh ho¸ häc + Tµi nguyªn v« c¬ + Tµi nguyªn h÷u c¬ - Tµi nguyªn ph©n lo¹i theo kh¶ n¨ng phôc håi (t¸i t¹o) + Tµi nguyªn h÷u h¹n : Kh«ng cã kh¶ n¨ng phôc håi : QuÆng má Cã kh¶ n¨ng phôc håi : n−íc, thæ nh−ìng, thùc vËt, ®éng vËt... + Tµi nguyªn v« h¹n: N¨ng l−îng mÆt trêi, thuû triÒu, nhiÖt n¨ng trong lßng ®Êt * Ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn theo kh¶ n¨ng phôc håi vµ kh«ng phôc håi cã ý nghÜa thùc tiÔn: cã kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó sö dông, khai th¸c vµ sö dông hîp lý nhÊt, ®¹t hiÖu qu¶ nhÊt c¸c nguån tµi nguyªn. C©u hái 5: Tr×nh bÇy c¸c kh¸i niÖm: « nhiÔm m«i tr−êng, suy tho¸i m«i tr−êng vµ sù cè m«i tr−êng. Cho vÝ dô. * ¤ nhiÔm m«i tr−êng: Lµ sù lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña m«i tr−êng bëi c¸c chÊt g©y « nhiÔm. ChÊt g©y « nhiÔm lµ nh÷ng chÊt ®éc h¹i ®−îc th¶i ra trong sinh ho¹t, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hay trong c¸c ho¹t ®éng kh¸c. ChÊt th¶i cã thÓ ë d¹ng r¾n, khÝ, láng hoÆc c¸c d¹ng kh¸c. * Suy tho¸i m«i tr−êng: Lµ sù lµm thay ®æi thµnh phÇn, chÊt l−îng m«i tr−êng mét c¸ch nghiªm träng, lµm thay ®æi c¬ b¶n tÝnh chÊt cña m«i tr−êng vµ lµm gi¶m kh¶ n¨ng tån t¹i, ph¸t triÓn cña sinh vËt. Thµnh phÇn m«i tr−êng bao gåm: kh«ng khÝ, ®Êt n−íc, ©m thanh, ¸nh s¸ng, lßng ®Êt, nói rõng, s«ng, hå, biÓn, sinh vËt, c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c, c¸c khu d©n c−, khu s¶n xuÊt, khu K I L O B O O K . C O M b¶o tån thiªn nhiªn, c¶nh quan thiªn nhiªn, danh lam th¾ng c¶nh, di tÝch lÞch sö vµ c¸c h×nh th¸i vËt chÊt kh¸c. M«i tr−êng ®Êt ®ai bÞ sö dông l·ng phÝ vµ ®ang bÞ suy tho¸i do viÖc khai th¸c thiÕu khoa häc, ®Êt ®ai bÞ xãi mßn, trªn nÒn mÊt líp mÇu mì ë c¸c ®åi nói vµ vïng h¹ l−u lµm ®Êt ®ai bÞ c»n cåi g©y nªn hoang ho¸ c¸c ®åi träc, diÖn tÝch ®Êt trång ®åi träc chiÕm gÇn 1/3 diÖn tÝch c¶ n−íc. * Sù cè m«i tr−êng: Lµ c¸c tai biÕn hoÆc rñi ro x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng−êi hoÆc biÕn ®æi bÊt th−êng cña thiªn nhiªn g©y suy tho¸i m«i tr−êng nghiªm träng. Sù cè m«i tr−êng cã thÓ x¶y ra do: - B¶o, lò, lôt, h¹n h¸n, nøt ®Êt, ®éng ®Êt, tr−ît ®Êt, sôt lë ®Êt, nói löa phun, m−a axÝt, m−a ®¸, biÕn ®éng khÝ hËu vµ thiªn tai kh¸c. - Ho¶ ho¹n, ch¸y rõng, sù cè kü thuËt g©y nguy h¹i vÒ m«i tr−êng cña c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh, c«ng tr×nh kinh tÕ, khoa häc, kü thuËt, v¨n ho¸, x· héi, an ninh, quèc phßng. - Sù cè trong t×m kiÕm, th¨m dß, khai th¸c vµ vËn chuyÓn kho¸ng s¶n, dÇu khÝ, sËp hÇm lß, phôt dÇu, trµn dÇu, vì ®−êng èng dÉn dÇu, dÉn khÝ, ®¾m tÇu, sù cè t¹i c¬ së läc ho¸ dÇu vµ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp kh¸c. - Sù cè trong lß ph¶n øng h¹t nh©n, nhµ m¸y ®iÖn guyªn tö, nhµ m¸y s¶n xuÊt, t¸i chÕ nhiªn liÖu h¹t nh©n, kho chøa chÊt phãng x¹. * VÝ dô vÒ « nhiÔm m«i tr−êng: Do sö dông vµ khai th¸c dÇu, do sö dông chÊt næ, ¸nh s¸ng ®iÖn... ®Ó khai th¸c thuû s¶n lµm cho m«i tr−êng biÓn b¾t ®Çu cã dÊu hiÖu bÞ « nhiÔm. C©u hái 6: Tr×nh bÇy c¸c kh¸i niÖm: ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Chóng kh¸c nhau ë nh÷ng chç nµo? * Ph¸t triÓn lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho con ng−êi sinh sèng ë bÊt kú ë n¬i ®©u trong mét quèc gia hay trªn c¶ hµnh tinh ®Òu ®−îc tr−êng thä vµ tho¶ m·n mäi nhu cÇu vÒ vËt chÊt, v¨n ho¸, tinh thÇn, an ninh, kh«ng cã b¹o lùc. - Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ yÕu tè c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn nãi chung nh−ng ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n vµ còng kh«ng thÓ lµ v« h¹n. Nã ph¶i phôc vô, thóc ®Èy ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu chung cña sù ph¸t triÓn. - T¨ng tr−ëng kinh tÕ: Lµ viÖc më réng s¶n l−îng quèc gia T¨ng tr−ëng kinh tÕ ®−îc ®o b»ng tèc ®é vµ quy m«: + Tèc ®é t¨ng tr−ëng ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ % th«ng qua viÖc so s¸nh quy m« cña hai thêi kú. Quy m« cña thêi kú sau so víi thêi kú tr−íc cµng lín th× tèc ®é t¨ng tr−ëng cµng nhanh. Nh−ng kh«ng ph¶i tèc ®é t¨ng tr−ëng cµng nhanh th× cµng tèt. + Trong nÒn kinh tÕ, sù t¨ng tr−ëng chung thÓ hiÖn ë tèc ®é t¨ng GNP vµ tèc ®é t¨ng GDP, mµ chóng l¹i phô thuéc vµo tèc ®é t¨ng gi¸ trÞ s¶n l−îng, s¶n l−îng thuÇn tuý cña c¸c ngµnh kinh tÕ. Nh−ng tèc ®é t¨ng cña c¸c ngµnh l¹i kh¸c nhau heo nh÷ng tÝnh quy luËt nhÊt ®Þnh. V× thÕ, trong tõng thêi kú, nÕu kh«ng ®¶m b¶o ®−îc c¸c mèi quan hÖ cã tÝnh quy luËt gi÷a c¸c ngµnh, th× sÏ g©y rèi lo¹n trong nÒn kinh tÕ, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ. * Sù kh¸c nhau gi÷a t¨ng tr−ëng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ: T¨ng tr−ëng kinh tÕ ch−a ph¶i lµ ph¸t triÓn kinh tÕ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña ph¸t triÓn kinh tÕ. §iÒu kiÖn ®ñ cña ph¸t triÓn kinh tÕ lµ trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o ®−îc tÝnh c©n ®èi, tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh môc tiªu vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ tr−íc m¾t ph¶i b¶o ®¶m t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong t−¬ng lai. K I L O B O O K . C O M C©u hái 7: Ph©n tÝch nh÷ng −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm cña c¸c m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®· tån t¹i trong lÞch sö. Chóng ®· cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng ? * C¸c m« h×nh kinh tÕ ®· tån t¹i trong lÞch sö: M« h×nh t¨ng tr−ëng t©n cæ ®iÓn, m« h×nh c¬ cÊu t©n M¸c xÝt, m« h×nh c¬ cÊu T− b¶n chñ nghÜa. * M« h×nh t¨ng tr−ëng t©n cæ ®iÓn: M« h×nh nµy ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng kÕ ho¹ch ho¸ dùa trªn c¬ së së h÷u t− nh©n, tÝch luü vèn tõ trong n−íc vµ thu hót vèn tõ n−íc ngoµi. M« h×nh nµy hiÖn nay Ýt hiÖu lùc ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn v× thiÕu mét thÞ tr−êng n¨ng ®éng, thiÕu h¹ tÇng c¬ së, thiÕu kiÕn thøc vÒ kü thuËt vµ qu¶n lý, ¶nh h−ëng tiªu cùc cña c¸c thÕ lùc chÝnh trÞ b¶o thñ ë trong vµ ngoµi n−íc g©y ra nh÷ng trë lùc lín cho ph¸t triÓn. * M« h×nh c¬ cÊu t©n M¸c xÝt M« h×nh nµy dùa trªn c¬ së kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, së h÷u Nhµ n−íc vÒ c¸c t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý kinh tÕ, tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch vÒ c¬ cÊu vµ c¬ chÕ X· héi chñ nghÜa, bá qua chÕ ®é Phong kiÕn vµ T− b¶n chñ nghÜa, x©y dùng X· héi chñ nghÜa. - ¦u ®iÓm: Qu¶n lý ®−îc tËp trung thèng nhÊt vµ gi¶i quyÕt ®−îc nhiÒu nhu cÇu c«ng céng cña x· héi, h¹n chÕ ®−îc ph©n ho¸ giÇu nghÌo vµ bÊt c«ng x· héi, tËp trung nguån lùc ®Ó gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. - Nh−îc ®iÓm: TËp trung quan liªu, bao cÊp kh«ng thóc ®Èy vµ kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ph©n phèi vµ sö dông nguån lùc kÐm hiÖu qu¶. * M« h×nh c¬ cÊu T− b¶n chñ nghÜa: M« h×nh nµy ho¹t ®éng trªn c¬ së së h÷u t− nh©n vµ c¬ chÕ thÞ tr−êng tù do, kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ, nh−ng nh÷ng kÕ ho¹ch do Nhµ n−íc ®Ò ra chØ mang tÝnh ®Þnh h−íng. - ¦u ®iÓm: Thóc ®Èy viÖc ®æi míi vµ ph¸t triÓn, tù ®iÒu chØnh vµ c©n b»ng trªn thÞ tr−êng, thóc ®Èy viÖc t×m biÖn ph¸p ®Ó ph©n phèi vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguånlùc cña ®Êt n−íc. - Nh−îc ®iÓm: G©y « hiÔm m«i tr−êng, ph©n ho¸ giÇu nghÌo, bÊt c«ng x· héi. C©u hái 9: Tr×nh bÇy kh¸i niÖm "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" vµ c¸c chØ sè ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. * Kh¸i niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ mét sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh, trong ®ã sù ph¸t triÓn cña c¸ nh©n nµy kh«ng lµm thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña c¸ nh©n kh¸c , sù ph¸t triÓn cña c¸ nh©n kh«ng lµm thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña céng ®ång, sù ph¸t triÓn cña céng ®ång ng−êi nµy kh«ng lµm thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña céng ®ång ng−êi kh¸c, sù ph¸t triÓn cña thÕ hÖ h«m nay kh«ng x©m ph¹m ®Õn lîi Ých cña c¸c thÕ hÖ mai sau vµ sù ph¸t triÓn cña loµi ng−êi kh«ng ®e do¹ sù sèng cßn hoÆc lµm suy gi¶m n¬i sinh sèng cña c¸c loµi kh¸c trªn hµnh tinh. * C¸c chØ sè ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Gåm c¸c chØ sè c¬ b¶n sau ®©y + GNP: Tæng s¶n phÈm quèc d©n b×nh qu©n trªn ®Çu ng−êi + ChØ sè ph¶n ¸nh tr×nh ®é d©n trÝ (tû lÖ ng−êi biÕt ch÷, tû lÖ ng−êi cã häc vÊn c¸c cÊp, tr×nh ®é tin häc), v¨n ho¸, thÈm mü... + ChØ sè ph¶n ¸nh sù tiÕn bé vÒ y tÕ: Søc khoÎ, tuæi thä, ch¨m sãc søc khoÎ ban dÇu. K I L O B O O K . C O M + C¸c chØ sè tù do con ng−êi: viÖc lµm, t«n träng quyÒn con ng−êi, an sinh, kh«ng cã b¹o lùc... C©u hái 10: Ph©n tÝch nh÷ng nhËn thøc (cò vµ míi) vÒ mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng. T¹i sao chÊt l−îng cuéc sèng ph¶i ®−îc t¹o nªn bëi 3 cùc: kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng ? * NhËn thøc cò vÒ mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng: a) M«i tr−êng hay ph¸t triÓn: mét c¸ch ®Æt vÊn ®Ò sai lÇm: §Æt vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ lªn hµng ®Çu, lÊn ¸t tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè kh¸c cña sù ph¸t triÓn : x· héi, v¨n ho¸, m«i tr−êng, quyÒn con ng−êi... ThËm chÝ khuynh h−íng " Ph¸t triÓn víi bÊt cø gi¸ nµo" (ph¸t triÓn tù ph¸t) ®· trë nªn thÞnh hµnh, g©y ra nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc tai h¹i cho c¶ m«i tr−êng lÉn x· héi, v¨n ho¸. - Thêi ®iÓm hiÖn nay khi mµ cuéc ch¹y ®ua ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ cña thÕ giíi ®ang diÔn ra ngµy cµng gay g¾t, khèc liÖt th× khuynh h−íng "ph¸t triÓn víi bÊt cø gi¸ nµo" vÉn ®−îc t«n sïng trªn thùc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, ng−êi ta dÔ cã khuynh h−íng hy sinh m«i tr−êng vµ c¸c yÕu tè kh¸c cho ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ tr−íc, m«i tr−êng tÝnh sau. KÕt qu¶ lµ m«i tr−êng bÞ suy tho¸i lµm cho c¬ së cña ph¸t triÓn bÞ thu hÑp, tµi nguyªn cña m«i tr−êng bÞ gi¶m sót vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng trong ®iÒu kiÖn d©n sè ngµy cµng t¨ng lªn, chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù nghÌo khã, cïng cùc cña con ng−êi. b) T¨ng tr−ëng b»ng kh«ng hoÆc ©m : Chñ tr−¬ng kh«ng can thiÖp vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn (chñ nghÜa b¶o vÖ) nhÊt lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, n¬i mµ tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ nguån vèn c¬ b¶n cho mäi ho¹t ®éng ph¸t triÓn cña con ng−êi. Tõ hai nhËn thøc sai lÇm trªn ta thÊy: ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng kh«ng ph¶i lµ hai viÖc lu«n lu«n ®èi kh¸ng nhau vµ m©u thuÉn theo kiÓu lo¹i trõ, cã c¸i nµy th× kh«ng cã c¸i kia. Do ®ã kh«ng thÓ chÊp nhËn c¸ch ®Æt vÊn ®Ò "ph¸t triÓn hay m«i tr−êng" mµ ph¶i ®Æt vÊn ®Ò "ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng", nghÜa lµ ph¶i lùa chän vµ coi träng c¶ hai, kh«ng hy sinh c¸i nµy v× c¸i kia. * NhËn thøc hiÖn ®¹i vÒ mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng: - §−a ra mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng, biÓu hiÖn ë s¬ ®å sau: M« h×nh ®ã ®−îc tr×nh bÇy d−íi d¹ng mét tam gi¸c ®Òu víi 3 cùc kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng kinh tÕ ChÊt l−îng cuéc sèng m«i tr−êng x· héi X· héi Kinh tÕ B Ph¸t triÓn A bÒn v÷ng C M«i tr−êng + VÒ m«i tr−êng: Gièng nh− sù ph¸t triÓn cña sinh vËt, sù ph¸t triÓn cña x· héi ph¶i gi¶i ®¸p ®−îc nh÷ng bµi to¸n do m«i tr−êng ®Æt ra. Ph¶i ph¸t triÓn theo h−íng bÒn v÷ng do ®ã ph¶i tÝnh to¸n kü mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng−êi vµ thiªn nhiªn sao cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi kh«ng lµm suy tho¸i hoÆc huû diÖt m«i tr−êng. + VÒ kinh tÕ: §èi víi nh÷ng s¶n phÈm ®−îc chÕ t¹o tõ nguån gèc thiªn nhiªn, vÊn ®Ò chñ yÕu lµ xem xÐt tµi nguyªn K I L O B O O K . C O M thiªn nhiªn ®ã cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o hay kh«ng. NÕu kh«ng th× ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ chÕ t¹o c¸c s¶n phÈm coa kh¶ n¨ng thay thÕ. Muèn vËy ph¶i céng thªm vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm lµm tõ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o mét lo¹i phÝ kh¸c ®ñ ®Ó nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c¸c s¶n phÈm thay thÕ. + VÒ x· héi: Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi ph¸t triÓn x· héi, nghÜa lµ n©ng cao vµ c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng cho tÊt c¶ mäi ng−êi. Chu kú ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng R P C ChÊt th¶i R: Tµi nguyªn thiªn nhiªn P: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt C: S¶n phÈm tiªu dïng ViÖc sö dông chÊt th¶i cña m«i tr−êng ®Ó t¹o l¹i thµnh tµi nguyªn thiªn nhiªn phô thuéc vµo khoa häc kü thuËt * Tæng hîp l¹i ta thÊy: Ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng cã mèi quan hÖ t−¬ng t¸c rÊt chÆt chÏ, th−êng xuyªn, phô thuéc vµ quy ®Þnh lÉn nhau. Ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng biÓu hiÖn mèi quan hÖ ®a d¹ng, ®a chiÒu gi÷a con ng−êi vµ thiªn nhiªn. C¸ch m¹ng khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ thóc ®Èy mèi quan hÖ t−¬ng t¸c ®ã. V× vËy x· héi cÇn h−íng tíi mét sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së b¶o vÖ m«i tr−êng lÊy con ng−êi lµm trung t©m. C©u hái 12: Ngo¹i øng lµ g× vµ bao gåm nh÷ng lo¹i nµo? T¹i sao l¹i nãi ngo¹i øng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra sù thÊt b¹i cña thÞ tr−êng? Dïng ®å thÞ ®Ó ph©n tÝch cho tr−êng hîp: a) Ngo¹i øng tiªu cùc, b) Ngo¹i øng tÝch cùc. * Ngo¹i øng: Lµ mét t¸c ®éng do hµnh vi cña chñ thÓ kinh tÕ nµy g©y ra víi nh÷ng phóc lîi cña chñ thÓ kinh tÕ kh¸c mµ t¸c ®éng ®ã kh«ng ®−îc ph¶n ¸nh b»ng ®ång tiÒn. Hay ng−êi ta nãi: Ngo¹i øng xuÊt hiÖn khi quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng cña mét c¸ nh©n ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc s¶n xuÊt, tiªu dïng cña ng−êi kh¸c mµ kh«ng th«ng qua gi¸ c¶ thÞ tr−êng. Gåm: - Ngo¹i øng tiªu cùc: N¶y sinh khi ho¹t ®éng cña mét bªn ¸p ®Æt nh÷ng chi phÝ cho bªn kh¸c - Ngo¹i øng tÝch cùc: N¶y sinh khi ho¹t ®éng cña mét bªn lµm lîi cho bªn kh¸c mµ bªn ®ã kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. * Nãi "Ngo¹i øng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra thÊt b¹i cña thÞ tr−êng" v×: VÒ mÆt kinh tÕ, c¸c ngo¹i øng ®· t¹o ra mét sù trao ®æi bªn ngoµi hÖ thèng, kh«ng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c nh©n tè tham gia ho¹t ®éng do ®ã kh«ng ®−îc chi phèi bëi quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n mµ kÕt qu¶ lµ Ýt nhÊt cã mét nhãm ng−êi bÞ thiÖt h¹i hoÆc thu ®−îc lîi Ých, ®iÒu ®ã gäi lµ thÊt thu cña thÞ tr−êng. * Dïng ®å thÞ ph©n tÝch cho tr−êng hîp ngo¹i øng tiªu cùc vµ ngo¹i øng tÝch cùc 1) Ngo¹i øng tiªu cùc: Ngo¹i øng tiªu cùc lµm cho xu h−íng s¶n xuÊt ë møc nhiÒu h¬n møc tèi −u x· héi Gi¶ sö: Mét h·ng s¶n xuÊt cè ®Þnh víi chi phÝ ca nhËn cËn biªn (MC). §Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt víi l−îng hµng ho¸ Q1 vµ th¶i chÊt th¶i ra ngoµi g©y ngo¹i øng mµ x· héi ph¶i chÞu mét kho¶n chi phÝ (MEC). NÕu s¶n xuÊt cµnh t¨ng (MEC) cµng t¨ng, chi phÝ cËn viªn cña x· héi (MSC) cµng lín, lóc nµy giao ®iÓm gi÷a (MSC) víi ®−êng P1 t¹o ra ®iÓm Q* chøng tá nÕu xÝ nghiÑp s¶n xuÊt ë Q1 sÏ g©y thiÖt h¹i nhiÒu cho x· héi vµ s¶n xuÊt qu¸ nhiÒu s¶n phÈm cho nªn x· héi tr¶ vÒ s¶n xuÊt ë ®iÓm Q* lµ ®iÓm tèi −u vµ biÖn ph¸p nµy sÏ g©y ra mét ngo¹i øng tèi −u K I L O B O O K . C O M Gi¸ c¶ MSC MC P1 MEC Q* Q1 §Çu ra cña xÝ nghiÖp b) Ngo¹i øng tÝch cùc: Lµm cho xu h−íng s¶n xuÊt mét lo¹i hµng ho¸ Ýt h¬n møc tèi −u x· héi C«ng tr×nh söa ch÷a nhµ cöa MC: ®−êng chi phÝ c¸ nh©n D: ®−êng cÇu, ®−êng lîi Ých söa ch÷a Chñ nhµ sÏ chän giao ®iÓm gi÷a D vµ MC ®Ó söa ch÷a (®iÓm Q1) nh−ng viÖc söa ch÷a l¹i mang l¹i lîi Ých cho hµng xãm thÓ hiÖn ë ®−êng MSB = D + MEB vµ ®−êng MSB víi ®−êng MC giao nhau t×m ®−îc Q*. VËy nªn møc söa ch÷a ë Q1 th× viÖc söa ch÷a kh«ng cã hiÖu qu¶ mµ cÇn ph¶i tiÕn hµnh söa ch÷a ë møc Q* D MSB P MC MEB Q1 Q * Q C©u hái 13: Hµng ho¸ c«ng céng lµ g×? T¹i sao l¹i nãi hµng ho¸ c«ng céng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra sù thÊt b¹i cña thÞ tr−êng. * Hµng ho¸ c«ng céng lµ hµng ho¸ mµ khi cung cÊp cho mét sè ng−êi tiªu dïng th× nh÷ng ng−êi tiªu dïng kh¸c vÉn cã thÓ tiªu dïng chóng ®−îc - Hµng ho¸ c«ng céng cã hai ®Æc ®iÓm c¬ b¶n lµ: + Kh«ng k×nh ®Þch: Mét hµng ho¸ lµ phi k×nh ®Þch nªn víi bÊt kú møc s¶n xuÊt nµo ®· cho, chi phÝ cËn biªn ®Ó s¶n xuÊt nã cho mét ng−êi tiªu dïng phô gia lµ sè 0. VÝ dô: ViÖc sö dông mét ®−êng cao tèc trong thêi gian cã l−îng giao th«ng thÊp, v× ®−êng cao tèc lu«n lu«n tån t¹i vµ kh«ng cã t×nh tr¹ng t¾c nghÏn giao th«ng nªn chi phÝ phô gia ®Ó ch¹y xe trªn ®ã lµ sè 0. + Kh«ng chuyªn h÷u: Mét hµng ho¸ lµ phi chuyªn h÷u nÕu nh− ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng cã quyÒn tiªu dïng nã. Do ®ã khã hoÆc kh«ng thÓ ®ßi ng−êi ta tr¶ gi¸ trùc tiÕp cho viÖc sö dông. VÝ dô: C«ng viÖc quèc phßng. Mét khi Nhµ n−íc ®· lo liÖu ®−îc, th× mäi c«ng d©n ®Òu ®−îc h−ëng thô lîi Ých quèc phßng. Trong thùc tÕ mét sè hµng ho¸ c«ng céng l¹i cã tÝnh chuyªn h÷u nh−ng kh«ng k×nh ®Þch hoÆc cã tÝnh k×nh ®Þch nh−ng kh«ng chuyªn h÷u - Møc hiÖu qu¶ khi sö dông hµng ho¸ c«ng céng lµ møc ë ®ã lîi Ých b»ng chi phÝ. - Hµng ho¸ c«ng céng do cã tÝnh kh«ng chuyªn h÷u do ®ã khi cã ®«ng ng−êi tiªu dïng th× kh«ng tr¸nh khái ®−îc sù tiªu dïng nh− miÔn phÝ. VËy kh«ng thÓ cã mét c¸ nh©n nµo ®ã cã thÓ kinh doanh lo¹i hµng ho¸ c«ng céng nµy mµ ph¶i ®−îc Nhµ n−íc tµi trî hay cung cÊp nÕu nh− nã ®−îc s¶n xuÊt mét c¸ch K I L O B O O K . C O M cã hiÖu qña bëi v× chØ cã Nhµ n−íc míi cã thÓ Ên ®Þnh ®−îc lÖ phÝ. - Mçi c¸ nh©n cã mét nhu cÇu ®èi víi hµng ho¸ c«ng céng kh¸c nhau, sù −a thÝch cña c¸c c¸ nh©n kh«ng gièng nhau nªn ph¶i lÊy ®a sè lµ chÝnh nh−ng ®Ó cã hiÖu qu¶ thùc sù ph¶i lÊy biÓu quyÕt cña mäi c«ng d©n. * Nãi hµng ho¸ c«ng céng lµ nguyªn nh©n g©y ra thÊtb¹i thÞ tr−êng v×: - §«i khi gi¸ c¶ thÞ tr−êng kh«ng ph¶n ¸nh c¸c ho¹t ®éng cñanh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hay nh÷ng ng−êi tiªu dïng v× vËy cã thÓ s¶n xuÊt qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt hµng ho¸. - Kh«ng lµm gi¶m sè l−îng vèn cã cña nã ®èi víi ng−êi tiªu dïng kh¸c. - Kh«ng lo¹i trõ ai ra khái viÖc tiªu dïng chóng trõ khi ph¶i tr¶ gi¸ rÊt ®¾t - G©y ra viÖc kh«ng cã thÞ tr−êng. C©u hái 14: Khi nµo th× chÊt l−îng m«i tr−êng trë thµnh hµng ho¸? T¹i sao l¹i nãi chÊt l−îng m«i tr−êng lµ hµng ho¸ c«ng céng? * ChÊt l−îng m«i tr−êng trë thµnh hµng ho¸ khi: - Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, nã mang tÝnh x· héi réng lín th× viÖc t¸i s¶n xuÊt chÊt l−îng m«i tr−êng ®−îc ®Æt ra nh− mét tÊt yÕu kh¸ch quan ®Ó qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc liªn tôc nh»m tho¶ m·n nhu cÇu ph¸t triÓn cña con ng−êi Õ lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó chÊt l−îng m«i tr−êng trë thµnh hµng ho¸. MÆt kh¸c, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c quan hÖ kinh tÕ ®Òu ph¶i tiÒn tÖ ho¸, lóc ®ã c¸c chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt chÊt l−îng m«i tr−êng biÓu hiÖn thµnh hµng ho¸ Õ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ * ChÊt l−îng m«i tr−êng lµ hµng ho¸ c«ng céng v×: - Lµ yÕu tè tho¶ m·n yªu cÇu c¬ b¶n nhÊt cña con ng−êi, lµ nhu cÇu sèng, tån t¹i vµ ph¸t triÓn. - Lµ ®iÒu kiÖn kh«ng gian cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - Lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cña s¶n xuÊt nh− c¸c yÕu tè vËt chÊt kh¸c nªn ®ßi hái cÇn ®−îc t¸i s¶n xuÊt liªn tôc - Cã tÝnh phi chuyªn h÷u: kh«ng lo¹i trõ ai ra khái viÖc tiªu dïng trõ khi ph¶i tr¶ gi¸ qu¸ ®¾t. - Cã tÝnh phi k×nh ®Þch: kh«ng lµm gi¶m sè l−îng vèn cã ®èi víi ng−êi tiªu dïng kh¸c C©u hái 15: ThÕ nµo lµ chuÈn møc th¶i, lÖ phÝ th¶i ? Cho vÝ dô. Gi¶i ph¸p th¶i m«i tr−êng cña nhµ n−íc ®Ó gi¶i quyÕt chi phÝ bªn ngoµi lµ gi¶i ph¸p tèt song kh«ng ph¶i lµ tèi −u, v× nã kh«ng cã tÝnh khuyÕn khÝch csc h·ng s¶n xuÊt gi¶m møc th¶i còng nh− kh«ng khuyÕn khÝch hä tham gia xö lý « nhiÔm. V× vËy cÇn xÐt ®Õn c¸c gi¶i ph¸p kh¸c n÷a ®Ó khuyÕn khÝch xÝ nghiÖp gi¶m th¶i: ChuÈn mùc th¶i vµ lÖ phÝ th¶i * ChuÈn møc th¶i: - Lµ møc th¶i giíi h¹n ®−îc luËt ph¸p cho phÐp, quy ®Þnh cho xÝ nghiÖp (c«ng ty, H·ng) cã thÓ th¶i bao nhiªu chÊt g©y « nhiÔm. NÕu xÝ nghiÖp nµo v−ît qu¸ giíi h¹n ®ã th× cã thÓ bÞ ph¹t tiÒn vµ thËm chÝ bÞ truy tè h×nh sù. VÝ dô: ChuÈn mùc th¶i giíi h¹n cã hiÖu qu¶ lµ 12 ®¬n vÞ, ë ®iÓm P*, xÝ nghiÖp sÏ bÞ xö ph¹t nÆng nÕu th¶i lín h¬n møc Êy. - ChuÈn mùc th¶i ®¶m b¶o cho c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. C¸c xÝ nghiÖp thi hµnh chuÈn mùc b»ng c¸ch l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ lµm gi¶m « nhiÔm, chi phÝ cho viÖc gi¶m th¶i, xÝ nghiÖp nµo ®Çu t− cã gi¸ thµnh h¹ so víi gi¸ thµnh trung b×nh th× xÝ nghiÖp ®ã ho¹t ®éng cã l·i Õ lµ ®iÒu khuyÕn khÝch c¸c xÝ nghiÖp tham gia vµo ngµnh s¶n xuÊt cña m×nh, thùc hiÖn viÖc gi¶m th¶i tèt h¬n, lµm gi¶m « nhiÔm trong m«i tr−êng. * LÖ phÝ th¶i: K I L O B O O K . C O M - Lµ lÖ phÝ ®¸nh vµo tõng ®¬n vÞ th¶i. Khi cã lÖ phÝ th¶i th× xÝ nghiÖp sÏ cè g¾ng tèi thiÓu ho¸ chi phÝ cña m×nh b»ng c¸ch gi¶m th¶i xuèng ®Õn møc Nhµ n−íc qui ®Þnh. VÝ dô: LÖ phÝ th¶i 3 (ngh×n ®ång) sÏ lµm cho xÝ nghiÖp cã mét c¸ch øng xö cã hiÖu qu¶. Khi cã lÖ phÝ th¶i xÝ nghiÖp cè g¾ng tèi thiÓu ho¸ chi phÝ cña m×nh b»ng c¸ch gi¶m chÊt th¶i xuèng d−íi møc Nhµ n−íc quy ®Þnh (gi¶m tõ 26 ®Õn 12 ®¬n vÞ). XÝ nghiÖp cã thÓ gi¶m ®¬n vÞ th¶i ®Çu tiªn (t−¬ng ®−¬ng 25 ®¬n vÞ) víi mét chi phÝ rÊt nhá (chi phÝ cËn biªn ®Ó gi¶m thªm gÇn nh− kh«ng). Do ®ã víi mét chi phÝ rÊt nhá, xÝ nghiÖp cã thÓ tr¸nh ®−îc viÖc nép lÖ phÝ 3 (ngh×n) vÒ mçi ®¬n vÞ th¶i. Trªn thùc tÕ, víi mäi møc th¶i cao h¬n 12 ®¬n vÞ th× chi phÝ cËn biªn ®Ó lµm gi¶m th¶i cao h¬n lÖ phÝ th¶i cho nªn xÝ nghiÖp thÝch nép lÖ phÝ th¶i h¬n lµm gi¶m møc th¶i nhiÒu h¬n n÷a. Do ®ã xÝ nghiÖp nép mét l−îng lÖ phÝ ®−îc biÓu thÞ b»ng h×nh ch÷ nhËt g¹ch chÐo vµ sÏ g¸nh chÞu mét tæng sè chi phÝ ®Ó lµm gi¶m møc th¶i ®−îc biÓu thÞ b»ng h×nh tam gi¸c EFH. Tiªu chuÈn LÖ phÝ MSC Møc th¶i C©u hái 16: Khi nµo th× ng−êi ta −a thÝch lÖ phÝ th¶i h¬n chuÈn møc th¶i ? Cho vÝ dô. Ng−êi ta −a thÝch lÖ phÝ th¶i h¬n chuÈn møc th¶i khi lÖ phÝ th¶i thùc hiÖn ®−îc mét møc gi¶m th¶i nh− vËy víi mét chi phÝ thÊp h¬n. VÝ dô: Gi¶ sö cã hai xÝ nghiÖp ë gÇn nhau, chi phia cËn biªn cña x· héi vÒ x¶ th¶i lµ nh− nhau, bÊt kÓ c¸c xÝ nghiÖp ®ã cã gi¶m møc th¶i cña hä hay kh«ng. Nh−ng chi phÝ cËn biªn cña c¸c xÝ nghiÖp kh«ng gièng nhau, t−¬ng øng lµ MCA1, MCA2. Ban ®Çu mçi xÝ nghiÖp t¹o ra 14 ®¬n vÞ th¶i. Gi¶ sö ta muèn lµm gi¶m xuèng chØ cßn tæng céng lµ 14 ®¬n vÞ: xÝ nghiÖp 1 gi¶m møc th¶i 6 ®¬n vÞ, xÝ nghiÖp 2 gi¶m møc th¶i 8 ®¬n vÞ + XÝ nghiÖp 1: ph¶i nép mét møc lÖ phÝ + møc chi phÝ gi¶m th¶i ®Ó ®−a møc th¶i vÒ F0 th× diÖn tÝch møc gi¶m th¶i nµy < dïng chuÈn mùc th¶i Õ xÝ nghiÖp 1 chän nép lÖ phÝ th¶i. + XÝ nghiÖp 2: NÕu dïng lÖ phÝ th¶i th× cßn gi¶m phÝ th¶i tõ E2 Õ E * Õ xÝ nghiÖp thÝch nép lÖ phÝ th¶i. MCA2 MCA1 3 LÖ phÝ th¶i E2 E1 Møc x¶ th¶i C©u hái 17: Khi nµo th× ng−êi ta −a thÝch chuÈn møc th¶i h¬n lÖ phÝ th¶i ? Cho vÝ dô. Ng−êi ta −a thÝch chuÈn møc th¶i h¬n lÖ phÝ th¶i khi chuÈn møc th¶i ®−a ra thÊp h¬n lÖ phÝ th¶i. Vµ th−êng x¶y ra khi ®−êng chi phÝ biªn cña x· héi rÊt dèc trong khi ®−êng chi phÝ tiªu l¹i t−¬ng ®èi tho¶i. VÝ dô: Mét xÝ nghiÖp cã chi phÝ cËn biªn cña x· héi rÊt dèc vµ ®−êng chi phÝ biªn ®Ó lµm gi¶m tho¶i: lÖ phÝ th¶i = 8 K I L O B O O K . C O M ngh×n ®ång (E*) nh−ng do thiÕu th«ng tin nªn lÖ phÝ th¶i lµ P = 7 ngh×n ®ång < P* xÝ nghiÖp t¨ng møc gi¶m th¶i lªn ®Ó gi¶m th¶i ®«i chót chi phÝ gi¶m th¶i cña xÝ nghiÖp - khi ®ã xÝ nghiÖp ph¶i tr¶ thªm cho x· héi - biÓu thÞ b»ng tam gi¸c ASC. Trong tr−êng hîp còng sai sãt nh− vËy khi dïng chuÈnmøc th¶i - dÉn tíi sù gia t¨ng trong c¸c chi phÝ cña x· héi vµ sù gi¶m bít trong c¸c chi phÝ ®Ó lµm gi¶m møc th¶i - PhÇn chi phÝ cho x· héi lµ tam gi¸c AEF S E NSC F* A P1 F C MAC E* E1 E2 Møc x¶ th¶i C©u hái 18: ThÕ nµo lµ giÊy phÐp x¶ th¶i cã thÓ chuyÓn nh−îng ? Cho vÝ dô. GiÊy phÐp x¶ th¶i cã thÓ chuyÓn nh−îng lµ giÊy phÐp x¶ th¶i mµ mçi H·ng ®−îc cÊp (ph¶i mua) ®Ó g©y ra møc x¶ th¶i hiÖu qu¶ cña H·ng. Tæng sè møc x¶ th¶i ghi trªn tÊt c¶ c¸c giÊy phÐp cña mét H·ng b»ng møc chuÈn th¶i cña H·ng ®ã vµ bn»ng tæng sè møc x¶ th¶i mong muèn kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng. VÝ dô: Gi¶ sö 2 xÝ nghiÖp cã ®−îc 2 giÊy phÐp ®Ó th¶i tíi 7 ®¬n vÞ, xÝ nghiÖp 1®øng tr−íc mét chi phÝ cËn biªn t−¬ng ®èi cao, ®Ó lµm gi¶m møc th¶i, sÏ chi tr¶ 3750 ®ång ®Ó mua mét giÊy phÐp cho mét ®¬n vÞ th¶i. XÝ nghiÖp 2 gi¸ giÊy phÐp chØ cã lµ 2500 ®ång. Do ®ã xÝ nghiÖp 2 sÏ b¸n giÊy phÐp cña hä cho xÝ nghiÖp 1 víi gi¸ gi÷a 2500 ®ång vµ 3750 ®ång. C©u hái 19: ThÕ nµo lµ quyÒn së h÷u tµi s¶n? Dïng ®« thÞ ®Ó ph©n tÝch sù vËn hµnh cña m« h×nh mÆc c¶ « nhiÔm trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Ph¸t biÓu ®Þnh lý Coase vµ ph©n tÝch nh÷ng h¹n chÕ cña nã. QuyÒn së h÷u lµ nh÷ng quy t¾c luËt ph¸p m« t¶ ®iÒu mµ ng−êi ta hay c¸c xÝ nghiÖp cã thÓ kÌm ®èi víi vËt së h÷u cña m×nh. Hy: QuyÒn së h÷u lµ quyÒn cho phÐp sö dông nguånlùc nµo ®ã n»m trong ph¹m vi c¸c quy ®Þnh mµ x· héi chÊp nhËn 1. NÕu cã quyÒn tµi s¶n cµng réng lín th× cã thÓ ngang quy m« s¶n xuÊt do ®ã c¸c ngo¹i øng gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong ®ã ®· ®−îc ho¸ 2. NÕu dïng kh¸i niÖm quyÒn tµi s¶n ®Ó xem xÐt ho¹t ®éng cña hai chñ thÓ kinh tÕ trùc tiÕp mµ ngo¹i øng tiªu cùc bªn nµy t¸c ®éng lªn phÝa kia + VÝ dô: mét nhµ m¸y ®ãng trªn mét ®Þa ph−¬ng mµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hä g©y ra « nhiÔm m«i tr−êng cho d©n c− trong vïng. ViÖc gi¶i quyÕt « nhiÔm ®ßi hái nhiÒu chi phÝ mµ nh÷ng chi phÝ ®ã do mét bªn hoÆc do c¶ hai bªn tuú thuéc vµo viÖc ai lµ ng−êi cã quyÒn tµi s¶n ®èi víi chÊt l−îng m«i tr−êng. MCA1 lµ chi phÝ gi¶m th¶i cña phÝa g©y « nhiÔm (nhµ m¸y) MCA2 lµ ®−êng chi phÝ gi¶m th¶i cña phÝa bÞ « nhiÔm (d©n quanh vïng) a) XÐt khi nhµ m¸y cã quyÒn tµi s¶n th× d©n quanh vïng cã thÓ tháa thuËn ®Òn bï ®Ó cã møc « nhiÔm nhá h¬n b) XÐt khi nhµ m¸y kh«ng cã quyÒn tµi s¶n, d©n quanh vïng muèn cã møc « nhiÔm cµng nhá h¬n cµng tèt vµ tho¶ thuËn ®Òn bï cña nhµ m¸y ®Ó cã møc « nhiÔm cho phÐp hä tiÕn hµnh s¶n xuÊt. §å thÞ biÓu diÔn nh− sau: A2 MAC1 A1 MAC2 A K I L O B O O K . C O M QA2 Q * QA1 Cã hai phÝa dÔ dµng chÊp nhËn møc « nhiÔm tèi −u Q* *Ph¸t biÓu ®Þnh luËt Coase Khi c¸c bªn cã thÓ mÆc c¶ mµ kh«ng ph¶i chi phÝ g× vµ ®Ó cho hai bªn cïng cã lîi th× kÕt qu¶ ®¹t ®−îc sÏ lµ cã hiÖu qu¶, bÊt kÓ c¸c quyÒn së h÷u ®−îc Ên ®Þnh nh− thÕ nµo. * H¹n chÕ cña §Þnh luËt: lµ kh«ng cã nhiÒu c¬ héi thùc thi trong thùc tÕ bëi lÏ th«ng th−êng quyÒn tµi s¶n ®−îc Ên ®Þnh kh«ng râ rµng nhÊt lµ ®èi víi nguån lùc chung vµ viÖc mÆc c¶ thµnh c«ng hay kh«ng phô thuéc rÊt lín vµo th¸i ®é chiÕn l−îc: mçi bªn ®Òu muèn giµnh vÒ phÝa m×nh nhiÒu lîi Ých h¬n nªn gi÷ th¸i ®é cøng r¾n khi mÆc c¶ thËm chÝ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc nªn cøng r¾n ®Õn møc nµo th× tèt. MÆt kh¸c trªn thùc tÕ th× chi phÝ giao dÞch cña viÖc mÆc c¶ rÊt lín thËm chÝ cßn lín h¬n lîi Ých t×m ®−îc. C©u hái 20: ThÕ nµo lµ gi¶i ph¸p kiÖn ®ßi båi th−êng? Gi¶i ph¸p ®ã kh¸c víi thuÕ m«i tr−êng ë chç nµo ? Gi¶i ph¸p kiÖn ®ßi båi th−êng cã nghÜa lµ khi x¶y ra c¸c ngo¹i øng th× n¹n nh©n cã quyÒn kiÖn theo luËt ®Þnh. NÕu th¾ng kiÖn n¹n nh©n cã thÓ ®−îc båi th−êng mét kho¶n b»ng sè thiÖt h¹i mµ bªn kia g©y ra cho m×nh. - Yªu cÇu ®−îc båi th−êng kh¸c víi lÖ phÝ th¶i v× ng−êi ®−îc båi th−êng lµ n¹n nh©n chø kh«ng ph¶i ChÝnh phñ. - ThuÕ m«i tr−êng dïng ®Ó khuyÕn khÝch, b¶o vÖ vµ n©ng cao hiÖu suÊt sö dông c¸c yÕu tè m«i tr−êng g©y ra « nhiÔm v−ît qu¸ tiªu chuÈn quy ®Þnh, trùc tiÕp lµm gi¶m lîi nhuËn cña hä. * Gi¶i ph¸p thuÕ m«i tr−êng x¶y ra khi trªn thÞ tr−êng ngo¹i øng kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®−îc th× Nhµ n−íc buéc ph¶i can thiÖp b»ng thuÕ ®Ó cã thÓ c©n b»ng gi÷a lîi Ých x· héi vµ lîi Ých c¸ nh©n. Nh− vËy gi¶i ph¸p kiÖn ®ßi båi th−êng kh¸c víi gi¶i ph¸p thuÕ m«i tr−êng ë chç lµ: + Gi¶i ph¸p ®ßi båi th−êng th× ®· x¸c ®Þnh ®−îc râ bªn nµo n¾m quyÒn së h÷u do ®ã khi x¶y ra ngo¹i øng th× n¹n nh©n sÏ ®−îc ®i kiÖn ®Ó ®ßi båi th−êng - Nhµ n−íc ®øng ra lµm kiÖn gi¸n tiÕp. + Cßn gi¶i ph¸p thuÕ m«i tr−êng th× ch−a x¸c ®Þnh ®−îc bªn nµo n¾m quyÒn së h÷u, do ®ã khi x¶y ra ngo¹i øng th× Nhµ n−íc ph¶i can thiÖp ngay vµo trùc tiÕp. C©u hái 21: Khi nµo th× viÖc khai th¸c nguån tµi nguyªn së h÷u chung cã hiÖu qu¶ vµ khi nµo th× kh«ng cã hiÖu qu¶? Cho c¸c vÝ dô. VÝ dô: Mét hå c¸ chØ c©u ®Ó gi¶i trÝ. NÕu cø ®Ó ®¸nh b¾t c¸ tù do th× hä sÏ tiÕn hµnh ®¸nh b¾t ®Õn Q1 t¹i ®ã chi phÝ biªn b»ng lîi Ých. Trong khi ®ã x· héi ph¶i tr¶ ra mét l−îng chi phÝ lín ®Ó mua thªm c¸ - hå bÞ c¹n kiÖt c¸. V× vËy x· héi ph¶i ph©n tr¸ch nhiÖm cho mét c¸ nh©n, mét ®¬n vÞ së h÷u ®Ó qu¶n lý thu lÖ phÝ - Nh÷ng ng−êi ®¸nh b¾t ë Q1 sÏ kh«ng cã lîi - hä sÏ ph¶i tù ®éng ®¸nh b¾t ë Q* KÕt luËn: ViÖc khai th¸c nguån tµi nguyªn së h÷u chung cã hiÖu qu¶ khi « nhiÔm tèi −u.Lîi Ých chÝnh = chi phÝ c¬ b¶n cña x· héi Lîi Ých chi phÝ Thu nhËp trung b×nh Q* Qc M K I L O B O O K . C O M ViÖc khai th¸c nguån tµi nguyªn së h÷u chung kh«ng cã hiÖu qu¶ khi gi¸ trÞ cËn biªn b»ng chi phÝ nh−ng chi phÝ riªng cña ng−êi ®ã thÊp h¬n chi phÝ thËt cña x· héi. C©u hái 22: T¹i sao l¹i nãi hµng ho¸ c«ng céng lµ phÝ chuyªn h÷u vµ phÝ k×nh ®Þch? Cho 3 vÝ dô vÒ hµng ho¸ chÊt l−îng m«i tr−êng mang tÝnh chÊt ®ã. Hµng ho¸ c«ng céng cã hai ®Æc ®iÓm: - Kh«ng chuyªn h÷u (kh«ng thÓ kh«ng tiªu dïng nã) - Kh«ng k×nh ®Þch (chi phÝ cËn biªn s¶n xuÊt phô gia b»ng 0) V× hµng ho¸ c«ng céng lµ hµng ho¸ mµ mét khi chóng ®· ®−îc cung cÊp cho mét sè ng−êi tiªu dïng th× nh÷ng ng−¬× tiªu dïng kh¸c vÉn cã thÓ tiªu dïng ®−îc chóng. - Mét sè ng−êi cã thÓ tiªu dïng mµ kh«ng lµm gi¶m sè l−îng vèn cã cña nã ®èi víi ng−êi kh¸c. - Kh«ng thÓ lo¹i trõ ai ra khái viÖc tiªu dïng chóng trõ khi ph¶i tr¶ gi¸ rÊt ®¾t. * VÝ dô: + ViÖc sö dông mét ngän ®Ìn h¶i ®¨ng cña c¸c con tÇu biÓn mang tÝnh chÊt phi k×nh ®Þch v× mét khi h¶i ®¨ng ®· ®−îc x©y dùng vµ ®ang ho¹t ®éng, viÖc cã thªm mét vµi con tÇu sö dông nã sÏ kh«ng lµm cho c¸c chi phÝ vËn hµnh h¶i ®¨ng t¨ng thªm g× c¶. + Mét ®Þa ph−¬ng diÖt trõ ®−îc mét lo¹i s©u rÇy g©y h¹i cho n«ng nghiÖp th× tÊt c¶ n«ng d©n vµ ng−êi tiªu dïng ®Òu cã lîi vµ kh«ng thÓ cÊm mét ng−êi n«ng d©n c¸ biÖt nµo ®ã ®−îc h−ëng nh÷ng lîi Ých Êy - n©ng tÝnh chÊt phi chuyªn h÷u + Kh«ng khÝ - phi chuyªn h÷u vµ phi k×nh ®Þch v× kh«ng ai cÊm ai ®−îc viÖc sö dông kh«ng khÝ. C©u hái 23: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng lµ g×? Cã tÇm quan träng nh− thÕ nµo? Nh÷ng ®èi t−îng nµo cña ho¹t ®éng ph¸t triÓn cÇn ®−îc §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng ? §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng lµ ®¸nh gi¸ cña mét ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, lµ ph©n tÝch, x¸c ®Þnh, dù b¸o nh÷ng t¸c ®éng cã lîi, cã h¹i, c¶ tr−íc m¾t lÉn l©u dµi mµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét ho¹t ®éng ph¸t triÓn cã thÓ g©y ra cho tµi nguyªn vµ chÊt l−îng m«i tr−êng sèng cña con ng−êi l¹i ho¹t ®éng ®ã diÔn ra. * TÇm quan träng Theo quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång kinh tÕ Ch©u ¢u, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng lµ mét phÇn cña toµn bé néi dung còng nh− c¸c møc ®é quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vµ ra c¸c quyÕt ®Þnh bëi v×: + D¹ng ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng yªu cÇu khao s¸t vµ ph©n tÝch tû mØ ®Ó x¸c ®Þnh lµm thÕ nµo ®Æt nã trong khu«n khæ cña viÖc qu¶n lý vµ quy ho¹ch ®ång bé. + Kinh nghiÖm cho thÊy ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng trong tÊt c¶ c¸c phÇn vµ c¸c møc ®é quy ho¹ch vµ ra quyÕt ®Þnh vÒ kinh tÕ - x· héi ®¸p øng nh− mét lîi Ých c¬ b¶n nhÊt cho sù ph¸t triÓn. + ViÖc giíi thiÖu ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng trong c¸c dù ¸n, c¸c ch−¬ng tr×nh, c¸c s¸ch, ë c¸c cÊu tróc, møc ®é chØ cã kh¸c nhau vÒ quy m« ®Þa ph−¬ng, vïng, quèc gia vµ dï b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ®Òu sÏ ph¶i ®−îc m« t¶ ®Çy ®ñ vµ ®−îc xem xÐt cÈn thËn. * C¸c ®èi t−îng cÇn thiÕt ph¶i sö dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng: K I L O B O O K . C O M + Sö dông vµ chuyÓn ®æi sö dông ®Êt ®ai nh− quy ho¹ch ®« thÞ, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, s©n bay, giao th«ng vËn t¶i, hÖ thèng truyÒn dÉn, b·i t¾m biÓn... + Khai th¸c tµi nguyªn, khoan th¨m dß, khai th¸c má, khai th¸c gç, næ m×n, s¨n b¾n, ®¸nh b¾t h¶i s¶n + T¸i t¹o tµi nguyªn: trång rõng, qu¶n lý ®åi c©y hoang d¹i, kiÓm so¸t lò + S¶n xuÊt chÕ biÕn n«ng s¶n, n«ng nghiÖp, n«ng tr¹i, c¬ së ch¨n nu«i, thuû lîi + C«ng nghiÖp: luyÖn kim, ho¸ dÇu.. + Giao th«ng vËn t¶i: ®−êng s¾t, bÕn tÇu, xe, ®−êng èng, ®−êng « t«... + N¨ng l−îng: c¸c hå thuû ®iÖn nh©n t¹o, c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn, n¨ng l−îng nguyªn tö. + C¸c tr¹m xö lý n−íc th¶i g©y « nhiÔm m«i tr−êng cã vËt chÊt ®éc h¹i, n−íc ngÇm. + Xö lý ho¸ chÊt: thuèc trõ s©u, ph©n ho¸ häc + NghØ ng¬i, gi¶i trÝ: c¸c khu s¨n b¾n, c«ng viªn, b·i biÓn... C©u hái 24: ThÕ nµo lµ ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých më réng? Nªu tr×nh tù tiÕn hµnh, −u ®iÓm, nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p ®ã. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých më réng lµ ph−¬ng ph¸p tæng hîp cña c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c ®Ó ph©n tÝch vÒ mÆt kinh tÕ, nã ®−îc lîi Ých vµ chi phÝ trong hÖ thèng m«i tr−êng tù nhiªn. * Tr×nh tù tiÕn hµnh: + Nghiªn cøu hå s¬ dù ¸n ph¸t triÓn + Phan lo¹i dù ¸n ph¸t triÓn + Chän ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh + Tæ chøc thùc hiÖn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng theo c¸c b−íc sau: b1: NhËn biÕt c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn vµ c¸c tham sè t¸c ®éng m«i tr−êng b2: Kh¶o s¸t thùc ®Þa b3: TÝnh to¸n, vÏ b¶n ®å, s¬ ®å, biÓu ®å b4: LËp b¸o c¸o thuyÕt minh b5: Tæ chøc héi th¶o, b¸o c¸o xÐt duyÖt b6: Hoµn thiÖn hå s¬ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng * ¦u ®iÓm: - Ph−¬ng ph¸p nµy mang tÝnh tæng hîp, ®óng ®¾n, ®−îc tÝnh to¸n ®Çy ®ñ trong mét qu¸ tr×nh −r c¶ tr−íc m¾t còng nh− l©u dµi. trªn c¬ së ®−îc quy ®æi vÒ mét ®¬n vÞ ®o l−êng thèng nhÊt, gióp cho ta cã mét quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n * Nh−îc ®iÓm: Ch−a thÓ xem xÐt ®−îc tÊt c¶ c¸c t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng nhÊt lµ c¸c t¸c ®éng mang tÝnh l©u dµi vµ gi¸n tiÕp §èi víi nh÷ng dù ¸n lín cã nhiÒu h¹ng môc, ®èi t−îng ph©n tÝch tÝnh to¸n qu¸ lín th× cã rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè kh«ng thÓ quy ®æi thµnh tiÒn. C©u hái 25: Tr×nh bÇy c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ph©n tÝch kinh tÕ - tµi chÝnh ®èi víi mét dù ¸n ph¸t triÓn. C¸c chØ tiªu chñ yÕu nµo ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph©n tÝch kinh tÕ - tµi chÝnh? * Nguyªn t¾c c¬ b¶n: - B¾t ®Çu tõ nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng dÔ nhËn biÕt vµ dÔ ®¸nh gi¸ nhÊt - TÝnh ®èi xøng cña chi phÝ vµ lîi Ých: mét lîi Ých bÞ bá qua th× chÝnh lµ chi phÝ vµ ng−îc l¹i tr¸nh ®−îc mét chi phÝ th× chÝnh lµ mét lîi Ých. K I L O B O O K . C O M - Ph©n tÝch kinh tÕ cÇn ®−îc tiÕn hµnh víi c¶ hai tr−êng hîp cã dù ¸n vµ kh«ng cã dù ¸n - Mäi gi¶ thiÕt ph¶i ®−a ra mét c¸ch thËt râ rµng - Khi kh«ng thÓ sö dông trùc tiÕp ®−îc gi¸ c¶ thÞ tr−êng th× cã thÓ sö dông gi¸ bãng. C©u hái 26: Ph©n tÝch sù cÇn thiÕt vµ néi dung cña c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi m«i tr−êng. Trong t×nh h×nh m«i tr−êng toµn cÇu nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng ®· suy gi¶m nghiªm träng th× c¸c quèc gia trªn thÕ giíi còng nh− ë ViÖt Nam cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng, ®ã lµ yªu cÇu kh«ng thÓ tõ chèi, lµ mét thùc tÕ kh¸ch quan T×nh h×nh thÕ giíi hiÖn nay vÒ m«i tr−êng næi lªn 5 vÊn ®Ò sau: - BÇu khÝ quyÓn nãng dÇn lªn, tÇng «zoon bÞ bµo mßn vµ bÞ ph¸ huû - Sù thay ®æi khÝ hËu vµ sinh th¸i - ¤ nhiÔm m«i sinh trÇm träng nhÊt lµ c¸c n−íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn - MÊt rõng vµ thó r»ng dÉn ®Õn lôt léi vµ h¹n h¸n - D©n sè toµn cÇu t¨ng nhanh, ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®¸p øng kÞp T×nh h×nh m«i tr−êng ViÖt Nam hiÖn nay còng n»m trong khu«n khæ chung toµn cÇu cã tÝnh côc bé theo l·nh thæ râ rÖt. - VÒ m«i sinh t×nh tr¹ng suy tho¸i ®Êt vµ n−íc lµ chñ yÕu, « nhiÔm m«i tr−êng kh«ng cã tÝnh côc bé - Suy tho¸i vµ mÊt rõng, « nhiÔm ven biÓn do trµn dÇu - D©n sè t¨ng qu¸ nhanh - ¤ nhiÔm côc bé ë ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp kh¸ nÆng nÒ v× c«ng nghÖ l¹c hËu, thiÕu biÖn ph¸p xö lý chÊt phÕ th¶i vµ do tËp trung d©n c−. * Néi dung: 1. X©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn chiÕn l−îc chÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr−êng, kÕ ho¹ch phßng chèng kh¾c phôc suy tho¸i m«i tr−êng, « nhiÔm, sù cè m«i tr−êng 2. X©y dùng qu¶n lý c¸c c«ng tr×nh b¶o vÖ m«i tr−êng, c«ng tr×nh cãliªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng. 3. Ban hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ hÖ thèng tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng. 4. Tæ chøc, x©y dùng qu¶n lý hÖ thèng quan tr¾c, ®Þnh kú ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng, hiÖn tr¹ng m«i tr−êng vµ dù b¸o diÔn biÕn m«i tr−êng. 5. ThÈm ®Þnh b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn. 6. CÊp, thu håi giÊy chøng nhËn hîp chuÈn m«i tr−êng 7. KiÓm tra, thanh tra, gi¸m s¸t viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng, xö lý vi ph¹m ph¸pluËt vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng. 8. §µo t¹o c¸n bé vÒ m«i tr−êng, gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, phæ biÕn kiÕn thøc khoa häc vµ ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng. 9. Nghiªn cøu ¸p dông tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ tronglÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng. 10. Hîp t¸c khoa häc trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng. 11. X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l−îng m«i tr−êng Thùc chÊt c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng lµ qu¶n lý chÊt l−îng m«i tr−êng theo chØ tiªu chÊt l−îng m«i tr−êng mµ ph¸p luËt quy ®Þnh. K I L O B O O K . C O M C©u hái 27: Tr×nh bÇy c¸c c«ng cô luËt ph¸p ®ang ®−îc sö dông ®Ó qu¶n lý m«i tr−êng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam. * C¸c c«ng cô luËt ph¸p: Gåm 9 c«ng cô 1. ChÝnh s¸ch vµ chiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng - ChÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr−êng lµ c«ng cô chØ ®¹o toµn bé mäi ho¹t ®éng nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng cña mét l·nh thæ réng vµ trong mét thêi gian dµi. - ChiÕn l−îc lµ c«ng cô cô thÓ ho¸ chÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr−êng, luËt ph¸p, quy ®Þnh, chÕ ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng. 2. LuËt ph¸p, quy ®Þnh, chÕ ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng - LuËt ph¸p− lµ hÖ thèng ph¸p luËt ®−îc Quèc héi quy ®Þnh vµ hÖ thèng luËt ph¸p nµy gåm: LuËt chung (luËt b¶o vÖ m«i tr−êng) LuËt vÒ c¸c thµnh phÇn m«i tr−êng - Quy ®Þnh lµ nh÷ng v¨n b¶n d−íi luËt nh»m dùa vµo luËt mµ Quèc héi ban hµnh - ChÕ ®Þnh lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ thÓ lÖ, vÒ chÕ ®é, quy ®Þnh nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng c¬ quan. * C¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr−êng bao gåm: - Ng©n s¸ch b¶o vÖ m«i tr−êng - ThuÕ tµi nguyªn nh»m môc ®Ých ®Ó h¹n chÕ sö dông tµi nguyªn. ThuÕ nµy nã ®¸nh vµo hµnh vi cña ng−êi sö dông cho nªn nã cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m tuú theo tõng c¬ quan thuÕ chø nã kh«ng quy ®Þnh cô thÓ t¹i mét møc. ThuÕ nµy vÉn cÇn ph©n biÖt c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i, viÖc g©y « nhiÔm kh¸c nhau th× møc thuÕ sÏ kh¸c nhau. - ThuÕ m«i tr−êng: + ThuÕ « nhiÔm kh«ng khÝ + ThuÕ « nhiÔm tiÕng ån + ThuÕ « nhiÔm c¸c nguån n−íc ThuÕ nµy ®¸nh vµo viÖc g©y « nhiÔm m«i tr−êng tøc lµ ai g©y « nhiÔm nhiÒu th× thuÕ nÆng nh»m khuyÕn khÝch ng−êi s¶n xuÊt dïng c«ng nghÖ tr¸nh g©y « nhiÔm - C¸c lo¹i phÝ vµ lÖ phÝ: C¸c lo¹i nµy thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tr¶ tiÒn. C¶ tiªu dïng vµ tr¶ tiÒn « nhiÔm b»ng c¸ch thu c¸c lÖ phÝ. C¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh ng¨n ngõa « nhiÔm nh−: GiÊy phÐp chuyÓn nh−îng, thu tiÒn ký quü, thu tiÒn cam kÕt - C¸c biÖn ph¸p thu hót vèn trong n−íc cho c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr−êng bao gåm csc kho¶n ®ãng gãp cña t− nh©n, cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, cña c¸c ®oµn thÓ, ph¸t hµnh tÝn phiÕu xanh, xæ sè... - Vay nî n−íc ngoµi - TiÒn viÖn trî cña n−íc ngoµi - TiÒn trî cÊp tµi chÝnh - ChÝnh s¸ch gi¸ c¶ vµ tiªu chuÈn - Th−ëng ph¹t m«i tr−êng. C©u hái 29: C¸c c¬ quan chñ yÕu nµo cã chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng? NhiÖm vô cña c¸c c¬ quan ®ã lµ g× ? * C¸c c¬ quan chñ yÕu cã chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng lµ: - C¬ quan chñ tr× ho¹t ®éng ph¸t triÓn - C¬ quan qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr−êng - C¬ quan ra quyÕt ®Þnh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn * NhiÖm vô cña c¸c c¬ quan: - C¬ quan chñ tr× ho¹t ®éng ph¸t triÓn: bao gåm viÖc x©y dùng dù ¸n ho¹t ®éng, thùc hiÖn ho¹t ®éng vµ theo dâi viÖc ph¸t huy hiÖu qu¶ ho¹t ®éng sau khi ®· hoµn thµnh. C¬ quan nµy cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng b¸o c¸o, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i K I L O B O O K . C O M tr−êng, kÕt hîp nã víi viÖc x©y dùng luËn chøng kinh tÕ - kü thuËt cña ho¹t ®éng ph¸t triÓn do hä ®Ò xuÊt. - C¬ quan qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr−êng: víi tr¸ch nhiÖm chÊp hµnh c¸c luËt ph¸p vµ quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, thùc hiÖn c¸c tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng. C¬ quan nµy cßn cã tr¸ch nhiÖm xem xÐt, thÈm tra b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng vÒ mÆt ph¸p lý vµ vÒ néi dung khoa häc. Hä ph¶i ®−a ra nhËn xÐt vÒ sù phï hîp cña b¸o c¸o víi c¸c luËt lÖ, quy ®Þnh cña Nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ®· ban hµnh, tr−íc hÕt lµ sù tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng. §ång thêi hä còng ph¶i ®¸nh gi¸ tÝnh chÝnh x¸c, tÝnh kh¸ch quan vÒ mÆt khoa häc cña c¸c kÕt luËn vµ ®Ò xuÊt nªu trong b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng. Nãi c¸ch kh¸c, c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ®ãng vai trß ph¶n biÖn cho c¸c b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng. - C¬ quan ra quyÕt ®Þnh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn: §ã lµ c¬ quan ®øng ®Çu ChÝnh phñ cña mét n−íc, c¬ quan ®øng ®Çu c¸c ®Þa ph−¬ng. Mét sè Bé, ngµnh còng cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh nÕu ®−îc c¸c c¬ quan nãi trªn uû quyÒn. C¬ quan ra quyÕt ®Þnh vÒ ho¹t ®éng ph¸t triÓn cã tr¸ch nhiÖm xem xÐt ý kiÕn cña c¬ quan chñ tr× ho¹t ®«ngj ph¸t triÓn còng nh− cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng vµ trªn c¬ së ®èi chiÕu hai lo¹i ý kiÕn cña hai c¬ quan nãi trªn, c¨n cø vµo c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ - kü thuËt ®Ò ra quyÕt ®Þnh tæng hîp vÒ viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng ph¸t triÓn. C©u hái 30: ThuÕ Pigou tèi −u lµ g× ? Nªu c¸ch tÝnh thuÕ Pigou. Cho vÝ dô b»ng tÝnh to¸n cô thÓ (víi mét hµm thiÖt h¹i gi¶ ®Þnh). T¹i sao cã thÓ nãi ë møc s¶n xuÊt c©n b»ng tèi −u x· héi th× sÏ cã møc « nhiÔm tèi −u ? ThuÕ Pigou hay cßn gäi lµ thuÕ m«i tr−êng h×nh thµnh khi thÞ tr−êng ngo¹i øng kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®−îc vµ nhµ n−íc buéc ph¶i can thiÖp thuÕ ®ª c©n baõng gi÷a lîi Ých cña x· héi vµ lîi Ých cña c¸ nh©n. Vµ thuÕnµy gäi lµ thuÕ Pigou Ta cã: Møc thuÕ Pigou = møc thiÖt h¹i do « nhiÔm g©y ra. NÕu nh− kh«ng cã thuÕ th× nhµ s¶n xuÊt sÏ ®−îc thªm phÇn MEC mµ MEC = MSC - MC d©n ®Õn khuyÕn khÝch hä t¨ng s¶n l−îng nh−ng khi cã thuÕ th× møc s¶n xuÊt cµng lín so víi ®iÓm tèi −u th× thuÕ cµng cao buéc nhµ s¶n xuÊt ph¶i tù ®iÒu chØnh s¶n l−îng cña m×nh ®Ó ®¹t ®−îc lîi nhuËn tèi ®a tøc lµ khi T = T* ( T* gäi lµ thuÕ Pigou tèi −u) NÕu Q > Q* - T > T* Q = Q* - T = T* ®¹t lîi Ých tèi −u vµ còng t¹i ®iÓm nµy lîi Ých cña x· héi b»ng lîi Ých CN P = MC + MEC = MSC ChØ ®Æt gi¸ P = MC th× cã mét phÇn lîi nhuËn mµ ng−êi s¶n xuÊt cã thu trong khi x· héi ph¶i chi phÝ MSC MC P P* Q* Q P - MC - MSC - MC - MEC Nãi kh¸c ®i: MSC > MC vµ MEC= 0. Do ®ã h·y ®Æt møc thuÕ t sao cho t = MSC = MC - MEC Râ rµng nÕu møc s¶n l−îng cµng cao th× ph¶i ®ãng kho¶n thuÕ cµng lín do ®ã sÏ gi¶m ®−îc møc ham muèn s¶n xuÊt qu¸ møc kh«ng g©y « nhiÔm cña ng−êi s¶n xuÊt. Trªn biÓu ®å ta thÊy nÕu møc gi¸ cña lo¹i s¶n phÈm ®· ®−îc x¸c ®Þnh th× møc K I L O B O O K . C O M s¶n l−îng hiÖu qu¶ Q còng cho x¸c ®Þnh møc thuÕ tèi thiÓu t gäi lµ thuÕ Pigou tèi −u dEC- t* - ------------ Q* = ( MSC - MC) Q* dQ MCA MSC q0 q * q1 C©u hái 31: Tr×nh bÇy nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng toµn cÇu cÊp b¸ch nhÊt hiÖn nay. Nªu ph−¬ng h−íng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã trong t−¬ng lai gÇn. * Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng thÕ giíi hiÖn nay: Næi lªn 5 vÊn ®Ò sau 1. T×nh tr¹ng nãng lªn toµn cÇu do sù ph¸t thaØe vµo kh«ng khÝ qu¸ nhiÒu c¸c khÝ nhµ kÝnh - CO2, CP2, C... 2. MÊt rõng vµ mÊt thó rõng cã tÝnh toµn cÇu (1 n¨m mÊt 17 triÖu ha rõng) 3. T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i sinh trùc tiÕp lµ nguyªn nh©n g©y ra nhiÒu bÖnh tËt cho con ng−êi. 4. T¨ng d©n sè å ¹t toµn cÇu (hiÖn nay t¨ng d©n sè lµ 0,8 - 3,2%) trong ®ã c¸c n−íc kinh tÕ ph¸t triÓn: 0,5 - 0,8%, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trªn d−íi 2% 5. TÇng « z«n bÞ bµo mßn vµ bÞ ph¸ thñng ë nhiÒu n¬i: Nam cùc, B¾c cùc * Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng ViÖt Nam hiÖn nay næi lªn 4 vÊn ®Ò sau: 1. Sù diÔn biÕn phøc t¹p theo h−íng xÊu ®i cña c¸c tai biÕn thiªn nhiªn C¸c tai biÕn nµy ph¸t triÓn vÒ tÇn suÊt vµ c−êng ®é dÆc biÖt lµ tõ 1980 ®Õn nay, nÕu so víi 1960 th× møc thiÖt h¹i do thiªn nhiªn g©y ra ®· ph¸t triÓn gÊp 10 lÇn. 2. T×nh tr¹ng ph¸t triÓn d©n sè qu¸ nhanh, mÆc dï trong 20 n¨m võa qua tû lÖ t¨ng d©n sè vÉn møc 2,22%. NÕu h¹ tû lÖ sinh xuèng 1,8% th× ®Õn n¨m 2015 d©n sè ViÖt Nam lµ 100 triÖu. Mµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng kÞp sù ph¸t triÓn d©n sè th× d©n sè ViÖt Nam khã ®−îc lai thiªn 3. Mét th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi ViÖt Nam lµ trong 10 n¨m tíi, thu nhËp quèc d©n t¨ng gÊp 2 - 2,5 lÇn mµ chñ yÕu lµ nhê thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ lÊy ph¸t triÓn c«ng nghiÖp lµm chñ ®¹o. Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu m¹nh mÏ sÏ kÐo theo sù thay ®æi m«i tr−êng nÆng nÒ 4. Sù t¨ng nhanh qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, ®©y lµ xu thÕ kh«ng ®¶o ng−îc ®−îc. HiÖn nay sè d©n thµnh thÞ t¨ng 3 - 6%/ n¨m. Dù b¸o ®Õn 2020 th× d©n sè thµnh thÞ lµ 50% d©n sè c¶ n−íc, riªng ë c¸c tØnh vµ thµnh phè lín. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ nhanh tr−íc hÕt dÉn ®Õn sù mÊt c©n b»ng, sù qu¸ t¶i cña c¬ së h¹ tÇng - t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp nÆng nÒ thªm. * Quy ho¹ch ho¸ m«i tr−êng néi dung gåm: - §iÒu tra c¬ b¶n vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng - §Æt ra c¸c môc tiªu ph¸t triÓn phï hîp víi ®iÒu kiÖn b¶o vÖ m«i tr−êng - KÕ ho¹ch ho¸ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé vµ c©n ®èi K I L O B O O K . C O M * Th«ng tin d÷ liÖu m«i tr−êng gåm c¸c hÖ thèng quan s¸t, cã c¸c th«ng sè vÒ m«i tr−êng * kÕ ho¹ch ho¸ m«i tr−êng cã ph©n tÝch, tÝnh to¸n ®Ó ®Þnh h−íng ®−îc m«i tr−êng * Qu¶n lý tai biÕn m«i tr−êng * Gi¸o dôc m«i tr−êng Lµ ph¶i ®µo t¹o g¾n m«i tr−êng vµo tr−êng häc, cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ m«i tr−êng vµ ®µo t¹o ra nh÷ng chuyªn gia trong c«ng t¸c m«i tr−êng. * Nghiªn cøu vµ triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ vÒ m«i tr−êng.