Đề tài Mô hình Đặc khu kinh tế của Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

iÖn tÝch ban ®Çu vµ sau khi më réng cña c¸c §Æc khu kinh tÕ §Æc khu kinh tÕ TØnh Thµnh lËp DiÖn tÝch (km2) Ban ®Çu Sau khi më réng Th©m QuyÕn Qu¶ng §«ng 1980 327,5 327,5 Chu H¶i Qu¶ng §«ng 1980 (*) 6,1 121 S¸n §Çu Qu¶ng §«ng 1980 (**) 1,6 260 H¹ M«n Phóc KiÕn 1980 (*) 2,5 131 H¶i Nam H¶i Nam 1988 34500 34500 Chó thÝch: (*) Më réng lÇn 1 n¨m 1984. (**) Sau 3 lÇn më réng. Nguån: T¹p chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc – sè 4 (26) – 1999. Thø ba: M« h×nh §KKT cña Trung Quèc ®· thµnh c«ng víi vai trß lµ ng­êi dß ®­êng trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm vµ cã t¸c dông m¹nh thóc ®Èy c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c trong c¶ n­íc cïng ph¸t triÓn. Trong h¬n 20 n¨m qua, c¸c §KKT lµ n¬i thùc hiÖn thÝ ®iÓm nhiÒu biÖn ph¸p c¶i c¸ch kinh tÕ míi nh»m nªu g­¬ng vµ thóc ®Èy c¶i c¸ch trong néi ®Þa, nh­ lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n, mua b¸n cæ phiÕu, tuyÓn chän ng­êi tµi giái. Nh÷ng thö nghiÖm thµnh c«ng ë c¸c ®Æc khu ®Òu ®­îc ph¸t huy vµ nh©n réng ra c¶ n­íc. Víi sù dÉn ®éng cña c¸c ®Çu tµu §KKT, qu¸ tr×nh c¶i c¸ch ë nh÷ng vïng kh¸c ®· lµm cho ®êi sèng nh©n d©n c¶i thiÖn râ rÖt vµ nhanh chãng. Tr­íc ®©y, thu nhËp cña c­ d©n Trung Quèc t¨ng tr­ëng chËm kÐo dµi, thËm chÝ ®×nh trÖ. T×nh tr¹ng ®ã ®· thay ®æi h¼n vÒ c¬ b¶n sau h¬n 20 n¨m. Do kinh tÕ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao, chÝnh s¸ch vÒ sinh ®Î cã kÕ ho¹ch ®­îc thùc hiÖn chÆt chÏ nh»m h¹n chÕ møc t¨ng d©n sè, v× vËy, gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm trong n­íc tÝnh theo ®Çu ng­êi ®· t¨ng nhanh chãng tõ 379 NDT vµo n¨m 1979 lªn 6079 NDT vµo n¨m 1997, trõ bá nh©n tè gi¸ c¶ th× thùc tÕ ®· t¨ng 3,22 lÇn víi møc t¨ng b×nh qu©n 7,9%/ n¨m. Thu nhËp rßng b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña c¸c gia ®×nh n«ng d©n trong thêi kú 1978 – 1997 ®· t¨ng tõ 133,6 NDT lªn 2090 NDT, møc t¨ng thùc tÕ lµ 3,37 lÇn, trong n¨m 1998 ®¹t 2160 NDT, møc t¨ng thùc tÕ lµ 5,8%. Thu nhËp cã thÓ chi phèi cña d©n thµnh thÞ thêi kú 1978 – 1997 t¨ng tõ 343,4 NDT lªn 5160,3 NDT, møc t¨ng thùc tÕ lµ 2,12 lÇn, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 6,2%. Cïng víi sù thay ®æi vÒ thu nhËp cña ng­êi d©n, møc tiªu dïng cña hä còng t¨ng lªn râ rÖt. L­îng hµng hãa tiªu dïng theo ®Çu ng­êi n¨m 1978 míi chØ ®¹t 184 NDT, n¨m 1995 ®· t¨ng lªn 2311 NDT, n¨m 1998 l¹i t¨ng thµnh 2936 NDT. 2. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i: B»ng m« h×nh §KKT cña m×nh, Trung Quèc ®· cã nhiÒu thµnh c«ng trong viÖc thu hót vµ sö dông mét l­îng lín t­ b¶n tõ c¸c n­íc tiªn tiÕn, gãp phÇn t¨ng nhanh tiÒm lùc kinh tÕ kü thuËt, trë thµnh ®èi thñ ®¸ng gêm vÒ mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu ngay c¶ víi c¸c c­êng quèc kinh tÕ trªn thÕ giíi. Song nh÷ng thµnh tùu to lín ®· ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t. T¹i c¸c §KKT ®ang tån t¹i nh÷ng vÊn ®Ò nhøc nhèi kh«ng dÔ g× kh¾c phôc. Thø nhÊt: HÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i ®· ph¸t huy t¸c dông rÊt lín trong viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ®Æc khu. Tuy nhiªn, nÕu xÐt trong ph¹m vi nÒn kinh tÕ c¶ n­íc th× chÝnh sù ­u ®·i ®ã ®· t¹o nªn sù bÊt b×nh ®¼ng trong kinh doanh, t¹o t©m lý kh«ng tèt ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ë ngoµi ®Æc khu. H¬n n÷a, do c¸c ®Æc khu thùc thi nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i nªn c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc t×m mäi c¸ch ®Ó ®­îc vµo lµm viÖc trong ®Æc khu, c¸c nguån lùc còng v× thÕ mµ bÞ hót vµo ®ã, g©y nªn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu, mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c vïng, h¹n chÕ vai trß “cÇu nèi” cña c¸c ®Æc khu, ¶nh h­ëng kh«ng tèt tíi toµn c¶nh nÒn kinh tÕ Trung Quèc. MÆt kh¸c, còng do sù kh¸c biÖt qu¸ lín vÒ chÝnh s¸ch gi÷a ®Æc khu vµ néi ®Þa, ®ång thêi l¹i ch­a cã c¬ chÕ qu¶n lý chÆt chÏ vµ hiÖu qu¶ nªn t×nh tr¹ng bu«n lËu, trèn thuÕ x¶y ra liªn tôc vµ víi quy m« lín. §· x¶y ra hiÖn t­îng c¸c ®¬n vÞ trong ®Æc khu nhËp hµng miÔn thuÕ b¸n vµo néi ®Þa kiÕm lêi, c¸c c¬ së trong néi ®Þa mãc ngoÆc víi doanh nghiÖp trong ®Æc khu ®Ó tuån hµng xÊu vµo néi ®Þa… lµm rèi lo¹n thÞ tr­êng, ph¸ ho¹i s¶n xuÊt. Tuy chÝnh phñ Trung Quèc ®· ban hµnh nhiÒu ­u ®·i ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i c¸c §KKT ®Ó s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu, nh­ng mét bé phËn s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra ë c¸c ®Æc khu vÉn x©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng néi ®Þa, t¹o ra sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong ®Æc khu vµ c¸c doanh nghiÖp néi ®Þa. MÆt tr¸i cña c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i trong §KKT cµng cÇn ®­îc quan t©m h¬n n÷a khi mµ hiÖn nay, Trung Quèc ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc th­¬ng m¹i ThÕ giíi WTO, ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn mµ kh«ng cã sù trî gióp cña bÊt cø mét chÝnh s¸ch ­u ®·i nµo. §©y chÝnh lµ lóc mµ c¸c §KKT ph¶i thùc hiÖn viÖc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ c¶ n­íc, dÇn dÇn dì bá nh÷ng ­u ®·i cña mét m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn tån t¹i gÇn mét phÇn t­ thÕ kû qua. Nh­ng vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ, liÖu khi kh«ng cßn sù trî gióp cña c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i n÷a th× c¸c doanh nghiÖp trong ®Æc khu cã cßn duy tr× ®­îc møc ®é t¨ng tr­ëng nh­ tr­íc kia hay kh«ng? HiÖn nay, míi chØ cã §KKT Th©m QuyÕn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n thø ba, tøc lµ ®· héi ®ñ ®iÒu kiÖn héi nhËp, cßn 4 ®Æc khu cßn l¹i míi ®ang dõng ë giai ®o¹n ph¸t triÓn thø hai. §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò ph¸t sinh mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc cÇn gi¶i quyÕt khi gia nhËp WTO, ®¶m b¶o lîi Ých cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi hiÖn ®ang ho¹t ®éng kinh tÕ trong ®Æc khu, gi÷ v÷ng lßng tin vÒ mét m«i tr­êng an toµn vµ hiÖu qu¶. Thø hai: C¸c §KKT víi vai trß lµ n¬i thö nghiÖm c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i còng nh­ c¸c liÖu ph¸p thÞ tr­êng mµ viÖc thö nghiÖm th­êng ®ßi hái nh÷ng thay ®æi vµ ®iÒu chØnh vÒ c¸c chÝnh s¸ch vµ quy ®Þnh ®· ban hµnh. §iÒu ®ã ®· ph¸ vì tÝnh æn ®Þnh cña hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ khung ph¸p lý – nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt b¶o hé lîi Ých vµ t¹o lËp niÒm tin trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng ph¸p luËt ë c¸c §KKT vÉn ch­a thùc sù hoµn thiÖn vµ ®ång bé. Nhµ n­íc Trung Quèc vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn tØnh, thµnh phè ®· phª chuÈn nhiÒu ®iÒu lÖ vµ quy ®Þnh vÒ ®Çu t­ song kh«ng hoµn toµn cã t¸c dông thiÕt thùc. N¹n quan liªu hèi lé nÆng nÒ ®· khiÕn c¸c doanh nh©n n­íc ngoµi n¶n lßng. Nhµ n­íc ®Þnh ra mét sè chÝnh s¸ch ­u tiªn cho c¸c §KKT, nh­ng c¸c chÝnh s¸ch ®ã l¹i kh«ng ®­îc thùc hiÖn triÖt ®Ó, thËm chÝ cßn bÞ thùc hiÖn sai. Ngoµi c¸c luËt lÖ do Nhµ n­íc ®­a ra, cßn cã c¸c luËt lÖ do tõng ®Æc khu ®­a ra bæ sung, nhiÒu khi lµ níi láng vµ khuyÕn khÝch tuú tiÖn viÖc ®Çu t­, g©y “« nhiÔm m«i tr­êng ®Çu t­”. Thø ba: Nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu cña m« h×nh §KKT kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn lÜnh vùc kinh tÕ cña Trung Quèc, mµ s©u s¾c h¬n vµ râ rÖt h¬n, nã cßn ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên trong ®êi sèng v¨n ho¸ x· héi cña ng­êi d©n ®Æc khu. Lµ nh÷ng n¬i më cöa ®Çu tiªn trong c¶ n­íc ®Ó thùc hiÖn vai trß “Cöa sæ kü thuËt, cöa sæ qu¶n lý, cöa sæ kinh tÕ vµ cöa sæ cña c¸c chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i”, c¸c §KKT tÊt yÕu sÏ du nhËp mét lèi sèng míi tõ c¸c n­íc t­ b¶n, mµ b¶n chÊt cña lèi sèng ®ã kh«ng phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n l©u ®êi vµ thuÇn phong mü tôc vèn cã cña ®Êt n­íc. ChØ nãi riªng vÒ ®Æc khu Th©m QuyÕn ®· thÊy sù xa hoa l·ng phÝ ë thµnh phè nµy thÓ hiÖn ë gÇn 200 kh¸ch s¹n 4 – 5 sao, nhiÒu qu¸n r­îu, ®iÓm ¨n ch¬i vµ gÇn 100 vò tr­êng. §KKT lµ n¬i gÆp gì cña hai chÕ ®é, lµ n¬i truyÒn b¸ lèi sèng thùc dông, lµ n¬i nu«i d­ìng bän ng­êi lîi dông chøc quyÒn, tham « hèi lé víi quy m« lín, vµ lµ n¬i “xuÊt khÈu” å ¹t c¸c tÖ n¹n x· héi vµo néi ®Þa. Theo quy luËt tõ tr­íc ®Õn nay, nh÷ng n¬i cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao còng lµ n¬i cã nhiÒu téi ph¹m. Téi ph¹m ®­îc ®Ò cËp ®Õn ë ®©y kh«ng chØ lµ nh÷ng tªn c«n ®å, c­íp giËt, mµ nghiªm träng h¬n lµ lo¹i téi ph¹m vÒ kinh tÕ, c¸c b¨ng ®¶ng x· héi ®en, vµ c¶ c¸c tæ chøc téi ph¹m quèc tÕ. TØnh Qu¶ng §«ng n¬i cã ®Æc khu kinh tÕ Th©m QuyÕn, Chu H¶i, S¸n §Çu lµ tØnh dÉn ®Çu Trung Quèc vÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ th× còng ®øng ®Çu vÒ sè l­îng téi ph¹m. ë nhiÒu n¬i, c¸c b¨ng nhãm téi ph¹m do th«ng ®ång víi c¸c quan chøc chÝnh quyÒn ®· ngang nhiªn ho¹t ®éng gi÷a ban ngµy ë chç ®«ng ng­êi. Bªn c¹nh ®ã, c¸c lùc l­îng thï ®Þch víi Trung Quèc còng lîi dông c¸c §KKT lµm c¬ së chèng ®èi. Sù kiÖn Thiªn An M«n mïa hÌ n¨m 1989 lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh, khi ®ã phÇn lín tiÒn b¹c, tµi liÖu cung cÊp cho phong trµo chèng ®èi lµ ®­îc tuån vµo §¹i lôc qua c¸c ®Æc khu. Mét tµi liÖu do Uû ban Trung ­¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc c«ng bè th¸ng 10-1996 nãi r»ng: trong mét sè lÜnh vùc, tiªu chuÈn ®¹o ®øc ®ang gi¶m, t×nh tr¹ng t«n thê ®ång tiÒn, h­ëng l¹c c¸ nh©n gia t¨ng… Theo dù ®o¸n, c¸c tÖ n¹n x· héi vµ sè téi ph¹m sÏ cßn gia t¨ng nÕu Trung Quèc kh«ng thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p kh¾t khe ®Ó kiÓm so¸t vµ duy tr× trËt tù x· héi. Thø t­: Sù ph¸t triÓn nhanh vµ liªn tôc cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc nãi chung vµ cña c¸c §KKT nãi riªng trong 20 n¨m qua mang trong m×nh nh÷ng tiÒm Èn vÒ hiÓm ho¹ « nhiÔm m«i tr­êng sinh th¸i. Sù mÊt c©n b»ng trong m«i tr­êng thiªn nhiªn cã nhiÒu nguyªn nh©n: do khÝ th¶i c«ng nghiÖp, do sù tµn ph¸ rõng tù nhiªn, « nhiÔm nguån n­íc…C«ng nghiÖp trong c¸c §KKT ph¸t triÓn, kÐo theo l­îng than ®¸ ®­îc sö dông t¨ng lªn, mµ ë Trung Quèc, viÖc sö dông d¹ng n¨ng l­îng than ®¸ cã hµm l­îng l­u huúnh cao chÝnh lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y « nhiÔm kh«ng khÝ. Ngoµi ra, chÊt th¶i c«ng nghiÖp tõ c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt trong ®Æc khu th¶i ra còng lµ mét nguyªn nh©n g©y ra hiÖn t­îng « nhiÔm nguån n­íc, « nhiÔm kh«ng khÝ. MÆc dï c«ng nghÖ ®­îc sö dông trong ®Æc khu lµ nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, vµ chÝnh quyÒn t¹i c¸c ®Æc khu ®· hÕt søc quan t©m ®Õn « nhiÔm m«i tr­êng, song vÉn kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng t¸c h¹i do c«ng nghiÖp ho¸ g©y nªn. DiÖn tÝch cña c¸c §KKT kh«ng ngõng ®­îc më réng theo tõng n¨m. Nh­ng ®ång nghÜa víi nã lµ sù thu hÑp cña diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. Tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y, b×nh qu©n mçi n¨m Trung Quèc bÞ mÊt ®i 10 triÖu mÉu ®Êt canh t¸c, bªn c¹nh ®ã, 60,8% ®Êt canh t¸c hiÖn cã ®ang bÞ xãi mßn, nhiÔm mÆn, hµng tr¨m triÖu mÉu bÞ « nhiÔm nÆng bëi c¸c chÊt phÕ th¶i c«ng nghiÖp, ph©n ho¸ häc, thuèc trõ s©u. T×nh tr¹ng nµy nÕu tiÕp tôc gia t¨ng sÏ lµm s¶n l­îng l­¬ng thùc khã gia t¨ng, thËm chÝ cßn bÞ gi¶m sót, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n. Bªn c¹nh ®ã, m«i tr­êng xÊu ®i sÏ ¶nh h­ëng lín ®Õn søc khoÎ con ng­êi. Nh­ vËy, râ rµng, nh÷ng th¸ch thøc vÒ m«i tr­êng hiÖn võa lµ hËu qu¶ l¹i võa lµ nguyªn nh©n g©y trë ng¹i ®èi víi qu¸ tr×nh CNH ë Trung Quèc. Ch­¬ng 3 Kinh nghiÖm x©y dùng §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc vµ mét sè kiÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn m« h×nh §Æc khu kinh tÕ ë ViÖt Nam I. Kinh nghiÖm x©y dùng m« h×nh §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ Trung Quèc, sù thµnh c«ng cña c¸c §KKT kh«ng chØ lµ ë chç chóng lµ nh÷ng ng­êi lÝnh xung kÝch trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch më cöa, thùc hiÖn c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch míi cña chÝnh phñ, mµ chóng cßn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c vïng kinh tÕ kh¸c cïng më cöa vµ ph¸t triÓn. Víi nh÷ng thµnh c«ng ®ã, chóng ta cã thÓ tæng kÕt ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn m« h×nh §KKT cña ®Êt n­íc nµy trong suèt 20 n¨m qua nh­ sau: 1. N¾m v÷ng t×nh h×nh trong n­íc vµ xu h­íng ph¸t triÓn cña thÕ giíi, x¸c ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn tèi ­u, ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Vµo thêi ®iÓm cuèi nh÷ng n¨m 1970 cña thÕ kû XX, tr­íc hiÖn tr¹ng mét nÒn kinh tÕ quèc d©n l©m vµo suy tho¸i nghiªm träng, tr­íc mét trµo l­u kinh tÕ míi ®ang xuÊt hiÖn trªn thÕ giíi, chÝnh phñ Trung Quèc ®· nhanh chãng nh×n nhËn l¹i con ®­êng ph¸t triÓn cña m×nh. §©y lµ thêi ®iÓm mµ c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi sau thêi gian tËp trung cho c«ng nghiÖp nÆng ®· chuyÓn sang xu h­íng ®­a vèn ®Çu t­ ra n­íc ngoµi, chñ yÕu tíi c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn h¬n, nh»m chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ ®· phÇn nµo l¹c hËu, vµ lîi dông nguån lao ®éng, nguyªn liÖu t¹i chç víi gi¸ rÎ. ChÝnh xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc thùc tÕ nµy chø kh«ng ph¶i tõ c¸c lËp luËn viÓn v«ng mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc ®· x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp, tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ, më cöa thÞ tr­êng, ph¸ bá h×nh thøc “bÕ quan to¶ c¶ng” trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. HiÓu râ t×nh h×nh ®Êt n­íc, n¾m ch¾c thêi c¬, thÊm nhuÇn phÐp biÖn chøng duy vËt, tõ bá c¸c ­íc muèn ph¸t triÓn kinh tÕ ®¹i nh¶y vät, duy ý chÝ tr­íc ®©y trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ nh÷ng kinh nghiÖm ®æi míi ®¾t gi¸ trong qu¶n lý kinh tÕ cña Trung Quèc. HiÓu râ xu thÕ vËn ®éng quèc tÕ, Trung Quèc ®· chÝnh thøc kh¼ng ®Þnh ®Þnh h­íng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ h­íng ngo¹i, ­u tiªn sè mét cho c¸c ngµnh liªn quan tíi xuÊt khÈu hoÆc cã sö dông c«ng nghÖ cao. Mét chiÕn l­îc më cöa víi nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau ®· ®­îc c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc ®Ò ra. Trong ®ã hä ®· sö dông mét m« h×nh kinh tÕ hoµn toµn míi ®Ó kÕt hîp tiÒm n¨ng trong n­íc vµ xu thÕ quèc tÕ – m« h×nh §KKT. §KKT xuÊt hiÖn ë Trung Quèc trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80 ®· nhanh chãng trë thµnh chiÕc cÇu nèi nh÷ng luång t­ b¶n khæng lå tõ c¸c n­íc t­ b¶n vµ c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi, víi mét thÞ tr­êng lao ®éng vµ tiªu thô hµng ho¸ 1,2 tû ng­êi. MÆc dï §KKT chØ ®­îc triÓn khai víi t­ c¸ch lµ mét m« h×nh thö nghiÖm nh­ng nã ®· giµnh ®­îc nhiÒu thµnh c«ng lín. §ã chÝnh lµ do §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®· rÊt nh¹y bÐn trong viÖc n¾m v÷ng t×nh h×nh trong vµ ngoµi n­íc, ®ãn ®­îc xu h­íng vËn ®éng cña thêi ®¹i, tõ ®ã ®Ò ra chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®óng ®¾n vµ kÞp thêi. 2. B­íc ®i thËn träng tr­íc vËn héi míi: dß ®¸ qua s«ng. Kh«ng ph¶i ngay lËp tøc Trung Quèc v¹ch ra ®­îc m« h×nh ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn cña c¸c §KKT. Hai ®Æc khu Th©m QuyÕn vµ Chu H¶i ra ®êi tõ rÊt sím, tõ n¨m 1980 cña thÕ kû XX, nh­ng ®· ph¶i chÞu thÊt b¹i trong c¹nh tranh thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi tr­íc c¸c ®èi thñ l©n bang. Trªn thùc tÕ, víi quyÕt t©m lín cña c¸c nhµ l·nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ n­íc, Trung Quèc ®· kiªn tr× c¶i c¸ch, më cöa kinh tÕ ra bªn ngoµi. B»ng liÖu ph¸p tõ tõ, lµm thö ®Ó t×m hiÓu vµ hoµn thiÖn nhËn thøc, triÓn khai ph¹m vi ¸p dông khi ®iÒu kiÖn cho phÐp, Trung Quèc ®· cho ra ®êi c¸c “phßng thÝ nghiÖm”, c¸c cöa sæ më ra thÕ giíi: §KKT ®· h×nh thµnh trªn c¬ së nh÷ng ý t­ëng nh­ vËy. T¹i ®©y, c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch ®­îc ¸p dông thÝ ®iÓm, nÕu thµnh c«ng sÏ më réng ra toµn quèc, cßn nÕu thÊt b¹i, ph¹m vi ¶nh h­ëng còng ®· ®­îc khoanh vïng. §Æc ®iÓm næi bËt mang ®Æc s¾c Trung Quèc lµ kiªn tr× ®­êng lèi c¶i c¸ch, x©y dùng nÒn kinh tÕ më cã liÒu l­îng, ph¸t triÓn tõ dÔ ®Õn khã, tõ n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Õn c¸c n¬i kh¸c, tõ Ýt ®Õn nhiÒu, võa lµm võa t×m hiÓu võa ®óc rót kinh nghiÖm c¶ vÒ nhËn thøc, c¶ trong thùc tÕ qu¶n lý ®Êt n­íc. §iÒu nµy còng gièng nh­ ng­êi muèn sang s«ng, lÇn tõng viªn ®¸ mét ®Ó dß møc m¹o hiÓm, th¨m ®é n«ng s©u… tõng b­íc mét sÏ sang tíi bê bªn kia. Trung Quèc ®· coi viÖc ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ më cöa t¹i c¸c “phßng thÝ nghiÖm” §KKT nh­ viÖc “dß ®¸ qua s«ng”. 3. Lùa chän vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi: Víi ý ®å x©y dùng c¸c §KKT thµnh nh÷ng “Hång K«ng x· héi chñ nghÜa”, Trung Quèc ®Æc biÖt chó träng tíi viÖc lùa chän ®Þa ®iÓm x©y dùng ®Æc khu. C¸c khu vùc ®­îc chän ®Òu ë gÇn c¸c tuyÕn giao th«ng ®­êng bé, ®­êng biÓn, ®­êng hµng kh«ng, t¹o nªn cöa ngâ h÷u hiÖu nèi liÒn kinh tÕ néi ®Þa víi kinh tÕ thÕ giíi. Trung Quèc ®· ®¸nh gi¸ ®óng tiÒm n¨ng cña khu vùc ven biÓn phÝa §«ng Nam. §©y lµ n¬i cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi cho giao th«ng, d©n c­ cã truyÒn thèng bu«n b¸n víi bªn ngoµi, cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸ cao, gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp chiÕm trªn 50% cña c¶ n­íc, nªn ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ vïng cã ®iÒu kiÖn ®i ®Çu trong chÝnh s¸ch më cöa. MÆt kh¸c, nh÷ng n¬i nµy cã lîi thÕ lµ gÇn víi Hång K«ng, §µi Loan, Ma Cao - nh÷ng trung t©m th­¬ng m¹i vµ tµi chÝnh lín cña thÕ giíi: Th©m QuyÕn tiÕp gi¸p víi Hång K«ng qua s«ng Th©m QuyÕn; Chu H¶i ®èi diÖn Ma Cao, c¸ch Hång K«ng 50 km ®­êng biÓn; H¹ M«n ®èi diÖn víi §µi Loan; S¸n §Çu lµ quª h­¬ng cña h¬n 10 triÖu Hoa kiÒu vµ ®· cã lÞch sö bu«n b¸n víi n­íc ngoµi h¬n 100 n¨m. Ngoµi ra, c¸c khu vùc x©y dùng ®Æc khu n»m ë vïng ven biÓn, lµ n¬i tiÕp gi¸p víi c¸c nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt khu vùc Ch©u ¸ trong thËp kû 80 – 90 nh­ NhËt B¶n, ASEAN. §iÒu nµy cã thÓ t¹o thuËn lîi rÊt lín trong viÖc n¾m b¾t thêi c¬, ®ãn nhËn thêi c¬ vµ chíp lÊy thêi c¬ cña chÝnh phñ Trung Quèc tr­íc xu thÕ khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra ë mäi n¬i trªn thÕ giíi. Mét mòi tªn tróng hai ®Ých: m­în gµ ®Î trøng. ChÝnh phñ Trung Quèc ®· x¸c ®Þnh rÊt râ: c¶i c¸ch hÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ, ­u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ h­íng ngo¹i, lÊy xuÊt khÈu lµm chÝnh ®Ó nhanh chãng ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu. Nh­ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt lµ ph¶i t×m vèn ë ®©u? Ph­¬ng ch©m “m­în gµ ®Î trøng” ®­îc ®­a ra. §ã chÝnh lµ nguån vèn ®Çu t­ ®Õn tõ h¶i ngo¹i, lµ sö dông vèn, c«ng nghÖ, vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi. Kh«ng nh÷ng thÕ, Trung Quèc cßn x¸c ®Þnh râ nh÷ng nhµ ®Çu t­ – nh÷ng “con gµ cho m­în trøng”. H¬n ai hÕt, c¸c ®èi t­îng ®Çu tiªn cña chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chÝnh lµ 57 triÖu ng­êi Hoa ®ang sinh sèng ë h¶i ngo¹i, lµ nh÷ng nhµ ®Çu t­ §µi Loan, Hång K«ng, Ma Cao, tiÕp sau ®ã lµ tÊt c¶ nh÷ng doanh nh©n cã kh¶ n¨ng cung cÊp c«ng nghÖ cao vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn. Nh­ thÕ, Trung Quèc võa chñ ®éng thøc tØnh tinh thÇn d©n téc, võa chøng tá cho Hoa kiÒu h¶i ngo¹i vµ thÕ giíi biÕt r»ng h¬n 30 n¨m x©y dùng kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp chØ cßn lµ vÊn ®Ò cña ngµy h«m qua. Trung Quèc ngµy nay ®· thùc t©m, s½n lßng vµ quyÕt t©m më cöa chµo ®ãn thÕ giíi, s½n sµng dµnh nh÷ng thuËn lîi nhÊt cho nh÷ng ai gãp c«ng, gãp cña x©y dùng Trung Quèc. Kh«ng chØ chung chung ®Ò ra chÝnh s¸ch “m­în gµ ®Î trøng” mµ Trung Quèc cßn rÊt cô thÓ chØ râ ®èi t­îng cÇn thu hót vèn ®Çu t­, trªn c¬ së ®ã míi cã ®èi s¸ch phï hîp víi thùc tÕ. §©y chÝnh lµ ch×a kho¸ thµnh c«ng cña Trung Quèc trong h¬n hai thËp kû qua. 5. X©y dùng c¬ së h¹ tÇng: HÇu hÕt c¸c §KKT ë Trung Quèc ®Òu b¾t ®Çu tõ con sè kh«ng vÒ c¬ së h¹ tÇng. C¸c c¬ së h¹ tÇng nh­ hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, n­íc, ®­êng giao th«ng, s©n bay, bÕn c¶ng, b­u chÝnh viÔn th«ng… ®ßi hái ph¶i x©y dùng míi hoµn toµn vµ ph¶i mÊt mét kho¶n ®Çu t­ rÊt lín. ChÝnh phñ Trung Quèc ®· m¹nh d¹n ®Çu t­ vµo c¬ së h¹ tÇng, chÊp nhËn chi phÝ vµ rñi ro. Tõ n¨m 1980 – 1983, Trung Quèc ®· ®Çu t­ kho¶ng 1,9 tû NDT (kho¶ng 980 triÖu USD) vµo viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh ë Th©m QuyÕn. §Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x©y dùng §KKT trong giai ®o¹n ®Çu thµnh lËp, chÝnh quyÒn c¸c ®Æc khu ®· nghÜ ra nhiÒu c¸ch thøc huy ®éng vèn bªn c¹nh nguån kinh phÝ tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. C¸c ng©n hµng ®­îc khuyÕn khÝch tèi ®a trong viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi ®Æc khu, ®ång thêi còng tiÕn hµnh cho vay vèn trong ®Æc khu. C¸c c«ng ty x©y dùng còng ra søc huy ®éng vèn qua c¸c h×nh thøc tÝn dông tµi trî dù ¸n hoÆc yªu cÇu ng­êi cã nhu cÇu sö dông c¬ së h¹ tÇng øng tr­íc mét phÇn vèn ®Ó x©y dùng. Vµ nh÷ng kÕt qu¶ cuèi cïng vÒ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ë §KKT ®· ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ ®¸nh gi¸ lµ cã chÊt l­îng tèt, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®Çu t­ vµ giao dÞch cña §KKT. 6. Hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch ­u ®·i: §Ó thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ®Æc khu, Trung Quèc ®· ®­a ra mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­, nh»m t¹o mét m«i tr­êng kinh doanh th«ng tho¸ng vµ thuËn lîi. C¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i ë ®©y ®­îc hiÓu theo nghÜa réng, kh«ng chØ dõng l¹i ë c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ, mµ cßn ë c¸c ­u tiªn vÒ thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm, chÝnh s¸ch thuª m­ín lao ®éng b¶n ®Þa vµ quy ®Þnh c¸c møc l­¬ng, c¸c ­u ®·i vÒ sö dông ®Êt, ph©n chia thu nhËp tµi chÝnh, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc hµnh chÝnh ®èi víi viÖc xuÊt nhËp c¶nh cña nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi… Nhê viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng luËt vµ chÝnh s¸ch mµ Trung Quèc ®· t¹o ®­îc lßng tin cho c¸c nhµ ®Çu t­. 7. M¹nh d¹n thùc hiÖn viÖc ph©n cÊp qu¶n lý: ViÖc trao quyÒn cho chÝnh quyÒn c¸c ®Æc khu ®Ó c¸c cÊp qu¶n lý nµy chñ ®éng linh ho¹t trong c«ng t¸c qu¶n lý, kÞp thêi ®­a ra nh÷ng chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch phï hîp víi yªu cÇu thùc tÕ, ®· gãp phÇn t¹o nªn thµnh c«ng lín cña c¸c §KKT. T¹i c¸c ®Æc khu, Trung ­¬ng ®· tõ bá viÖc can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cña ®Þa ph­¬ng, mµ chØ thèng nhÊt qu¶n lý ë tÇm vÜ m«. Trªn c¬ së t«n träng nguyªn t¾c kh«ng vi ph¹m chÝnh s¸ch chung, kh«ng m©u thuÉn víi lîi Ých toµn côc, chÝnh quyÒn ®Æc khu ®­îc trao quyÒn rÊt lín, nhiÒu khi cßn ngang b»ng hoÆc cao h¬n c¶ cÊp chÝnh quyÒn tØnh, trong ®ã cã c¶ quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, quyÒn cÊp giÊy phÐp ®Çu t­, quyÒn quy ho¹ch vµ b¸n quyÒn sö dông ®Êt, quyÒn cã ng©n s¸ch riªng vµ lËp kÕ ho¹ch tµi chÝnh trùc tiÕp víi Trung ­¬ng… ChÝnh quyÒn ®Æc khu còng lµ n¬i tiÕp nhËn, qu¶n lý, gi¶i quyÕt nh÷ng khóc m¾c cña c¸c nhµ ®Çu t­ trong suèt thêi gian thùc hiÖn dù ¸n theo m« h×nh “dÞch vô mét cöa”. ChÝnh v× vËy, n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c §KKT ®­îc n©ng cao, gãp phÇn vµo viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ®Æc khu theo ®óng c¬ chÕ thÞ tr­êng. 8. Chó träng tíi c«ng t¸c ®µo t¹o vµ sö dông nh©n lùc: NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña ®Æc khu, víi quyÕt t©m cao ®é cña Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng, Trung Quèc ®· dèc hÕt søc vµo viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Æc khu trong thêi gian ng¾n nhÊt. Kh«ng chØ x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng ®¹t tiªu chuÈn mµ ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt còng ®­îc tuyÓn chän rÊt kü cµng. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, ®éi ngò c¸n bé kh«ng ngõng ®­îc båi d­ìng, n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô, ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý míi. C¸c c¸n bé cã n¨ng lùc cßn ®­îc göi ®i häc chuyªn tu ë c¸c tr­êng ®¹i häc trong n­íc vµ n­íc ngoµi. §éi ngò c«ng nh©n s¶n xuÊt còng lu«n ®­îc tæ chøc båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ. ChÝnh yÕu tè con ng­êi ®· quyÕt ®Þnh phÇn lín tíi sù thµnh c«ng cña c¸c §KKT. 9. Mét ®èm löa nhá cã thÓ ®èt ch¸y c¶ c¸nh ®ång: Khi m« h×nh §KKT thµnh c«ng, chøng minh ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ më cöa lµ ®óng ®¾n, Trung Quèc míi x©y dùng tiÕp c¸c khu mËu dÞch tù do vµ c¸c khu khai th¸c ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghÖ. MÆc dï ®Êt réng (9,6 triÖu km2), ng­êi ®«ng (1,2 tû víi gÇn 400 thµnh phè lín), nh­ng do thËn träng khi ra quyÕt ®Þnh nªn sè l­îng c¸c §KKT vµ c¸c h×nh thøc më réng cña nã ë Trung Quèc lµ kh¸ Ýt, thËm chÝ rÊt Ýt, nh­ng thµnh c«ng cña nã l¹i rÊt cao. C¸c m« h×nh më réng chØ ®­îc phÐp thµnh lËp ë nh÷ng n¬i héi tô ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng, vÒ m«i tr­êng ®Çu t­ vµ cã nhiÒu thÕ m¹nh truyÒn thèng trong ho¹t ®éng c«ng nghiÖp vµ th­¬ng m¹i. ChØ sau khi thùc hiÖn c¸c cuéc kh¶o s¸t nghiªn cøu kh¶ thi mét c¸ch nghiªm tóc vµ kü cµng, cã kÕt qu¶ kh¶o s¸t kh¸ch quan, ®¶m b¶o ch¾c ch¾n thµnh c«ng míi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp. MÆt kh¸c, Trung Quèc kiªn quyÕt huû bá nh÷ng quyÕt ®Þnh thµnh lËp sai ®Ó tr¸nh l·ng phÝ, nªn ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng “®èt ®uèc ®i lµm ®Æc khu” cña c¸c ®Þa ph­¬ng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn quan ®iÓm thËn träng, v÷ng ch¾c, phï hîp víi thùc tÕ ®Êt n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c §KKT thùc sù ph¸t huy vai trß ®éng lùc kinh tÕ, nhanh chãng mang l¹i kÕt qu¶ mong muèn. Thùc tÕ chøng minh ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ më cña Trung Quèc lµ ®óng ®¾n vµ phï hîp víi xu h­íng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, ®¸p øng nguyÖn väng cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi còng nh­ yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ vµ khu vùc cña Trung Quèc. §Õn nay, khi cµng ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi Trung Quèc ra n­íc ngoµi vµ ng­êi n­íc ngoµi muèn ®Çu t­ vµo Trung Quèc, ®Æc biÖt cµng ngµy hÖ thèng th«ng tin hai chiÒu vÒ Trung Quèc cµng hoµn thiÖn th× vai trß “cöa sæ” cña c¸c §KKT ®­îc xem nh­ ®· hoµn thµnh sø m¹ng lÞch sö cña m×nh. Cã thÓ nãi, ngµy nay Trung Quèc kh«ng cßn dïng “cöa sæ” ®Ó nh×n ra n­íc ngoµi n÷a, mµ trªn thùc tÕ c¶ ®Êt n­íc Trung Hoa réng lín ®ang hµnh ®éng. II. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn m« h×nh §Æc khu kinh tÕ ë ViÖt Nam. Kinh nghiÖm cña m« h×nh §KKT ë Trung Quèc ®· ®Ó l¹i mét sè bµi häc quý gi¸ rót ra tõ thùc tiÔn. H¬n 20 n¨m ¸p dông ë mét ®Êt n­íc chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang thùc hiÖn qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng XHCN, ®· cho chóng ta ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña nh÷ng ng­êi ®i sau ®Ó nghiªn cøu, thÝ ®iÓm m« h×nh kinh tÕ nµy vµo nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay. Theo lÞch sö ghi l¹i, ë ViÖt Nam, khu th­¬ng m¹i tù do víi h×nh thøc s¬ khai (chñ yÕu lµ ®Ó bu«n b¸n, trao ®æi hµng ho¸ gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc kh¸c) ®· ®­îc h×nh thµnh tõ rÊt sím. Tõ thÕ kû XII, c¶ng bu«n V©n §ån ®· ®­îc thµnh lËp (n¨m 1149) ®Ó bu«n b¸n víi n­íc ngoµi, trong ®ã cã Trung Quèc, NhËt B¶n, Philippines, Xiªm La… §Õn thÕ kû XVI, khu c¶ng th­¬ng m¹i Héi An ra ®êi vµ nhanh chãng trë thµnh n¬i giao l­u bu«n b¸n víi Bå §µo Nha, Hµ Lan, NhËt B¶n, Trung Quèc… Héi An ®· trë thµnh mét trung t©m th­¬ng m¹i lín, mét th­¬ng c¶ng sÇm uÊt ë miÒn Trung n­íc ta vµo thÕ kû XIX. ë Nam Bé, tõ thÕ kû XVII còng ®· h×nh thµnh c¸c trung t©m th­¬ng m¹i lín bu«n b¸n víi n­íc ngoµi nh­ Cï Lao phè trªn s«ng §ång Nai, Mü Tho trªn s«ng TiÒn, Hµ Tiªn trªn bê VÞnh Th¸i Lan… Ngoµi ra, theo sö s¸ch th× tr­íc thÕ kû thø XVII ë ViÖt Nam còng ®· xuÊt hiÖn mét sè trung t©m quan hÖ trao ®æi bu«n b¸n ë c¸c vïng h¶i ®¶o, biªn giíi ®Ó trao ®æi kinh tÕ víi mét sè n­íc nh­ Trung Quèc, M· Lai, Xiªm La, Nam D­¬ng… Nh­ vËy, m« h×nh khu kinh tÕ ®Æc biÖt ®· tõng cã thêi kú xuÊt hiÖn vµ tån t¹i ë ViÖt Nam. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm nµy, ViÖt Nam míi chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp, sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ®­îc h¬n 10 n¨m, mét thêi gian cßn qu¸ Ýt ®Ó chóng ta rót ra ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm tèt c¶i tiÕn nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, trong thêi gian qua, chóng ta ®· cã mét sè m« h×nh kinh tÕ míi ra ®êi nh­ c¸c Khu c«ng nghiÖp (KCN), Khu chÕ xuÊt (KCX), vµ ®­îc x©y dùng ë kh¾p c¸c vïng trong c¶ n­íc. PhÇn lín c¸c KCN, KCX ®Òu míi ®i vµo ho¹t ®éng vµ kÕt qu¶ ban ®Çu lµ rÊt kh¶ quan. Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ ®a d¹ng vµ c¹nh tranh gay g¾t nh­ hiÖn nay th× viÖc hîp t¸c vµ héi nhËp víi m«i tr­êng quèc tÕ lµ xu h­íng cña thêi ®¹i. Do ®ã, viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng chØ ®¬n thuÇn bã hÑp trong m« h×nh KCN tËp trung mµ ®iÒu kiÖn chóng ta cßn cho phÐp thµnh lËp mét sè m« h×nh kinh tÕ míi cã môc ®Ých vµ yªu cÇu cao h¬n, ph¸t triÓn toµn diÖn ë mét sè vïng nhÊt ®Þnh, ®Ó ph¸t huy tÝnh ®a d¹ng, tù do c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh bu«n b¸n víi n­íc ngoµi, ®ã lµ c¸c §KKT. §Ó ¸p dông cã hiÖu qu¶ m« h×nh §KKT cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam, chóng ta cÇn nghiªn cøu nh÷ng thµnh c«ng vµ c¶ nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh nµy khi ph¸t triÓn trªn ®Êt n­íc b¹n, tõ ®ã vËn dông cã chän läc vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña n­íc ta. M« h×nh §KKT ë ViÖt Nam cã thÓ kh¸c Trung Quèc vÒ c¸ch lµm, vÒ quy m«, nh­ng nh÷ng ®Æc tr­ng chñ yÕu cña §KKT th× vÉn kh«ng cã g× thay ®æi. Trung Quèc lµ mét ®Êt n­íc cã diÖn tÝch vµ d©n sè lín gÊp nhiÒu lÇn n­íc ta. ViÖc x©y dùng 5 §KKT víi quy m« trªn 35.000 km2 chØ chiÕm mét tû lÖ nhá so víi diÖn tÝch c¶ n­íc. ViÖt Nam ®Êt hÑp, d©n sè Ýt h¬n Trung Quèc nhiÒu lÇn, t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam còng kh«ng gièng Trung Quèc. NÕu chóng ta lËp vµi ba Th©m QuyÕn, ®Êt n­íc sÏ bÞ co hÑp l¹i tr­íc søc bµnh tr­íng cña lo¹i t« nh­îng dµi h¹n nµy. Do ®ã viÖc häc tËp kinh nghiÖm cña n­íc b¹n lµ cÇn thiÕt, nh­ng lµm sao ®Ó m« h×nh nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc ta hiÖn nay vµ trong t­¬ng lai lµ ®iÒu cÇn suy nghÜ, ®ßi hái sù nç lùc rÊt lín cña c¸c Bé, ngµnh liªn quan, ®ång thêi còng ®ßi hái sù phèi hîp chÆt chÏ ë tÇm vÜ m« vµ vi m«, tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng, tõ ®Þa ph­¬ng ®Õn tõng doanh nghiÖp. D­íi ®©y lµ mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi Nhµ n­íc, ®Þa ph­¬ng vµ c¸c doanh nghiÖp trong viÖc ¸p dông m« h×nh §KKT ë ViÖt Nam: 1. §èi víi Nhµ n­íc: 1.1. ViÖc ra ®êi mét m« h×nh kinh tÕ míi theo kiÓu §KKT cÇn ®­îc nghiªn cøu, chuÈn bÞ chu ®¸o vÒ nhiÒu mÆt. Do ®ã, cÇn thiÕt ph¶i cã mét c¬ quan chuyªn m«n lµm ®Çu mèi ®Ó phèi hîp víi c¸c Bé, ngµnh trong viÖc nghiªn cøu, ®Ò xuÊt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan. HiÖn nay, chÝnh phñ ®· cã c¬ quan chuyªn m«n theo dâi, qu¶n lý c¸c KCN, KCX, Khu c«ng nghÖ cao. §©y lµ mét thuËn lîi rÊt lín cho sù h×nh thµnh mét c¬ quan chuyªn qu¶n lý c¸c vÊn ®Ò vÒ ®Æc khu. Nhµ n­íc cã thÓ xem xÐt viÖc thµnh lËp riªng mét bé phËn chuyªn tr¸ch trªn c¬ së t¸ch tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý KCN, KCX, hoÆc còng cã thÓ bè trÝ s¾p xÕp ®Ó c¸c c¬ quan nµy phô tr¸ch lu«n c¸c c«ng viÖc cña ®Æc khu trong thêi gian ®Çu nghiªn cøu thµnh lËp. 1.2. Lùa chän ®Þa ®iÓm x©y dùng phï hîp trªn c¬ së x¸c ®Þnh râ thùc tr¹ng kinh tÕ vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn tõng vïng l·nh thæ. Thùc tÕ x©y dùng c¸c §KKT ë Trung Quèc cho thÊy vai trß cña viÖc lùa chän vÞ trÝ lµ v« cïng quan träng, ®ãng gãp mét phÇn lín vµo sù thµnh c«ng cña c¸c ®Æc khu. C¸c §KKT cña Trung Quèc ®Òu ®­îc x©y dùng t¹i c¸c khu vùc cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý thuËn lîi, cã c¶ ®­êng s«ng vµ ®­êng biÓn, giao th«ng th«ng suèt, vµ ®Æc biÖt, c¸c khu vùc nµy ®Òu cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c trung t©m kinh tÕ, tµi chÝnh cña khu vùc nh­ Hång K«ng, Ma Cao th«ng qua mét sè l­îng ®«ng ®¶o Hoa kiÒu. ChÝnh nh÷ng mèi quan hÖ nµy ®· trë thµnh chiÕc cÇu nèi quan träng, ®­a c¸c §KKT nhanh chãng hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ s«i ®éng cña khu vùc vµ thÕ giíi. Nh×n vµo thùc tÕ ë ViÖt Nam, c¸c KCN vµ KCX còng ®­îc thµnh lËp t¹i mét sè ®Þa bµn cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi tõng vïng lín vµ ®èi víi c¶ n­íc (phÝa B¾c lµ khu vùc Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh, phÝa Nam lµ khu vùc thµnh phè Hå ChÝ Minh - Bµ RÞa - Vòng TÇu - C«n §¶o, miÒn Trung lµ §µ N½ng vµ mét sè thµnh phè c¶ng kh¸c). C¸c khu vùc ®­îc quy ho¹ch x©y dùng KCN, KCX ®Òu lµ nh÷ng n¬i cÇn thu hót ®Çu t­ cña c¶ n­íc vµ cña n­íc ngoµi ®Ó ph¸t huy m¹nh mÏ vai trß trung t©m kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, ®Çu mèi ph¸t triÓn ®èi ngo¹i vµ mËu dÞch quèc tÕ, liªn kÕt thóc ®Èy vµ l«i kÐo c¸c vïng kh¸c ph¸t triÓn. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, nh÷ng kÕt qu¶ do vÞ trÝ thuËn lîi mang l¹i kh«ng lín, thËm chÝ cã nh÷ng khu kh«ng tËn dông ®­îc g× tõ nh÷ng lîi thÕ ®ã. Nh÷ng kinh nghiÖm x©y dùng KCN, KCX cña chóng ta ®· cho thÊy nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ triÓn khai. Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng, viÖc xem xÐt vµ nhËn ®Þnh râ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña c¸c vïng tr­íc khi lËp dù ¸n thö nghiÖm m« h×nh §KKT lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt. Ngoµi nh÷ng nhiÖm vô nh­ thu hót c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý hiÖn ®¹i, t¨ng c­êng xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ, §KKT cßn cã mét nhiÖm vô kh¸c, ®ã lµ lµm ®éng lùc cho c¸c khu vùc xung quanh cïng ph¸t triÓn, gãp phÇn khai th¸c tiÒm n¨ng vèn cã cña tØnh, thµnh phè n¬i x©y dùng ®Æc khu. ChÝnh v× thÕ, ®Ó t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña mét m« h×nh khu kinh tÕ míi, chÝnh phñ cÇn tiÕn hµnh kh¶o s¸t t×nh h×nh cô thÓ, n¾m v÷ng thÕ m¹nh cña tõng ®Þa ph­¬ng, tõ ®ã ®­a ra danh s¸ch nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn ¸p dông m« h×nh §KKT. 1.3. X©y dùng hµnh lang ph¸p lý thèng nhÊt vµ ban hµnh hÖ thèng nh÷ng chÝnh s¸ch ­u ®·i ®Ó t¹o mét m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn vµ hiÖu qu¶. ë ViÖt Nam, chÝnh phñ n­íc ta ®· ban hµnh mét sè NghÞ ®Þnh nh»m khuyÕn khÝch vµ ®¶m b¶o ho¹t ®éng ®Çu t­ cña n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam víi nh÷ng quy ®Þnh th«ng tho¸ng h¬n, ­u ®·i nhiÒu h¬n cho c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ mÆt ph¸p lý cho qu¸ tr×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖn nay, luËt ¸p dông trong c¸c KCN, KCX chñ yÕu ®­îc x©y dùng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp, LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc, LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi, LuËt ®Êt ®ai. Tuy nhiªn, hÖ thèng ph¸p luËt nµy cßn ch­a ®ång bé, quan träng h¬n lµ gi÷a ý t­ëng cña ph¸p luËt vµ thùc hiÖn trong thùc tÕ cßn cã kho¶ng c¸ch. Trªn thùc tÕ, cã n¬i c¸n bé thùc thi nhiÖm vô ®· lµm mÐo mã quy ®Þnh cña ph¸p luËt, g©y phiÒn hµ, nhòng nhiÔu, lµm n¶n lßng c¸c nhµ ®Çu t­, thui chét c¬ héi kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. VÒ c¬ chÕ qu¶n lý nhµ n­íc trong KCN, KCX, b¾t ®Çu tõ n¨m 1997, chóng ta ®· chuyÓn sang c¬ chÕ qu¶n lý “mét cöa, t¹i chç” th«ng qua c¬ chÕ uû quyÒn cho Ban qu¶n lý c¸c KCN cÊp tØnh thùc hiÖn mét sè chøc n¨ng qu¶n lý. NhiÖm vô cña c¸c Ban qu¶n lý KCN cÊp tØnh lµ thùc hiÖn qu¶n lý mét cöa ®èi víi KCN, KCX, tËp trung tr­íc hÕt vµo c«ng t¸c vËn ®éng, xóc tiÕn ®Çu t­, cÊp giÊy phÐp ®Çu t­ vµ qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp KCN. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, c¸c Ban qu¶n lý KCN ®· ®­îc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ uû quyÒn cÊp giÊy phÐp ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi; Bé Th­¬ng m¹i uû quyÒn qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu; Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi uû quyÒn qu¶n lý lao ®éng, cÊp giÊy phÐp lao ®éng cho ng­êi n­íc ngoµi; Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam uû quyÒn cÊp giÊy chøng nhËn xuÊt xø hµng ho¸, Bé x©y dùng h­íng dÉn qu¶n lý ®Çu t­ x©y dùng trong KCN, Tæng côc H¶i quan h­íng dÉn ho¹t ®éng h¶i quan trong KCN, KCX. VÒ c¬ b¶n, b»ng c¬ chÕ uû quyÒn, Ban qu¶n lý KCN cÊp tØnh ®· ®­îc trao quyÒn quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n trong qu¶n lý KCN, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi KCN, rót ng¾n h¬n thñ tôc hµnh chÝnh, phÇn nµo gi¶i to¶ vÒ mÆt t©m lý cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vÒ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ta ®èi víi khu vùc FDI nãi chung vµ KCN nãi riªng. Tuy nhiªn, thùc tÕ thi hµnh c¬ chÕ nµy vÉn cßn nhiÒu tÇng nÊc, chång chÐo, thñ tôc phiÒn hµ: tuy ®· ®­îc uû quyÒn nh­ng cã kh©u c«ng viÖc vÉn ph¶i xin ý kiÕn c¬ quan Trung ­¬ng. Ngoµi ra, sù phèi kÕt hîp gi÷a Ban qu¶n lý vµ c¸c Së thuéc tØnh ch­a thËt th«ng suèt, nhiÒu khi cßn cè t×nh g©y khã kh¨n cho nhau, ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Bªn c¹nh ®ã cßn ph¶i kÓ ®Õn th¸i ®é lµm viÖc cña nh÷ng c¸n bé cÊp phÐp vµ nh÷ng quy ®Þnh “kh«ng cã trong v¨n b¶n” còng ®· t¹o nªn nh÷ng Ên t­îng kh«ng tèt ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Tr­íc nh÷ng hiÖn tr¹ng trªn, ®Ó t¹o mét m«i tr­êng ®Çu t­ th«ng tho¸ng vµ ­u ®·i, hÖ thèng ph¸p luËt chÆt chÏ vµ thèng nhÊt, nhiÖm vô ®Æt ra cho nh÷ng nhµ lµm luËt cña chóng ta lµ hÕt søc nÆng nÒ. Thùc tiÔn m« h×nh §KKT ë Trung Quèc cho thÊy r»ng, trong suèt qu¸ tr×nh x©y dùng, chÝnh phñ Trung Quèc lu«n qu¸n triÖt nguyªn t¾c “Kh«ng cho tiÒn, chØ cho chÝnh s¸ch”, tøc lµ chÝnh phñ kh«ng ®Çu t­ vèn ®Ó hç trî cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu, mµ chØ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ th«ng qua nh÷ng chÝnh s¸ch ­u ®·i, nh­ ­u ®·i vÒ thuÕ, phÝ sö dông ®Êt, thêi h¹n miÔn gi¶m thuÕ… V× t­¬ng lai cña mét khu kinh tÕ ®Æc biÖt sÏ xuÊt hiÖn nay mai trªn ®Êt n­íc ViÖt Nam, ngay tõ h«m nay chÝnh phñ ph¶i cã kÕ ho¹ch hoµn thiÖn toµn diÖn hÖ thèng ph¸p lý, t¹o m«i tr­êng ­u ®·i thuËn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi, tr­íc m¾t lµ lµm lîi cho ho¹t ®éng cña c¸c KCN, KCX, vÒ l©u dµi lµ phôc vô cho mét m« h×nh §KKT mang ®Æc tr­ng ViÖt Nam. 2. §èi víi c¸c ®Þa ph­¬ng: 2.1. ChuÈn bÞ lùc l­îng lao ®éng ®Þa ph­¬ng cã tay nghÒ cao. Mét trong nh÷ng vai trß cña §KKT lµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò thÊt nghiÖp ë ®Þa ph­¬ng. Trong c¸c §KKT cña Trung Quèc, ngoµi lao ®éng ®Þa ph­¬ng, cßn cã mét sè l­îng kh«ng nhá lµ ng­êi lao ®éng ®Õn tõ c¸c tØnh kh¸c. Lùc l­îng lao ®éng nµy hÇu hÕt lµ lao ®éng phæ th«ng, nh­ng hä cã tr×nh ®é chuyªn m«n v÷ng vµng, biÕt sö dông m¸y mãc c«ng nghÖ tiªn tiÕn. §ã lµ nhê vµo nhËn thøc ®óng ®¾n cña chÝnh quyÒn c¸c ®Æc khu vÒ vai trß cña nguån nh©n lùc, tõ ®ã cã chiÕn l­îc ®µo t¹o nh©n lùc cã tay nghÒ cao. Trë l¹i víi ®éi ngò lao ®éng trong c¸c KCN, KCX cña ViÖt Nam. Trong sè h¬n 3000 lao ®éng ®ang lµm viÖc t¹i hai KCN Sµi §ång B vµ Néi Bµi cña Hµ Néi chØ cã mét tû lÖ nhá lµ ng­êi ®Þa ph­¬ng. T¹i §ång Nai, c¸c KCN ®· tuyÓn dông ®­îc trªn 4 v¹n lao ®éng, trong sè nµy cã kh«ng Ýt lao ®éng ®­îc tuyÓn tõ ngoµi tØnh, trong khi ®ã vÉn cßn trªn 10 v¹n lao ®éng ®Þa ph­¬ng ®ang chê viÖc lµm. HiÖn nay, ë c¸c ®Þa ph­¬ng, sè l­îng lao ®éng lu«n dåi dµo, nh­ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng trªn lµ do chÊt l­îng lao ®éng ®Þa ph­¬ng kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c«ng viÖc. Trong t­¬ng lai, xu h­íng ®Çu t­ vµo KCN, nhÊt lµ c¸c KCN quy m« lín, hiÖn ®¹i, sÏ tËp trung vµo c¸c ngµnh nh­ : ®iÖn m¸y, ®iÖn tö, ho¸ chÊt, c¬ khÝ chÝnh x¸c, viÔn th«ng. Nhu cÇu vÒ lao ®éng cã tay nghÒ cao sÏ cµng bøc xóc h¬n. ChÝnh v× vËy, c¸c ®Þa ph­¬ng cÇn cã chiÕn l­îc ®µo t¹o lao ®éng tr×nh ®é cao ngay tõ h«m nay. Lîi Ých tr­íc m¾t lµ sÏ t¹o nguån lao ®éng cã chÊt l­îng phôc vô cho nhu cÇu tuyÓn dông cña c¸c doanh nghiÖp trong KCN, KCX, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thÊt nghiÖp cña tØnh, trong t­¬ng lai cã thÓ kÞp thêi cung cÊp lao ®éng ®Þa ph­¬ng cho §KKT. 2.2. Trong qu¸ tr×nh xóc tiÕn quy ho¹ch nh÷ng khu vùc ®­îc chän ®Ó x©y dùng §KKT, c¸c ®Þa ph­¬ng cÇn lµm tèt vÊn ®Ò gi¶i phãng mÆt b»ng. M« h×nh §KKT ë Trung Quèc ®· cho thÊy r»ng nh÷ng lµng chµi ven biÓn – n¬i x©y dùng ®Æc khu, lµ nh÷ng vïng hoang s¬, ch­a ph¸t triÓn, ®Êt réng, ng­êi th­a, do vËy viÖc gi¶i phãng mÆt b»ng rÊt ®¬n gi¶n, kh«ng mÊt nhiÒu thêi gian. Cßn thùc tÕ x©y dùng c¸c KCN, KCX ë ViÖt Nam l¹i ng­îc l¹i. C«ng t¸c quy ho¹ch lu«n gÆp khã kh¨n, viÖc ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng lu«n trë thµnh vÊn ®Ò næi cém, lµm chËm qu¸ tr×nh xóc tiÕn nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo, g©y phiÒn hµ cho c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi trong viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, thµnh lËp doanh nghiÖp. VÝ dô nh­ KCN §µi T­ ®­îc cÊp giÊy phÐp tõ th¸ng 8 n¨m 1995, sau h¬n hai n¨m, ®Õn th¸ng 11 n¨m 1997 míi ®­îc giao ®Êt; hay nh­ c¸c KCN T©n B×nh, VÜnh Léc ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Òu gÆp trë ng¹i trong qu¸ tr×nh ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do chñ ®Çu t­ thiÕu vèn ®Ó ®Òn bï, v× ngoµi kho¶n ®Òn bï tµi s¶n cã trªn ®Êt, chñ ®Çu t­ cßn ph¶i nép thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt vµ c¸c thø thuÕ kh¸c lªn ®Õn hµng chôc tû ®ång mçi KCN, dÉn ®Õn viÖc chñ ®Çu t­ ph¶i g¸nh chÞu mét kho¶n chi tr¶ qu¸ lín. Thªm vµo ®ã lµ do nguyªn nh©n ë chÝnh b¶n th©n ng­êi d©n ®ang sinh sèng trªn m¶nh ®Êt ®­îc quy ho¹ch. Thñ tôc nhµ ®Êt r¾c rèi khiÕn hä kh«ng an t©m khi nhËn chç ë míi. Ngoµi ra, nh÷ng ¶nh h­ëng cña lèi sèng v¨n ho¸ n«ng th«n ViÖt Nam, mèi quan hÖ tæ tiªn, hä téc, l¸ng giÒng cßn rÊt nÆng nÒ nªn ng­êi d©n ng¹i thay ®æi m«i tr­êng sèng. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè ng­êi nhÊt quyÕt kh«ng chÞu di rêi, g©y ¶nh h­ëng ®Õn tiÕn ®é gi¶i phãng mÆt b»ng. §Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò trªn nh»m t¹o thuËn lîi cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cña §KKT, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cÇn ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ®Òn bï hîp t×nh, hîp lý, ®Ó kh«ng tèn nhiÒu thêi gian vµ tiÒn b¹c cña c¸c nhµ ®Çu t­, ®ång thêi còng khiÕn ng­êi d©n yªn t©m t¸i ®Þnh c­ ë n¬i ë míi. C¸c ®Þa ph­¬ng cã thÓ thµnh lËp mét ®éi ngò tuyªn truyÒn viªn giµu kinh nghiÖm vµ nhiÖt t×nh, ®Õn tõng hé d©n gióp hä hiÓu râ lîi Ých tr­íc m¾t vµ l©u dµi cña §KKT – m« h×nh sÏ ®­îc x©y dùng nay mai trªn chÝnh m¶nh ®Êt cña hä. §iÒu nµy ®ßi hái sù nç lùc rÊt lín cña chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph­¬ng. 2.3. X©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch ­u ®·i thu hót ®Çu t­ cho ®Þa ph­¬ng m×nh. Trong c¬ cÊu tæ chøc hµnh chÝnh tËp trung nh­ ë ViÖt Nam hiÖn nay, viÖc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng x©y dùng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thu hót ®Çu t­ cho riªng m×nh lµ ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n. HÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n v­íng m¾c ®Òu n»m ë c¸c lÜnh vùc ®Êt ®ai, thuÕ m¸, tµi chÝnh..., mµ nh÷ng vÊn ®Ò nµy l¹i lÖ thuéc vµo chÝnh s¸ch chung cña Trung ­¬ng hoÆc ph¶i thùc hiÖn theo luËt chung cña c¶ n­íc. VÒ nguyªn t¾c, c¸c gi¶i ph¸p “n»m trong tÇm tay” cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng chØ cßn lµ c¸c biÖn ph¸p “phi tµi chÝnh” nh­ c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh, t­ vÊn, cung cÊp th«ng tin,… Tuy vËy, b»ng sù nç lùc vµ khÐo lÐo cña m×nh, nhiÒu ®Þa ph­¬ng ®· x©y dùng ®­îc nh÷ng biÖn ph¸p thÝch øng, võa phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt, võa t¹o ra sù hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ h¬n lµ nh÷ng ®Þa ph­¬ng kh¸c. §©y lµ mét thuËn lîi rÊt lín cÇn ®­îc ph¸t huy nh»m thu hót nhiÒu vèn, c«ng nghÖ vµ kü thuËt cho tØnh khi §KKT ®­îc x©y dùng. Ngoµi ra, nh÷ng biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®ang ®­îc thi hµnh ë c¸c ®Þa ph­¬ng ®Òu ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së mét QuyÕt ®Þnh cña UBND. V× thÕ, sù quan t©m vµ chØ ®¹o cña UBND còng nh­ sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng trªn ®Þa bµn tØnh, thµnh phè lµ mét tiÒn ®Ò quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thu hót ®Çu t­. 2.4. Quan t©m nghiªn cøu vÊn ®Ò m«i tr­êng cho nh÷ng vïng ®­îc quy ho¹ch x©y dùng §KKT. Qu¸ tr×nh CNH - H§H ®· lµm cho nÒn kinh tÕ n­íc ta cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc. Song nh÷ng hËu qu¶ mµ nã ®Ó l¹i còng hÕt søc nÆng nÒ. Sù ra ®êi cña c¸c KCN, KCX ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn míi cña nÒn c«ng nghiÖp non trÎ cña n­íc ta. Song hiÖn nay, « nhiÔm m«i tr­êng do c«ng nghiÖp g©y ra ®ang lµ mèi lo kh«ng chØ cña riªng c¸c cÊp l·nh ®¹o Nhµ n­íc mµ nã ®· trë thµnh vÊn ®Ò cÇn ®­îc chÝnh c¸c ®Þa ph­¬ng gi¶i quyÕt. Sù cÈu th¶ trong c«ng t¸c xö lý n­íc vµ r¸c th¶i c«ng nghiÖp ®· g©y « nhiÔm trÇm träng ®èi víi nhiÒu dßng s«ng vµ khu vùc xung quanh c¸c KCN, KCX. VÝ dô: t¹i KCN Biªn Hoµ I, h¬n 60 nhµ m¸y x¶ n­íc th¶i ra s«ng §ång Nai víi l­u l­îng n­íc th¶i kho¶ng 200.000 m3/ngµy ®ªm víi nh÷ng møc ®é « nhiÔm kh¸c nhau, ®iÓn h×nh lµ: - Nhµ m¸y giÊy §ång Nai Cogido: l­u l­îng n­íc th¶i kho¶ng 15000 m3/ngµy ®ªm, COD = 874 – 960 mg/l; pH = 9,66 - 9,98; lignin = 1280 mg/l. - Nhµ m¸y giÊy §«ng HiÖp: l­u l­îng n­íc th¶i kho¶ng 8000 m3/ngµy ®ªm; COD = 3733 mg/l; pH = 10,9; lignin = 1280 mg/l. - Nhµ m¸y ho¸ chÊt Biªn Hoµ VINACO: Cl = 22000 mg/l T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, nh÷ng khu vùc « nhiÔm c«ng nghiÖp nÆng nhÊt ph¶i kÓ ®Õn lµ: khu vùc suèi C¸i, Xu©n Tr­êng, suèi Nhum ë Thñ §øc, cã kho¶ng 20 nhµ m¸y cã n­íc th¶i thuéc diÖn « nhiÔm nÆng lµm ¶nh h­ëng ®Õn nguån n­íc cña c¸c x· Linh Trung, Linh Xu©n, T©n Phó vµ Long Th¹nh Mü; vµ khu vùc c«ng nghiÖp Ph­íc Long, quËn 9. Bªn c¹nh vÊn ®Ò « nhiÔm nguån n­íc do n­íc th¶i vµ chÊt th¶i c«ng nghiÖp, « nhiÔm kh«ng khÝ còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn hÕt søc quan t©m, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nhµ m¸y thuéc c¸c lÜnh vùc nh­: nhiÖt ®iÖn, luyÖn kim, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, c«ng nghiÖp chÕ biÕn kho¸ng s¶n. §øng tr­íc t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng ®ang diÔn ra hÕt søc nghiªm träng t¹i nh÷ng khu vùc cã c¸c KCN, KCX ho¹t ®éng, c¸c ®Þa ph­¬ng cÇn cã sù nghiªn cøu kü l­ìng nh÷ng ph­¬ng ¸n xö lý c¸c lo¹i chÊt th¶i tr­íc khi x©y dùng §KKT. Bªn c¹nh ®ã chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng nªn ®Ò ra khung h×nh ph¹t ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp vi ph¹m vµo quy ®Þnh b¶o vÖ m«i tr­êng còng nh­ g©y « nhiÔm m«i tr­êng trong khu, ®ång thêi xö lý nghiªm kh¾c nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng chÊp hµnh ®óng quy ®Þnh nµy. Cã nh­ vËy, §KKT ®­îc x©y dùng míi cã thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, thùc hiÖn ®óng vai trß cña m×nh lµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong vïng vµ kÐo theo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña nh÷ng vïng kh¸c. 3. §èi víi c¸c doanh nghiÖp: Bªn c¹nh nh÷ng nç lùc cña Nhµ n­íc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, ®Ó gãp phÇn vµo viÖc h×nh thµnh nªn nh÷ng §KKT mang mµu s¾c ViÖt Nam, cÇn cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña c¸c doanh nghiÖp. 3.1. C¸c doanh nghiÖp cÇn chó träng c«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cho c¸n bé qu¶n lý, n©ng cao kü thuËt tay nghÒ cho ®éi ngò c«ng nh©n. HiÖn nay, mÆt b»ng chung vÒ tr×nh ®é trong c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn ë møc trung b×nh, ch­a cã g× v­ît tréi so víi c¸c n­íc trong khu vùc. Thùc tiÔn ho¹t ®éng ë c¸c §KKT cña Trung Quèc cho thÊy r»ng, hÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t­ trong ®Æc khu ®Òu ®Õn tõ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn, n¬i mµ tr×nh ®é qu¶n lý vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ®· ®¹t ®Õn møc xuÊt s¾c. Víi lîi thÕ cña ng­êi ®i sau, tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm vµ tinh hoa cña nh÷ng n­íc ®i tr­íc, chóng ta nh×n nhËn ®­îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò “tr×nh ®é”. Kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong n­íc vµ doanh nghiÖp n­íc ngoµi ®ang ®Çu t­ t¹i ViÖt Nam còng ®· ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp bµi to¸n tù nç lùc rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch nµy. Kh«ng cã g× kh¸c h¬n lµ mçi doanh nghiÖp ngoµi vÊn ®Ò tËp trung kinh doanh, ph¶i cã kÕ ho¹ch båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cho c¸n bé c«ng nh©n viªn cña m×nh. §©y ®· trë thµnh vÊn ®Ò nãng cÇn ®­îc c¸c doanh nghiÖp gi¶i quyÕt ngay cµng sím cµng tèt chø kh«ng thÓ tr«ng chê vµo sù hç trî cña Nhµ n­íc hay ®Þa ph­¬ng. Sù ra ®êi cña §KKT sÏ ®­îc sù phª chuÈn ®ång ý cña Trung ­¬ng, ®­îc sù gióp ®ì cña tØnh, thµnh phè, nh­ng nh÷ng tÕ bµo cña §KKT l¹i chÝnh lµ c¸c doanh nghiÖp. Cho dï kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é cã xa ®Õn mÊy th× doanh nghiÖp trong n­íc vµ doanh nghiÖp n­íc ngoµi sÏ cïng tån t¹i trong mét m«i tr­êng, cïng kinh doanh vµ cïng c¹nh tranh mét c¸ch b×nh ®¼ng. ChÝnh v× vËy, ®Ó kh«ng bÞ bÊt ngê, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã c¸ch nµo h¬n lµ ph¶i tù hoµn thiÖn yÕu tè con ng­êi, kh«ng ngõng cËp nhËt nh÷ng kiÕn thøc míi vÒ kinh doanh, ®Çu t­, ®èi t¸c, thÞ tr­êng ®Ó chuÈn bÞ cho nh÷ng t×nh huèng sÏ ®Õn trong t­¬ng lai. 3.2. C¸c doanh nghiÖp cÇn n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong viÖc t×m kiÕm ph­¬ng thøc kinh doanh míi, n©ng cao uy tÝn, qu¶ng b¸ th­¬ng hiÖu cña m×nh. Tr­íc sù c¹nh tranh gay g¾t cña c¬ chÕ më cöa hiÖn nay, doanh nghiÖp nµo thùc sù n¨ng ®éng míi mong tån t¹i ®­îc l©u dµi. Mét xu thÕ tiªu cùc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ, mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc do kh«ng thÝch øng ®­îc víi ph­¬ng thøc lµm ¨n míi nªn bÞ thua lç dÉn ®Õn ph¸ s¶n, hµng lo¹t doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n tù thµnh lËp nªn råi còng ph¶i ®ãng cöa sau mét thêi gian ng¾n. TÊt c¶ nh÷ng hiÖn t­îng ®ã lµ do b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp nµy kh«ng chÞu ®éng n·o suy nghÜ ®Ó t×m cho m×nh mét h­íng ®i riªng, hä chØ biÕt rËp khu«n theo nh÷ng g× ®· cã s½n. ChÝnh v× vËy, kÕt qu¶ tÊt yÕu lµ hä sÏ bÞ ®µo th¶i khái th­¬ng tr­êng. Bªn c¹nh t×nh tr¹ng ®¸ng buån trªn, kh«ng Ýt doanh nghiÖp cña chóng ta ®· biÕt t×m tßi nh÷ng ph­¬ng ph¸p lµm ¨n kinh doanh míi, nhËp khÈu nguyªn liÖu tõ n­íc ngoµi, s¶n phÈm ®Çu ra l¹i xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi, thu lîi cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc nguån ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ. §Ó ®ãn nhËn mét m« h×nh §KKT, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn cã sù chuÈn bÞ kü cµng vÒ nhiÒu mÆt, v× cïng víi sù xuÊt hiÖn cña §KKT lµ sù cã mÆt cña rÊt nhiÒu c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Mét m«i tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt sÏ ®­îc thiÕt lËp, t¹o ra th¸ch thøc kh«ng nhá cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. NÕu chóng ta kh«ng vËn ®éng tr­íc khi ph¶i ®èi mÆt trùc tiÕp víi nh÷ng khã kh¨n nµy th× chóng ta sÏ sím bÞ thÊt b¹i. Cho dï §KKT vÉn chØ lµ m« h×nh cßn n»m trªn giÊy ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, vµ cßn cÇn nhiÒu sù tham kh¶o nghiªn cøu cña c¸c nhµ nghiªn cøu chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, nh­ng sù c¹nh tranh vµ nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra víi c¸c doanh nghiÖp trong n­íc th× ®· vµ ®ang tån t¹i tõ khi ViÖt Nam thùc hiÖn më cöa vµo n¨m 1986. Mét sè doanh nghiÖp ®· lùa chän ph­¬ng thøc kinh doanh qua Internet, th«ng qua m¹ng th«ng tin toµn cÇu nµy ®Ó n©ng cao uy tÝn doanh nghiÖp, qu¶ng b¸ th­¬ng hiÖu s¶n phÈm, t×m kiÕm ®èi t¸c kinh doanh. Cã thÓ nãi r»ng, cho ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu s¶n phÈm cña chóng ta t×m ®­îc chç ®øng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Chóng ta hoµn toµn cã quyÒn tin t­ëng vµo sù n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ®éi ngò doanh nh©n ViÖt Nam h«m nay, nh÷ng ng­êi sÏ gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù thµnh c«ng cña §KKT trong t­¬ng lai. KÕt luËn M« h×nh §Æc khu kinh tÕ trªn thÕ giíi ®· cã lÞch sö ph¸t triÓn rÊt l©u ®êi. §Æc khu kinh tÕ ®­îc thµnh lËp kh«ng chØ v× lîi Ých cña b¶n th©n nã mµ cßn v× kÕ ho¹ch ph¸t triÓn chung cña ®Êt n­íc. KÕt qu¶ ®em l¹i tõ §Æc khu kinh tÕ theo vÕt dÇu loang sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c vïng xung quanh vµ ra toµn quèc. V× vËy, hÇu hÕt c¸c n­íc thµnh lËp §Æc khu kinh tÕ ®Òu coi ®©y lµ m« h×nh thÝ ®iÓm ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. ë Trung Quèc, §Æc khu kinh tÕ b¾t ®Çu ®­îc thµnh lËp tõ n¨m 1980 cña thÕ kû XX. MÆc dï ra ®êi trong hoµn c¶nh nÒn kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n, nh­ng m« h×nh §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh c«ng lín, ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc, ë c¸c §Æc khu kinh tÕ vÉn cßn tån t¹i nhiÒu nh­îc ®iÓm ch­a thÓ kh¾c phôc ®­îc. ViÖt Nam trong thêi kú më cöa hiÖn nay, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, chóng ta hoµn toµn cã thÓ x©y dùng c¸c §Æc khu kinh tÕ. Song, sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi khiÕn chóng ta kh«ng thÓ rËp khu«n m« h×nh §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc, mµ ph¶i nghiªn cøu nh÷ng kinh nghiÖm cña hä ®Ó tõ ®ã t×m ra h­íng ®i cña riªng m×nh, x©y dùng mét m« h×nh §Æc khu kinh tÕ mang mµu s¾c ViÖt Nam. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Trung Quèc_ më cöa vµ ph¸t triÓn vïng kinh tÕ ven biÓn 1978-1992 Phïng ThÞ HuÖ – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 2. ViÖc thµnh lËp c¸c §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc – NguyÔn Minh H»ng – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 3. Kû yÕu héi th¶o: Trung Quèc c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn – 1999 – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 4. C¸c §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc – b¶n dÞch tõ tiÕng Nga – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 5. B¸o c¸o khoa häc vÒ §Æc khu kinh tÕ Th©m QuyÕn – Ph¹m Xu©n Mai – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 6. Hai bµi nãi chuyÖn vÒ viÖc ph¶n ®èi më réng §Æc khu kinh tÕ cña TrÇn V©n – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 7. §Æc khu kinh tÕ ë Trung Quèc vµ Khu chÕ xuÊt ë ViÖt Nam – Phïng ThÞ HuÖ – Trung t©m nghiªn cøu Trung Quèc. 8. Kinh nghiÖm ThÕ giíi vÒ ph¸t triÓn Khu chÕ xuÊt vµ §Æc khu kinh tÕ – ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi – 1998. 9. Mét sè ­u ®·i míi trong chÝnh s¸ch ®Çu t­ n­íc ngoµi cña Trung Quèc – ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi. 10. So s¸nh chÝnh s¸ch trong dù th¶o ®Ò ¸n x©y dùng Khu kinh tÕ më Chu Lai víi chÝnh s¸ch ®­îc ¸p dông ë §Æc khu kinh tÕ vµ Khu th­¬ng m¹i tù do Trung Quèc – ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi. 11. Khu c«ng nghiÖp vµ Khu chÕ xuÊt Hµ néi – ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi. 12. Trung Quèc 20 n¨m ®æi míi më cöa - NguyÔn Huy Quý - ViÖn Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n – 2000. 13. Qu¸ tr×nh më cöa ®èi ngo¹i cña Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa – NguyÔn ThÕ T¨ng – Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi – 1997. 14. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh÷ng thµnh phè kinh tÕ quèc tÕ – Th¸i Lai H­ng – Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia. 15. 中国工业，利用外商投资研究报告 – C«ng nghiÖp Trung Quèc, b¸o c¸o nghiªn cøu lîi dông ®Çu t­ n­íc ngoµi – Nhµ xuÊt b¶n V¨n hiÕn Khoa häc x· héi – B¾c Kinh. 16. §¸nh gi¸ vÒ chÝnh s¸ch §Æc khu kinh tÕ Trung Quèc – Tµi liÖu tham kh¶o cña WB. 17. M« h×nh §Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc vµ kh¶ n¨ng ¸p dông vµo ViÖt Nam - B¹ch Minh HuyÒn - Th«ng tin phôc vô l·nh ®¹o (Bé Tµi chÝnh) sè 5/1998. 18. Bµi häc ph¸t triÓn kinh tÕ vïng ven biÓn Trung Quèc – Hoµng Xu©n Long – T¹p chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc 4/1998. 19. T¹p chÝ nghiªn cøu Trung Quèc – sè 4/1999. 20. §Æc khu kinh tÕ nh×n tõ hiÖn thùc ViÖt Nam – Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn – 11/10/1993. 21. T¹p chÝ 投资与证券 – Investment and securities – sè 6/2003. 22. T¹p chÝ 中外经济信息 – Information on China and foreign trade – c¸c sè 1,3,9/ 2000. 23. T¹p chÝ 国际经济合作 – Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ sè 8/2001. 24. www.china.com 25. www.people.com.cn 26. www.szed.com 27. www.sznews.com 28. www.szptt.net.cn 29. www.sdb.com.cn 30. www.xib.com.cn 31. www.gansu.gov.cn 32. www.shenzhentour.com 33. www.fjta.com 34. www.cctst.com 35. www.rsbxw.com 36. www.sina.com.cn