Đề tài Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam

A.Më ®Çu Cho ®Õn nay kiÓm to¸n ViÖt Nam ®· ®i ®­îc chÆng ®­êng h¬n 10 n¨m. Tuy kh«ng ph¶i lµ mét thêi gian dµi nh­ng ho¹t ®éng kiÓm to¸n ViÖt Nam ®· vµ ®ang cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong viÖc lµnh m¹nh ho¸ nÒn tµi chÝnh ViÖt Nam, t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do sù ®ßi hái cña thùc tiÔn, ViÖt Nam ®ang dÇn hoµn thiÖn hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n dùa trªn nh÷ng kinh nghiÖm cña quèc tÕ vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña ViÖt Nam. Sù ra ®êi cña hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®· ®ãng gãp vai trß quan träng cho sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n ViÖt Nam. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ nÒn t¶ng lý luËn cã chøc n¨ng h­íng dÉn cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n.Trong ph¹m vi nµy chóng t«i cè g¾ng ®­a ra nh÷ng kh¸i qu¸t c¬ b¶n vÒ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n còng nh­ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chóng ë ViÖt Nam, hy väng sÏ gióp cho c¸c b¹n cã ®­îc c¸i nh×n râ h¬n vÒ kiÓm to¸n ViÖt Nam. B. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam. I. sù cÇn thiÕt cña chuÈn mùc kiÓm to¸n. 1.C¸c kh¸i niÖm. KiÓm to¸n lµ ho¹t ®éng x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn vÒ nh÷ng thùc tr¹ng ho¹t ®éng cÇn ®­îc kiÓm to¸n b»ng ph­¬ng ph¸p kü thuËt cña kiÓm to¸n chøng tõ vµ kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ do c¸c kiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é nghiÖp vô t­¬ng xøng thùc hiÖn trªn c¬ së hÖ thèng ph¸p lý cã hiÖu lùc. KiÓm to¸n còng ®­îc xem nh­ mét nghÒ cïng víi c¸c nghÒ kh¸c mµ trong tÊt c¶ mäi ngµnh ngÒ ®Òu tån t¹i c¸c quy t¾c, chuÈn mùc nh»m ®iÒu tiÕt hµnh vi cña c¸c thµnh viªn trong nghÒ theo mét h­íng nhÊt ®Þnh b¶o ®¶m uy tÝn nghÒ nghiÖp nãi chung vµ ®Ó kiÓm so¸t chÊt l­îng c«ng viÖc cña c¸c thµnh viªn nãi riªng. ChuÈn mùc kiÓm to¸n lµ nh÷ng quy ph¹m ph¸p lý, lµ th­íc ®o chung vÒ chÊt l­îng c«ng viÖc kiÓm to¸n vµ dïng ®Ó ®iÒu tiÕt nh÷ng hµnh vi cña kiÓm to¸n viªn vµ c¸c bªn h÷u quan theo h­íng ®¹o vµ môc tiªu x¸c ®Þnh. Chóng lµ ®­êng lèi chung ®Ó gióp c¸c kiÓm to¸n viªn hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña hä trong cuéc kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®· qua. Chóng bao gåm viÖc suy xÐt vÒ c¸c ®øc tÝnh nghÒ nghiÖp nh­ tÝnh ®éc lËp vµ n¨ng lùc, c¸c quy ®Þnh cña qu¸ tr×nh b¸o c¸o vµ b»ng chøng. Do quan hÖ gi÷a chñ thÓ víi kh¸ch thÓ kiÓm to¸n vµ ®èi t­îng cô thÓ cña kiÓm to¸n kh¸c nhau nªn chuÈn mùc cô thÓ ®Ó ®IÒu chØnh c¸c quan hÖ ®ã còng kh¸c nhau, ch¼ng h¹n chuÈn mùc cô thÓ dïng ®Ó ®IÒu tiÕt c¸c chñ thÓ kiÓm to¸n kh¸c nhau nh­ kiÓm to¸n Nhµ n­íc, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n néi bé. Còng tõ ®ã chuÈn mùc kiÓm to¸n cã thÓ ®­îc biÓu hiÖn bëi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau song cã thÓ quy vÒ hai h×nh thøc c¬ b¶n ®ã lµ luËt kiÓm to¸n vµ hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n cô thÓ. Nh­ vËy, h×nh thøc ph¸p lý cao nhÊt cña chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ luËt kiÓm to¸n ban hµnh bëi c¬ quan lËp ph¸p (Quèc héi) sau ®ã lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy d­íi luËt do c¬ quan cña Nhµ n­íc ban hµnh. Víi c¸c chuÈn mùc lo¹i nµy, tÝnh ph¸p lý cña quy ®Þnh ®¹t møc cao vµ cã ý nghÜa ®IÒu tiÕt c¸c hµnh vi cña nhiÒu phÝa cã liªn quan. V× vËy, h×nh thøc nµy bao hµm nh÷ng quy ®Þnh chung nhÊt víi tÝnh ph¸p lý cao cho kiÓm to¸n Nhµ n­íc vµ kiÓm to¸n ®éc lËp. HiÖn nay, h×nh thøc nµy ®­îc øng dông phæ biÕn ë c¸c n­íc T©y ¢u. Tuy nhiªn, h×nh thøc phæ biÕn vÉn lµ c¸c chuÈn mùc chung vÒ nghÒ nghiÖp sö dông trong kiÓm to¸n tµi chÝnh. Theo nghÜa réng th× chóng bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ nghiÖp vô, vµ vÒ viÖc xö lý c¸c mèi quan hÖ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. chóng cßn bao hµm c¶ nh÷ng h­íng dÉn, nh÷ng gi¶i thÝch vÒ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó kiÓm to¸n viªn cã thÓ ¸p dông trong thùc tÕ, ®Ó ®o l­êng vµ ®¸nh gi¸ chÊt l­îng c«ng viÖc kiÓm to¸n. Th«ng th­êng, d­íi h×nh thøc hÖ thèng chuÈn mùc nghÒ nghiÖp cô thÓ, c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n nµy ®Òu do c¸c tæ chøc hiÖp héi nghÒ nghiÖp nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ ban hµnh cho tõng lo¹i h×nh kiÓm to¸n hoÆc cho kiÓm to¸n nãi chung. C¸c lo¹i chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc ban hµnh phï hîp víi tÝnh ®a d¹ng cña b¶n chÊt kiÓm to¸n. Ch¼ng h¹n, chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc thõa nhËn réng r·i ¸p dông cho kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, chuÈn mùc x¸c thùc ¸p dông cho c¸c dÞch vô x¸c thùc th«ng tin, chuÈn mùc vÒ t­ vÊn ¸p dông cho lo¹i h×nh dÞch vô t­ vÊn, chuÈn mùc thùc hµnh nghiÖp vô ®èi víi kiÓm to¸n néi bé ¸p dông cho kiÓm to¸n néi bé, chuÈn mùc kiÓm to¸n Nhµ n­íc ¸p dông cho kiÓm to¸n Nhµ n­íc… HÖ thèng chuÈn mùc nµy rÊt cô thÓ cã thÓ h­íng dÉn vµ lµ c¬ së trùc tiÕp cho viÖc thùc hµnh kiÓm to¸n. H×nh thøc nµy ¸p dông réng r·i ë c¸c n­íc ph¸t triÓn nh­ Anh, Mü, Canada vµ mét sè n­íc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam. ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia lµ mét hÖ thèng chuÈn mùc cã t¸c dông trong ph¹m vi mét quèc gia. Mçi quèc gia ®Òu ®i ®Õn viÖc h×nh thµnh mét hÖ thèng chuÈn mùc cho m×nh. ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia lµ mét hÖ thèng tõ chung nhÊt ®Õn chi tiÕt. Qu¸ tr×nh chi tiÕt ho¸ còng lµ qu¸ tr×nh “mÒm ho¸” ®Ó vËn dông phï hîp víi thùc tÕ. 2. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n cô thÓ trong c¸c bé m¸y kiÓm to¸n. HÖ thèng c¸c v¨n b¶n chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ (IaGs) do Liªn ®oµn KÕ to¸n quèc tÕ (IFAC) ban hµnh vµ nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc chÊp nhËn phæ biÕn ®· ®­îc øng dông ë tÊt c¶ c¸c ph©n hÖ thuéc bé m¸y kiÓm to¸n: KiÓm to¸n Nhµ n­íc, kiÓm to¸n ®éc lËp, vµ kiÓm to¸n néi bé. Tuy nhiªn, ë mçi ph©n hÖ kh¸c nhau, sù thÓ hiÖn c¸c chuÈn mùc còng cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau. Trong ph©n hÖ kiÓm to¸n ®éc lËp, tÝnh nguyªn vÑn cña c¸c chuÈn mùc ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt h¬n c¶. Ng­îc l¹i, víi kiÓm to¸n Nhµ n­íc, ngoµi tÝnh nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn cßn cã ®Æc tÝnh tæ chøc cña c¸c c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ n­íc. Do ®ã hÖ thèng chuÈn mùc cña kiÓm to¸n nhµ n­íc ph¶i thÓ hiÖn trªn c¶ hai phÝa: c¬ quan kiÓm to¸n nhµ n­íc vµ c¸ nh©n kiÓm to¸n viªn. 3.Sù cÇn thiÕt cña c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n. ViÖc ban hµnh hÖ thèng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch nh»m: - Gióp cho ho¹t ®éng cña c¬ quan kiÓm to¸n vµ c¸c kiÓm to¸n viªn cã ®­îc ®­êng lèi ho¹t ®éng râ rµng, thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n tr«i ch¶y ®¹t chÊt l­îng cao. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c kiÓm to¸n viªn n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, thùc hiÖn ®­îc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. - HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ chÊt l­îng, hiÖu qu¶ vµ ®é tu©n thñ cña c¸c kiÓm to¸n viªn còng nh­ c¸c §oµn kiÓm to¸n khi thùc hiÖn kiÓm to¸n t¹i c¸c ®¬n vÞ. Ngoµi ra hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n c¸c nhËn xÐt cña kiÓm to¸n viªn trong b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a kiÓm to¸n viªn, §oµn kiÓm to¸n víi c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n ®ång thêi còng lµ c¬ së ph¸p lý gióp cho c¸c kiÓm to¸n viªn vµ §oµn kiÓm to¸n gi¶i to¶ ®­îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh vÒ c¸c vÊn ®Ò cã thÓ x¶y ra trong t­¬ng lai. - HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ tµi liÖu quan träng gióp cho viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng kiÓm to¸n viªn vµ ®¸nh gi¸ chÊt l­îng kiÓm to¸n viªn. Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam nh÷ng biÕn chuyÓn trong m«i tr­êng kinh doanh vµ ph¸p lý còng ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt ®ßi hái sù ra ®êi cña hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n: - Sù ra ®êi cña LuËt doanh nghiÖp còng nh­ nh÷ng nç lùc cña chÝnh phñ trong viÖc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®· t¹o c¬ héi t¨ng thªm cña thÞ tr­êng kiÓm to¸n bÞ tr× trÖ do ¶nh h­ëng cña ®Çu t­ n­íc ngoµi gi¶m sót sau khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸. §ång thêi, viÖc b·i bá giÊy phÐp hµnh nghÒ kiÓm to¸n sÏ dÉn viÖc Bé Tµi chÝnh ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm so¸t kh¸c vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n trë thµnh mét yªu cÇu cÊp thiÕt h¬n n÷a. - Sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n ®éc lËp t¹i ViÖt Nam. Khi thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn th× vai trß cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp sÏ trë nªn quan träng vµ yªu cÇu x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sÏ gia t¨ng ®Ó gi¶i quyÕt mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra tõ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ c¸c dÞch vô liªn quan. - Qu¸ tr×nh hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi cña ViÖt Nam tiÕp tôc ®­îc ®Èy m¹nh víi sù kiÖn næi bËt lµ HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt – Mü. Qu¸ tr×nh nµy tiÕp tôc më ra c¬ héi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ng còng lµm gia t¨ng c¸c th¸ch thøc vÒ vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc vµ sù c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, kh«ng lo¹i trõ lÜnh vùc kiÓm to¸n ®éc lËp. Yªu cÇu vÒ mét hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n phï hîp víi tËp qu¸n quèc tÕ nh­ng vÉn ®¸p øng ®­îc yªu cÇu qu¶n lý vÒ mÆt nhµ n­íc l¹i cµng gia t¨ng. Nh÷ng biÕn chuyÓn trong t×nh h×nh nghÒ nghiÖp kiÓm to¸n trªn thÕ giíi còng nh­ nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp t¹i ViÖt Nam ®· ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc míi cho tiÕn tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam: ph¶i ®Èy m¹nh tiÕn ®é x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®Ó mau chãng h×nh thµnh mét hÖ thèng chuÈn mùc t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ cho c«ng t¸c kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. §ång thêi ph¶i ban hµnh c¸c h­íng dÉn thùc hiÖn kÌm theo. 4. Nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc chÊp nhËn phæ biÕn. Nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc chÊp nhËn phæ biÕn lµ: nh÷ng chuÈn mùc cã hiÖu lùc mµ KTV ph¶i tu©n thñ khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n vµ lµ c¸ch thøc b¶o ®¶m chÊt l­îng kiÓm to¸n. ChuÈn mùc kiÓm to¸n chung ®­îc thõa nhËn réng r·i gåm 10 chuÈn mùc vµ ®­îc chia thµnh ba nhãm: * Nhãm chuÈn mùc chung: gåm 3 chuÈn mùc vµ ®­îc ¸p dông trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña mét cuéc kiÓm to¸n. Chóng bao gåm c¸c chuÈn mùc ®µo t¹o nghiÖp vô vµ sù thµnh th¹o chuyªn m«n, tÝnh ®éc lËp, còng nh­ sù thËn träng nghÒ nghiÖp thÝch ®¸ng. Cô thÓ: - ViÖc kiÓm to¸n ph¶i do 1 ng­êi hay 1 nhãm ng­êi ®­îc ®µo t¹o nghiÖp vô t­¬ng xøng vµ thµnh th¹o chuyªn m«n nh­ mét KTV thùc hiÖn. Cã nghÜa ng­êi thùc hiÖn kiÓm to¸n ph¶i ®­îc ®µo t¹o 1 c¸ch ®Çy ®ñ vµ hîp lý vÒ lÜnh vùc kiÓm to¸n, ph¶i am hiÓu s©u s¾c vÒ kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n. - Trong tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cuéc kiÓm to¸n, KTV ph¶i gi÷ th¸i ®é ®éc lËp. Th¸i ®é ®éc lËp phô thuéc 2 yÕu tè lµ b¶n chÊt thùc cña KTV vµ c¸ch nh×n nhËn cña c«ng chóng ®èi víi KTV. KTV ph¶i duy tr× ®­îc sù thËn träng nghÒ nghiÖp ®óng mùc trong suèt cuéc kiÓm to¸n (lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n). ChuÈn mùc nµy ®ßi hái KTV ph¶i lu«n ®a nghi nghÒ nghiÖp nh­ lu«n ®Æt ra c¸c c©u hái cho c¸c dÊu hiÖu nghi ngê, ph©n tÝch c¸c b»ng chøng, ®¸nh gi¸ ®Ó hoÆc kh¼ng ®Þnh hoÆc lo¹i bá nh÷ng nghi ngê ®ã. * Nhãm chuÈn mùc thùc hµnh: gåm cã 3 chuÈn mùc ®Ò cËp tíi viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ gi¸m s¸t c«ng viÖc kiÓm to¸n, ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ thu thËp ®Çy ®ñ c¸c b»ng chøng cã hiÖu lùc. Cô thÓ: - Ph¶i lËp kÕ ho¹ch chu ®¸o cho c«ng viÖc kiÓm to¸n vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ nh÷ng ng­êi gióp viÖc (nÕu cã) nh»m x¸c ®Þnh râ l­îng c«ng viÖc cÇn hoµn thµnh, sè l­îng c¸c KTV cÇn thiÕt, c¸c thñ ph¸p kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn vµ khi nµo cÇn ¸p dông ®èi víi tõng thñ ph¸p. - Ph¶i hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ x¸c ®Þnh néi dung, thêi gian vµ qui m« cña c¸c thö nghiÖm sÏ thùc hiÖn. - Ph¶i thu ®­îc ®Çy ®ñ b»ng chøng cã hiÖu lùc th«ng qua viÖc kiÓm tra, quan s¸t, thÈm vÊn vµ x¸c nhËn ®Ó cã ®­îc nh÷ng c¬ së hîp lý cho ý kiÕn vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc kiÓm to¸n. §Çy ®ñ vµ cã hiÖu lùc lµ nãi tíi sè l­îng vµ chÊt l­îng cña b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp. KTV cÇn ph¶i sö dông nh÷ng xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp ®Ó ®¸nh gi¸ bao nhiªu b»ng chøng kiÓm to¸n vµ nh÷ng lo¹i b»ng chøng nµo cÇn thu thËp. * Nhãm chuÈn mùc b¸o c¸o: gåm 4 chuÈn mùc cung cÊp cho KTV nh÷ng chØ dÉn ®Ó lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n. - B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i x¸c nhËn b¶ng khai tµi chÝnh cã ®­îc tr×nh bµy phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c kÕ to¸n ®­îc chÊp nhËn réng r·i hay kh«ng. - B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i chØ ra c¸c tr­êng hîp kh«ng nhÊt qu¸n vÒ nguyªn t¾c gi÷a k× nµy víi c¸c k× tr­íc. ChuÈn mùc nµy ¸m chØ r»ng c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n ph¶i sö dông 1 c¸ch thèng nhÊt c¸c ph­¬ng ph¸p vµ thñ tôc kÕ to¸n tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c. §èi víi nh÷ng tr­êng hîp thay ®æi nh­ng kh«ng ®­îc chØ ra th× KTV ph¶i b¶o ®¶m hîp lý r»ng chóng kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn nh÷ng th«ng tin trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. - Ph¶i xem xÐt c¸c khai b¸o trªn b¶ng khai tµi chÝnh cã ®Çy ®ñ mét c¸ch hîp lý kh«ng trõ nh÷ng tr­êng hîp kh¸c ®­îc chØ ra trong b¸o c¸o. §Çy ®ñ ®­îc hiÓu lµ bao gåm c¶ nh÷ng thuyÕt minh tµi chÝnh, c¸c thuËt ng÷ ®­îc sö dông trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, nh÷ng nhËn xÐt vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, c¸c mÉu, tr×nh tù s¾p xÕp vµ c¶ sù ph©n lo¹i c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. - B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i ®­a ra ý kiÕn vÒ toµn bé b¶ng khai tµi chÝnh hoÆc kh¼ng ®Þnh kh«ng thÓ ®­a ra ý kiÕn ®­îc kÌm theo viÖc nªu râ lý do. Trong mäi tr­êng hîp kÝ tªn vµo b¸o c¸o kiÓm to¸n, KTV ph¶i nªu râ trong b¸o c¸o ®Æc ®iÓm cuéc kiÓm to¸n vµ møc ®é tr¸ch nhiÖm cña KTV. Trong c¸c chuÈn mùc ®­îc chÊp nhËn réng r·i cã thÓ ph©n thµnh 2 ph©n hÖ râ rÖt: + Ph©n hÖ thø nhÊt: c¸c chuÈn mùc chung còng lµ nh÷ng chuÈn mùc vÒ KTV. C¸c chuÈn mùc nµy ®­îc tæng qu¸t trªn 3 mÆt: ®­îc ®µo t¹o nghiÖp vô vµ cã tr×nh ®é t­¬ng xøng; ®éc lËp; vµ thËn träng thÝch ®¸ng. + Ph©n hÖ thø hai: c¸c chuÈn mùc thùc hµnh bao gåm 2 lo¹i: - Lo¹i 1: c¸c chuÈn mùc nghiÖp vô hay chuÈn mùc c«ng viÖc t¹i chç ®Ò cËp tíi 3 mÆt: LËp kÕ ho¹ch chu ®¸o vµ gi¸m s¸t ng­êi gióp viÖc. HiÓu biÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ c¸c phÐp thö nghiÖm thÝch hîp. Ph¶i thu ®­îc b»ng chøng cã hiÖu lùc vµ ®Çy ®ñ. - Lo¹i 2: c¸c chuÈn mùc b¸o c¸o kiÓm to¸n gåm 4 chuÈn mùc, cô thÓ: Ph¶i x¸c nhËn b¸o c¸o tµi chÝnh trong quan hÖ phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c kÕ to¸n ®­îc chÊp nhËn réng r·i. Ph¶i chØ râ c¸c tr­êng hîp kh«ng nhÊt qu¸n gi÷a c¸c k× kÕ to¸n. Ph¶i xem xÐt c¸c khai b¸o kÌm theo c¸c b¶ng khai tµi chÝnh vµ ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ cña khai b¸o. Ph¶i ®­a ra ý kiÕn vÒ toµn bé b¶ng khai tµi chÝnh hoÆc kh¼ng ®Þnh kh«ng ®­a ra ý kiÕn ®­îc ( cã lý do), ph¶i nªu râ ®Æc ®iÓm cña cuéc kiÓm to¸n vµ tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn. II. Qu¸ tr×nh x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam. 1.C¬ së x©y dùng. §Ó x©y dùng mét hÖ thèng ph¸p lý nãi chung vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n nãi riªng ph¶i dùa trªn c¬ së nhÊt ®Þnh. C¬ së chung cña quy ®Þnh ph¸p lý lµ quy ph¹m ph¸p lý bao gåm: - Quy ph¹m ®iÒu chØnh: quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia quan hÖ ph¸p lý. - Quy ph¹m b¶o vÖ: x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p c­ìng chÕ ®èi víi hµnh vi bÊt hîp ph¸p. - Quy ph¹m ®Þnh ra c¸c nguyªn t¾c, ®Þnh h­íng cho hµnh vi. - Quy ph¹m thñ tôc: quy ®Þnh tr×nh tù thùc hiÖn c¸c quy ph¹m néi dung nãi trªn. Trong tr­êng hîp x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc cô thÓ, Uû ban chuÈn mùc kiÓm to¸n ®· giíi h¹n c¸c quan hÖ ph¸p lý chØ trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh hai khèi quy ph¹m: quy ph¹m ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp vµ quy ph¹m nghiÖp vô chuyªn m«n kiÓm to¸n. BÊt kÓ sù kh¸c nhau gi÷a c¬ cÊu vµ ph¹m vi ®iÒu chØnh cña tõng lo¹i h×nh ph¸p lý, c¬ së cô thÓ ®Ó x©y dùng c¸c ®IÒu kho¶n ph¶i ®i tõ nhËn thøc ®óng vµ c¬ së vÒ ®èi t­îng cña tõng lo¹i qui ph¹m. Ch¼ng h¹n quy ph¹m vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vÒ b¶n chÊt vµ truyÒn thèng ®¹o ®øc vµ nh÷ng quy ph¹m ph¸p lý thÓ chÕ ho¸ nhËn thøc nãi trªn. Tõ ®ã cÇn cô thÓ ho¸ b»ng nh÷ng gi¶i thÝch cô thÓ vÒ ®¹o ®øc. Còng nh­ c¸c lo¹i chuÈn mùc kh¸c, viÖc x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n g¾n chÆt víi viÖc thùc hiÖn chuÈn mùc ®ã bëi ®¹o lý vµ lÏ c«ng b»ng ph¸t sinh tõ ý chÝ vµ quyÒn lùc. MÆt kh¸c, ý chÝ vµ quyÒn lùc l¹i xuÊt ph¸t tõ thùc t¹i. VÒ mÆt biÖn chøng ®©y lµ mèi liªn hÖ gi÷a khoa häc chuÈn mùc víi thùc tiÔn. Trong mèi quan hÖ ®ã, thùc tiÔn ph¶i cã tr­íc song khoa häc ph¶i cã t¸c dông h­íng dÉn. Tõ ®ã, ®iÒu kh¼ng ®Þnh ë ®©y lµ chuÈn mùc kh«ng ph¶i lµ c¸i lý t­ëng vµ vÜnh cöu, cµng kh«ng thÓ cã tr­íc thùc tiÔn, còng kh«ng thÓ kh«ng cã khi thùc tiÔn ®· tån t¹i. KiÓm to¸n cña chóng ta ph¶i cã chuÈn mùc vµ hoµn thiÖn nã tõng b­íc. 2. Nguyªn t¾c x©y dùng. C¸c nguyªn t¾c x©y dùng hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n viÖt nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay: 2.1. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®­îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ vµ cã tham kh¶o chuÈn mùc kiÓm to¸n c¸c quèc gia kh¸c. ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®­îc x©y dùng víi môc tiªu ®¹t ®­îc nh÷ng chuÈn mùc tèt nhÊt cho nghÒ kiÓm to¸n trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Tuy nhiªn, do ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu cña nhiÒu thµnh viªn lµ c¸c quèc gia cã møc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau vÒ nghÒ nghiÖp nªn c¸c chuÈn mùc quèc tÕ kh«ng tr¸nh ®­îc mét sè nh­îc ®iÓm: - Ph¶i dung hoµ quan ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a c¸c quèc gia b»ng c¸ch ®­a ra hai gi¶i ph¸p kh¸c nhau cho cïng mét vÊn ®Ò. - Kh«ng ban hµnh mét sè vÊn ®Ò mang ®Æc ®iÓm riªng cña mét nhãm quèc gia, kh«ng mang tÝnh phæ biÕn trªn thÕ giíi. - Ph¸t triÓn chËm h¬n chuÈn mùc kiÓm to¸n cña c¸c quèc gia v× quan ®iÓm bÊt ®ång gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn vÒ mét sè vÊn ®Ò cô thÓ. Do ®ã, viÖc x©y dùng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ngoµi viÖc sö dông c¸c chuÈn mùc quèc tÕ lµm c¬ së, cÇn xem xÐt thªm chuÈn mùc kiÓm to¸n cña c¸c quèc gia kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia cã nghÒ nghÞªp kiÓm to¸n ph¸t triÓn vµ c¸c quèc gia ®ang sö dông chuÈn mùc quèc tÕ ®Ó x©y dùng chuÈn mùc quèc gia. 2.2. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam bªn c¹nh yªu cÇu phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, cßn cÇn ph¶i phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm cña ViÖt Nam ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng ®­a chuÈn mùc vµo thùc tiÔn ho¹t ®éng kiÓm to¸n ViÖt Nam: - §iÒu chØnh, bæ sung nh÷ng yÕu tè riªng cña ViÖt Nam. - Ph¶i ®­îc chuyÓn sang h×nh thøc phï hîp víi v¨n b¶n ph¸p quy thay v× lµ c¸c h­íng dÉn nghÒ nghiÖp nh­ chuÈn mùc quèc tÕ. - Ph¶i phï hîp víi c¸ch nghÜ, c¸ch lµm cña ng­êi ViÖt Nam. 2.3. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i h­íng vÒ viÖc n©ng cao chÊt l­îng cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ång thêi kiÓm so¸t ®­îc chÊt l­îng cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n quèc tÕ ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®­îc x©y dùng trong ®iÒu kiÖn c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ang ®i t×m mét tiªu chuÈn chÊt l­îng cho m×nh trong khi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n quèc tÕ thùc hµnh kiÓm to¸n theo c¸c chuÈn mùc quèc tÕ. §iÒu nµy ®Æt ra c©u hái lµ rèt cuéc, chóng ta x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n cho ai? C©u tr¶ lêi thÝch hîp lµ ®Ó phôc vô cho c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam, víi mong muèn n©ng cao chÊt l­îng kiÓm to¸n cña hä ngang víi tÇm chung cña thÕ giíi. §èi víi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n quèc tÕ, c«ng viÖc kiÓm to¸n ®­îc tiÕn hµnh theo c¸c chÝnh s¸ch chung toµn thÕ giíi cña hä. T¸c dông chñ yÕu cña chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam lµ khÐp hä vµo c¸c yªu cÇu mµ ViÖt Nam mong muèn cho mét cuéc kiÓm to¸n. 2.4. HÖ thèng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i cã kh¶ n¨ng øng dông cao trong thùc tiÔn c«ng t¸c kiÓm to¸n ®éc lËp t¹i ViÖt Nam. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i b¶o ®¶m ®­îc c¸c bªn liªn quan hiÓu ®óng vµ ¸p dông ®óng trong thùc tiÔn ho¹t ®éng kiÓm to¸n t¹i ViÖt Nam. §iÒu nµy liªn quan ®Õn: C¸c h­íng dÉn vµ gi¶i thÝch vÒ chuÈn mùc cho c¸c thµnh viªn nghÒ nghiÖp còng nh­ cho x· héi. Tr×nh ®é cña ®éi ngò kiÓm to¸n viªn ph¶i ®ñ ®Ó sù dông chuÈn mùc trong c«ng viÖc. Ch­¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ viÖc ¸p dông c¸c chuÈn mùc trong thùc tÕ, c¸c ®iÒu chØnh bæ sung hoÆc gi¶i thÝch kÞp thêi trong qu¸ tr×nh ¸p dông chuÈn mùc. 2.5. C¬ chÕ ban hµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc mèi quan hÖ gi÷a Nhµ n­íc vµ tæ chøc nghÒ nghiÖp trong qu¸ tr×nh lËp quy vµ kiÓm so¸t chÊt l­îng c«ng viÖc kiÓm to¸n. HiÖn nay Bé Tµi chÝnh lµ ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ viÖc so¹n th¶o vµ ban hµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam víi sù tham gia cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n vµ c¸c nhµ nghiªn cøu. Bé Tµi chÝnh còng lµ ng­êi kiÓm tra vµ gi¸m s¸t chÊt l­îng kiÓm to¸n t¹i c¸c c«ng ty kiÓm to¸n. §iÒu nµy lµ hîp lý vµ rÊt cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn t¹i. Tuy nhiªn, dÔ thÊy r»ng vÒ l©u dµi, kinh phÝ vµ nh©n lùc cña Bé Tµi chÝnh kh«ng thÓ vµ kh«ng nªn “bao cÊp” toµn bé cho c«ng viÖc nµy bëi v× chóng ®ßi hái rÊt nhiÒu thêi gian vµ kinh phÝ còng nh­ sù nh¹y bÐn nghÒ nghiÖp mµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng nhµ n­íc khã thùc hiÖn ®­îc. Do ®ã, vÒ l©u dµi cÇn mét c¬ chÕ kh¸c thÝch hîp h¬n, gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a nhµ n­íc vµ tæ chøc nghÒ nghiÖp trong viÖc x©y dùng chuÈn mùc. Theo chóng t«i, mét m« h×nh thÝch hîp lµ: Bé Tµi chÝnh gi÷ vai trß ban hµnh c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n. Héi ®ång quèc gia vÒ kÕ to¸n gi÷ vai trß tæ chøc so¹n th¶o c¸c chuÈn mùc tr×nh Bé tµi chÝnh ban hµnh. Tæ chøc nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn tham gia qu¸ tr×nh so¹n th¶o vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ®­a ra c¸c h­íng dÉn viÖc ¸p dông chuÈn mùc trong thùc tÕ. §Ó lµm ®­îc vai trß nµy, tæ chøc nghÒ nghiÖp cña c¸c kiÓm to¸n viªn kh«ng nªn tæ chøc theo kiÓu tù nguyÖn nh­ Héi kÕ to¸n ViÖt Nam, mµ nªn h×nh thµnh nh­ mét tæ chøc b¾t buéc ®èi víi c¸c kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n hµnh nghÒ vµ ®Æt d­íi sù b¶o trî chÝnh thøc cña Bé Tµi chÝnh. 2.6. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i ph¸t triÓn ®ång bé víi hÖ thèng kÕ to¸n ViÖt Nam. B¶n th©n mèi quan hÖ gi÷a hai lÜnh vùc kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n ®· ®ßi hái sù ®ång bé nµy. RÊt nhiÒu chuÈn mùc kiÓm to¸n ph¶i tham chiÕu ®Õn chuÈn mùc kÕ to¸n liªn quan, thÝ dô chuÈn mùc vÒ “C¸c bªn h÷u quan”, chuÈn mùc vÒ “TÝnh liªn tôc ho¹t ®éng kinh doanh”… VÊn ®Ò x©y dùng c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n ViÖt Nam míi ®­îc ®Æt ra tõ n¨m 1999 do ®ã ®· ®i sau mét b­íc so víi chuÈn mùc kiÓm to¸n. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn mét sè v­íng m¾c trong viÖc so¹n th¶o vµ ban hµnh c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sao cho cã thÓ ¸p dông trong thùc tÕ. Do ®ã cÇn ph¶i b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn ®ång bé cña c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n vµ hÖ thèng kÕ to¸n ViÖt Nam. 2.7. Quy tr×nh x©y dùng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ph¶i chuyÓn sang chuyªn nghiÖp ho¸. Trong thêi gian qua, qu¸ tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam lµ mét ho¹t ®éng võa mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh ( ho¹t ®éng cña Bé Tµi chÝnh víi tµi trî cña ng©n s¸ch ) vµ tù nguyÖn ( sù tham gia cña c¸c thµnh viªn bªn ngoµi vµ c¸c c«ng ty kiÓm to¸n). Khi qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn nhanh chãng, ph­¬ng thøc nµy kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu vÒ tiÕn ®é so¹n th¶o vµ ban hµnh chuÈn mùc v×: - C¸c thµnh viªn tham gia tõ nhiÒu c¬ quan ®¬n vÞ kh¸c nhau, cã møc ®é nhËn thøc, kü n¨ng kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh th¶o luËn sÏ mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó thuyÕt phôc lÉn nhau gi÷a chÝnh c¸c thµnh viªn so¹n th¶o h¬n lµ t×m c¸c gi¶i ph¸p phï hîp. - ViÖc phèi hîp gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia tù nguyÖn sÏ rÊt khã kh¨n, tuú thuéc vµo nhiÖt t×nh vµ kh¶ n¨ng thu xÕp thêi gian cña hä. - Nh÷ng trë ng¹i vÒ tµi chÝnh. Chuyªn nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu cña c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp trªn thÕ giíi trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ ban hµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n ®Ó n©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy. Chuyªn nghiÖp ho¸ quy tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n bao gåm: - H×nh thµnh mét ®éi ngò chuyªn nghiÖp trong so¹n th¶o chuÈn mùc, bao gåm c¸c chuyªn viªn cã tr×nh ®é, kü n¨ng vµ kinh nghiÖm thÝch hîp trong lÜnh vùc biªn so¹n chuÈn mùc. - H×nh thµnh c¸c quy tr×nh cô thÓ cho nh÷ng c«ng ®o¹n trong toµn bé quy tr×nh x©y dùng chuÈn mùc ®Ó ®¶m b¶o sù phèi hîp tèt nhÊt gi÷a c¸c bªn trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. - H×nh thµnh mét c¬ chÕ tµi chÝnh phï hîp cho ho¹t ®éng ban hµnh chuÈn mùc. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, qu¸ tr×nh chuyªn nghiÖp ho¸ nµy b¾t buéc ph¶i diÔn ra tuy nhiªn cÇn theo b­íc thÝch hîp. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ViÖt Nam lµ mét qu¸ tr×nh vËn dông s¸ng t¹o kinh nghiÖm cña c¸c n­íc vµo thùc tiÔn ViÖt Nam phï hîp víi ®Þnh h­íng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. Ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp vµ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi yªu cÇu ®ã. Trong tõng thêi kú, viÖc nhËn ®óng yªu cÇu cña thùc tiÔn gióp chóng ta x¸c ®Þnh nh÷ng h­íng ®i hîp lý cho m×nh vµ ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®· v¹ch ra. 3.Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng chuÈn mùc. 3.1. Qu¸ tr×nh x©y dùng. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi trong suèt lÞch sö ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n. Cã thÓ h×nh dung qu¸ tr×nh nµy diÔn ra theo hai h­íng sau: - Thø nhÊt ®ã lµ qu¸ tr×nh chuÈn ho¸ ho¹t ®éng kiÓm to¸n tõ møc ®é mét c«ng ty kiÓm to¸n cho møc ®é toµn thÕ giíi. Tõ thùc tiÔn c«ng t¸c kiÓm to¸n, c¸c kiÓm to¸n viªn h×nh thµnh ph­¬ng thøc tiÕp cËn cña riªng m×nh ®Ó lµm c¬ së thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cho mçi hîp ®ång kiÓm to¸n cô thÓ. C¸c c«ng ty kiÓm to¸n sÏ tËp hîp c¸c ph­¬ng thøc tiÕp cËn cña c¸c kiÓm to¸n viªn ®Ó x©y dùng mét quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cho c«ng ty, lµm c¬ së cho viÖc n©ng cao chÊt l­îng kiÓm to¸n cña c«ng ty vµ ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn. c¸c hiÖp héi nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn ph¶i dùa trªn quy tr×nh cña c¸c c«ng ty (lµ nh÷ng héi viªn cña HiÖp héi) ®Ó h×nh thµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc qia trªn nguyªn t¾c n©ng cao chÊt l­îng c«ng viÖc kiÓm to¸n vµ b¶o vÖ uy tÝn nghÒ nghiÖp tr­íc x· héi. Cuèi cïng, liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ phèi hîp c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia ®Ó h×nh thµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ trªn c¬ së nhÊt trÝ cña c¸c n­íc héi viªn. Thø hai ®ã lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng ng­îc l¹i cña c¸c chuÈn mùc ®­îc h×nh thµnh. Khi mét cån ty kiÓm to¸n x©y dùng ®­îc quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cña m×nh, c¸c kiÓm to¸n nªn cã tr¸ch nhiÖm ®IÒu chØnh l¹i ph­¬ng thøc tiÕp cËn cña m×nh phï hîp víi nh÷ng quy ®Þnh chung trong quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cña c«ng ty. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia khi h×nh thµnh còng t¸c ®éng ng­îc l¹i quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n theo h­íng t­¬ng tù vµ cuèi cïng sù ra ®êi cña chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ còng cã nh÷ng ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn chuÈn mùc kiÓm to¸n cña c¸c quèc gia. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn chóng ta nhËn thÊy con ®­êng h×nh thµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n viÖt nam lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ vµ thùc tiÔn c«ng t¸c kiÓm to¸n ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n T¸c ®éng ng­îc T¸c ®éng ng­îc T¸c ®éng ng­îc Thùc tiÔn c«ng viÖc kiÓm to¸n Ph­¬ng thøc tiÕp cËn cña tõng kiÓm to¸n viªn Quy tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cña 1 c«ng ty kiÓm to¸n ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc gia ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ Vai trß cña c«ng ty kiÓm to¸n Vai trß cña hiÖp héi nghÒ nghiÖp Vai trß liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ 3.2. HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh x©y dùng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam b¾t ®Çu chÝnh thøc tõ th¸ng 9 n¨m 1997 sau héi th¶o vÒ chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc Bé Tµi chÝnh vµ dù ¸n EUROTAPVIET vÒ kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n tæ chøc t¹i Nha Trang. ®ược sự giúp đỡ của cộng đồng châu Âu (EU) và của Ngân hàng Thế giới (từ 2002) chúng ta đã tập trung toàn lực cho việc nghiên cứu, tiếp cận chuẩn mực kiểm toán quốc tế và từ đó đã và đang xúc tiến soạn thảo, công bố Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (đến nay đã ban hành, công bố được 27 chuẩn mực kiểm toán). HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®­îc ban hµnh ®ể đáp ứng yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, tài chính, nâng cao chất lượng của kiểm toán độc lập trong nền kinh tế quốc dân; Kiểm tra, kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán độc lập, lành mạnh hoá thông tin tài chính trong nền kinh tế quốc dân. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được ban hành ®Ó áp dụng đối với kiểm toán độc lập báo cáo tài chính. Dịch vụ kiểm toán các thông tin tài chính khác và dịch vụ liên quan của Công ty kiểm toán được áp dụng theo quy định cụ thể của từng chuẩn mực. Kiểm toán viên và Công ty kiểm toán hoạt động hợp pháp tại Việt Nam có trách nhiệm triển khai thực hiện chuẩn mực kiểm toán Việt Nam trong hoạt động của mỗi Công ty. Vụ trưởng Vụ Chế độ kế toán và Kiểm toán, Chánh văn phòng Bộ và Thủ trưởng các đơn vị liên quan thuộc và trực thuộc Bộ Tài chính có trách nhiệm hướng dẫn, kiểm tra và thi hành Quyết định này. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam: *§ît 1: Ban hµnh 4 chuÈn mùc (Ban hành theo Quyết định số 120/1999/QĐ-BTC ngày 27 tháng 9 năm 1999 của Bộ trưởng Bộ Tài chính) - ChuÈn mùc sè 200: “Môc tiªu vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n chi phèi kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh”  - ChuÈn mùc 210: “Hîp ®ång kiÓm to¸n” - ChuÈn mùc 230: “Hå s¬ kiÓm to¸n” - ChuÈn mùc 700: “B¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh” * §ît 2: Ban hµnh 6 chuÈn mùc (Ban hành theo Quyết định số 219/2000/QĐ-BTC ngày 29 tháng 12 năm 2000 của Bộ trưởng Bộ Tài chính ) - ChuÈn mùc 250: “Xem xÐt tÝnh tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c quy ®Þnh trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh” - ChuÈn mùc 310: “ HiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh” - ChuÈn mùc 500: “B»ng chøng kiÓm to¸n” - ChuÈn mùc 520: “C¸c thñ tôc ph©n tÝch” - ChuÈn mùc 510: “ KiÓm to¸n n¨m ®Çu tiªn, sè d­ n¨m tµi chÝnh” - ChuÈn mùc 580: “Gi¶i tr×nh cña Gi¸m ®èc” * §ît 3: Ban hµnh 4 chuÈn mùc (Ban hành  theo Quyết định số143/2001/QĐ-BTC ngày 21 tháng 12 năm 2001 của Bộ trưởng Bộ Tài chính) - ChuÈn mùc 240 “Gian lËn vµ sai sãt” - ChuÈn mùc 300 “LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n” - ChuÈn mùc 530 “LÊy mÉu kiÓm to¸n vµ c¸c thñ tôc lùa chän kh¸c” - ChuÈn mùc 540 “KiÓm to¸n c¸c ­íc tÝnh kÕ to¸n” - ChuÈn mùc 400 “§¸nh gi¸ rñi ro và kiÓm so¸t néi bé” - ChuÈn mùc 610 “Sö dông tµi liÖu cña kiÓm to¸n néi bé” * §ît 4: Ban hµnh 5 chuÈn mùc (Ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 28/2003/Q§-BTC ngµy 14 th¸ng 3 n¨m 2003 cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh) - ChuÈn mùc sè 220 “KiÓm so¸t chÊt l­îng ho¹t ®éng kiÓm to¸n” - ChuÈn mùc sè 320 “ TÝnh träng yÕu trong kiÓm to¸n” - ChuÈn mùc sè 501 “B»ng chøng kiÓm to¸n bæ sung ®èi víi C¸c kho¶n môc vµ sù kiÖn ®Æc biÖt” - ChuÈn mùc sè 560 “C¸c sù kiÖn ph¸t sinh sau ngµy kho¸ sæ kÕ to¸n lËp B¸o c¸o tµi chÝnh” - ChuÈn mùc sè 600 “ Sö dông t­ liÖu cña kiÓm to¸n viªn kh¸c” * §ît 5: Ban hµnh 6 chuÈn mùc (Ban hành kèm theo Quyết định số 195/2003/QĐ BTC ngày 28 tháng 11 năm 2003 của Bộ trưởng Bộ Tài chính) - ChuÈn mùc sè 401 “ Thùc hµnh kiÓm to¸n trong m«i tr­êng tin häc” - ChuÈn mùc sè 550 “C¸c bªn liªn quan” - ChuÈn mùc sè 570 “Ho¹t ®éng liªn tôc” - ChuÈn mùc sè 800 “B¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ nh÷ng c«ng viÖc kiÓm to¸n ®Æc biÖt” - ChuÈn mùc sè 910 “ C«ng t¸c so¸t xÐt b¸o c¸o tµi chÝnh” - ChuÈn mùc 920 “KiÓm tra th«ng tin tµi chÝnh trªn c¬ së c¸c thñ tôc tho¶ thuËn tr­íc”  III) §¸nh gi¸ vµ kiÕn nghÞ. 1.§¸nh gi¸. KiÓm to¸n là hoạt động mới hình thành trong nền kinh tế thị trường nhiều thành phần. Nhà nước quản lý nền kinh tế theo pháp luật, mọi tổ chức và cá nhân đều được tự do kinh doanh, tự do sử dụng tiền vốn, giao lưu kinh tế đối ngoại, cơ quan Nhà nước không can thiệp sâu vào hoạt động của doanh nghiệp, nên cần phải có hoạt động kiểm toán nhằm đảm bảo cho thông tin tài chính công khai, minh bạch. H¬n 10 n¨m là quãng thời gian đáng ghi nhận trong sự nghiệp phát triển kiểm toán nước nhà. Với những kết quả bước đầu đáng ghi nhận, chúng ta có quyền tự hào đánh giá những thành tựu đạt được là: 1- Đã tập trung quản lý thống nhất việc nghiên cứu, ban hành và đưa vào vận hành trong nền kinh tế quốc dân một hệ thống chế độ kiÓm toán doanh nghiệp phù hợp với yêu cầu quản lý nền kinh tế thị trường, đã và đang thực hiện có hiệu quả trong mọi lĩnh vực hoạt động kinh tế, xã hội. 2 - Đổi mới một bước và đẩy mạnh tiến trình cải cách hệ thống kiÓm toán Nhà nước, bao gồm cả kiÓm toán quản lý quỹ NSNN, tài sản quốc gia và kiÓm toán các đơn vị thụ hưởng NSNN, đang hướng đến việc xây dựng mới hệ thống kiÓm toán kế toán Nhà nước ngµy cµng hoµn chØnh. 3 - Bước đầu đã đạt được sự quản lý thống nhất chế độ kiÓm toán ở một số lĩnh vực, như: chế độ kiÓm toán ngân sách; chế độ kiÓm toán NHNN và các TCTD; chế độ kiÓm toán các hoạt động trên thị trường chứng khoán;... 4 - Chất lượng công tác kiÓm toán đã được nâng cao một bước thích ứng với kinh tế thị trường và cơ chế quản lý mới, đáp ứng được sự điều hành và quản lý vi mô và vĩ mô.  5 - Bước đầu đã tạo lập được tiền lệ, điều kiện để từng bước lập lại trật tự, kỷ cương trong công tác kiÓm toán.  6- ViÖc ban hµnh hÖ thèng chuẩn mực kiểm toán ®· gãp phÇn n©ng cao trình độ công tác kiÓm toán ở nước ta đã được nâng lên một bước, tiếp cận dần với kiÓm toán các nước trên thế giới và trong khu vực.  2. KiÕn nghÞ Từ hướng đi đúng và những thành tựu đã đạt được h¬n 10 năm qua, trên cơ sở những yêu cầu đặt ra trong điều kiện của nền kinh tế thị trường đang trong quá trình hoàn thiện và hội nhập kinh tế quốc tế, cần phải tiếp tục đổi mới và hoàn thiện hệ thống kế toán, kiểm toán theo định hướng cơ bản sau: 1. Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về kiểm toán phù hợp với định hướng phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam và thực hiện chính sách kinh tế mở, hội nhập với quốc tế và khu vực. Trong thêi gian tíi ph¶i x©y dùng thªm nhiÒu chuÈn mùc th× míi b¶o ®¶m cho viÖc kiÓm to¸n ®­îc trung thùc, chÝnh x¸c. 2. Tăng cường đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu qủa hoạt động của các tổ chức làm nhiệm vụ chỉ đạo thực hiện công tác kiểm toán trong nền kinh tế quốc dân nhằm đảm bảo các luật lệ, thiết lập và giữ vững trật tự kỷ cương trong công tác kiểm toán. 3. Tăng cường và hoàn thiện hoạt động kiểm toán trong nền kinh tế quốc dân (kể cả Kiểm toán độc lập, Kiểm toán Nhà nước và Kiểm toán nội bộ). Cụ thể là phải nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán; mở rộng thị trường kiểm toán (kể cả mở rộng ra thị trường nước ngoài); tăng cường quy mô và số lượng các đơn vị cung cấp dịch vụ kiểm toán nhằm đáp ứng nhu cầu kiểm toán trong điều kiện hội nhập. 4. Xây dựng đề án chiến lược về ứng dụng kỹ thuật tin học, làm căn cứ định hướng và bước đi cho việc thực hiện các chương trình ứng dụng tin học, từng bước hiện đại hoá công tác kiểm toán và thông tin cho các ngành, các địa phương cho từng thời kỳ. Tổ chức soạn thảo và  ấn hành các tài liệu hướng dẫn có liên quan đến việc tin học hoá kế toán, tạo thuận lợi cho các đơn vị cơ sở thực hiện. 5. Nghiên cứu, ban hành đầy đủ hệ thống văn bản hướng dẫn thực hiện hệ thống chức danh, tiêu chuẩn cán bộ chuyên môn nghiệp vụ. Vận hành cơ chế chặt chẽ về việc tuyển chọn, thi tuyển, sát hạch để nâng cấp, nâng bậc, cấp chứng chỉ hành nghề cho cán bộ kế toán, kiểm toán viên. Cải tiến chương trình, nội dung đào tạo cán bộ kiÓm to¸n trong các trường đại học và trung học, thực hiện chế độ bồi dưỡng, nâng cao trình độ định kỳ cho cán bộ. 6. Mở rộng quan hệ quốc tế tiến tới mở cửa hội nhập khu vực và thế giới về kiểm toán. C.KÕt luËn Cho tíi nay, sè l­îng c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ë ViÖt Nam ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ víi c¸c lo¹i h×nh c«ng ty ®a d¹ng. KiÓm to¸n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ nghÒ nghiÖp cña m×nh trong x· héi. Sù ra ®êi cña c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ang gãp phÇn tõng b­íc n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n VÞªt Nam ngang víi tr×nh ®é kiÓm to¸n quèc tÕ. Chóng ta cã thÓ hy väng vµo mét sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña kiÓm to¸n ViÖt Nam.