Đề tài Ảnh hưởng của thương mại cà phê toàn cầu đến người trồng cà phê tỉnh Đăk Lăk
Table of c Mục lục Các từ viết tắt v Lời cảm ơn vi Chương 1 - Giới thiệu 1 1.1 Lý do và mục đích nghiên cứu 1 1.2 Địa điểm nghiên cứu 1 1.3 Phương pháp nghiên cứu 2 1.3.1 Nhóm nghiên cứu 2 1.3.2 Nghiên cứu định tính 2 1.3.3 Nghiên cứu định lượng 3 1.4 Hạn chế của nghiên cứu 4 1.5 Cấu trúc của Báo cáo 4 Chương 2 - Thị trường cà phê: từ toàn cầu đến địa phương 5 2.1 Thị trường cà phê thế giới 5 2.1.1 Thương mại cà phê trong thế kỷ XX 5 2.1.2 Tiêu dùng cà phê 6 2.1.3 Sản xuất và mua bán cà phê hiện nay 6 2.1.4 Những cố gắng ổn định giá cà phê thế giới 7 2.1.5 Tương lai 8 2.2 Việt Nam và thị trường cà phê toàn cầu 8 2.2.1 Cây cà phê Việt Nam tăng nhanh 8 2.2.2 Cà phê: một sản phẩm xuất khẩu chủ lực 8 2.2.3 Sức tiêu thụ trong nước thấp 9 2.2.4 Những mối liên hệ chặt chẽ với kinh tế toàn cầu 9 2.2.5 Gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) 10 2.2.6 Thị trường cà phê Việt Nam và các công ty xuyên quốc gia 10 2.3 Sản xuất cà phê ở tỉnh Đăk Lăk 11 2.3.1 Xã hội, kinh tế và môi trường 11 2.3.2 Sản xuất cà phê tăng 12 2.3.3 Chi phí sản xuất 13 2.3.4 Chế biến và xuất khẩu cà phê Đăk Lăk 14 Chương 3 Các mắt xích trong thị trường cà phê địa phương 17 3.1 Các hộ gia đình trong khu vực khảo sát 17 3.2 Các hộ trồng cà phê 18 3.3 Vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số 19 3.4 Các trung gian tư nhân và kinh doanh xuất khẩu cà phê 20 Chương 4 Tác động của sản xuất và mua bán cà phê ở Đăk Lăk 21 4.1 Tác động đến sinh kế 21 4.1.1 Thay đổi mức sống 21 4.1.2 Mật độ dân số tăng 21 4.1.3 Thiếu an ninh lương thực 22 4.1.4 Người nghèo thiếu tiền cho con đi học 22 4.1.5 Thay đổi nguồn thu nhập 23 4.1.6 Nợ nần 25 4.1.7 Không đủ vốn 27 4.1.8 Nhu cầu tiền mặt dù phải bán với giá thấp hơn 28 4.1.9 Một nhu cầu mới các dịch vụ khuyến nông (thông thường) 28 4.1.10 Các chương trình hỗ trợ đầu vào ít kết quả 29 4.1.11 Thông tin về giá cà phê: ít liên quan, khó tiếp cận 30 4.1.12 Phá rừng 30 4.1.13 Thiếu đất canh tác 30 4.1.14 Nguồn nước 30 4.2 Tác động đối với từng nhóm hộ 30 4.2.1 Tác động đối với các hộ độc canh cà phê 30 4.2.2 Tác động đối với các hộ đa dạng hóa 30 4.2.3 Tác động đối với người nghèo 30 4.2.4 Tác động đối với các hộ dân tộc thiểu số 30 4.3 Các sách lược đối phó 30 4.3.1 Sách lược của người khá giả 30 4.3.2 Sách lược của các hộ trung bình và nghèo 30 Chương 5 Mô phỏng tác động của các chính sách hiện hữu và tương lai đối với sản xuất cà phê và người trồng cà phê 30 5.1 Tác động của các chính sách hiện hữu 30 5.1.1 Tăng sản xuất cà phê 30 5.1.2 Tạm trữ 30 5.1.3 Khuyến khích xuất khẩu 30 5.1.4 ảnh hưởng của các chính sách trợ giá 30 5.1.5 Chính sách khuyến nông 30 5.2 Tác động tiềm năng của những chính sách tương lai 30 5.2.1 Giảm diện tích trồng cà phê 30 5.2.2 Tăng giá mua tại nơi sản xuất 30 5.2.3 Tăng năng suất 30 5.2.4 Chính sách ngoại hối 30 5.2.5 Thu hẹp chênh lệch giá giữa Việt Nam và các nước khác 30 Chương 6 - Kết luận và khuyến nghị 30 6.1 Kết luận 30 6.2 Khuyến nghị 30 6.2.1 Các khuyến nghị chính 30 6.2.2 Tăng cường hỗ trợ nông dân 30 6.2.3 Tăng sức cạnh tranh 30 6.2.4 Tiếp tục đấu tranh giảm nghèo 30 Tài liệu tham khảo 30 Phụ lục 1 - Địa bàn nghiên cứu 30 Danh mục bảng biểu Bảng 1 Các công ty cà phê xuyên quốc gia và chi nhánh 11 Bảng 2 Tỷ lệ tăng năng suất, diện tích và sản lượng (%) 13 Bảng 3 Chi phí sản xuất trung bình và chỉ số DRC cho cà phê Đăk Lăk 1994 -1999 13 Bảng 4 Chi phí vận chuyển cà phê, 2001 16 Bảng 5 So sánh các chỉ tiêu phân loại mức sung túc của các huyện 17 Bảng 6 Phân công theo giới và việc ra quyết định trong gia đình người Thượng 20 Bảng 7 Tỷ lệ hộ sở hữu tài sản theo huyện (%) 21 Bảng 8 Tình hình khó khăn hiện nay của các hộ theo huyện 21 Bảng 9 Những khác biệt giữa hộ thiếu ăn và hộ đủ ăn 22 Bảng 10 Tỷ trọng thu nhập từ cà phê trong tổng thu nhập theo huyện và loại hộ năm 2001 (triệu đồng) 23 Bảng 11 Đất nông nghiệp sử dụng ở các huyện của Đăk Lăk (hộ/ha) 24 Bảng 12 Các nguồn thu nhập khác của người trồng cà phê 24 Bảng 13 Số tiền nợ theo loại hộ và nguồn vay (triệu đồng) 26 Bảng 14 Giá bình quân cà phê do các nhóm hộ bán năm 2001 28 Bảng 15 Người mua của các nhóm hộ năm 2001 (%) 28 Bảng 16 Diện tích và tuổi cây cà phê bình quân phân theo huyện và loại hộ (ha và năm) 30 Bảng 17 Giá trị của một số biến số lượng giá tác động của chính sách trợ giá 30 Bảng 18 Ước tính giá xuất khẩu Việt Nam tương ứng với các mức tăng/giảm sản lượng cà phê Braxin và Việt Nam 30 Bảng 19 Hiệu quả do tăng năng suất đem lại 30 Bảng 20 Hiệu quả nhờ giảm chi phí tưới 30 Bảng 21 ảnh hưởng điều chỉnh tỷ giá hối đoái đến lợi nhuận và giá cả 30 Bảng 22 Thu hẹp chênh lệch giá xuất khẩu của Việt Nam với giá thị trường thế giới ảnh hưởng đến lợi nhuận và giá cả trong nước 30 Bảng 23 Tình hình nghèo đói 30 Bảng 24 Nguyên nhân nghèo đói: 30 Danh mục hình vẽ Hình 1 Mô hình sinh kế bền vững 2 Hình 2 Biến động của giá cà phê thế giới, 1982-2002 5 Hình 3 Sản lượng và thương mại cà phê thế giới (triệu tấn) 6 Hình 4 Sản lượng cà phê ở năm nước năm 2001 (triệu tấn) 6 Hình 5 Thị phần của các nước sản xuất cà phê chính, 2001 9 Hình 6 Các nước nhập khẩu cà phê của Việt Nam, 2001 9 Hình 7 Giá nội địa, giá xuất khẩu và giá thế giới, 1990 - 2001 (USD/tấn) 10 Hình 8 Thị phần cà phê nhân của các công ty xuyên quốc gia, 1998 10 Hình 9 Thị phần cà phê bột và cà phê hoà tan của các công ty xuyên quốc gia (1998) 11 Hình 10 Cơ cấu diện tích trồng cà phê phân theo vùng địa lý 12 Hình 11 Cơ cấu sản lượng cà phê phân theo vùng địa lý 12 Hình 12 Qui trình chế biến cà phê 14 Hình 13 Kênh chế biến và tiêu thụ cà phê tỉnh Đăk Lăk 2001: từ người sản xuất đến người xuất khẩu 15 Hình 14 Chế biến ướt làm thay đổi dây chuyền thu mua cà phê xuất khẩu ở Đăk Lăk 16 Hình 15 Di dân đến Đăk Lăk, 1976-2000 22 Hình 16 So sánh mức nợ bình quân của các hộ thiếu ăn và đủ ăn 27 Hình 17 Sự khác biệt về diện tích đất giữa hộ thiếu ăn và hộ đủ ăn 30 Hình 18 Mức đầu tư phân bón giảm mạnh 30 Hình 19 Sản lượng và giá xuất khẩu của Việt Nam 1989-2000 30 Hình 20 Doanh thu xuất khẩu và hệ số co giãn của đường cầu 30 Hình 21 Chính sách tạm trữ góp phần hạn chế tốc độ giảm giá chứ không hẳn là nâng giá 30 Hình 22 Giúp nông dân đa dạng hoá sản xuất 30 Danh mục các hộp Hộp 1 Bỏ học vì không có tiền mua dép 23 Hộp 3 Người nghèo vay không phải để sản xuất khó trả được nợ 26 Hộp 4 Đại lý đọng vốn cũng liêu xiêu 28 Hộp 5 Không có tiền mua gà giống để áp dụng khuyến nông 29 Hộp 6 Người nghèo khó vay vật tư vì không có tiền trả trước 29 Hộp 7 Người nghèo "kinh niên" thiếu đất sản xuất 30 Hộp 8 Trang trại bán chẳng ai mua! 30 Hộp 9 Người nghèo độc canh cà phê đang lao đao 30 Hộp 10 Các hộ khá giả không bị ảnh hưởng nhiều khi cà phê xuống giá 30 Hộp 11 Một hộ nghèo quảng canh 30 Hộp 12 Hộ khá nuôi cây - nuôi hy vọng 30 Hộp 13 Nghèo vẫn bám cà phê hy vọng đổi đời 30 Hộp 14 Cây bông - một cứu cánh của người trồng cà phê ? 30 Các từ viết tắt ACPC Hiệp hội các nước sản xuất cà phê Danida Cơ quan hợp tác song phương Đan Mạch DARD Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn DRC Chỉ số chi phí nguồn lực trong nước DTTS Dân tộc thiểu số EPC Hệ số hiệu quả bảo hộ EU Cộng đồng Châu Âu FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp GDP Tổng sản phẩm quốc nội GSO Tổng cục Thống kê TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh ICA Hiệp định cà phê quốc tế ICARD Trung tâm Thông tin Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn ICO Tổ chức Cà phê Quốc tế MARD Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NEZ Vùng kinh tế mới NPCI Hệ số bảo hộ danh nghĩa đầu vào NPCO Hệ số bảo hộ danh nghĩa sản lượng OGB Oxfam Anh OHK Oxfam Hồng Kông PAM Ma trận phân tích chính sách PRA đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân SOE Doanh nghiệp nhà nước TNC Công ty xuyên quốc gia US Mỹ VAC Mô hình sản xuất vườn-ao-chuồng VBARD Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam VND Đồng Việt Nam WTO Tổ chức Thương mại Thế giới Tỉ giá hối đoái Lời cảm ơn Nghiên cứu này được hoàn thành với sự đóng góp của rất nhiều người. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn các cán bộ Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đăk Lăk, cán bộ các huyện, xã và buôn làng, các doanh nghiệp nơi đoàn đến khảo sát, đã tạo điều kiện thuận lợi và dành thời gian quí báu của mình để trao đổi với chúng tôi về các vấn đề nghiên cứu và nhiều điều khác. Chúng tôi xin đặc biệt cảm ơn một số cán bộ địa phương đã đi cùng đoàn trong suốt chuyến khảo sát thực địa, giúp chúng tôi trao đổi với nhiều người dân địa phương. Chúng tôi cũng xin bày tỏ những lời cảm ơn chân thành đến các hộ gia đình nghiên cứu, đặc biệt là các chị em tại các địa điểm khảo sát đã chia sẻ với chúng tôi về đời sống, sinh kế, những dự định và ước mong của mình. Nếu không có sự tham gia tích cực của họ, nghiên cứu này không thể thực hiện được. Do thời gian rất hạn hẹp, địa bàn nghiên cứu rộng, vấn đề nghiên cứu phức tạp, Báo cáo này không thể tránh khỏi một số thiếu sót. Rất mong được sự đóng góp của những người quan tâm. Nhóm nghiên cứu ICARD, Oxfam Anh và Oxfam Hồng Kông
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Ảnh hưởng của thương mại cà phê toàn cầu đến người trồng cà phê tỉnh Đăk Lăk, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
thu ho¹ch sÏ b¸n cho ®¹i lý ®Ó lÊy tiÒn mua g¹o. ThØnh tho¶ng «ng còng ®îc ngêi trong bu«n kªu ®i lµm c«ng, ®îc tr¶ 15.000 ® mét ngµy, nhng còng hiÕm khi cã viÖc.
N¨m 2000 «ng Nap vay ng©n hµng ®îc 15 triÖu ®ång ®Ó mua èng níci, dÇu, ph©n, cßn mét phÇn ®Ó mua g¹o ¨n. Dï hiÖn nay c¶ nhµ chØ ¨n hai b÷a c¬m, bá b÷a s¸ng ®Ó tiÕt kiÖm g¹o, «ng M vÉn quyÕt t©m ch¨m sãc tèt hÐcta cµ phª "cho dï nay kh«ng ai trång th× m×nh trång, hy väng sang n¨m gi¸ cµ phª lªn th× minh sÏ ®ì". Tõ ®Çu n¨m 2002 ®Õn giê «ng ®· tíi ®îc bèn ®ît, mçi ®ît bãn hai t¹ ph©n. ¤ng dù ®Þnh sÏ cßn tíi tiÕp vµ sÏ bãn ph©n t¨ng dÇn theo tÝn hiÖu cña thÞ trêng cµ phª. ¤ng ®ang m¬ sang n¨m mét ha cµ phª sÏ cho thu ho¹ch Ýt nhÊt 1,5 tÊn nh©n kh« mµ cã gi¸ trªn 10.000 ®/kg th× cuéc sèng gia ®×nh «ng sÏ tho¶i m¸i h¬n.
§èi víi nh÷ng gia ®×nh nh gia ®×nh «ng M. th× "Nhµ níc" hç trî thªm c¸i g× còng tèt, nhng theo «ng b©y giê quan träng nhÊt lµ "g¹o, ph©n, dÇu" ®Ó gi÷ cµ phª. ¤ng còng muèn ®îc hç trî nu«i heo. ¤ng kh«ng d¸m nghÜ ®Õn viÖc vay thªm cña ng©n hµng n÷a, ph¶i tr¶ nî tríc ®·.
Thùc tÕ hiÖn nay, ë tÊt c¶ c¸c x· kh¶o s¸t ®Òu cã mét sè hé gia ®×nh ®· chÆt ph¸ cµ phª. Nh÷ng diÖn tÝch cµ phª giµ cçi, kh«ng cã ®iÒu kiÖn tíi, xa nguån níc, ®Êt dèc sÏ ®îc ph¸ tríc v× n¨ng suÊt kÐm vµ ch¨m sãc tèn kÐm. Nh÷ng hé kh¸ gi¶ trång cµ phª tõ nhiÒu n¨m tríc, cã nhiÒu ®Êt thêng lµ ngêi ph¸ cµ phª tríc tiªn bëi ph¶i tèn kh«ng Ýt tiÒn, riªng chi phÝ ®¸nh gèc cµ phª ®· tèn 2-3 triÖu ®ång/ha).
Th«ng thêng, sau khi dän s¹ch cµ phª, c¸c hé gia ®×nh chuyÓn sang trång c©y ng¾n ngµy. Trong c¸c c©y mµu truyÒn thèng th× b¾p lai lµ c©y ®îc bµ con trång nhiÒu nhÊt C«ng ty l¬ng thùc vËt t n«ng nghiÖp tØnh Daklak còng cho biÕt khi gi¸ cµ phª gi¶m th× lîng tiªu thô gièng c©y trång ®îc trî cíc trî gi¸ cña c«ng ty t¨ng m¹nh do nhu cÇu chuyÓn ®æi cña n«ng d©n. Riªng tiªu thô gièng b¾p lai ®· t¨ng tõ 300 tÊn n¨m 1999 lªn 500 tÊn n¨m 2000, 600 tÊn n¨m 2001, dù kiÕn n¨m 2002 sÏ tiªu thô trªn 700 tÊn.
. HiÖn nay ®ang næi lªn c©y b«ng v¶i ®îc bµ con rÊt hëng øng v× ®îc c«ng ty b«ng hç trî ®Çu vµo vµ ®¶m b¶o ®Çu ra theo hîp ®ång. C©y b«ng l¹i cho thu nhËp kh¸ h¬n c¸c c©y c«ng nghiÖp kh¸c, nhng còng cÇn nhiÒu nh©n lùc vµ kh¸ rñi ro nÕu bÞ ma vµo kú thu ho¹ch. H¬n n÷a, c©y b«ng v¶i ph¶i c¹nh tranh víi b«ng ngo¹i nhËp khi ViÖt nam thùc hiÖn lé tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i sÏ kh«ng cßn ®îc b¶o hé nh hiÖn nay.
HiÖn nay, vÉn cã Ýt hé gia ®×nh tõ bá c©y cµ phª. Nh÷n hé gia ®×nh nghÌo ë c¸c vïng ®Êt hîp víi cµ phª vÉn quyÕt t©m tiÕp tôc trång cµ phª mµ hä coi lµ lèi tho¸t nghÌo tèt nhÊt cho hä. Trong lóc nh÷ng ngêi kh¸c th× chÆt bá cµ phª, hä tiÕp tôc ®Çu t, ch¨m sãc ®ª mong chê gi¸ lªn vµ t¨ng thu nhËp. Cã rÊt Ýt c¸c hé trång xen ng«, ®Ëu vµ b«ng víi cµ phª, bëi ®èi hä lµ vÊn ®Ò ®Çu ra, nh víi kinh nghiÖm c©y døa tríc ®©y, b¸n kh«ng ®îc gi¸ vµ ch¼ng cã c«ng ty nµo ký hîp ®ång víi hä.
C©y b«ng - mét cøu c¸nh cña ngêi trång cµ phª ?
C«ng ty b«ng §¨k L¨k ®ang triÓn khai ch¬ng tr×nh trång b«ng theo hîp ®ång t¹i nhiÒu huyÖn trong tØnh. Nh÷ng ai muèn trång b«ng th× nép phiÕu ®¨ng ký, sau ®ã ký hîp ®ång víi c«ng ty. Ngêi trång b«ng ®îc híng dÉn kü thuËt, ®îc c«ng ty ®Çu t øng tríc gièng, thuèc trõ s©u vµ mét phÇn ph©n bãn, ®Õn vô thu ho¹ch b¸n l¹i cho c«ng ty víi gi¸ ®· tháa thuËn tríc tõ ®Çu vô lµ 5.500 ®ång/kg. Theo tÝnh to¸n cña bµ con, víi møc gi¸ nµy mçi ha b«ng thu nhËp cao h¬n lµ trång b¾p hay ®Ëu.DiÖn tÝch trång b«ng riªng t¹i huyÖn C Mgar ®· ®¹t 3000 ha, huyÖn Bu«n §«n lµ 1500 ha vµ cßn tiÕp tôc t¨ng n÷a (chñ yÕu thÝch hîp trªn ®Êt ®en). Trong ng¾n h¹n, c©y b«ng ®ang ®îc nhiÒu n«ng d©n hëng øng v× cã lîi trong thêi buæi c©y cµ phª ®ang thÊt thÕ, h¬n n÷a cßn lu©n canh ®îc c©y ng« vµ trång xen ®îc c¸c c©y hä ®Ëu vµ rau.
VÒ l©u dµi, c©y b«ng cã bÒn v÷ng hay kh«ng? C©u hái nµy cÇn ®îc tr¶ lêi dùa trªn diÔn biÕn gi¸ b«ng trªn thÞ trêng quèc tÕ, c¸c bíc gi¶m thuÕ nhËp khÈu b«ng theo lé tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i, vµ gi¸ thµnh cña c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn b«ng cña ViÖt Nam. MÆc dï thÞ trêng trong níc lµ ®ñ lín ®Ó tiÕp tôc ®Èy s¶n lîng b«ng lªn cao nhiÒu lÇn so víi hiÖn nay, ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu e ng¹i vÒ hiÖu qu¶ thÊp vµ gi¸ thµnh cao cña b«ng ViÖt nam so víi b«ng nhËp ngo¹i. Dï sao th× trong ng¾n h¹n n«ng d©n §¨k L¨k vÉn ®ang cã lîi tõ viÖc trång b«ng ®Ó thay thÕ c©y cµ phª thua lç. H¬n n÷a b«ng lµ c©y ng¾n ngµy, nÕu cã thÊt b¸t còng kh«ng sî t×nh tr¹ng "bá th× th¬ng v¬ng th× téi" nh c©y cµ phª.
M« pháng t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch hiÖn h÷u vµ t¬ng lai ®èi víi s¶n xuÊt cµ phª vµ ngêi trång cµ phª
T¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch hiÖn h÷u
T¨ng s¶n xuÊt cµ phª
Trong mét thÞ trêng c¹nh tranh ®¬n nhÊt, nh÷ng thay ®æi vÒ s¶n lîng cña mét níc hay mét h·ng nhá ¶nh hëng rÊt Ýt ®Õn thÞ trêng. Nãi c¸ch kh¸c, hä lµ ngêi chÞu gi¸ (price-taker). Ngîc l¹i, nh÷ng thay ®æi vÒ s¶n lîng cña mét níc s¶n xuÊt lín sÏ t¸c ®éng lín ®Õn gi¸ c¶ thÕ giíi còng nh ¶nh hëng ®Õn thu nhËp cña tÊt c¶ nh÷ng níc s¶n xuÊt kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng níc nµy lµ nh÷ng ngêi ra gi¸ (price-maker). Do ®ã, mét níc xuÊt khÈu n«ng s¶n lín muèn tèi ®a ho¸ lîi Ých cña m×nh kh«ng nh÷ng chØ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c¨n cø vµo lîi thÕ tù nhiªn cña m×nh mµ cßn cÇn tÝnh to¸n ®iÒu chØnh s¶n lîng cña m×nh t¬ng thÝch víi s¶n lîng cña c¸c níc kh¸c, ®ång thêi ph¶i c©n nh¾c t¸c ®éng cña hµng lo¹t yÕu tè vÒ cung cÇu vµ s¶n lîng cña tõng níc.
S¶n lîng vµ gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam 1989-2000
Nguån: Tæng côc Thèng kª vµ Tæng côc H¶i quan
ThÞ trêng cµ phª thÕ giíi hiÖn nay chÞu ¶nh hëng chñ yÕu cña s¶n lîng cña mét sè níc s¶n xuÊt lín nh Braxin, Indonesia, ViÖt Nam. ViÖc t¨ng xuÊt khÈu cña mét trong nh÷ng níc nµy cã ¶nh hëng lín ®Õn gi¸ thÕ giíi. KÕt qu¶ ph©n tÝch håi quy dùa trªn sè liÖu cña thêi kú 1994-2001 cho thÊy cã mèi quan hÖ tuyÕn tÝnh nghÞch biÕn gi÷a s¶n lîng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ gi¸ xuÊt khÈu (H×nh 19). CÇn lu ý r»ng trong giai ®o¹n 1990-1993, xuÊt khÈu cµ phª vèi (robusta) cña ViÖt Nam kh«ng ¶nh hëng ®Õn gi¸ thÕ giíi v× lóc bÊy giê s¶n lîng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cha ®¸ng kÓ, nhng kÓ tõ n¨m 1994, khi s¶n lîng ViÖt Nam ®· ë møc cao, th× cã mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a gi¸ xuÊt khÈu vµ s¶n lîng xuÊt khÈu, cã nghÜa lµ ViÖt Nam cµng xuÊt khÈu cao bao nhiªu th× gi¸ cµ phª thÕ giíi cµng thÊp bÊy nhiªu.
§Ó x¸c ®Þnh quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶, ngêi ta sö dông hÖ sè co gi·n cña cÇu theo gi¸. HÖ sè co gi·n nµy cho ta biÕt "phÇn tr¨m thay ®æi cña cÇu øng víi 1% thay ®æi cña gi¸". Harrigan J., Loader R., vµ Thirtle C., 1992, trang 37.
Mét quèc gia chØ nªn xuÊt khÈu mét lîng t¬ng øng víi hÖ sè co gi·n b»ng -1 ®Ó ®¹t ®îc doanh thu tèi ®a. §êng cÇu íc tÝnh dùa trªn sè liÖu thùc tÕ cña ViÖt Nam chØ ra r»ng doanh thu tèi ®a ®¹t ®îc khi ViÖt Nam xuÊt khÈu 483 ngh×n tÊn, khi ®ã gi¸ xuÊt khÈu lµ 1320 USD/tÊn (H×nh 20). Khèi lîng xuÊt khÈu cµ phª vèi n¨m 2001 ®· vît qu¸ møc tèi u kho¶ng 270 ngh×n tÊn hay 36%, íc tÝnh thiÖt mÊt kho¶ng 196 triÖu USD ®èi víi c¶ níc, vµ riªng §¨k L¨k kho¶ng 100 triÖu USD.
T¹m tr÷
NhËn thÊy gi¸ cµ phª thÊp lµ do t¨ng xuÊt khÈu nãi chung trªn thÕ giíi, trong ®ã cã ViÖt Nam, khiÕn cho n«ng d©n ngµy cµng khã kh¨n, chÝnh phñ khuyÕn khÝch c¸c nhµ xuÊt khÈu mua t¹m tr÷ 150 ngµn tÊn ®Õn h¹n xuÊt khÈu vµo n¨m 2001 (b»ng kho¶ng 20% tæng s¶n lîng cµ phª n¨m ®ã) ChÝnh phñ sÏ bï ®¾p thua thiÖt cho ngêi xuÊt khÈu. B»ng hµnh ®éng ®ã, ViÖt Nam ®· liªn kÕt víi c¸c thµnh viªn ACPC vµ c¸c níc kh¸c trong mét cè g¾ng vùc dËy gi¸ cµ phª. Ph©n tÝch håi qui ®· chØ ra r»ng chÝnh s¸ch nµy cã thÓ gãp phÇn n©ng gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lªn 23%. ChÝnh phñ hy väng sÏ t¨ng ®îc gi¸ néi ®Þa vµ gi¸ b¸n ra cña hé gia ®×nh, cã lîi cho ngêi trång cµ phª. Tuy nhiªn, môc tiªu ®ã kh«ng ®¹t ®îc v× mét sè lý do:
Doanh thu xuÊt khÈu vµ hÖ sè co gi·n cña ®êng cÇu
Nguån: Dùa trªn sè liÖu cña Tæng côc thèng kª vµ H¶i quan
Thø nhÊt, trong thùc tÕ, viÖc t¹m tr÷ diÔn ra kh«ng l©u vµ ph¶i xuÊt khÈu bít ®i 60.000 tÊn khi gi¸ cµ phª thÕ giíi cã nhÝch lªn. Nh vËy lµ t¸i xuÊt qu¸ sím.
Thø hai, viÖc t¹m tr÷ chia lµm hai kú, thø nhÊt vµo 11/2000, kú hai vµo 2/2001, nh vËy lîng t¹m tr÷ mçi ®ît kh«ng ®ñ lín ®Ó kÐo gi¸ xuÊt khÈu lªn nh dù b¸o.
Thø ba, c¸c kªnh thÞ trêng cµ phª cña ViÖt Nam qu¸ phøc t¹p, khiÕn cho hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch nµy khã nhËn biÕt ®îc; nã còng khã mang l¹i lîi Ých ®ång ®Òu cho tÊt c¶ c¸c nhãm, nhÊt lµ nh÷ng ngêi nghÌo vµ thêng thêng bËc trung lµ nh÷ng ngêi kh«ng tiÕp cËn ®îc th«ng tin vµ th¬ng lîng gi¸ c¶. ThËt vËy, nhãm nhiÒu kh¶ n¨ng thu lîi nhÊt lµ nh÷ng ngêi xuÊt khÈu. Tèt l¾m th× chÝnh s¸ch nµy, nh thÓ hiÖn trong H×nh 21, chØ cã thÓ kiÒm chÕ gi¸ chø kh«ng thÓ n©ng gi¸ lªn ®îc.
Thø t, c¸c dù tr÷ cña c¸c níc vµ c¸c c«ng ty cã thÓ lµm gi¶m ¶nh hëng cña viÖc gi¶m cung.
T¸c ®éng tæng hîp cña chÝnh s¸ch vµ thùc thi chÝnh s¸ch (mua, t¹m tr÷ vµ xuÊt khÈu) ®· gióp n©ng gi¸ lªn ®îc 15,3%.
KhuyÕn khÝch xuÊt khÈu
§ång thêi víi chÝnh s¸ch thu mua t¹m tr÷, nhµ níc cßn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu më réng thÞ trêng tiªu thô cµ phª b»ng chÝnh s¸ch thëng xuÊt khÈu (íc tÝnh kho¶ng 220 ®ång/1 USD xuÊt khÈu). M« h×nh PAM uíc tÝnh ¶nh hëng cña chÝnh s¸ch nµy cã thÓ n©ng gi¸ b¸n t¹i hé lªn kho¶ng 3,4%, n©ng gi¸ mua t¹i trang tr¹i chót Ýt (kho¶ng 4-5.000 ®ång/kg). §ång thêi, do tÝnh chÊt phøc t¹p cña ®êng d©y cµ phª, t¸c ®éng trùc tiÕp cña chÝnh s¸ch lµ vµo nhµ xuÊt khÈu - kh©u cuèi cïng trong “chuçi thÞ trêng” cµ phª. T¸c ®éng ®Õn n«ng d©n lµ rÊt h¹n chÕ.
ChÝnh s¸ch t¹m tr÷ gãp phÇn h¹n chÕ tèc ®é gi¶m gi¸ chø kh«ng h¼n lµ n©ng gi¸
Thu mua ®ît 1, th¸ng 11/2000
Thu mua ®ît 2, th¸ng 2/2001
Nguån: Vô Th¬ng m¹i - Gi¸ c¶, Tæng côc Thèng kª vµ Tæng côc H¶i quan.
¶nh hëng cña c¸c chÝnh s¸ch trî gi¸
ChÝnh phñ ®· thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch trî gi¸ cho ngêi trång cµ phª. Mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lµ cung cÊp mét kho¶n trî gi¸ ®Çu ra cho n«ng d©n. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch nµy ®èi víi n«ng d©n ®îc ®o b»ng hÖ sè b¶o hé danh nghÜa s¶n lîng (NPCO). Ma trËn ph©n tÝch chÝnh s¸ch (PAM) chØ ra r»ng NPCO lín h¬n 1 cho thÊy cã t¸c ®éng tÝch cùc nhng hiÖu qu¶ nhá cña chÝnh s¸ch nµy ®èi víi ngêi trång cµ phª. ThuÕ xuÊt khÈu cµ phª ®· l©u tõ nhiÒu n¨m vµ nay lµ b»ng 0%. Trong lóc tõ 1994-1998, lîi nhuËn cµ phª cao, nhng chÝnh phñ l¹i kh«ng ®¸nh thuÕ cao vµo doanh thu cña c¸c c«ng ty mua b¸n cµ phª. H¬n n÷a, nay tÊt c¶ “c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ t c¸ch” ®Òu ®îc xuÊt khÈu, lµm t¨ng sè lîng cña nhµ xuÊt khÈu t¹o thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn mét thÞ trêng cµ phª néi ®Þa më vµ c¹nh tranh cao.
Gi¸ trÞ cña mét sè biÕn sè lîng gi¸ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch trî gi¸
HuyÖn
NPC
EPC
NPCO
NPCI
Cmgar
1.030
1.033
1.030
Bu«n §«n
1.025
1.035
1.028
L¨k
1.030
1.018
1.035
Nguån: §iÒu tra ®Þnh lîng diÖn hÑp, §¨k L¨k, 3/2002
Còng theo PAM, mét hÖ sè kh¸c, NPCI (hÖ sè b¶o hé danh nghÜa ®Çu vµo) nÕu lín h¬n 1, cã nghÜa lµ cã t¸c ®éng tiªu cùc, n«ng d©n kh«ng ®îc lîi tõ c¸c chÝnh s¸ch nhËp khÈu ®Çu vµo cña ChÝnh phñ. HÖ sè EPC (hÖ sè hiÖu qu¶ b¶o hé) nÕu lín h¬n 1, cã nghÜa lµ chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ®· t¸c ®éng tÝch cùc vµ cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt, ngîc l¹i khi EPC nhá h¬n 1 ®îc xem nh chÝnh s¸ch ®· t¸c ®éng tiªu cùc tíi ®éng lùc s¶n xuÊt.
XÐt tæng thÓ, c¸c chÝnh s¸ch trî gi¸ cña nhµ níc hiÖn nay ¶nh hëng kh«ng ®¸ng kÓ tíi thÞ trêng cµ phª trong níc vµ thÞ trêng c¸c vËt t ®Çu vµo cho cµ phª nh ®îc thÓ hiÖn trong c¸c hÖ sè NPCO, NPCI vµ EPC, tÊt c¶ ®Òu dao ®éng xung quanh 1 (B¶ng 17).
ChÝnh s¸ch khuyÕn n«ng
Vai trß cña dÞch vô khuyÕn n«ng ®· trë nªn quan träng h¬n bao giê hÕt trong viÖc ®a d¹ng ho¸ c©y trång vµ t¨ng n¨ng suÊt n«ng nghiÖp. HiÖn nay, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô khuyÕn n«ng ®Þa ph¬ng tËp trung vµo kü thuËt trång trät vµ ch¨n nu«i, bao gåm më c¸c líp híng dÉn kü thuËt vµ vµ lùa chän nh÷ng hé t×nh nguyÖn lµm thÝ ®iÓm c¸c m« h×nh míi. Tuy nhiªn, nh÷ng c¸ch lµm ®ã cã thÓ chØ lîi cho c¸c hé giµu, trong lóc ngêi nghÌo thiÕu kiÕn thøc, thiÕu vèn vµ Ýt tham gia c¸c tæ chøc c«ng céng nªn lîi Ých bÞ h¹n chÕ.
T¸c ®éng tiÒm n¨ng cña nh÷ng chÝnh s¸ch t¬ng lai
Gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª
§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng cµ phª sôt gi¸ nghiªm träng hiÖn nay, §¨k L¨k cÇn gi¶m bít diÖn tÝch canh t¸c. Møc gi¶m bao nhiªu tuú thuéc nhiÒu yÕu tè nh s¶n lîng cña c¸c níc s¶n xuÊt lín kh¸c trong nh÷ng n¨m tíi còng nh s¶n lîng cña c¸c tØnh b¹n.
Gi¶ ®Þnh r»ng nhu cÇu cña cµ phª thÕ giíi vÉn ®îc gi÷ nguyªn, s¶n lîng cña c¸c níc kh¸c æn ®Þnh, vµ ViÖt Nam c¾t gi¶m s¶n lîng th× møc gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn. Sö dông c«ng cô ph©n tÝch PAM vµ ngo¹i suy tõ c¸c d÷ liÖu cña H×nh 20 ë trªn, mäi yÕu tè kh¸c nh nhau, s¶n lîng quèc gia cã thÓ vµo kho¶ng 500.000 tÊn nh»m ®¹t ®îc thu nhËp tèi ®a lµ 637 triÖu USD, trong ®ã s¶n lîng cña §¨k L¨k lµ 260.000 tÊn (§¨k L¨k chiÕm 53% tæng s¶n lîng quèc gia). LÊy b×nh qu©n n¨ng suÊt cña §¨k L¨k n¨m 2000 lµ 2,08 tÊ/ha, diÖn tÝch cµ phª toµn tØnh sÏ vµo kho¶ng 126.000 ha. ThÕ nhng diÖn tÝch hiÖn cã lín h¬n nhiÒu, víi 126.000 ha. §¨k L¨k cÇn gi¶m bít diÖn tÝch trång cµ phª kho¶ng 60.000 ha ®Ó tèi ®a hãa thu nhËp. Tuy nhiªn, nhiÒu nhµ s¶n xuÊt ®· gi¶m bít s¶n lîng, vËy møc ®é tèi u cña tØnh cÇn x¸c ®Þnh l¹i cô thÓ h¬n.
DiÖn tÝch trång cµ phª bao nhiªu lµ ®¸p øng nhu cÇu? Tr¶ lêi c©u hái ®ã ph¶i cã kiÕn thøc vÒ cung vµ cÇu c¶ trong vµ ngoµi níc. NÕu ViÖt Nam vµ c¸c níc kh¸c cïng t¨ng hoÆc gi¶m mét lóc th× khã t×m ®îc gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. VÝ dô, Braxin lµ níc cã thÞ phÇn xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt vµ ¶nh hëng lín nhÊt tíi thÞ trêng thÕ giíi. Theo íc tÝnh cña ICARD tõ hµm t¬ng quan håi qui, hÖ sè co gi·n chÐo gi÷a s¶n lîng cña Braxin víi gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ -0,95. Nh vËy, nÕu Braxin t¨ng/gi¶m s¶n lîng 1% th× gi¸ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam sÏ gi¶m/t¨ng 0,95%. Dù b¸o, Braxin sÏ tiÕp tôc t¨ng s¶n lîng trong nh÷ng n¨m tíi, tèc ®é t¨ng dao ®éng trong kho¶ng 5%/n¨m. Nh vËy, nÕu ViÖt Nam gi¶m 33% diÖn tÝch, vµ gi¶ ®Þnh s¶n lîng còng t¬ng øng gi¶m theo 33% nh nªu díi ®©y Xem ®iÓm 5.2.2. Râ rµng, gi¶ ®Þnh gi¶m bao nhiªu diÖn tich th× t¬ng øng gi¶m bÊy nhiªu s¶n lîng lµ kh«ng ch¾c ch¾n, nhng nh÷ng sè liÖu ®a ra chØ cã tÝnh chÊt tham kh¶o.
, gi¸ cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ vµo kho¶ng 1245 USD/tÊn (B¶ng 18).
¦íc tÝnh gi¸ xuÊt khÈu ViÖt Nam t¬ng øng víi c¸c møc t¨ng/gi¶m s¶n lîng cµ phª Braxin vµ ViÖt Nam
Møc t¨ng/gi¶m s¶n lîng so víi n¨m 2000 (%)
Braxin
- 40
- 30
- 10
- 5
0
5
10
ViÖt Nam
- 50
1398,2
1359,4
1260,6
1230,1
1196,4
1161,1
1125,8
- 40
1309,0
1270,2
1171,5
1140,9
1107,3
1072,0
1036,6
- 30
1206,1
1167,3
1068,5
1038,0
1004,3
969,0
933,7
- 10
944,2
905,4
806,6
776,0
742,4
707,1
671,8
- 5
863,1
824,3
725,5
694,9
661,3
626,0
590,7
0
773,9
735,1
636,3
605,8
572,1
536,8
501,5
5
680,2
641,4
542,7
512,1
478,5
443,2
407,9
10
586,6
547,8
449,0
418,5
384,8
349,5
314,2
Nguån: ICARD
DÜ nhiªn, viÖc ®iÒu chØnh s¶n xuÊt cïng diÔn ra ë 17 níc trång cµ phª, dù b¸o gi¸ cóng ph¶i tÝnh l¹i vµ do sù dao ®éng cña cung cÇu trªn thÕ giíi, dù b¸o cµng thªm phøc t¹p. HiÖn nay, víi cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë Achentina vµ suy tho¸i kinh tÕ Nam Mü, nÒn kinh tÕ thÕ giíi mµ dÉn ®Çu lµ Hoa Kú ®ang phôc håi kÐo theo sù phôc håi kinh tÕ cña Ch©u ¸ vµ ®Æc biÖt lµ Trung Quèc. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh cµ phª trong h¬n 10 n¨m qua, ViÖt Nam dÇn trë thµnh mét trong nh÷ng níc xuÊt khÈu cµ phª hµng ®Çu trªn thÕ giíi. Nhu cÇu cµ phª do ®ã cã thÓ t¨ng lªn, gi¶m bít vÊn n¹n s¶n xuÊt thõa vµ cã thÕ dÉn ®Õn sù t¨ng gi¸ cña thøc uèng nµy. MÆt kh¸c, nÕu gi¸ cµ phª cã t¨ng trë l¹i, th× chí quªn bµi häc sù bµnh tríng “bong bãng” cña c¸c vïng s¶n xuÊt cµ phª gi÷a nh÷ng n¨m 1990, ®õng ®Ó nã t¸i diÔn. Nh×n chung, ®Ó s¶n xuÊt tèi u, §¨k L¨k cÇn gi¶m diÖn tÝch hµng chôc ngµn ha. Vµ thay vµo ®ã lµ t¨ng søc c¹nh tranh b»ng t¨ng hµm lîng gi¸ trÞ, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vµ h¹n chÕ rñi ro.
T¨ng gi¸ mua t¹i n¬i s¶n xuÊt
C¨n cø vµo ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp còng nh tæng hîp nh÷ng th«ng tin thu ®îc tõ ®iÒu tra, c¸c chÝnh s¸ch nh»m n©ng gi¸ thu mua t¹i hé cã thÓ bao gåm:
Gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn 10% (n©ng cÊp, x©y míi ®êng ®Õn tËn bu«n lµng) cã thÓ lµm t¨ng gi¸ thu mua t¹i hé lªn 0,54%.
Gi¶m "chi phÝ kh«ng hiÖu qu¶ hay bÊt hîp lý" (c¸c kho¶n "chi phÝ" ph¶i chi trªn ®êng tõ §¨k L¨k ®Õn c¶ng Sµi Gßn) 150 ®/tÊn/km cã thÓ lµm t¨ng gi¸ thu mua t¹i hé lªn 0,61%.
Sö dông c«ng nghÖ chÕ biÕn ít vµ x©y dùng mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu víi ngêi trång cµ phª th«ng qua h×nh thøc hîp ®ång, cã thÓ lµm gi¸ thu mua t¹i hé t¨ng 6,1%.
T¨ng cung cÊp th«ng tin thÞ trêng cho nhãm hé nghÌo cã thÓ lµm t¨ng gi¸ thu mua t¹i hé nghÌo lªn 8,6%.
C¾t gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª §¨k L¨k 36% sÏ lµm gi¸ thu mua t¹i hé nghÌo t¨ng lªn gÊp ba.
T¨ng n¨ng suÊt
Mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cho ngµnh cµ phª ViÖt Nam vµ §¨k L¨k lµ duy tr× kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao trªn thÞ trêng thÕ giíi hay gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt th«ng qua t¨ng n¨ng suÊt. B¹n ®äc cã thÓ nhËn thÊy t¨ng n¨ng suÊt cã thÓ dÉn tíi t¨ng xuÊt khÈu, lµm gi¸ suy yÕu thªm, nhng n¨ng suÊt chØ lµ mét trong nh÷ng biÕn sè trong th¬ng m¹i cµ phª ®Çy phøc t¹p. Gi¶m diÖn tÝch canh t¸c ®ång thêi t¨ng n¨ng suÊt trªn diÖn tÝch cßn l¹i cã thÓ gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, còng nh ®a møc xuÊt khÈu t¬ng thÝch víi khèi lîng thu nhËp tèi ®a.
NhiÒu n«ng d©n hiÖn nay ®· ®¹t ®îc 3 tÊn/ha, trêng hîp c¸ biÖt ®¹t tíi 5 tÊn/ha. B¸o c¸o "§a d¹ng ho¸ c©y trång vµ nghiªn cøu thÞ trêng n«ng s¶n” cña Uû ban nh©n d©n tØnh §¨k L¨k vµ DANIDA gîi ý cÇn ®a møc s¶n lîng trung b×nh hiÖn nay lªn kho¶ng 42.8%. Víi møc n¨ng suÊt nµy, cµ phª ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh cao h¬n, chÞu ®îc nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ gi¸ cµ phª trªn thÞ trêng thÕ giíi. Ph©n tÝch tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, víi n¨ng suÊt trung b×nh hiÖn nay t¹i khu vùc ®iÒu tra lµ 1,5 tÊn/ha (thÊp h¬n trung b×nh c¶ tØnh n¨m 2000 lµ 2,1 tÊn/ha), viÖc t¨ng n¨ng suÊt sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ to lín cho s¶n xuÊt cña c¸c hé n«ng d©n trung b×nh trong vïng (B¶ng 19).
HiÖu qu¶ do t¨ng n¨ng suÊt ®em l¹i
N¨ng suÊt t¨ng do ¸p dông gièng míi vµ ch¨m sãc ®óng kü thuËt
10%
25%
50%
100%
Lîi nhuËn trªn 1 ha t¹i hé t¨ng
14%
35%
70%
200%
Gi¸ thµnh trªn 1 ha t¹i hé gi¶m
9,9%
20%
33,3%
50%
Møc gi¸ xuÊt khÈu thÊp nhÊt cã l·i cho ngêi trång cµ phª (USD/tÊn)
609,9
558,5
502,8
446,8
Nguån: ICARD
Mét híng ph¸t triÓn kh¸c lµ thuû lîi. Trong nhiÒu n¨m qua, viÖc sö dông níc ngÇm kh«ng ph¶i nép phÝ nªn phÇn lín c¸c hé trång cµ phª sö dông níc ngÇm ®Ó tíi vµo mïa kh«. Nhng c¸c chuyªn gia Së NN & PTNT cho biÕt viÖc b¬m níc kh«ng ®îc thùc hiÖn mét c¸ch hiÖu qu¶. HiÖn nay, chi phÝ thuû lîi chiÕm tíi 27% chi phÝ s¶n xuÊt. CÇn cã c¸c biÖn ph¸p thñy lîi tiªn tiÕn (tíi phun, tíi giät, tíi ngÇm...) ®Ó cã thÓ lµm gi¶m sè giê tíi, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ. B¶ng 20 cho thÊy gi¶m thêi gian tíi b»ng c¸c biÖn ph¸p thuû lîi tiªn tiÕn nãi trªn cã thÓ gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt vµ lîi nhuËn cho n«ng d©n.
HiÖu qu¶ nhê gi¶m chi phÝ tíi
Sè giê t íi gi¶m
1%
5%
10%
Lîi nhuËn t¨ng
0,1%
1%
1,1%
Gi¸ thµnh gi¶m
0,01%
0,13%
0,25%
Nguån: tÝnh to¸n cña ICARD
ChÝnh s¸ch ngo¹i hèi
Do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh xÈy ra n¨m 1997, tû gi¸ ®ång néi tÖ cña nhiÒu níc trong khu vùc ®· ph¶i th¶ næi so víi ®ång ®« la Mü. MÆc dï kinh tÕ cña c¸c níc nµy trong hai n¨m qua ®· phôc håi vµ t¨ng trëng trë l¹i nhng tû gi¸ hiÖn nay vÉn cao h¬n thêi ®iÓm tríc khñng ho¶ng nhiÒu lÇn. Tû gi¸ ë In®«nªsia n¨m 2001 cao h¬n 3,4 lÇn n¨m 1997, ë Th¸i Lan n¨m 2001 cao h¬n 1,4 lÇn n¨m 1997. Do ®ã, hµng ho¸ xuÊt khÈu cña c¸c níc nµy cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao h¬n so víi c¸c níc kh¸c Ýt bÞ ¶nh hëng bëi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh. §Ó thÝch øng víi t×nh h×nh tû gi¸ cña c¸c níc trong khu vùc, tû gi¸ hèi ®o¸i cña ViÖt Nam còng dÇn ®îc ®iÒu chØnh, tuy nhiªn, møc ®iÒu chØnh vÉn thÊp h¬n so víi c¸c níc trong khu vùc. Tû gi¸ n¨m 2001 chØ cao h¬n n¨m 1997 kho¶ng 1,28 lÇn. Do ®ã, ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, møc tû gi¸ hiÖn nay cÇn tiÕp tôc xem xÐt ®Ó ®iÒu chØnh.
¶nh hëng ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i ®Õn lîi nhuËn vµ gi¸ c¶
Gi¶m gi¸ néi tÖ
Lîi nhuËn t¨ng/ha
Gi¸ thu mua t¹i hé t¨ng
5%
32,4%
10,1%
10%
64,9%
20,3%
15% t¬ng øng 16.995 ®/USD
97%
30,4%
Nguån: ICARD
M« h×nh PAM ®îc sö dông ®Ó lîng gi¸ t¸c ®éng cña viÖc ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i ®èi víi gi¸ thu mua t¹i hé nghÌo ë huyÖn Bu«n §«n - huyÖn cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i phï hîp trung b×nh ®Ó trång cµ phª. Gi¶ sö tû gi¸ hèi ®o¸i ®îc cho phÐp ®¹t "tû gi¸ Èn" (16.995 ®ång/USD hay t¬ng ®¬ng víi ®iÒu chØnh tû gi¸ 15%) cña Montague trong B¸o c¸o "Kh¶ n¨ng c¹nh tranh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam: liªn kÕt chÝnh s¸ch th¬ng m¹i víi c¸c chÝnh s¸ch vÜ m«", th× gi¸ thu mua t¹i hé nghÌo t¨ng kho¶ng 30% vµ lîi nhuËn sÏ t¨ng kho¶ng 97% (so víi møc lîi nhuËn trung b×nh tõ cµ phª hµng n¨m trong mêi n¨m l¹i ®©y lµ kho¶ng 2 triÖu ®ång/ha (B¶ng 21).
Thu hÑp chªnh lÖch gi¸ gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c níc kh¸c
Thu hÑp chªnh lÖch gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi gi¸ thÞ trêng thÕ giíi ¶nh hëng ®Õn lîi nhuËn vµ gi¸ c¶ trong níc
Thu hÑp chªnh lÖch gi¸ ...
Lîi nhuËn
t¨ng trªn 1 ha
Møc gi¸ thu mua
t¹i hé t¨ng
60 USD/tÊn
30,4%
9,5%
150 USD/tÊn
71%
22,2%
Nguån ICARD
C¸ch ®©y 5 n¨m, møc chªnh lÖch gi¸ gi÷a cµ phª Robusta cña ViÖt Nam víi c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi lµ thÊp h¬n 130-150 USD/tÊn. Cã nhiÒu nguyªn nh©n t¹o ra møc chªnh lÖch nµy nh chÊt lîng cµ phª ViÖt Nam thÊp, kh«ng ®ång ®Òu, c¸c nhµ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam yÕu kÐm trong kü n¨ng vµ tæ chøc kinh doanh, th¬ng m¹i, thiÕu hiÓu biÕt vÒ thÞ trêng, tiÕp thÞ kÐm, ®é tin cËy trong giao dÞch th¬ng m¹i thÊp v.v. Trong ba n¨m trë l¹i ®©y, chªnh lÖch gi¸ cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi møc gi¸ b×nh qu©n thÕ giíi ®· gi¶m ®i nhiÒu, kho¶ng 50 - 70 USD/tÊn. Kinh nghiÖm cho thÊy, nh trong trêng hîp mÆt hµng lóa g¹o, mét khi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®Çu t ph¸t triÓn ®Ó tÝch cùc tham gia c¹nh tranh trªn thÕ giíi th× kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi¸ nµy sÏ thu hÑp dÇn. M« h×nh PAM íc tÝnh viÖc n©ng cao gi¸ xuÊt khÈu th«ng qua c¶i thiÖn kh¶ n¨ng tiÕp thÞ vµ chÕ biÕn s¶n phÈm sÏ ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn nhãm hé nghÌo ë huyÖn Bu«n §«n (B¶ng 22).
- KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ
KÕt luËn
Trong 15 n¨m qua, c¶i c¸ch kinh tÕ vµ tù do ho¸ th¬ng m¹i ®· gãp phÇn to lín ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Ngµnh cµ phª T©y Nguyªn lµ mét trong nh÷ng ®iÓn h×nh næi bËt. Nhê ph¸t triÓn thÞ trêng, T©y Nguyªn trë thµnh vïng chuyªn canh cµ phª lín nhÊt ViÖt Nam, gãp phÇn quan träng cung cÊp cµ phª vèi cho thÕ giíi. C©y cµ phª ®· gióp t¨ng trëng kinh tÕ cao, gi¶m ®ãi nghÌo cho cao nguyªn.
Tuy nhiªn, tù do ho¸ th¬ng m¹i còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc:
Tríc ®©y, khi cµ phª lªn gi¸, n«ng d©n më réng s¶n xuÊt chØ dùa vµo tÝn hiÖu thÞ trêng thÕ giíi, kh«ng biÕt ®Õn th«ng tin vÒ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c©y trång víi ®Êt ®ai, nguån níc, nguån rõng. DiÖn tÝch cµ phª t¨ng cao ®· vît ra ngoµi møc c©n b»ng an toµn vÒ sinh th¸i.
Thu nhËp vµ viÖc lµm ë vïng chuyªn canh cµ phª cao h¬n nhiÒu so víi c¸c vïng s¶n xuÊt lóa ë ®ång b»ng s«ng Hång hoÆc trång rõng ë miÒn nói phÝa B¾c, ®· t¹o nªn søc hót m¹nh, h×nh thµnh dßng di c tù do vÒ T©y Nguyªn. ViÖc thay ®æi kÕt cÊu c d©n ®ét ngét kh«ng tr¸nh khái dÉn tíi nh÷ng x¸o trén vÒ v¨n ho¸, x· héi cña vïng. §ång bµo ngêi Thîng vèn quen víi nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp, nay ®ét ngét chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu. C¸c hÖ thèng canh t¸c ®a d¹ng b¶o ®¶m an ninh l¬ng thùc bÞ lo¹i bá trong khi hÖ thèng vên chuyªn theo kiÓu qu¶ng canh, cho phÐp cã thu ho¹ch trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng æn ®Þnh nhng rÊt rñi ro khi thÞ trêng biÕn ®éng.
Tõ xa, ®Êt ®ai ë T©y Nguyªn thuéc sù kiÓm so¸t cña céng ®ång bu«n lµng. Sau gi¶i phãng n¨m 1975, viÖc qu¶n lý ®Êt, rõng chñ yÕu do c¸c n«ng l©m trêng vµ tæng c«ng ty nhµ níc ®¶m nhiÖm. KÓ tõ khi ¸p dông chÝnh s¸ch ®æi míi, mét phÇn lín ®Êt n«ng nghiÖp vµ mét phÇn nhá ®Êt l©m nghiÖp ®· ®îc giao quyÒn sö dông cho hé gia ®×nh. Nh÷ng x¸o trén vÒ së h÷u nµy g©y khã kh¨n cho céng ®ång d©n téc t¹i chç. TËp qu¸n t«n träng sù qu¶n lý ®Êt ®ai cña céng ®ång ®· mÊt ®i, trong khi ph¬ng thøc qu¶n lý ®Êt ®ai míi cha ®îc h×nh thµnh hoµn chØnh. Tù do ho¸ th¬ng m¹i víi viÖc s¶n xuÊt cµ phª lîi tøc cao ®· dÉn ®Õn c¬n sèt chuyÓn nhîng quyÒn sö dông ®Êt ®Ó trång cµ phª, h×nh thµnh c¸c trang tr¹i chuyªn canh. Mét lÇn n÷a ngêi d©n b¶n ®Þa kh«ng kÞp thÝch nghi víi quan hÖ thÞ trêng vÒ ®Êt ®ai. Mét mÆt, ®Êt tèt ®îc sang nhîng cho chñ trang tr¹i tõ n¬i kh¸c ®Õn, mÆt kh¸c d©n ®Þa ph¬ng lÊn chiÕm ®Êt c«ng, ®Êt rõng ®Ó s¶n xuÊt cµ phª trªn nh÷ng khu vùc cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh«ng thÝch hîp.
Mét khÝa c¹nh bÊt lîi kh¸c cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ sù kh«ng c©n b»ng trong ph©n chia lîi nhuËn, vµ tÝnh chÊt rñi ro cña s¶n xuÊt cµ phª. Do cã lîi thÕ vÒ th«ng tin, c¬ së h¹ tÇng, tiÒn vèn, nguån nh©n lùc v.v... c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cã lîi thÕ h¬n h¼n so víi nh÷ng th¬ng l¸i lµm trung gian thu gom vµ mua b¸n. Nh÷ng ®èi tîng nµy l¹i cã lîi thÕ h¬n h¼n so víi ngêi s¶n xuÊt. C¸c c«ng ty níc ngoµi mua cµ phª cña ViÖt Nam vµ b¸n l¹i trªn thÞ trêng thÕ giíi ®îc nhiÒu lîi nhuËn nhÊt; ngêi s¶n xuÊt nghÌo vµ c¸c nhãm bÞ thiÖt thßi nh phô n÷, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè bÞ thua thiÖt nhÊt v.v.... C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia kinh doanh cµ phª chñ yÕu míi ®ãng vai trß trung gian thu mua, cha chó ý ®Õn chÕ biÕn, nghiªn cøu vµ dù b¸o thÞ trêng.
Hai n¨m qua, gi¸ cµ phª xuèng thÊp, n¨m nay còng kh«ng kh¸c mÊy, céng víi h¹n h¸n nÆng vµ cung thõa trªn thÞ trêng thÕ giíi, tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã lµ sù tr¾c nghiÖm nghiªm kh¾c víi s¶n xuÊt cµ phª ë T©y Nguyªn. Trong khi nh÷ng hé trång cµ phª cïng víi nh÷ng c©y trång kh¸c, cã vèn lín, l¹i ®îc Nhµ níc hç trî, cã nhiÒu diÖn tÝch thÝch hîp víi cµ phª, tuy chÞu tæn thÊt lín vÒ thu nhËp, nhng cã thÓ vît qua ®îc thêi kú khñng ho¶ng th× nh÷ng hé n«ng d©n s¶n xuÊt nhá, ®éc canh, ë nh÷ng vïng kÐm thÝch nghi bÞ lo¹i ra khái cuéc ch¬i, c«ng nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, nhng l¹i kh«ng thÓ quay trë l¹i m« h×nh s¶n xuÊt tù cung tù cÊp tríc ®©y.Trong khi c¸c hé kh¸ chñ ®éng ph¸ cµ phª, tríc hÕt lµ cµ phª rÉy th× c¸c hé trung b×nh vµ nghÌo cè g¾ng cÇm cù vµ bÞ ®éng bu«ng xu«i, tõ gi¶m bãn ph©n sang bá tíi níc, råi xoay sang trång c©y ng¾n ngµy ®Ó tù tóc l¬ng thùc.
Nh×n chung, so víi c¸c c©y trång kh¸c, cµ phª ®îc hëng nh÷ng chÝnh s¸ch th¬ng m¹i th«ng tho¸ng c¶ trong vµ ngoµi níc. GÇn mêi n¨m ph¸t triÓn m¹nh cµ phª, ngêi Thîng ®· nÕm tr¶i nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n, c¶ “khæ tËn vµ cam lai” víi sù th¨ng trÇm cña cµ phª. Thùc sù, tù do ho¸ th¬ng m¹i ®· t¹o nªn mét "c¬n sèc lín" cho T©y nguyªn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ m«i trêng, Trong sè ngêi thua, ngêi nghÌo ph¶i g¸nh chÞu nÆng nÒ nhÊt.
Trong t¬ng lai, kÕt qu¶ cña tù do ho¸ th¬ng m¹i vÒ cµ phª sÏ kh«ng thÓ hiÖn trùc tiÕp ë sù thay ®æi vÒ thuÕ vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®èi víi mÆt hµng nµy mµ sÏ t¸c ®éng gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch vÜ m« ®èi víi c¸c vËt t ®Çu vµo cho s¶n xuÊt (ph©n, thuèc, nhiªn liÖu, gièng v.v...) vµ c¸c n«ng s¶n kh¸c cã thÓ ®îc xen canh hoÆc thay thÕ c©y cµ phª (tiªu, ®iÒu, ca cao, b«ng, c©y ¨n qu¶, c©y l¬ng thùc, cao su v.v...). ThÞ trêng cµ phª thÕ giíi sÏ tiÕp tôc dao ®éng. Nh÷ng mÆt tèt vµ mÆt xÊu cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i sÏ tiÕp tôc thÓ hiÖn.
Nh÷ng nç lùc kh¾c phôc t¸c ®éng tiªu cùc cña nã kh«ng chØ tËp trung vµo b¶n th©n chÝnh s¸ch ®èi víi c©y cµ phª vµ b¶n th©n vïng T©y Nguyªn mµ cßn c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, nh÷ng chÝnh s¸ch cã t¸c ®éng gi¸n tiÕp. Trong lóc ph¹m vi cña nghiªn cøu nµy kh«ng cho phÐp bao qu¸t tÊt c¶ c¸c ¶nh hëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña di d©n, qu¶n lý ®Êt ®ai, hîp t¸c gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi lµm th¬ng m¹i, th× cã mét ®iÒu qu¸ râ lµ nh÷ng ngêi nghÌo - nh÷ng nhãm ngêi dÔ bÞ tæn th¬ng nhÊt - ®îc hëng lîi Ýt nhÊt tõ qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i nhng l¹i chÞu thiÖt thßi nÆng nÒ nhÊt tõ nh÷ng ph¶n t¸c dông nµy. CÇn ph¶i ho¹ch ®Þnh mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch ®Ó b¶o vÖ hä khái nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña tù do hãa th¬ng m¹i. NÕu viÖc nµy kh«ng ®îc ®Æt ra mét c¸ch nghiªm tóc th× thµnh qu¶ cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i sÏ bÞ ®e däa.
KhuyÕn nghÞ
C¸c khuyÕn nghÞ chÝnh
Trong khu«n khæ nghiªn cøu nµy, chóng t«i ®Ò ra bèn khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch chÝnh.
Thø nhÊt, c¶i thiÖn hÖ thèng th«ng tin thÞ trêng. TÊt c¶ c¸c m¾t xÝch trong “chuçi thÞ trêng” cµ phª, nhÊt lµ nh÷ng ngêi nghÌo cÇn ®îc th«ng tin kÞp thêi (vÒ gi¸ cµ phª vµ gi¸ c¸c n«ng-l©m s¶n kh¸c, c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt, v.v.)th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng kh¸c nhau vµ th«ng qua céng ®ång cña hä. CÇn cã thªm nghiªn cøu ®Ó n¾m ®îc yªu cÇu th«ng tin cña n«ng d©n.
Thø hai, gi¶m bít diÖn tÝch trång cµ phª. Thu hÑp diÖn tÝch s¶n xuÊt, nhÊt lµ diÖn tÝch cµ phª vèi ë §¨k L¨k lµ vÊn ®Ò cùc kú quan träng. T×nh tr¹ng cung vît cÇu trong nhiÒu n¨m qua lµ do diÖn tÝch trång cµ phª ë ViÖt Nam nãi chung, vµ ë §¨k L¨k, nãi riªng lµ qu¸ lín.
TiÕn hµnh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ tù nhiªn, vµ yªu cÇu sinh häc cña c¸c c¬ cÊu c©y trång kh¸c (§¨k L¨k ®· tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu nµy phèi hîp víi ViÖn KhuyÕn n«ng) nh»m x¸c ®Þnh sè diÖn tÝch vµ sè khu vùc cÇn ®iÒu chØnh.
§èi víi c¸c vïng ®Êt hîp víi c©y cµ phª, tiÕp tôc vµ t¨ng cêng s¶n xuÊt cµ phª. VÒ l©u dµi, ë c¸c vïng nµy, cµ phª vÉn lµ c©y chñ lùc, lµ mét nguån thu nhËp quan träng. Bá canh t¸c sÏ lµm c¹n kiÖt lîng cung øng cµ phª mét khi gi¸ l¹i nhÝch lªn.
§èi víi c¸c vïng ®Êt kh«ng hîp víi c©y cµ phª, gi¶m s¶n xuÊt cµ phª vµ ®a d¹ng hãa c©y trång. Kh«ng nªn duy tr× c¸c trang tr¹i kÐm hiÖu qu¶, dµnh quü ®Êt ®ã cho c¸c c©y trång kh¸c ®Ó c¶i thiÖn thu nhËp cho ngêi nghÌo.
Thø ba, ®a d¹ng hãa s¶n xuÊt c¶ ë vïng chuyªn canh cµ phª lÉn vïng sÏ chuyÓn dÞch vµ c¬ cÊu l¹i s¶n xuÊt.
ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng kh«ng nªn ¸p ®Æt c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt mµ nªn nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c¸c lo¹i c©y trång, th«ng tin réng r·i cho n«ng d©n vÒ kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ khuyÕn khÝch hä tù ra quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh s¶n xuÊt. Tr¸nh kh«ng chØ lËp kÕ ho¹ch vµ khuyÕn nghÞ, nhng còng kh«ng nªn hç trî trùc tiÕp v× dÔ ph¸t sinh t©m lý û l¹i.
Lµm tèt ph©n tÝch cung cÇu thÞ trêng, kÓ c¶ thÞ trêng trong vµ ngoµi níc ®Ó n«ng d©n cã c¬ së tÝnh to¸n, ph©n tÝch c¸c nguån lùc vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña cµ phª ë c¸c vïng nµy, híng cho hä thÊy cã hay kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®Ó ®a d¹ng hãa c©y trång, vËt nu«i, nh c©y ng¾n ngµy, c©y c«ng nghiÖp, gia sóc vµ nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c.
Cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng vµ t vÊn ®Ó hç trî n«ng d©n quyÕt ®Þnh c©y g×, con g× vµ kü thuËt ®i kÌm còng nh c¸c ho¹t ®éng t¨ng thu nhËp kh¸c nh ch¨n bß, nu«i ong, v. v.
Thùc thi c¸c chÝnh s¸ch hç trî nh gi¶m thuÕ n«ng nghiÖp hoÆc bá thuÕ.
Gióp n«ng d©n ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt
Nghiªn cøu cung-cÇu thÞ trêng
§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña ®Êt
X¸c ®Þnh ®Þa ®IÓm vµ qui m« s¶n xuÊt thÝch hîp
Th«ng tin cho n«ng d©n vÒ:
ThÞ trêng
Kh¶ n¨ng thÝch nghi s¶n xuÊt
C¸c biÖn ph¸p s¶n xuÊt míi
Ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch hç trî:
KhuyÕn khÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu
TÝn dông vµ ®Çu t cho ®a d¹ng ho¸
C¸c dÞch vô khuyÕn n«ng, tiÕp thÞ
X©y dùng c¸c tæ chøc s¶n xuÊt
Thø t, thùc thi chÝnh s¸ch t¹m tr÷ cµ phª. ChÝnh s¸ch t¹m tr÷ sÏ gióp chÝnh phñ æn ®Þnh ®îc gi¸ thÞ trêng trong níc. Thi hµnh mét chÝnh s¸ch nh vËy ®ßi hái mét sè ho¹t ®éng nh mua cµ phª trùc tiÕp tõ n«ng d©n, hoÆc khuyÕn khÝch c¸c hÖ thèng thu mua vµ chÕ biÕn ®Þa ph¬ng mua dù tr÷, thiÕt lËp mét hÖ thèng kho cã dung lîng thÝch hîp víi ngêi s¶n xuÊt, vµ t¨ng cêng hîp t¸c quèc tÕ (më c¸c cuéc ®µm ph¸n víi c¸c níc s¶n xuÊt lín ®Ó tiªu huû cµ phª chÊt lîng thÊp hoÆc t¹m thêi nhËp kho). §Çu n¨m 2002, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· phª duyÖt HiÖp ®Þnh Cµ phª Quèc tÕ 2001 mµ ViÖt Nam tham gia ký ngµy 22/8/2001. Theo ®ã, ViÖt nam cam kÕt thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch chung vÒ ®iÒu tiÕt th¬ng m¹i cµ phª quèc tÕ cña HiÖp ®Þnh. C¸c doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam cã thÓ ®îc hëng mét sè u ®·i vÒ thuÕ suÊt vµ tiªu thô cµ phª t¹i thÞ trêng nh÷ng níc thµnh viªn cña HiÖp ®Þnh, ®îc hç trî kü thuËt n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm.
T¨ng cêng hç trî n«ng d©n
Ngoµi bèn kiÕn nghÞ trªn, cÇn cã thªm mét sè biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch kh¸c ®Ó hç trî ngêi s¶n xuÊt ë c¸c ch©n ®Êt kh«ng hîp víi c©y cµ phª chuyÓn ®æi s¶n xuÊt, thu hÑp diÖn tÝch cµ phª vèi vµ ph¸t triÓn c¸c nguån thu nhËp kh¸c; ®ång thêi khuyÕn khÝch nh÷ng vïng hîp thæ nhìng t¨ng cêng s¶n xuÊt cµ phª cho dï gi¸ ®ang ë møc thÊp.
§Çu t nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, tËp trung vµo ViÖn nghiªn cøu cµ phª vµ nh÷ng tiÕn bé c«ng nghÖ lµm t¨ng n¨ng suÊt, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, vµ t¨ng chÊt lîng cµ phª.
C¶i thiÖn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng
TËp trung kinh phÝ khuyÕn n«ng cho vïng khã kh¨n, vïng s©u, miÒn nói
§¶m b¶o cã c¸n bé khuyÕn n«ng ho¹t ®éng t¹i c¬ së víi thï lao tho¶ ®¸ng vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc thuËn lîi.
Ph¸t triÓn khuyÕn n«ng tù nguyÖn, lÊy n«ng d©n nghÌo ë c¸c céng ®ång lµm ®èi tîng chÝnh ®Ó phôc vô.
G¾n c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng víi viÖc cung cÊp th«ng tin thÞ trêng vµ tÝn dông. C¸n bé khuyÕn n«ng cÇn hîp t¸c víi c¸n bé tÝn dông ®Ó gióp n«ng d©n ph¸t triÓn ®Ò nghÞ dù ¸n tiÕp cËn c¸c nguån vèn, thùc thi c¸c c«ng nghÖ míi vµ trång c¸c gièng c©y míi. VÊn ®Ò lµ khuyÕn n«ng tríc hay tÝn dông tríc? HiÖn nay ®ang cãt×nh tr¹ng lìng nan trong hîp t¸c gi÷a c¸n bé khuyÕn n«ng vµ c¸n bé tÝn dông ë §ak Lak. Mét héi viªn Héi phô n÷ ë Ea Pok, C Mgar cho biÕt, “c¸n bé tÝn dông ph¶i lµm chuång heo, chuång bß tríc th× míi ®îc vay ch¨n nu«i. Nhng n«ng d©n chóng t«i muèn ch¾c ch¾n ®îc tÝn dông ®·, råi míi quyÕt ®Þnh lµm chuång.”
Gióp ®ì phô n÷ tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng ®Ó hä cã tiÕng nãi khi tham gia quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i cã hiÓu biÕt c«ng nghÖ.
ThiÕt lËp c¸c mèi liªn hÖ gi÷a n«ng d©n, c¸n bé khuyÕn n«ng, c¸n bé nghiªn cøu vµ huÊn luyÖn.
Ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p luËn khuyÕn n«ng phï hîp víi ngêi Thîng, kÕt hîp c«ng nghÖ míi víi lèi canh t¸c truyÒn thèng.
C¶i thiÖn dÞch vô tÝn dông
T¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n ®îc xo¸ nî, gi·n nî ®Ó tiÕp tôc ®îc vay ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nhÊt lµ ®Ó mua gièng míi vµ øng dông c«ng nghÖ míi
G¾n tÝn dông víi khuyÕn n«ng; g¾n cho vay víi hç trî kü thuËt qu¶n lý vèn vµ øng dông c«ng nghÖ.
H×nh thµnh c¸c tæ tÝn dông g¾n víi c¸c tæ chøc nh©n d©n nh Héi phô n÷, Héi n«ng d©n.
§¶m b¶o c¸c chi phÝ cÇn thiÕt cung cÊp tÝn dông cho ngêi nghÌo thay v× trî cÊp l·i suÊt cho vay.
KhuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc tÝn dông kh¸c nh th«ng qua Héi hoÆc h×nh thøc tÝn chÊp.
X¸c ®Þnh ngay c¸c khu vùc thÝch nghi víi cµ phª nh huyÖn C Mgar dùa trªn nghiªn cøu khoa häc vµ thùc nghiÖm vÒ thæ nhìng. Tõ ®ã, ng©n hµng vµ c¸c nhµ ®Çu t tËp trung tÝn dông vµ c¸c ho¹t ®éng hç trî cho nh÷ng miÒn ®Êt nµy;
T¨ng kh¶ n¨ng tr¶ nî cho n«ng d©n b»ng c¸ch thùc thi c¸c chÝnh s¸ch nh cho phÐp chuyÓn dÞch c©y trång, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng kh«ng thÝch hîp víi cµ phª, vµ cung cÊp thªm mét sè kho¶n vay nhá ®Ó tån t¹i;
Ho·n hoÆc bá h¼n thuÕ n«ng nghiÖp tån tÝch tríc cuèi n¨m 2000 cho c¸c hé nghÌo vµ hé ngêi Thîng ®Ó hä tiÕp cËn ®îc víi nh÷ng kho¶n vay míi;
Ph¸t triÓn c¸c nhãm tÝn dông ®Ó khuyÕn khÝch vµ cè vÊn cho n«ng d©n vÒ tiÕt kiÖm vµ quyÕt ®Þnh vÒ ®Çu t s¶n xuÊt;
Tæ chøc c¸c nhãm x©y dùng n¨ng lùc vµ huÊn luyÖn s¶n xuÊt cho ngêi nghÌo vµ ngêi Thîng nh mét bé phËn cña viÖc cung cÊp tÝn dông ®Ó ®Çu t s¶n xuÊt cña hä thùc sù n©ng cao ®îc thu nhËp, cho phÐp hä hoµn ®îc vèn vay.
Hç trî c¸c tæ chøc s¶n xuÊt
KhuyÕn khÝch n«ng d©n ph¸t triÓn c¸c nhãm hîp t¸c s¶n xuÊt ®Ó t¬ng trî nhau vÒ c«ng nghÖ, tÝn dông, tiÕp thÞ, v.v.
T¨ng cêng h×nh thøc ký hîp ®ång gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ mua b¸n;
KhuyÕch tr¬ng vai trß cña c¸c hiÖp héi s¶n phÈm ®Ó b¶o ®¶m sù thèng nhÊt vÒ chÊt lîng, gi¸ c¶, th¬ng hiÖu, v.v.
Söa ®æi vµ bæ sung chÝnh s¸ch ruéng ®Êt
Rµ so¸t l¹i quü ®Êt rÊt lín thuéc quyÒn kiÓm so¸t cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (DNNN). Sè ®Êt DNNN kh«ng sö dông ®Õn hoÆc sö dông kÐm hiÖu qu¶ cÇn ®îc ph©n bæ cho ngêi s¶n xuÊt th«ng qua c¸c hîp ®ång hoÆc chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt cho nh©n d©n ®Þa ph¬ng;
Giao sè rõng vµ ®Êt c»n cçi kh«ng thuËn lîi s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp cho c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng kiÓm so¸t theo tËp tôc vµ truyÒn thèng cña hä;
Chøng thùc vµ hîp ®ång cho thuª tÊt c¶ sè ®Êt n«ng nghiÖp thuËn lîi, thu hót ®Çu t tõ tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ;
KiÓm tra vµ bæ sung c¸c chÝnh s¸ch sö dông ®Êt;
§Çu t vµo thuû lîi nhá vµ c¸c ®Çu vµo cÇn thiÕt kh¸c nh»m më réng quü ®Êt vµ n©ng cao chÊt lîng ®Êt, nhÊt lµ ë c¸c vïng nói cao.
T¨ng søc c¹nh tranh
Mét sè chÝnh s¸ch vµ hµnh ®éng cÇn tiÕn hµnh ®Ó c¶i thiÖn vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn thÞ trêng cµ phª thÕ giíi.
Më réng thÞ trêng. CÇn tiÕn hµnh viÖc ph©n tÝch cung cÇu mét sè s¶n phÈm cña thÞ trêng trong níc vµ thÕ giíi. T¨ng cêng n¨ng lùc cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. Còng cÇn chó ý thóc ®Èy tiÕp thÞ nh÷ng ngêi tiªu dïng trong níc vµ t¨ng thu nhËp cña hä ®Ó ph¸t triÓn mét thÞ trêng néi ®Þa lµnh m¹nh. §Æc biÖt chó ý thÞ trêng Trung Quèc. CÇn thiÕt lËp thÞ trêng kú h¹n vµ quü b¶o hiÓm gi¸ c¶.
N©ng gi¸ trÞ gia t¨ng cña cµ phª
N©ng chÊt lîng cña cµ phª chÕ biÕn vµ ph¸t triÓn th¬ng m¹i cµ phª chÕ biÕn;
KhuyÕn khÝch øng dông c«ng nghÖ chÕ biÕn ít b»ng c¸c chÝnh s¸ch tÝn dông thuËn tiÖn, ¸p dông chÕ ®é hîp ®ång gi÷a ngêi trång trät vµ ngêi chÕ biÕn, vµ x©y dùng hoÆc më réng c¸c vên cµ phª chÕ biÕn ít;
T¨ng cêng sù hîp t¸c gi÷a ngêi trång cµ phª (nhÊt lµ ngêi Thîng) vµ ngêi chÕ biÕn/xuÊt khÈu.
N©ng cao nhËn thøc vÒ c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. NÕu ViÖt Nam vÉn tiÕp tôc quan hÖ mua b¸n víi c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia th× cÇn ph¶i hiÓu nhu c©ï cña hä vµ biÖn ph¸p kinh doanh cña hä ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng ®îc trªn thÞ trêng cµ phª quèc tÕ.
T¨ng n¨ng suÊt
KhuyÕn khÝch sö dông c¸c gièng míi cña nh÷ng nhµ cung cÊp ®Æc biÖt vµ hç trî viÖc thay thÕ tõng bãc viÖc dïng h¹t b»ng kü thuËt ghÐp trong trång trät cµ phª vèi.
øng dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, nh bãn ph©n mét c¸ch khoa häc, t¹o s©y bãng r©m, thuû lîi, qu¶n lý tæng hîp phßng trõ s©u bÖnh, v.v.;
TiÕt gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt. Nh÷ng ph¬ng ph¸p tíi tiªu khoa häc nh tíi phun, tíi nhá giät cã thÓ giópgi¶m thêi gian tíi vµ t¨ng hiÖu qu¶. §ång thêi còng gióp lµm c©n b»ng sinh th¸i.
§iÒu chØnh tû gi¸ ngo¹i hèi nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam
TiÕp tôc ®Êu tranh gi¶m nghÌo
Cuèi cïng, mét sè chÝnh s¸ch vµ hµnh ®éng cÇn ®îc tiÕn hµnh ®Ó tiÕp tôc c¶i thiÖn ®êi sèng cña c¸c hé trong vïng trång cµ phª, nhÊt lµ víi ngêi nghÌo, vµ nh÷ng vïng d©n c cã mËt ®é qu¸ cao (nh mét sè vïng nói phÝa b¾c vµ miÒn trung), lµ nguån cña nh÷ng cuéc di d©n µo ¹t ®Õn T©y Nguyªn.
H¹n chÕ nh÷ng bÊt tr¾c cña th¬ng m¹i tù do
Hç trî mét hÖ thèng th«ng tin thÞ trêng ®Ó cung cÊp tin tøc chÝnh x¸c vµ kÞp thêi cho nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ kinh doanh nhá th«ng qua TV, m¸y thu thanh, ®iÖn tho¹i vµ c¸c ph¬ng tiÖn kh¸c;
Hç trî n«ng d©n tiÕp tôc s¶n xuÊt ngay c¶ thêi kú gi¸ thÊp (kÕt hîp víi c¸c biÖn ph¸p nh h¹ gi¸ thµnh, n©ng cao chÊt lîng vµ b¶o ®¶m ®îc søc c¹nh tranh vÒ l©u dµi);
KhuyÕn khÝch n«ng d©n ¸p dông c«ng nghÖ vµ c¸c gièng míi;
Cung cÊp tÝn dông ®Ó t¹o thªm thu nhËp;
C¶i thiÖn ch¨n nu«i;
C¶i thiÖn c¸c m« h×nh canh t¸c vµ xen canh ë c¸c ®Æc khu n«ng nghiÖp xuÊt khÈu;
Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý rñi ro ®îc c¸c níc c¹nh tranh sö dông nh sö dông thÞ trêng kú h¹n vµ quü b¶o hiÓm quèc tÕ;
T¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng cña c¸c hîp t¸c x·, c¸c hiÖp héi cña n«ng d©n, doanh nh©n vµ nh÷ng ngêi chÕ biÕn (nhng vÉn b¶o ®¶m tù qu¶n cña n«ng d©n) ®Ó nh÷ng bÊt tr¾c cña thÞ trêng ®îc chia sÎ qua hîp ®ång:
Kh¶o s¸t c¸c lo¹i h×nh vµ møc ®é hîp t¸c gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt cµ phª (nhÊt lµ nh÷ng n«ng d©n ngêi Thîng), ngêi chÕ biÕn vµ c¸c nhµ xuÊt khÈu;
Ph¸t triÓn c¸c chÝnh s¸ch u ®·i cho c¸c doanh nghiÖp ®Çu t vµo chÕ biÕn vµ x©y dùng c¸c khu chÕ biÕn;
Du nhËp nh÷ng kü thuËt míi vµ cung øng tríc nh÷ng ®Çu vµo (ph©n bãn vµ dÇu) th«ng qua c¸c doanh nghiÖp, dÞch vô khuyÕn n«ng, c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch vµ c¸c tæ chøc ®Þa ph¬ng;
Xóc tiÕn m¹nh mÏ th¬ng m¹i. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ký hîp ®ång víi n«ng d©n, cÇn gi¶i ®¸p c©u hái “ai ký víi c¸c doanh nghiÖp”. C¸c c¬ quan chñ chèt nh Vô xóc tiÕn th¬ng m¹i, Bé Th¬ng m¹i, Ch¬ng tr×nh xóc tiÕn th¬ng m¹i cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ nh÷ng c¬ quan kh¸c cÇn:
Giíi thiÖu cµ phª ViÖt Nam víi c¸c thÞ trêng míi (nh Trung Quèc vµ Nga);
B¶o ®¶m tiªu chuÈn chÊt lîng ®ång nhÊt;
Thùc hiÖn ®¨ng ký th¬ng hiÖu;
C¶i thiÖn b¶o hiÓm x· héi vµ ph¸t triÓn c«ng t¸c céng ®ång nh»m b¶o vÖ ngêi nghÌo vµ nh÷ng ngêi dÔ bÞ tæn th¬ng tríc nh÷ng va ®Ëp cña thÞ trêng.
C¶i thiÖn gi¸o dôc
TËp trung ®Çu t t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc ë c¸c vïng khã kh¨n (trêng, líp, s¸ch vë, gi¸o viªn v.v.) B¶o ®¶m ph¸t huy t¸c dông cña hç trî: ë c¸c vïng kh¶o s¸t, phÇn lín c¸c gia ®×nh nghÌo cßn cha biÕt dïng 4 mÐt v¶i chÝnh phñ tÆng, ®¬n gi¶n v× cha cã tiÒn ®Ó tr¶ c«ng may, nhng l¹i kh«ng muèn b¸n quµ cña chÝnh phñ;
Gi¶m hoÆc bá häc phÝ vµ nh÷ng kho¶n ®ãng gãp x©y dùng trêng së;
X©y dùng mét quü nhá trÝch tõ quü xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo T©y Nguyªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ csë h¹ tÇng gi¸o gôc vµ gióp ®ì gi¸o viªn.
Hç trî phô n÷ ngêi d©n téc thiÓu sè
Cñng cè vµ t¨ng cêng c¸c chi nh¸nh Héi Phô n÷ (hiÖn tæ chøc láng lÎo vµ ®ang ho¹t ®éng chiÕu lÖ ë nhiÒu x· trong diÖn®iÒu tra);
T¨ng cêng sù hç trî cña ChÝnh phñ, c¸c ng©n hµng, vµ c¸n bé khuyÕn n«ng cho Héi Phô n÷ ®Ó tæ chøc c¸c nhãm tiÕt kiÖm vµ tÝn dông ®Ó cung cÊp nh÷ng kho¶n vay nhá 1-2 triÖu ®ång nh»m ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng t¨ng thu nhËp nh nu«i gµ, ch¨n lîn, trång rau vµ nu«i cÊy nÊm;
N©ng cao kiÕn thøc vµ kü n¨ng cho phô n÷ trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt nhá hé gia ®×nh nh nu«i gµ, ch¨n lîn, trång rau vµ nu«i cÊy nÊm;
Hç trî trÎ em ®Õn trêng vµ ng¨n chÆn viÖc bá häc.
T¨ng cêng sù tham gia cña ®Þa ph¬ng. C¸c chÝnh s¸ch dµi h¹n cÇn tËp trung vµo viÖc n©ng cao n¨ng lùc vµ t¨ng cêng sù tham gia cña nh©n d©n vµo viÖc n©ng cao møc sèng, thay v× thô ®éng chê ®îi nh cña mét sè ngêi.
Ph¸t triÓn mét c¬ chÕ chia sÎ lîi nhuËn gi÷a ngêi mua b¸n vµ ngêi s¶n xuÊt ®Ó t¨ng thu nhËp vµ n©ng cao møc sèng cña nh÷ng ngêi trång cµ phª.
Tµi liÖu tham kh¶o
Bé NN & PTNT vµ IFPRI, “Lùa chän chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ch¨n nu«i nh»m n©ng cao vµ ®a d¹ng ho¸ thu nhËp ë ViÖt Nam - Nh÷ng khuyÕn nghÞ vµ kÕt qu¶ ban ®Çu”, 2000.
Ch¬ng tr×nh nghiªn cøu ViÖt Nam - Hµ Lan, “Héi th¶o nghiªn cøu gi¶m nghÌo ë n«ng th«n tõ c¸ch tiÕp cËn vi m«”, (2002).
DANIDA vµ Uû ban nh©n d©n tØnh §¨k L¨k, “B¸o c¸o vÒ ®a d¹ng ho¸ c©y trång vµ nghiªn cøu thÞ trêng n«ng s¶n” (6/2001)
Harrigan, J., Loader R., vµ Thirtle C. “ChÝnh s¸ch gi¸ n«ng s¶n: chÝnh phñ vµ thÞ trêng” (Agricultural price policy: government and the market) FAO, 1992.
HiÖp héi Cµ phª §øc, CÈm nang cµ phª, 1997.
John Nash/Bryan Lewin, “Lùc lîng ®Æc nhiÖm vÒ qu¶n lý bÊt tr¾c trong n«ng s¶n hµng hãa ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn” (International Task Force on Commodity Risk Management in Developing Countries), World Bank, 2002
NguyÔn Quang Thô, “Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng cµ phª xuÊt khÈu”, T¹p chÝ kinh tÕ n«ng nghiÖp, sè 11/1999.
NguyÔn ThÕ Nh·, “Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt Nam lý luËn, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”, Tr êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, 2000.
NguyÔn V¨n ¸ng, “Kinh tÕ trang tr¹i ë §¨k L¨k”, T¹p chÝ kinh tÕ n«ng nghiÖp, sè 5/2000.
Phan Quèc Sñng, “Kü thuËt trång, ch¨m sãc, chÕ biÕn cµ phª”, NXB N«ng nghiÖp, 1995.
Tæng côc H¶i quan, “BiÓu thuÕ XuÊt - NhËp khÈu vµ thuÕ Gi¸ trÞ gia t¨ng hµng nhËp khÈu”, Nhµ xuÊt b¶n Tµi chÝnh, 1999
Tæng côc thèng kª - “Niªn gi¸m thèng kª 2000”, Hµ néi, 2001
Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, 15/5/2002
Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt nam, TËp san Kinh tÕ ViÖt nam & ThÕ giíi 2000-2001, Hµ néi, 2001
Phô lôc: §Þa bµn nghiªn cøu
Dak Lak
Dak Lak Province
T×nh h×nh nghÌo ®ãi
Theo sè liÖu ®iÒu tra n¨m 2001 cña Së Lao ®éng Th¬ng binh X· héi tØnh §¾k L¾k, hiÖn tr¹ng nghÌo ®ãi thêi ®iÓm 31/5/2001 (theo chuÈn míi) t¹i 3 huyÖn nh sau:
T×nh h×nh nghÌo ®ãi
Tæng sè hé
Sè hé nghÌo
Tû lÖ hé nghÌo
C M’Gar
26.826
5.712
21,29%
Bu«n §«n
9.330
3.084
33,05%
L¨k
8.682
4.764
54,87%
Toµn tØnh
369.714
94.477
25,55%
Nguyªn nh©n nghÌo ®ãi:
ThiÕu kinh nghiÖm lµm ¨n
ThiÕu lao ®éng
ThiÕu vèn
ThiÕu ®Êt s¶n xuÊt
Cã ngêi m¾c tÖ n¹n x· héi, lêi lao ®éng
Tai n¹n, rñi ro
Cã ngêi èm ®au, tµn tËt, giµ c¶
§«ng ngêi ¨n theo
NghÒ nghiÖp
C M’Gar
247
57
2032
1031
33
40
338
303
-
Bu«n §«n
180
326
1472
858
12
12
101
118
12
L¨k
423
221
1961
992
39
55
239
316
8
Toµn tØnh
6401
3.991
47.805
21.604
515
988
6.480
6.898
801
Nguyªn nh©n ®ãi nghÌo chñ yÕu theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lµ thiÕu vèn vµ thiÕu ®Êt s¶n xuÊt (t×nh tr¹ng nµy cµng nÆng nÒ h¬n so víi lÇn ®iÒu tra c¸c n¨m tríc). Mét ®Æc ®iÓm cña t×nh h×nh ®ãi nghÌo t¹i tØnh §¾k L¾k lµ sè hé míi r¬i vµo diÖn hé nghÌo theo chuÈn míi rÊt cao (trong tæng sè 94.477 hé nghÌo n¨m 2001 cã ®Õn 63.310 hé míi r¬i vµo diÖn hé nghÌo do sù ®iÒu chØnh t¨ng chuÈn nghÌo; tû lÖ hé nghÌo theo chuÈn cò cña §¾k L¾k n¨m 2000 chØ cã 8,69%). Cã thÓ thÊy, cã mét sè lîng lín hé "ngÊp nghÐ" ngìng nghÌo rÊt dÔ bÞ r¬i vµo vßng nghÌo do nh÷ng rñi ro vÒ gi¸ c¶, thêi tiÕt, èm ®au vµ thÊt b¸t trong s¶n xuÊt.
1. HuyÖn C MGar
§©y lµ huyÖn cã diÖn tÝch trång cµ phª lín nhÊt trong tØnh (41.569,6 ha) vµ còng lµ huyÖn cã ®êi sèng kh¸ nhÊt trong c¸c huyÖn cña tØnh thêi cµ phª cã gi¸. HuyÖn cã 13 x· vµ hai thÞ trÊn (Ea P«k vµ Qu¶ng Phó), c¸ch thµnh phè Bu«n Ma Thuét 12km vÒ phÝa B¾c. HuyÖn cã hai x· thuéc ch¬ng tr×nh 135.
Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña huyÖn lµ 82.500 ha. Trong ®ã, diÖn tÝch ®Êt gieo trång c¸c lo¹i c©y chiÕm 70,7% (58.343 ha). DiÖn tÝch lóa kho¶ng 2.799 ha. Trong tæng sè 26.826 hé, cã kho¶ng 25% lµ ngêi £ §ª. Ngoµi ra cßn cã c¸c hé d©n téc M¸n, Tµy, Nïng, H¸n ë phÝa B¾c di c vµo.
X· Ea P«k
Tæng sè cã 13 bu«n lµng, ngêi d©n téc chiÕm 25%. Trong ®ã, chÝn bu«n lµng thuéc sù qu¶n lý cña C«ng ty Cµ phª Ea P«k (tríc ®©y lµ N«ng trêng thÞ trÊn Ea P«k). DiÖn tÝch ®Êt trung b×nh 1,4 ha/hé ®ång bµo d©n téc vµ 0,8 ha/hé ngêi Kinh. PhÇn lín diÖn tÝch ®Êt cña x· ®îc trång c©y cµ phª. DiÖn tÝch lóa rÊt Ýt, chØ cã 194 ha (æn ®Þnh tõ nhiÒu n¨m nay, trong ®ã 154 ha lµm ®îc hai vô, 40 ha lµm mét vô ch¾c ¨n). Cø 10 hé th× míi cã mét hé cã ruéng. Ngoµi ra cßn cã cao su, b«ng (kho¶ng 100 ha) vµ c¸c lo¹i c©y trång kh¸c.
HiÖn nay, do gi¸ cµ phª xuèng thÊp nªn ngêi d©n ®· chÆt bá kho¶ng 60-70 ha cµ phª. Nh÷ng vên cµ phª bÞ ph¸ thêng ë vïng kh«ng cã ®iÒu kiÖn vÒ nhæ nhìng, canh t¸c kh«ng tèt, n¨ng suÊt thÊp. Vïng thuËn lîi th× vÉn cßn trång. DiÖn tÝch cµ phª ph¸ bá ®ang ®îc thay thÕ b»ng c¸c c©y ng¾n ngµy nh b¾p lai, ®Ëu, rau mµu, b«ng, c©y ¨n tr¸i.…
Ba bu«n ®îc chän lµm ®Þa bµn kh¶o s¸t lµ: Bu«n Pèk (bu«n kh¸ nhÊt, cã diÖn tÝch lóa níc, cµ phª, cã dù ¸n DANIDA, do ®Þa ph¬ng qu¶n lý); Bu«n Ea Sut vµ Bu«n Lang (lµ hai bu«n trung b×nh, do C«ng ty Ea P«k qu¶n lý). ë ®©y kh«ng cã bu«n thuéc vïng III.
2. HuyÖn Bu«n §«n
Lµ mét huyÖn gi¸p biªn giíi, phÝa ®«ng gi¸p C M’Gar, phÝa t©y gi¸p Campuchia, phÝa b¾c gi¸p huyÖn Ea Sóp, n»m c¸ch Thµnh phè Bu«n Ma Thuét kho¶ng 20 km vÒ phÝa t©y b¾c. HuyÖn cã b¶y x· (mét x· míi t¸ch n¨m 2001), 77 bu«n lµng (trong ®ã t¸m bu«n thuéc vïng III). Tæng sè cã 9.776 hé, 53.000 ngêi gåm 17 d©n téc kh¸c nhau. Trong ®ã d©n téc t¹i chç lµ 13.000 ngêi (2.500 hé)
HuyÖn thuéc diÖn nghÌo, cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lín (141.247 ha), riªng mét x· Kr«ng Na cã diÖn tÝch xÊp xØ tØnh Th¸i B×nh. §Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp rÊt thiÕu vµ chÊt lîng ®Êt xÊu, khÝ hËu kh¾c nghiÖt. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp chØ chiÕm cha ®Õn 10% diÖn tÝch tù nhiªn (12.368 ha). HuyÖn cã diÖn tÝch cµ phª 3.500 ha. Cµ phª ®îc trång chñ yÕu ë ba x· c¸nh Nam t¸ch ra tõ Thµnh phè Bu«n Ma Thuét (trong ®ã cã x· Ea Nu«l).
Ngoµi cµ phª, huyÖn cßn cã tiÒm n¨ng vÒ du lÞch. C«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn cha ph¸t triÓn. Ch¬ng tr×nh 135 ®ang ®îc thùc hiÖn ë x· Kr«ng Na tõ 3 n¨m nay.
X· Ea Nu«l
Tõ n¨m 1996 - 2000, x· chØ cã kho¶ng 180 hé nghÌo, trong ®ã cã chÝn hé thiÕu ®ãi vµ ®Õn n¨m 2000 chØ cßn 36 hé. Do ¶nh hëng cña gi¸ cµ phª vµ sau khi ®iÒu tra l¹i theo chuÈn nghÌo míi, sè hé nghÌo n¨m 2001 ®· t¨ng lªn kh¸ cao. Toµn x· hiÖn cã 379 hé ®ãi nghÌo (theo chuÈn míi) trong tæng sè 2.145 hé.
DiÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña x· lµ 6.575 ha. Trong ®ã ®Êt canh t¸c chiÕm 62.4% (4.100 ha). DiÖn tÝch cµ phª hiÖn nay cña x· chØ cßn l¹i 1.100 ha (tríc ®©y lµ 1.337 ha) do chÆt bá vµ chuyÓn ®æi c©y trång. Trong ®ã, diÖn tÝch cµ phª kinh doanh lµ 960 ha.
Ba bu«n lµng ®îc chän lµm ®Þa bµn kh¶o s¸t lµ Bu«n Niªng 1, Bu«n Niªng 2 (vïng ®ång bµo d©n téc) vµ Th«n Hoµ Nam 1 (th«n cña ngêi Kinh).
3. HuyÖn L¨k
HuyÖn cã tÊt c¶ t¸m x· vµ mét thÞ trÊn. §©y lµ huyÖn thuéc diÖn nghÌo nhÊt trong toµn tØnh, n»m c¸ch Thµnh phè Bu«n Ma Thuét vÒ phÝa ®«ng nam kho¶ng 40 km Toµn huyÖn cã n¨m x· vïng III, thuéc ch¬ng tr×nh 135. Ngêi d©n téc chiÕm kho¶ng 64%, trong ®ã trªn 80% lµ M¬ N«ng, cßn l¹i lµ £ §ª. C¶ hai d©n téc ®Òu theo chÕ ®é mÉu hÖ. Sè hé nghÌo chiÕm 54.87%, ®a sè lµ d©n téc thiÓu sè.
HuyÖn kh«ng n»m trong khu vùc quy ho¹ch cµ phª cña tØnh. C©y cµ phª ®îc trång ë ba x· cã ®Êt ®á bazan (trong ®ã cã §¨k Ph¬i). N«ng nghiÖp chñ yÕu lµ c©y lóa níc. §ång bµo d©n téc thiÓu sè còng cã c©y lóa níc nhng kÐm ph¸t triÓn. DiÖn tÝch lóa níc kho¶ng trªn 4.000 ha, cßn l¹i lµ diÖn tÝch c©y ng« lai.
X· §¨k Ph¬i
X· §¨k Ph¬i lµ x· vïng 3 cña huyÖn. X· cã 11 bu«n lµng, ®a sè lµ ngêi d©n téc t¹i chç. Theo sè liÖu cuèi n¨m 2001, toµn x· cã 792 hé, 4.430 khÈu, chñ yÕu lµ ngêi M¬ N«ng (90%). Cã mét bu«n (76 hé) lµ ngêi Cao B»ng di c ®Õn (®i vïng kinh tÕ míi).
Tr×nh ®é d©n trÝ ë ®©y cßn thÊp, cao nhÊt lµ häc ®Õn líp 9. NhiÒu ngêi cßn cha nãi ®îc tiÕng Kinh. Tæng diÖn tÝch ruéng níc lµ 200 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt trång ®îc hai vô chØ cã 70 ha (vô ®«ng xu©n) cßn l¹i 130 ha trång mét vô. §©y lµ x· cã nhiÒu ®Êt ®á bazan nhÊt nªn cµ phª ph¸t triÓn h¬n c¶.
Ba bu«n ®îc chän lµm ®Þa bµn kh¶o s¸t lµ Bu«n Paiar (89 hé, diÖn tÝch cµ phª 47ha); Bu«n §ung (61 hé, diÖn tÝch cµ phª 31.5 ha) vµ Bu«n Yª Yuk (diÖn tÝch cµ phª 45ha, gi¶m 2ha).
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Ảnh hưởng của thương mại cà phê toàn cầu đến người trồng cà phê tỉnh Đăk Lăk - Phân tích và khuyến nghị chính sách.doc
