Đề tài Các quy định của luật TTHS về bắt người trong tố tụng hình sự và đề xuất hướng hoàn thiện các quy định này

MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ Bắt người là một trong nhữn biện pháp ngăn chặn được quy định tại Chương VI, BLTTHS năm 2003. Việc bắt người luôn là vấn đề nhạy cảm trong đời sống chính trị - xã hội, bắt người đúng hay không đúng quy định của pháp luật, bắt oan sai có ảnh hưởng trực tiếp đến các quyền cơ bản của công dân, liên quan đến đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Việc bắt một số “đối tượng đặc biệt” về chính trị ở trong nước và các đối tượng là người nước ngoài còn ảnh hưởng đến chính sách đối nội và quan hệ đối ngoại của Nhà nước ta. Để làm rõ vấn đề này tôi đã chọn đề tài là các quy định của luật TTHS về bắt người trong tố tụng hình sự và đề xuất hướng hoàn thiện các quy định này. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CÁC QUY ĐỊNH CỦA LUẬT TTHS VỀ BẮT NGƯỜI Bắt người là biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự được áp dụng đối với bị can, bị cáo, người đang bị truy nã và trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang thì áp dụng cả đối với người chưa bị khởi tố về hình sự nhằm kịp thời ngăn chặn hành vi phạm tội của họ, ngăn ngừa họ trốn tránh pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra, truy tố xét xử và thi hành án hình sự. Bắt bị can, bị cáo để tạm giam Bắt bị can, bị cáo để tạm giam là bắt người đã bị khởi tố về hình sự hoặc người đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử để tạm giam nhằm ngăn chặn bị can, bị cáo tiếp tục phạm tội cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra truy tố xét xử và thi hành án hình sự. Bắt bị can, bị cáo để tạm giam được Luật TTHS năm 2003 quy định tại Điều 80: “1. Những người sau đây có quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam: a) Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và Viện kiểm sát quân sự các cấp; b) Chánh án, Phó Chánh án Toà án nhân dân và Toà án quân sự các cấp; c) Thẩm phán giữ chức vụ Chánh toà, Phó Chánh toà Tòa phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao; Hội đồng xét xử; d) Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp. Trong trường hợp này, lệnh bắt phải được Viện kiểm sát cùng cấp phê chuẩn trước khi thi hành. 2. Lệnh bắt phải ghi rõ ngày, tháng, năm, họ tên, chức vụ của người ra lệnh; họ tên, địa chỉ của người bị bắt và lý do bắt. Lệnh bắt phải có chữ ký của người ra lệnh và có đóng dấu. Người thi hành lệnh phải đọc lệnh, giải thích lệnh, quyền và nghĩa vụ của người bị bắt và phải lập biên bản về việc bắt. Khi tiến hành bắt người tại nơi người đó cư trú phải có đại diện chính quyền xã, phường, thị trấn và người láng giềng của người bị bắt chứng kiến. Khi tiến hành bắt người tại nơi người đó làm việc phải có đại diện cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc chứng kiến. Khi tiến hành bắt người tại nơi khác phải có sự chứng kiến của đại diện chính quyền xã, phường, thị trấn nơi tiến hành bắt người. 3. Không được bắt người vào ban đêm, trừ trường hợp bắt khẩn cấp, phạm tội quả tang hoặc bắt người đang bị truy nã quy định tại Điều 81 và Điều 82 của Bộ luật này”. - Đối tượng áp dụng và điều kiện áp dụng Theo quy định trên, Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành không quy định cụ thể việc bắt để tạm giam được áp dụng đối với bị can, bị cáo trong các trường hợp nào nhưng không phải mọi bị can, bị cáo đều có thể hoặc cần phải bắt để tạm giam mà chỉ bắt tạm giam đối với những bị can, bị cáo nào nếu thấy cần thiết. Ví dụ như: bị can, bị cáo phạm tội như gây nguy hại rất lớn hay đặc biệt lớn cho xã hội. Bị can, bị cáo phạm tội trong các trường hợp này thì việc bắt để tạm giam họ là cần thiết vì trước hết, các tội phạm trên pháp luật quy định xử lý rất nghiêm khắc do tính chất, mức độ nguy hiểm cao, mặt khác họ có thể trốn tránh gây khó khăn cho việc giải quyết vụ án. Thẩm quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam Về thẩm quyền ra lệnh bắt bị can, bị cáo để tạm giam, từng chủ thể có thẩm quyền ra lệnh bắt được xác đinh theo từng giai đoạn tố tụng cụ thể: Trong giai đoạn điều tra, việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam do Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra cùng cấp quyết định; Trong giai đoạn truy tố, việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam do Viện trưởng, Phó viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và Viện kiểm sát quân sự các cấp quyết định; Trong giai đoạn xét xử, việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam do Chánh án, Phó chánh án Tòa án nhân dân và Tòa án quân sự các cấp; Thẩm phán giữ chức vụ Chánh tòa, Phó Chánh tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao; Hội đồng xét xử quyết định. Về thủ tục bắt bị can bị cáo Thủ tục này được pháp luật quy đinh rất rõ tại khoản 2,3 Điều 80 Bộ luật TTHS. Việc quy định và thực hiện nghiêm chỉnh các quy định nêu trên về việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam vừa thể hiện sự nghiêm khắc của Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tội phạm vừa là sự tôn trọng các quyền cơ bản của công dân, tránh mọi tác động trái pháp luật tới các quyền này. Bắt người trong trường hợp khẩn cấp Bắt người trong trường hợp khẩn cấp là bắt người khi người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng nhằm ngăn chặn kịp thời hành vi phạm tội của họ hay bắt người sau khi thực hiện tội phạm mà người đó bỏ trốn, cản trở việc điều tra, khám phá tội phạm. Điều kiện áp dụng Khoản 1 Điều 81 BLTTHS năm 2003 quy định cụ thể ba trường hợp phạm tội bắt khẩn cấp sau đây: + Trường hợp thứ nhất, khi có căn cứ cho rằng người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Đây là trường hợp hành vi khách quan được quy định trong CTTP chưa xảy ra, mới được thể hiện ở những hành vi tạo ra những điều kiện vật chất hoặc tinh thần giúp cho việc thực hiện hành vi phạm tội có thể xảy ra và xảy ra thuận lợi, dễ dàng hơn. Áp dụng biện pháp ngăn chặn trong trường hợp này là để ngăn ngừa không cho tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng đang chuẩn bị được xảy ra, gây ra những hậu quả đặc biệt nghiêm trọng cho xã hội. Đối với những trường hợp chuẩn bị tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, thì không được bắt khẩn cấp, mà chỉ được áp dụng các biện pháp chủ động khác mang tính giáo dục, phòng ngừa, răn đe để tội phạm không xảy ra. + Trường hợp thứ hai, khi người bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt trông thấy và xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm mà xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn. Đây là trường hợp tội phạm đã xảy ra, nhưng người thực hiện tội phạm không bị bắt ngay. Sau một thời gian, người bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt trông thấy đã xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm. Nếu Cơ quan điều tra xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn thì ra lệnh bắt khẩn cấp. Những điểm xét thấy cần phải ngăn chặn người đó bỏ trốn thường là: Đang có hành động bỏ trốn; đang chuẩn bị bỏ trốn; không có nơi cư trú rõ ràng; có nơi cư trú nhưng ở quá xa; là đối tượng lưu manh, côn đồ, hung hãn; chưa xác định được nhân thân của người đó (căn cước lý lịch không rõ ràng). + Trường hợp thứ ba, khi thấy có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ của người bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó bỏ trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ. Qua hoạt động như khám chỗ ở, khám người, xem xét dấu vết trên thân thể, kiểm tra, kiểm soát hành chính…Cơ quan có thẩm quyền tìm thấy dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở của người bị nghi thực hiện tội phạm. Những dấu vết của tội phạm được tìm thấy có thể là những vật chứng như công cụ phương tiện phạm tội, đối tượng của tội phạm… cũng như dấu vết của tội phạm trên thân thể của người bị nghi thực hiện tội phạm. Việc tìm thấy dấu vết của một tội phạm chỉ đực coi là một điều kiện để bắt người khẩn cấp. Ngoài việc phát hiện dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở của người bị nghi thực hiện tội phạm, nếu cơ quan, người có thẩm quyền thấy cần ngăn chặn người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ, thì có thể áp dụng biện pháp ngăn chặn này. Căn cứ của việc ra quyết định bắt khẩn cấp nhằm ngăn chặn ngay việc người bị tình nghi thực hiện tội phạm bỏ trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ là những tài liệu, chứng cứ khẳng định người đó đã bộc lộ ý định bỏ trốn sau khi bị phát hiện có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở, không có nơi cư trú nhất định, thuộc loại lưu manh chuyên nghiệp, đang chuẩn bị tiêu hủy chứng cứ, làm giả chứng cứ… Thẩm quyền ra lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp Khoản 2 Điều 81 BLTT quy định những người sau đây có quyền ra lệnh bắt khẩn cấp: + Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp; + Người chỉ huy đơn vị quân đội độc lập cấp trung đoàn và tương đương; người chỉ huy đồn biên phòng ở hải đảo và biên giới; + Người chỉ huy tàu bay, tàu biển, khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng. Thủ tục bắt người trong trường hợp khẩn cấp Thủ tục bắt người trong trường hợp khẩn cấp về cơ bản cũng được BLTTHS quy định và áp dụng tương tự như thủ tục bắt bị can, bị cáo để tạm giam nhưng có một số điểm khác. + Thứ nhất, lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp không cần sự phê chuẩn của Viện kiểm sát cùng cấp trước khi thi hành. Quy đình này nhằm đảm bảo cho việc bắt đạt hiệu quả và kịp thời, đúng như tên gọi “khẩn cấp” của trường hợp bắt người này. Việc phải có phê chuẩn của Viện kiểm sát đối với lệnh bắt khẩn cấp trước khi thi hành sẽ là một sự trì hoãn làm mất đi tính chất cấp bách của trường hợp bắt người này. + Thứ hai, sau khi bắt người, việc bắt khẩn cấp phải được báo ngay cho Viện kiểm sát cùng cấp bằng văn bản kèm theo tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp để xét phê chuẩn. Viện kiểm sát phải giám sát chặt chẽ các căn cứ bắt khẩn cấp trước khi quyết định phê chuẩn hoặc không phê chuẩn lệnh bắt. Trường hợp cần thiết Viện kiểm sát phải trực tiếp gặp, hỏi người bị bắt. Nếu Viện kiểm sát không phê chuẩn thì phải trả tự do ngay cho người bị bắt (thời hạn xét phê chuẩn lệnh bắt khẩn cấp quy định cho viện kiểm sát là 12 giờ kể từ khi nhận được đề nghị phê chuẩn và tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp). + Thứ ba, trong trường hợp khẩn cấp được bắt người vào bất kỳ lúc nào, không kể ban ngày hay ban đêm. Từ đó, ta có thể thấy được tính chất cấp bách của việc ngăn chặn tội phạm, người phạm tội bỏ trốn, cản trở điều tra, khám phá tội phạm, Bộ luật TTHS năm 2003 cho phép bắt khẩn cấp vào bất cứ thời gian nào trong ngày. Bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã a, Bắt người phạm tội quả tang Bắt người phạm tội quả tang là bắt người khi người đó đang thực hiện tội phạm hoặc ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện hoặc bị đuổi bắt. Điều kiện áp dụng Điều 82 BLTTHS quy định những trường hợp phạm tội quả tang bao gồm: + Trường hợp thứ nhất, người đang thực hiện phạm tội thì bị phát hiện. Đây là trường hợp tội phạm đã được bắt đầu được thực hiện, đang diễn ra và chưa kết thúc trên thực tế, đang gây ra thiệt hại cho các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Việc người đang thực hiện tội phạm có bị phát hiện hay không tùy thuộc vào đặc điểm của cấu thành tội phạm, bối cảnh xảy ra tội phạm, khả năng, kiến thức, vị trí công tác của người phát giác sự kiện phạm tội. + Trường hợp hai, người ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện. Đây là trường hợp vừa kịp chạy trốn hoặc đang cất giấu công cụ, phương tiện, đang xóa những dấu vết của tội phạm trước khi chạy trốn thì bị phát hiện. Trong trường hợp người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm phát hiện ngay thì mặc dù không có vật chứng để lại cũng được coi là phạm tội quả tang. + Trường hợp ba, người ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị đuổi bắt. Đây là trường hợp người phạm tội đang thực hiện nên đã chạy trốn và bị đuổi bắt. Trong trường hợp này, việc đuổi bắt phải liền ngay sau khi chạt trốn thì mới có sơ sở xác định đúng người phạm tội tránh bắt nhầm phải người không thực hiện tội phạm. Thẩm quyền, thủ tục bắt người phạm tội quả tang Do tính cấp bách cần phải bắt ngay người phạm tội quả tang để kịp thời ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc hành vi trốn tránh pháp luật, cũng như để phát huy tính tích cực của nhân dân trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, thẩm quyền bắt người phạm tội quả tang được pháp luật tố tụng hình sự quy định cho bất kỳ người nào. Khoản 1 Điều 82 BLTTHS quy định : “Đối với người đang thực hiện tội phạm hoặc ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện hoặc đang bị đuổi bắt, cũng như người đang bị truy nã thì bất kỳ người nào cũng có quyền bắt và giải ngay đến cơ quan Công an, Viện kiểm sát hoặc Uỷ ban nhân dân nơi gần nhất. Các cơ quan này phải lập biên bản và giải ngay người bị bắt đến cơ quan Điều tra có thẩm quyền”. Việc bắt người phạm tội quả tang không cần lệnh của cá nhân hoặc cơ quan, tổ chức nào. Nhằm đảm bảo an toàn cho những người tham gia bắt người phạm tội quả tang, khoản 2 Điều 82 BLTTHS quy định: “Khi bắt người phạm tội quả tang hoặc người đang bị truy nã thì người nào cũng có quyền tước vũ khí, hung khí của người bị bắt”. b, Bắt người đang bị truy nã Người đang bị truy nã là người đã thực hiện hành vi phạm tội, đang trốn tránh việc điều tra, truy tố, xét xử thi hành án và bị lùng bắt ráo riết theo quy định truy nã của Cơ quan điều tra được thông báo trên các phương tiện truyền thông đại chúng, niêm yết công khai tại trụ sở chính quyền xã, phường, thị trấn và các nơi công cộng. Trong thực tế việc ngăn chặn ngay người đang bị truy nã trốn tránh pháp luật cũng mang tính chất cấp bách như đối với việc ngăn chặn người phạm tội quả tang nên BLTTHS quy định thẩm quyền, thủ tục bắt người đang bị truy nã cũng được áp dụng như bắt người phạm tội quả tang. Các điều, 83, 84, 85 BLTTHS quy định về những việc cần làm ngay sau khi bắt nhoặc nhận người bị bắt, về biên bản bắt người và thông báo về việc bắt. Đây là những quy định chung cho việc bắt người trong tất cả các trường hợp: bắt bị can, bị cáo để tạm giam, bắt người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người phạm tội quả tang và người đang bị truy nã. Điều 83. Những việc cần làm ngay sau khi bắt hoặc nhận người bị bắt Sau khi bắt hoặc nhận người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, Cơ quan điều tra phải lấy lời khai ngay và trong thời hạn 24 giờ phải ra quyết định tạm giữ hoặc trả tự do cho người bị bắt. Đối với người bị truy nã thì sau khi lấy lời khai, Cơ quan điều tra nhận người bị bắt phải thông báo ngay cho cơ quan đã ra quyết định truy nã để đến nhận người bị bắt. Sau khi nhận người bị bắt, cơ quan đã ra quyết định truy nã phải ra ngay quyết định đình nã. Trong trường hợp xét thấy cơ quan đã ra quyết định truy nã không thể đến nhận ngay người bị bắt thì sau khi lấy lời khai, Cơ quan điều tra nhận người bị bắt phải ra ngay quyết định tạm giữ và thông báo ngay cho cơ quan đã ra quyết định truy nã biết. Sau khi nhận được thông báo, cơ quan đã ra quyết định truy nã có thẩm quyền bắt để tạm giam phải ra ngay lệnh tạm giam và gửi lệnh tạm giam đã được Viện kiểm sát cùng cấp phê chuẩn cho Cơ quan điều tra nhận người bị bắt. Sau khi nhận được lệnh tạm giam, Cơ quan điều tra nhận người bị bắt có trách nhiệm giải ngay người đó đến trại tạm giam nơi gần nhất. Điều 84. Biên bản về việc bắt người Người thi hành lệnh bắt trong mọi trường hợp đều phải lập biên bản. Biên bản phải ghi rõ ngày, giờ, tháng, năm, địa điểm bắt, nơi lập biên bản; những việc đã làm, tình hình diễn biến trong khi thi hành lệnh bắt, những đồ vật, tài liệu bị tạm giữ và những khiếu nại của người bị bắt. Biên bản phải được đọc cho người bị bắt và những người chứng kiến nghe. Người bị bắt, người thi hành lệnh bắt và người chứng kiến phải cùng ký tên vào biên bản, nếu ai có ý kiến khác hoặc không đồng ý với nội dung biên bản thì có quyền ghi vào biên bản và ký tên. Việc tạm giữ đồ vật, tài liệu của người bị bắt phải được tiến hành theo quy định của Bộ luật này. Khi giao và nhận người bị bắt, hai bên giao và nhận phải lập biên bản. Ngoài những điểm đã quy định tại khoản 1 Điều này, biên bản giao nhận còn phải ghi rõ việc bàn giao các biên bản lấy lời khai, đồ vật, tài liệu đã thu thập được, tình trạng sức khoẻ của người bị bắt và mọi tình tiết xảy ra lúc giao nhận. Điều 85. Thông báo về việc bắt Người ra lệnh bắt, Cơ quan điều tra nhận người bị bắt phải thông báo ngay cho gia đình người đã bị bắt, chính quyền xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó cư trú hoặc làm việc biết. Nếu thông báo cản trở việc điều tra thì sau khi cản trở đó không còn nữa, người ra lệnh bắt, Cơ quan điều tra nhận người bị bắt phải thông báo ngay. 4. Bắt người chưa thành niên Theo quy định tại Điều 68 BLHS thì người chưa thành niên là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi. Thứ nhất, bắt bị can, bị cáo là người chưa thành niên phạm tội để tạm giam. Tức là sau khi có lệnh tạm giam hoặc quyết định của cơ quan hoặc người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Căn cứ bắt bị can, bị cáo là người chưa thành niên, ngoài quy định tại Điều 80 BLTTHS về những trường hợp chung bắt tạm giam bị can, bị cáo, BLTTHS đã quy định thêm về trường hợp bắt bị can, bị cáo là người chưa thành niên tại Điều 303. Điều kiện để bắt bị cáo là người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến 16 tuổi là: + Có lệnh bắt của người có thẩm quyền; + Người chưa thành niên bị bắt để tạm giam phải là bị can, bị cáo phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng. Điều kiện để bắt bị cáo là người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là: + Có lệnh của người có thẩm quyền; + Phạm tội nghiêm trọng do cố ý, tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Thứ hai, bắt người chưa thành niên trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang được quy định về điều kiện bắt giống như các điều kiện bắt người chưa thành niên là bị can bị cáo. HẠN CHẾ, VƯỚNG MẮC BẤT CẬP TRONG QUY ĐỊNH CỦA TTHS VỀ BẮT NGƯỜI. Hạn chế trong quy định của tố tụng hình sự về bắt người Trong BLTTHS Việt Nam năm 2003 đã quy định khá là chi tiết những trường hợp bắt người, những đối tượng bắt người. Trong những đối tượng đó, có những đối tượng phạm tội có những đặc điểm riêng, đặc biệt là về nhân thân như: Đại biểu quốc hội, Đại biểu hội đồng nhân dân, người nước ngoài phạm tội… lại chưa được BLTTHS đề cập đến trong khi đó các đối tượng này lại được quy định ở những văn bản pháp luật khác và các văn bản do cơ quan có thẩm quyền quy định. a, Đại biểu quốc hội Đại biểu quốc hội là đại biểu do nhân dân bầu nên, là thành viên đại diện cho cơ quan quyền lực nhà nước, nhằm đẳm bảo tốt việc thi hành Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của cơ quan quyền lực nhà nước trong đó có các cơ quan tiến hành tố tụng. Điều 99 Hiến pháp năm 1992 có quy định: “Không có sự đồng ý của Quốc hội và trong thời giam Quốc hội không họp, không có sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quố hội, thì không được bắt giam, truy tố đại biểu Quốc hội. Nếu vì phạm tội quả tang mà đại biểu Quốc hội bị tạm giam giữ, thì cơ quan tạm giữ phải lập tức báo cáo để Quốc hội hoặc Ủy ban Thường vụ Quốc hội xét và quyết định. Như vậy, việc bắt Đại biểu Quốc hội phải tuân theo các quy định trong Hiến pháp. Hơn nữa, tại Điều 58 Luật tổ chức quốc hội 20/12/2001 cũng có quy định: “Việc đề nghị bắt giam, truy tố, khám xét nơi ở và nơi làm việc của Đại biểu Quốc hội thuộc thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân tối cao”. b, Đại biểu hội đồng nhân dân các cấp Việc bắt đối với các đại biểu này phải tuân theo quy định tại Điều 44 Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân ngày 23/11/2003: “Trong thời gian Hội đồng nhân dân họp, nếu không được sự đồng ý của Chủ tọa kỳ họp thì không được bắt giữ đại biểu Hội đồng nhân dân. Nếu vì phạm tội quả tang hoặc trong trường hợp khẩn cấp mà đại biểu Hội đồng nhân dân bị tạm giữ thì cơ quan ra lệnh tạm giữ phải báo cáo ngay với Chủ tọa kỳ họp. Giữa hai kỳ họp Hội đồng nhân dân, nếu cơ quan nhà nước có thẩm quyền ra lệnh tạm giữ đại biểu Hội đồng nhân dân thì phải thông báo cho Chủ tịch Hội đồng nhân dân cùng cấp”. c, Các đối tượng khác Các đối tượng khác như: đảng viên; cán bộ, chiến sĩ Công an nhân dân; người có chức sắc trong các tôn giáo; người thủ lĩnh, người có danh tiếng, có uy tín lớn trong các dân tộc ít người; tri thức, nhân sĩ có tên tuổi, văn nghệ sĩ có tiếng tăm được trong nước và thế giới chú ý tới và người nước ngoài. Việc bắt những “đối tượng đặc biệt” này được quy định trong một số văn bản pháp luật của Nhà nước, văn bản của Đảng và Bộ Công an, như: Chỉ thị số 52-CT/TW ngày 16/3/2000 của Bộ Chính trị về phạm vi, trách nhiệm, quyền hạn giữa các cấp ủy Đảng với Đảng ủy Công an, Ban cán sự Đảng Viện Kiểm sát nhân dân, Ban cán sự Đảng Tòa án nhân dân trong công tác bảo vệ Đảng và xử lý tội phạm liên quan đến cán bộ, đảng viên; Hướng dẫn số 05-HD/NCTW ngày 15/01/2001 của Ban Nội chính Trung ương về sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xử lý tội phạm theo tinh thần chỉ thị số 52-CT/TW ngày 16/3/2000 của Bộ Chính trị về việc bắt giữ các đối tượng đặc biệt. Vì vậy chúng tôi thiết nghĩ cần phải ban hành văn bản hướng dẫn thống nhất, chi tiết việc bắt các đối tượng nêu trên cho phù hợp. Vướng mắc bất cập trong quy định của BLTTHS về bắt người Một là, việc bắt bị can, bị cáo để tạm giam được quy định tại Điều 80 BLTTHS, với tên gọi của chế định này là: “Bắt bị can, bị cáo để tạm giam”nên đã dẫn đến cách hiểu: “Bắt người là một biện pháp để thực hiện lệnh tạm giam”. Cách hiểu như vậy là không đúng bởi lẽ nếu coi “bắt bị can, bị cáo để tạm giam” là một biện pháp để thực hiện lệnh tạm giam thì việc cưỡng chế bị can, bị cáo thực hiện lệnh tạm giam dựa trên căn cứ pháp lý nào? Vì vậy xác định tên gọi của chế định này là “bắt tạm giam bị can, bị cáo”. Thực tế cho thấy việc bắt người bị kết án để thi hành bản án mà trước đó họ chưa bị tạm giam cũng gặp nhiều bất cập. Về hình thức lập pháp theo quy định tại Điều 80 BLTTHS đối với trường hợp bắt bị can, bị cáo để tạm giam chưa quy định căn cứ bắt cho trường hợp này và những trường hợp không bắt tạm giam. Đối chiếu với quy định về các trường hợp bắt khác quy định như vậy là chưa thống nhất. Hai là, về khoản 4 Điều 81 BLTTHS có quy định về thẩm quyền xét phê chuẩn lệnh bắt khẩn cấp thuộc về Viện Kiểm sát cùng cấp. Tuy nhiên, đối với trường hợp người có thẩm quyền ra lệnh bắt khẩn cấp là “Người chỉ huy đơn vị quân đội độc lập cấp trung đoàn và tương đương; người chỉ huy đồn biên phòng ở hải đảo và biên giới” và “Người chỉ huy tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng” quy định tại điểm b, c khoản 2 Điều 81 của Bộ luật này” thì rất khó xác định được Viện Kiểm sát cùng cấp như khi tàu bay đang bay trên bầu trời, tàu biển đang ở ngoài biển... Ba là, khoản 2 Điều 82 BLTTHS chỉ quy định: “khi bắt người phạm tội quả tang hoặc người đang bị truy nã thì người nào cũng có quyền tước vũ khí, hung khí của người bị bắt”, trong khi trên thực tế nhiều trường hợp người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã thường có vũ khí và rất dễ chống trả ngay nếu bị bắt giữ. Nhưng lại không quy định quyền này một cách chính xác, chặt chẽ nên rất khó khuyến khích quần chúng nhân dân tích cực tham gia công tác đấu tranh phòng và chống tội phạm. Bốn là, cách quy định về bắt người chưa thành niên Nếu căn cứ vào quyết định tại khoản 1, 2 Điều 303 BLTTHS thì không thể bắt khẩn cấp người chưa thành niên phạm tội khi có căn cứ quy định tại các điểm b và c khoản 1 Điều 81 BLTTHS. Nếu như theo các quy định trên thì rất khó khăn cho việc điều tra vụ án. Quy định tại Điều 82 và Điều 303 có sự mâu thuẫn. Nếu phải có đủ căn cứ quy định tại Điều 303 BLTTHS thì quy định về việc bắt người chưa thành niên phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã sẽ mất đi ý nghĩa kịp thời phát hiện và xử lý tội phạm. Năm là, đối với những quy định bắt người nước ngoài. Khi tiến hành bắt khẩn cấp hoặc bắt bị can để tạm giam đối với họ phải tuân theo theo quy định của luật Tố tụng hình sự như: đọc và giải thích lệnh bắt, hoạt động này thường phải có người phiên dịch. Khi thi hành lệnh bắt khẩn cấp cũng rất khó thực hiện, vì trường hợp bắt này mang cấp tính cấp bách, người phiên dịch của ta còn ít, khả năng ngoại ngữ của lực lượng tiến hành bắt còn hạn chế. Vì vậy, vấn đề đọc lệnh; giải thích quyền và nghĩa vụ của người bị bắt chỉ mang tính hình thức, đối tượng bị bắt không hiểu được họ có quyền và nghĩa vụ gì khi tham gia Tố tụng hình sự. Hai là, Điều 24 BLTTHS cho phép người tham gia tố tụng được quyền dùng tiếng nói và chữ viết của dân tộc mình, vì thế một số đối tượng người nước ngoài đã lợi dụng điểm này, dù biết tiếng Anh nhưng họ vẫn cứ dùng ngôn ngữ bản địa giao dịch với cơ quan điều tra. Người phiên dịch của nước ta chủ yếu dùng tiếng Anh, Nga, Pháp, Trung Quốc; các thứ tiếng khác như: Thái Lan, Pakistan, Iran, Nigieria, Ghana, Congo… rất ít người phiên dịch. Khi không giao dịch được thì khó khăn cho việc thu thập tài liệu, chứng cứ ban đầu để bắt người phạm tội. Có trường hợp quần chúng bắt người nước ngoài phạm tội quả tang giao cho cơ quan Công an, do bất đồng ngôn ngữ nên cơ quan Công an không lấy lời khai, thu thập tài liệu chứng cứ để chứng minh tội phạm, khi hết thời hạn tạm giữ thì phải trả tự do cho họ. Như vậy, trường hợp này đã để lọt tội phạm, ảnh hưởng tới hiệu quả của công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Ba là, để bắt người theo quyết định truy nã có kết quả thì trong quyết định này phải có đủ những thông tin về đối tượng bị bắt, thực tế nhiều quyết định truy nã người nước ngoài phạm tội lại thiếu những thông tin cần thiết. Khi có quyết định truy nã người nước ngoài phạm tội thì cơ quan có thẩm quyền phải báo cáo ngay cho Văn phòng Interpol để phối hợp truy bắt. Công an các tỉnh, thành phải xác định được đầy đủ các thông tin cần thiết về đặc điểm nhân thân, đặc điểm dạng người, quốc tịch của người bị bắt và báo ngay cho Văn phòng Interpol để phối hợp truy bắt đối tượng, đồng thời phải báo ngay cho phòng Quản lý xuất nhập cảnh không làm thủ tục xuất cảnh với các đối tượng trên và ra thông báo truy nã toàn quốc để mọi người phát hiện bắt giữ phục vụ cho yêu cầu giải quyết vụ án. HƯỚNG HOÀN THIỆN Để biện pháp bắt người ngày càng chặt chẽ hơn và thiết thực hơn, đảm bảo công tác phòng, chống tội phạm kịp thời, chúng tôi xin đưa ra một số hướng hoàn thiện như sau: Cần xác định lại tên gọi của chế định “bắt bị can, bị cáo để tạm giam thành” là “bắt tạm giam bị can, bị cáo Bổ sung quy định này vào Điều 80 BLTTHS như: “ Bắt tạm giam có thể được áp dụng đối với bị can, bị cáo trong trường hợp: Bị can, bị cáo phạm tội đặc biệt nghiêm trọng; phạm tội rất nghiêm trọng; bị can, bị cáo phạm tội nghiêm trọng, phạm tội ít nghiêm trọng mà BLHS quy định hình phạt tù trên hai năm và có căn cứ cho rằng người đó có thể trốn hoặc cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội” và “đối với bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới ba mươi sáu tháng tuổi, là người già yếu, người bị bệnh nặng mà nơi cư trú rõ ràng thì không tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ những trường hợp: Bị can, bị cáo bỏ trốn và bị bắt theo lệnh truy nã; bị can, bị cáo được áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng tiếp tục phạm tội hoặc cố ý gây cản trở nghiêm trọng đến việc điều tra, truy tố, xét xử;bị can, bị cáo phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia và có đủ căn cứ cho rằng nếu không tạm giam đối với họ thì sẽ gây nguy hại đến an ninh quốc gia”. Khoản 3 Điều 80 BLTTHS quy định “Không được bắt người vào ban đêm, trừ trường hợp bắt khẩn cấp, phạm tội quả tang hoặc bắt người đang bị truy nã quy định tại các Điều 81 và Điều 82 của Bộ luật này” theo cách quy định này có tính chất thừa nội dung nên bỏ cụm từ “trừ trường hợp bắt khẩn cấp, phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã” Quy định bổ sung trong khoản 4 Điều 81 với nội dung “đối với trường hợp quy định tại điểm b, c khoản 2 Điều luật này, thẩm quyền để xét phê chuẩn lệnh bắt khẩn cấp là Viện Kiểm sát nơi có sân bay hoặc bến cảng trở về đầu tiên hoặc nơi tàu bay, tàu biển đó được đăng ký” . Quy định điều 303 về bắt người chưa thành niên nên chỉnh sửa để phù hợp với công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trên thực tế. Quy định về bắt người nước ngoài + Quy định rõ hơn thủ tục xử lý đối với người được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao có phạm tội quả tang (ai lập biên bản phạm tội quả tang, ai thu giữ vật chứng, thủ tục tiến hành như nào?). Bộ Công an cần ban hành một quy trình quy định về: việc tiếp nhận tin báo về tội phạm có yếu tố nước ngoài, thủ tục xử lý và giải quyết các nguồn tin trên cho đến khi kết thúc hồ sơ, chuyển vụ án tới Viện Kiểm sát để đề nghị truy tố. Cần có quy định riêng, nới rộng hơn về thời gian kiểm tra, xác minh nguồn tin về tội phạm do người nước ngoài thực hiện. + Công an các địa phương cần tăng cường các biện pháp nghiệp vụ để quản lý tốt các đối tượng là người nước ngoài. Thực hiện tốt việc này giúp cho chúng ta quản lý được các đối tượng có biểu hiện phạm tội, bắt đối tượng theo quyết định truy nã đạt kết quả tốt. + Tăng cường khả năng ngoại ngữ cho cán bộ, chiến sĩ nhất là những cán bộ, chiến sĩ trực tiếp quản lý người nước ngoài, trực tiếp điều tra các vụ án do người nước ngoài thực hiện. Đối với các đối tượng có nhân thân đặc biệt thì pháp luật cần phải ban hành các văn bản kèm theo để những cơ quan có thẩm quyền thực hiện tốt công việc của mình và pháp luật có tính thống nhất cao hơn. KẾT THÚC VẤN ĐỀ Qua phân tích ở trên pháp luật quy định về bắt người còn nhiều hạn chế. Bắt người là biện pháp ngăn chặn nhưng nó có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người bị bắt và những người xung quanh. Vì thế pháp luật cần quy định cụ thể, rõ ràng và chặt chẽ hơn biện pháp này để đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn này, đồng thời tạo hành lang pháp lý cho các cơ quan áp dụng pháp luật thực thi một cách hiệu quả. TÀI LIỆU THAM KHẢO Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb. CAND, Hà Nội, 2007, 2008; Bộ luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2003; TS Trần Quang Tiệp, “Về tự do cá nhân và biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự”.NXB.Chính trị Quốc gia, Hà Nội.2005; Thạc sĩ Mai Bộ, TAQS trung ương: “Hoàn thiện các quy định của BLTTTHS về việc áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với người chưa thành niên phạm tội”. Tạp chí kiểm sát số 6/3-2007; Đèo Thị Thiết, Chuân bị bắt người trong điều tra hình sự. Khóa luận tốt nghiệp, Hà Nội – 2010;