Đề tài Đánh giá năng lực thể chế về quản lý rủi ro thiên tai ở Việt Nam

èng l¹i c¸c rñi ro ®· ®−îc biÕt vµ x©y dùng c¸c thñ tôc hoÆc lµ c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ph©n tÝch t¸c ®éng cho tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng quy ho¹ch ph¸t triÓn ®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n lµ rñi ro thiªn tai sÏ ®−îc tÝnh ®Õn trong tÊt c¶ c¸c tiªu chuÈn ®−îc ¸p dông cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng cña t− nh©n vµ cña nhµ n−íc. Mét vµi tiªu chuÈn trong sè nµy cã thÓ sÏ chØ ®¬n gi¶n lµ ph¶i x©y dùng c¸c danh s¸ch kiÓm tra. C¸c tiªu chuÈn kh¸c ®−îc x©y dùng ®Ó cã thÓ ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh dõng viÖc thùc hiÖn mét dù ¸n nµo ®ã nÕu nh− nã kh«ng ®¹t ®−îc c¸c tiªu chuÈn ®Ò ra. HÖ thèng hiÖn t¹i vµ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu ë ViÖt Nam: MÆc dï vÒ mÆt kü thuËt tÊt c¶ c¸c c¬ quan ®Òu cã tr¸ch nhiÖm phßng chèng ®èi víi c¸c lo¹i h×nh thiªn tai ®· biÕt, nh−ng c¸c nhiÖm vô vµ chøc n¨ng nµy kh«ng ®−îc quy ®Þnh râ rµng trong hÖ thèng luËt, vµ tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh th× rÊt Ýt, kh«ng cã sù ®iÒu phèi c¸c tr¸ch nhiÖm nµy. NÕu nh− c¬ quan nµo ®ã cã quyÒn h¹n th× còng kh«ng sö dông mÊy vµ c¸c c¬ quan kh«ng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm nµy. VÝ dô nh− Bé x©y dùng vÉn ch−a cã mét danh s¸ch kiÓm tra vÒ c¸c lo¹i tiªu chuÈn ®−îc sö dông ®Ó phª duyÖt c¸c dù ¸n mµ trong ®ã cã bao gåm c¶ c¸c tiªu chuÈn vµ thñ tôc vÒ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn h¹i ®−îc quy ®Þnh bëi nhiÒu c¬ quan b¶o vÖ vµ gi¸m s¸t kh¸c nhau. ViÖc nhËn thøc ®−îc vai trß cña c«ng t¸c c−ìng chÕ vµ gi¶i tr×nh cña Bé X©y dùng vµ c¸c bé/ngµnh kh¸c trong lÜnh vùc nµy cßn yÕu. Phô lôc E.2. m« t¶ c¸c mèi liªn hÖ hiÖn t¹i gi÷a c¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ c¸c rñi ro vÒ nh÷ng lo¹i h×nh thiªn tai ®· biÕt, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¬ quan víi c«ng chóng ®Ó phôc vô viÖc cung cÊp cho c«ng chóng c¸c th«ng tin vÒ gi¶m thiÓu tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng cña hä trong hÖ thèng cña ViÖt Nam. Phô lôc 3 chØ ra mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ vµ c¸c c¬ quan gi¸m s¸t, vai trß cña c¸c c¬ quan trong viÖc x©y dùng c¸c quy tr×nh thñ tôc vµ liÖu c¸c thñ tôc nµy cã thùc sù cã thÓ c−ìng chÕ tu©n thñ ®−îc ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho ng−êi d©n? Trong mét sè tr−êng hîp cßn t¹o nªn nh÷ng lç hæng. Cã thÓ cã c¸c c¬ quan thÈm quyÒn song cã lÏ thÈm quyÒn nµy cßn yÕu hoÆc lµ Ýt khi ®−îc sö dông. §iÒu 3, Ph¸p lÖnh Phßng chèng lôt b·o quy ®Þnh c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch phßng chèng vµ gi¶m nhÑ thiªn tai ph¶i ®−îc kÕt hîp chÆt chÏ trong c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ theo tõng vïng. Tuy nhiªn, ch−a cã thñ tôc nµo ®−îc sö dông nh»m phèi kÕt hîp c¸c mèi quan ng¹i vÒ c¸c lo¹i h×nh th¶m ho¹ kh¸c nhau trong c¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt. Tr¸ch nhiÖm cña c¸c bé/ngµnh còng ch−a ®−îc ph©n ®Þnh r¹ch rßi. VÝ dô c¬ quan khuyÕn n«ng trùc thuéc Bé NN&PTNT kh«ng thõa nhËn tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi viÖc gióp ng−êi n«ng d©n qu¶n lý rñi ro vÒ h¹n h¸n, nh−ng nhiÖm vô nµy l¹i cã tÝnh c¹nh tranh víi nhiÖm vô 58 chung cña c¸c c¬ quan nµy lµ thóc ®Èy t¨ng c−êng n¨ng suÊt ®Ó cã thÓ thu lîi trong thêi gian ng¾n. Mét sè lo¹i dÞch vô cung cÊp th«ng tin kh¸c hiÖn ®ang ®−îc t− nh©n ho¸ thay v× phæ biÕn miÔn phÝ. Quy tr×nh th«ng tin ®−îc m« t¶ trong Phô lôc 1 cña Th«ng t− 794/1998/TT-TCKTTV ban hµnh ngµy 24/8/1998 do Tæng côc KhÝ t−îng thuû v¨n tr−íc ®©y ban hµnh. Kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña th«ng tin ®èi víi ng−êi sö dông ®Ó tiÕn hµnh x¸c ®Þnh xem lo¹i th«ng tin nµo cã thÓ b¸n ®−îc vµ lo¹i th«ng tin nµo cã thÓ cung cÊp miÔn phÝ, vµ t¹i sao. 3.1.4. X©y dùng c¸c c¬ chÕ ®Çu t− c¸c nguån lùc mét c¸ch hîp lý nh»m gi¶m thiÓu kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn th−¬ng VÊn ®Ò: Mét khi quyÕt ®Þnh ®Çu t− cho c«ng t¸c gi¶m thiÓu kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn th−¬ng ®−îc ®−a ra ®em l¹i lîi Ých vÒ kinh tÕ, th× cÇn ph¶i ph©n bæ kinh phÝ thùc hiÖn dù ¸n mét c¸ch hîp lý trong c¸c ch−¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ ë c¸c cÊp kh¸c nhau cho c¶ khèi ChÝnh phñ vµ t− nh©n, nh− vËy tØ lÖ lîi Ých/tiÕt kiÖm sÏ ®−îc tÝch luü. HÖ thèng hiÖn t¹i ë ViÖt Nam vµ c¸c ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu: D−êng nh− kh«ng cã c¸c quy tr×nh tÝnh to¸n mét c¸ch hîp lý vÒ viÖc ®Çu t− kinh phÝ cho c¸c dù ¸n qu¶n lý rñi ro dùa theo nh÷ng nguy c¬ rñi ro cã tÝnh t−¬ng ®èi (m« t¶ trong phô lôc C), hay vÒ kh¶ n¨ng cña c¸c c¸ nh©n tiÕp cËn nguån vèn vay ®Ó ®Çu t− gi¶m nhÑ nh÷ng tæn thÊt trong t−¬ng lai nh− mét ho¹t ®éng t− nh©n. Mét sè ho¹t ®éng chi tiªu cña chÝnh phñ trong lÜnh vùc thiªn tai cã thÓ lµ qu¸ nhiÒu nÕu xÐt vÒ khÝa c¹nh lîi Ých mang l¹i so víi c¸c chi tiªu vµo môc ®Ých phßng chèng (vÝ dô nh− vÒ søc khoÎ), trong khi ®ã c¸c ho¹t ®éng kh¸c l¹i kh«ng ®−îc tµi trî ®ñ so víi nh÷ng lîi Ých kinh tÕ mµ c¸c ho¹t ®éng ®ã ®em l¹i ( vÝ dô: c¸c kho¶n vèn vay ®Ó x©y nhµ ë tèt h¬n, ®Çu t− mïa mµng) ®¬n gi¶n v× c¸ch suy nghÜ hiÖn nay lµ ph©n h¹ng chø kh«ng dùa vµo nh÷ng tÝnh to¸n thùc tÕ vÒ lîi Ých. VÝ dô b»ng c¸ch x¸c ®Þnh “thiªn tai” vµ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu khÈn cÊp, Bé Y TÕ quyÕt ®Þnh −u tiªn chi tiªu vµ ®¸p øng trªn c¬ së nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra tæn thÊt nhÊt ®Þnh chø kh«ng sö dông kh¶ n¨ng nguån vèn cña Bé mét c¸ch hîp lý ®Ó gi¶m tæng sè ng−êi chÕt hoÆc nhòng rñi ro vÒ søc khoÎ, hoÆc lµ thay ®æi nhËn thøc mµ cã thÓ lµm t¨ng nh÷ng nguy c¬ rñi ro. Trong tr−êng hîp nµy, cã thÓ cã qu¸ nhiÒu dù ¸n thiªn tai liªn quan ®Õn c¸c dù ¸n kh¸c mµ cã thÓ cã ¶nh h−ëng lín h¬n trong viÖc c¶i thiªn t×nh h×nh søc khoÎ chung hay b¶o vÖ tµi s¶n quèc gia. Bé y tÕ cã quan ®iÓm vÒ qu¶n lý rñi ro vµ cã thÓ b¸o ®éng víi c¸c nhµ ra chÝnh s¸ch vÒ nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra rñi ro cho søc khoÎ con ng−êi. Tuy nhiªn, Bé l¹i ch−a nghiªn cøu hoÆc ®Ò xuÊt c¸c dù ¸n gi¶m thiÓu rñi ro b»ng c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng nguyªn nh©n gèc rÔ cña vÊn ®Ò, hay lµ so s¸nh chi phÝ vµ lîi Ých cña c¸c dù ¸n kh¸c nhau trong lÜnh vùc qu¶n lý rñi ro thiªn tai. T−¬ng tù nh− thÕ, trong ph¹m vi chi tiªu qu¶n lý rñi ro thiªn tai, ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng còng ch−a hîp lý so víi nhu cÇu. NghÞ ®Þnh 50/CP cho phÐp c¸c ®Þa ph−¬ng cã thÓ huy ®éng nh©n d©n ®ãng gãp t−¬ng øng víi g¸i trÞ 1kg g¹o/ng−êi/n¨m (chØ phôc vô b¶o d−ìng ®ª ®iÒu vµ x©y dung vèn cøu trî khÈn cÊp b·o lôt). Còng cã ®ãng gãp vÒ lao ®éng cho c¸c c«ng tr×nh c«ng céng, nh−ng c¸c ®Þa ph−¬ng cã rÊt Ýt tiªu chuÈn ph©n c«ng lao ®éng. Kinh phÝ cÊp cho ®Þa ph−¬ng hiÖn cßn h¹n hÑp, muèn yªu cÇu thªm ph¶i tr×nh Trung −¬ng xem xÐt, vµ ph¶i phï hîp víi c¸c kho¶n môc ®· xÕp lo¹i chø kh«ng ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸ch ph©n tÝch chi phÝ lîi Ých hoÆc lµ ph¶i lµ mét phÇn cña ch−¬ng tr×nh thèng nhÊt cña chÝnh phñ. Møc ®Çu t− ë cÊp hé gia ®×nh, vèn vay ®Çu t− s¶n xuÊt kinh doanh trùc tiÕp th× cã s½n nh−ng vèn ®Çu t− ®Ó x©y nhµ ë an toµn h¬n th× kh«ng cã, ngay c¶ khi ®Çu t− vµo viÖc x©y nhµ tr¸nh lò cã thÓ mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cao h¬n. Bëi v× nguån vèn vay lµ ph©n lo¹i chø kh«ng dùa trªn ®¸nh gi¸ hîp lý (trªn c¬ së tÝnh to¸n lîi Ých kinh tÕ thùc tÕ tõ mét kho¶n ®Çu t−), Nh÷ng kho¶n ®Çu t− ®Ó phßng chèng vµ gi¶m nhÑ thiªn tai kiÓu nµy hiÖn vÉn ch−a ®−îc cÊp vèn ®óng møc. 59 3.2. ChuÈn bÞ vµ dù b¸o/ c¶nh b¸o ChuÈn bÞ vµ dù b¸o/ c¶nh b¸o: C¸c chøc n¨ng vÒ chuÈn bÞ phßng chèng thiªn tai còng gièng víi c¸c chøc n¨ng t−¬ng tù trong c¸c hÖ thèng kh¸c – lËp kÕ ho¹ch mét c¸ch hÖ thèng, quan tr¾c/gi¸m s¸t theo ph−¬ng ph¸p hîp lý, vµ thùc hiÖn truyÒn th«ng theo c¸ch thøc nµo ®ã ®Ó cã thÓ chuyÓn ho¸ c¸c ho¹t ®éng phßng chèng thµnh c¸c hµnh ®éng cô thÓ ngay khi cÇn thiÕt. C¸c hÖ thèng nµy cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ ng¾n gän nh− sau: • X©y dùng c¸c kÕ ho¹ch øng phã: MÆc dï c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch øng phã ®· ®−îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c cÊp trong hÖ thèng cña ViÖt Nam, nh−ng l¹i kh«ng cã tÝnh hÖ thèng ®èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i thiªn tai vµ vai trß cña c¸c uû ban kh¸c nhau trong viÖc lËp kÕ ho¹ch cho mét lo¹i thiªn tai cô thÓ nµo ®ã ®«i khi bÞ chång chÐo. D−êng nh− ch−a cã chøc n¨ng cô thÓ nµo ®−îc ph©n c«ng trong hÖ thèng nh»m vµo viÖc b¶o vÖ c¸c tµi s¶n chung hoÆc lµ gi¶m nhÑ thiÖt h¹i do thiªn tai. C¸c mèi quan t©m chØ ®−îc tËp trung −u tiªn vµo viÖc b¶o vÖ tøc th× sinh m¹ng con ng−êi; • Gi¸m s¸t vµ dù b¸o c¸c thiªn tai s¾p x¶y ra: HÖ thèng dù b¸o hiÖn t¹i cña ViÖt Nam nh×n chung tèt, gióp ng−êi sö dông cuèi cïng cã thÓ cã ®−îc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña hä. Tuy nhiªn, vÉn cßn thiÕu c¸c tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh trùc tiÕp ®−îc quy ®Þnh trong hÖ thèng, c¬ quan cã chøc n¨ng dù b¸o cña ChÝnh phñ vÉn cã vai trß ®éc quyÒn trong c¸c ho¹t ®éng dù b¸o t¹o nªn nguy c¬ g©y ra nh÷ng xung ®ét vÒ lîi Ých vµ cã thÓ dÉn ®Õn lµm gi¶m chÊt l−îng th«ng tin; vµ • Th«ng b¸o vÒ c¸c nguy c¬/hiÓm ho¹ s¾p x¶y ra: MÆc dï quy tr×nh th«ng b¸o vÒ c¸c nguy c¬/hiÓm ho¹ kh¸ ®Çy ®ñ, nh−ng tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh th× l¹i Ýt ®−îc ph©n c«ng trong hÖ thèng trao ®æi th«ng tin vµ Ýt cã c¸c biÖn ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l−îng th«ng tin hay gi¸ trÞ cña th«ng tin ®èi víi ng−êi sö dông th«ng tin (phÇn 3.2.3). 3.2.1. X©y dùng kÕ ho¹ch ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu vÒ søc khoÎ, b¶o vÖ tµi s¶n vµ gi¶m thiÖt h¹i VÊn ®Ò: ®Ó s½n sµng ®èi phã trong c¸c tr−êng hîp khÈn cÊp, céng ®ång cÇn cã nh÷ng kÕ ho¹ch s½n sµng vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ®ã mét c¸ch hiÖu qu¶, víi kh¶ n¨ng cã thÓ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu thuéc ba lÜnh vùc: b¶o vÖ søc kháe, b¶o vÖ tµi s¶n, vµ gi¶m nhÑ thiÖt h¹i. Nh÷ng hÖ thèng cã hiÖu qu¶ tÝnh to¸n ®−îc tÊt c¶ nh÷ng tæn thÊt cã thÓ x¶y ra khi cã thiªn tai, c¶ vÒ nh÷ng nguy c¬ tr−íc m¾t ®èi víi tÝnh m¹ng, tµi s¶n vµ nh÷ng ¶nh h−ëng l©u dµi vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn (nh− ¶nh h−ëng cña chÊn th−¬ng, vµ nh÷ng ¶nh h−ëng vÒ dinh d−ìng lµm cho søc khoÎ yÕu ®i khi cã thiªn tai do dÞch bÖnh vµ nh÷ng tæn th−¬ng vÒ søc khoÎ) vµ kh¶ n¨ng cu¶ céng ®ång vµ nh÷ng quan hÖ x· héi ®èi cíi nh÷ng ng−êi ®· bÞ mÊt nhµ cöa HÖ thèng hiÖn t¹i ë ViÖt nam vµ c¸c ®iÓm m¹nh,®iÓm yÕu: MÆc dï viÖc lËp kÕ ho¹ch ®Ó ®èi phã víi thiªn tai cã ë tÊt c¶ c¸c cÊp, viÖc lËp kÕ ho¹ch nµy ch−a thèng nhÊt cho tÊt c¶ c¸c lo¹i thiªn tai vµ ®«i khi bÞ chång chÐo ë c¸c uû ban kh¸c nhau cã vai trß cô thÓ trong viÖc lËp kÕ ho¹ch phßng chèng thiªn tai. Nç lùc chñ yÕu vÒ øng phã truíc hÕt tËp trung vµo viÖc b¶o vÖ tÝnh m¹ng con ng−êi. ViÖc t¨ng c−êng n¨ng lùc lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bé theo ngµnh däc vÒ nh÷ng lÜnh vùc cô thÓ. Tuy nhiªn, ch−a cã biÖn ph¸p râ rµng nµo ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn. ë ViÖt Nam, nh÷ng c¬ quan chñ chèt chÞu tr¸ch nhiÖm trong giai ®o¹n chuÈn bÞ khi cã nh÷ng tr−êng hîp khÈn cÊp x¶y ra ®Òu lµ c¬ quan trung −¬ng hoÆc thuéc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, nh− ®· ®−îc quy ®Þnh trong Ph¸p lÖnh vÒ t×nh tr¹ng khÈn cÊp. Quèc héi, ChÝnh phñ vµ Héi ®ång nh©n d©n vµ UBND tÊt c¶ c¸c cÊp lµ nh÷ng ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng trong viÖc b¶o vÖ an toµn tÝnh m¹ng cña c¸c c«ng d©n 60 ë cÊp céng ®ång, kh«ng cã Ban nµo cã tr¸ch nhiÖm chuÈn bÞ chung ngoµi hai Ban cã nhiÖm vô chuÈn bÞ ®èi víi hai lo¹i thiªn tai phæ biÕn nhÊt, ®ã lµ Ban ChØ ®¹o Phßng, chèng lôt, b·o Trung −¬ng vµ Ban chØ ®¹o Trung −¬ng Phßng ch¸y, Ch÷a ch¸y rõng. Theo kho¶n 1 §iÒu 25 Ph¸p lÖnh §ª ®iÒu n¨m 2000, Chñ tÞch Uû ban Nh©n d©n c¸c cÊp cã thÈm quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm tæ chøc s¬ t¸n d©n ë nh÷ng khu vùc cã rñi ro ®Ó ®¶m b¶o an toµn trong tr−êng hîp bÞ thiªn tai ®e do¹. Kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn ®ùoc lÊy tõ c¸c nguån vèn dù phßng cho c¸c tr−êng hîp khÈn cÊp cña ®Þa ph−¬ng.Trong tr−êng hîp v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña ®Þa ph−¬ng th× Chñ tÞch UBND tØnh còng cã thÓ ®Ò nghÞ ChÝnh phñ hç trî thªm. Trong qu¸ khø, theo yªu cÇu cña ChÝnh phñ còng cã nh÷ng ph©n tÝch s¬ bé vÒ vÒ chi phÝ-lîi Ých. VÝ dô nh− trong thêi kú chiÕn tranh, Bé Y TÕ kh«ng t×m c¸ch ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô khÈn cÊp ®Õn Hµ Néi v× ng−êi ta tÝnh to¸n r»ng kh«ng cã ®ñ nguån lùc ®Ó cã thÓ cã ¶nh h−ëng. HiÖn nay ®· cã nç lùc huy ®éng nguån lùc, tuy nhiªn hÖ thèng ®¸nh gi¸ chi phÝ-lîi Ých trong Bé ch−a ph¸t triÓn. Bé Y TÕ ®· cã kÕ ho¹ch ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu vÒ y tÕ trong c¸c tr−êng hîp khÈn cÊp. Bé c¨n cø vµo kÕ ho¹ch khÈn cÊp trong qu¸ khø ®Ó tÝnh to¸n chi phÝ cho hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai. Sau ®ã Bé tÝnh to¸n ph©n bæ dùa vµo sè ng−êi cã kh¶ n¨ng cã nguy c¬. Nh÷ng kÕ ho¹ch nµy th−êng hç trî ®Çu tiªn lµ cung cÊp tói thuèc gia ®×nh vµ khö trïng n−íc. Bé còng cã kÕ ho¹ch chÕ ngù dÞch bÖnh cho tõng vïng. Bé Y tÕ còng dù phßng thuèc men cho nh÷ng ®ît thiªn tai kÐo dµi vµ cã c¬ sè thuèc lµ 30.000 tói thuèc gia ®×nh ®Ó b¸n víi gi¸ thÊp hoÆc cÊp miÔn phÝ, vµ khuyÕn khÝch c¸c gia ®×nh chuÈn bÞ thuèc s½n sµng trong tr−êng hîp cã thiªn tai. 3.2.2. Dù b¸o rñi ro tr−íc m¾t VÊn ®Ò: YÕu tè c¬ b¶n ®Ó chuÈn bÞ lµ gi¸m s¸t vµ dù b¸o nh÷ng thiªn tai cã thÓ x¶y ra tr−íc m¾t cµng sím vµ cµng chÝnh x¸c cµng tèt, víi møc chi phÝ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc b»ng kh¶ n¨ng mang l¹i lîi Ých phßng chèng rñi ro. CÇn cã nh÷ng hÖ thèng chÞu tr¸ch nhiÖm ®¸nh gi¸ møc chi phÝ cho c«ng t¸c dù b¸o vµ hiÖu qu¶ mµ dù b¸o mang l¹i. HÖ thèng hiÖn nay ë ViÖn Nam ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu: HÖ thèng dù b¸o cña Quèc gia t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ hoµn chØnh, cã ®−îc th«ng tin thÝch hîp ®¸p øng yªu cÇu cña ng−êi sö dông. Tuy nhiªn, vÉn cßn thiÕu tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm trong hÖ thèng vµ c¬ quan dù b¸o cßn cã ®éc quyÒn th«ng b¸o rñi ro, do ®ã dÔ nÈy sinh m©u thuÉn lîi Ých dÉn ®Õn viÖc cã thÓ giam chÊt l−îng th«ng tin. Quy chÕ vÒ Dù b¸o b·o, lò lµ mét vÝ dô vÒ mét trong nh÷ng nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy gi¸m s¸t chñ chèt. Quy chÕ nµy ph©n c«ng chøc n¨ng “gi¸m s¸t, thu thËp vµ xö lý th«ng tin” th−êng xuyªn cho Tæng Côc KhÝ t−îng-Thuû v¨n. Sau khi s¸p nhËp Tæng côc KhÝ th−îng Thuû v¨n vµo Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan vÉn ch−a ®−îc söa l¹i. Tuy nhiªn, Quy chÕ còng t¹p trung nhiÖm vô trong ph¹m vi Tæng côc. B¸t cø ai muèn tham gia vµo “ho¹t ®éng dù b¸o” ®Òu ph¶i ®−îc Tæng côc “cho phÐp”. §iÒu nµy cã kh¶ n¨ng g©y ra m©u thuÉn vÒ lîi Ých vµ c¶n trë viÖc tiÕp nhËn th«ng tin bæ sung tõ bªn ngoµi cho Tæng côc, ®iÒu nµy kh«ng lµm cho Tæng côc trùc tiÕp chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi dù b¸o cña m×nh víi c«ng chóng. Quy chÕ yªu cÇu c¸c c¬ quan cÊp d−íi vµ c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng chuyÓn th«ng tin vÒ b·o, lôt chÝnh x¸c theo th«ng tin do Tæng côc cung cÊp. Tuy nhiªn, Quy chÕ nµy kh«ng quy ®Þnh mét tiªu chuÈn nµo vÒ th«ng tin hoÆc môc ®Ých sö dông th«ng tin. §iÒu nµy cho phÐp T«ng côc cã thÓ ®Æt ra tiªu chuÈn cho m×nh, ®éc quyÒn vÒ ho¹t ®éng thu thËp vµ xö lý th«ng tin. Kh«ng cã mét bé phËn gi¸m s¸t ®éc lËp nµo trong Tæng côc hay mét c¬ quan nµo cã kh¶ n¨ng lµm cho Tæng côc chÞu tr¸ch nhiÖm víi c«ng t¸c dù b¸o cña m×nh. Quy ®Þnh vÒ cÊp b¸o ®éng lò ë mét sè con s«ng kh«ng cßn phï hîp víi nh÷ng nguy c¬ thiÖt h¹i trªn thùc tÕ nh−ng l¹i chËm ®−îc söa ®æi). §iÒu nµy chøng tá vÊn ®Ò chung mµ Quy chÐ 61 ®−a ra kh«ng ®−îc quy ®Þnh cô thÓ. Râ rµng lµ quy chÕ quan träng h¬n viÖc ®¸p øng nh÷ng môc ®Ých b¶o vÖ nhÊt ®Þnh. §é tin cËy cña nh÷ng dù b¸o khÝ t−îng vµ thuû b¨n h¹n trung vµ h¹n dµi cßn thÊp. Dù b¸o vÒ lò quÐt vµ tè lèc ch−a thùc hiÖn ®−îc. Dù b¸o vÒ ®éng ®Êt l¹c hËu h¬n so víi c¸c n−íc trong khu vùc Mét sè ®Þa ph−¬ng ®· b−íc ®Çu biÕt khai th¸c th«ng tin dù b¸o khÝ t−îng-thuû v¨n tõ internet. Nh÷ng th«ng tin ®−îc khai th¸c theo kiÓu nµy th−êng kÞp thêi h¬n so víi viÖc ph¶i chê nhËn th«ng tin tõ Trung −¬ng chuyÓn xuèng theo ®−êng hµnh chÝnh. 3.2.3. TruyÒn th«ng vÒ nguy c¬ rñi ro VÊn ®Ò: Khi c¬ quan truyÒn th«ng nhËn ®−îc th«ng tin vÒ rñi ro cÇn ph¶i th«ng b¸o ngay cho nh÷ng nhãm ng−êi cã nguy c¬ dÏ bÞ tæn th−¬ng nhÊt. Th«ng tin cÇn ph¶i phæ biÕn nhanh vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt cho ng−êi sö dông th«ng tin (víi nh÷ng th«ng b¸o vµ t− vÊn cô thÓ cÇn ph¶i lµm g×). C¬ quan truyÒn th«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi ng−êi nhËn th«ng tin. HÖ thèng hiÖn nay ë ViÖt Nam c¸c ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu: Nh÷ng kªnh th«ng tin kh¸c nhau vÒ nh÷ng thiªn tai cô thÓ sÏ ®−îc tr×nh bµy trong phô lôc E.2. ViÖc gi¸m s¸t nguån th«ng tin vÒ nguy c¬ rñi ro thiªn tai, c¶ trªn ph−¬ng diÖn chuÈn bÞ vµ truyÒn th«ng lµ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ n−íc cña Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin (VHTT). Bé VHTT cã ®aÞ diÖn cña m×nh trong BC§PCLBTW. Tuy nhiªn, Bé ch−a cã biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ chi phÝ vµ lîi Ých cña th«ng tin vÒ phßng chèng vµ gi¶m nhÑ thiªn tai. Theo quy ®Þnh t¹i Ph¸p lªnh phßng chèng lôt b·o vµ NghÞ ®Þnh 32/CP, §µi TiÕng nãi ViÖt Nam vµ §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸t c¸c b¶n tin dù b¸o vµ c¶nh b¸o thiªn tai. Nhµ n−íc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña m×nh lµ ph¶i quan t©m ch¨m lo cho nh÷ng hé nghÌo (gåm c¶ nh÷ng hé ®¸nh c¸ b»ng thuyÒn nhá trªn biÓn) ®Ó gióp hä cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®−îc víi c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®Ó cã ®−îc c¸c th«ng tin dù b¸o/c¶nh b¸o thiªn tai vµ hä còng cã thÓ kªu gäi cÊp cøu khi cã nguy c¬ bÞ thiªn tai uy hiÕp. Nh÷ng nhãm ®èi t−îng nµy vÉn ®−îc coi lµ nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng nhÊt. 62 3.3. øng cøu vµ cøu trî C«ng t¸c øng cøu vµ cøu trî ë ViÖt Nam®−îc triÓn khai rÊt tèt, tuy nhiªn cßn mét sè vÊn ®Ò tån t¹i trong hÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh chung nh− ®−îc tæng hîp d−íi ®©y: • B¾t ®Çu x©y dùng c¸c hÖ thèng nh»m dù tÝnh c¸c nhu cÇu then chèt (b¶o vÖ tÝnh m¹ng vµ søc khoÎ, gi¶m thiÖt h¹i ph¶i g¸nh chÞu vµ b¶o vÖ tµi s¶n): MÆc dï nh×n bÒ ngoµi thÊy r»ng hÖ thèng nµy ®−îc qu¶n lý mét c¸ch hoµn h¶o, cã t«n ti trËt tù. Nh−ng mét sè chuyªn gia l¹i cã nhËn xÐt lµ hÖ thèng nµy chØ lµm viÖc tèt khi thiªn tai ®· thùc sù x¶y ra vµ c¸c m¾t xÝch trong quy tr×nh øng cøu ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ nh−ng vÉn thiÕu tÝnh s½n sµng trong viÖc ®¶m nhËn c¸c tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c lo¹i h×nh thiªn tai ®Õn nay ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ trong c¸c v¨n b¶n luËt ph¸p cô thÓ. VÝ dô nh− ®éng ®Êt ch¼ng h¹n, c«ng t¸c øng cøu ®èi víi c¸c trËn ®éng ®Êt hiÖn cßn kh¸ lóng tóng, bÞ ®éng. §iÒu nµy kh«ng ph¶n ¸nh sù thiÕu hôt vÒ luËt mµ ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong viÖc ph©n ®Þnh c¸c hµnh ®éng cô thÓ mét c¸ch hÖ thèng trong hÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh cña ChÝnh phñ mµ hiÖn ®ang tËp trung nhiÒu vµo ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm h¬n lµ ph©n c«ng nhiÖm vô vµ chøc n¨ng cÇn thiÕt quy ®Þnh vÒ nh÷ng tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh. • CÊp ng©n s¸ch vµ hç trî vÒ chuyªn m«n ®Ó ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu vÒ øng cøu kÞp thêi vµ hiÖu qu¶: MÆc dï hÖ thèng øng cøu nh×n tæng thÓ ®· thÊy phï hîp vÒ mÆt qu¶n lý hµnh chÝnh, nh−ng còng cã mét vµi quan s¸t viªn cã nhËn xÐt r»ng danh môc c¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt hiÖn ®ang ®−îc Héi Ch÷ thËp ®á ViÖt Nam chó ý nhiÒu h¬n vµo c¸c thiÖt h¹i vÒ c¬ së vËt chÊt cã tÝnh dµi h¹n h¬n lµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu tr−íc m¾t cña ng−êi d©n vµ b¶o vÖ tøc thêi c¸c tµi s¶n. 3.3.1. X©y dùng hÖ thèng ®¸nh gi¸ cho 3 lÜnh vùc cã nhu cÇu: M«i tr−êng lµnh m¹nh, Gi¶m nhÑ thiÖt h¹i vµ B¶o tån tµi s¶n VÊn ®Ò: Mét khi ‘th¶m ho¹’ x¶y ra, ChÝnh phñ cÇn c¸c hÖ thèng cã thÓ nhanh chãng ®¸nh gi¸ nhu cÇu vÒ y tÕ, gi¶m nhÑ thiÖt h¹i vµ b¶o tån tµi s¶n ®Ó cã thÓ quyÕt ®Þnh nhanh h−íng øng phã thÝch hîp cña ChÝnh phñ (liÖu cã ph¶i ban bè vÒ ‘th¶m ho¹’ hay ‘t×nh tr¹ng khÈn cÊp’ hoÆc chØ ®¬n gi¶n lµ vËn hµnh c¸c c¬ chÕ øng cøu nhÊt ®Þnh cña ChÝnh phñ) vµ c¸c ®¸nh gi¸ nµy cã thÓ gióp ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh hµnh ®éng. HÖ thèng hiÖn hµnh ë ViÖt Nam vµ c¸c ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu: T¹i c¸c cÊp ë ViÖt Nam ®Òu cã c¸c hÖ thèng dù phßng gióp øng phã ®ã lµ qu©n ®éi, c«ng an vµ c¸c ®¬n vÞ xung kÝch cña ®Þa ph−¬ng. Thñ t−íng ChÝnh phñ vµ Chñ tÞch UBND c¸c cÊp cã quyÒn ®−a ra quyÕt ®Þnh huy ®éng vµ ph©n bæ c¸c nguån lùc, tµi chÝnh vµ thiÕt bÞ trong tr−êng hîp cøu trî khÈn cÊp. Nh×n chung hÖ thèng nµy ®−îc qu¶n lý t−¬ng ®èi hoµn h¶o vµ c¸c chuyªn gia cho biÕt hÖ thèng ho¹t ®éng tèt t¹i nh÷ng n¬i mµ ®· x¸c ®Þnh ®−îc d©y chuyÒn ®èi phã th¶m häa. Tuy nhiªn vÉn thiÕu quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm hoÆc ch−a ph©n giao tr¸ch nhiÖm râ rµng liªn quan ®Õn lo¹i th¶m ho¹ ch−a ®−îc quy ®Þnh trong luËt nh− ®èi víi d¹ng thiªn tai ®éng ®Êt ch¼ng h¹n. Khi x¶y ra t×nh tr¹ng khÈn cÊp vÒ thiªn tai, Thñ t−íng ChÝnh phñ cã quyÒn huy ®éng qu©n ®éi vµ c¸c lùc l−îng kh¸c ®Ó ®èi phã, nh−ng tr×nh tù ban bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp ph¶i thùc hiÖn theo ®óng quy ®Þnh t¹i Ph¸p lÖnh vÒ T×nh tr¹ng KhÈn cÊp (Tr−íc tiªn Thñ t−íng sÏ ®Ò nghÞ Uû ban Th−êng vô Quèc héi tuyªn bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp cÊp. Trong tr−êng hîp Uû ban Th−êng vô Quèc héi kh«ng thÓ nhãm häp, th× Thñ t−íng ChÝnh phñ sÏ ®Ò nghÞ Chñ tÞch n−íc xem xÐt quyÕt ®Þnh viÖc ban bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp vÒ thiªn tai). Bé Quèc phßng cã c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng chÞu tr¸ch nhiÖm c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn c¸c lo¹i th¶m häa thiªn tai, ®ã lµ Côc t¸c chiÕn vµ V¨n phßng th−êng trùc Uû ban Quèc giaT×m kiÕm, Cøu n¹n. Còng cã mét vµi ý kiÕn trong Bé cho r»ng hai lùc l−îng trªn cã thÓ cã sù chång chÐo vÒ chøc n¨ng. 63 Khi hËu qu¶ thiªn tai v−ît qu¸ kh¶ n¨ng tù kh¾c phôc cña ®Þa ph−¬ng th× MÆt trËn tæ quèc ViÖt Nam vµ Héi ch÷ thËp ®á ViÖt Nam cã thÓ kªu gäi c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong n−íc ñng hé ®ång bµo bÞ thiªn tai theo truyÒn thèng “l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch”. Trong tr−êng hîp cÇn ®Õn sù trî gióp cña quèc tÕ, Bé Ngo¹i giao sÏ thùc hiÖn viÖc kªu gäi hç trî, sau ®ã Héi Ch÷ thËp ®á còng cã thÓ kªu gäi. 3.3.2. §¸p øng nhu cÇu cøu trî VÊn ®Ò: Khi ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cøu trî th× viÖc ph©n bæ c¸c nhu cÇu cøu trî gióp ph¶i ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp lý vµ c«ng b»ng ®èi víi c¸c ®Þaph−¬ng vµ c¸c nhãm céng ®ång bÞ ¶nh h−ëng bëi thiªn tai. HÖ thèng hiÖn hµnh ë ViÖt Nam vµ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu: ViÖc cøu trî thiªn tai ë ViÖt Nam do Ban Ban ChØ ®¹o viÖc sö dông tiÒn vµ hµng cøu trî vïng bÞ lôt, b·o ®iÒu phèi. MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam, Héi ch÷ ThËp ®á ViÖt Nam, Ban TiÕp nhËn ViÖn trî (Bé Tµi chÝnh), Quü TÊm lßng vµng (B¸o Lao ®éng),… lµ nh÷ng ®Çu mèi tiÕp nhËn sù ñng hé cña tæ chøc c¸ nh©n trong vµ ngoµi n−íc. BC§PCLBTW, Bé L§TBXH, MÆt trËn tæ quèc ViÖt Nam, Héi ch÷ thËp ®á ViÖt Nam th−êng xuyªn cËp nhËt th«ng tin vÒ thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra ®Ó cã c¨n cø ph©n bæ tiÒn, hµng cøu trî. ë cÊp tØnh còng cã c¸c Ban t−¬ng tù. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng (tr−ëng th«n vµ chñ tÞch UBND x·) lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm xem xÐt, quyÕt ®Þnh ®èi t−îng nµo ®ñ ®iÒu kiÖn nhËn tiÒn cøu trî. Khi tæ chøc, c¸ nh©n trong n−íc, ngoµi n−íc tù m×nh trùc tiÕp cøu trî cho c¸c ®èi t−îng bÞ thiÖt h¹i do lôt b·o g©y ra th× kh«ng cÇn ph¶i qua Ban nµy nh−ng ph¶i th«ng b¸o víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®Ó viÖc ph©n bæ c¸c ®ît tiÕp theo ®−îc thùc hiÖn c«ng b»ng gi÷a c¸c ®èi t−îng. Mét Th«ng t− h−íng dÉn vÒ c¸c chÝnh s¸ch cøu trî thiªn tai ®· ®−îc Bé L§TBXH ban hµnh. Hµng n¨m Bé Tµi chÝnh cã tr¸ch nhiÖm theo dâi, kiÓm tra viÖc tiÕp nhËn, ph©n bæ tiÒn, hµng ë c¸c ®Þa ph−¬ng sau khi thiªn tai kÕt thóc. 3.4. Phôc håi Môc tiªu chÝnh cña b−íc phôc håi, kh¸c biÖt víi b−íc t¸i thiÕt lµ t¹o sù khuyÕn khÝch vÒ kinh tÕ ®Ó phôc håi nhanh c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña mét céng ®ång. C¸c bæn phËn nµy ®−îc x¸c ®Þnh râ trong hÖ thèng c¸c v¨n b¶n luËt nh÷ng chøc n¨ng thùc sù th× l¹i kh«ng ®−îc ph©n c«ng trong hÖ thèng hiÖn hµnh cña ViÖt Nam, mµ chØ ®−îc −u tiªn cho viÖc x©y dùng l¹i c¸c c¬ së h¹ tÇng c«ng céng. Cã 2 lo¹i h×nh chøc n¨ng thuéc lÜnh vùc nµy d−êng nh− cßn ch−a cã trong hÖ thèng cña ViÖt Nam, ®ã lµ: • TÝnh to¸n c¸c yÕu tè ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng céng ®ång tr−íc vµ sau khi x¶y ra thiªn tai vµ nh÷ng mèi t−¬ng quan gi÷a chóng: Phôc håi cã kÕt qu¶ ®ßi hái c¸c c¬ quan côc/vô/viÖn thuéc c¸c bé/ngµnh chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i cã nhiÖm vô tÝnh to¸n (dù tÝnh) c¸c ¶nh h−ëng t−¬ng hç gi÷a thiªn tai (vµ th¶m ho¹ hay c¸c tr−êng hîp khÈn cÊp ë cÊp quèc gia) víi ph¸t triÓn kinh tÕ, tr−íc vµ sau khi x¶y ra thiªn tai, vµ ®Ò xuÊt c¸c dù ¸n cã ý nghÜa kinh tÕ tèt nhÊt ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n phôc håi. Ch−a râ hiÖn nay c¬ quan nµo trong hÖ thèng cña ChÝnh phñ cã c¸c nhiÖm vô ®Æc thï kiÓu nµy vµ c¸c kiÓu kÕ ho¹ch øng cøu nh− thÕ nµy cã tån t¹i hay kh«ng; • Cung cÊp ®Çu vµo ®Ó sím t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ khuyÕn khÝch phôc håi s¶n xuÊt sau thiªn tai: D−êng nh− lµ ch−a cã c¬ quan cô thÓ nµo chÞu tr¸ch nhiÖm tæng thÓ vÒ viÖc ®¶m b¶o t×nh tr¹ng æn ®Þnh vÒ søc khoÎ vµ tinh thÇn cho c¸c nhãm céng ®ång chÞu thiÖt h¹i ®ang cè g¾ng phôc håi sau thiªn tai. 64 3.4.1. §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¸c mèi t−¬ng quan VÊn ®Ò: Sù kh«i phôc thµnh c«ng ®ßi hái c¸c côc, vô trong c¸c Bé ®¶m tr¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i cã nhiÖm vô ®¸nh gi¸ mèi t−¬ng quan gi÷a th¶m ho¹ (th¶m ho¹ lín vµ c¸c tr−êng hîp khÈn cÊp quèc gia) vµ ph¸t triÓn kinh tÕ tr−íc vµ sau khi x¶y ra vµ ®Ò xuÊt c¸c dù ¸n gióp kÝch thÝch t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n phôc håi. (Tr¸ch nhiÖm t−¬ng tù còng quan träng trong giai ®o¹n øng phã). BÝ quyÕt kÝch thÝch nÒn kinh tÕ sau th¶m ho¹ thiªn tai cã thÓ lµ t¹o ra ®Çu vµo cÇn thiÕt trong thêi gian sím nhÊt cã thÓ cho nh÷ng ng−êi së h÷u ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt (vÝ dô nh− cung cÊp h¹t gièng cho ng−êi chñ sö dông ®Êt) v× hä cã thÓ t¹o c«ng viÖc cho nh÷ng ng−êi lao ®éng kh¸c trong n«ng nghiÖp. C¸c lo¹i m« h×nh nµy kh¸ quan träng vµ chØ râ ®Çu t− ®Çu vµo ë ®©u lµ tèt nhÊt ®Ó ®¹t ®−îc lîi Ých tèi −u trong qu¸ tr×nh phôc håi. HÖ thèng hiÖn hµnh cña ViÖt Nam vµ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu: Ch−a cã Bé nµo ®−îc giao tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc phèi hîp víi c¸c bé kh¸c vÒ ho¹ch ®Þnh ph−¬ng ¸n phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ sau thiªn tai, mµ mçi bé, ngµnh chØ chñ ®éng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm theo chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc ®· ®−îc ph©n c«ng. Tæng côc thèng kª chØ cã tr¸ch nhiÖm thu thËp vµ c«ng bè c¸c sè liÖu thèng kª vÒ thiÖt hai do thiªn tai g©y ra. Cßn viÖc ho¹ch ®Þnh ph−¬ng ¸n phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ sau thiªn tai do c¸c bé ngµnh kh¸c ®¶m nhËn. 3.4.2. Cung cÊp ®Çu vµo sím phôc håi vµ æn ®Þnh cuéc sèng cña ng−êi d©n VÊn ®Ò: CÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn g× vµ mét hÖ qu¶n lý gi¶m nhÑ thiªn tai hiÖu qu¶ nh− thÕ nµo ®Ó nhanh chãng kh«i phôc l¹i cuéc sèng b×nh th−êng cña ng−êi d©n sau thiªn tai. HÖ thèng hiÖn hµnh t¹i ViÖt Nam vµ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu: Bé L§TBXH lµ c¬ quan chñ yÕu cña ChÝnh phñ cã tr¸ch nhiÖm tham m−u ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch cøu trî x· héi nh»m hç trî ng−êi d©n nhanh chãng kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, t¹o viÖc lµm vµ æn ®Þnh cuéc sèng. Bé L§TBXH kh«ng cã nhiÖm vô cô thÓ trong viÖc cung øng ®Çu vµo cho c¸c céng ®ång b¾t ®Çu l¹i cuéc sèng th−êng ngµy cña hä - kh¸c víi nhiÖm vô chung cña Bé lµ xem xÐt c¸c c¸ nh©n theo nhu cÇu. LuËt (§iÒu 25 trong Ph¸p lÖnh vÒ phßng chèng b·o lôt cã ®Ò cËp ®Õn kh«i phôc) kh«ng t¹o ra ®−îc bÊt kú mét qu¸ tr×nh ®−a ra quyÕt ®Þnh ®Ó ph©n bæ t−¬ng ®èi c¸c nguån tµi chÝnh cho nh÷ng −u tiªn cña Bé L§TBXH còng nh− vÒ x¸c ®Þnh −u tiªn nguån lùc vµ thêi gian ®Ó trî gióp c¸c n¹n nh©n sau th¶m ho¹. Ph¸p lÖnh Phßng chèng lôt b·o chØ quy ®Þnh chung tr¸ch nhiÖm cña Bé Tµi chÝnh lµ cung cÊp tµi chÝnh ®¸p øng c¸c yªu cÇu còng gièng nh− Bé sÏ ®¸p øng bÊt kú ®Ò nghÞ th«ng th−êng nµo nh− lµ mét phÇn chøc n¨ng nhiÖm vô th−êng xuyªn cña m×nh. Mét phÇn nhiÖm vô phôc håi s¶n xuÊt cã thÓ ®−îc chia sÎ cïng víi c¸c bé chuyªn ngµnh nh− dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn diªm, kh«i phôc c«ng tr×nh thuû lîi cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. Tuy vËy, d−êng nh− ch−a cã mét c¬ quan nµo ®−îc ph©n c«ng ®¶m nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ lîi Ých cña nhãm céng ®ång bÞ ¶nh h−ëng mét c¸ch tæng thÓ. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc t×m kiÕm c¸c nguån tµi chÝnh tõ c¸c cÊp chÝnh quyÒn cao h¬n. 3.5. T¸i thiÕt • X¸c ®Þnh c¸c −u tiªn vµ ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm: VÊn ®Ò chñ yÕu cña kh©u t¸i thiÕt lµ ai ph¶i chÞu rñi ro, cô thÓ lµ ai ph¶i tr¶ b¶o hiÓm cho hä vµ ai ph¶i chÞu thiÖt h¹i. B¶o ViÖt hiÖn nay ch−a d¸m thùc hiÖn b¶o hiÓm thiªn tai, ngo¹i trõ viÖc b¶o hiÓm tµu cña ng− d©n. C¸c h×nh thøc b¶o hiÓm t− nh©n cho c¸c lo¹i thiªn tai ch−a cã ë ViÖt Nam vµ Bé Tµi chÝnh 65 còng ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ t¹o dùng ®−îc ngµnh c«ng nghiÖp nµy trong t−¬ng lai gÇn. 3.5.1. X¸c ®Þnh c¸c −u tiªn vµ ph©n giao tr¸ch nhiÖm VÊn ®Ò: VÊn ®Ò chñ chèt trong qu¸ tr×nh x©y dùng l¹i lµ ai sÏ chÞu rñi ro nghÜa lµ ai sÏ b¶o hiÓm cho nh÷ng ng−êi chÞu mÊt m¸t. NhiÒu vÊn ®Ò trong lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rñi ro còng gièng nh− ®èi víi giai ®o¹n phßng ngõa vµ gi¶m nhÑ thiªn tai, v× céng ®ång vµ thµnh viªn trong ®ã cÇn ®¸nh gi¸ l¹i rñi ro cña chÝnh hä vµ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i ®Çu t− g× ®Ó tù b¶o vÖ khái th¶m ho¹. ChØ cã ®iÓm kh¸c lµ cÇn ph¶i cã mét chÝnh s¸ch tæng thÓ cña ChÝnh phñ x¸c ®Þnh ai lµ ng−êi chÞu rñi ro vµ sù kh¸c biÖt thÓ hiÓn tÝnh nhÊt qu¸n trong viÖc phßng ngõa vµ gi¶m nhÑ thiªn tai. §Òn bï vµ x©y dùng l¹i vµ §¸nh gi¸ ®iÓm m¹nh ®iÓm yÕu: Bé Tµi chÝnh cña ViÖt Nam cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý hÖ thèng b¶o hiÓm t− nh©n, giao tr¸ch nhiÖm vµ ®¸nh gi¸ rñi ro c¸c ®Çu t− cña ChÝnh phñ. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam ch−a h×nh thµnh mét hÖ thèng b¶o hiÓm t− nh©n cho rñi ro thiªn tai vµ Bé Tµi chÝnh ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp b¶o hiÓm nµy. MÆt kh¸c Bé còng ch−a cã Th«ng t− h−íng dÉn viÖc ®Òn bï vËt t−, ph−¬ng tiÖn cña tæ chøc, c¸ nh©n bÞ huy ®éng ®Ó ®èi phã víi t×nh trang khÈn cÊp vÒ thiªn tai. C¸c C«ng ty x©y dùng cña nhµ n−íc lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o hµnh c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng khi häc tróng thÇu x©y dùng còng kh«ng thÓ x©y dùng l¹i nÕu kh«ng cã vèn cña nhµ n−íc, trong khi ®ã ng−êi d©n ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm hÇu nh− toµn bé mÊt m¸t do th¶m ho¹ g©y ra. Sau khi thiªn tai x¶y ra, Tæng côc Thèng kª vµ BC§PCLBTW chÞu tr¸ch nhiÖm tæng hîp c¸c thiÖt h¹i dùa trªn b¸o c¸o cña c¸c ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng. C¸c thiÖt h¹i bao gåm con ng−êi, nhµ cöa vµ c¬ së h¹ tÇng cña Nhµ n−íc còng nh− c¸c tµi s¶n sinh lêi. B¸o c¸o ®−îc chuÈn bÞ ë cÊp x· vµ göi lªn cho c¸c c¬ quan ban ngµnh cÊp huyÖn, cÊp tØnh vµ trung −¬ng (BC§PCLBTW, V¨n Phßng ChÝnh phñ, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, Bé Tµi chÝnh, Tæng côc Thèng kª vµ c¸c bé ngµnh h÷u quan). C¸c tµi s¶n ®−îc ®Þnh gi¸ b»ng chi phÝ mua tµi s¶n thay thÕ. C¸c t¸c ®éng do thiªn tai g©y ra vÒ mÆt kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n vµ céng ®ång do ng−ng trÖ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÕt ng−êi hay bÞ th−¬ng, ¶nh h−ëng vÒ m«i tr−êng hoÆc c¸c mÊt m¸t kh¸c ch−a ®−îc tÝnh hoÆc xem xÐt trong c¸c b¸o c¸o thiÖt h¹i. Tr−ëng th«n vµ UBND x· b¸o c¸o gi¸ trÞ thiÖt h¹i theo mÉu do Tæng côc Thèng kª quy ®Þnh. ChØ cã c¸c dù ¸n c«ng céng do ng©n s¸ch Nhµ n−íc ®Çu t− míi ®−îc kh«i phôc hoÆc x©y dùng l¹i b»ng ng©n s¸ch nhµ n−íc. VÝ dô Ph¸p lÖnh Phßng chèng Lôt b·o quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm x©y dùng l¹i ®ª kÌ bÞ h− háng kh«ng kÓ ®Õn nguyªn nh©n g©y thiÖt h¹i lµ g× (cho dï lµ do thiªn tai hay bÞ xuèng cÊp do thêi gian sö dông ®· qu¸ l©u). C¸c ®Þnh møc cho viÖc kh«i phôc hoÆc t¸i thiÕt c¸c c«ng tr×nh bÞ h− háng bëi thiªn tai ph¶i tu©n theo quy ®Þnh cña Bé X©y dùng. §èi víi c¸c Dù ¸n trong lÜnh vùc kinh tÕ (vÝ dô nh− ®iÖn vµ viÔn th«ng) c¸c bé/ ngµnh chñ qu¶n ph¶i tù ®Çu t− b»ng vèn cña m×nh ®Ó phôc håi hoÆc t¸i thiÕt. §èi víi c¸c tæn thÊt cña c¸ nh©n, møc hç trî hiÖn t¹i lµ kho¶ng 1 triÖu ®ång cho mét hé t¹i NghÖ An (mÆc dï cã thÓ kh¸c nhau) nh−ng còng chØ míi trang tr¶i ®−îc kho¶ng 5% chi phÝ cho viÖc söa ch÷a mét ng«i nhµ. Héi ®ång nh©n d©n cã thÓ quyÕt ®Þnh hç trî thªm, nÕu cã ®iÒu kiÖn, nh−ng ®èi víi c¸c vïng bÞ ¶nh h−ëng nÆng nÒ th× ®Þa ph−¬ng l¹i kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh. Chi tiÕt vÒ chÝnh s¸ch hç trî ®−îc quy ®Þnh bëi Th«ng t− h−íng dÉn cña Bé L§TBXH ban hµnh. 66 PhÇn II C¸c vÝ dô quèc tÕ vµ c¸c kiÕn nghÞ ng¾n cho nghiªn cøu ë giai ®o¹n II ThÊy tr−íc ®−îc r»ng Pha II cña dù ¸n nµy sÏ b¾t ®Çu b»ng c¸c cuéc th¶o luËn gi÷a c¸c chñ thÓ kh¸c nhau thuéc ChÝnh phñ – nh÷ng c¬ quan sÏ tham gia vµo c¸c khÝa c¹nh cèt yÕu trong qu¶n lý rñi ro thiªn tai, x¸c ®Þnh môc tiªu vµ thiÕt kÕ mét chiÕn l−îc. ChiÕn l−îc nµy bao gåm c¸c nç lùc gióp c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh lµm quen víi c¸c kh¸i niÖm vµ c¸ch tiÕp cËn ®èi víi qu¶n lý rñi ro th¶m ho¹ vµ sau ®ã chó träng vµo c¸c thay ®æi vµ kÕt qu¶ cô thÓ. PhÇn nµy b¾t ®Çu qu¸ tr×nh b»ng c¸ch ®−a ra: • C¸c ®Ò xuÊt chung xuyªn suèt tõ PhÇn I cña nghiªn cøu nµy • X¸c ®Þnh c¸c t¸c nh©n vµ ®èi t¸c chñ chèt cã thÓ tiÕn hµnh c¸c thay ®æi nh»m c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý rñi ro th¶m ho¹ cña quèc gia • Tr×nh bµy mÉu/®Þnh d¹ng ®Ó th¶o luËn vµ ®−a ®Õn ph©n tÝch chuyªn s©u, x¸c ®Þnh vµ −u tiªn c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, vµ h×nh thµnh c¸c chiÕn l−îc cho Pha II; • Gîi ý vÒ c¸c m« h×nh cña quèc tÕ phï hîp trong qu¶n lý rñi ro th¶m ho¹ • C¸c ý t−ëng ®Ó c©n nh¾c khi thiÕt kÕ ‘Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng’ cho Pha II 2.1. C¸c ®Ò xuÊt chung xuyªn suèt tõ phÇn I cña nghiªn cøu: c¸c lÜnh vùc ®Ó th¶o luËn 1. C¸c ®Ò xuÊt chung liªn quan ®Õn Quèc héi vµ ChÝnh phñ Quèc héi C¸c chøc n¨ng hiÖn cßn thiÕu cña Quèc héi cã thÓ cÇn ®Õn nh÷ng nç lùc t¨ng c−êng n¨ng lùc bao gåm: • Ph©n c«ng, ph©n cÊp chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ qu¶n lý gi¶m nhÑ rñi ro thiªn tai.; • X¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng vµ quyÒn h¹n cßn thiÕu cña ChÝnh phñ trong qu¶n lý rñi ro th¶m ho¹; • Thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t. ChÝnh phñ/ Thñ t−íng ChÝnh phñ Nh÷ng chøc n¨ng ®iÒu hµnh cßn ch−a ®−îc chó ý ë cÊp ChÝnh phñ cÇn ®−îc t¨ng c−êng: • X¸c ®Þnh lo¹i thiªn tai míi cã nguy c¬ x¶y ra trong t−¬ng lai; • Gi¸m s¸t tÊt c¶ nh÷ng tæn h¹i tiÒm n¨ng th«ng qua c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng vÓ gi¸m s¸t; • ChuÈn ho¸ c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thiÖt hai do c¸c lo¹i thiªn tai g©y ra; • Th−êng xuyªn ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ c¸c lo¹i h×nh tµi s¶n Quèc gia mét c¸ch chuÈn ho¸ (lËp c¸c b¶ng kª gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia) vµ th«ng b¸o vÒ nh÷ng thiÖt h¹i ®èi víi tÊt c¶ h¹ng môc tµi s¶n; • X¸c ®Þnh nh÷ng c¬ quan, tæ chøc cung cÊp b¶o hiÓm cho c¸c rñi ro vµ t¹i sao (vµ hè trî b¶o hiÓm c¸ nh©n); vµ • Ph©n giao tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt c¸c tr−êng hîp khÈn cÊp kh¸c nhau ®Ó ®¶m b¶o viÖc xö lý ®−îc hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng. §iÒu quan träng nhÊt cña c¶ Quèc héi vµ ChÝnh phñ lµ x©y dùng n¨ng lùc cho: • Mét hÖ thèng tÝnh to¸n gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia cÊp Quèc gia theo ®óng nghÜa– lµ sù ph¸t triÓn xa so víi biÖn ph¸p ng¾n h¹n tÝnh to¸n t¨ng tr−ëng kinh tÕ hµng n¨m GDP vµ qu¶n lý nh÷ng tµi s¶n mµ Quèc gia thùc sù lµm chñ vµ nh÷ng rñi ro x¶y ra d−íi mäi h×nh thøc; • Mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p chuÈn ho¸ ®¸nh gi¸ thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra. 67 2.2. C¸c ®Ò xuÊt cô thÓ Quèc héi Trong giai ®o¹n II cÇn ®i s©u nghiªn cøu vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng Dù ¸n LuËt qu¶n lý rñi ro thiªn tai thay thÕ cho c¸c luËt, ph¸p lÖnh ®· ban hµnh ®èi víi tõng lo¹i thiªn tai riªng rÏ ®Ó ChÝnh phñ xem xÐt tr×nh Quèc héi kÕ ho¹ch x©y dùng Dù ¸n LuËt nµy. ChÝnh phñ 1. KiÕn nghÞ ban hµnh v¨n b¶n ph¸p quy bæ sung. 1.1. §Ó t¹o hµnh lang ph¸p lý cô thÓ cho viÖc ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ t×nh tr¹ng vi ph¹m Ph¸p lÖnh ®ª ®iªu, Ph¸p lÖnh phßng, chèng lôt, b·o, kiÕn nghÞ Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT tËp trung x©y dùng Dù th¶o NghÞ ®Þnh xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc phßng, chèng lôt, b·o vµ qu¶n lý ®ª ®iÒu tr×nh ChÝnh phñ ban hµnh trong thêi gian sím nhÊt. 1.2. Sím nghiªn cøu ph©n giao c¬ chÕ phèi hîp gi÷a c¸c bé ngµnh trong viÖc h×nh thµnh ph−¬ng ¸n phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n sau khi thiªn tai x¶y ra. 3. KiÕn nghÞ vÒ kiÖn toµn HÖ thèng tæ chøc qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng phßng, chèng vµ gi¶m nhÑ thiªn tai ë c¸c cÊp. HiÖn nay cã nhiÒu tæ chøc ®−îc giao tr¸ch viÖc qu¶n lý rñi ro thiªn tai nh−: Ban C§PCLBTW; Ban chØ ®¹o Trung −¬ng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng; Uû ban Quèc gia t×m kiÕm, cøu n¹n; Ph©n ban chØ ®¹o phßng, chèng lôt, b·o MiÒn Nam. §Ó thèng nhÊt lùc l−îng, t¨ng c−êng n¨ng lùc chØ huy, ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng phßng chèng thiªn tai, trong giai ®o¹n II kiÕn nghÞ tËp trung nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ¸n: Ph−¬ng ¸n 1: Thµnh lËp “Uû ban Phßng chèng Thiªn tai”do mét Phã Thñ t−íng lµm chñ tÞch, thùc chÊt lµ mét Uû ban quyÒn lùc trªn c¬ së hîp nhÊt BC§PCLBTW, BC§T¦PCCCR vµ UBQGTKCN. ViÖc thµnh lËp Uû ban nµy cã thÓ gi¶m ®−îc nhiÒu ®Çu mèi, tr¸nh ®−îc sù chång chÐo vÒ chøc n¨ng vµ sÏ bao qu¸t ®uîc viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng phßng chèng vµ gi¶m nhÑ thiªn tai. Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu h×nh thµnh tæ chøc nµy cÇn thËn träng vµ nªn tham kh¶o kinh nghiÖm cña nh÷ng n−íc cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù nh− ViÖt Nam. ViÖc thµnh lËp Uû Ban Phßng chèng Thiªn tai nªu trªn ®ßi hái V¨n phßng ChÝnh phñ ph¶i ®−îc t¨ng c−êng n¨ng lùc tham m−u t−¬ng øng. Ph−¬ng ¸n 2: Gi÷ nguyªn hÖ thèng tæ chøc nh− hiÖn nay, nh−ng kiÕn nghÞ Thñ t−íng ChÝnh phñ giao cho mét Phã Thñ t−íng kiªm nhiÖm Tr−ëng Ban ChØ ®¹o phßng, chèng lôt b·o Trung −¬ng ®Ó cã ®ñ thÈm quyÒn quyÕt s¸ch kÞp thêi nh÷ng gi¶i ph¸p ®ñ m¹nh vµ huy ®éng søc m¹nh tæng hîp cña Quèc gia nh»m ®èi phã vµ kh¾c phôc kÞp thêi hËu qña khi xÈy ra lò lín, b·o m¹nh v−ît qu¸ tÇm chØ huy cña c¸c tØnh, thµnh phè; ®ång thêi cÇn t¨ng c−êng n¨ng lùc tham m−u ë cÊp chiÕn l−îc cho V¨n phßng ChÝnh phñ ®Ó ®¸p øng sù chØ ®¹o, ®iÒu hµnh ë cÊp cao. §Õn nay ®· thÊy cã ®ñ lý do kh¸ch quan cho viÖc xem xÐt cã nªn tiÕp tôc duy tr× sù tån t¹i cña Ph©n ban ChØ ®¹o Phßng chèng Lôt b·o MiÒn Nam n÷a hay kh«ng? KiÕn nghÞ BC§PCLBTW sím kÕt luËn vÒ vÊn ®Ò nµy. 68 3. KiÕn nghÞ Thñ t−íng ChÝnh phñ sím phª duyÖt ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng Quèc gia lÇn thø II vÒ qu¶n lý vµ gi¶m nhÑ thiªn tai ë ViÖt Nam giai ®o¹n 2001-2020 ®Ó cã c¬ së ph¸p lý cho c¸c ngµnh, c¸c cÊp triÓn khai thùc hiÖn. C¸c Bé ngµnh Bé KÕ ho¹ch §Çu t− LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÉn cßn lµ mét kh¸i niÖm míi ë ViÖt nam. Qu¶n lý rñi ro thiªn tai vµ c¸c kh¸i niÖm tÝnh to¸n cña nã ch−a ®−îc ®−a vµo lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn. KiÕn nghÞ Bé sím xem xÐt, tiÕp cËn víi quan ®iÓm coi ®Çu t− cho phßng, chèng thiªn tai còng lµ ®Çu t− cho sù ph¸t triÓn, vµ trong h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch ®Çu t− cã chó ý thÝch ®¸ng viÖc lång ghÐp víi quy ho¹ch phßng tr¸nh thiªn tai ë c¸c vïng, miÒn cña ®Êt n−íc nh»m ®¶m b¶o cho kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cã tÝnh bÒn v÷ng cao. KiÕn nghÞ Bé quan t©m vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc triÓn khai lËp b¶n ®å qu¶n lý rñi ro thªn tai cho tÊt c¶ c¸c lo¹i thiªn tai ë nh÷ng vïng träng ®iÓm thiªn tai cña ®Êt n−íc vµ khai th¸c, sö dông nh÷ng b¶n ®å nµy trong qu¸ tr×nh lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi Bé Tµi chÝnh: KiÕn nghÞ Bé chØ ®¹o c¸c C«ng ty B¶o ViÖt triÓn khai tõng b−íc b¶o hiÓm thiªn tai vµ cã Dù ¸n ph¸t triÓn hÖ thèng b¶o hiÓm t− nh©n ®Ó hä tham gia b¶o hiÓm thiªn tai nh»m gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho Nhµ n−íc trong viÖc kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai. KiÕn nghÞ Bé ban hµnh sím quy ®Þnh vµ h−íng dÉn cô thÓ vÒ chÝnh s¸ch ®Òn bï tµi s¶n cho tæ chøc, c¸ nh©n bÞ huy ®éng trong tr−êng hîp khÈn cÊp vÒ thiªn tai nh− ®· quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh 32/CP cña ChÝnh phñ. Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé V¨n ho¸ Th«ng tin KiÕn nghÞ Bé Gi¸o dôc-§µo t¹o phèi hîp víi Bé V¨n ho¸-Th«ng tin x©y dùng mét ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc céng ®ång vÒ c¸c kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kinh nghiÖm tù phßng tr¸nh, chñ ®éng cøu hé vµ kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai mµ nh©n d©n cÇn biÕt lång ghÐp vµo gi¸o tr×nh cña hÖ gi¸o dôc phæ th«ng (vµ mét sè tr−êng ®¹i häc nh−: Thuû lîi, Giao th«ng, X©y dùng, KiÕn tróc...) còng nh− trong c¸c ch−¬ng tr×nh phæ biÕn kiÕn thøc cña c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Bé Tµi nguyªn-M«i tr−êng: KiÕn nghÞ Bé phèi hîp víi Bé N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn n«ng th«n x©y dùng quy chÕ phèi hîp trong viÖc qu¶n lý khai th¸c mÆt lîi cña n−íc vµ phßng tr¸nh, h¹n chÕ mÆt h¹i do n−íc g©y ra, v× viÖc ph©n giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nh− hiÖn nay ch−a thËt khoa häc vµ ch−a thËt hîp lý. Tæng côc Thèng kª: KiÕn nghÞ Tæng côc phèi hîp víi BC§PCLBTW cho nghiªn cøu x©y dùng c¸c tiªu chÝ vµ øng dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thiÖt h¹i ®èi víi tõng lo¹i thiªn tai (c¶ thiÖt h¹i trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp) theo ph−¬ng ph¸p cã tÝnh phæ biÕn cña quèc tÕ, hoÆc cña mét sè n−íc trong khu vùc cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù nh− ViÖt Nam ®Ó ph¶n ¶nh kh¸ch quan h¬n møc ®é thiÖt h¹i vµ nh÷ng ¶nh h−ëng do thiªn tai g©y ra nh»m gióp ChÝnh phñ, c¸c Bé/ngµnh vµ UBND c¸c cÊp ®−a ra ®−îc c¸c quyÕt ®Þnh hîp lý trong viÖc phôc håi vµ t¸i thiÕt sau thiªn tai. 69 Bé Néi vô: §Ó n©ng cao h¬n n÷a tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan dù b¸o lôt, b·o, trong giai ®o¹n II, kiÕn nghÞ Bé Néi vô phèi hîp víi Bé TNMT nghiªn cøu tr×nh ChÝnh phñ quy ®Þnh bæ sung tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh cña c¸c c¬ quan dù b¸o trong tr−êng hîp lò, b·o diÔn ra sai kh¸c qu¸ nhiÒu so víi dù b¸o dÉn ®Õn l·ng phÝ lín hoÆc g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ kh«ng ®¸ng cã. B¶ng 3.1. C¸c chøc n¨ng qu¶n lý rñi ro thiªn tai vµ c¸c ®èi t¸c chiÕn l−îc t¨ng c−êng hÖ thèng ë ViÖt nam C¸c chøc n¨ng ®iÒu phèi tæng qu¸t §èi t¸c chiÕn l−îc thùc hiÖn c¶i c¸ch vµ/hoÆc tiÕn hµnh C¸c m« h×nh liªn quan, nÕu cã 1.1. C¸c chøc n¨ng ®iÒu hµnh Qu¶n lý rñi ro thiªn tai cña ChÝnh phñ 1.1.1. X¸c ®Þnh c¸c lo¹i thiªn tai Uû ban Phßng chèng Thiªn tai Quèc gia (®· ®−îc ®ª xuÊt ë phÇn khuyÕn nghÞ) 1.1.2. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng rñi ro tiÒm tµng cã thÓ x¶y ra – Gi¸m s¸t c¸c hÖ thèng tµi nguyªn Uû ban Phßng chèng Thiªn tai Quèc gia (®· ®−îc ®ª xuÊt ë phÇn khuyÕn nghÞ) 1.1.3. §¸nh gi¸ tÝnh dÔ bÞ tæn h¹i: a) ChuÈn ho¸ gi¸ trÞ “tµi s¶n” ®Ó so s¸nh vµ ra quyÕt ®Þnh b) §¸nh gi¸ tµi s¶n cÇn ®−îc b¶o vÖ (con ng−êi vµ c¸c h×nh thøc tµi s¶n) tr−íc khi thiªn tai x¶y ra; c) L−îng ho¸ gi¸ trÞ tµi s¶n cã thÓ bÞ thiÖt h¹i bëi thiªn tai a) Tæng cô Thèng kÕ, Bé KH&§T b) Bé Tµi chÝnh vµ Tæng côc Thèng kª 1.1.4. X¸c ®Þnh §èi t−îng cung cÊp b¶o hiÓm rñi ro (C¸c vÊn ®Ò b¶o hiÓm) Bé tµi chÝnh BÊt kú quèc gia nµo thùc hiÖn tÝnh to¸n tµi nguyªn quèc gia; C¸c c«ng ty b¶o hiÓm t− nh©n trªn thÕ giíi 1.1.5. TiÕp nhËn cøu trî quèc tÕ Bé Tµi chÝnh vµ Bé Ngo¹i giao 1.1.6. C¸c nhiÖm vô cña ChÝnh phñ liªn quan ®Õn qu¶n lý rñi ro thiªn tai a) Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm xö lý c¸c lo¹i h×nh khÈn cÊp kh¸c nhau ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng (Mèi quan hÖ gi÷a HÖ thèng Qu¶n lý Thiªn tai víi C¸c hÖ thèng kh¸c) b) X©y dùng chøc n¨ng qu¶n lý gi¶m nhÑ thiªn tai ë tÊt c¶ c¸c cÊp (®iÒu phèi ho¹t ®éng ph©n tÝch t¸c ®éng x©y d−ng tiªu chÝ sµng long cã tÝnh liªn ngµnh, x¸c ®Þnh nh÷ng chøc n¨ng ChÝnh phñ cßn thiÕu trong ho¹t ®éng qu¶n lý rñi ro Thiªn tai. c) Ph©n bæ tµi chÝnh mét c¸ch nhanh chãng (Giai ®o¹n cøu trî) a) Thñ t−íng ChÝnh phñ vµ Bé Néi vô b) Bé néi vô c)Thñ t−íng ChÝnh phñ 1.2. C¸c chøc n¨ng lËp ph¸p: 1.2.1. Ph©n c«ng, ph©n cÊp chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ qu¶n lý gi¶m nhÑ rñi ro thiªn tai. Quèc héi vµ ChÝnh phñ 1.2.2. X¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng cßn thiÕu cña ChÝnh phñ trong qu¶n lý gi¶m nhÑ rñi ro thiªn tai Quèc héi 1.2.3. Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ qu¶n lý gi¶m nhÑ rñi ro thiªn tai. Uû ban chuyªn tr¸ch cña Quèc héi BÊt kú n−íc nµo cã hÖ thèng toµ ¸n, uû ban lËp ph¸p m¹nh mÏ 2. Nh÷ng mèi quan t©m ®èi víi c¸c giai ®o¹n qu¶n lý rñi ro thiªn tai: 2.1. LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn tæng hîp Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− 2.2. C¸c c¬ chÕ vµ chøc n¨ng t− ph¸p Quèc héi C¸c n−íc cã hÖ thèng luËt ph¸p Anglo- American 2.3. C¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc vµ n©ng cao nhËn thøc c«ng chóng Bé Gi¸o dôc 3. Nh÷ng vÊn ®Ò chung trong viÖc thi hµnh luËt ph¸p trong 6 giai ®o¹n 3.1. Phßng ngõa vµ gi¶m nhÑ: Bé tµi chÝnh 70 3.1.1. §¶m b¶o c¸c tµi s¶n cã chñ b¶o vÖ (®èi víi viÖc lËp vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n nh»m gi¶m thiÓu rñi ro ®èi víi c¸c tµi s¶n) 3.1.2. Th«ng b¸o víi c¸c bªn cã liªn quan vÒ nguy c¬ x¶y ra thiªn tai ( cho chñ b¶o vÖ tµi s¶n) 3.1.3. Th«ng b¸o tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng ®Õn c¸c bªn cã liªn quan (nh÷ng chñ b¶o vÖ tµi s¶n) vµ yªu cÇu hä thùc hiÖn nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã liªn quan. 3.1.4. T¹o ra c¸c c¬ chÕ ®Çu t− nguån lùc mét c¸ch hîp lý ®Ó gi¶m thiÓu tÝnh dÔ bÞ tæn h¹i 3.2. ChuÈn bÞ vµ Dù b¸o /C¶nh b¸o 3.2.1 X©y dùng KÕ ho¹ch øng phã cho: C¸c nhu cÇu Y tÕ, B¶o vÖ tµi s¶n, Gi¶m nhÑ ThiÖt h¹i 3.2.2. Dù b¸o thiªn tai s¾p x¶y ra 3.2.3. Th«ng b¸o vÒ nguy c¬ x¶y ra thiªn tai Kh«ng cÇn thay ®æi 3.3. øng cøu vµ Cøu trî (cã thÓ kÕt hîp thµnh mét b−íc) 3.3.1. X©y dùng hÖ thèng ®¸nh gi¸ cho ba lÜnh vùc vÒ nhu cÇu: M«i tr−êng lµnh m¹nh, gi¶m nhÑ thiÖt h¹i, b¶o tån tµi s¶n 3.3.2. §¸p øng nhu cÇu Héi Ch÷ thËp ®á ViÖt nam, Bé L§TBXH 3.4. Phôc håi - ®Þnh l−îng (C¸c hÖ thèng t¸ch rêi vµ chång chÐo) 3.4.1. §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè ph¸t triÓn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ qua l¹i 3.4.2. Cung cÊp ®Çu vµo t¹o viÖc lµm tr−íc m¾t 3.4.1. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− 3.4.2. Bé L§TBXH 71 2.3. §Ò c−¬ng th¶o luËn ®Ó ph©n tÝch s©u, ph¸t hiÖn vµ s¾p xÕp −u tiªn nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt vµ h×nh thµnh c¸c chiÕn l−îc trong Pha II PhÇn I cu¶ b¸o c¸o nµy kh«ng qu¸ nhÊn m¹nh vÒ nh÷ng ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu ®· ®−îc x¸c ®Þnh, mµ chñ yÕu chØ liÖt kª vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng chøc n¨ng trong qu¶n lý rñi ro thiªn tai. Mét sè lÜnh vùc cã thÓ cßn yÕu kÐm nh−ng chóng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lÜnh vùc chÝnh cÇn ®−îc xem xÐt. X¸c ®Þnh −u tiªn vµ chØ râ vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó n©ng cao n¨ng lùc thÓ chÕ vÒ qu¶n lý gi¶m nhÑ thiªn tai lµ nhiÖm vô cña Pha II. Hai biÓu ®å sö dông trong héi th¶o Pha II ®−îc ®−a vµo Phô lôc G, nh»m t¹o ®iÓm nhÊn cho th¶o luËn vÒ c¸c nhu cÇu thùc sù. §Ò xuÊt mét sè m« h×nh quèc tÕ cã liªn quan trong qu¶n lý rñi ro thiªn tai Mét phÇn trong Pha II sÏ bao gåm phÇn giíi thiÖu c¸c m« h×nh n−íc ngoµi phôc vô c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh lµ nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm s½n sµng hµnh ®éng ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ vµ mong muèn ®−îc häc hái kinh nghiÖm tõ c¸c m« h×nh cô thÓ. Nh÷ng chiÕn l−îc vµ vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt sÏ ®−îc x¸c ®Þnh trong Pha II. Mét sè giíi thiÖu ®−îc ®−a ra ë ®©y, trong c¶ biÓu ®å tr−íc vµ trong Phô lôc ®i kÌm víi b¸o c¸o nµy, lµ nh÷ng viÖc khëi ®Çu cña tiÕn tr×nh. Phô lôc H m« t¶ nh÷ng hÖ thèng hiÖn cã vµ nh÷ng thay ®æi gÇn ®©y vÒ khÝa c¹nh qu¶n lý rñi ro thiªn tai ë Ên §é, óc vµ NhËt B¶n. Cã thÓ nh÷ng m« h×nh nµy sÏ kh«ng ¸p dông phï hîp víi ViÖt nam. C¶ 3 n−íc nµy hiÖn ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn kh¸i niÖm qu¶n lý rñi ro thiªn tai vµ ®Ó h−íng tíi nh÷ng ph−¬ng thøc tiÕp cËn cã hÖ thèng h¬n, cã lång ghÐp vÊn ®Ò qu¶n lý rñi ro thiªn tai vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Sù liªn quan cña nh÷ng quèc gia nµy víi ViÖt nam ë chç hä cã kh¶ n¨ng thay ®æi theo c¸ch nghÜ cña hä vÒ thiªn tai ®èi víi qu¶n lý rñi ro thiªn tai theo nh÷ng ®Þnh h−íng chiÕn l−îc l©u dµi vµ b¾t ®Çu n¾m lÊy sù hiÓu biÕt vÒ kh¸i niÖm míi nµy ®Ó chuyÓn t¶i nã thµnh luËt vµ c¸c thÓ chÕ phï hîp víi nh÷ng n−íc ®ã. 2.4. ý t−ëng cÇn ®−îc c©n nh¾c khi thiÕt kÕ “kÕ ho¹ch hµnh ®éng” cho Pha II C¸c bµi häc B©y giê cßn qu¸ sím ®Ó ®Ò xuÊt bÊt kú mét thay ®æi nµo cã tÝnh “söa ch÷a nhanh chãng” hoÆc nh÷ng thay ®æi t¹o ra nh÷ng lîi Ých tr−íc m¾t sau b¸o c¸o nµy. H¬n n÷a, n¨ng lùc vµ mèi quan t©m t¹o ra sù thay ®æi gi÷a c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ vµ tÇm quan träng cña nh÷ng thay ®æi cßn ch−a ®−îc biÕt. B¸o c¸o nµy kh«ng ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng néi dung ®ã. Nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc nªu râ trong b¸o c¸o nµy lµ sù thay ®æi cã hÖ thèng, lµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tèt nhÊt vµ cÇn ®−îc b¾t ®Çu ë nh÷ng cÊp cao nhÊt. Nghiªn cøu cho chóng ta biÕt r»ng cã mét sè vÊn ®Ò “liªn quan ®Õn thiªn tai” cã thÓ ®−îc t¸ch ra khái vÊn ®Ò vÒ nh÷ng bÊt cËp cña hÖ thèng hµnh chÝnh c«ng tæng thÓ ë ViÖt nam nh»m xö lý vµ c¶i thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý rñi ro thiªn tai. C¸c vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý rñi ro do thiªn tai g©y ra lµ nh÷ng vÊn ®Ò phæ biÕn. Cè g¾ng söa ch÷a nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hay chøc n¨ng cßn thiÕu ngay b©y giê, cô thÓ lµ ®èi víi vÊn ®Ò qu¶n lý rñi ro thiªn tai thùc sù lµ mét c¸ch thøc t¹o ra nh÷ng ph¶n øng trë l¹i vµ kh«ng ®¹t kÕt qu¶. §æi míi hÖ thèng qu¶n lý rñi ro thiªn tai cÇn ph¶i ®−îc phèi hîp nhÞp nhµng víi c¸c lo¹i h×nh dù ¸n c¶i c¸ch hµnh chÝnh kh¸c. 72 ChiÕn l−îc C¸c b−íc thùc hiÖn ChiÕn l−îc : • Ph©n lo¹i −u tiªn c¸c vÊn ®Ò • X¸c ®Þnh c¸c nhãm môc tiªu • §¸nh gi¸ c«ng viÖc tr−íc ®©y vµ lång ghÐp víi c¸c dù ¸n ®ang thùc hiÖn • §¸nh gi¸ sù phï hîp, liªn quan víi c¸c ch−¬ng tr×nh ®ang thùc hiÖn ®Ó cã ®−îc c¸c kÕt qu¶ ®iÒu phèi • So s¸nh c¸c nhu cÇu víi nh÷ng nguån lùc s½n cã • Xem xÐt t¸c ®éng tiÒm n¨ng cña viÖc sö dông c¸c nguån tµi nguyªn. 2.5. Lêi khuyªn s¸ch l−îc Nghiªn cøu nµy còng ®Ò xuÊt 3 mèi quan t©m kh¸c nhau cÇn ®−îc l−− t©m. 1. CÇn nghiªn cøu vµ h−ëng lîi tõ nh÷ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®∙ lµm tr−íc ®©y mµ ch−a ®−îc th¶o luËn ®Çy ®ñ trong c¸c c¬ quan h÷u quan cña ChÝnh phñ, ®Ó tr¸nh l∙ng phÝ c¸c nguån lùc. C¸c chuyªn gia t− vÊn trong n−íc vµ quèc tÕ ®Òu c«ng nhËn r»ng ViÖt nam ®· cã nhiÒu n¨ng lùc ®Ó t¹o ra nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt vµ trong ®ã cã nhiÒu n¨ng lùc chuyªn m«n kü thuËt trong c«ng t¸c qu¶n lý rñi ro thiªn tai ®· ®−îc chuyÓn giao cho ViÖt nam (gåm cã c¸c dù ¸n tr−íc ®©y cña UNDP víi Bé NNPTNT vµ V¨n phßng Quèc Héi). Cã nhiÒu mèi quan t©m lµ mét phÇn trong c«ng t¸c c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý rñi ro thiªn tai cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt trong néi bé cña ChÝnh phñ ViÖt nam. Trong mét sè tr−êng hîp, c¸c dù ¸n ®ang thùc hiÖn hay ®· hoµn thµnh trong c¸c lÜnh vùc nµy, v× vËy ChÝnh phñ ®· cã nh÷ng th«ng tin ®Ó hµnh ®éng nÕu ViÖt nam mong muèn. Tr−íc khi tiÕn hµnh thªm mét nghiªn cøu Quèc tÕ nµo, Pha II cÇn cã nh÷ng cuéc th¶o luËn hiÖu qu¶ h¬n vµ tæng hîp thªm nh÷ng ®Ò xuÊt ®· ®−îc ®−a ra tõ tr−íc vµ nh÷ng t− vÊn víi nh÷ng cuéc th¶o luËn chi tiÕt vÒ t×nh h×nh thùc tÕ vµ n¨ng lùc cña ViÖt nam trong viÖc t¹o ra nh÷ng c¶i thiÖn sö dông “nh÷ng søc m¹nh néi lùc cña m×nh”. 2. B¾t ®Çu nhiÖm vô ph©n tÝch chøc n¨ng, tæng qu¸t vµ cô thÓ CÇn cã c¸c chuyªn gia tõ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng chøc n¨ng cßn thiÕu trong c¸c c¬ quan ChÝnh phñ kh«ng chØ n»m trong ph¹m vi nghiªn cøu (vÝ dô nh− b¶o vÖ ®Êt) vµ c¸c hÖ thèng tù nhiªn cßn thiÕu ®Ó gi¸m s¸t nh÷ng rñi ro tiÒm n¨ng cã thÓ t¹m thêi bæ sung thªm vµ x¸c ®Þnh nh÷ng t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th−¬ng ®Ó cã thÓ håi phôc. TÊt c¶ c¸c biÓu ®å trong c¸c Phô lôc chØ ra nh÷ng chøc n¨ng vµ quyÒn lùc cßn thiÕu trong ChÝnh phñ mµ cã thÓ xem xÐt th¶o luËn vµ c¸c ph−¬ng thøc söa ch÷a cïng víi c¸c thay ®æi cã tÝnh hÖ thèng. 3. X¸c ®Þnh nh÷ng c¶n trë tíi sù tiÕn bé Nh÷ng c¸ch suy nghÜ vµ hiÓu biÕt míi lµ ch×a kho¸ cho sù c¶i thiÖn h¬n lµ c¸c m« h×nh, nguån vèn hay kü thuËt cô thÓ nµo ®ã cña n−íc ngoµi. Tuy nhiªn viÖc ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p qu¶n lý rñi ro thiªn tai míi cã thÓ lµ v« Ých vµo thêi ®iÓm nµy, nÕu cßn ch−a thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm vµ c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh vÉn ch−a s½n sµng cho c¸c b−íc c¬ b¶n nhÊt. C¸c chuyÕn tham quan häc tËp vµ c¸c dù ¸n cã thÓ cã t¸c ®éng, khi vµ chØ khi chóng cã thÓ gióp mäi ng−êi hiÓu ®−îc nh÷ng kh¸i niÖm nµy vµ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ thùc sù.