Đề cương học kỳ 6 năm học 2010 – 2011 môn: dược liệu học thú y

oại: Dựa vào tác dụng dược lý của phần không đường để phân loại (chỉ tạm thời). - Glycozid độc + Glycozid chữa tim + Saponozid + DL chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic b. Glycozid không độc + Glycozid đắng (heterozit đắng) + DL chứa anthraglycozid + DL chứa sunfua + DL chứa các dẫn xuất của flavon và anthocyan. 2. Glycozid không độc: a. Glycozid đắng (Heterozid đắng) - Chất đắng đơn thuần: rễ long đờm thảo, bồ công anh,… - Chất đắng có mùi thơm: vỏ chanh, vỏ cam, vỏ quýt, rễ thạch xương bồ,... - Chất đắng nhầy b. DL chứa anthraglycozid: - DL: phổ biến trong giới thực vật, củ chút chít, họ đậu, thảo quyết minh, phan tảo diệp, thân rễ đại hoàng, ba kích, hà thủ ô, ở dịch tế bào, lô hội. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com c. Glycozid chứa sunfua: - DL: họ cải, màn màu, sen cạn, rusitaceae,… d. DL chứa các dẫn xuất của flavon và anthocyan: - Flavonzid: màu vàng trong hoa hòe (nụ hòe), rau mùi, rau diếp cá, quả cây giàng giàng. - Flavonoid của loài Citrus như cemaflavone, circularine - Flavonoid của lá bạc hà: daflon, diosmil - Flavonoid của hoa hòe: rutin 3. Tác dụng dược lý chính của nhóm anthraxen: - Tác dụng làm tăng nhu động ruột, giúp sự tiêu hóa dễ dàng. + Với liều lượng nhỏ coi như là thuốc bổ của gia súc. + Liều cao sẽ có tác dụng tẩy. - Diệt một số nấm ngoài da: nấm trichophyton (làm rụng lông bò), nấm microsperon (làm rụng lông ở ngựa). - Dùng các DL chứa anthraglycozid còn tươi hay chưa qua bảo quản có tính chất sát khuẩn cao (phần không đường của anthraglycozid ở dạng anthranol). Câu 10: Glycozid: định nghĩa, phân loại? Kể tên glycozid độc? Ứng dụng chính của glycozid cường tim? Trả lời: 1. Định nghĩa, phân loại: a. Định nghĩa: - Glycozid là những hợp chất hữu cơ phức tạp trong DL. - Nó cấu tạo bằng một phần đường (oza) và một phần không đường (Genin hay glycon). - Là những ester đặc biệt, dưới tác dụng của nước và men (có sẵn trong dược liệu) nó sẽ được thủy phân ra 2 phần: Phần đường và phần không đường. + Phần không đường có tác dụng chữa bệnh. b. Phân loại: Dựa vào tác dụng dược lý của phần không đường để phân loại (chỉ tạm thời). - Glycozid độc + Glycozid chữa tim + Saponozid + DL chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic b. Glycozid không độc + Glycozid đắng (heterozit đắng) + DL chứa anthraglycozid + DL chứa sunfua + DL chứa các dẫn xuất của flavon và anthocyan. 2. Glycozid độc: a. Glycozid chữa tim: digitixigenin, digoxigenin - DL: dương địa hoàng, cỏ phúc thọ, trúc đào, thông thiên, hạt đay, cây sừng trâu, sừng dê, vòi voi,… b. Saponozid (Saponin) TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - DL: bồ kết, viễn chí, cát cánh, cam thảo, trí mẫu,… c. DL chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic: chứa cyanhydric - DL: khổ hạnh nhân, cây sắn (trong lõi toàn cây và củ), 3. Ứng dụng chính của glycozid cường tim: - Tác dụng đặc hiệu trên tim nên rất độc - Tác dụng khôi phục hay điều hòa nhịp tim. - Tăng nhịp đập của tim khi khuyển cảnh (thú nuôi làm cảnh như chó, mèo,…), những con giống quý bị bệnh suy tim (hay gặp ở vật nuôi già). - Dùng tẩm tên độc để săn bắt thú rừng. - Trong chăn nuôi cần loại bỏ những cây chứa glycozid độc và tránh không cho GS ăn. Câu 11: Glycozid: định nghĩa, phân loại? Kể tên glycozid độc? Ứng dụng chính của glycozid chứa cyanhydric? Trả lời: 1. Định nghĩa, phân loại: a. Định nghĩa: - Glycozid là những hợp chất hữu cơ phức tạp trong DL. - Nó cấu tạo bằng một phần đường (oza) và một phần không đường (Genin hay glycon). - Là những ester đặc biệt, dưới tác dụng của nước và men (có sẵn trong dược liệu) nó sẽ được thủy phân ra 2 phần: Phần đường và phần không đường. + Phần không đường có tác dụng chữa bệnh. b. Phân loại: Dựa vào tác dụng dược lý của phần không đường để phân loại (chỉ tạm thời). - Glycozid độc + Glycozid chữa tim + Saponozid + DL chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic b. Glycozid không độc + Glycozid đắng (heterozit đắng) + DL chứa anthraglycozid + DL chứa sunfua + DL chứa các dẫn xuất của flavon và anthocyan. 2. Glycozid độc: a. Glycozid chữa tim: digitixigenin, digoxigenin - DL: dương địa hoàng, cỏ phúc thọ, trúc đào, thông thiên, hạt đay, cây sừng trâu, sừng dê, vòi voi,… b. Saponozid (Saponin) - DL: bồ kết, viễn chí, cát cánh, cam thảo, trí mẫu,… c. DL chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic: chứa cyanhydric - DL: khổ hạnh nhân, cây sắn (trong lõi toàn cây và củ), 3. Ứng dụng chính của dược liệu chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic: TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Khi sử dụng làm thức ăn, trong quá trình thủy phân dưới tác dụng của enzyme đặc hiệu sẽ giải phóng cyanhydric + Nếu ăn quá nhiều, lúc đầu vật nuôi bị kích thích tăng cường hô hấp, buồn nôn, nôn trạng thái này diễn ra rất nhanh. + Sau đó chuyển sang giai đoạn bị ức chế: trấn tĩnh, giảm đau, giảm ho, ngủ và chết do methemoglobin. - Chữa ho cho GS: + Với liều lượng DL có chứa acid cyanhydric có tác dụng như trên nhưng hàm lượng acid cyanhydric được giải phóng từ từ, đủ nồng độ để có tác dụng ức chế trung khu đau, ho, hô hấp. - Tác dụng sát trùng và giảm đau, nhưng acid cyanhydric rất độc với hô hấp và hệ tuần hoàn. - Khi điều trị bệnh thường dùng DL dưới dạng nguyên để phòng độc cho cơ thể. + Dùng khổ hạnh nhân chữa ho chứ không dùng acid cyanhydric. Khi vào cơ thể amygdatin thủy phân giải phóng ra acid cyanhydric từ từ không gây độc cho cơ thể. Câu 12: Glycozid: định nghĩa, phân loại? Kể tên glycozid không độc? Tác dụng dược lý chính nhóm glycozid đắng? Trả lời: 1. Định nghĩa, phân loại: a. Định nghĩa: - Glycozid là những hợp chất hữu cơ phức tạp trong DL. - Nó cấu tạo bằng một phần đường (oza) và một phần không đường (Genin hay glycon). - Là những ester đặc biệt, dưới tác dụng của nước và men (có sẵn trong dược liệu) nó sẽ được thủy phân ra 2 phần: Phần đường và phần không đường. + Phần không đường có tác dụng chữa bệnh. b. Phân loại: Dựa vào tác dụng dược lý của phần không đường để phân loại (chỉ tạm thời). - Glycozid độc + Glycozid chữa tim + Saponozid + DL chứa glycozid thuộc loại cyanogenetic b. Glycozid không độc + Glycozid đắng (heterozit đắng) + DL chứa anthraglycozid + DL chứa sunfua + DL chứa các dẫn xuất của flavon và anthocyan. 2. Glycozid không độc: a. Glycozid đắng (Heterozid đắng) - Chất đắng đơn thuần: rễ long đờm thảo, bồ công anh,… - Chất đắng có mùi thơm: vỏ chanh, vỏ cam, vỏ quýt, rễ thạch xương bồ,... - Chất đắng nhầy TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com b. DL chứa anthraglycozid: - DL: phổ biến trong giới thực vật, củ chút chít, họ đậu, thảo quyết minh, phan tảo diệp, thân rễ đại hoàng, ba kích, hà thủ ô, ở dịch tế bào, lô hội. c. Glycozid chứa sunfua: - DL: họ cải, màn màu, sen cạn, rusitaceae,… d. DL chứa các dẫn xuất của flavon và anthocyan: - Flavonzid: màu vàng trong hoa hòe (nụ hòe), rau mùi, rau diếp cá, quả cây giàng giàng. - Flavonoid của loài Citrus như cemaflavone, circularine - Flavonoid của lá bạc hà: daflon, diosmil - Flavonoid của hoa hòe: rutin 3. Tác dụng dược lý của nhóm glycozid đắng: - Tác dụng sinh lý nhất định trên cơ thể: + Kích thích sự ngon miệng + Làm tăng hoạt động của bộ máy tiêu hóa + Chống tiêu chảy, bổ dạ dày. - Sử dụng thuốc sắc, cao thuốc, thuốc ngâm,… qua đường tiêu hóa mới có tác dụng kích thích tiêu hóa, qua tiêm tác dụng không rõ. Câu 13: Tinh dầu: khái niệm, sự phân bố, tác dụng dược lý? Trả lời: a. Khái niệm - Tinh dầu là hỗn hợp gồm nhiều thành phần, thường có mùi thơm, không tan trong nước, tan trong các dung môi hữu cơ, bay hơi ở nhiệt độ thường và chiết xuất từ thảo dược bằng phương pháp cất kéo. b. Sự phân bố: - Hầu hết các lớp và họ thực vật đều có tinh dầu. Tinh dầu có nhiều nhất ở thực vật hiển hoa. *) Ở thực vật: 60 họ thực vật tập trung ở một số họ quan trọng: + Họ hoa tán + Họ Long não + Họ cúc + Họ sim + Họ hoa môi + Họ gừng + Họ cam - Tập trung ở một số bộ phận nhất định: + Hoa: hoa hồng + Quả: chanh, sa nhân, thảo quả, hồi + Lá: khuynh diệp + Vỏ thân: quế + Thân rễ: thủy xương bồ, gừng, nghệ + Gỗ: long não. *) Một số ít nấm cũng có tinh dầu nhưng không có mùi *) ĐV có tinh dầu nhưng rất ít: cà cuống, xạ hương,… c. Tác dụng dược lý: TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Trên đường tiêu hóa có tác dụng kích thích tiêu hóa, lợi mật, thông mật - Tác dụng kháng khuẩn, diệt khuẩn ở đường hô hấp như tinh dầu bạch đàn, bạc hà; ở đường tiết niệu như tinh dầu cây Barosma betulina. - Tác dụng kích thích TKTW như các DL chứa tinh dầu anehtol của đại hồi. - Tác dụng trị KST: tinh dầu giun, santonin; trị sán thymol, KST đường máu artemisinin. - Tác dụng chống viêm, làm lành vết thương - Sử dụng dạng tinh dầu và thảo dược: hồi, quế, đinh hương, bạc hà, bạch đàn,… - Sử dụng dạng tinh dầu: long não, màng tang, húng quế. Câu 14: Tannin: định nghĩa, sự phân bố, tác dụng dược lý và ứng dụng điều trị? Trả lời: 1. Định nghĩa: - Tanin là những chất polyphenol có trong thực vật, có vị chát, được phát hiện dương tính với thí nghiệm thuộc da và được định lượng dựa vào mức độ hấp phụ trên bột da sống chuẩn. - Những chất phenol đơn giản hay gặp cùng tanin như acid gallic, các chất catechin, acid chlorogenic,…mặc dù có kết tủa với gelatin, bị giữ một phần trên bột da sống. 2. Sự phân bố: - Phân bố rộng rãi. Tất cả các dược liệu có vị chát đều chứa tanin. - Trong cây, các bộ phận tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời có hàm lượng tanin cao. - Tanin có nhiều trong họ thông, dẻ, đỗ xuyên, hoa môi, đậu,… - Trong các bộ phận: + Vỏ: sồi, bạch đàn, lựu + Hạt: hạt cau, hạt dẻ Ấn Độ, canh-ki-na + Rễ và thân rễ: đại hoàng, dâu tây + Gỗ, lá, hoa, quả và + Trong các bộ phận tích lũy, các mô bào bệnh lý (ngũ bội tử) trong cơ thể. 3. Tác dụng dược lý: - Tanin rất dễ tác dụng với kim loại tạo nặng Hg, Pb, As,… thành tanat - Tanin tủa dễ dàng với các ancaloid (trừ morphin) - Tanin làm tủa protein tạo thành lớp màng bảo vệ. - Tanin có tính chất sát trùng nhẹ, ức chế sự lên men sinh hơi của vi trùng đường tiêu hóa. 4. Ứng dụng điều trị: - Trị tiêu chảy, lỵ cho vật nuôi. + Do có tác dụng giảm bớt sự bài tiết dịch, nước do gây kết tủa với protein thành một màng bao che niêm mạc. Và có tính chất sát trùng nhẹ, ức chế sự lên men sinh hơi của vi trùng đường tiêu hóa. + Taninanbuminat và tanin cazeinat giảm bớt tính kích ứng niêm mạc đường tiêu hóa và kéo dài thời gian tác dụng. - Rửa vết thương lâu ngày bị rỉ nước vàng. + Tanin có tác dụng sát trùng, cầm máu, giảm dịch thẩm xuất (nước vàng) chảy ra. - Pha dung dịch tanin 2 – 5% dùng súc miệng, thụt trực tràng, tử cung, bàng quang. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Dùng tanin giải độc khi GS trúng độc các ancaloid ở đường tiêu hóa - Dùng giải độc kim loại nặng khi GS bị trúng độc hóa chất bảo vệ thực vật, thuốc thú y,… - Dùng để thuộc da, khử tanh món ăn. Câu 15: Định nghĩa kháng sinh thực vật, sự phân bố (kể tên các cây có kháng sinh thực vật), ưu nhược điểm của kháng sinh thực vật? Trả lời: 1. Định nghĩa: - Kháng sinh là các chất hóa học do VSV tạo ra, có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn và các vi sinh vật khác, thậm chí tiêu diệt chúng ở nồng độ loãng. - Kháng sinh thực vật (phytoncid) là các hợp chất trị vi khuẩn được phân chiết từ thực vật thượng đẳng. 2. Sự phân bố: Phytoncid được phân bố khá rộng rãi ở giới thực vật: a. Nhóm phytoncid bay hơi (ether thực vật) - Những phytoncid do thực vật thượng đẳng tiết ra có khả năng khuếch tán vào không khí và có tác dụng ức chế sự sinh trưởng, phát triển của VK gây bệnh - DL: tinh dầu thông, tinh dầu hồi, trầm, long não, quế,… b. Nhóm phytoncid không bay hơi. - Phytoncid do thực vật thượng đẳng tiết ra, ở sâu trong các tế bào thực vật, không có khả năng khuếch tán vào không khí như brasilin, leonurin,… - DL: tô mộc, kim ngân,… 3. Kể tên các cây có kháng sinh thực vật: - Cây tỏi, cây tô mộc, bồ công anh, kim ngân, ké đầu ngựa, đại phong tử, lân tơ uyn, tỏi đỏ,… 4. Ưu, nhược điểm: Ưu điểm Nhược điểm - Phân bố rộng rãi, bốn mùa lúc nào cũng có nên có sẵn để chữa bệnh - Cách chế biến đơn giản, giá thành hạ - Không gây nên các hiện tượng: sốt, dị ứng, không có tác dụng phụ như KS từ vi nấm, vi khuẩn. - Tác dụng phòng, chống dị ứng như brasilin (tô mộc), leonurin (kim ngân),…do khóa men histamin decarboxylaza. - Quá trình kháng của vi khuẩn với phytoncid diễn ra rất chậm. - Ở một số DL, thời gian trồng cây để có phytoncid lâu hơn so với việc nuôi cấy xạ khuẩn bằng con đường tổng hợp. + Tỏi mất 4 tháng + Tô mộc mất 7 năm Câu 16: Cây tỏi: bộ phận dùng, thành phần hóa học, cơ chế và hoạt phổ kháng sinh? Ứng dụng điều trị? Trả lời: 1. Bộ phận dùng: - Dùng ánh tỏi ( Bulbus allii) là củ tỏi, thường dùng làm vị thuốc, cũng có thể chế cồn tỏi 1/5 với cồn 600C, cồn bảo quản trong tủ lạnh 6 tháng vẫn còn tác dụng. 2. Thành phần hóa học: TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Phần lớn các chất này đều cần cho sự chuyển hóa bình thường trong cây và được gọi là các chất chuyển hóa cơ bản (primary metabolites). - Song phần lớn các cây lại có những hợp chất chỉ duy nhất có ở cây đó hoặc họ cây đó, gọi là các chất chuyển hóa đặc biệt ( secondary metabolites) là những chất dùng để chống lại các thứ bệnh hoặc các loài gây hại. - Chất chuyển hóa cơ bản: amino acids, carbohydrates, lipids,… - Trong củ tỏi khô có 50 – 60% nước, 2% chất vô cơ, lượng gluxid khá nhiều có khoảng 10 – 15% đường khử và saccharoza, chủ yếu là polysaccharid loại fructosan (chứa đến 75% theo vật chất khô). Ngoài ra còn chứa một lượng nhỏ vitamin (A, B1, B2, B3, C). Chứa 3,7% allicin. - Trong tỏi có ít iod, protein và tinh dầu (cứ 100 kg tỏi thu được 60 – 200g tinh dầu). - Hoạt chất dùng làm thuốc của tỏi là allicin (alkyl thiosulfinat) có tác dụng diệt VK rất mạnh. Trong tỏi tươi không có chất allicin ngay mà chỉ có tiền chất là alliin. Alliin là 1 acid amin, dưới tác dụng của men alliinaza (cũng có trong củ tỏi), alliin bị thủy phân cho ra chất allicin. Điều kiện là khi gặp men và trong môi trường nước. - Alliin có CTPT C6H10OS2, là chất kết tinh không màu, tan trong nước, hầu như không có mùi. - Allicin là chất lỏng không màu, tỷ trọng 1,112 g/ml, chiết suất là 1,561, có mùi tỏi mạnh, độ tan trong nước 2,5% ở 100C, dể tan trong benzen và ether. 3. Cơ chế kháng sinh - Allicin – kháng sinh thảo mộc rất mạnh do trong công thức phân tử có chứa: nguyên tố oxy hoạt động. - Ngoài ra allicin cạnh tranh với acid amin cystein – yếu tố sinh trưởng và phát triển của hầu hết các VK gây bệnh ở người và gia súc. Phản ứng cạnh tranh kết hợp với cystein. Vì vậy VK bị mất yếu tố sinh trưởng nên không phát triển được. 4. Hoạt phổ kháng sinh: Allicin có hoạt phổ KS rộng với vi khuẩn: - Gram dương: staphylococcus, streptococcus - Gram âm gồm: Salmonella, E.coli, tả, trực khuẩn, gây bệnh bạch hầu, VK gây bệnh thối rữa, - Ức chế sự phát triển (C = 1/125000) của Bacillus subtilis, Proteus morgani, Sal. enteritidis, Sal. paratyphi, Sal. schottmuelleri, Sal. typhi, Sal. Typhimirium, Sal. Paradysenteriae, Shigelle dysenteriae, Sta. aureus, Strep. Viridans, Vibrio cholerae, - Ức chế sự phát triển (C = 1/85000) ức chế Strep. Hirschfedii, - Ức chế ( C = 1/25000) penicillium cyclopium, Aspergillus fumigatus, - (C = 1/10000) ức chế Strep. Griseus. - Cũng trong điều kiện như nhau nhưng cloramphenicol pha loãng ở nồng độ 1/5000 vẫn không tác dụng với Salmonella. 5. Ứng dụng điều trị: a. Ứng dụng: TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Chữa chứng bệnh viêm đường tiêu hóa (dạ dày và ruột): do VK, amip gây ra, cả thể mãn và cấp cho kết quả tốt. - Chữa chứng liệt dạ cỏ, chướng bụng đầy hơi, táo bón. - Chữa bệnh đường hô hấp: viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi. - Các ổ viêm, áp xe, chín mé, vết thương nhiễm trùng có kết quả tốt. So với penicillin tỏi chữa vết thương nhanh lành hơn. b. Liều lượng: Củ tỏi bóc vỏ, liều dùng một lần cho vật nuôi như sau: - Trâu, Bò, Ngựa: 30 – 40g - Dê, Cừu, Lợn: 10 – 20g - Thỏ, Gia cầm: 1 – 2g c. Một số bài thuốc kinh nghiệm * Bệnh liệt dạ cỏ trâu bò Dùng 3 – 4 củ tỏi giã hòa trong 300ml rượu lắc kỹ, gạn nước cho uống, bã gói trong vải mềm xoa bóp ngoài dạ cỏ. * Vết thương nhiễm trùng, thối loét da thịt của lợn ngoại Rửa vết thương bằng nước chè đặc hay lá chát, rửa lại bằng nước tỏi 10%. Sau cùng dùng thuốc dạng mỡ gồm: ánh tỏi, dầu thực vật và than xoan lượng như nhau nghiền mịn, trộn đều phết vết loét. * Chữa lợn đóng dấu Dùng 30 – 40g tỏi giã nhỏ hòa trong 100ml nước cất 2 lần nhắc kỹ, chờ 2 – 3 giờ lọc qua gạc vô trùng (8 lớp), tiêm bắp sâu liều 2 – 5ml/l con lợn nặng 30 – 60kg tùy khối lượng tiêm 2 lần/ngày. * Chữa giun chỉ vịt Mổ bướu lấy hết giun, dùng ánh tỏi, than xoan và dầu thực vật lượng như nhau, nghiền mịn bôi vết mổ. Trong thời gian điều trị, không cho vịt bơi (khoảng 2 – 3 ngày) tránh nhiễm trùng kế phát. * Chữa bệnh đường ruột cá: Nghiền nát củ tỏi trộn với thức ăn tinh cho cá ăn, liều lượng 0,5 – 1kg tỏi trộn với thức ăn/100kg cá, liên tục 6 ngày. Cá lồng dùng 0,5 – 1kg tỏi nghiền nát ngâm với thức ăn xanh từ 15 – 30 phút mới thả thức ăn vào lồng cho cá ăn, 3 – 5 ngày liên tục/tháng. Kinh nghiệm của bà con ở Anh Sơn (Nghệ An). * Phòng bệnh cho tôm: Tỏi bóc sạch vỏ, giã nhuyễn, chưng vàng với dầu thực vật, theo tỷ lệ: 1 kg tỏi với 1 lít dầu ăn, trộn với 15 kg thức ăn của tôm, cho hợp chất trên ngấm đều, cho tôm ăn cách quãng trong 5 bữa. Tôm ăn khoảng từ 7 đến 10 ngày nghỉ sau đó tiếp tục. * Chữa lỡ mồm long móng ở gia súc + Nguyên liệu : Tỏi tươi 35g (2 củ to) + Dầu Vaselin hoặc chai thuốc cao sát độc của đông y + Cách làm: Tỏi giã nhỏ mịn trộn với Vaselin + Cách sử dụng: Rửa sạch sang thương của gia súc thấm khô rồi bôi thuốc 2 lần trong ngày vào vết thương, ( bôi lớp mỏng). Có kết quả ngày thứ tư. Khỏi bệnh ngày thứ 7 trở đi . TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com * Phòng bệnh gia súc, gia cầm + Nguyên liệu: Tỏi 200gram (0,2kg); Nước sạch : 20 lít + Cách làm: Tỏi giã nhỏ, pha vào 20 lít nước sạch lọc lấy nước + Cách sử dụng: Nước tỏi pha cho vào bình xịt (phun sương mù) xịt quanh chuồng trại và xịt quanh lên thân gia cầm; gia súc, 7 ngày phun một lần phun cho diện tích 200m2 .Xác tỏi sau vắt lấy nước, trộn với thức ăn gia súc, gia cầm cho ăn hàng ngày Câu 17: Bộ phận dùng, thành phần hóa học, ứng dụng của bồ công anh? Trả lời: 1. Bộ phận dùng: - Toàn cây, trừ rễ. Thu hái vào đầu mùa hạ, khi cây chưa có hoa. Loại bỏ lá xấu, lá già vàng úa. Dùng tươi hoặc phơi nắng, sấy nhẹ đến khô. 2. Thành phần hóa học: - Cây rau diếp Lactuca virosa ( Lactuca sativa L.): + Có chất lactuxerin và 3 chất đắng là acid lacturric, lactucopirin (ester p. hydroxy phenyllacetic của lactuxin), lactuxin - Cây bồ công anh TQ chứa + Inozitola, 0,5% asparagin, chất đắng, chất nhựa, saponozid, men tyrosinaza + Trong hoa có xanthophy + Trong rễ có inulin (40% rễ khô), sacharoza, glucoza, chất đắng taraxaxin C40H40O5 ở dạng tinh thể, inozitola, lactat canxi, một chút tinh dầu, chất nhựa. + Trong lá có luteolin 7 glycozid và apigenin 7 glycozid hay cosmoziosid, nhiều vitamin B1, C. - Chất đắng quyết định tác dụng của cây. 3. Ứng dụng của bồ công anh: - Chữa viêm vú tắc tia sữa hay mụn nhọt đang trong giai đoạn viêm: nóng, đỏ, sưng, đau (giã mát đắp ngoài – đồ mụn). - Chữa viêm dạ dày, ăn uống khó tiêu. - Vị thuốc trong các phương thuốc lợi tiểu, tiêu độc (chè thanh nhiệt). - Tác dụng giải độc, thanh nhiệt, lợi sữa, thông tiểu. - Dùng khi vật nuôi bị viêm vú, tắc tia sữa, ít sữa, mụn nhọt, đinh râu, áp xe, tiểu tiện khó khăn. - Sử dụng các chế phẩm dạng bột, cao đặc từ bồ công anh để phòng trị tiêu chảy, phòng chống tồn lưu kháng sinh trong sản phẩm có nguồn gốc ĐV. - Liều 200 – 1000g, nhai sống hay giã nát, ép lấy nước uống, bã đắp ngoài. - Cây hay rễ khô, liều 50 – 100g sắc lấy nước uống hàng ngày. Câu 18: Bộ phận dùng, thành phần hóa học, ứng dụng của cây kim ngân? Trả lời: 1. Bộ phận dùng: - Hoa kim ngân phơi hay sấy khô, thu khi hoa sắp nở hay mới nở còn màu trắng chưa chuyển sang màu vàng. - Cành và lá kim ngân phơi khô. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com 2. Thành phần hóa học: - Inozit chừng 1% - Có lonixerin có cấu tạo luteolin – 7 – rhamnoza - Có nhiều saponozid. 3. Ứng dụng: - Kim ngân vị ngọt, tính hàn, không độc. - Tác dụng thanh nhiệt, giải độc, dùng trị sốt, mụn nhọt, lở ngứa do da bị nhiễm trùng hay công năng thanh độc của gan, thận kém nên chất độc qua da gây bệnh. - Trị các bệnh thủy đậu, tả, lỵ, giang mai - Tốt trong điều trị viêm mũi dị ứng, thấp khớp và một vài trường hợp dị ứng khác. + Cao tiêu độc K1: kim ngân + Cao tiêu độc K2: kim ngân, ké đầu ngựa. Câu 19: Bộ phận dùng, thành phần hóa học, ứng dụng của ké đầu ngựa? Trả lời: 1. Bộ phận dùng: - Dùng toàn thân, bỏ rễ, thu khi cây sắp ra hoa dùng tươi hay phơi, sấy khô. - Quả: thu hái khi quả chưa ngả màu vàng; phơi hoặc sấy khô, tác dụng chữa bệnh tốt hơn. 2. Thành phần hóa học: - Chất béo (39%), iod dưới dạng kết hợp, một diterpenoid glycozid là carboxy atractylosid hàm lượng 0,02%, 1,27% xathostrumarin (glycozid), 3,3% nhựa và vitamin C. - Quả chứa alcaloid, sesquiterpen lacton (xanthinin, xanthanola, izoxanthanola), dầu béo. Lá chứa iod: 200 microgam trong 1g lá. Trong quả là 220 - 230 microgam/1g quả. 3. Ứng dụng: - Trị bệnh ngoài da, vết thương lở loét khó lành, mụn nhọt: hà móng, vỡ vai trâu bò, phạm yên ngựa,… nấu nước rửa vết thương, kết hợp uống cao hay viên hoàn. - Thuốc lợi tiểu - Trị bướu cổ do có lượng iod trong cây. - Chống dị ứng. - Chữa mày đay, tràng nhạc, đau khớp, thấp khớp, tay chân đau co rút, đau đầu, viêm mũi chảy nước hôi, đau họng, lỵ: ngày 6- 12g thuốc sắc, cao hoặc viên. - Nước sắc quả ngậm chữa đau răng, bôi chữa nấm tóc, hắc lào. - Phòng trị bệnh thối ấu trùng ong mật: chế cao đặc tỷ lệ 1/1, pha cao này trong siro đường tỷ lệ 1/10 cho ong bệnh ăn, phòng bệnh vào mùa thiếu hoa, hiếm thức ăn. Câu 20: Cây tô mộc: bộ phận dùng, các dạng bào chế, thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị? Trả lời: 1. Bộ phận dùng - Dùng phần lõi gỗ, màu đỏ sẫm, phơi khô của cây tô mộc. - Hoạt chất tập trung trong lõi gỗ thân và cành to. - Tốt nhất nên lấy gỗ ở những cây trên 10 năm tuổi. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com 2. Các dạng bào chế: Dùng lõi gỗ đỏ sẫm chẻ mỏng phơi khô, chế thành các dạng thuốc sau: a. Ngâm kiệt: - Gỗ tô mộc chẻ mỏng, ngâm nước với tỷ lệ thuốc/nước là 1/10. - Ngâm ít nhất 48h, nước màu đỏ sẫm, nước càng ngâm lâu tác dụng KS càng tốt, ngâm kéo dài 2 – 3 tuần hay hàng năm. b. Dạng sắc đặc và cao: dễ bảo quản, tăng khả năng diệt khuẩn. - Dạng sắc đặc: sắc tô mộc bình thường, gộp nước sắc của 2 lần lại cô đặc thành cao lỏng d = 1,07 – 1,26, lượng nước còn khoảng 20%, cao mềm ở 800C. - Cao: chế bột cao bằng cách sấy, tiếp tục sấy cao trên ở nhiệt độ 50 – 600C đến khô, tỷ lệ bột cao khoảng 9% so với gỗ khô. c. Dạng viên: - Phối hợp tô mộc với bột DL khác: ngũ bội tử, búp ổi,… thêm tá dược dính, chia viên. - Một viên tô mộc: bột cao tô mộc 0,125g, búp ổi 0,125g và tá dược vừa đủ 0,750g. d. Brômmôtômộc: - Gỗ tô mộc ngâm ngập trong nước borat natri 40%, tác dụng chữa bệnh tăng lên rất nhiều. - Rửa vết thương, không gây đau rát, con vật ít liếm nên vết thương mau lành. e. Dạng glyxerôtômộc: tăng hoạt lực kháng khuẩn lên 200 lần. - Dung môi kép: glyxerin 3ml (30g), nước cất 17ml (170g), cồn 90% vừa đủ 100ml (1lit). Trộn đều glyxerin trong nước cất, thêm từ từ cồn vào vừa đủ 100 ml. - Gỗ tô mộc chẻ mỏng (mạt cưa) ngâm trong dung môi kép, tỷ lệ 1/5, ngâm 2 lần cách nhau 48h. Trộn đều nước ngâm 2 lần sử dụng. 3. Thành phần hóa học: - Tanin, acid galic, sappanin (C12H12O4), tinh dầu, brasilin (C16H14O5). - Trong đó brasilin là hoạt chất chính, là chất kết tinh hình kim, màu vàng, dễ tan trong nước, tan nhiều hơn trong rượu. + Trong dung dịch kiềm brasilin cho màu đỏ (kiểm tra trong nước tiểu GS) + Brasilin khi bị oxy hóa sẽ chuyển thành brasilein có tác dụng sát khuẩn mạnh hơn. - Tanin trong gỗ tô mộc là hoạt chất phụ, tác dụng làm săn se niêm mạc, cầm máu, chống dịch thẩm xuất. 4. Tác dụng dược lý: a. Với vi khuẩn: - Nước sắc tô mộc có tác dụng kháng sinh mạnh với nhiều vi khuẩn: staphylococcus pyogenes, salmonella typhi, salmonella sonnei, salmonella dysenteria, shigela flexneri, shigela, bacillus subtilis, clostridium tetani,… b. Với cơ thể: - Chống hiện tượng dị ứng xảy ra do brasilin và brasilein có tác dụng kháng histamin, do chúng khóa men histidin decarboxylaza, nên histamin không hình thành từ histidin. - Nước sắc tô mộc có tác dụng tăng cường co bóp cả về biên độ, tần suất của cơ trơn trên thỏ: ruột, tử cung,… TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Tăng co bóp tim ếch, co mạch quản ngoại vị (màng bơi chân ếch) thời gian càng lâu tác dụng càng rõ. Dùng 0,2 ml dung dịch nước sắc tô mộc 20% khôi phục hoạt động của tim bị ngừng do nước sắc chỉ thực 20%, hay các thuốc ức chế co bóp: pilocarpin, cloralhydrat, eserin salicylat, quinin clohydrat… - Gây mê khi tiêm vào tĩnh mạch chó, thể tích thận không thay đổi. Khi phối hợp với hormon tuyến thượng thận có tác dụng ức chế rất rõ. - Nước sắc tô mộc có thể gây mê, liều cao gây chết. Tác dụng đối kháng với các thuốc gây hưng phấn thần kinh như strychnin, cocain. - Thuốc cầm máu khi vật nuôi bị các chứng viêm nhiễm gây chảy máu đường tiêu hóa, sinh dục, tiết niệu, hô hấp. Tốt với GS cái sau đẻ bị viêm chảy máu nhiều đường SD. 5. Ứng dụng điều trị: Tô mộc có vị ngọt, không độc, có tác dụng hoạt huyết, thông kinh lạc, tán phong. Dùng điều trị các bệnh cụ thể sau: - Vật nuôi sau đẻ bị viêm đường sinh dục mạn tính gây suy dinh dưỡng, phù thũng hay khi bị đánh đập, tổn thương phần mềm gây thâm tím. - GS bị viêm, chảy máu đường tiêu hóa, hô hấp,… + Trị hội chứng tiêu chảy ra máu do bị viêm dạ dày – ruột của lợn, bê viêm phổi. Kết hợp với ngũ bội tử sắc đặc cho uống tùy khối lượng. Với ấu súc nên dùng dạng glyxerôtômộc hay dạng viên tô mộc. - Dùng rửa vết thương nhiễm trùng, chảy nhiều mủ, nước bẩn: chế dạng brômmôtômộc sẽ giúp vết thương nhanh lành. - Không dùng cho GS cái đang mang thai - Liều lượng: liều dùng trên con/ngày: + ĐGS: 30 – 50g + TGS: 5 – 10g Câu 21: Kể tên các dược liệu có tác dụng trị nội và ngoại KST thú y? Trả lời: 1. DL trị ngoại KST: - Hạt củ đậu, cây hột mát, cây thàn mát, hạt na, cây thuốc cá, thuốc lào, mần tưới, bách bộ, lưu hoàng, 2. DL trị nội KST: - Cây bách bộ, lưu hoàng, cây cau, cây thạch lựu, cây xoan, bí ngô, sử quân tử, Câu 22: Thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị của cây: thàn mát, thuốc cá, hạt cau, vỏ lựu, vỏ rễ xoan, hạt bí ngô? Trả lời: Thành phần hóa học Tác dụng dược lý Ứng dụng điều trị Cây thàn mát - Hạt thàn mát chứa khoảng 38 – 40% dầu: rotenol, sapotoxin, gôm và anbumin. Rotenol là hoạt chất chính - Uống không gây ngộ độc ở liều điều trị. - Gây chảy nước mắt, hắt hơi, buồn nôn khi tiếp xúc - Trên tĩnh mạch rotenol có tác dụng như deguelin - Sử dụng hạt thàn mát nghiền nhỏ ngâm nước lạnh 4 – 12 giờ phun cây trừ sâu hại: cirphis salebrosa hại ngô, sâu keo, rệp khoai, nhậy hại TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com gây tê liệt TW: khó thở, thở nông do liệt cơ vận động, con vật chết do ngạt thở. - Rotenol rất mẫn cảm với cá ở nồng độ 75mg/100 lít nước ở 230C giết cá sau 2 giờ. Cá bị kích thích rồi lờ đờ rồi chết. bông,…tùy loại bệnh mà sử dụng nồng độ 4 – 16% bột hạt. Cây thuốc cá - Rễ chứa: nước 10 – 12%; vật chất khô 2 – 3% và nhiều gluxit, tanin, chất nhựa. Hoạt chất chính tập trung trong rễ là rotenone. - Lượng rotenone không ổn định, dao động từ 4 – 15%, thường từ 8 – 12%. - Độ độc tỷ lệ với ether của rễ, nếu rễ cây chứa 4 – 5% rotenone cho khoảng 16 – 22% cao ether. - Ngoài ra còn có các tiền chất hoặc hợp chất của rotenone: deguelin, tephrosin, toxicarol, β – rotenolone. - Diệt ngoại KST cho ĐV nuôi: ve, ghẻ, chấy, rận, dòi,…; diệt sâu hại cây… - Dùng rễ cây thuốc cá trị ngoại KST: ve, ghẻ, chấy, rận, dòi,… - Thuốc mỡ từ rễ thuốc cá trị ve kí sinh cho bò, chó. - Dùng các chế phẩm từ rế thuốc cá làm thuốc trừ sâu sinh học trị sâu tơ, rầy,… - Dùng đánh cá: làm cho cá nghẹt thở, ngoi lên mặt nước. - Giết cá tạp, cá dữ hại tôm vì không độc với tôm. Hạt cau - Các ancaloid: arecolin, arecain, guvacin, guvacolin, arecolidin, isoguvacin. Arecolin chiếm 0,07 – 0,5% là hoạt chất chính. - Tanin: hàm lượng 70%, hạt già còn 15 – 20%. Loại catechin và polyleucoanthoxyanidin. - Lipid: 14% gồm myristin chiếm 1/5; olein 1/4; laurin 1/2. - 2% đường: sacharoza, - Với người và vật nuôi: Arecolin tác dụng giống như isopelltierin, pilocarpin, muscarin: tăng cường phó giao cảm, co đồng tử mắt, tăng khả năng tiết bọt, dịch đường tiêu hóa, tăng nhu động dạ dày, ruột. Liều cao làm tê liệt TKTW - Với mầm bệnh: Arecolin làm tê liệt TK các loại KST đường tiêu hóa: đốt bầu, giác bám, giun sán tê - Điều trị giun, sán KST đường tiêu hóa của GS và người - Bê, nghé ỉa phân trắng do giun đũa: Hạt cau ngâm vào nước, giã nhỏ, trộn lẫn bột diêm sinh uống vào buổi sáng. - Chữa người, chó, mèo, gà bị sán dây: hạt cau, hạt bí ngô, giã nhỏ, trộn lẫn cho ăn trước khi ăn sáng. - Nhân dân dùng hạt cau chữa kiết lỵ, viêm đường TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com mantoza, galactoza - Muối vô cơ liệt. Nên mất khả năng bám vào niêm mạc. - Tanin: phòng độc cho cơ thể do làm giảm hấp thu ancaloid nên tăng nồng độ arecolin ở đường tiêu hóa. tiêu hóa của GS và người. Vỏ lựu - Chứa 4 loại ancaloid: pelletierin, isopelletierin, N – metyl pelletierin, pseudopelletierin. - Tanin: 20 – 25% tanin, thuộc loại tanin thủy phân được, cấu tạo cơ bản là acid elagic, acid digalic, nhiều hơn là acid punicotanic và glucoza. - Tác dụng của các ancaloid: + Với GS và người: Tác dụng dược lý giống như adrenalin làm co mạch ngoại vi, tăng huyết áp. + Với giun sán kí sinh: Isopelletierin làm giảm và liệt các cơ bám nên giun, sán không bám được và bị tống ra ngoài. - Nước sắc vỏ quả lựu tác dụng ức chế VK: bacillus diphtheriae, sta. aureus, bacillus proteus, bacillus dysenteriae. - Tanin: phòng độc cho cơ thể và phát huy tác dụng thuốc tốt hơn. - Trị KST đường tiêu hóa: dùng vỏ tươi hoặc vỏ khô. - Trị sán dây cho người, chó, mèo trưởng thành - Dùng vỏ quả lựu xanh trị bệnh viêm đường tiêu hóa gây tiêu chảy, kiết lỵ: giun móc. - Ở người dùng nước sắc vỏ rễ, thân ngậm chữa sâu răng. - Không dùng cho GS đang mang thai. Vỏ rễ xoan - Chứa ancaloid có vị rất đắng macgosin, một chất tinh thể hình kim không màu công thức C9H8O4 và tanin khoảng 70%. - Trong vỏ xoan còn có kulinon, kuacton và kulolacton là dẫn xuất của euphan. - Có các chất đắng “luyện khổ vị tố”, vỏ xoan chiết được chất toosendanin tác dụng giun đất, giun lợn, người. - Với giun sán: Macgosin và nhựa trung tính có tác dụng trị giun sán: làm tê liệt TK đầu và giác bám cũng như các đốt sán chưa thành thục. - Nước sắc vỏ xoan có tác dụng ức chế VK gây bệnh trên da và trị viêm âm đạo do tạp khuẩn - Với ký chủ: gặp các phản ứng phụ: bị nôn, đầy bụng, phản ứng này mất đi rất nhanh. Liều cao gây ngộ độc TKTW bị kích thích (vận động). Nhựa - Dùng hạt và vỏ rễ trị KST đường tiêu hóa: giun đũa, móc câu và sán. - Dùng ngoài chữa các bệnh: + Vỏ xoan ngâm rượu xoa bóp các u nhọt ác tính trong thời kỳ viêm tiến triển: sưng-nóng-đỏ-đau. + Điều trị vết thương có dòi: Vỏ xoan nghiền mịn trộn với bột long não rắc lên. + Chữa ghẻ, chốc lở: vỏ xoan hay lá xoan nấu nước tắm. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com xoan làm GS đau bụng, đầy bụng, sốt, mắt đỏ, tứ chi tê dại. Hạt bí ngô Hạt chứa 1 hetezozit là peponozit giống như chất nhựa có nhiều ở phôi và vỏ lụa màu ghi. - Chất hòa tan trong ether dầu hỏa chiếm 37%: acid béo: linoleic 45%, oleic 25%, panmitic và stearic 30%; 1,8% chất không xà phòng hóa. - Chất tan trong chloroform là hydrocarbua tên là melen và 1 steroid. - Chất tan trong rượu: lexithin, đường sacroza, fructoza - Chất tan trong nước: pectin và protein: globulin 7,3%, glutelin 9,4%, protit 6,4%, proreoza 3,5%, pepton 1,1%, chất khác 1,6% - Chất tan trong acid clohydric: muối photphat, phytin. - Hoạt chất trị giun sán của hạt bí ngô có trong phôi và vỏ lụa làm tê liệt TK của giun tròn, sán dây, ít tác dụng hơn với giun đũa. Không độc, tẩy KST an toàn, ưu tiên cho ấu súc, khuyển cảnh và người, ít dùng ĐGS. - Tẩy sán dây cho chó: hạt bí ngô bóc vỏ cứng, thêm chút đường, giã nhỏ, cho ăn vào buổi sáng hay cả vỏ cứng, thêm nước ngập đun nhỏ lửa đến sôi, chờ nguội cho uống. - Tẩy sán sơ mít chó: nghiền mịn hạt bí ngô trong đường hay mật ăn 1 lần/ngày, sau 3 giờ uống thêm thuốc tẩy. - Tẩy giun kim cho trẻ em: Ăn liền hạt bí ngô một lúc vào buổi sáng, sau 30 phút uống thêm thuốc tẩy. - Tẩy sán dây ở người lớn: hạt bí ngô bóc vỏ ăn một lúc vào buổi sáng khi đói, sau đó uống thêm nước sắc hạt cau, rễ lựu. Câu 23: Kể tên các dược liệu có tác dụng chữa long đờm? Trả lời: Các DL có tác dụng chữa long đờm: cam thảo, viễn chi, hạt mơ, cây đào, cây thiên môn đông, mạch môn đông, cóc mẳn, cây một lá, Câu 24: Thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị của hạt mơ? Trả lời: 1. Thành phần hóa học: - 35 – 40% dầu hạnh nhân. Hoạt chất chính của dầu hạnh nhân là amygdalin chiếm khoảng 3%. - Amygdalin là một glycozid, ở thể kết tinh màu trắng dễ tan trong nước, rượu etylic. Khi bị thủy phân mới có tác dụng chữa bệnh. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Vitamin B15 với tỷ lệ cao, có tác dụng kích thích quá trình chuyển hóa oxy hóa trong tế bào, làm tế bào nhanh hồi phục và cơ thể chậm già. - Vitamin B15 là ester của acid gluconic và dimetylglyxin, có tác dụng trong các bệnh về tim, gan, phổi: nhồi máu cơ tim, tràn khí phổi, xơ vữa động mạch vành, viêm, xơ gan trong giai đoạn đầu. - Thành phần chủ yếu của dầu hạnh nhân là acid oleic và acid linoleic. 2. Tác dụng dược lý: - Andehyd benzoic và acid cyanhydric có tác dụng chữa ho, quá trình thủy phân amygdalin được bắt đầu từ khi sắc, ngâm trong nước hay rượu. - Andehyd benzoic sau khi thủy phân được hấp thu từ từ vào cơ thể tránh gây độc: + Ức chế TKTW, trong đó có trung khu điều tiết ho nên giảm ho + Kích thích niêm mạc đường hô hấp tăng tiết dịch giải đờm, dịu niêm mạc nên giảm ho. - Acid cyanhydric rất độc với GS, khi uống được phân giải từ từ: + Ức chế TKTW, trong đó có trung khu điều tiết ho nên giảm ho + Liều quá cao có thể gây liệt trung khu hô hấp, methemoglobin, chết do ngạt thở. 3. Ứng dụng: - Dùng hạt chữa ho - Dùng lá trị vết thương nhiễm trùng, vết thương có dòi. - Liều dung: Trâu, bò, ngựa: 20 – 40g hạt khô; Dê, lợn, chó: 4 – 10g hạt khô. Câu 25: Kể tên các dược liệu có tác dụng lợi tiểu, tiêu độc? Trả lời: DL có tác dụng lợi tiểu, tiêu độc: mã đề, rễ cỏ tranh, đại phúc bì, trạch tả, chè xanh, thổ phục linh, vỏ dưa hấu, quả dứa dại, kim tiền thảo, actisô, … Câu 26: Thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị của cây mã đề, chè xanh? Trả lời: Thành phần hóa học Tác dụng dược lý Ứng dụng điều trị Cây mã đề - Chứa aucubin – glycozid C15H24O9, ngậm 1 phân tử nước, đun 1200C sẽ loại bỏ nước. Hoạt chất chính - Acubin tan trong nước với tỷ lệ 36,5% ở 200C, ít tan trong cồn, không tan trong ether và chloroform. - Trong hạt có thêm chất nhầy, acid plantenolic C5H8O3, cholin. - Lá có chất nhầy, chất đắng, caroten, vitamin C, K, acid xitric. - Lợi tiểu: hạt có tác dụng mạnh hơn lá vì hàm lượng aucubin trong hạt cao hơn. + Cholin có tác dụng quan trọng trong việc vận chuyển mỡ từ gan đến mô dự trữ, ảnh hưởng đến sự lọc thải của thận, có tác dụng lợi tiểu. - Trị ho: plantazin làm hưng phấn TK bài tiết, tăng sự bài tiết niêm dịch ở khí quản nên có tác dụng trừ đờm, chữa ho nhưng ko - Lợi tiểu, thanh nhiệt, chữa phù nề, tích nước - Chữa ho lâu ngày, cầm máu, tiêu viêm - Dùng ngoài đắp vết thương, trị mụn nhọt. - Liều dùng: Trâu, bò, ngựa: 20 – 60g/ngày Dê, lợn: 10 - 20g/ngày TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Plantazin, cholin là hoạt chất phụ có tác dụng lợi tiểu, tiêu thủy thũng. gây hại như các thuốc chữa ho chứa saponozid. - Tác dụng kháng sinh: nước sắc toàn cây tỷ lệ 1/1 có tác dụng với các VK gây bệnh ngoài da. Dạng kem bôi mụn nhọt có tác dụng giảm đau, tiêu viêm, ức chế sinh mủ, nhanh lành. - Dùng lá mã đề tươi chữa cao huyết áp, lỵ cấp, mạn tính. - Dùng aucubin lâu dài, thường xuyên gây viêm ống thận. Thỏ: 2 – 5g/ngày. - Dùng gấp đôi khi khô, gấp 5 – 10 lần khi tươi. Chè xanh Có 4 ancaloid là cafein, theophyllin, theobrollin, xanthin - cafein C6H10O2N4 1 – 5% nhiều ở búp, lá (1/2 lá già), hoa và nụ 1/6. - Tanin 20% ở búp và lá non, 3,5% ở lá già. - Tinh dầu khoảng 0,68%, quyết định mùi thơm của chè. Thành phần chủ yếu của tinh dầu chè là β – hexanol, chiếm 50% - 90% và α – hexanol - Các men: theaza, catalaza - Các muối vô cơ gồm muối photphat và oxalat của K, Ca, Mg, Mn. - Các vitamin: Vitamin C 130 – 180 mg%, vitamin B1,B2 và vitamin P. - Tác dụng của các ancaloid: + Thobrollin, theophyllin tác dụng trực tiếp lên tế bào quản cầu malphighi tăng sự lọc thải của thận. + Cafein kích thích TKTW, tim, mạch, tăng tuần hoàn, tăng huyết áp do đó gián tiếp tăng quá trình đào thải chất độc, cặn bã qua nước tiểu. - Tác dụng tanin: Làm săn se niêm mạc, do đó có tác dụng chống tiêu chảy, cầm máu, rửa vết thương ngoại khoa. - Chữa bệnh tiêu chảy lâu ngày của GS nhất là loài nhai lại. - Dùng làm thuốc lợi tiểu, tiêu thũng, chữa phù nề. - Nước chè xanh: giải cảm, giải độc, chống lại các tác dụng có hại do hậu quả của các bức xạ, phóng xạ. - Chè búp, chè đen: giải trừ cắt cơn co thắt của mạch máu não gây đau đầu, giảm cơn đau đầu thường xuyên. - Chống bệnh xuất huyết do di truyền, chống tích nước xoang bụng, ngực TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com do tác dụng lợi tiểu. - Liều dùng: ĐGS: chè xanh: 200 – 500g Chè búp khô: 20 – 50g TGS: 1/3 – 1/2 ĐGS. Câu 27: Kể tên các dược liệu có tác dụng kích thích tiêu hóa, nhuận tràng và cầm tiêu chảy? Trả lời: DL có tác dụng kích thích tiêu hóa: chỉ xác, chỉ thực, quýt – trần bì, thần khúc. DL có tác dụng tẩy và nhuận tràng: đại hoàng, ba đậu, thầu dầu, cây dại, phác tiêu DL có tác dụng cầm ỉa chảy: cây ổi, ngũ bội tử, cây sim,… Câu 28: So sánh thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị của chỉ xác, chỉ thực? Trả lời: So sánh Chỉ xác Chỉ thực Thành phần hóa học Tinh dầu, hoạt chất chính là hesperidin C50H60O27 nhiều hơn chỉ thực. Vị đắng, chất quyết định mùi thơm của dược liệu, glycozid là navingin chiếm 9,89%, các acid hữu cơ (acid xitric), không có ancaloid. Tinh dầu, hoạt chất chính là hesperidin C50H60O27. Ancaloid 0,1%, glycozid 26%, trong đó saponin chiếm khoảng 6%. Tác dụng dược lý - Thời gian - Lượng dịch tiêu hóa (uống, thụt nước sắc) - Cơ trơn - Tác dụng ức chế co bóp cơ trơn tử cung, ruột. - Tác dụng trên súc vật sống: cơ trơn dạ dày, ruột, tử cung hưng phấn theo một quy luật nhất định, lượng dịch tiêu hóa tiết ra nhiều hơn. - Tác dụng trên mạch máu, tiết niệu và hô hấp: + Huyết áp tăng cao, dung tích thận giảm có thể gây mê chó. + Nồng độ thấp kích thích co bóp cơ tim (ếch), nồng độ cao giảm sự co bóp, co thắt nhẹ mạch máu ngoại vi. + Không co thắt hay giãn nở khí quản của chuột bạch. Tác dụng chậm, thời gian tác dụng dài hơn Nhiều hơn Kém hơn Tác dụng mạnh hơn, thời gian tác dụng ngắn hơn Ít hơn Nước sắc tăng nhu động dạ dày, TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Bệnh súc - GS bị thiểu năng dịch vị ruột mạnh và nhanh hơn. - Khi GS táo bón Ứng dụng điều trị - Điều trị bệnh sa trực tràng, âm đạo và tử cung lộn bít tất sau khi đã đưa phần sa vào vị trí cũ. - Trị ho, hen do đường hô hấp trên chứa nhiều dịch, đờm gây khó thở. - Dùng phối hợp để trị + Chữa ăn uống khó tiêu, chướng bụng đầy hơi + Thiểu năng dịch vị, chống táo bón. Trị trâu, bò, ngựa bị chướng bụng đầy hơi Bệnh bội thực không tiêu ở trâu, bò, ngựa Trâu, bò, ngựa bị táo bón. Câu 29: Thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị của rễ đại hoàng, hạt ba đậu và ngũ bội tử? Trả lời: Rễ đại hoàng Hạt ba đậu Ngũ bội tử Thành phần hóa học - Nhóm có tác dụng tẩy – rheoanthraglycozid: + Hoạt chất chính là những dẫn chất anthranoid, chiếm 2 – 4,5%. Dạng tự do và kết hợp. Trong củ rheoanthraglycozid tồn tại ở dạng kết hợp. + Anthraquinol tự do chiếm 0,10 – 0,20% theo DL khô, màu vàng, vàng cam đến đỏ. + Thành phần chủ yếu của rheoanthraglycozid gồm: Chryzophanol, emodin (emodol), rhein, rheochrysol, emodin- monometyl-ether. - Nhóm chất có tính thu liễm là hợp chất chứa tanoid – Rheotanoglycozid: + 3 chất chính là catechin, tetrarin, glucogallin (thủy phân cho acid galic và glucoza). - Canxi oxalat (7,3%), tinh - Hạt VN: 30 – 50% tinh dầu, 18% protein, 1 glycozid là crotonosid, 1 anbumoza rất độc là crotin, 1 ancaloid gần như rixinin trong hạt thầu dầu, men lipaza và một số acid amin như acginin, lyzin,… - Hạt TQ: 53 – 57% tinh dầu, trong đó 2 – 3% croton – hoạt chất gây tẩy. Crotin gồm 2 chất chính croton – anbumin và croton – glubulin chất độc với nguyên sinh chất tế bào, làm vón máu. - Trong dầu ba đậu có glyzerit: stearin, panmitin, các glyxerit của acid crotonic và tiglic. - 13,47% độ ẩm, 43,20% tanin tan trong nước và 30,13% chất không tan trong nước. - Tanin của ngũ bội tử là acid galotanic. + Tanin có công thức C76H52O46, thủy phân cho acid galic. - Acid galic tự do, 2 – 4% chất béo, nhựa và tinh bột. TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com dầu, acid hữu cơ,.. Tác dụng dược lý - Kích thích sự co bóp cơ trơn ruột nhất là trực tràng. Xảy ra chậm, sau 5 – 10 giờ sau uống. - Ít thấy đau bụng, buồn nôn, chóng mặt, nổi mần. - Kích thích mạnh vào niêm mạc ruột già gây sung huyết, xuất huyết, đặc biệt trực tràng. - Liều thấp có tác dụng kích thích tiêu hóa do nhóm reotanoglycozid, kết hợp với tăng nhu động ruột của nhóm reoanthraglycozid. - Tác dụng sát khuẩn vi khuẩn đường ruột: thương hàn, tả, lỵ, staphylococcus. - Không dùng cho ĐV bị viêm dạ dày ruột mạn tính, sỏi thận, ĐV có chửa kỳ cuối, đang nuôi con gây mất sữa, tiêu chảy cho ấu súc. - Tác động lên đường tiêu hóa: sau khi uống 30 phút – 1 giờ, con vật sẽ tiêu chảy từ 5 – 10 lần, lúc đầu phân đặc, sau loãng dần chứa nhiều nước. Con vật đau bụng và nóng ở hậu môn. + Liều cao gây viêm ruột và ngộ độc: nôn mửa, tiêu chảy nhiều, toát mồ hôi mà chết. - Dầu ba đậu gây phồng rất mạnh và độc, phồng sau 24 giờ, thuốc không tác dụng trên da có sẹo. - Do tanin quyết định + Tanin làm tủa protein của tổ chức da bệnh lý, vết loét, niêm mạc. Tanin khi tiếp xúc với protein của tổ chức tạo thành lớp màng cứng làm máu đông, ngừng chảy nước vàng, dịch rỉ viêm. + Tanin có tác dụng cầm máu, giảm sự bài tiết dịch ở niêm mạc, làm miệng vết thương khô ráo, giảm đau hay có cảm giác tê (do đầu dây TK được bảo vệ). + Tanin làm tủa ancaloid (trừ mophin), kim loại nặng, tác dụng giải độc. Ứng dụng điều trị - Kích thích tiêu hóa, chống tích thực, ăn uống không tiêu. - Chữa táo bón, tiêu thũng. - Dùng ba đậu tẩy tống thải thức ăn không tiêu bị ứ đọng trong đường tiêu hóa, diệt trùng, táo bón. - Bôi ngoài da chữa các mụn độc và trị bệnh bên trong: viêm phổi, phế quản, đau bụng, tê thấp, đau khớp, áp xe,… - Chữa ỉa chảy, cầm máu. Dùng làm thuốc thu liễm trong bệnh tiêu chảy, lỵ , xuất huyết, hoàng đản, giải độc. - Nguyên liệu trong thuộc da, chế mực viết, thuốc nhuộm,.. - Dùng ngoài da chữa mụn loét, vết thương chảy nước vàng không khô. Câu 30: Kể tên các dược liệu có tác dụng với cơ tử cung (cả kích thích và ức chế)? Trả lời: Câu 31: Bộ phận dùng, thành phần hóa học, ứng dụng của ích mẫu? Trả lời: 1. Bộ phận dùng: TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Ích mẫu thảo: toàn cây (trừ rễ), thu một nửa số hoa trên cây đã nở, cắt nhỏ 2 – 3cm phơi âm can đến khô. Thu tốt nhất là hạ thu (tháng 5 – 9). - Suy úy tử: quả phơi hay sấy khô, thu khi hoa trên cây tàn hết. 2. Thành phần hóa học: - Có các ancaloid sau: Leonurin, leonurinin, leonuridin. - Tanin 7 – 8%, saponozid, tinh dầu 0,03%, chất đắng, flavonozid (rutin) và một heterosid có cấu trúc steroit. - Nhóm tan trong ether có tác dụng ức chế tử cung - Nhóm không tan trong ether có tác dụng kích thích co bóp cơ tử cung. 3. Ứng dụng của ích mẫu: - Dùng làm thuốc thúc đẻ khi gia súc đẻ khó, thuốc chống sát nhau - Thuốc chống băng huyết sau đẻ - Thuốc chữa viêm tử cung, điều hòa chu kỳ sinh dục. - Liều dùng: Cây khô Hạt khô Cây tươi Trâu, bò, ngựa: 50 – 100 g 20 – 50 g Gấp 5 – 10 lần cây khô Dê, lợn: 20 – 50 g 8 – 12 g Gấp 5 – 10 lần cây khô Thỏ: 2 – 5 g 1 – 2 g Gấp 5 – 10 lần cây khô Câu 32: Kể tên các dược liệu có tác dụng phòng chống cảm mạo cho vật nuôi? Trả lời: DL có tác dụng phòng chống cảm mạo cho vật nuôi: kinh giới, tía tô, gừng, quế, bạc hà, ngải cứu, lá dâu,… Câu 33: Thành phần hóa học, tác dụng dược lý, ứng dụng điều trị của cây gừng và bạc hà? Trả lời: Cây gừng Cây bạc hà Thành phần hóa học - Tinh dầu: hoạt chất chính chiếm 2 – 3% gồm 2 nhóm: + Nhóm chất tạo mùi thơm: zingiberol C15H26O chiếm phần lớn; zingiberence C15H24; xitran, bocneol. + Nhóm chất tạo vị cay: gingenol, shogaol, gingerone. Giảm hoặc mất tính cay khi tiếp xúc KOH 5%. - Nhựa chiếm 5% gồm 1 nhựa trung tính và 2 nhựa acid. - Các tạp chất khác: chất béo, tinh bột, oxalat, chất nhầy. - Tinh dầu là hoạt chất chủ yếu, chiếm 0,5 – 5%. + Giống châu Âu: tinh dầu 6%. + Trong tinh dầu: menthol C10H19OH chiếm 50 – 90%, có khoảng 3 – 6% ở dạng kết hợp với acid axetic, còn lại ở dạng tự do. Tác dụng dược lý - Tinh dầu kích thích quá trình sản nhiệt - Kích thích tiêu hóa, tăng khả năng tiết dịch, nhu động dạ dày,… - Kích thích trung khu tuần hoàn, hô hấp - Tăng cường khả năng tiết mồ hôi làm giảm nhiệt độ cơ thể. - Kích thích tiêu hóa, tăng khả năng tiết dịch, nhu động dạ dày,… TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Kích thích sự tiết dịch, làm dịu niêm mạc đường hô hấp phía trên (thanh, khí quản vùng cổ, ngực), giữ ấm cho cơ thể. Ứng dụng điều trị - Chữa cảm hàn: làm ấm cơ thể - Chữa bội thực, chướng bụng đầy hơi, liệt dạ cỏ,… - Liều lượng: /ngày/con Trâu, bò, ngựa: 20 – 60g Dê, lợn, chó: 10 – 20g Thỏ, GC, mèo: 2 – 4g. - Tăng cường khả năng tiết mồ hôi làm giảm nhiệt độ cơ thể. - Chữa bội thực, chướng bụng, đầy hơi, tiêu chảy,… - Chữa ho, long đờm - Lợi tiểu, tiêu thũng. - Liều dùng: + Trâu, bò, ngựa: 80 – 100g cây khô; 200 – 500g cây tươi + Dê, lợn: 20 – 40g cây khô; 60 – 100g cây tươi. Câu 34: Kể tên các dược liệu có tác dụng cầm máu? Trả lời: Các DL có tác dụng cầm máu là các DL có tanin như: rễ đại hoàng, ngũ bội tử, chè xanh, mã đề, tô mộc, … Câu 35: Kể tên các dược liệu có tác dụng chứa tannin? ứng dụng trong lâm sàng? Trả lời: 1. Các DL có tác dụng chứa tanin: Tất cả các dược liệu có vị chát đều chứa tanin: rễ đại hoàng, ngũ bội tử, chè xanh, tô mộc, lá ổi non, hạt cau, vỏ rễ lựu, rễ cây thuốc cá, ích mẫu, …. 2. Ứng dụng trong lâm sàng: a. Tác dụng dược lý: - Tanin rất dễ tác dụng với kim loại tạo nặng Hg, Pb, As,… thành tanat - Tanin tủa dễ dàng với các ancaloid (trừ morphin) - Tanin làm tủa protein tạo thành lớp màng bảo vệ. - Tanin có tính chất sát trùng nhẹ, ức chế sự lên men sinh hơi của vi trùng đường tiêu hóa. b. Ứng dụng điều trị: - Trị tiêu chảy, lỵ cho vật nuôi. + Do có tác dụng giảm bớt sự bài tiết dịch, nước do gây kết tủa với protein thành một màng bao che niêm mạc. Và có tính chất sát trùng nhẹ, ức chế sự lên men sinh hơi của vi trùng đường tiêu hóa. + Taninanbuminat và tanin cazeinat giảm bớt tính kích ứng niêm mạc đường tiêu hóa và kéo dài thời gian tác dụng. - Rửa vết thương lâu ngày bị rỉ nước vàng. + Tanin có tác dụng sát trùng, cầm máu, giảm dịch thẩm xuất (nước vàng) chảy ra. - Pha dung dịch tanin 2 – 5% dùng súc miệng, thụt trực tràng, tử cung, bàng quang. - Dùng tanin giải độc khi GS trúng độc các ancaloid ở đường tiêu hóa - Dùng giải độc kim loại nặng khi GS bị trúng độc hóa chất bảo vệ thực vật, thuốc thú y,… TRƯỜNG ĐH NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA: THÚ Y SV: LƯƠNG QUỐC HƯNG Email: lqhungtyak53@gmail.com - Dùng để thuộc da, khử tanh món ăn.