Đề tài Một số giải pháp liên quan đến nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc

1MỘT SỐ GIẢI PHÁP LIÊN QUAN ĐẾN NHẬP SIÊU CỦA VIỆT NAM TỪ TRUNG QUỐC1 Lê Tuấn Thanh2 I. Thực trạng nhập siêu của Việt Nam với Trung Quốc trong thời gian qua Quan hệ kinh tế, thương mại giữa hai nước Việt Nam – Trung Quốc thời gian gần đây ngày càng trở nên gắn bó với nhau, kim ngạch buôn bán song phương tăng mạnh, hàng hoá trao đổi đa dạng, phong phú. Trung Quốc đang là bạn hàng thương mại lớn nhất của Việt Nam, kim ngạch thương mại song phương chiếm khoảng 12% tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam3. Thương mại song phương mặc dù phát triển nhanh như vậy, nhưng lại nổi lên một vấn đề nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc. Hiện nay, Trung Quốc đang xuất siêu quá lớn4 sang Việt Nam, trở thành nước xuất siêu lớn nhất trong các nước và vùng lãnh thổ có quan hệ thương mại với Việt Nam5. Trên thực tế, kim ngạch thương mại song phương có tăng, nhưng phần tăng đó chủ yếu do tăng xuất khẩu của Trung Quốc vào thị trường Việt Nam, còn tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Trung Quốc là rất ít, thậm chí, trong năm 2006, theo số liệu của phía Trung Quốc thì xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Trung Quốc không những không tăng, trái lại còn giảm đi. Liên quan đến vấn đề nhập siêu của Việt Nam trong giai đoạn từ khi bình thường hoá tới nay, thông qua việc khảo sát tư liệu của hai bên, chúng tôi thấy rằng số liệu không có sự đồng nhất. Ví dụ, theo những số liệu của phía Việt Nam, trong thập kỷ 90 của thế kỷ XX, Việt Nam luôn xuất siêu sang thị trường Trung Quốc. Chỉ duy có năm 1998, do ảnh hưởng của cuộc khủng khoảng tài chính châu á, Việt Nam mới nhập siêu từ Trung Quốc. Còn tài liệu từ phía Trung Quốc cho thấy, Việt Nam đã bắt đầu nhập siêu ngay trong giai đoạn sau bình thường hoá (xem bảng 1, 2). Như vậy, theo chúng tôi, dù số liệu hai bên có khác nhau, nhưng nếu xét từ tình hình thực tế thì Việt Nam là nước bị nhập siêu. Bởi vì, từ khi bình thường hoá đến nay, rất nhiều mặt hàng của Trung Quốc được đưa sang Việt Nam qua con đường buôn lậu với số lượng lớn. Điều này không thể hiện được qua thống kê của hải quan hai bên, dẫn đến những số liệu chưa đầy đủ, chính xác. 1 Tạp chí Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương số 10, tháng 3/2008. 2 Trung tâm Chính trị và an ninh, Viện Nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao, Học viện Ngoại giao. 3 Trung Quốc là thị trường nhập khẩu hàng hoá lớn thứ ba của Việt Nam sau thị trường Mỹ, Nhật Bản, nhưng cũng là nước đứng đầu trong số các nước xuất khẩu hàng hoá vào thị trường Việt Nam 4 Cổ Tiểu Tùng, Cải cách mở cửa của Việt Nam và phát triển quan hệ kinh tế thương mại Trung Việt, www.chinareform.org.cn/cirdbbs/Appraise.asp?boardid=12&topicid=52447&postid=135307 5 Để giảm nhập siêu trong thương mại Việt - Trung 2Qua những phân tích và đánh giá, chúng tôi thấy rằng trong thập kỷ 90 của thế kỷ XX, nhập siêu của Việt Nam thấp do kim ngạch thương mại song phương không lớn. Tuy nhiên, bắt đầu bước sang những năm đầu của thế kỷ XXI, cùng với kim ngạch thương mại song phương tăng lên thì Việt Nam đã dần xuất hiện tình trạng nhập siêu lớn từ Trung Quốc, xu thế đó ngày càng trở nên đậm nét hơn, năm sau tăng hơn năm trước. Đến cuối năm 2006, theo số liệu của Việt Nam, nhập siêu của Việt Nam với các nước và vùng lãnh thổ lên tới 4,8 tỷ USD6, riêng nhập siêu từ Trung Quốc đã lên đến 4,36 tỷ USD7, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng mức nhập siêu của Việt Nam. Bên cạnh đó, tình hình thương mại giữa hai nước trong năm 2007 vẫn duy trì tình trạng Trung Quốc xuất siêu mạnh sang Việt Nam. Trước thực trạng này, các nhà lãnh đạo hai nước đã có những động thái tích cực để tìm cách tháo gỡ vấn đề trên. Trong những cuộc gặp gỡ cấp cao thời gian qua, lãnh đạo hai bên đã nhiều lần trao đổi để tìm các biện pháp hữu hiệu nhằm từng bước tăng kim ngạch song phương đi đôi với giảm dần mức nhập siêu của Việt Nam. Vào tháng 11 năm 2005, trong chuyến thăm Việt Nam của Chủ tịch, Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào, Thủ tướng Phan Văn Khải đã đề nghị Trung Quốc tăng cường nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam để từng bước cân bằng cán cân thương mại giữa hai bên. Tổng Bí thư, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào cho biết trong hợp tác về thương mại, Trung Quốc sẽ có giải pháp nhằm ủng hộ các doanh nghiệp nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam8. Phía Trung Quốc nhấn mạnh, có biện pháp thúc đẩy thương mại song phương phát triển cân đối9. Sau đó, trong chuyến thăm Việt Nam từ 15 đến 17 tháng 11 năm 2006, hai bên lại ra tiếp Tuyên bố chung Việt Nam – Trung Quốc trong đó có đề cập đến việc phải: “Từng bước cải thiện cơ cấu mậu dịch, cố gắng thực hiện phát triển cân bằng và tăng trưởng bền vững thương mại hai chiều”10. Mặc dù có sự nỗ lực của các bên như vậy, nhưng nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc không những không giảm mà còn ngày càng nghiêm trọng hơn. 6 Chúng tôi tính toán từ số liệu xuất khẩu (39,6 tỷ USD) và số liệu nhập khẩu (44,4 tỷ USD) của Việt Nam trong năm 2006 được đề cập trong tàI liệu: Quan hệ thương mại của Việt Nam với các nước và vùng lãnh thổ, 7 Năm 2006, theo số liệu của Việt Nam, kim ngạch song phương đạt 10,42 tỷ USD. Trong đó, nhập khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc là 7,39 tỷ USD, xuất khẩu 3,03 tỷ USD. Tính ra, nhập siêu lên tới 4,36 tỷ USD. 8 Cần từng bước cân bằng thương mại Việt – Trung, 9 Tuyên bố chung Việt Nam – Trung Quốc, trong chuyến thăm của Tổng Bí thư ĐCS, Chủ tịch nước CHND Trung Hoa Hồ Cẩm Đào sang Việt Nam từ 31-10 đến 2-11 năm 2005. 10 Tuyên bố chung Việt Nam – Trung Quốc, trong chuyến thăm của Tổng Bí thư ĐCS, Chủ tịch nước CHND Trung Hoa Hồ Cẩm Đào sang Việt Nam từ 15 đến 17 tháng 11 năm 2006. 3Bảng 1: Xuất nhập siêu của Việt Nam trong kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam – Trung Quốc (số liệu của Việt Nam) Đơn vị: (triệu USD) Năm Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam Kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam Xuất nhập siêu của Việt Nam 1991 37,70 19,30 18,40 + 0,90 1992 127,40 95,60 31,80 + 63,80 1993 221,30 135,80 85,50 + 50,30 1994 439,90 295,70 144,20 + 151,50 1995 691,60 361,90 329,70 + 32,20 1996 669,20 340,20 329,00 + 11,20 1997 878,50 474,10 404,40 + 69,70 1998 989,40 478,90 510,50 - 31,60 1999 1.542,30 858,90 683,40 + 175,50 2000 2.957,30 1.534,00 1.423,20 + 110,80 2001 3.047,90 1.418,00 1.629,90 - 211,90 2002 3.653,00 1.595,00 2.158,00 - 663,00 2003 4.867,00 1.747,00 3.120,00 - 1.373,00 2004 7.192,00 2.735,50 4.456,50 - 1.721,00 2005 8.730,00 2.960,00 5.770,00 - 2.810,00 2006 10.420,00 3.030,00 7.390,00 - 4.360,00 Nguồn: Tổng cục Hải quan Việt Nam. 4Bảng 2: Xuất nhập siêu của Việt Nam trong kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam – Trung Quốc (số liệu của Trung Quốc) Đơn vị: triệu USD Năm Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam Kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam Xuất nhập siêu của Việt Nam 1991 32,00 10,00 21,00 - 11,00 1992 179,00 73,00 106,00 - 33,00 1993 398,00 123,00 276,00 - 153,00 1994 533,00 191,00 342,00 - 151,00 1995 1.052,00 332,00 720,00 - 388,00 1996 1.150,00 308,00 842,00 - 534,00 1997 1.435,00 357,00 1.078,00 - 721,00 1998 1.245,00 217,00 1.028,00 - 811,00 1999 1.218,00 354,00 864,00 - 510,00 2000 2.466,00 929,00 1.537,00 - 608,00 2001 2.815,20 1.010,75 1.804,45 - 793,70 2002 3.264,15 1.115,28 1.804,45 - 689,17 2003 4.634,31 1.455,80 3.178,52 - 1.722,72 2004 6.742,80 2.481,96 4.260,84 - 1.778,88 2005 8.196,40 2.551,92 5.644,48 - 3.092,56 2006 9.950,54 2.485,91 7.464,63 - 4.978.72 Nguồn: tính toán trên số liệu của Tổng cục Hải quan Trung Quốc, ụv/Book1.htm;Bộ Ngoại giao Trung Quốc, và số liệu từ Bộ Thương mại Trung Quốc 5II Nguyên nhân dẫn đến nhập siêu của Việt Nam Trong quan hệ hợp tác kinh tế thương mại song phương, Việt Nam luôn ở thế bị động, Trung Quốc ở thế chủ động, có thể áp đặt lối chơi trong quan hệ thương mại hai nước. Điều này thể hiện tình trạng nhập siêu của Việt Nam, mặc dù phía Việt Nam đã tìm mọi cách để hạn chế, nhưng vẫn không có kết quả. Chúng tôi cho rằng nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc có một số nguyên nhân chính như sau: 1. Cơ cấu mặt hàng Về cơ cấu mặt hàng giữa hai nước, Việt Nam nhập những sản phẩm đã qua chế biến gia công từ Trung Quốc như hàng tiêu dùng, xăng dầu, vải, phân bón, sắt thép, hoá chất, phụ liệu giày dép, điện tử vi tính và linh kiện11, máy móc, thiết bị v.v..., xu thế này ngày càng nổi bật, dẫn đến Việt Nam nhập khẩu những mặt hàng đã qua chế biến từ Trung Quốc ngày càng tăng. Ví dụ trong 6 tháng đầu năm 2004, những nhóm mặt hàng Trung Quốc xuất sang Việt Nam có trị giá lớn nhất là: hàng cơ điện và linh phụ kiện (hơn 324 triệu USD), hoá chất công nghiệp (gần 296 triệu USD), hàng khoáng sản (gần 303 triệu USD), nguyên liệu và sản phẩm hàng dệt may (gần 287 triệu USD), kim loại và các sản phẩm kim loại (hơn 215 triệu USD)12. Sang năm 2006, mặt hàng máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng nhập khẩu lên tới 1,2 tỷ USD; Trung Quốc là nhà cung cấp phân bón lớn nhất cho Việt Nam với 1,24 triệu tấn; cung cấp sắt thép lớn nhất cho Việt Nam với 2,95 triệu tấn, chiếm tới gần 51,8% tổng lượng sắt thép nhập khẩu của cả nước; nguyên phụ liệu dệt may, da, giày và vải các loại từ Trung Quốc nhập tới 1,2 tỷ USD13. Bên cạnh đó, thời gian qua, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam chủ yếu dựa vào xuất khẩu và đầu tư. Tuy nhiên, phần lớn các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn là những mặt hàng nguyên liệu khoáng sản thô, nông sản phẩm (trong chín ngành xuất khẩu của Việt Nam đạt mức 1 tỷ USD trở nên, đa số là các ngành liên quan đến xuất khẩu nông sản và khoáng sản14). Mặt hàng nông sản của Việt Nam được đánh giá cao, có vai trò quan trọng trong phát triển của đất nước. Nhưng trong những năm gần đây, xuất khẩu mặt hàng này sang Trung Quốc có xu hướng giảm, trái với sự mong đợi của nhiều doanh nghiệp và các cơ quan chức năng về việc Việt Nam được thực hiện chương 11 Thị trường xuất, nhập khẩu chủ yếu của Việt Nam, 12 Điểm tình hình thương mại Trung Quốc 6 tháng đầu năm 2004, 13 Số liệu được tổng hợp từ nguồn: 14Theo nguồn của Bộ Thương mại Việt Nam, năm 2006 Việt Nam có 9 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD bao gồm: Dầu thô (8,3 tỷ USD), dệt may (5,8 tỷ USD), giày dép (3,5 tỷ USD), thuỷ sản (3,4 tỷ USD), sản phẩm gỗ (1,9 tỷ USD), điện tử và linh kiện máy tính (1,77 tỷ USD), gạo (1,38 tỷ USD), cao su (1,3 tỷ USD), cà phê (1,1 tỷ USD). Nguồn: 6trình thu hoạch sớm với những ưu đãi thuế XNK cho các mặt hàng nông sản, thuỷ hải sản v.v… Cụ thể, kim ngạch nông sản xuất sang Trung Quốc đã giảm từ 142,8 triệu USD năm 2001 xuống còn 35 triệu USD năm 2005. Trong khi đó, kim ngạch nhập khẩu rau quả từ Trung Quốc vào Việt Nam lại tăng lên khá mạnh, từ 30,9 triệu USD năm 2001 tăng lên 80,2 triệu USD năm 200515. Điều này khiến Trung Quốc từ một thị trường nhập siêu, tiêu thụ đến 50% sản lượng rau quả Việt Nam, thì nay Trung Quốc đã trở thành nhà xuất khẩu với kim ngạch luôn xuất siêu vào thị trường Việt Nam16. Do vậy mà muốn phát triển, Việt Nam cần tìm một mô hình phát triển hợp lý để có thể thúc đẩy xuất khẩu sang Trung Quốc. 2. Khả năng cạnh tranh hàng hoá của Việt Nam còn hạn chế Mặc dù bên cạnh một nước láng giềng có thị trường với dân số lớn nhất thế giới, riêng hàng hoá nhập khẩu năm 2006 của Trung Quốc đã lên tới 791,61 tỷ USD17, hệ thống giao thông đường sắt, đường bộ, đường biển, đường hàng không giữa hai nước thuận lợi, nhưng hàng hoá của Việt Nam còn chưa xâm nhập được vào thị trường này. Tại các siêu thị, các cửa hàng của Trung Quốc rất ít xuất hiện các mặt hàng của Việt Nam. Trong khi đó, hàng hoá Trung Quốc thì lại tràn ngập thị trường Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp của Việt Nam sang tận Quảng Đông, Chiết Giang, Quảng Tây để thu mua hàng. Theo chúng tôi, nguyên nhân là do: Một số mặt hàng của Việt Nam chưa cải tiến mẫu mã, hình thức, thiếu đầu tư cho công tác nghiên cứu phát triển kỹ thuật, công nghệ, tìm hiểu thị trường và thị hiếu của người dân. Bên cạnh đó, còn phải tính tới những chi phí cho sản xuất một sản phẩm của Việt Nam còn cao, cụ thể là chi phí cho địa điểm sản xuất kinh doanh còn rất cao, do giá bất động sản thuộc loại cao trên thế giới; phí cảng biển, bưu chính viễn thông, giá điện của Việt Nam cao gấp 2-3 lần so với nước có mức giá trung bình trong khu vực18, ngoài ra còn nhiều phí tiêu cực khác19. Về phía Trung Quốc, nhiều loại hàng được đầu tư sản xuất với quy mô lớn, do vậy mà giá thành rẻ. Những điều này đã đẩy giá thành các mặt hàng của Việt Nam tăng cao, khó cạnh tranh được với các mặt hàng của Trung Quốc. 15Hàng nông sản Trung Quốc đang dần chiếm lĩnh thị trường Việt Nam, www.agro.vn/news/newsdetail.asp%3FtargetID%3D1003+nh%E1%BA%ADp+si%C3%AAu+t%E1%BB %AB+Trung+Qu%E1%BB%91c&hl=vi&ct=clnk&cd=11&gl=vn 16Việt Nam nhập siêu nông sản từ Trung Quốc, 17 18Cước phí quá cao, hàng Việt Nam kém sức cạnh tranh, 19Ngọc Minh, Thắng ít trên sân người, thua nhiều trên sân nhà", 73. Nhu cầu về máy móc thiết bị, nguyên vật liệu trong nước tăng cao, phụ thuộc vào nước ngoài Thời gian qua, Việt Nam đầu tư nhiều dự án công nghiệp lớn về nhiệt điện, thuỷ điện, lọc dầu, xây dựng cầu cống, nhà cao tầng v.v… Nhu cầu về nguyên vật liệu, thiết bị, máy móc dùng cho những công trình này rất lớn. Như ở trên đã đưa ra các số liệu cho thấy các mặt hàng như máy móc, thiết bị, sắt thép của Trung Quốc chiếm tỷ lệ cao trong nhập khẩu của Việt Nam. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp nhỏ của Việt Nam khó có đủ điều kiện để nhập những thiết bị hiện đại của các nước phương Tây, do vậy nhu cầu đối với mặt hàng này của Trung Quốc tăng lên, đồng thời đẩy cao cán cân nhập khẩu từ Trung Quốc. Song song với đó là ngành công nghiệp phụ trợ của Việt Nam còn thiếu sự đầu tư, hay nói cách khác Việt Nam còn gặp khó khăn trong việc huy động vốn vào những lĩnh vực này. Các nhà đầu tư nước ngoài đến Việt Nam đầu tư ít chú ý đến xây dựng những ngành công nghiệp phụ trợ mà thường coi việc sử dụng giá nhân công rẻ của Việt Nam để biến Việt Nam trở thành nơi gia công chế xuất các mặt hàng xuất khẩu của họ, nhập khẩu nguyên vật liệu từ nước ngoài gia công chế tạo sau đó xuất đi các nước khác, điển hình là các lĩnh vực như giày dép, may mặc, phân bón, phôi thép v.v…, những ngành này đã mang về cho Việt Nam kim ngạch xuất khẩu rất lớn. Xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp, thuỷ hải sản đã mang lại nhiều ngoại tệ về cho Việt Nam, thế nhưng một nghịch lý đáng buồn cũng đang diễn ra song hành đó là Việt Nam lại là nước phụ thuộc nhiều vào thị trường nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc trong các mặt hàng phục vụ sản xuất nông nghiệp như phân bón, giống cây, thức ăn cho gia súc. Với ngành dệt may, giày da, đồ gỗ là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực nhưng giá trị nhập khẩu nguyên phụ liệu đã chiếm tỷ lệ cao trong tổng kim ngạch xuất khẩu. Nhiều công ty may lớn của Việt Nam trong khi làm hàng xuất khẩu hay tiêu thụ nội địa đều phải chịu chi phối của thị trường nguyên liệu quốc tế bởi có đến 80% nguyên liệu sử dụng là nhập ngoại20. Ví dụ, trong sáu tháng đầu năm 2004, Việt Nam xuất được 3,3 tỷ USD, nhưng phải nhập phụ liệu cho giày dép và dệt may, vải sợi dệt và bông vải lên đến 2,6 tỷ USD 21. Điều này giải thích tại sao khi tăng xuất khẩu thì nhập siêu cũng tăng cao, giá trị kim ngạch xuất khẩu dệt may rất lớn nhưng lợi nhuận chỉ đạt chưa đầy 30%22. Nói tóm lại, trong lĩnh vực công nghiệp phụ trợ, Việt Nam vẫn còn có những khoảng trống, thiếu sự đầu tư và quan tâm 20 Thân Danh Phúc – Nguyễn Anh Tuấn, Nhân tố Trung Quốc đối với chiến lược phát triển thị trường nội địa ngành may Việt Nam 21 Cộng sinh hay cạnh tranh?, 22 Ngô Đồng, Nhập siêu – Những vấn đề đặt ra, 8đầy đủ. Với tình hình như hiện nay, phải cần một thời gian nhất định thì mới mong ra giải quyết được vấn đề này. 4. Thiếu hiểu biết về thị trường Trung Quốc Các nhà tư tưởng cổ đại Trung Quốc đã có câu nói “biết người biết ta, trăm trận trăm thắng”. Người Trung Quốc, nhất là các doanh nghiệp Trung Quốc rất hiểu biết thị trường Việt Nam. Họ nắm bắt được những nhu cầu, những thay đổi của thị trường Việt Nam. Còn các doanh nghiệp, nhiều bộ ngành của Việt Nam có quan hệ với phía Trung Quốc vẫn còn yếu trong việc nắm bắt các thông tin từ thị trường này. Vì vậy, trong làm ăn buôn bán với phía Trung Quốc, nhất là trong buôn bán mậu dịch biên giới, doanh nghiệp Việt Nam khó nắm phần chủ động. Ngoài ra, còn có tình trạng do không nắm vững những quy định, văn bản liên quan đến xuất nhập khẩu của chính quyền Trung ương và của các địa phương Trung Quốc, nên trong quá trình làm thủ tục, hàng hoá Việt Nam không đủ giấy tờ, không thực hiện đúng các yêu cầu của các cơ quan hải quan, kiểm dịch của Trung Quốc dẫn đến tình trạng khó được chấp nhận xuất sang thị trường này. 5. Tâm lý người mua hàng Chúng tôi cho rằng, các nhà kinh doanh của Trung Quốc hiểu rất rõ tâm lý, văn hoá của người Việt Nam. Nhiều mặt hàng của Trung Quốc với mẫu mã đẹp, giá rẻ, chất lượng vừa phải nhưng lại phù hợp với những sở thích của người Việt Nam, bởi tâm lý nhiều người Việt Nam vẫn thích sử dụng những mặt hàng mới, đẹp, giá cả phải chăng. Lấy một ví dụ năm 2000 cho đến gần đây, mặt hàng xe máy của Trung Quốc đã chiếm một thị phần đáng kể trong thị trường xe máy Việt Nam thông qua kiểu dáng và giá cả hấp dẫn đã thu hút sự quan tâm của nhiều người, nhất là những người có mức thu nhập thấp. 6. Một số hạn chế từ hàng rào kỹ thuật Trong quá trình hợp tác thương mại với Trung Quốc, một số mặt hàng của Việt Nam vẫn bị áp thuế, hoặc bị những quy định khác làm cho khó xâm nhập vào thị trường Trung Quốc23. 23Chẳng hạn, Trung Quốc tiếp tục áp dụng quản lý thuế hạn ngạch đối với 7 nhóm mặt hàng, trong đó có mặt hàng gạo của Việt Nam. Cao su là mặt hàng Trung Quốc có nhu cầu tiêu thụ lớn, nhưng thị trường xuất khẩu cao su của Việt Nam lại quá phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc, chiếm khoảng trên 60% mức xuất khẩu cao su của Việt Nam trên thế giới. Do vậy Trung Quốc áp dụng biểu thuế lựa chọn đối với Việt Nam. Điển hình là mức giá đánh thuế nhập khẩu cao su của Việt Nam sẽ lựa chọn một trong hai biểu thuế hoặc là 20% trên giá nhập khẩu hoặc là 2.600 nhân dân tệ/tấn cao su, xem thêm: 14 mặt hàng có thể đẩy mạnh xuất khẩu sang Trung Quốc http://:tintuc.egov.gov.vn/tintuc.nsf/0/A02304E2E171DFD94725727200314FB2%3FOpenDocument%26f ullmode+nh%E1%BA%ADp+si%C3%AAu+t%E1%BB%AB+Trung+Qu%E1%BB%91c&hl=vi&ct=clnk &cd=24&gl=vn 9 Những mặt hàng mà Trung Quốc đang có nhu cầu nhiều như tài nguyên khoáng sản, thì Trung Quốc giảm thuế rất thấp. Còn những mặt hàng mà Trung Quốc muốn thúc đẩy sang Việt Nam, thường được hưởng nhiều ưu đãi24. Nhìn chung, chính sách của Trung Quốc đối với các mặt hàng xuất nhập khẩu thường linh hoạt, thay đổi theo nhu cầu sản phẩm và thời gian. Do vậy điều quan trọng là các doanh nghiệp của Việt Nam phải nắm chắc thông tin, cũng như những kiểu kinh doanh của người Trung Quốc để từ đó hạn chế thấp nhất những chi phí phát sinh, những khó khăn, vướng mắc khi làm ăn với doanh nghiệp Trung Quốc. III. Một số kiến nghị nhằm giảm tình trạng nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc 1. Nâng cao chất lượng sản phẩm của Việt Nam Hiện hàng hoá Việt Nam chất lượng vẫn còn tồn tại một số vấn đề, không chỉ khó cạnh tranh được với hàng cùng loại của Trung Quốc trên thị trường Trung Quốc và quốc tế, mà ngay tại thị trường Việt Nam cũng bị lép vế. Để giải quyết bài toán này, một mặt cần kêu gọi các nhà đầu tư có năng lực thực sự của Trung Quốc vào liên doanh hoặc bỏ 100% vốn đầu tư, sau đó một phần mặt hàng sản xuất ra sẽ được xuất khẩu ra nước ngoài. Mặt khác, cũng nên thu hút các tập đoàn lớn của những nước có công nghệ tiên tiến, kinh nghiệm quản lý vào đầu tư để nâng cao chất lượng hàng hoá của chúng ta. Đây là bài học mà nhiều nước trong khu vực đã biết vận dụng thu hút đầu tư của các nước có công nghệ, kỹ thuật tiên tiến đầu tư vào trong nước những năm 80, 90 của thế kỷ trước. Đến nay, Trung Quốc có thể nói là thành công, trở thành công xưởng của thế giới. Còn các nước ASEAN, nhất là các nước ASEAN cũ đã biết vận dụng kinh nghiệm trên trong trao đổi thương mại với Trung Quốc. Những nước này trong giai đoạn những năm 80, 90 của thế kỷ XX đã thu hút đầu tư của nhiều công ty đa quốc gia trên thế giới đến đầu tư, sản xuất. Qua quá trình phát triển, nhiều doanh nghiệp đã lớn mạnh, và họ đã xuất khẩu nhiều linh kiện, sản phẩm ra nước ngoài, trong đó có thị trường Trung Quốc. Theo những số liệu từ phía Trung Quốc, kim ngạch thương mại của Trung Quốc với đa số các nước ASEAN 6 luôn ở trong tình trạng Trung Quốc nhập siêu. Bảng 3 đã thể hiện rất rõ những nước ASEAN xuất siêu vào Trung Quốc. Nhiều nhất là Singapo, Malaixia, Thái Lan v.v... 24 Ví dụ như mặt hàng sắt thép, Việt Nam đang có nhu cầu lớn, nhưng nhiều nhà máy do thiếu thiết bị, kỹ thuật nên khó có thể sản xuất đủ lượng phôi thép cung ứng trong nước. Trong khi đó, phía Trung Quốc lại tính thuế phôi thép xuất khẩu cao làm cho các doanh nghiệp Việt Nam khi nhập phôi về để sản xuất ra, giá thành bị đội lên cao hơn so với giá sắt thép nhập khẩu từ Trung Quốc, rất khó cạnh tranh được với hàng Trung Quốc. 10 Bảng 3: So sánh kim ngạch xuất nhập khẩu của Trung Quốc với 6 nước ASEAN cũ và Việt Nam từ năm 2000 đến tháng 10 năm 2006 (so cùng kỳ năm trước %) Đơn vị: triệu USD Brunêy Inđônêxia Malaixia Philippin Singapo Thái Lan Việt Nam Năm 2000 Kim ngạch xuất khẩu 13,02 3.061,82 2.564,87 1.464,41 5.761,04 2.243,25 1.537,26 Kim ngạch nhập khẩu 61,35 4.401,95 5.480,00 1.677,32 5.059,63 4.380,79 929,15 Năm 2001 Kim ngạch xuất khẩu 17,15 (31,8) 2.836,54 (-7,4) 3.220,26 (25,6) 1.620,31 (10,6) 5.791,88 (0,5) 2.337,45 (4,2) 1.804,45 (17,4) Kim ngạch nhập khẩu 148,24 (141,6) 3.888,07 (-11,7) 6.205,21 (13,2) 1.945,22 (16,0) 5.142,52 (1,6) 4.712,85 (7,6) 1.010,75 (8.8) Năm 2002 Kim ngạch xuất khẩu 21,02 (22,7) 3.426,45 (20,8) 4.974,21 (54,4) 2.042,24 (26,1) 6.984,22 (20,3) 2.957,35 (26,6) 2.148,38 (19,5) Kim ngạch nhập khẩu 241,81 (63,1) 4.508,35 (15,8) 9.296,30 (49,8) 3.217,56 (65,4) 7.046,56 (37,5) 5.599,6 (18.8) 1.115,89 (10,3) 11 Năm 2003 Kim ngạch xuất khẩu 33,89 (61,2) 4.481,89 (30,8) 6.140,89 (23,5) 3.092,69 (51,5) 8.863,77 (27,0) 3.827.91 (29,4) 3.182,74 (47,9) Kim ngạch nhập khẩu 312,37 (29,1) 5.746,97 (27,5) 13.986,41 (50,5) 6.306,83 (96,0) 10.484,85 (48,8) 8.826,84 (57,6) 1.456,71 (30,5) Năm 2004 Kim ngạch xuất khẩu 47,89 (41,3) 6.256,42 (39,6) 8.086,06 (31,7) 4.268,72 (38,0) 12.687,6 (43,1) 5.801,58 (51,6) 4.260,03 (33,9) Kim ngạch nhập khẩu 251,06 (-19,6) 7.215,67 (25,7) 18.174,74 (29,9) 9.059,44 (43,6) 13.994,47 (33,5) 11.540,51 (30,8) 2.481,99 (70,4) Năm 2005 Kim ngạch xuất khẩu 53,14 (11,0) 8.351,35 (33,5) 10.606,86 (31,2) 4.687,87 (9,8) 16.632.62 (31,1) 7.820,48 (34,8) 5.644,48 (32,5) Kim ngạch nhập khẩu 207,73 (-17,3) 8.437,53 (16,9) 20.096,18 (10,6) 12.870,02 (42,1) 16.516,44 (18,0) 13.991,86 (21,2) 2.551,92 (2,8) Năm 2006 Kim ngạch xuất khẩu 99,630 (87,5) 9.450,31 (13,2) 13.537,35 (27,6) 5.738,33 (22,4) 23,185.38 (39,4) 9.764,17 (24,9) 7.464,63 (32,3) 12 Kim ngạch nhập khẩu 215,310 (3,7) 9.606,78 (13,9) 23.574,94 (17,3) 17.674,27 (37,3) 17.668,94 (7,0) 17.962,43 (28,4) 2.485,91 (-2,6) 5 tháng đầu năm 2007 Kim ngạch xuất khẩu 37,73 (-73,3) 4.690,00 (42,0) 6.217,74 (26,5) 2.740,74 (33,3) 10.809,07 (26,0) 4.504,88 (30,2) 4.168,27 (57,8) Kim ngạch nhập khẩu 44,34 (14,4) 5.026,62 (41,4)) 10.642,50 (25,1) 8.747,07 (40,7) 6.904,97 (-2,3) 8.388,41 (27,9) 1.218,85 (13,5) Nguồn: Từ năm 2000 đến 2005, Tổng cục Thống kê Trung Quốc; năm 2006, 5 tháng đầu năm 2007: Bộ Thương mại Trung Quốc Nếu tính 10 nước xuất siêu nhiều nhất vào thị trường Trung Quốc năm 2006, thì Philippin đứng hàng thứ tư với 11,94 tỷ USD (sau các nước và khu vực là Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản); Malaixia đứng hàng thứ sáu với 10,04 tỷ USD; Thái Lan đứng hàng thứ tám với 8,2 tỷ USD25. Để có thể xuất hàng sang Trung Quốc, các doanh nghiệp của các nước ASEAN trên đã nỗ lực tìm cách tăng xuất khẩu những mặt hàng công nghiệp có giá trị như sản phẩm điện tử, máy móc sang Trung Quốc. Hiện nay, sản phẩm cơ điện là sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Malaixia sang Trung Quốc26. Theo thống kê của hải quan Trung Quốc, năm 2001, Trung Quốc nhập khẩu các sản phẩm cơ điện từ Malaixia là 3,834 tỷ USD, đồng thời xuất khẩu sản phẩm cùng loại sang Malaixia là 2,088 tỷ USD; đến năm 2005, Trung Quốc đã nhập 14,757 tỷ USD sản phẩm cơ điện từ Malaixia, xuất khẩu sang Malaixia 7,105 tỷ USD, năm 2001, Trung Quốc nhập khẩu sản phẩm kỹ thuật cao của Malaxia với kim ngạch 3,12 tỷ USD, và xuất khẩu những sản phẩm kỹ thuật cao sang Malaixia 1,2 tỷ USD; sang năm 2005, Trung Quốc nhập 13,21 tỷ USD, xuất 3,879 tỷ USD27. Đối với Singapo, trong thời gian gần đây, Trung Quốc xuất sang Singapo 5 mặt hàng chủ yếu là thiết bị và sản phẩm cơ điện, nguyên liệu và chế phẩm dệt may, sản phẩm quặng, kim loại, xe ô tô thiết bị vận chuyển, chiếm 82% tổng mức kim ngạch 25 Tham khảo từ nguồn của Bộ Thương mại Trung Quốc, 26 27 Hồ Văn Tinh, Khái quát thương mại Trung Quốc – Malaixia, 13 của Trung Quốc xuất sang Singapo vào năm 2000, và 87% năm 2004. Nhập khẩu của Trung Quốc từ Singapo cũng có năm mặt hàng chủ yếu là thiết bị và linh kiện cơ điện, sản phẩm quặng, cao su chất dẻo và chế phẩm, sản phẩm công nghiệp hoá dầu, thiết bị y tế quang học, chiếm 92,2% tỷ trọng nhập khẩu từ Singapo năm 2000 và 95% nhập khẩu từ Singapo năm 2003 28. Nhìn chung, trong quan hệ thương mại song phương giữa Trung Quốc với các nước ASEAN cũ thường theo kiểu cùng xuất khẩu những sản phẩm tương tự sang nhau. Nhưng các nước ASEAN với lợi thế về công nghệ đi trước, phát triển sớm hơn nên rất nhiều sản phẩm của những nước này là linh kiện, thiết bị, máy móc, điện tử được xuất sang Trung Quốc, sau đó được lắp ráp tại Trung Quốc và xuất khẩu sang thị trường Âu, Mỹ29. Sau khi lắp ráp tại đây rồi xuất sang các nước châu Âu, Mỹ. Vì vậy không khó để lý giải rằng Trung Quốc nhập siêu từ ASEAN, xuất siêu sang các nước châu Âu, Mỹ30. Đây là một kinh nghiệm mà Việt Nam có thể tham khảo. 2. Nắm chắc những tình hình, chính sách, chiến lược phát triển của Trung Quốc Kể từ sau khi thực hiện chương trình thu hoạch sớm (EHP), những mặt hàng có ưu thế của Việt Nam là nông sản sang Trung Quốc bị giảm đi. Điều này lý giải tại sao chúng ta vẫn liên tục nhập siêu từ Trung Quốc. Trên thực tế, xu hướng nhập khẩu nông sản phẩm của Trung Quốc vẫn tăng31, kim ngạch nhập khẩu nông sản của Trung Quốc từ các nước khác không ngừng tăng lên. Còn mặt hàng nông sản chủ lực của nước ta như là gạo, cao su, cà phê, hạt tiêu v.v... đều là những mặt hàng Trung Quốc có nhu cầu lớn. Tuy Việt Nam là nước xuất khẩu gạo đứng thứ hai thế giới, cao su xuất sang Trung Quốc chiếm trên 60% tổng số xuất khẩu cao su của Việt Nam sang các nước. Song, so sánh với các nước ASEAN khác, có thể thấy rằng hàng Việt Nam vẫn chưa tham gia được vào thị trường nông sản của Trung Quốc. Điều này được minh chứng qua những số liệu được công bố, (xin xem bảng 4, 5). Gạo của Việt Nam xuất sang Trung Quốc với một con số rất khiêm tốn, kém hơn 30 lần so với xuất khẩu của Thái Lan vào thị trường Trung Quốc, còn mặt hàng cao su là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Trung Quốc. Tuy nhiên, vẫn chưa thể tham gia được vào tốp 3 nước ASEAN xuất cao su nhiều nhất sang Trung Quốc. Theo phân tích của Thương vụ Việt Nam tại Trung Quốc và Đề án đẩy mạnh xuất khẩu sang Trung Quốc 28 Phát triển nhanh chóng hợp tác kinh tế thương mại Trung Quốc và Xingapore, 29 Tỉnh Quảng Đông, một tỉnh duyên hải giàu có và có ngành công nghiệp phát triển của Trung Quốc cũng nhập khẩu các mặt hàng linh kiện điện tử từ Singapo, Malaixia. 30 Quảng Đông nhập siêu hàng chụ tỷ USD từ các nước ASEAN, các chuyên gia cho rằng chưa ở vào tình trạng bình thường, 31 14 giai đoạn 2006 – 2010, có 14 mặt hàng, nhóm hàng mà Việt Nam có nhiều tiềm năng để đẩy mạnh xuất khẩu sang Trung Quốc, thể hiện nhu cầu của thị trường Trung Quốc đối với mặt hàng này rất lớn gồm cà phê, chè, cao su, dây cáp điện, gạo, giày dép, hạt điều, hạt tiêu, mặt hàng sản phẩm gỗ, dầu thực vật, điện tử, linh kiện điện tử, điện máy, tinh bột sắn và sắn lát. Nhưng để thực hiện được cần phải có những nỗ lực, có chính sách hợp lý. Bảng 4: Kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam và Thái Lan vào Trung Quốc Đơn vị:triệu USD Năm 2006 Năm 2005 Tỷ lệ tăng (%) Việt Nam 8,616 8,127 6,0 Thái Lan 283,899 191,073 48,6 Bảng 5: Ba nước ASEAN có cao su tự nhiên xuất nhiều nhất vào Trung Quốc Đơn vị: triệu USD 2006 2005 Tỷ lệ tăng (%) Thái Lan 1.198,148 782,510 53,1 Malaixia 849,433 557,964 52,2 Inđônêxia 679,660 373,759 81,8 Nguồn: Bộ Thương mại Trung Quốc Nhìn chung, chúng tôi cho rằng việc thiếu những hiểu biết về thị trường, về chính sách, về tình hình của Trung Quốc đã làm cho hàng hoá của chúng ta khó có thể tham gia vào thị trường Trung Quốc. Muốn thâm nhập thị trường Trung Quốc, Việt Nam cần nắm chắc được tình hình kinh tế Trung Quốc, chính sách phát triển, chiến lược kinh tế phát triển vùng, phát triển ngành nghề tìm hiểu những sản phẩm nào Trung Quốc đang có nhu cầu để từ đó đề xuất ra những phương án phát triển hợp lý. Có thể sử dụng nhiều biện pháp như khuyến khích các doanh nghiệp Hoa kiều ở Việt Nam tăng cường buôn bán với các doanh nghiệp Trung Quốc. Vì văn hoá người Trung Quốc nhấn mạnh đến gia tộc, mối quan hệ đồng hương, tiêu biểu trong những doanh nghiệp này là công ty Bi’tis, công ty đã thành công trong khai thác thị trường ở đây. Khoảng 80% thương mại của công ty là 15 với miền Tây Nam Trung Quốc32, mặc dù chưa chiếm được nhiều thị phần ở Trung Quốc, nhưng với cách đi như vậy cũng sẽ mang lại nhiều cơ hội cho các công ty khác của Việt Nam tìm đường đến với thị trường Trung Quốc. 3. Phát triển những mặt hàng công nghiệp phụ trợ Vấn đề hiện nay là Việt Nam thiếu những ngành công nghiệp phụ trợ cho những mặt hàng xuất khẩu chủ lực, do vậy nguyên vật liệu nhập khẩu chiếm tỷ lệ không nhỏ trong hàng hoá trong nước. Để giải quyết vấn đề trên, trước tiên, chúng ta cần xác định những mặt hàng nào cần được ưu tiên chẳng hạn như ngành dệt may, giày dép, sắt thép v.v… Chính phủ có thể có những chính sách ưu đãi đầu tư đối với những doanh nghiệp nước ngoài vào những ngành này, hoặc có thể thông qua các tổng công ty có khả năng để đầu tư xây dựng ngành công nghiệp phụ trợ từ đó chủ động trong lĩnh vực nguyên vật liệu, tránh tình trạng bị động, phụ thuộc quá nhiều vào thị trường nước ngoài. 4. Tăng cường sự hiện diện của các doanh nghiệp tại thị trường Trung Quốc Nếu chỉ nói rằng, thúc đẩy xuất khẩu sang Trung Quốc thì rất đơn giản. Nhưng thúc đẩy như thế nào lại là cả một vấn đề. Bởi Trung Quốc là một thị trường lớn, rất khó thâm nhập. Hàng hoá của Trung Quốc tràn ngập thế giới, ngay cả các nước phát triển như Mỹ, châu Âu cũng đang trở thành nước nhập siêu từ Trung Quốc. Do vậy, muốn thúc đẩy xuất khẩu, thâm nhập được vào thị trường Trung Quốc các doanh nghiệp Việt Nam phải biết tận dụng những cơ hội như tăng cường quảng bá sản phẩm của mình thông qua các cuộc triển lãm. Tại những hội chợ triển lãm Trung Quốc – ASEAN được tổ chức ở Nam Ninh trong mấy năm gần đây, các doanh nghiệp hai bên đã ký kết được nhiều hợp đồng hợp tác. Ngoài ra, đã mở chi nhánh hoặc văn phòng đại diện33, tăng cường tiếp xúc với các hiệp hội của Trung Quốc, tìm hiểu kỹ đối tác thông qua các cơ quan thương mại của Việt Nam ở Trung Quốc hoặc Trung Quốc ở Việt Nam, nắm chắc thông tin, pháp luật của Trung Quốc về những mặt hàng mình đang bán. Chúng tôi cho rằng, trong quan hệ kinh tế thương mại Việt Nam – Trung Quốc thời gian tới, khả năng nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc sẽ vẫn tiếp tục gia tăng. Vì việc tiến hành những phương thức tăng cường xuất khẩu vào Trung Quốc, giảm nhập khẩu hàng từ Trung Quốc không thể thực hiện trong một sớm một chiều được. Mặt khác, sau khi Việt Nam và Trung Quốc đều là thành viên của WTO, hai nước cũng đang trong quá trình bắt đầu thực hiện các chương trình của khu mậu dịch tự do ASEAN – Trung Quốc như chương trình thu hoạch sớm, sau này là các hiệp định dịch vụ thương mại, 32 Nhân tố Trung Quốc trong sự phát triển mạnh mẽ nền kinh tế Việt Nam, 33Tham tán thương mại gặp doanh nghiệp TP. HCM: xuất khẩu tăng, 16 hiệp định đầu tư trong khuôn khổ ACFTA. Trong bối cảnh sức cạnh tranh hàng hoá của Việt Nam ngay tại thị trường nội địa còn khó cạnh tranh được với hàng Trung Quốc, thiết nghĩ, điều này cần sự quan tâm nhiều hơn của các cấp các ngành Việt Nam, cũng như bản thân các doanh nghiệp Việt Nam. Chúng ta cần phải nắm được chính sách, phương hướng của phía Trung Quốc trong thực hiện kinh tế đối ngoại, cần một sự liên kết chặt chẽ với nhau theo kiểu các hiệp hội để hạn chế sức ép từ các doanh nghiệp của Trung Quốc. Ngoài ra, một nhân tố không thể thiếu được trong vấn đề giảm nhập siêu là các doanh nghiệp trước hết phải tự khẳng định được mình tại thị trường Việt Nam, sau đó mới có cơ hội để tiến tới xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Có như vậy, Việt Nam mới giảm bớt tình trạng nhập siêu từ Trung Quốc, tiến tới giảm nhập siêu trong cán cân xuất nhập khẩu với nước ngoài.