Dạy ngữ văn ở trường THCS theo phương pháp Đọc - Hiểu văn bản đảm bảo nguyên tắc tích hợp - tích cực trong dạy học

K, SGV, c¸c tµi liÖu, t¹p trÝ gi¸o dôc, b¸o v¨n häc tuæi trÎ... T«i ®· lùa chän, ch¾t läc vµ thÓ nghiÖm ®­îc ®ång nghiÖp vµ nh÷ng ng­êi ®i tr­íc hÕt søc ®éng viªn, gãp ý, gióp t«i thùc hiÖn nghiªn cøu thÓ nghiÖm vµo viÕt ®Ò tµi nµy. 3. Môc tiªu cña ®Ò tµi. T×m ra ®­îc mét quy tr×nh khoa häc hîp lý ®Ó thùc hiÖn tèt h­íng d¹y vµ häc theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc trong giê häc, gióp cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh víi bé m«n Ng÷ v¨n ngµy cµng tèt h¬n. III. Ph¹m vi vµ thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi. §©y lµ ®Ò tµi mµ t«i ®· nghiªn cøu tõ khi SGK míi xuÊt hiÖn mét dßng ch÷ (®äc - hiÓu v¨n b¶n). Trong cuèn SGK líp 6 cña m«n Ng÷ v¨n. T«i ®· Êp ñ, suy ngÉm, t×m ra ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu trong SGK thùc ra lµ mét ph­¬ng ph¸p nh­ thÕ nµo? T«i nghÜ ®Õn nay, t«i ®· kh¸ n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p nµy vµ mong muèn nh÷ng n¨m tiÕp theo t«i sÏ ngµy cµng hoµn thiÖn tèt ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y m«n Ng÷ v¨n cña m×nh. PhÇn B: Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nh÷ng biÖn ph¸p, néi dung chñ yÕu thùc hiÖn ®Ò tµi. I. T×m hiÓu nghiªn cøu kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña ph­¬ng d¹y ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n, theo nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc trong d¹y häc. 1. Ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n lµ nh­ thÕ nµo? §©y lµ ®iÒu gi¸o viªn cßn lóng tóng nhÊt. - Tr­íc ®©y d¹y v¨n häc chñ yÕu lµ nh»m lµm cho häc sinh thÊy ®­îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña nh÷ng t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. Nh÷ng c¸i hay c¸i ®Ñp ®ã lµ do chÝnh gi¸o viªn cung cÊp, c¶m nhËn vµ ph©n tÝch hé cho häc sinh. C¸c giê v¨n chñ yÕu thuyÕt tr×nh, gi¶ng gi¶i cho häc sinh nghe nh÷ng ®iÒu thÇy c« hiÓu vµ c¶m nhËn ®­îc vÒ t¸c phÈm Êy. Cßn b¶n th©n häc sinh hiÓu vµ c¶m nhËn nh­ thÕ nµo th× ch­a ®­îc chó ý ®óng møc. Häc sinh kh«ng cÇn ®äc t¸c phÈm còng ®­îc, ®i thi miÔn lµ nãi dïng miÔn lµ ®· nghe vµ ghi chÐp ®­îc trªn líp hoÆc häc thuéc nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o ... §©y lµ mét h¹n chÕ khiÕn cho häc sinh bÞ ®éng, thiÕu tÝnh s¸ng t¹o. Víi ch­¬ng tr×nh vµ SGK Ng÷ v¨n THCS míi, d¹y v¨n thùc chÊt lµ d¹y cho häc sinh ph­¬ng ph¸p ®äc v¨n. §äc v¨n cÇn ®­îc hiÓu mét c¸ch toµn diÖn. §ã lµ qu¸ tr×nh bao gåm viÖc tiÕp xóc v¨n b¶n, th«ng hiÓu c¶ nghÜa ®en, nghÜa bãng, nghÜa h¶m Èn, còng nh­ thÊy ®­îc vai trß t¸c dông cña c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p nghÖ thuËt ng«n tõ, c¸c th«ng ®iÖp t­ t­ëng, t×nh c¶m, th¸i ®é cña ng­êi viÕt vµ c¶ gi¸ trÞ tù th©n cña h×nh t­îng nghÖ thuËt. §äc v¨n thao tinh thÇn ®ã thùc chÊt lµ toµn bé qu¸ tr×nh tiÕp nhËn, mµ v¨n b¶n (kÓ c¶ hiÓu vµ c¶m thô). Muèn thÕ c¸c em häc sinh ph¶i ®­îc trang bÞ trªn hai ph­¬ng diÖn: nh÷ng kiÕn thøc ®Ó ®äc v¨n vµ ph­¬ng ph¸p ®äc v¨n. Nh÷ng kiÕn thøc vµ ph­¬ng ph¸p nµy chØ cã thÓ cã ®­îc, qua viÖc thùc hµnh trong qu¸ tr×nh ®äc v¨n th«ng qua c¸c v¨n b¶n, t¸c phÈm cô thÓ tiªu biÓu cho c¸c thÓ lo¹i ë tõng giai ®o¹n lÞch sö v¨n häc. V× vËy, mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña viÖc d¹y häc Ng÷ V¨n THCS lµ tËp trung h×nh thµnh cho häc sinh c¸ch ®äc v¨n, ph­¬ng ph¸p ®äc v¨n theo thÓ lo¹i, ®Ó dÇn dÇn c¸c em cã thÓ tù ®äc ®­îc v¨n, hiÓu t¸c phÈm v¨n häc mét c¸ch khoa häc, ®óng ®¾n. §iÒu nµy, ph¶i th«ng qua hÖ thèng v¨n b¶n - t¸c phÈm tiªu biÓu (nh­ lµ nh÷ng v¨n liÖu, ng÷ liÖu). Vµ cÇn trang bÞ cho häc sinh c¸c kiÕn thøc ViÖt Ng÷ víi tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ vµ cÊp ®é ng«n ng÷ nh­: tõ, c©u, ®o¹n v¨n, tng, v¨n b¶n .... Bëi chÝnh nh÷ng ®¬n vÞ ng«n ng÷ nµy t¹o nªn thÕ giíi h×nh t­îng cña t¸c phÈm v¨n häc. Do ®ã viÖc ph©n tÝch, c¶m nhËn t¸c phÈm v¨n häc th«ng qua c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ trong mçi t¸c phÈm ®ã. C¸c kiÕn thøc nµy, lµ ch×a kho¸ gióp c¸c em ®äc - hiÓu t¸c phÈm v¨n häc cã hiÖu qu¶ h¬n. D¹y ®äc v¨n chÝnh lµ trang bÞ cho häc sinh v¨n hãa ®äc v¨n. Ng­îc l¹i qua viÖc d¹y, ®äc v¨n mµ h×nh thµnh vµ cñng cè nh÷ng tri thøc Ng÷ V¨n liªn quan. Còng qua ®ã, mµ thùc hiÖn nhiÖm vô cao c¶ cña m«n häc lµ gi¸o dôc t©m hån, t­ t­ëng, ãc thÈm mÜ, lßng nh©n ¸i, x©y ®¾p nh÷ng t×nh c¶m, lèi sèng tèt ®Ñp cho häc sinh. ChÝnh v× thÕ, mét nhiÖm vô quan träng cña viÖc d¹y häc Ng÷ V¨n lµ tËp trung h×nh thµnh cho häc sinh c¸ch ®äc v¨n, ®Ó phôc vô nhu cÇu ®äc v¨n trong cuéc sèng hµng ngµy cña c¸c em. D¹y ®äc - hiÓu v¨n b¶n kh«ng ®èi lËp d¹y theo kiÓu gi¶ng v¨n, nh­ng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. §ã lµ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau sau ®©y: Gi¶ng v¨n §äc - hiÓu v¨n b¶n - Nghiªng vÒ c«ng viÖc cña thÇy. - ThÇy nãi c¸i hay mµ thÊy c¶m nhËn ®­îc cho häc sinh nghe. - Nghiªng vÒ khai th¸c néi dung, t­ t­ëng cña v¨n b¶n. - Ýt chó ý ng«n tõ vµ c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt cô thÓ. - NhiÒu khi häc sinh kh«ng cÇn ®äc v¨n b¶n. - Häc sinh hiÓu biÕt c¸c v¨n b¶n ®­îc häc trong tr­êng. - Tæ chøc cho trß thùc hiÖn. - Trß tù kh¸m ph¸ ra c¸i hay, c¸i ®Ñp cña v¨n b¶n theo ý m×nh. - TËp trung khai th¸c vÎ ®Ñp néi dung qua h×nh thøc v¨n b¶n. - B¸m s¸t c©u ch÷ cña v¨n b¶n ®Ó chØ ra néi dung, t­ t­ëng. - Häc sinh b¾t buéc ph¶i ®äc v¨n b¶n. - Häc sinh cã ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu c¸c t¸c phÈm v¨n häc trong vµ ngoµi nhµ tr­êng. ChÝnh v× sù kh¸c nhau trªn mµ c¸c b­íc chuÈn bÞ gi¸o ¸n, hÖ thèng c©u hái c¸c b­íc lªn líp (tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y - häc) cÇn cã nh÷ng thay ®æi phï hîp víi ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n. 2. §¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc d¹y häc. a. TÝch hîp. - Ngay tªn m«n häc: Ng÷ v¨n ®· thÓ hiÖn quan ®iÓm tÝch hîp vµ ch­¬ng tr×nh ®· kh¼ng ®Þnh: "LÊy quan ®iÓm tÝch hîp lµm nguyªn t¾c chØ ®¹o tæ chøc néi dung ch­¬ng tr×nh biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa vµ lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp". - Ba ph©n m«n (V¨n - TiÕng viÖt - TËp lµm v¨n) ph¶i h­íng vµo mét lµ Ng÷ v¨n vµ m«n Ng÷ v¨n hµm chøa c¶ ba ph©n m«n trªn. V× thÕ viÖc gi¶ng d¹y theo ®iÓm tÝch hîp kh«ng phñ ®Þnh viÖc d¹y c¸c tri thøc, kÜ n¨ng riªng cña tõng ph©n m«n. VÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo phèi hîp c¸c tri thøc, kÜ n¨ng thuéc tõng ph©n m«n thËt nhuÇn nhuyÔn nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung cña m«n Ng÷ V¨n. - Lµm sao kÕt hîp thËt tèt viÖc h×nh thµnh cho häc sinh n¨ng lùc ph©n tÝch b×nh gi¶ng vµ c¶m thô v¨n häc víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng: Nghe - Nãi - §äc - ViÕt, vèn lµ qu¸ tr×nh g¾n bã h÷u c¬ vµ hç trî nhau hÕt søc ®¾c lùc. - V× thÕ gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y ph¶i biÕt thùc hiÖn mäi yªu cÇu mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o. MÊu chèt cña sù s¸ng t¹o ®ã lµ lu«n lu«n suy nghÜ vÒ môc tiªu cña bé m«n Ng÷ v¨n ®Ó t×m ra nh÷ng yÕu tèt ®ång quy gi÷a ba ph©n m«n, tÝch hîp trong tõng thêi ®iÓm, theo tõng vÊn ®Ò. TÝch hîp theo tõng thêi ®iÓm (lµ tiÕt häc, bµi häc) lµ tÝch hîp ngang gi÷a ba ph©n m«n. VÝ dô: Khi d¹y c¸c bµi th¬ tr÷ t×nh Trung ®¹i cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc (cã th¬ ch÷ H¸n), TiÕng viÖt cã tõ H¸n ViÖt, tËp lµm v¨n hîp vÒ ®Æc ®iÓm vÒ v¨n b¶n biÓu c¶m. TÝch hîp (theo tõng vÊn ®Ò) lµ tÝch hîp ®äc, lµ tÝch hîp vÒ néi dung ®ang gi¶ng d¹y cña mét ph©n m«n cã liªn hÖ ®Õn néi dung kh¸c hoÆc sÏ häc ë ph©n m«n kia hoÆc chÝnh v× ë ph©n m«n ®ã. Nh»m cñng cè kiÕn thøc ®· häc, ®Ó giíi chÝ tß mß, t¹o høng thó cho häc sinh häc tËp. Quan ®iÓm tÝch hîp ph¶i qu¸n chiÖt ë mäi kh©u kÓ c¶ kh©u kiÓm tra, ®¸nh gi¸. V× thÕ khi ®Ò bµi gi¸o viªn còng ph¶i chó ý ®Õn kiÕn thøc tÝch hîp ®Ó häc sinh tÝch cùc lµm bµi. b. TÝch cùc: Lµ ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc, tÝnh s¸ng t¹o cña häc sinh, chñ thÓ häc tËp ë tÊt c¶ c¸c kh©u: tõ viÖc chuÈn bÞ bµi, s­u tÇm tµi liÖu, ph¸t biÓu trong tæ nhãm .... tù ®¸nh gi¸ b¶n th©n vµ ®¸nh gi¸ b¹n..... - Häc sinh biÕt chñ ®éng tiÕp cËn t¸c phÈm theo h­íng ®äc - suy nghÜ - suy ngÉm, liªn t­ëng. ViÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n (gåm c¶ c¶m thô). - Häc sinh cã thÓ tr¶ lêi hÖ thèng c©u hái ë cÊp ®é kh¸c nhau. Tõ cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t, tõ dÔ ®Õn khã, tõ nh÷ng vÊn ®Ò trong bµi häc ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ë ngoµi bµi häc cã b¸o ho¹t ®éng Ng÷ v¨n, häat ®éng vÒ v¨n nghÖ .... BÒ s©u lµ sù suy nghÜ ®µo sau vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ, tØ mØ nh­ suy ngÉm kü vÒ tõng chó thÝch, tra cøu nghÜa tõ khã, lËp hå s¬, b×nh luËn, b×nh gi¶ng.... - Tæ chøc nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng häc tËp phong phó t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng trong häc tËp (c¸c trang thiÕt bÞ d¹y häc), ®å dïng d¹y häc gãp phÇn c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng tÝch hîp - tÝch cùc: tranh ¶nh, m¸y chiÕu, b¶ng phô, kªnh h×nh. Tãm l¹i, d¹y ng÷ van theo ph­¬ng ph¸p §äc - HiÓu v¨n b¶n ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch cùc trong d¹y häc. II. Thùc hµnh ¸p dông vµo gi¶ng d¹y §Ò tµi nµy, ®· ®­îc t«i vµ c¸c thµnh viªn trong tæ do t«i chØ ®¹o thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m häc 2001 - 2002 ®Õn nay. Sau ®©y lµ mét vµi vÝ dô cô thÓ, c¸c v¨n b¶n ®­îc d¹y theo thÓ lo¹i ë c¸c khèi líp. V¨n b¶n: §éng Phong Nha TuÇn: 33 (SGK - NV6 - TËp II) - TrÇn Hoµng- TiÕt: 129. I. KÕt qu¶ cÇn ®¹t. - Gióp häc sinh nhËn thÊy vÎ ®Ñp, gi¸ trÞ, tiÒm n¨ng cña §éng Phong Nha. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t, sö dông tõ ng÷, h×nh ¶nh khit¶. - Yªu quý, tù hµo, cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ danh lam th¾ng c¶nh. II. Ph­¬ng ph¸p. - §äc - HiÓu v¨n b¶n. - KÕt hîp ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò víi tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng ®éc lËp vµ ho¹t ®éng nhãm, tÝch cùc kiÕn thøc m«n ®Þa lý, mét sè bµi häc tiÕng viÖt, TËp lµm v¨n. III. ChuÈn bÞ. Gi¸o ¸n, b¶n ®å, c¸c h×nh ¶nh, bµi viÕt vÒ §éng Phong Nha, ®å dïng kh¸c nh­ m¸y chiÕu..... IV. Qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y - häc. * Ho¹t ®éng 1: æn ®Þnh líp, kiÓm tra bµi cò. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña HS Néi dung cÇn ®¹t. * Ho¹t ®éng 2: - GV giíi thiÖu bµi míi. - Dïng m¸y chiÕu: Giíi thiÖu vÝ trÝ §éng Phong Nha trªn b¶n ®å. - Em cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ §éng Phong Nha? - C¶m nhËn cña em vÒ Phong Nha nh­ thÕ nµo? * Ho¹t ®éng 3: - Gi¸o viªn ®äc 1 ®o¹n. - Gäi 2 häc sinh ®äc tiÕp. - H·y gi¶i nghÜa tõ ®éng, th¸m hiÓu. - T¹i sao §éng Phong Nha ®­îc coi lµ v¨n b¶n nhËt dông. - Ph­¬ng thøc biÕu ®¹t chÝnh cña v¨n b¶n lµ g×? - H·y nªu bè côc cña v¨n b¶n? * Ho¹t ®éng 4: - Con ®­êng vµo ®éng ®­îc giíi thiÖu nh­ thÕ nµo? - Gi¸o viªn chiÕu h×nh ¶nh thuyÒn vµo ®éng. - Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch miªu t¶ c¶nh vËt, nh÷ng khèi nui ®¸ v«i hoang s¬ trë lªn gÇn gòi cña t¸c gi¶. - §iÒu ®ã chøng tá sù hiÓu biÕt cña t¸c gi¶ vÒ Phong Nha nh­ thÕ nµo? - Gi¸o viªn b×nh. - §o¹n v¨n ®­îc miªu t¶ theo tr×nh tù nµo? §éng Phong Nha cã cÊu tróc ra sao? - §éng kh« ®­îc t¸c gi¶ giíi thiÖu khÐo lÐo ntn? - Theo em t×nh c¶m th¸i ®é cña t¸c gi¶ víi Phong Nha nh­ thÕ nµo. - GV phª b×nh. - C¸ch giíi thiÖu ®éng n­íc so víi ®éng kh« cã g× kh¸c? - Ph­¬ng ph¸p giíi thiÖu ®ã gióp em hiÓu g× vÒ ®éng n­íc? - Em h×nh dung vÒ ®éng n­íc nh­ thÕ nµo? - H·y b×nh chi tiÕt (c¶m nhËn). "Trªn v¸ch cã nhµnh phong lan xanh biÕt ...." - Theo em víi vÎ ®Ñp cña ®éng sÏ thu hót nh÷ng du kh¸ch nµo? - C¶m nhËn cña em vÒ toµn c¶nh ®éng Phong Nha. - T¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ vµ tiÒm n¨ng cña Phong Nha nh­ thÕ nµo? - Lêi nhËn xÐt cña nhµ th¸m hiÓm ng­êi Anh cã ý nghÜa g×? - Phong Nha cã nh÷ng triÓn väng vÒ nh÷ng mÆt nµo? - Tr¸ch nhiÖm cña mäi ng­êi ®èi víi Phong Nha nh­ thÕ nµo? - N¨m 2003 di s¶n cña ViÖt Nam ®­îc c«ng nhËn lµ di s¶n thiªn nhiªn ThÕ giíi. - KÓ mét vµi danh lam th¾ng c¶nh kh¸c. * Ho¹t ®éng 5: - V¨n b¶n ®Ò cËp ®Õn vÉn ®Ò g×? - V¨n b¶n nhËt dông nµy thµnh c«ng vÒ nh÷ng mÆt nµo? - Häc sinh quan s¸t. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Nghe. - §äc diÔn c¶m. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - §äc phÇn 1. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Quan s¸t c¸c h×nh ¶nh. - Suy nghÜ tr¶ lêi (Giíi thiÖu vÒ t¸c gi¶). - Quan s¸t v¨n b¶n suy nghÜ tr¶ lêi - Ho¹t ®éng c¸ nh©n. (Suy nghÜ tr¶ lêi). (Suy nghÜ tr¶ lêi). (Suy nghÜ tr¶ lêi). - HS ®äc phÇn v¨n b¶n tiÕp theo. - Quan s¸t h×nh ¶nh. - Th¶o luËn nhãm. - §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy. (Suy nghÜ tr¶ lêi). (Suy nghÜ tr¶ lêi). - HS th¶o luËn nhãm. - §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy. (Suy nghÜ tr¶ lêi). - ý kiÕn häc sinh. - HS kÓ. - HS suy nghÜ tr¶ lêi c¸ nh©n. - §ã lµ mét kú quan cña thiªn nhiªn míi ®­îc ph¸t hiÖn cßn ch­a ®­îc mäi ng­êi biÕt ®Õn. 1. §äc: thÓ hiÖn ®­îc sù ng¹c nhiªn, thó vÞ.... 2. HiÓu nghÜa tõ: ®ång hang réng ¨n s©u vµo nói. 3. ThÓ lo¹i. - Néi dung: vÊn ®Ò gÇn gòi, thiÕt thùc víi cuéc sèng. 4. Bè côc (3 phÇn). a. VÞ trÝ ®Þa lÝ, con ®­êng vµo ®éng. b. C¶nh t­îng §éng Phong Nha. c. Gi¸ trÞ tiÒm n¨ng cña ®éng. II. §äc - HiÓu v¨n b¶n. 1. Giíi thiÖu chung vÒ §éng Phong Nha. - ThuyÕt minh: hai ®­êng vµo ®éng, du kh¸ch nªn ®i ®­êng thuû. - C¶nh thiªn nhiªn t¹o nh©n t¹o thËt hµi hoµ. - C¶nh vËt lªn th¬, h÷u t×nh, gîi sù gÇn gòi. - NghÖ thuËt t¶ theo tr×nh tù kh«ng gian, tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ, ngoµi vµo trong. 2. C¶nh s¾c §éng Phong Nha. a. Hµi hoµ vÒ cÊu tróc. b. VÎ ®Ñp cña ®éng kh«. - Nguån gèc: x­a lµ dßng s«ng ngÇm.... ®Ñp tùa cung ®iÖn nguy nga. - HiÖn t¹i: lµ nh÷ng vßm ®¸, v©n nhò .... tuyÖt ®Ñp. - Víi liªn t­ëng ®éc ®¸o, so s¸nh, miªu t¶ t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn niÒm say mª víi Phong Nha. c. VÎ ®Ñp cña ®éng n­íc. - ThuyÕt minh: sè liÖu miªu t¶ ... - §é s©u, trong dµi cña s«ng Ng©m cã tíi 14 bu«ng n­íc th«ng nhau ... - Ng«n ng÷ miªu t¶ ®Æc s¾c: - Khèi ®· mµu s¾c huyÒn ¶o lãng l¸nh .... tiÕng chu«ng. - Chi tiÕt vÒ nhµnh phong lan, nãi vÒ sù sèng trµn ®Çy trong ®éng Phong Nha huyÒn bÝ. - C¸c du kh¸ch nhµ khoa häc... - §éng víi vÎ ®Ñp hïng vÜ, bÝ hiÓm, hoang s¬, léng lÉy... thËt søng lµ "§Ö nhÊt thiªn k× quan". 3/ Gi¸ trÞ tiÒm n¨ng cña ®éng phong nha. - §éng Phong Nha. + K× quan ®Ö nhÊt ®éng. + B¶y c¸i nhÊt. - §¸nh gi¸ ®óng ®¾n cña ng­êi ViÖt Nam vµ du kh¸ch n­íc ngoµi. - TiÒm n¨ng: khoa häc, du lÞch, giao l­u, héi nhËp: ViÖt Nam víi ThÕ giíi. - Tr¸ch nhiÖm: tÝch cùc b¶o vÖ, gi÷ g×n vÎ ®Ñp tù nhiªn cña ®éng. - H­¬ng tÝch (Hµ T©y). - BÝch §éng (Ninh B×nh). - Tam Thanh (L¹ng S¬n)... III. Tæng kÕt. - Ghi nhí SGK. * Ho¹t ®éng 6: Bµi 1: (ë líp). - Chia 3 nhãm - chän 3 em tËp lµm h­íng dÉn viªn giíi thiÖu cho quý kh¸ch vÒ §éng Phong Nha. - Tuyªn d­¬ng häc sinh lµm tèt nhÊt. - Muèn lµm h­íng dÉn viªn tèt yÕu tè nµo? - Gi¸o viªn ®¸nh gi¸. Bµi 2: (vÒ nhµ). - Suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng qua 2 v¨n b¶n: §éng Phong Nha vµ Bøc th­ cña thñ lÜnh da ®á (Gi¸o viªn gîi ý). VÒ thÓ lo¹i th¬ cã v¨n b¶n sau: V¨n b¶n: Sang thu - H÷u ThØnh - (SGK - Ng÷ v¨n 9 - tËp II). TuÇn: 25. TiÕt: 121. I. KÕt qu¶ cÇn ®¹t: - HiÓu ®­îc nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ H÷u ThØnh vÒ sù biÕn ®æi cña ®Êt trêi tõ cuèi h¹ sang thu. - RÌn luyÖn kü n¨ng ®äc vµ c¶m thô t¸c phÈm th¬. II. Ph­¬ng ph¸p. - §äc - hiÓu v¨n b¶n. - Ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò víi tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng nhãm. TÝch hîp kiÕn thøc víi tiÕng viÖt (gi¶i nghÜa tõ) víi tËp lµm v¨n (b×nh luËn, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ...) bµi th¬. III. ChuÈn bÞ. - Gi¸o ¸n, tranh ¶nh vÒ mïa thu.... bµi viÕt vÒ mïa thu. IV. Qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc. HÖ thèng c¸c ho¹t ®éng Néi dung cÇn ®¹t. * Ho¹t ®éng 1: - æn ®Þnh líp. KiÓm tra bµi cò. - Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi. - GV ®¸nh gi¸, cho ®iÓm. * Ho¹t ®éng 2: (Giíi thiÖu bµi). - GV ®äc mét bµi th¬ vÒ mïa thu. (Thu vÒ) - HS nªu ®Æc s¾c vÒ mïa thu. - C¶m nhËn chung cña em vÒ bµi "Sang thu" cña H÷u ThØnh. * Ho¹t ®éng 3: - HS ®äc chó thÝch SGK. - HS th¶o luËn nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? - H·y thùc hiÖn nh÷ng nÐt ®Æc s¾c, ®éc ®¸o vÒ nhµ th¬ H÷u ThØnh. - HiÖn nay «ng gi÷ c­¬ng vÞ nµo trong nhµ v¨n ViÖt Nam? - HS suy nghÜ tr¶ lêi. - Bµi th¬ ®­îc viÕt vµo thêi gian nµo? - Nªu ®¹i ý bµi th¬? - HS suy nghÜ tr¶ lêi. - HS quan s¸t v¨n b¶n, t×m hiÓu nghÜa cña mét sè tõ khã (SGK). * Ho¹t ®éng 4: - GV nªu c¸ch ®äc bµi th¬? - Nh¾c nhë häc sinh chó ý ë mét sè tõ cÇn nhÊn giäng ... - GV ®äc mÉu mét ®o¹n. - HS ®äc tiÕp bµi. - HS chó ý quan s¸t khæ th¬ 1 (®äc thÇm). - Nªu c¶m nhËn khæ th¬. - §Æt nhan ®Ò cho khæ th¬. - Qua viÖc ®äc, c¶m nhËn em ph¸t hiÖn g× vÒ nh÷ng tõ ng÷ nãi lªn tÝn hiÖu vÒ sù chuyÓn mïa cña ®Êt trêi? - Khi nµo ta c¶m nhËn ®­îc "h­¬ng æi". - Giã se? - C¶m nhËn cña nhµ th¬ khi nhËn ra tÝn hiÖu nµy béc lé nh­ thÕ nµo? - Häc sinh quan s¸t v¨n b¶n th¶o luËn nhãm vÒ hÖ thèng h×nh ¶nh ®Æc s¾c, ®éc ®¸o thÓ hiÖn trong bµi th¬ cña H÷u ThØnh. - Nh÷ng gîi vÒ mïa thu trong th¬ cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c? - HS suy nghÜ th¶o luËn råi ®¹i diÖn nhãm tr¶ lêi. - Bøc tranh thiªn nhiªn giao mïa ®­îc t¹o dùng nh­ thÕ nµo? - §¸nh gi¸ nh÷ng thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt: Tõ ng÷, h×nh ¶nh, tu tõ ... thÓ hiÖn ntn trong bµi th¬? - HS suy nghÜ tr¶ lêi. - HS th¶o luËn nhãm chän nh÷ng c©u th¬ hay nhÊt cña bµi th¬. - HS tr×nh bµy c¶m nhËn vÒ nh÷ng c©u th¬ ®ã? - T×m hiÓu nÐt ®Æc s¾c ë hai c©u th¬ cuèi bµi. * Ho¹t ®éng 5: - Bµi th¬ ®· thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt vµ néi dung ntn? - HS suy nghÜ (c¸ nh©n) tr¶ lêi. - HS ®äc nªu ý chÝnh trong ghi nhí (SGK). * Ho¹t ®éng 6: - HS ph©n tÝch, b×nh luËn khæ th¬ ®Çu cña bµi th¬. - HS tr×nh bµy miÖng. - Bµi th¬ lµ sù c¶m nhËn tinh tÕ cña H÷u ThØnh vÒ sù chuyÓn mïa. (Cuèi h¹ - ®Çu thu). I. §äc t×m hiÓu chó thÝch. 1. T¸c gi¶. - Nhµ th¬ H÷u ThØnh tªn ®Çy ®ñ lµ NguyÔn H÷u ThØnh, sinh n¨m 1942. Quª ë Tam D­¬ng - VÜnh Phóc. - Nhµ th¬ viÕt nhiÒu, viÕt hay vÒ con ng­êi, cuéc sèng n«ng th«n, vÒ mïa thu ... - Tõ n¨m 2000 H÷u ThØnh lµ tæng th­ ký nhµ v¨n ViÖt Nam. 2. Bµi th¬. - ViÕt cuèi n¨m 1977, víi nhiÒu h×nh ¶nh ®Æc s¾c vÒ thêi gian giao mïa H¹ - Thu. - Chó gi¶i (Tõ khã). Chïng ch×nh, dÒnh dµnh ....................... II. §äc - hiÓu v¨n b¶n. 1. §Êt trêi sang thu tÝn hiÖu cña sù chuyÓn mïa: - H­¬ng æi. - Giã se. - S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ. - H×nh nh­ thu ®· vÒ Víi nghÖ thuËt chän t¶ tinh tÕ, ®Æc s¾c ®· diÔn t¶ c¶m xóc, ngì ngµng, b©ng khu©ng cña nhµ th¬ khi "thu vÒ"!. 2. Bøc tranh giao mïa. - H×nh ¶nh gîi c¶m ®éc ®¸o. + H­¬ng æi - Ph¶ - Giã se. + S­¬ng thu - chïng ch×nh. + S«ng thu - dÒnh dµnh. + C¸nh chim - véi v·. + M©y mïa h¹ - V¾t nöa m×nh sang thu. + N¾ng thu. + V¬i dÇn c¬n m­a. + SÈm bít bÊt ngê. - HÖ thèng s¾c mµu, h×nh ¶nh, mµu s¾c ®éc ®¸o, tinh tÕ, ©m thanh, ®­êng nÐt sèng ®éng, tõ biÓu c¶m ®Æc s¾c, tu tõ nh©n ho¸ .... thµnh c«ng. Nhµ th¬ ®· t¹o dùng bøc tranh thiªn nhiªn tuyÖt ®Ñp vÒ kho¶nh kh¾c giao mïa. 3. C©u th¬ ®Æc s¾c "SÊm còng bít bÊt ngê trªn hµng c©y ®øng tuæi" - T¶ thùc: (SÊm - Hµng c©y). - Hµm ý: Con ng­êi tõng tr¶i sÏ võng vµng h¬n tr­íc nh÷ng t¸c ®éng bÊt th­êng cña cuéc ®êi. III. Tæng kÕt. - NghÖ thuËt. - Néi dung. - Ghi nhí (SGK - Ng÷ v¨n 9 - tËp II - Trang 71). IV. LuyÖn tËp. Bµi 1: - §o¹n ®Çu bµi th¬. Bµi 2: (VÒ nhµ) - TËp s¸ng t¸c mét bµi th¬ nhá nãi ®Õn vÒ mïa thu. - Häc thuéc lßng bµi th¬. - So s¸nh c¸ch ®äc: ®äc - hiÓu v¨n b¶n theo thÓ lo¹i th¬ vµ v¨n xu«i? PhÇn C: KÕt luËn. I. KÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi cã so s¸nh ®èi chøng. 1. Sè giê tæ ®· thùc hiÖn ®Ò tµi nµy trong n¨m häc 2008 - 2009 võa qua ®­îc minh ho¹ trong b¶ng sau: Sè giê ®· dù Trung b×nh Kh¸ Giái Sè giê Tû lÖ % Sè giê Tû lÖ % Sè giê Tû lÖ % 100 12 12 47 47 41 41 - So s¸nh khi ch­a thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, th× b¶ng minh ho¹ trªn cho thÊy sè xÕp lo¹i kh¸, giái t¨ng lªn râ rÖt vµ sè giê xÕp lo¹i TB gi¶m ®i râ rÖt. * §èi víi HS chÊt l­îng cô thÓ nh­ sau: Sè häc sinh ®­îc kh¶o s¸t Häc sinh kh«ng n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p häc míi Sè häc sinh n¾m, vËn dông tèt ph­¬ng ph¸p häc míi. Sè HS Tû lÖ Sè HS Tû lÖ 140 em 32 23 108 77 * Sè HS xÕp lo¹i giái m«n Ng÷ v¨n cña toµn tr­êng lµ 145 em. * Sè HS giái m«n Ng÷ v¨n cÊp HuyÖn (khèi 9) lµ 5 em (4 em ®­îc vµo vßng 2 cña HuyÖn). * Häc sinh giái m«n Ng÷ v¨n ®i thi giái cÊp Thµnh phè lµ 1 em. 2. So s¸nh ®èi chøng. * §èi víi gi¸o viªn: n¾m ch¾c ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi, ®¸p øng víi nhu cÇu häc tËp bé m«n Ng÷ v¨n cña häc sinh hiÖn nay vµ sè giê ®­îc xÕp lo¹i kh¸, giái t¨ng lªn, sè giê xÕp lo¹i TB gi¶m ®i h¼n. * §èi víi häc sinh: ®· n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p häc tËp míi, vËn dông tèt vµo kÜ n¨ng häc tËp vµ lµm bµi cña c¸c em. Gióp c¸c em n¾m v÷ng kiÕn thøc (SGK) ®­îc biªn so¹n theo h­íng míi nµy. 3. Nh÷ng bµi häc rót ra qua thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. A. ¦u ®iÓm: Thùc hiÖn ®óng ph­¬ng ph¸p ®Æc tr­ng bé m«n Ng÷ v¨n thÊm nhuÇn quan ®iÓm tÝch hîp cña bé m«n. Gióp GV x¸c ®Þnh ®óng ®¾n môc ®Ých, néi dung, møc ®é, thêi ®iÓm vµ c¸ch thøc kÕt hîp cña bé m«n. Gióp HS rÌn luyÖn vµ hiÓu ®óng gi¸ trÞ cña viÖc ®äc v¨n, hiÓu v¨n kh«ng chØ trong tr­êng mµ cßn trong ®êi sèng hµng ngµy cña c¸c em. Ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o trong viÖc häc tËp vµ lµm bµi cña häc sinh. RÌn luyÖn "t­ duy tÝch hîp" cho c¸c em. N©ng cao kÜ n¨ng nghe - nãi - ®äc - viÕt cña häc sinh, t¹o høng thó, kh¬i gîi c¸ch häc tèt bé m«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng THCS. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy gióp t«i vµ ®éng nghiÖp cña t«i ®­îc n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, rÌn luyÖn tay nghÒ ngµy cµng v÷ng vµng h¬n, ®Ó ®¸p øng tèt víi sù ®æi míi ch­¬ng tr×nh SGK phôc vô c¸c thÕ hÖ häc sinh ngµy cµng tèt h¬n. D¹y Ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp, tÝch cùc trong d¹y häc lµ mét qóa tr×nh chuyÓn ®æi vÒ t­ duy. V× thÕ cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau, nhiÒu khi tr¸i ng­îc nhau. Cã quan ®iÓm cho r»ng ®©y lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n, cã quan ®iÓm cho r»ng ®©y lµ vÊn ®Ò khã thùc hiÖn. V× thÕ cÇn ph¶i cã mét quan ®iÓm ®óng ®¾n, khoa häc th× míi thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò nµy. §èi víi häc sinh ng¹i ®äc v¨n b¶n, chØ thô ®éng nghe, ghi chÐp ®· g©y c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®æi míi nµy .... V× thÕ viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nµy kh«ng hÒ dÔ dµng, cÇn cã quyÕt t©m cao míi v÷ng vµng thùc hiÖn tèt ®­îc. Song t«i thiÕt nghÜ víi sù nhËn thøc ®óng ®¾n, víi lßng yªu nghÒ, lo l¾ng quan t©m, tr©n träng thÕ hÖ trÎ th× nh÷ng nh­îc ®iÓm trªn còng kh«ng khã kh¾c phôc ®èi víi c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh. II. Thay lêi kÕt luËn. D¹y Ng÷ v¨n ë tr­êng THCS theo ph­¬ng ph¸p §äc - HiÓu v¨n b¶n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp tÝch cùc lµ tr¸ch nhiÖm, lµ nguån c¶m høng cña mçi thÇy c« gi¸o d¹y v¨n, ®Æc biÖt lµ ®èi víi b¶n th©n t«i. V× thÕ vÊn ®Ò nµy, cÇn ®­îc quan t©m ®óng møc ®Ó hiÖu qu¶ gi¸o dôc, chÊt l­îng gi¸o dôc ngµy cµng tèt h¬n. §Ò tµi nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lµm ®Ò tµi tr­íc ®©y cña t«i. §ã lµ nh÷ng ®Ò tµi nh­: "D¹y häc b»ng ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò", "Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh", "LÊy häc sinh lµm trung t©m trong d¹y häc", "D¹y Ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p tÝch hîp tÝch cùc".... NhiÒu ®Ò tµi cña t«i ®· ®­îc c«ng nhËn ®Ò tµi cÊp TØnh vµ xÕp lo¹i B, C. §Õn ®Ò tµi nµy, t«i ®· ®Çu t­ suy nghÜ, th¨m dß, häc hái b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®Ó ®Ò tµi nµy ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. N¨m nay, t«i xin m¹nh d¹n tr×nh bµy cïng c¸c ®ång chÝ, ®ång nghiÖp, cïng c¸c bËc ®µn anh vµ nh÷ng nhµ chuyªn m«n, ®Ó mong ®­îc trao ®æi vµ ®¸nh gi¸ ®Ó ®Ò tµi ®­îc hoµn thiÖn vµ hiÖu qu¶ h¬n. Vµ t«i m¹nh d¹n bµy tá lßng nhiÖt thµnh víi nghÒ vµ ®ång nghiÖp cña m×nh. §­îc nh­ vËy t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Qua ®©y t«i xin göi lêi c¶m ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c ®ång nghiÖp ë c¸c tr­êng b¹n ®· giòp ®ì t«i. Cuèi cïng t«i xin m¹nh d¹n gãp ý kiÕn, khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy lµ: SGK cÇn tinh gi¶n h¬n n÷a (v× cã phÇn kiÕn thøc cßn nÆng), thÓ hiÖn khoa häc h¬n tÝnh tÝch hîp trong tõng ®¬n vÞ bµi häc (tuÇn häc) mét c¸ch hîp lý. N©ng cao gi¸ trÞ ®äc v¨n thµnh v¨n ho¸ ®äc. Mong PGD&§T vµ Së GD&§T nªn cã nhiÒu chuyªn ®Ò ë mçi kú vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc, ch­¬ng tr×nh häc, SGK ®Ó b¹n bÌ, ®ång nghiÖp ®­îc rót kinh nghiÖm, ®iÒu chØnh, bæ sung, thèng nhÊt.... nh÷ng vÊn ®Ò mµ ch­¬ng tr×nh ®Æt ra theo tinh thÇn ®æi míi trong SGK. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Tr­êng THCS D©n Hoµ - Thanh Oai Th¸ng 4 n¨m 2010 T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Hµ ý kiÕn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vµ xÕp lo¹i cña Héi ®ång khoa häc c¬ së Chñ tÞch héi ®ång (Ký tªn, ®ãng dÊu) Néi dung ®Ò tµi " D¹y ng÷ v¨n ë tr­êng THCS theo ph­¬ng ph¸p §äc - HiÓu v¨n b¶n ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc trong d¹y häc" PhÇn A: C¬ së cña ®Ò tµi ( Lý do chän ®ª tµi) I - C¬ së lý luËn: - TÝch cùc h­ëng øng NghÞ quyÕt 40 cña Quèc Héi, chØ thÞ 14 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ: Ngµnh gi¸o dôc thùc hiÖn d¹y s¸ch gi¸o khoa míi theo ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi. - Thùc hiÖn nhiÖm vô n¨m häc 2009 – 2010"Haikh«ng": nãi kh«ng víi tiªu cùc trong thi cö vµ bÖnh thµnh tÝch trong gi¸o dôc. - S¸ch gi¸o khoa míi ®­îc biªn so¹n theo h­íng tÝch hîp gi÷a 3 ph©n m«n: ( V¨n - TiÕng ViÖt - TËp lµm v¨n). - S¸ch gi¸o khoa lµ c«ng tr×nh khoa häc s­ ph¹m cña tËp thÓ c¸c nhµ nghiªn cøu ®Çu t­ c«ng søc biªn so¹n, thùc nghiÖm söa ch÷a, hoµn thiÖn vµ ®­îc héi ®ång thÈm ®Þnh ®¸nh gi¸ th«ng qua. V× thÕ chóng ta cÇn tr©n träng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy. - D¹y Ng÷ V¨n theo ph­¬ng ph¸p ®äc hiÓu v¨n b¶n. §¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc ®Ó ph¸t huy hÕt ®­îc kh¶ n¨ng suy nghÜ tËp thÓ ... cña mäi ®èi t­îng häc sinh ®­îc thÓ hiÖn kh¶ n¨ng tÝch cùc cña b¶n th©n ®ãng gãp ý kiÕn trong giê häc. - Thùc hiÖn d¹y s¸ch gi¸o khoa theo ph­¬ng ph¸p míi lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña gi¸o dôc trong giai ®o¹n hiÖn nay. II. C¬ së thùc tiÔn. 1. T×nh h×nh d¹y vµ häc. - Thùc tÕ gi¸o viªn d¹y s¸ch gi¸o khoa míi ®­îc 8 n¨m 6; 7n¨m líp 7; 6n¨m líp 8 vµ 5n¨m líp 9 nªn kinh nghiÖm tÝch luü ®­îc cßn h¹n chÕ. - Gi¸o viªn cßn lóng tóng vÒ nhiÒu mÆt, vÒ kiÕn thøc ë mét sè t¸c phÈm, bµi häc míi ®­a vµo SGK, ®Æc biÖt lµ vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng ®æi míi. VÒ ph­¬ng ph¸p d¹y Ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp, tÝch cùc trong d¹y häc cßn nhiÒu lóng tóng. Mét lµ qu¸ gß bã, g­îng Ðp. Hai lµ l¹m dông tÝch hîp mµ kh«ng ®i s©u vµo ph©n m«n - tiÕt häc ®ang thùc hiÖn. NhiÒu gi¸o viªn nhËn thøc tèt b¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p nµy, rÌn cho häc sinh kü n¨ng ®äc - hiÓu v¨n b¶n, nhËn thøc tèt b¶n chÊt cña h­íng tÝch cùc, tÝch hîp mong muèn thøc hiÖn vÊn ®Ò nµy mét c¸ch tèt nhÊt, nh­ng ch­a cã mét quy tr×nh khoa häc, hîp lý ®Ó vËn dông trong gi¶ng d¹y. Thùc tÕ SGK Ng÷ v¨n míi tiÕp tôc ®­îc biªn so¹n theo h­íng tÝch cùc ®· cã truyÒn thèng trong viÖc gi¶ng d¹y vµ häc v¨n, gióp häc sinh nhËn thøc ®­îc gi¸ trÞ t¸c phÈm v¨n ch­¬ng ®Ých thùc. Tr¸nh xa vµo ph­¬ng ph¸p x· héi häc dung tôc, gi¶n ®¬n. §Æc biÖt ph¶i coi träng viÖc nhËn thøc t¸c phÈm ë mét cÊp ®é b¶n chÊt, chØnh thÓ. §èi víi häc sinh viÖc häc tËp, tiÕp thu SGK míi, c¸c em còng ch­a ®Þnh h×nh râ vÊn ®Ò ph­¬ng ph¸p häc tËp ®æi míi, ®Ó theo kÞp víi sù ®æi míi trong ch­¬ng tr×nh cña SGK míi. 2. Kh¶o s¸t thùc tÕ. Qu¸ tr×nh t×m hiÓu nh÷ng giê d¹y cña gi¸o viªn vµ kh¶o s¸t thùc tÕ nh÷ng sè liÖu sau ®· ph¶n ¶nh râ nÐt t×nh h×nh thùc tÕ. Sè giê ® · dù giê Sè giê kh«ng ¸p dông PP trªn Tû lÖ % Sè giê ¸p dông ®óng møc Tû lÖ % Sè giê ®¹t yªu cÇu tèt Tû lÖ % 100 73 73 15 15 12 12 Sè giê XL Trung b×nh Kh¸ Giái 100 77 77 13 13 10 10 Râ rµng b¶ng sè liÖu trªn ®· nãi lªn sè giê ®¹t yªu cÇu d¹y Ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p ®æi míi lµ cßn Ýt. V× thÕ sè giê ®¹t kh¸, giái còng ch­a nhiÒu. ViÖc d¹y häc theo h­íng ®æi míi trong c¸c giê häc, lµ nh÷ng yªu cÇu quan träng cña viÖc ®¸nh gi¸, xÕp lo¹i giê ®¹t lo¹i giái. Bëi nã lµ nhu cÇu cÊp thiÕt, c¬ b¶n quan träng cña ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc theo SGK míi. * §èi víi häc sinh: Sè häc sinh ®­îc kh¶o s¸t Sè häc sinh khèng n¨m ®­îc ph­¬ng ph¸p d¹y - häc theo h­íng míi Sè häc sinh biÕt vµ n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi. Sè häc sinh biÕt vËn dông tèt 140 em 90 em 28 em. 22 em - §©y lµ kÕt qu¶ ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng chung cña gi¸o viªn trong viÖc gi¶ng d¹y ®èi víi häc sinh. - V× ®iÒu nµy khiÕn t«i suy nghÜ: Nhµ gi¸o THCS còng ph¶i cã t­ thÕ cña nhµ nghiªn cøu khoa häc, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ mét gi¸o viªn theo nghÜa; tiÕp thu ý kiÕn cña ng­êi kh¸c ®Ó truyÒn thô cho häc sinh. Tõ ®ã t«i ®· nghiªn cøu c¸c giê d¹y thµnh c«ng cña ®ång chÝ, ®ång nghiÖp gi¸o viªn giái, ®ång nghiÖp yªu nghÒ, cña nh÷ng ng­êi ®i tr­íc cã t©m huyÕt, vµ nghiªn cøu SGK, SGV, c¸c tµi liÖu, t¹p trÝ gi¸o dôc, b¸o v¨n häc tuæi trÎ... T«i ®· lùa chän, ch¾t läc vµ thÓ nghiÖm ®­îc ®ång nghiÖp vµ nh÷ng ng­êi ®i tr­íc hÕt søc ®éng viªn, gãp ý, gióp t«i thùc hiÖn nghiªn cøu thÓ nghiÖm vµo viÕt ®Ò tµi nµy. 3. Môc tiªu cña ®Ò tµi. T×m ra ®­îc mét quy tr×nh khoa häc hîp lý ®Ó thùc hiÖn tèt h­íng d¹y vµ häc theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc trong giê häc, gióp cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh víi bé m«n Ng÷ v¨n ngµy cµng tèt h¬n. III. Ph¹m vi vµ thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi. §©y lµ ®Ò tµi mµ t«i ®· nghiªn cøu tõ khi SGK míi xuÊt hiÖn mét dßng ch÷ (®äc - hiÓu v¨n b¶n). Trong cuèn SGK líp 6 cña m«n Ng÷ v¨n. T«i ®· Êp ñ, suy ngÉm, t×m ra ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu trong SGK thùc ra lµ mét ph­¬ng ph¸p nh­ thÕ nµo? T«i nghÜ ®Õn nay, t«i ®· kh¸ n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p nµy vµ mong muèn nh÷ng n¨m tiÕp theo t«i sÏ ngµy cµng hoµn thiÖn tèt ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y m«n Ng÷ v¨n cña m×nh. PhÇn B: Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nh÷ng biÖn ph¸p, néi dung chñ yÕu thùc hiÖn ®Ò tµi. I. T×m hiÓu nghiªn cøu kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña ph­¬ng d¹y ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n, theo nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc trong d¹y häc. 1. Ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n lµ nh­ thÕ nµo? §©y lµ ®iÒu gi¸o viªn cßn lóng tóng nhÊt. - Tr­íc ®©y d¹y v¨n häc chñ yÕu lµ nh»m lµm cho häc sinh thÊy ®­îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña nh÷ng t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. Nh÷ng c¸i hay c¸i ®Ñp ®ã lµ do chÝnh gi¸o viªn cung cÊp, c¶m nhËn vµ ph©n tÝch hé cho häc sinh. C¸c giê v¨n chñ yÕu thuyÕt tr×nh, gi¶ng gi¶i cho häc sinh nghe nh÷ng ®iÒu thÇy c« hiÓu vµ c¶m nhËn ®­îc vÒ t¸c phÈm Êy. Cßn b¶n th©n häc sinh hiÓu vµ c¶m nhËn nh­ thÕ nµo th× ch­a ®­îc chó ý ®óng møc. Häc sinh kh«ng cÇn ®äc t¸c phÈm còng ®­îc, ®i thi miÔn lµ nãi dïng miÔn lµ ®· nghe vµ ghi chÐp ®­îc trªn líp hoÆc häc thuéc nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o ... §©y lµ mét h¹n chÕ khiÕn cho häc sinh bÞ ®éng, thiÕu tÝnh s¸ng t¹o. Víi ch­¬ng tr×nh vµ SGK Ng÷ v¨n THCS míi, d¹y v¨n thùc chÊt lµ d¹y cho häc sinh ph­¬ng ph¸p ®äc v¨n. §äc v¨n cÇn ®­îc hiÓu mét c¸ch toµn diÖn. §ã lµ qu¸ tr×nh bao gåm viÖc tiÕp xóc v¨n b¶n, th«ng hiÓu c¶ nghÜa ®en, nghÜa bãng, nghÜa h¶m Èn, còng nh­ thÊy ®­îc vai trß t¸c dông cña c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p nghÖ thuËt ng«n tõ, c¸c th«ng ®iÖp t­ t­ëng, t×nh c¶m, th¸i ®é cña ng­êi viÕt vµ c¶ gi¸ trÞ tù th©n cña h×nh t­îng nghÖ thuËt. §äc v¨n thao tinh thÇn ®ã thùc chÊt lµ toµn bé qu¸ tr×nh tiÕp nhËn, mµ v¨n b¶n (kÓ c¶ hiÓu vµ c¶m thô). Muèn thÕ c¸c em häc sinh ph¶i ®­îc trang bÞ trªn hai ph­¬ng diÖn: nh÷ng kiÕn thøc ®Ó ®äc v¨n vµ ph­¬ng ph¸p ®äc v¨n. Nh÷ng kiÕn thøc vµ ph­¬ng ph¸p nµy chØ cã thÓ cã ®­îc, qua viÖc thùc hµnh trong qu¸ tr×nh ®äc v¨n th«ng qua c¸c v¨n b¶n, t¸c phÈm cô thÓ tiªu biÓu cho c¸c thÓ lo¹i ë tõng giai ®o¹n lÞch sö v¨n häc. V× vËy, mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña viÖc d¹y häc Ng÷ V¨n THCS lµ tËp trung h×nh thµnh cho häc sinh c¸ch ®äc v¨n, ph­¬ng ph¸p ®äc v¨n theo thÓ lo¹i, ®Ó dÇn dÇn c¸c em cã thÓ tù ®äc ®­îc v¨n, hiÓu t¸c phÈm v¨n häc mét c¸ch khoa häc, ®óng ®¾n. §iÒu nµy, ph¶i th«ng qua hÖ thèng v¨n b¶n - t¸c phÈm tiªu biÓu (nh­ lµ nh÷ng v¨n liÖu, ng÷ liÖu). Vµ cÇn trang bÞ cho häc sinh c¸c kiÕn thøc ViÖt Ng÷ víi tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ vµ cÊp ®é ng«n ng÷ nh­: tõ, c©u, ®o¹n v¨n, tng, v¨n b¶n .... Bëi chÝnh nh÷ng ®¬n vÞ ng«n ng÷ nµy t¹o nªn thÕ giíi h×nh t­îng cña t¸c phÈm v¨n häc. Do ®ã viÖc ph©n tÝch, c¶m nhËn t¸c phÈm v¨n häc th«ng qua c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ trong mçi t¸c phÈm ®ã. C¸c kiÕn thøc nµy, lµ ch×a kho¸ gióp c¸c em ®äc - hiÓu t¸c phÈm v¨n häc cã hiÖu qu¶ h¬n. D¹y ®äc v¨n chÝnh lµ trang bÞ cho häc sinh v¨n hãa ®äc v¨n. Ng­îc l¹i qua viÖc d¹y, ®äc v¨n mµ h×nh thµnh vµ cñng cè nh÷ng tri thøc Ng÷ V¨n liªn quan. Còng qua ®ã, mµ thùc hiÖn nhiÖm vô cao c¶ cña m«n häc lµ gi¸o dôc t©m hån, t­ t­ëng, ãc thÈm mÜ, lßng nh©n ¸i, x©y ®¾p nh÷ng t×nh c¶m, lèi sèng tèt ®Ñp cho häc sinh. ChÝnh v× thÕ, mét nhiÖm vô quan träng cña viÖc d¹y häc Ng÷ V¨n lµ tËp trung h×nh thµnh cho häc sinh c¸ch ®äc v¨n, ®Ó phôc vô nhu cÇu ®äc v¨n trong cuéc sèng hµng ngµy cña c¸c em. D¹y ®äc - hiÓu v¨n b¶n kh«ng ®èi lËp d¹y theo kiÓu gi¶ng v¨n, nh­ng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. §ã lµ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau sau ®©y: Gi¶ng v¨n §äc - hiÓu v¨n b¶n - Nghiªng vÒ c«ng viÖc cña thÇy. - ThÇy nãi c¸i hay mµ thÊy c¶m nhËn ®­îc cho häc sinh nghe. - Nghiªng vÒ khai th¸c néi dung, t­ t­ëng cña v¨n b¶n. - Ýt chó ý ng«n tõ vµ c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt cô thÓ. - NhiÒu khi häc sinh kh«ng cÇn ®äc v¨n b¶n. - Häc sinh hiÓu biÕt c¸c v¨n b¶n ®­îc häc trong tr­êng. - Tæ chøc cho trß thùc hiÖn. - Trß tù kh¸m ph¸ ra c¸i hay, c¸i ®Ñp cña v¨n b¶n theo ý m×nh. - TËp trung khai th¸c vÎ ®Ñp néi dung qua h×nh thøc v¨n b¶n. - B¸m s¸t c©u ch÷ cña v¨n b¶n ®Ó chØ ra néi dung, t­ t­ëng. - Häc sinh b¾t buéc ph¶i ®äc v¨n b¶n. - Häc sinh cã ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu c¸c t¸c phÈm v¨n häc trong vµ ngoµi nhµ tr­êng. ChÝnh v× sù kh¸c nhau trªn mµ c¸c b­íc chuÈn bÞ gi¸o ¸n, hÖ thèng c©u hái c¸c b­íc lªn líp (tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y - häc) cÇn cã nh÷ng thay ®æi phï hîp víi ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n. 2. §¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp - tÝch cùc d¹y häc. a. TÝch hîp. - Ngay tªn m«n häc: Ng÷ v¨n ®· thÓ hiÖn quan ®iÓm tÝch hîp vµ ch­¬ng tr×nh ®· kh¼ng ®Þnh: "LÊy quan ®iÓm tÝch hîp lµm nguyªn t¾c chØ ®¹o tæ chøc néi dung ch­¬ng tr×nh biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa vµ lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp". - Ba ph©n m«n (V¨n - TiÕng viÖt - TËp lµm v¨n) ph¶i h­íng vµo mét lµ Ng÷ v¨n vµ m«n Ng÷ v¨n hµm chøa c¶ ba ph©n m«n trªn. V× thÕ viÖc gi¶ng d¹y theo ®iÓm tÝch hîp kh«ng phñ ®Þnh viÖc d¹y c¸c tri thøc, kÜ n¨ng riªng cña tõng ph©n m«n. VÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo phèi hîp c¸c tri thøc, kÜ n¨ng thuéc tõng ph©n m«n thËt nhuÇn nhuyÔn nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung cña m«n Ng÷ V¨n. - Lµm sao kÕt hîp thËt tèt viÖc h×nh thµnh cho häc sinh n¨ng lùc ph©n tÝch b×nh gi¶ng vµ c¶m thô v¨n häc víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng: Nghe - Nãi - §äc - ViÕt, vèn lµ qu¸ tr×nh g¾n bã h÷u c¬ vµ hç trî nhau hÕt søc ®¾c lùc. - V× thÕ gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y ph¶i biÕt thùc hiÖn mäi yªu cÇu mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o. MÊu chèt cña sù s¸ng t¹o ®ã lµ lu«n lu«n suy nghÜ vÒ môc tiªu cña bé m«n Ng÷ v¨n ®Ó t×m ra nh÷ng yÕu tèt ®ång quy gi÷a ba ph©n m«n, tÝch hîp trong tõng thêi ®iÓm, theo tõng vÊn ®Ò. TÝch hîp theo tõng thêi ®iÓm (lµ tiÕt häc, bµi häc) lµ tÝch hîp ngang gi÷a ba ph©n m«n. VÝ dô: Khi d¹y c¸c bµi th¬ tr÷ t×nh Trung ®¹i cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc (cã th¬ ch÷ H¸n), TiÕng viÖt cã tõ H¸n ViÖt, tËp lµm v¨n hîp vÒ ®Æc ®iÓm vÒ v¨n b¶n biÓu c¶m. TÝch hîp (theo tõng vÊn ®Ò) lµ tÝch hîp ®äc, lµ tÝch hîp vÒ néi dung ®ang gi¶ng d¹y cña mét ph©n m«n cã liªn hÖ ®Õn néi dung kh¸c hoÆc sÏ häc ë ph©n m«n kia hoÆc chÝnh v× ë ph©n m«n ®ã. Nh»m cñng cè kiÕn thøc ®· häc, ®Ó giíi chÝ tß mß, t¹o høng thó cho häc sinh häc tËp. Quan ®iÓm tÝch hîp ph¶i qu¸n chiÖt ë mäi kh©u kÓ c¶ kh©u kiÓm tra, ®¸nh gi¸. V× thÕ khi ®Ò bµi gi¸o viªn còng ph¶i chó ý ®Õn kiÕn thøc tÝch hîp ®Ó häc sinh tÝch cùc lµm bµi. b. TÝch cùc: Lµ ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc, tÝnh s¸ng t¹o cña häc sinh, chñ thÓ häc tËp ë tÊt c¶ c¸c kh©u: tõ viÖc chuÈn bÞ bµi, s­u tÇm tµi liÖu, ph¸t biÓu trong tæ nhãm .... tù ®¸nh gi¸ b¶n th©n vµ ®¸nh gi¸ b¹n..... - Häc sinh biÕt chñ ®éng tiÕp cËn t¸c phÈm theo h­íng ®äc - suy nghÜ - suy ngÉm, liªn t­ëng. ViÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n (gåm c¶ c¶m thô). - Häc sinh cã thÓ tr¶ lêi hÖ thèng c©u hái ë cÊp ®é kh¸c nhau. Tõ cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t, tõ dÔ ®Õn khã, tõ nh÷ng vÊn ®Ò trong bµi häc ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ë ngoµi bµi häc cã b¸o ho¹t ®éng Ng÷ v¨n, häat ®éng vÒ v¨n nghÖ .... BÒ s©u lµ sù suy nghÜ ®µo sau vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ, tØ mØ nh­ suy ngÉm kü vÒ tõng chó thÝch, tra cøu nghÜa tõ khã, lËp hå s¬, b×nh luËn, b×nh gi¶ng.... - Tæ chøc nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng häc tËp phong phó t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng trong häc tËp (c¸c trang thiÕt bÞ d¹y häc), ®å dïng d¹y häc gãp phÇn c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng tÝch hîp - tÝch cùc: tranh ¶nh, m¸y chiÕu, b¶ng phô, kªnh h×nh. Tãm l¹i, d¹y ng÷ van theo ph­¬ng ph¸p §äc - HiÓu v¨n b¶n ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch cùc trong d¹y häc. II. Thùc hµnh ¸p dông vµo gi¶ng d¹y §Ò tµi nµy, ®· ®­îc t«i vµ c¸c thµnh viªn trong tæ do t«i chØ ®¹o thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m häc 2001 - 2002 ®Õn nay. Sau ®©y lµ mét vµi vÝ dô cô thÓ, c¸c v¨n b¶n ®­îc d¹y theo thÓ lo¹i ë c¸c khèi líp. V¨n b¶n: §éng Phong Nha TuÇn: 33 (SGK - NV6 - TËp II) - TrÇn Hoµng- TiÕt: 129. I. KÕt qu¶ cÇn ®¹t. - Gióp häc sinh nhËn thÊy vÎ ®Ñp, gi¸ trÞ, tiÒm n¨ng cña §éng Phong Nha. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t, sö dông tõ ng÷, h×nh ¶nh khit¶. - Yªu quý, tù hµo, cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ danh lam th¾ng c¶nh. II. Ph­¬ng ph¸p. - §äc - HiÓu v¨n b¶n. - KÕt hîp ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò víi tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng ®éc lËp vµ ho¹t ®éng nhãm, tÝch cùc kiÕn thøc m«n ®Þa lý, mét sè bµi häc tiÕng viÖt, TËp lµm v¨n. III. ChuÈn bÞ. Gi¸o ¸n, b¶n ®å, c¸c h×nh ¶nh, bµi viÕt vÒ §éng Phong Nha, ®å dïng kh¸c nh­ m¸y chiÕu..... IV. Qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y - häc. * Ho¹t ®éng 1: æn ®Þnh líp, kiÓm tra bµi cò. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña HS Néi dung cÇn ®¹t. * Ho¹t ®éng 2: - GV giíi thiÖu bµi míi. - Dïng m¸y chiÕu: Giíi thiÖu vÝ trÝ §éng Phong Nha trªn b¶n ®å. - Em cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ §éng Phong Nha? - C¶m nhËn cña em vÒ Phong Nha nh­ thÕ nµo? * Ho¹t ®éng 3: - Gi¸o viªn ®äc 1 ®o¹n. - Gäi 2 häc sinh ®äc tiÕp. - H·y gi¶i nghÜa tõ ®éng, th¸m hiÓu. - T¹i sao §éng Phong Nha ®­îc coi lµ v¨n b¶n nhËt dông. - Ph­¬ng thøc biÕu ®¹t chÝnh cña v¨n b¶n lµ g×? - H·y nªu bè côc cña v¨n b¶n? * Ho¹t ®éng 4: - Con ®­êng vµo ®éng ®­îc giíi thiÖu nh­ thÕ nµo? - Gi¸o viªn chiÕu h×nh ¶nh thuyÒn vµo ®éng. - Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch miªu t¶ c¶nh vËt, nh÷ng khèi nui ®¸ v«i hoang s¬ trë lªn gÇn gòi cña t¸c gi¶. - §iÒu ®ã chøng tá sù hiÓu biÕt cña t¸c gi¶ vÒ Phong Nha nh­ thÕ nµo? - Gi¸o viªn b×nh. - §o¹n v¨n ®­îc miªu t¶ theo tr×nh tù nµo? §éng Phong Nha cã cÊu tróc ra sao? - §éng kh« ®­îc t¸c gi¶ giíi thiÖu khÐo lÐo ntn? - Theo em t×nh c¶m th¸i ®é cña t¸c gi¶ víi Phong Nha nh­ thÕ nµo. - GV phª b×nh. - C¸ch giíi thiÖu ®éng n­íc so víi ®éng kh« cã g× kh¸c? - Ph­¬ng ph¸p giíi thiÖu ®ã gióp em hiÓu g× vÒ ®éng n­íc? - Em h×nh dung vÒ ®éng n­íc nh­ thÕ nµo? - H·y b×nh chi tiÕt (c¶m nhËn). "Trªn v¸ch cã nhµnh phong lan xanh biÕt ...." - Theo em víi vÎ ®Ñp cña ®éng sÏ thu hót nh÷ng du kh¸ch nµo? - C¶m nhËn cña em vÒ toµn c¶nh ®éng Phong Nha. - T¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ vµ tiÒm n¨ng cña Phong Nha nh­ thÕ nµo? - Lêi nhËn xÐt cña nhµ th¸m hiÓm ng­êi Anh cã ý nghÜa g×? - Phong Nha cã nh÷ng triÓn väng vÒ nh÷ng mÆt nµo? - Tr¸ch nhiÖm cña mäi ng­êi ®èi víi Phong Nha nh­ thÕ nµo? - N¨m 2003 di s¶n cña ViÖt Nam ®­îc c«ng nhËn lµ di s¶n thiªn nhiªn ThÕ giíi. - KÓ mét vµi danh lam th¾ng c¶nh kh¸c. * Ho¹t ®éng 5: - V¨n b¶n ®Ò cËp ®Õn vÉn ®Ò g×? - V¨n b¶n nhËt dông nµy thµnh c«ng vÒ nh÷ng mÆt nµo? - Häc sinh quan s¸t. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Nghe. - §äc diÔn c¶m. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - §äc phÇn 1. - Suy nghÜ tr¶ lêi. - Quan s¸t c¸c h×nh ¶nh. - Suy nghÜ tr¶ lêi (Giíi thiÖu vÒ t¸c gi¶). - Quan s¸t v¨n b¶n suy nghÜ tr¶ lêi - Ho¹t ®éng c¸ nh©n. (Suy nghÜ tr¶ lêi). (Suy nghÜ tr¶ lêi). (Suy nghÜ tr¶ lêi). - HS ®äc phÇn v¨n b¶n tiÕp theo. - Quan s¸t h×nh ¶nh. - Th¶o luËn nhãm. - §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy. (Suy nghÜ tr¶ lêi). (Suy nghÜ tr¶ lêi). - HS th¶o luËn nhãm. - §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy. (Suy nghÜ tr¶ lêi). - ý kiÕn häc sinh. - HS kÓ. - HS suy nghÜ tr¶ lêi c¸ nh©n. - §ã lµ mét kú quan cña thiªn nhiªn míi ®­îc ph¸t hiÖn cßn ch­a ®­îc mäi ng­êi biÕt ®Õn. 1. §äc: thÓ hiÖn ®­îc sù ng¹c nhiªn, thó vÞ.... 2. HiÓu nghÜa tõ: ®ång hang réng ¨n s©u vµo nói. 3. ThÓ lo¹i. - Néi dung: vÊn ®Ò gÇn gòi, thiÕt thùc víi cuéc sèng. 4. Bè côc (3 phÇn). a. VÞ trÝ ®Þa lÝ, con ®­êng vµo ®éng. b. C¶nh t­îng §éng Phong Nha. c. Gi¸ trÞ tiÒm n¨ng cña ®éng. II. §äc - HiÓu v¨n b¶n. 1. Giíi thiÖu chung vÒ §éng Phong Nha. - ThuyÕt minh: hai ®­êng vµo ®éng, du kh¸ch nªn ®i ®­êng thuû. - C¶nh thiªn nhiªn t¹o nh©n t¹o thËt hµi hoµ. - C¶nh vËt lªn th¬, h÷u t×nh, gîi sù gÇn gòi. - NghÖ thuËt t¶ theo tr×nh tù kh«ng gian, tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ, ngoµi vµo trong. 2. C¶nh s¾c §éng Phong Nha. a. Hµi hoµ vÒ cÊu tróc. b. VÎ ®Ñp cña ®éng kh«. - Nguån gèc: x­a lµ dßng s«ng ngÇm.... ®Ñp tùa cung ®iÖn nguy nga. - HiÖn t¹i: lµ nh÷ng vßm ®¸, v©n nhò .... tuyÖt ®Ñp. - Víi liªn t­ëng ®éc ®¸o, so s¸nh, miªu t¶ t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn niÒm say mª víi Phong Nha. c. VÎ ®Ñp cña ®éng n­íc. - ThuyÕt minh: sè liÖu miªu t¶ ... - §é s©u, trong dµi cña s«ng Ng©m cã tíi 14 bu«ng n­íc th«ng nhau ... - Ng«n ng÷ miªu t¶ ®Æc s¾c: - Khèi ®· mµu s¾c huyÒn ¶o lãng l¸nh .... tiÕng chu«ng. - Chi tiÕt vÒ nhµnh phong lan, nãi vÒ sù sèng trµn ®Çy trong ®éng Phong Nha huyÒn bÝ. - C¸c du kh¸ch nhµ khoa häc... - §éng víi vÎ ®Ñp hïng vÜ, bÝ hiÓm, hoang s¬, léng lÉy... thËt søng lµ "§Ö nhÊt thiªn k× quan". 3/ Gi¸ trÞ tiÒm n¨ng cña ®éng phong nha. - §éng Phong Nha. + K× quan ®Ö nhÊt ®éng. + B¶y c¸i nhÊt. - §¸nh gi¸ ®óng ®¾n cña ng­êi ViÖt Nam vµ du kh¸ch n­íc ngoµi. - TiÒm n¨ng: khoa häc, du lÞch, giao l­u, héi nhËp: ViÖt Nam víi ThÕ giíi. - Tr¸ch nhiÖm: tÝch cùc b¶o vÖ, gi÷ g×n vÎ ®Ñp tù nhiªn cña ®éng. - H­¬ng tÝch (Hµ T©y). - BÝch §éng (Ninh B×nh). - Tam Thanh (L¹ng S¬n)... III. Tæng kÕt. - Ghi nhí SGK. * Ho¹t ®éng 6: Bµi 1: (ë líp). - Chia 3 nhãm - chän 3 em tËp lµm h­íng dÉn viªn giíi thiÖu cho quý kh¸ch vÒ §éng Phong Nha. - Tuyªn d­¬ng häc sinh lµm tèt nhÊt. - Muèn lµm h­íng dÉn viªn tèt yÕu tè nµo? - Gi¸o viªn ®¸nh gi¸. Bµi 2: (vÒ nhµ). - Suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng qua 2 v¨n b¶n: §éng Phong Nha vµ Bøc th­ cña thñ lÜnh da ®á (Gi¸o viªn gîi ý). VÒ thÓ lo¹i th¬ cã v¨n b¶n sau: V¨n b¶n: Sang thu - H÷u ThØnh - (SGK - Ng÷ v¨n 9 - tËp II). TuÇn: 25. TiÕt: 121. I. KÕt qu¶ cÇn ®¹t: - HiÓu ®­îc nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ H÷u ThØnh vÒ sù biÕn ®æi cña ®Êt trêi tõ cuèi h¹ sang thu. - RÌn luyÖn kü n¨ng ®äc vµ c¶m thô t¸c phÈm th¬. II. Ph­¬ng ph¸p. - §äc - hiÓu v¨n b¶n. - Ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò víi tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng nhãm. TÝch hîp kiÕn thøc víi tiÕng viÖt (gi¶i nghÜa tõ) víi tËp lµm v¨n (b×nh luËn, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ...) bµi th¬. III. ChuÈn bÞ. - Gi¸o ¸n, tranh ¶nh vÒ mïa thu.... bµi viÕt vÒ mïa thu. IV. Qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc. HÖ thèng c¸c ho¹t ®éng Néi dung cÇn ®¹t. * Ho¹t ®éng 1: - æn ®Þnh líp. KiÓm tra bµi cò. - Häc sinh suy nghÜ tr¶ lêi. - GV ®¸nh gi¸, cho ®iÓm. * Ho¹t ®éng 2: (Giíi thiÖu bµi). - GV ®äc mét bµi th¬ vÒ mïa thu. (Thu vÒ) - HS nªu ®Æc s¾c vÒ mïa thu. - C¶m nhËn chung cña em vÒ bµi "Sang thu" cña H÷u ThØnh. * Ho¹t ®éng 3: - HS ®äc chó thÝch SGK. - HS th¶o luËn nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? - H·y thùc hiÖn nh÷ng nÐt ®Æc s¾c, ®éc ®¸o vÒ nhµ th¬ H÷u ThØnh. - HiÖn nay «ng gi÷ c­¬ng vÞ nµo trong nhµ v¨n ViÖt Nam? - HS suy nghÜ tr¶ lêi. - Bµi th¬ ®­îc viÕt vµo thêi gian nµo? - Nªu ®¹i ý bµi th¬? - HS suy nghÜ tr¶ lêi. - HS quan s¸t v¨n b¶n, t×m hiÓu nghÜa cña mét sè tõ khã (SGK). * Ho¹t ®éng 4: - GV nªu c¸ch ®äc bµi th¬? - Nh¾c nhë häc sinh chó ý ë mét sè tõ cÇn nhÊn giäng ... - GV ®äc mÉu mét ®o¹n. - HS ®äc tiÕp bµi. - HS chó ý quan s¸t khæ th¬ 1 (®äc thÇm). - Nªu c¶m nhËn khæ th¬. - §Æt nhan ®Ò cho khæ th¬. - Qua viÖc ®äc, c¶m nhËn em ph¸t hiÖn g× vÒ nh÷ng tõ ng÷ nãi lªn tÝn hiÖu vÒ sù chuyÓn mïa cña ®Êt trêi? - Khi nµo ta c¶m nhËn ®­îc "h­¬ng æi". - Giã se? - C¶m nhËn cña nhµ th¬ khi nhËn ra tÝn hiÖu nµy béc lé nh­ thÕ nµo? - Häc sinh quan s¸t v¨n b¶n th¶o luËn nhãm vÒ hÖ thèng h×nh ¶nh ®Æc s¾c, ®éc ®¸o thÓ hiÖn trong bµi th¬ cña H÷u ThØnh. - Nh÷ng gîi vÒ mïa thu trong th¬ cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c? - HS suy nghÜ th¶o luËn råi ®¹i diÖn nhãm tr¶ lêi. - Bøc tranh thiªn nhiªn giao mïa ®­îc t¹o dùng nh­ thÕ nµo? - §¸nh gi¸ nh÷ng thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt: Tõ ng÷, h×nh ¶nh, tu tõ ... thÓ hiÖn ntn trong bµi th¬? - HS suy nghÜ tr¶ lêi. - HS th¶o luËn nhãm chän nh÷ng c©u th¬ hay nhÊt cña bµi th¬. - HS tr×nh bµy c¶m nhËn vÒ nh÷ng c©u th¬ ®ã? - T×m hiÓu nÐt ®Æc s¾c ë hai c©u th¬ cuèi bµi. * Ho¹t ®éng 5: - Bµi th¬ ®· thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt vµ néi dung ntn? - HS suy nghÜ (c¸ nh©n) tr¶ lêi. - HS ®äc nªu ý chÝnh trong ghi nhí (SGK). * Ho¹t ®éng 6: - HS ph©n tÝch, b×nh luËn khæ th¬ ®Çu cña bµi th¬. - HS tr×nh bµy miÖng. - Bµi th¬ lµ sù c¶m nhËn tinh tÕ cña H÷u ThØnh vÒ sù chuyÓn mïa. (Cuèi h¹ - ®Çu thu). I. §äc t×m hiÓu chó thÝch. 1. T¸c gi¶. - Nhµ th¬ H÷u ThØnh tªn ®Çy ®ñ lµ NguyÔn H÷u ThØnh, sinh n¨m 1942. Quª ë Tam D­¬ng - VÜnh Phóc. - Nhµ th¬ viÕt nhiÒu, viÕt hay vÒ con ng­êi, cuéc sèng n«ng th«n, vÒ mïa thu ... - Tõ n¨m 2000 H÷u ThØnh lµ tæng th­ ký nhµ v¨n ViÖt Nam. 2. Bµi th¬. - ViÕt cuèi n¨m 1977, víi nhiÒu h×nh ¶nh ®Æc s¾c vÒ thêi gian giao mïa H¹ - Thu. - Chó gi¶i (Tõ khã). Chïng ch×nh, dÒnh dµnh ....................... II. §äc - hiÓu v¨n b¶n. 1. §Êt trêi sang thu tÝn hiÖu cña sù chuyÓn mïa: - H­¬ng æi. - Giã se. - S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ. - H×nh nh­ thu ®· vÒ Víi nghÖ thuËt chän t¶ tinh tÕ, ®Æc s¾c ®· diÔn t¶ c¶m xóc, ngì ngµng, b©ng khu©ng cña nhµ th¬ khi "thu vÒ"!. 2. Bøc tranh giao mïa. - H×nh ¶nh gîi c¶m ®éc ®¸o. + H­¬ng æi - Ph¶ - Giã se. + S­¬ng thu - chïng ch×nh. + S«ng thu - dÒnh dµnh. + C¸nh chim - véi v·. + M©y mïa h¹ - V¾t nöa m×nh sang thu. + N¾ng thu. + V¬i dÇn c¬n m­a. + SÈm bít bÊt ngê. - HÖ thèng s¾c mµu, h×nh ¶nh, mµu s¾c ®éc ®¸o, tinh tÕ, ©m thanh, ®­êng nÐt sèng ®éng, tõ biÓu c¶m ®Æc s¾c, tu tõ nh©n ho¸ .... thµnh c«ng. Nhµ th¬ ®· t¹o dùng bøc tranh thiªn nhiªn tuyÖt ®Ñp vÒ kho¶nh kh¾c giao mïa. 3. C©u th¬ ®Æc s¾c "SÊm còng bít bÊt ngê trªn hµng c©y ®øng tuæi" - T¶ thùc: (SÊm - Hµng c©y). - Hµm ý: Con ng­êi tõng tr¶i sÏ võng vµng h¬n tr­íc nh÷ng t¸c ®éng bÊt th­êng cña cuéc ®êi. III. Tæng kÕt. - NghÖ thuËt. - Néi dung. - Ghi nhí (SGK - Ng÷ v¨n 9 - tËp II - Trang 71). IV. LuyÖn tËp. Bµi 1: - §o¹n ®Çu bµi th¬. Bµi 2: (VÒ nhµ) - TËp s¸ng t¸c mét bµi th¬ nhá nãi ®Õn vÒ mïa thu. - Häc thuéc lßng bµi th¬. - So s¸nh c¸ch ®äc: ®äc - hiÓu v¨n b¶n theo thÓ lo¹i th¬ vµ v¨n xu«i? PhÇn C: KÕt luËn. I. KÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi cã so s¸nh ®èi chøng. 1. Sè giê tæ ®· thùc hiÖn ®Ò tµi nµy trong n¨m häc 2008 - 2009 võa qua ®­îc minh ho¹ trong b¶ng sau: Sè giê ®· dù Trung b×nh Kh¸ Giái Sè giê Tû lÖ % Sè giê Tû lÖ % Sè giê Tû lÖ % 100 12 12 47 47 41 41 - So s¸nh khi ch­a thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, th× b¶ng minh ho¹ trªn cho thÊy sè xÕp lo¹i kh¸, giái t¨ng lªn râ rÖt vµ sè giê xÕp lo¹i TB gi¶m ®i râ rÖt. * §èi víi HS chÊt l­îng cô thÓ nh­ sau: Sè häc sinh ®­îc kh¶o s¸t Häc sinh kh«ng n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p häc míi Sè häc sinh n¾m, vËn dông tèt ph­¬ng ph¸p häc míi. Sè HS Tû lÖ Sè HS Tû lÖ 140 em 32 23 108 77 * Sè HS xÕp lo¹i giái m«n Ng÷ v¨n cña toµn tr­êng lµ 145 em. * Sè HS giái m«n Ng÷ v¨n cÊp HuyÖn (khèi 9) lµ 5 em (4 em ®­îc vµo vßng 2 cña HuyÖn). * Häc sinh giái m«n Ng÷ v¨n ®i thi giái cÊp Thµnh phè lµ 1 em. 2. So s¸nh ®èi chøng. * §èi víi gi¸o viªn: n¾m ch¾c ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi, ®¸p øng víi nhu cÇu häc tËp bé m«n Ng÷ v¨n cña häc sinh hiÖn nay vµ sè giê ®­îc xÕp lo¹i kh¸, giái t¨ng lªn, sè giê xÕp lo¹i TB gi¶m ®i h¼n. * §èi víi häc sinh: ®· n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p häc tËp míi, vËn dông tèt vµo kÜ n¨ng häc tËp vµ lµm bµi cña c¸c em. Gióp c¸c em n¾m v÷ng kiÕn thøc (SGK) ®­îc biªn so¹n theo h­íng míi nµy. 3. Nh÷ng bµi häc rót ra qua thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. A. ¦u ®iÓm: Thùc hiÖn ®óng ph­¬ng ph¸p ®Æc tr­ng bé m«n Ng÷ v¨n thÊm nhuÇn quan ®iÓm tÝch hîp cña bé m«n. Gióp GV x¸c ®Þnh ®óng ®¾n môc ®Ých, néi dung, møc ®é, thêi ®iÓm vµ c¸ch thøc kÕt hîp cña bé m«n. Gióp HS rÌn luyÖn vµ hiÓu ®óng gi¸ trÞ cña viÖc ®äc v¨n, hiÓu v¨n kh«ng chØ trong tr­êng mµ cßn trong ®êi sèng hµng ngµy cña c¸c em. Ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o trong viÖc häc tËp vµ lµm bµi cña häc sinh. RÌn luyÖn "t­ duy tÝch hîp" cho c¸c em. N©ng cao kÜ n¨ng nghe - nãi - ®äc - viÕt cña häc sinh, t¹o høng thó, kh¬i gîi c¸ch häc tèt bé m«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng THCS. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy gióp t«i vµ ®éng nghiÖp cña t«i ®­îc n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, rÌn luyÖn tay nghÒ ngµy cµng v÷ng vµng h¬n, ®Ó ®¸p øng tèt víi sù ®æi míi ch­¬ng tr×nh SGK phôc vô c¸c thÕ hÖ häc sinh ngµy cµng tèt h¬n. D¹y Ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp, tÝch cùc trong d¹y häc lµ mét qóa tr×nh chuyÓn ®æi vÒ t­ duy. V× thÕ cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau, nhiÒu khi tr¸i ng­îc nhau. Cã quan ®iÓm cho r»ng ®©y lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n, cã quan ®iÓm cho r»ng ®©y lµ vÊn ®Ò khã thùc hiÖn. V× thÕ cÇn ph¶i cã mét quan ®iÓm ®óng ®¾n, khoa häc th× míi thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò nµy. §èi víi häc sinh ng¹i ®äc v¨n b¶n, chØ thô ®éng nghe, ghi chÐp ®· g©y c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®æi míi nµy .... V× thÕ viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nµy kh«ng hÒ dÔ dµng, cÇn cã quyÕt t©m cao míi v÷ng vµng thùc hiÖn tèt ®­îc. Song t«i thiÕt nghÜ víi sù nhËn thøc ®óng ®¾n, víi lßng yªu nghÒ, lo l¾ng quan t©m, tr©n träng thÕ hÖ trÎ th× nh÷ng nh­îc ®iÓm trªn còng kh«ng khã kh¾c phôc ®èi víi c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh. II. Thay lêi kÕt luËn. D¹y Ng÷ v¨n ë tr­êng THCS theo ph­¬ng ph¸p §äc - HiÓu v¨n b¶n, ®¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp tÝch cùc lµ tr¸ch nhiÖm, lµ nguån c¶m høng cña mçi thÇy c« gi¸o d¹y v¨n, ®Æc biÖt lµ ®èi víi b¶n th©n t«i. V× thÕ vÊn ®Ò nµy, cÇn ®­îc quan t©m ®óng møc ®Ó hiÖu qu¶ gi¸o dôc, chÊt l­îng gi¸o dôc ngµy cµng tèt h¬n. §Ò tµi nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lµm ®Ò tµi tr­íc ®©y cña t«i. §ã lµ nh÷ng ®Ò tµi nh­: "D¹y häc b»ng ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò", "Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh", "LÊy häc sinh lµm trung t©m trong d¹y häc", "D¹y Ng÷ v¨n theo ph­¬ng ph¸p tÝch hîp tÝch cùc".... NhiÒu ®Ò tµi cña t«i ®· ®­îc c«ng nhËn ®Ò tµi cÊp TØnh vµ xÕp lo¹i B, C. §Õn ®Ò tµi nµy, t«i ®· ®Çu t­ suy nghÜ, th¨m dß, häc hái b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®Ó ®Ò tµi nµy ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. N¨m nay, t«i xin m¹nh d¹n tr×nh bµy cïng c¸c ®ång chÝ, ®ång nghiÖp, cïng c¸c bËc ®µn anh vµ nh÷ng nhµ chuyªn m«n, ®Ó mong ®­îc trao ®æi vµ ®¸nh gi¸ ®Ó ®Ò tµi ®­îc hoµn thiÖn vµ hiÖu qu¶ h¬n. Vµ t«i m¹nh d¹n bµy tá lßng nhiÖt thµnh víi nghÒ vµ ®ång nghiÖp cña m×nh. §­îc nh­ vËy t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Qua ®©y t«i xin göi lêi c¶m ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c ®ång nghiÖp ë c¸c tr­êng b¹n ®· giòp ®ì t«i. Cuèi cïng t«i xin m¹nh d¹n gãp ý kiÕn, khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy lµ: SGK cÇn tinh gi¶n h¬n n÷a (v× cã phÇn kiÕn thøc cßn nÆng), thÓ hiÖn khoa häc h¬n tÝnh tÝch hîp trong tõng ®¬n vÞ bµi häc (tuÇn häc) mét c¸ch hîp lý. N©ng cao gi¸ trÞ ®äc v¨n thµnh v¨n ho¸ ®äc. Mong PGD&§T vµ Së GD&§T nªn cã nhiÒu chuyªn ®Ò ë mçi kú vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc, ch­¬ng tr×nh häc, SGK ®Ó b¹n bÌ, ®ång nghiÖp ®­îc rót kinh nghiÖm, ®iÒu chØnh, bæ sung, thèng nhÊt.... nh÷ng vÊn ®Ò mµ ch­¬ng tr×nh ®Æt ra theo tinh thÇn ®æi míi trong SGK. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Tr­êng THCS D©n Hoµ - Thanh Oai Th¸ng 4 n¨m 2010 T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Hµ ý kiÕn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vµ xÕp lo¹i cña Héi ®ång khoa häc c¬ së Chñ tÞch héi ®ång (Ký tªn, ®ãng dÊu)