Lời nói đầu
Từ khi tiến hành công cuộc đổi mới, Đảng và Nhà nước luôn xác định "Phát triển nền kinh tế nước ta theo hướng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa". Trong đó Đảng xác định "kinh tế nhà nước phải giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế". Công cuộc đổi mới đã đem lại cho nền kinh tế nước ta thay đổi về mọi mặt. Nền kinh tế đã có sự tăng trưởng liên tục trong nhiều năm, chúng ta đã khắc phụ được tình trạng khủng hoảng về kinh tế xã hội, cơ chế kinh tế mới đã được xác lập. Tuy nhiên, cơ chế mới cũng đã và đang tạ ra cho chúng ta những thuận lợi và khó khăn đòi hỏi ddòi hỏi chúng ta phải đổi mới để khai thác những thuận lợi và khắc phục khó khăn. Cùng với điều đó, cơ chế mới cũng đặt ra cho các doanh nghiệp nước ta những cơ hội và thách thức lớn, buộc các doanh nghiệp muốn tồn tại phải biết tận dụng những cơ hội để tiến lên. Thực tiễn từ sau công cuộc đổi mới , hàng loạt các doanh nghiệp nước ta không thích ứng được với cơ chế mới hoạt động không hiệu quả buộc phải phá sản. Bên cạnh đó, có những doanh nghiệp vươn lên làm ăn có lãi và có hiệu quả một cách thích ứng vững chắc với cơ chế mới. Hiện nay trong nền kinh tế nhiều thành phần, để thực hiện được mục tiêu kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo thì một vấn đề rất quan trọng đó là đổi mới các doanh nghiệp nhà nước. Một trong các biện pháp được chính phủ tiến hành trong thời gian qua đó là thành lập các Tổng công ty nhà nước (TCTNN) với hai quyết địng được chính phủ ban hành. Đó là quyết định 91/TTG và quyết định 90/TTG của thủ tướng ban hành ngày 7/3/1994. Trong đó quyết định 91/TTG với việc thí điểm thành lập TCT theo mô hình tập đoàn kinh doanh (TĐKD) gọi chung là TCT 91, quyết định 90/TTg về việc tiếp tục sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước và thành lập công ty theo mô hình của quyết định này gọi chung là TCT 90.
Tuy mới thành lập, các TCT đã và đang thể hiện được vai trò của mình trong nền kinh tế và đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Nhưng trong quá trình hoạt động của các TCTNN cũng nảy sinh nhiều tồn tại và vướng mắc đòi hỏi phải giải quyết để tiếp tục hoàn thiện mô hình này. Để làm rõ hơn vấn đề đó trong phạm vi đề án môn học này em một số nội dung về thực trạng và hương nâng cao hiệu quả hoạt động của TCTNN.
Tên đề tài: "Một số vấn đề về thực trạng và hướng nâng cao hiệu quả hoạt động của Tổng công ty nhà nước".
Nội dung của đề tài gồm 2 phần:
- Phần I: Tổng quan về Tổng công ty nhà nước
- Phần II: Thực trạng và hướng nâng cao hiệu quả hoạt động của TCTNN
26 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2239 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Một số vấn đề về thực trạng và hướng nâng cao hiệu quả hoạt động của Tổng công ty nhà nước, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
Tõ khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, §¶ng vµ Nhµ níc lu«n x¸c ®Þnh "Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta theo híng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa". Trong ®ã §¶ng x¸c ®Þnh "kinh tÕ nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ". C«ng cuéc ®æi míi ®· ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ níc ta thay ®æi vÒ mäi mÆt. NÒn kinh tÕ ®· cã sù t¨ng trëng liªn tôc trong nhiÒu n¨m, chóng ta ®· kh¾c phô ®îc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ x· héi, c¬ chÕ kinh tÕ míi ®· ®îc x¸c lËp. Tuy nhiªn, c¬ chÕ míi còng ®· vµ ®ang t¹ ra cho chóng ta nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®ßi hái ddßi hái chóng ta ph¶i ®æi míi ®Ó khai th¸c nh÷ng thuËn lîi vµ kh¾c phôc khã kh¨n. Cïng víi ®iÒu ®ã, c¬ chÕ míi còng ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp níc ta nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc lín, buéc c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ph¶i biÕt tËn dông nh÷ng c¬ héi ®Ó tiÕn lªn. Thùc tiÔn tõ sau c«ng cuéc ®æi míi , hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp níc ta kh«ng thÝch øng ®îc víi c¬ chÕ míi ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ buéc ph¶i ph¸ s¶n. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng doanh nghiÖp v¬n lªn lµm ¨n cã l·i vµ cã hiÖu qu¶ mét c¸ch thÝch øng v÷ng ch¾c víi c¬ chÕ míi. HiÖn nay trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o th× mét vÊn ®Ò rÊt quan träng ®ã lµ ®æi míi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Mét trong c¸c biÖn ph¸p ®îc chÝnh phñ tiÕn hµnh trong thêi gian qua ®ã lµ thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty nhµ níc (TCTNN) víi hai quyÕt ®Þng ®îc chÝnh phñ ban hµnh. §ã lµ quyÕt ®Þnh 91/TTG vµ quyÕt ®Þnh 90/TTG cña thñ tíng ban hµnh ngµy 7/3/1994. Trong ®ã quyÕt ®Þnh 91/TTG víi viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh (T§KD) gäi chung lµ TCT 91, quyÕt ®Þnh 90/TTg vÒ viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ thµnh lËp c«ng ty theo m« h×nh cña quyÕt ®Þnh nµy gäi chung lµ TCT 90.
Tuy míi thµnh lËp, c¸c TCT ®· vµ ®ang thÓ hiÖn ®îc vai trß cña m×nh trong nÒn kinh tÕ vµ ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn. Nhng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c TCTNN còng n¶y sinh nhiÒu tån t¹i vµ víng m¾c ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn m« h×nh nµy. §Ó lµm râ h¬n vÊn ®Ò ®ã trong ph¹m vi ®Ò ¸n m«n häc nµy em mét sè néi dung vÒ thùc tr¹ng vµ h¬ng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN.
Tªn ®Ò tµi: "Mét sè vÊn ®Ò vÒ thùc tr¹ng vµ híng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty nhµ níc".
Néi dung cña ®Ò tµi gåm 2 phÇn:
- PhÇn I: Tæng quan vÒ Tæng c«ng ty nhµ níc
- PhÇn II: Thùc tr¹ng vµ híng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.
I. Tæng quan vÒ m« h×nh tæng c«ng ty nhµ níc
1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
a. Sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp c¸c TCT ë níc ta
§Ó ®æi míi nÒn kinh tÕ, víi viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, më cöa nÒn kinh tÕ, cïng víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc më réng thÞ trêng, khai th¸c nh÷ng c¬ héi kinh doanh vµ g©y ra nh÷ng th¸ch thøc vÒ c¹nh tranh, héi nhËp. Trong t×nh h×nh ®ã, viÖc thµnh lËp c¸c TCTNN lµ rÊt cÇn thiÕt vµ tho¶ m·n mét sè ®ßi hái cña m«i trêng kimh doanh míi.
Tríc hÕt, ®ã lµ vÊn ®Ò ngµnh kinh tÕ quèc d©n, mét sè ngµnh ®· ®¹t ®îc tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung nhÊt ®Þnh, trong ®ã cã nh÷ng ngµnh träng yÕu, then chèt ®ang cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ®Ó cã thÓ ph¸t huy ®Çy ®ñ h¬n vai trß lµm ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt trùc tiÕp ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña m«i trêng ngµnh, mçi doanh nghiÖp th«ng qua ®ã ph¶n ¸nh tr×nh ®é ngµnh vµ vÞ trÝ cña chóng trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n.
ë níc ta, nÒn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh vµ cã nh÷ng chuyÓn biÕn lín trong c¬ cÊu kinh tÕ, mét sè ngµnh ®· ®¹t ®îc mét sè tr×nh ®ä tÝch tô vµ tËp chung ho¸ s¶n xuÊt cao nh §iÖn lùc, Bu chÝnh viÔn th«ng, DÇu khÝ, xi m¨ng, cµ phª, cao su...Nh÷ng ngµnh nµy ®Òu chiÕm vÞ trÝ träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu nµy cã ý nghÜa lín ®èi víi m« h×nh TCT theo h×nh thøc T§KD bëi v× nã ra ®êi khi mµ sù tÝch tô vµ tËp trung ®¹t tíi mét møc ®é nµo ®ã.
Thø hai, vÊn ®Ò nguån vèn ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt. MÆc dï nhiÒu ngµnh ®· ®¹t ®îc møc t¨ng trëng cao, møc ®é tËp chung vèn lín nhng nhu cÇu vÒ vèn ngµy cµng t¨ng ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn v× thÕ mµ hÇu hÕt c¸c c«ng ty ë mét sè ngµnh then chèt l¹i ®ang thiÕu vèn. VÝ dô, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc ®Õn n¨m 2010 TCT Bu chÝnh viÔn th«ng cÇn kho¶ng 28695 tû ®ång, Tæng c«ng ty hµng kh«ng d©n dông cã nhu cÇu ®Çu t trong 10 n¨m (1996-2005) kho¶ng 5690 triÖu USD, TCT dÇu khÝ cÇn kho¶ng 14.165 triÖu USD, TCT thÐp cÇn 6.382 triÖu USD tõ 1994-2010. §Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ vèn lín nh vËy th× mét sù riªng lÎ rÊt khã kh¨n trong qu¸ tr×nh t¹o nguån vèn. §iÒu nµy chØ thùc hiÖn ®äc khi m« h×nh TCT ra ®êi.
Thø ba, xÐt vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ níc trong thêi lµ ®æi míi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá, do c¸ sù manh món, ph©n t¸n vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong thÞ trêng néi ®Þa vµ quèc tÕ lµ rÊt yÕu, trõ mét sè ngµnh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh nhng kh«ng ph¶i do n¨ng lùc c«ng nghÖ mµ do c¸c yÕu tè kh¸c nh ®éc quyÒn vÒ nguyªn liÖu (vÝ dô than) hoÆc mét sè mÆt hµng truyÒn thèng. NÕu xÐt trªn tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung ®· ®¹t ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nhng xÐt riªng c¸c doanh nghiÖp th× trõ mét vµi doanh nghiÖp cã quy m« lín trang bÞ t¬ng ®èi hiÖn ®¹i cßn l¹i lµ hÇu hÕt cã quy m« nhá bÐ. NÕu c¨n cø vµo 2 tiªu thøc: vèn vµ lao ®éng ®Ó xem xÐt th× trªn 2/3 sè DNNN cã hiÖu sè lao ®éng díi 200 ngêi, chØ cã kho¶ng 4% sè lao ®éng trªn 100 ngêi. GÇn 1/2 sè doanh nghiÖp cã vèn díi 1 tû ®ång, cha ®Çy 20% cã vèn 5 tû ®ång, chØ cã 1% sè doanh nghiÖp cã, vèn trªn 20 tû ®ång. Quy m« h¹n chÕ do ®ã tr×nh ®é c«ng nghÖ còng thÊp kÐm, xÐt trong ph¹m vi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc chØ cã 18% ®îc ®Çu t míi. Sau n¨m 1996 b×nh qu©n 14-15 n¨m míi ®æi míi trang bÞ. Tµi s¶n cè ®Þnh hao mßn gÇn hÕt vµ cò kü l¹c hËu.
MÆt kh¸c, tõ khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, c¸c doanh nghiÖp trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Òu ph¶i ®èi ®Çu víi sù c¹nh tramh ngµy cµng gay g¾t. VÒ nguyªn t¾c, trong c¬ chÕ thÞ trêng c¸c doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong m«i trêng liªn kÕt vµ c¹nh tranh víi nhau. Thùc tÕ c¸c quan hÖ kinh tÕ tuy ®· ®îc thiÕt lËp vµ trong mét sè tr¬ng hîp ®· gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho nhiÒu doanh nghiÖp, nhng nh×n chung, t×nh tr¹ng c¹nh tranh cã xu híng lÊn lít c¸c quan hÖ kinh tÕ kh«ng chØ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi, doanh nghiÖp trong níc thËm chÝ c¸c doanh nghiÖp c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh còng c¹nh tramh víi nhau g©y ra nh÷ng bÊt lîi vµ thua thiÖt trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i, vÊn ®Ò ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ rÊt cÇn thiÕt, nhng cïng víi ®iÒu ®ã lµ vÊn ®Ò liªn kÕt kinh tÕ vµ c¹nh tranh cã trËt tù còng ph¶i ®îc quan t©m nh»m t¨ng søc m¹nh chung cña c¸c TCT, trong ®ã thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD lµ mét trong nh÷ng c«ng viÖc cña qu¸ tr×nh ®ã vµ lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt.
Thø t, xÐt vÒ n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ cña c¬ quan nhµ níc, sù ra ®êi cña TCTNN theo m« h×nh T§KD ®· cã tõ l©u. C¸c TCT ®îc thµnh lËp theo m« h×nh T§KD ®îc coi lµ biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ vµ lµ mét trong nh÷ng néi dung cña c¶i c¸ch DNNN trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý míi. HiÖn nay vÉn cßn t×nh tr¹ng ph©n t¸n trong qu¶n lý c¸c DNNN. C¸c DNNN do nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau qu¶n lý. Trong sè c¸c DNNN dîc ®ng ký thµnh lËp l¹i cã tíi 4573 doanh nghiÖp do ®Þa ph¬ng qu¶n lývµ cã t¬i 1971 doanh nghiÖp do c¸c bé vµ c¬ quan trung ¬ng qu¶n lý. Trªn cïng mét ®Þa bµn l·nh thæ, c¸c doanh nghiÖp trung ¬ng vµ doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng chång chÐo, trïng l¾p nhau vÒ ph¬ng hêng s¶n xuÊt kinh doanh. Ch¼ng h¹n trªn ®Þa bµn Hµ Néi cã 355 DNNN th× 235 doanh nghiÖp do nhµ níc qu¶n lý vµ 120 do chÝnh quyÒn thµnh phè qu¶n lý. Nhng c¸c doanh nghiÖp trung ¬ng l¹i cã 22 c¬ quan chñ qu¶n vµ doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng l¹i cã tíi 13 c¬ quan chñ qu¶n kh¸c nhau. Sù ph©n t¸n chång chÐo ®ã kh«ng thÓ lµ ®iÒu kiÖ tèt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ, còng kh«ng thÓ b¶o ®¶m ph¸t huy søc m¹nh cña toµn bé hÖ th«ng DNNN vµ hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n. Sù tån t¹i c¸c c¬ quan hµnh chÝnh chñ qu¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®· g©y nªn nh÷ng c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng "ngêi nh¹c trëng" trong ho¹t ®éng ®iÒu hµnh cña hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n cña nhµ níc, c¶n trë sù phÊt huy vµ tÝnh tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp. Thùc tiÔn ®· cho thÊy m« h×nh liªn hiÖp xÝ nghiÖp vµ TCT kiÓu cò ®· ph¸t huy ®îc thÕ m¹nh trong thêi kú bao cÊp nhng trong thêi kú nÒn kinh tÕ thÞ trêng nã béc lé rÊt nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu liªn hiÖp xÝ nghiÖp biÕn thµnh mét cÊp trung gian Ýt cã t¸c dông gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp cã khi g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. V× thÕ thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ. Cs thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua viÖc c¸c TCT ra ®êi, cho ®Õn nay víi viÖc xo¸ bá chÕ ®é chñ qu¶n c¬ quan hµnh chÝnh ®· t¹o cho c¸c doanh nghiÖp quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh gãp phÇn t¨ng cêng qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ trªn c¬ së ®¶m b¶o c¸c c¬ quan nhÇ níc thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nµy.
Thø n¨m, vÒ mÆt quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ngµy nay xu híng toµn cÇu ho¸, héi nhËp, ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp níc ta ph¶i tËn dông nh÷ng c¬ héi kinh doanh thuËn lîi. NÒn kinh tÕ më cöa c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ®îc ph¸t triÓn m¹nh ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ liªn doanh liªn kÕt. VÒ c¬ b¶n ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt nh»m ®Ó häc hái kinh nghiÖm qu¶n lý, chuyÓn giao c«ng nghÖ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c doanh nghiÖp níc ta. Nhng nÐu c¸c doanh nghiÖp riªng lÎ thùc hiÖn liªn doanh liªn kÕt sÏ g©y nhiÒu bÊt lîi. Tû lÖ vèn gãp Ýt, kh¶ n¨ng tµi chÝnh nhá bÐ vµ kinh nghiÖm non kÐm sÏ bÞ bªn ®èi t¸c níc ngoµi chÌn Ðp vÇ ph¶i b¸n phÇn vèn gãp cho níc ngoµi khi liªn doanh bÞ thua lç, ®ã lµ mét thùc tÕ diÔn ra trong thêi gian qua. ViÖc ra ®êi c¸c TCTNN theo m« h×nh T§KD lµ cÇn thiÕt nh»m t¨ng cêng tiÒm lùc tµi chÝnh ®¶m b¶o cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cã hiÖu qu¶.
b. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ nhµ níc vÒ viÖc thµnh lËp TCTNN ë níc ta
Víi môc ®Ých ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc, v× thÕ mµ trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi, th× vÊn ®Ò ®æi míi khu vùc kinh tÕ nhµ níc, mµ träng t©m lµ c¸c doang nghiÖp nhµ níc (DNNN), ®îc coi lµ mét trong c¸c nhiÖm vô quan träng vµ yªu cÇu ph¶i ®îc xóc tiÕn víi nhÞp ®é nhanh, v÷ng ch¾c vµ cã hiÖu qu¶. ViÖc øng dông c¸c m« h×nh qu¶n lý míi nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN lµ rÊt cÇn thiÕt khi mµ m« h×nh cò ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ, xuÊt phat¸ tõ hoµn c¶nh ®ã, §¶ng vµ nhµ níc ®· x¸c ®Þnh chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c T§KD th«ng qua viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. Ngµy 7/3/1994 Thñ tíng chÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh 91/TTG vÒ "thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c T§KD" víi môc ®Ých t¹o ®iÒu kiªn thóc ®Èy tËp trung, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. §«ng thêi chÝnh phñ ®a ra quyÕt ®Þnh 90/TTG vÒ viÖc s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN, xo¸ bá nh÷ng ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt trung gian, tr¶ l¹i nh÷ng nhiÖm vô cã tÝnh qu¶n lý nhµ níc cho c¬ quan qu¶n lý ngµnh. Trong chñ tr¬ng xo¸ bá chÕ ®é chñ qu¶n, cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n, t¨ng cêng vai trß qu¶n lý nhµ níc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ.
Theo quyÕt ®Þnh 91/TTG c¸c ®¬n vÞ ®îc lùa chän lµm thÝ ®iÓm lµ mét sè c«ng ty lín cã mèi liªn hÖ theo ngµnh vµ theo l·nh thæ, kh«ng ph©n biÖt doanh nghiÖp trung ¬ng hay do ®Þa ph¬ng qu¶n lý cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu cho thÞ trêng trong níc cã triÓn väng më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi.
Chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c TCTNN theo híng T§KD ®· ®îc nhµ níc ®Ò cËp trong v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII n¨m 1991 vÒ viÖc "s¾p xÕp l¹i c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña c¬ chÕ thÞ trêng. X©y dùng mét sè TCT hoÆc liªn hiÖp xÝ nghiÖp cã quy m« lín, cã uy tÝn lín vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong quam hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi". Héi nghÞ ban chÊp hµnh trung ¬ng lÇn thø VII (kho¸ IV) cña §¶ng kh¼ng ®Þnh: "H×nh thµnh mét sè tæ chøc kinh tÕ lín víi môc ®Ých tÝch tô vµ tËp trung cao vÒ vèn, ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi, tõng bíc xo¸ bá chÕ ®é bé chñ qu¶n cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n ®èi víi nhµ níc.
M« h×nh T§KD ®· tån t¹i ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi tõ kh¸ l©u vµ ®· ph¸t huy ®îc søc m¹nh cña nã trong viÖc më räng thÞ trêng níc ngoµi nh c¸c tËp ®oµn lín víi c¸c c«ng ty ®a quèc gia nh: TËp ®oµn Misubishi cña NhËt, Genera Motor (Mü) vµ c¸c ??? ë Hµn Quèc. Chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c TCTNN theo híng T§KD lµ mét chñ tr¬ng lín vµ cÇn thiÕt nh»m cñng cè vai trß cña nÒn kinh tÕ nhµ níc trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay.
c. Vai trß cña c¸c TCTNN.
Qua c¸c TCTNN ®îc thµnh lËp cã thÓ thÊy râ mét sè vai trß sau:
Thø nhÊt, t¨ng søc m¹nh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¶ TCT vµ cña tõng doanh nghiÖp thµnh viªn. TCT cã thÓ tËp hîp ®îc c¸c nguån lùc vËt chÊt, ®Æc biÖt lµ nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn, ®æi míi c«ng nghÖ, c¶i tiÕn c¬ cÊu s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt tõ ®ã n©ng cao søc c¹nh tranh trªn tt, cã ®iÒu kiÖn më réng tt ®Æc biÖt lµ tt níc ngoµi.
Thø hai, c¸c TCT cã vai trß trong viÖc tËp trung vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn. C¸c TCT cã thÓ huy ®éng vèn tõ c¸c thµnh viªn, hoÆc tõ bªn ngoµi vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn ®Ó thùc hiªn c¸c ch¬ng tr×nh ®Çu t theo chiÒu s©u, ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh cã triÓn väng ph¸t triÓn cao cÇn nguån vèn lín vµ cã thÓ hç trî c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn khi gÆp khã kh¨n vÒ nguån vèn. ViÖc ®Çu t theo chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ cÇn lîng vèn lín do ®ã ph¶i cã sù tËp trung vèn lín míi thùc hiÖn ®îc. ViÖc tËp trung vèn vµo ®Çu t cã träng ®iÓm sÏ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng vèn bÞ ph©n t¸n.
MÆt kh¸c, vèn cã thÓ huy ®éng tõ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn do ®ã c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi TCT vµ víi c¸c thµnh viªn kh¸c. Nhê mèi liªn hÖ nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thèng nhÊt c¸c ph¬ng híng chiÕn lîc cña c¸c doanh nghiÖp trong TCT ph¸t triÓn kinh doanh chèng l¹i sù c¹nh tranh cña c¸c c«ng ty níc ngoµi.
Thø ba, c¸c TCT cã vai trß trong viÖc triÓn khai øng dông c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi viÖc tËp trung c¸c nguån vèn, c¸c TCT cßn cã vai trß trong viÖc tËp trung c¸c nguåc lùc vÒ con ngêi trong triÓn khai nghiªn cøu øng dông khoa häc kü thuËt. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®ßi hái mét khèi lîng vËt chÊt lín mµ mçi c«ng ty riªng rÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. ViÖc tËp trung c¸c nguån vèn sÏ cã t¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho triÓn khai nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt. C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp cña ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu, c¸c phßng thÝ nghiÖm, c¸c thiÕt bÞ nghiªn cøu cÇn thiÕt. ChØ cã trªn c¬ së liªn kÕt c¸c c«ng ty míi t¹o ®îc tiÒm n¨ng to lín ®ã vÒ nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ. MÆt kh¸c, nhê sù liªn kÕt cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT cã thÓ thùc hiÖn trao ®æi th«ng tin vµ trao ®æi nh÷ng kinh nghiªm trong viÖc thùc hiÖn nghiªn cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cã thÓ øng dông nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt vµo s¶n xuÊt, sö dông nh÷ng th«ng tin vµ kinh nghiÖm cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c cho doanh nghiÖp cña m×nh.
Thø t, TCT cã vai trß trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ ®Þnh híng cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi nh trong vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ. Ngoµi viÖc trao ®æi th«ng tin trong lÜnh vùc nghiªn cøu triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ th× trong vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ c¸c c«ng ty sÏ thùc hiÖn hiÖu qu¶ h¬n do c¸c c«ng ty cã thÓ trao ®æi th«ng tin trong lÜnh vùc nµy, ®iÒu ®ã sÏ tr¸nh cho vÊn ®Ò trïng l¾p c«ng nghÖ chuyÓn giao hoÆc cã thªm kinh nghiÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ cã hiÖu qu¶.
Cuèi cïng, ®èi víi c¸c TCTNN hiÖn nay, ngoµi c¸c vai trß quan träng nªu trªn th× TCTNN cßn cã vai trß lµ c«ng cô vËt chÊt cña nhµ níc trong viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu ®ã th× bé phËn doanh nghiÖp quèc doanh ph¶i n¾m vai trß chñ ®¹o vµ th«ng qua c¸c DNNN, nhµ níc cã thÓ t¸c ®éng tíi ®Þnh híng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¸c TCTNN cã vai trß trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé phËn kinh tÕ quèc doanh ®Ó kinh tÕ quèc doanh thùc sù ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña m×nh. Trªn thùc tÕ, c¸c TCT ë níc ta ®· vµ ®ang n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ níc ta nh ®iÖn lùc, bu chÝnh viÔn th«ng, thÐp, xi m¨ng.v.v... vµ nh÷ng ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn vµ ®îc u tiªn ph¸t triÓn cao ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, c¸c TCT ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ cã vai trß trong viÖc gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng nguån thu ng©n s¸ch, gãp phÇn lµm æn ®Þnh chÝnh chÞ x· héi trong níc.
2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña TCTNN ë níc ta hiÖn nay.
HiÖn nay, ë níc ta ®ang tån t¹i 2 lo¹i h×nh TCTNN. §ã lµ TCT 91 (thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 91 TTg) vµ TCT 90 (thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 90 TTg). Gi÷a hai lo¹i TCT nµy cã sù ph©n biÖt dùa trªn mét sè vÊn ®Ò: Quy m« vèn ph¸p ®Þnh, sè lîng doanh nghiÖp thµnh viªn, cÊp cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp, phª chuÈn ®iÒu lÖ vµ bæ nhiÖm nh©n sù cña bé m¸y cña TCT. TÝnh ®Õn nay, c¶ níc cã 18 TCT 91 vµ 77 TCT 90 qua nh÷ng doanh nghiÖp ®ang tån t¹i hiÖn nay ta cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò sau:
§èi víi TCT 91 thÝ ®iÓm thµnh lËp T§KD cã mét sè ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý sau:
Thø nhÊt, xÐt vÒ quy m«, c¸c TCT ë níc ta ®Òu cã qui m« t¬ng ®èi lín xÐt trªn c¸c mÆt: vèn, doanh thu vµ sè lîng thµnh viªn tham gia. §iÒu nµy mét phÇn lµ do quy ®Þnh cña chÝnh phñ (Theo quyÕt ®Þnh 91 TTg cña thñ tíng chÝnh phñ th× c¸c TCT ph¶i cã vèn ph¸p ®Þnh tõ 1000 tû ®ång trë lªn vµ ph¶i cã Ýt nhÊt 7 thµnh viªn tham gia). Theo tÝnh to¸n ®Õn ngµy 31-12-1993, tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh cña TCT dÇu khÝ lµ 180,5 tû ®ång vµ 948 triÖu USD t¬ng ®¬ng 10428 tû ®ång. Doanh thu cña c¸c ®¬n vÞ ®Òu ë møc cao. VÝ dô TCT Bu chÝnh viÔn th«ng ®¹t doanh thu 1920,31 tû ®ång, TCT thÐp lµ 2693 tû ®ång, TCT hµng kh«ng lµ 2320 tû ®ång. VÒ sè lîng thµnh viªn, TCT Bu chÝnh viÔn th«ng cã 17 doanh nghiÖp nhµ níc h¹ch to¸n ®éc lËp, 59 ®¬n vÞ thanh to¸n phô thuéc, 12 ®¬n vÞ sù nghiÖp. TCT GiÊy ViÖt Nam cã 15 doanh nghiÖp nhµ níc h¹ch to¸n ®éc lËp, mét ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc vµ 2 ®¬n vÞ sù nghiÖp.
Thø hai, c¸c TCT ®Òu n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ trong mçi ngµnh vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. VÞ trÝ träng yÕu nµy thÓ hiÖn râ trªn hai mÆt:
- S¶n lîng sp cña TCT chiÕm ®¹i bé phËn s¶n lîng trong toµn ngµnh. Do vËy, sù ph¸t triÓn cña TCT cã ¶nh hëng to lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c kh«ng n»m trong thµnh phµnh cña TCT. Ch¼ng h¹n TCT thÐp n¨m 1993 chiÕm 99,6% tæng s¶n lîng thÐp c¶ níc, TCT xi m¨ng chiÕm 97,9%.
- Sù ph¸t triÓn cña ngµnh vµ cña TCT cã ¶nh hëng to lín tíi toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. Do vËy, c¸c TCT ®îc thµnh lËp ®Òu thuéc nh÷ng ngµnh träng yÕu, ®îc nhµ níc u tiªn pr vµ cã triÓn väng ph¸t triÓn cao.
Thø ba, thµnh phÇn cña c¸c TCT rÊt ®a d¹ng nhng cã nÐt chung. C¸c TCT ë níc ta hiÖn nay vÒ c¬ b¶n lµ thuéc së h÷u nhµ níc, do ®ã gäi lµ TCTNN. Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp. TCT ®· thùc hiÖn viÖc s¾p xÕp l¹i tæ chøc, tõng bíc xo¸ bá sù ph©n t¸n cña c¸c doanh nghiÖp. Thµnh phÇn c¸c doanh nghiÖp bao gåm c¶ doanh nghiÖp do trung ¬ng qu¶n lý vµ doanh nghiÖp do ®Þa ph¬ng qu¶n lý. §iÒu ®ã cã nghÜ lµ t×nh tr¹ng chia c¾t c¸c doanh nghiÖp thuéc trung ¬ng qu¶n lý vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng qu¶n lý vÒ c¬ b¶n ®· ®îc xo¸ bá t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thèng nhÊt vµ ®Çu t ph¸t triÓn. Tuy vËy, còng cã nh÷ng TCT thµnh phÇn vÒ c¬ b¶n kh«ng cã g× thay ®æi so víi tríc khi thµnh lËp lo¹i h×nh kinh doanh míi nµy. Ch¼ng h¹n nh TCT ®iÖn lùc, xi m¨ng, thÐp... ë c¸c TCT nµy, c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña TCT cã quan hÖ víi nhau vÒ cïng tÝnh chÊt ngµnh. Nãi c¸nh kh¸c tÝnh ®¬n ngµnh cña cña c¸c TCT thÓ hiÖn râ nÐt. NÐt míi ®¸ng chó ý trong thµnh phÇn c¸c TCT nhµ níc lµ c¸c TCT ®Òu cã c«ng ty tµi chÝnh, mét ®Æc trng cña m« h×nh cña m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. VÝ dô TCT than thµnh lËp c«ng ty tµi chÝnh than, TCT ®iÖn lùc cã c«ng ty tµi chÝnh ®iÖn lùc.
Thø t, c¸c TCT theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh ®Òu cã chung nÒn t¶ng tæ chøc ban ®Çu. §ã lµ sù chuyÓn ®æi tõ liªn hiÖp xÝ nghiÖp, TCT kiÓu cò sang TCT theo m« h×nh T§KD. Nãi c¸ch kh¸c, sù thµnh lËp chóng lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÕt ®Þnh 91 TTg vÒ thÝ ®iÓm thµnh lËp T§KD vµ quyÕt ®Þnh 90 TTg vÒ viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. §iÒu nµy cho thÊy viÖc thµnh lËp c¸c TCT theo m« h×nh T§KD ë níc ta cã thuËn lîi lµ dùa trªn c¬ së ®k tiÒn ®Ò ®· cã. Song nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ tÝnh chÊt cña lo¹i h×nh kinh doanh míi nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái viÖc ®i theo lèi mßn cña c¸c tæ chøc tiÒn th©n ®· m¾c nhiÒu khuyÕt ®iÓm.
Thø n¨m, xÐt vÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý. C¸c TCT ë níc ta cã c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y còng gÇn gièng nh c«ng ty cæ phÇn nhng vÒ së h÷u l¹i kh¸c. Nh ®· ®Ò cËp, c¸c TCT vÒ c¬ b¶n thuéc së h÷u nhµ níc. C¬ cÊu bé m¸y TCT bao gåm: Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban ®iÒu hµnh vµ Ban kiÓm so¸t.
Héi ®ång qu¶n trÞ cña tËp ®oµn gåm 7 - 9 thµnh viªn do thñ tíng chÝnh phñ bæ nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®¹i diÖn cho nhµ níc vÒ phÇn vèn gãp cña nhµ níc trong TCT chÞu tr¸ch nhiÖm tríc chÝnh phñ vµ tríc luËt ph¸p. Tæng gi¸m ®èc do thñ tíng chÝnh phñ bæ nhiÖm, khen thëng, kû luËt, miÔn nhiÖm theo ®Ò nghÞ cña H§QT, TG§ lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña TCT chÞu tr¸ch nhiÖm tríc H§QT tríc ngêi bæ nhiÖm m×nh vµ tríc ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng ®iÒu hµnh TCT. Ban kiÓm so¸t cã 5 thµnh viªn trong ®ã cã thµnh viªn H§QT lµm trëng ban theo sù ph©n c«ng cña H§QT vµ 4 thµnh viªn kh¸c do H§QT quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen thëng, kû luËt. Ban kiÓm so¸t thùc hiÖn nhiÖm vô do H§QT giao vÒ viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng diÒu hµnh cña TCT, bé m¸y gióp viÖc vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña TCT trong ho¹t ®éng tµi chÝnh, chÊp hµnh ph¸p luËt, ®iÒu lÖ TCT, c¸c nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña H§QT. §ã lµ ®Æc ®iÓm cña TCT91 theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh.
So víi c¸c TCT 91 c¸c TCT 90 vÒ c¬ b¶n còng mang nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn nh cña TCT 91 nhng cã mét vµi kh¸c biÖt ë chç: VÒ quy m«, TCT 90 cã møc vèn vµ doanh thu nhá h¬n nhiÒu so víi TCT 91. Vèn b×nh quan cña 1 TCT 90 lµ 280 tû ®ång rÊt nhá so víi møc vèn b×nh quan 3661 tû ®ång cña TCT 91 theo sè liÖu n¨m 98. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña TCT 90 rÊt nhá bÐ. MÆt kh¸c xÐt vÒ vÞ trÝ trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n kh«ng ph¶i lµ c¸c ®¬n vÞ ®Òu chiÕm vÞ trÝ träng yÕu trong nÒn kinh tÕ nhng lµ c¸c doanh nghiÖp cã vai trß quan träng trong ngµnh vµ cã ®ãng gãp lín cho nÒn kinh tÕ. Mét sè TCT 90 ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh kh«ng thuéc ®Þnh híng ph¸t triÓn cña chÝnh phñ ch¼ng h¹n TCT thuèc l¸... Còng nh TCT 91, c¸c TCT 90 ra ®êi trªn c¬ së 250 TCT kiÓu cò ®îc thµnh lËp tríc n¨m 1991 vµ do ®ã còng cã chung nÒn t¶ng ban ®Çu. Thµnh phÇn cña c¸c TCT 90 vÒ c¬ b¶n còng nh cña TCT 91 vµ còng mang tÝnh ®¬n ngµnh râ nÐt. VÒ c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y, còng gièng nh ®èi víi TCT 91 nhng chØ kh¸c ë chç ngêi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp kh«ng ph¶i lµ thñ tíng chÝnh phñ mµ lµ thñ tíng uû nhiÖm thµnh ???. Ngêi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp sÏ bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen thëng, kû luËt c¸c thµnh viªn H§QT, Tæng gi¸m ®èc, c¸c bé phËn kh¸c còng ho¹t ®éng gièng nh TCT 91.
II. Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tæng c«ng ty nhµ níc.
1. Thùc tr¹ng:
a. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc:
TÝnh ®Õn n¨m 2000 c¶ níc cã 95 TCT trong ®ã cã 18 TCT ®îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 91TTG cña chÝnh phñ. Trong c¸c TCTNN cã 1392 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp b»ng 24% sè doanh nghiÖp hiÖn cã. Riªng 17 TCT 91 trong n¨m 1999 cã tíi 460 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp chiÕm 9% tæng sè doanh nghiÖp hiÖn cã. C¸c TCTNN nµy ®Òu n»m trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quèc d©n quan träng, trong ®ã bé c«ng nghiÖp cã 19 TCTNN (7 TCT 91 vµ 12 TCT 90) bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã 18 TCTNN (4 TCT 91 vµ 14 TCT 90) bé giao th«ng vËn t¶i cã 15 TCT (trong ®ã cã 2 TCT 91 vµ 13 TCT 90) bé x©y dùng cã 13 TCTNN (1 TCT 91 vµ 12 TCT 90). NÕu so víi toµn bé c¸c DNNN th× TCT 91 vµ TCT 90 mÆc dï chiÕm 24% sè lîng doanh nghiÖp nhng l¹i chiÕm tû lÖ 66% vÒ vèn, 60% vÒ lùc lîng lao ®éng, 69% vÒ nép ng©n s¸ch nhµ níc. C¸c TCT ®· thÓ hiÖn ®îc vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ. Cã thÓ ghi nhËn vÞ trÝ quan träng cña 17 TCT 91 qua c¸c con sè nh sau: c¸c TCT 91 chØk chiÕm 9% sè lîng doanh nghiÖp nhng l¹i chiÕm 54,9% vÒ vèn, 64,2% vÒ lîi nhuËn tríc thuÕ, vµ 54,9% vÒ nép ng©n s¸ch. Tõ sau khi thµnh lËp ®Õn nay, nhiÒu TCT ®· nhanh chãnh ®i vµo æn ®Þnh, kh¾c phôc khã kh¨n, v¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu TCT ®· ph¸t huy ®îc vai trß chñ lùc cña m×nh trong ngµnh vµ nÒn kinh tÕ, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ duy tr× tû lÖ t¨ng trëng t¬ng ®èi cao, hoµn thµnh nghÜa vô nép ng©n s¸ch nhµ níc, n©ng cao ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc vµ tÝch cùc tham gia c¸c chÝnh s¸ch x· héi. C¸c TCT ®· ®¹t ®îc møc t¨ng trëng ®îc giao vÒ gi¸ trÞ tæng s¶n lîng, tæng doanh thu thu nép ng©n s¸ch l·i, lç, b×nh qu©n thu nhËp cña c¸n bé c«ng nh©n viªn. Kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ c¸c chØ tiªu kh¸c ®Òu t¨ng qua c¸c n¨m.
Mét sè TCT ngµy cµng lín m¹nh, cã tiÒm lùc ph¸t triÓn, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ æn ®Þnh v÷ng ch¾c nh TCT Bu chÝnh viÔn th«ng, TCT dÇu khÝ, TCT ®iÖn lùc. C¸c c«ng ty nµy kh«ng nh÷ng ®¹t ®îc c¸c chØ tiªu t¨ng trëng mµ cßn ph¸t triÓn ®îc thÞ phÇn cña ngµnh.
PhÇn lín c¸c TCT 91 vµ nhiÒu TCT 90 ho¹t ®éng trong lÜnh vùc thuéc c¸c ngµnh giao th«ng v©n t¶i, x©y dùng, thuû lîi, th¬ng m¹i, ®· ho¹t ®éng t¬ng ®èi tèt ë c¸c kh©u: tËp hîp ®îc søc m¹nh cña TCT trong tham gia ®Êu thÇu, b¶o l·nh tÝn dông, mua s¾m thiÕt bÞ c«ng nghÖ míi ®iÒu hoµ vèn nhµ råi cña c¸c thµnh viªn cho yªu cÇu ®Çu t t¨ng thªm n©ng lùc míi, hç trî c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n theo c¬ chÕ liªn doanh liªn kÕt, tÝn dông néi bé hoÆc hç trî c¸n bé qu¶ lý cã n¨ng lùc, chÊn chØnh t×nh tr¹ng c¹nh tranh bõa b·i gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong xuÊt nhËp khÈu, tæ chøc c¸c dÞch vô chung, ph¸t huy trÝ tuÖ tËp thÓ vµ tr¸ch nhiÖm tËp thÓ trong viÖc xen xÐt c¸c chñ tr¬ng ®Çu t vµ b¶o toµn vèn cña nhµ níc. Thêi gian qua nÕu kh«ng cã vai trß cña TCT th× kh«ng thÓ kh¾c phôc ®îc t×nh h×nh cña nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, kh«ng thÓ thùc hiÖn chñ tr¬ng di chuyÓn c¸c nhµ m¸y lín ra khái thµnh phè nh nhµ may xi m¨ng H¶i Phßng, xi m¨ng Thñ §øc...
NhiÒu doanh nghiÖp ®Ó huy ®éng ®îc nguån lùc cña toµn bé TCT kÕt hîp huy ®éng c¸c nguån vèn kh¸c ®Ó ®iÒu hoµ viÖc thùc hiÖn chñ tr¬ng ®Çu t chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, më réng s¶n xuÊt, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, khai th¸c thÞ trêng trong níc vµ më réng thÞ trêng níc ngoµi, lµm nßng cèt trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ vÒ nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu, c©n ®èi ngo¹i tÖ gãp phÇn quan träng vµo viÖc æn ®Þnh gi¸ c¶ vµ æn ®Þnh kinh tÕ x· héi.
C¸c TCT ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc thiÕt lËp trËt tù xuÊt nhËp khÈu ph¸t huy vai trß chñ ®éng cña doanh nghiÖp thµnh viªn ng¨n chÆn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp cïng c¹nh tranh n©ng gi¸ mua, h¹ gi¸ b¸n, t¨ng chi phÝ giao dÞc quèc tÕ vµ h¹n chÕ s¬ hë trong viÖc ký kÕt c¸c hîp ®ång th¬ng m¹i. C¸c TCT ®· t¨ng søc m¹nh c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ trong thÞ trêng tiªu thô trong níc. Mét sè lo¹i s¶n phÈm cña mét sè ngµnh kinh tÕ do c¸c TCT s¶n xuÊt ®· vµ ®ang cã vÞ trÝ ®øng ë thÞ trêng níc ngoµi, t¹o kh¶ n¨ng tù c©n ®èi ®îc kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu, nh c¸c ngµnh rîu bia, níc gi¶i kh¸t, thuèc l¸, than may mÆc vµ dÇu khÝ. Nh×n chung c¸c TCT cã kh¶ n¨ng vµ thùc lùc ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô vµ chiÕn lîc ph¸t trriÓn ngµnh do chÝnh phñ giao
b. Nh÷ng tån t¹i vµ víng m¾c
Nh×n vµo nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc cña c¸c TCT trong thêi gian qua cho thÊy m« h×nh TCTNN phÇn nµo ®· ph¸t huy ®îc u ®iÓm. Tuy nhiªn qua thùc tiÔn ho¹t ®éng cña c¸c TCT n¶y sinh nhiÒu tån t¹i vµ víng m¾c cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a m« h×nh nµy. §ã lµ c¸c tån t¹i trªn c¸c mÆt:
- Tríc hÕt, nh phÇn tríc ®· ®Ò cËp so víi c¸c DNNN kh¸c , c¸c TCTNN chiÕm tû träng lín vÒ vèn (71,9%) nhng míi t¹o ra ®îc 49,8% vÒ doanh thu. Trong ®ã c¸c TCT 91 chiÕm 54,9% vÒ sè vèn nhng chØ ®¹t ®îc 26,4% vÒ tæng doanh thu, TCT 90 chiÕm 17% vÒ vèn nhng ®¹t ®îc 23,2% vÒ doanh thu. Nh vËy bªn c¹nh c¸c TCT ho¹t ®éng tèt, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi cßn cã nh÷ng TCT chiÕm sè vèn lín nhng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶.
Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña ®a sè TCT, mÆc dï c¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ ®Òu t¨ng vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nhng m¾c t¨ng ®Òu gi¶m qua c¸c n¨m. C¸c chØ tiªu t¨ng trëng vÒ vèn, doanh thu, lîi nhuËn vµ nép ng©n s¸ch nhµ níc cña c¸c TCT 91 trong n¨m 1998 ®Òu thÊp h¬n n¨m 1997. Tû lÖ thuÕ lîi tøc trong tæng nép ng©n s¸ch cña c¸c TCT 91 gi¶m dÇn tõ 34,8% n¨m 1996 xuèng 30,5% n¨m 1998. Trong nöa ®Çu n¨m 1999 so víi cïng kú n¨m 1998 chØ cã 9 trong tæng sè 17 TCT 91 t¨ng vÒ doanh thu 10 trong 17 TCT 91 t¨ng vÒ nép ng©n s¸ch. TCT cµ phª chØ ®¹t ®îc 61% vÒ doang thu vµ 83,6% vÒ nép ng©n s¸ch so víi cïng lµ n¨m 1998. T¬ng tù TCT l¬ng thùc miÒn nam ®¹t 83,6% vÒ doanh thu vµ 51,7% vÒ nép ng©n s¸c, TCT xi m¨ng ®¹t 83,28% vÒ doanh thu vµ 74,45% vÒ ng©n s¸ch.
- Thø hai, t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c TCT 91 gÆp nhiÒu khã kh¨n, tÝnh ®Õn th¸ng 6/1999 c¸c TCT nµy cã tæng sè nî ph¶i tr¶ lªn tíi 60 ngµn tû ®ång, tæng l¬ng tån kho lªn tíi 4164 tû ®ång. Riªng TCT mÝa ®êng I vµ II ®· tån kho 1000 tû ®ång, TCT xi m¨ng tån kh 500 tû ®ång, hµng dÖt tån kho 500 tû ®ång. N¨m 1998 TCT than lç 60 tû ®ång.
VÊn ®Ò vèn ®èi víi c¸c TCT còng lµ vÊn ®Ò lín ph¶i quan t©m. C¸c TCTNN, ®iÓn h×nh lµ TCT 91 cã møc ®é tËp chung vèn cao h¬n nhiÒu so voi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®éc lËp vµ trong mét chõng mùc nµo ®ã nã gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ x· héi ®Êt níc. Tuy nhiªn vèn cña c¸c TCTNN, mµ cô thÓ lµ TCT 90 còng nh toµn bé khu vùc kinh tÕ quèc doanh cßn nhá bÐ cha t¬ng xøng víi nhu cÇu vµ vÞ trÝ chiÕn lîc cña chóng.
TCT90 vµ TCT 91 vèn lu ®éng ®îc cÊp cßn nhá bÐ trong khi ®ã nhiÖm vô ®îc giao lín. V× vËy t×nh tr¹ng thiÕu vèn nghiªm träng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®ang lµ trë ng¹i, khã kh¨n cho c¸c TCT, mÆc dï c¸c TCT nµy ®· ®îc u tiªn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt, nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn. N¨m 1998 vèn b×nh qu©n cña TCT 91 chØ ®¹t 3661 tû ®ång. Trong sè 17 TCT 91 th× cã tíi 14 TCT (82%) cã møc vèn díi møc vèn trung b×nh, trong ®ã 6 TCT (35%) cã møc vèn díi 1000 tû ®ång. Ngoµi mét sè TCT cã tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp chung cao nh TCT ®iÖn lùc ViÖt Nam, TCT bu chÝnh viÔn th«ng, TCT dÇu khÝ ViÖt Nam, TCT hµng kh«ng ViÖt Nam cã sè vèn t¬ng ®èi lín vµo cì vµi ngµn tû ®ång, cßn l¹i cã tíi 6 TCTNN cha ®¶m b¶o ®îc sè vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu (1000 tû ®ång).
Vèn cña c¸c TCT 90 cßn thÊp h¬n nhiÒu n¨m 1998 vèn b×nh qu©n cña TCT 90 lµ 280 tû ®ång trong sè ®ã cã 80% cã sè vèn nhµ níc thÊp h¬n møc b×nh qu©n, h¬n 35% cã sè vèn díi 100 tû ®ång, sè TCT 90 cã 500 tû ®ång vèn nhµ níc trë lªn chØ chiÕm 13%. Nh vËy, nÕu quy ®æi sè vèn b×nh qu©n cña c¸c TCT 90 ra USD vµ so víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh trong khu vùc th× cã thÓ thÊy c¸c TCT cña chóng ta cßn cã møc v«n nhá bÐ. Nhu cÇu thÞ trêng vµ kh¶ n¨ng kinh doanh cho phÐp më réng quy m« kinh doanh, nhnh c¸c TCT ®Òu bã tay v× kh«ng cã kh¶ n¨ng huy ®éng vèn hoÆc chØ cã thÓ vay vèn víi sè lîng h¹n chÕ, dÉn tíi kh¶ n¨ng kh«ng thÓ ®æi míi ®îc c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng c¹nh tranh yÕu vµ dÔ bÞ c¸c c«ng ty níc ngoµi chÌn Ðp.
- Thø ba, vÒ mÆt luËt ph¸p vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®èi víi TCT. HiÖn nay c¸c quy ®Þnh, quy chÕ ®èi víi TCT cÇn ph¶i söa ®æi vµ hoµn thiªn cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. C¸c h¹n chÕ vÒ mÆt c¬ chÕ chÝnh s¸ch, luËt ph¸p vµ c¸ch thøc qu¶n lý, do tÝnh chÊt thiÕu ®ång bé hoÆc do triÓn khai thùc hiªn còng g©y ra mét sè t¸c ®éng bÊt lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ. §¸ng chó ý nhÊt lµ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ c¸c quy ®inh liªn quan tíi tæ chøc bé m¸y ho¹t ®éng cña TCT.
Mét sè c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi TCT nhµ níc kh«ng cßn phï hîp ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸. Doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n phô thuéc th× bÞ h¹n chÕ vÒ quyÒn chñ ®éng s¸ng t¹o, cßn doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp th× chØ ch¨n lo tíi lîi Ých riªng cña doanh nghiÖp m×mh nh÷ng doanh nghiÖp ®éc lËp ngoµi TCT
Theo luËt doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn hµnh, TCT ®îc x¸c ®inh lµ DNNN, cã quyÒn vµ nghÜa vô nh c¸c doanh nghiÖp kh¸c. TCT gåm nhiÒu doanh nghiÖp thµnh viªn cã quan hÖ víi nhau vÒ c«ng nghÖ, s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm. Doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp còng lµ mét DNNN cã ®Çy ®ñ t c¸ch ph¸p nh©n, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nh mét DNNN kh¸c, tõ viÖc nhËn vèn, nhiÖm vô do TCT giao chø kh«ng ph¶i nhµ níc. C¸c doanh nghiÖp nµy chÞu sù rµng buéc cña TCT theo ®iÒu lÖ trong c¸c vÊn ®Ò nh kinh doanh ph¶i phï hîp víi ph¬ng ¸n cña TCT, c¸c dù ¸n ®Çu t ph¶i theo nhiÖm vô cña TCT giao, ph¶i nép kinh phÝ cho TCT. C¸c quy ®Þnh nh trong luËt hiÖn hµnh rÊt khã thùc hiÖn. Bëi v× tÝnh ®éc lËp vÒ kinh doanh do ®od TCT kh«ng thÓ chØ ®¹o ®îc c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn nhÊt lµ doanh nghiÖp h¹c to¸n ®éc lËp. Nh÷ng quy ®Þnh nµy buéc tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp h¹c to¸n ®éc lËp m©u thuÉn víi quyÒn tù chñ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Trong thùc tÕ hiÖn nay, chØ cã mét sè Ýt TCT ®îc thµnh lËp trªn c¬ së c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn g¾n bã víi nhau vµe c«ng nghÖ, s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. NhiÒu tæng c«ng ty ®îc thµnh lËp theo ý muèn chñ quan cña ngêi s¸ng lËp do ®ã sù ra nhËp TCT cha h¼n lµ tù nguyÖn. VÊn ®Ì sö lý mèi quan hÖ cha dùa trªn nÒn t¶ng lîi Ých kinh tÕ dÉn tíi sù dÝnh kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vµ TCT bÞ h¹n chÕ, ®éng lùc x©y dùng TCT ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn bÞ th¶ næi. MÆt kh¸c, cïng víi viÖc c¸c TCT cha cã thÕ m¹nh vÒ vèn ®ñ søc chi phèi còng nh liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, kh«ng rµng buéc ®îc c¸c doanh nghiÖp do ®ã vai trß cuÈ TCT mê nh¹t, chØ lµ h×nh thøc.
VÊn ®Ò tæ chøc c¬ cÊu bé m¸y vµ viÖc ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn trong TCT cÇn thiÕt gi¶i quyÕt. ThiÕu c¸c quy ®Þnh râ rµng vÒ vÞ trÝ, chøc n¨ng, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña héi ®ång qu¶n trÞ, còng nh mèi quan hÖ cña H§QT vµ tæng gi¸m ®èc trong qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh TCT. Theo ®iÒu lÖ mÉu cña TCT c¬ cÊu bé m¸y cña TCT bao gåm: Héi ®ång qu¶ trÞ, Ban kiÓm so¸t, Tæng gi¸m ®èc, bé m¸y gióp viÖc cho Tæng gi¸m ®èc vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. TCT ®îc qu¶n lý bëi H§QT vµ ®îc ®iÒu hµnh bëi TG§. Nhng thùc tÕ thêi gian qua, vai trß cña H§QT trong c¸c TCT hÇu nh rÊt mê nh¹t. Cã mét sè TCT ®· ho¹t ®éng ®îc vµi n¨m råi mµ vÉn cha ®ñ sè thµnh viªn H§QT, c¸ biÖt cã TCT cho tíi n¨m 1999 míi cã chñ tÞch H§QT. Qua t×nh h×nh ho¹t ®éng cho thÊy, mét sè thµnh viªn H§QT kh«ng cã n¨ng lùc v× thiÕu am hiÓu chuyªn m«n qu¶n lý, cha g¾n víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña TCT. MÆt kh¸c, vÞ trÝ, chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña H§QT vµ TG§ cha ph©n ®Þnh râ rµng nªn ngêi ta c¶m thÊy TCT lµ "mét c¬ thÓ cã hai ®Çu" võa H§QT võa TG§, mµ quyÒn lùc cña H§QT th× cao nhÊt trªn ph¬ng diÖn qu¶n lý cßn TG§ quyÒn lùc cao nhÊt trªn ph¬ng diÖn ®iÒu hµnh. ThËt ra sù t¸ch biÖt gi÷a qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chØ lµ têng ®èi nhng cÇn quy ®Þnh râ rµng nhiÖm vô cña mçi bªn. HiÖn nay, phÇn lín c¸c c¸n bé ®Òu cha ph©n cÊp ®Çy ®ñ cho H§QT vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t, quyÒn ®Ò b¹t bæ nhiÖm c¸n bé. Mét sè ®Ò nghÞ cña TG§ mÆc dï cha cã ý kiÕn cña H§QT vÉn ®îc l·nh ®¹o xem xÐt quyÕt ®Þnh. §iÒu ®ã lµm cho vai trß cña H§QT cã phÇn h¹n chÕ. Trong nhiÒu lÜnh vùc cã sù tham gia quyÕt ®Þnh cña c¶ hai bé phËn H§QT vµ TG§ sÏ g©y ra sù chång chÐo dÉn tíi khã x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm khi g©y ra hËu qu¶ bao che bao biÖn ®èi víi c¸c hµnh ®éng sai tr¸i cña nhau.
- XÐt vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý cña c¸c c¬ quan nhµ níc. Do sù thiÕu ph©n c«ng, ph©n cÊp cô thÓ râ rµng vÒ qu¶n lý nhµ níc vµ thùc hiÖn quyÒn së h÷u nhµ níc ®èi víi DNNN gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c bé qu¶n lý ngµnh, bé chøc n¨ng vµ UBNN cÊp tØnh, huyÖn do ®ã mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ TCT rÊt phøc t¹p, cã qu¸ nhiÒu ®Çu mèi, tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt c«ng viÖc kh«ng râ rµng vµ khã tr¸ch nhiÖm khi x¶y ra hËu qu¶. HiÖn t¹i, ®¹i diÖn së h÷u nhµ níc ®îc dµn tr¶i ë nhiÒu c¬ quan ®¹i diÖn lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò phiÒn hµ cho c¸c doanh nghiÖp, t¹o ra nhiÒu c¬ së trong c¬ chÕ qu¶n lý vèn cña doanh nghiÖp mµ hËu qu¶ khã lêng hÕt cho c¶ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc lÉn cho c¶ doanh nghiÖp.
- VÒ mÆt tÝnh chÊt së h÷u, c¸c TCT nhµ níc vÒ c¬ b¶n thuéc së h÷u nhµ níc thÓ hiÖn tÝnh chÊt ®¬n së h÷u. VÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ cßn rÊt h¹n chÕ. N¨m 1999 míi cã 31 doanh nghiÖp thuéc TCT 91 tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. Tèc ®é cæ phÇn ho¸ chËm ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng thu hót c¸c nguån lùc còng nh vai trß XH ho¸ cña c¸c TCT.
Cuèi cïng, ®ã lµ tÝnh chÊt ngµnh kinh doanh. C¸c TCT hiÖn nay vÒ c¬ b¶n ®· tham gia vµo nhiÒu lÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ nh ®èi víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh trªn thÕ giíi. Nhng c¸c TCT ë níc ta thêng dùa trªn mét ngµnh mét lÜnh vùc cô thÓ mang tÝnh chÊt x¬ng sèng. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn l¹i cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau vÒ lÜnh vùc kinh doanh nµo ®ã. V× thÕ, tÝnh chÊt ®¬n ngµnh thÓ hiÖn râ nÐt. Sù ra ®êi cña c¸c TCT lµm cho trËt tù c¹nh tranh ®îc t¹o lËp song víi tÝnh chÊt ®¬n ngµnh céng víi c¸c u ®·i ph¸t triÓn ®· g©y ra t×nh tr¹ng ®éc quyÒn trªn mét sè ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh, c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp. §iÒu nµy sÏ g©y thiÖt h¹i cho nÒn kinh tÕ vµ h¹n chÕ viÖc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ, gi¶m chi phÝ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Mét sè TCT nh TCT ®iÖn lùc, TCT bu chÝnh viÔn th«ng cã hiÖn tîng ®éc quyÒn trong kinh doanh, T¨ng gi¸ liªn tôc g©y thiÖt h¹i cho c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c vµ n¶y sinh bÊt b×nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Thùc tÕ, c¸c TCT nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ kh«ng ph¶i do n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu hµnh tèt mµ cã lÏ mét phÇn do sù b¶o hé trùc tiÕp cho tÝnh ®éc quyÒn ë c¸c ®¬n vÞ nµy tõ phÝa chÝnh phñ. Nªn ch¨ng ph¶i cã liÖu ph¸p h¹n chÕ tÝnh ®éc quyÒn trong mét sè TCT hiÖn nay.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch nªu trªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè tån t¹i vµ víng m¾c chÝnh cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó ®a c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶. C¸c víng m¾c chñ yÕu cã thÓ nhËn thÊy tËp trung vµo vÊn ®Ò; hoµn thiÖn h¬n n÷a c¬ chÕ chÝnh s¸ch, c¸c luËt vµ hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy díi luËt nh»m t¹o cho c¸c doanh nghiÖp m«i trêng kinh doanh lµnh m¹nh. Trong ®ã cÇn t¹o cho TCT quyÒn tù chñ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh tr¸nh sù can thiÖp qu¸ s©u cña c¬ quan nhµ níc. VÊn ®Ò x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. C¸c mÆt h¹n chÕ cña b¶n th©n c¸c TCT lµ vÊn ®Ò n¨ng lùc tµi chÝnh, vèn, c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña c¸c bé phËn trong TCT.
2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN.
Tuy ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu song ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña TCTNN th× cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn mét sè vÊn ®Ò cã tÝnh cÊp b¸ch sau:
Tríc hÕt, cÇn hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Râ rµng ®èi víi c¸c quy ®Þnh hiÖn nay th× c¸c doanh nghiÖp h¹ch to¸n ®éc lËp sÏ gièng nh mét doanh nghiÖp ®éc lËp ngoµi TCT do ®ã kh«ng g¾n kÕt ®îc TCT vµ c¸c thµnh viªn nµy. VÊn ®Ò ®îc ®Æt ra lµ: nÕu h¹ch to¸n tËp trung toµn TCT th× cã thÓ ph¸t huy søc m¹nh g¾n kÕt chung nhng l¹i h¹n chÕ vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, cßn nÕu h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®iÒu phèi mang tÝnh hµnh chÝnh hiÖn nay th× quan hÖ gi÷a TCT vµ c¸c thµnh viªn sÏ rêi r¹c. Do vËy, cÇn thùc hiÖn quy chÕ ph©n cÊp hoÆc uû quyÒn cña TCT ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn theo híng: Nh÷ng ®¬n vÞ thµnh viªn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ æn ®Þnh vµ nh÷ng doanh nghiÖp h¹ch to¸n phô thuéc ®îc ph©n cÊp m¹nh h¬n. Nh÷ng ®¬n vÞ thµnh viªn cßn yÕu kÐm, ho¹t ®éng cha æn ®Þnh vµ nh÷ng doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp ®îc ph©n cÊp dÇn dÇn cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn vµ cÇn ®¶m b¶o chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh võa tu©n thñ ®iÒu lÖ tæ chøc ho¹t ®éng. Ngoµi ra cÇn t¨ng cêng h¬n n÷a vai trß cña TCT trong viÖc x©y dùng chiÕn lîc, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp tæ chøc phèi hîp, kiÓm tra gi¸m s¸t trªn c¬ së ph¸t huy ®îc søc m¹nh cña toµn TCT kh¾c phôc t×nh tr¹ng rêi r¹c cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT hiÖn nay.
C¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña TCT cÇn ph¸t huy ®îc søc m¹nh toµn TCT vµ ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, tù chñ, s¸ng t¹o kh«ng biÕn TCT thµnh bé m¸y trung gian hµnh chÝnh cÊp trªn cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Muèn vËy, bé m¸y TCT, tríc hÕt lµ H§QT, TG§ ph¶i x¸c ®Þnh híng ho¹t ®éng sao cho g¾n kÕt ®îc l¬i Ých, tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn víi TCT vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn víi nhau b»ng c¸c biÖ ph¸p kinh tÕ, tµi chÝnh. B¶n th©n TCT ph¶i cã thùc lùc vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh, ph¶i cã c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®ñ m¹nh ®¶m ®¬ng nh÷ng mòi nhän kü thuËt c«ng nghÖ chñ chèt cña ngµnh, ph¶i n¾m sè lîng lao ®éng cã tay nghÒ cao vµ cã c¬ chÕ tæ chøc khoa häc ®Ó trë thµnh mét c«ng ty mÑ, lµm h¹t nh©n quy tô mäi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn - c¸c c«ng ty con. MÆt kh¸c, TCT ph¶i n¾m nh÷ng mÆt hµng, n¾m c«ng cô tµi chÝnh cña toµn TCT ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ më réng thÞ trêng ®æi míi kü thuËt c«ng nghÖ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng.
Thø hai, cÇn x¸c ®Þnh TCT kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn mµ lµ mét tæ chøc kinh tÕ, g¾n kÕt víi nhau, hç trî nhau ®Ó n©ng cao søc m¹nh cña mçi thµnh viªn vµ nh©n søc m¹nh cña toµn TCT. Do ®ã, TCT ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån tµi chÝnh cña TCT râ rµng, trong ®ã quy ®Þnh vÒ c¸c nguyªn t¾c c¨n b¶n vÒ qu¶n lý tµi chÝnh tronh toµn TCT, mèi quan hÖ tµi chÝnh gi÷a TCT víi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, quan hÖ vÒ ®Çu tvµ tÝn dông. §ång thêi cÇn lËp mét sè tæ chøc tµi chÝnh trùc thuéc TCT ®Ó thùc hiÖn viÖc huy ®éng vµ ®iÒu hoµ c¸c nguån vèn, tËp trrung vèn cho c¸c môc tiªu cÇn thiÕt trong ®ã cã môc tiªu chñ yÕu lµ ®Çu t.
Thø ba, cÇn x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ phèi hîp gi÷a H§QT vµ TG§. Theo quy ®Þnh cña luËt DNNN th× ®¹i diÖn së h÷u nhµ níc trong TCT ®îc giao cho 2 ngêi lµ chñ tÞch H§QT vµ TG§ nªn tr¸ch nhiÖm kh«ng râ rµng. Trong m« h×nh tæ chøc míi cña DNNN. tæ chøc H§QT cã ®iÓm rÊt míi vµ rÊt quan träng. H§QT thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý TCT b»ng c¸c nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh ®îc h×nh thµnh theo c¬ chÕ héi ®ång chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù ph¸t triÓn cña TCT theo nhiÖm vô nhµ níc giao. Còng theo luËt, th× TG§ lµ thµnh viªn H§QT lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña TCT, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc H§QT vµ tríc ngêi bæ nhiÖm m×nh. Nh vËy, H§QT vµ TG§ lµ hai bé phËn cã chøc n¨ng kh¸c nhau. CÇn ph¶i x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a H§QT vµ TG§ râ rµng ®Ó mçi bªn thùc hiÖn tèt nhiÖm vô cña m×nh, hç trî cho nhau nhng kh«ng lµm thay lÊn lít quyÒn cña nhau hoÆc dùa dÉm û l¹i vµo nhau. CÇn kh¾c phôc ngay nh÷ng lÖch l¹c trong viÖc nhËn thøc vµ vËn dông cña c¸n bé c¸c cÊp ®èi víi m« h×nh TCT g©y ra sù thiÕu phèi hîp gi÷a TG§ vµ H§QT. Ngoµi ra trong phÇn nµy cßn næi lªn vÊn ®Ò ®ã lµ viÖc nhËn vèn, theo luËt DNNN th× chñ tÞch H§QT vµ TG§ cïng ký biªn b¶n nhËn vèn do nhµ níc giao, qua thùc tÕ, c¬ chÕ nµy g©y trë ng¹i lín cho c¸c TCTNN trong qu¶n lý vµ sö dông tèt vèn ®îc giao. Theo ý kiÕn cña nhiÒu c¸n bé qu¶n lý vµ c¸c c¸n bé nghiªn cøu th× nhµ níc - mµ ®¹i diÖn lµ bé tµi chÝnh chØ nªn giao vèn cho chñ tÞch H§QT, sau ®ã chñ tÞch H§QT sÏ giao l¹i cho TG§. §ång thêi ph¶i ®æi míi c¸ch lµm viÖc cña c¬ quan qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña TCTNN t¹i c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, kh¾c phôc t×nh trang quan hÖ trùc tiÕp ®èi víi doanh nghiÖp thµnh viªn, xem nhÑ vai trß cña TCT.
Thø n¨m, vÊn ®Ò vèn vµ sö dông vèn ®èi víi c¸c TCT hiÖn nay lµ rÊt quan träng, cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch nh»m t¹o nguån vèn vµ t¨ng cêng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vèn, ®Ó t¨ng tiÒm lùc tµi chÝnh cho c¸c TCT. Ngoµi viÖc t¹o ra mét quy chÕ tµi chÝnh râ rµng cã thÓ tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p sau:
- Cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn trong TCT ®Ó huy ®éng vèn, t¨ng cêng vai trß x· héi ho¸ cña c¸c TCT. BiÖn ph¸p nµy cã thÓ huy ®éng ®îc nguån vèn ®Çu t tiÒm tµng mµ vÉn duy tr× ®îc sù qu¶n lý cña nhµ níc ë mét møc ®é cÇn thiÕt. Tuy nhiªn cÇn nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý cña nhµ níc ®èi víi TCT sau khi diÔn ra qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn. Mét sè TCT ®· thu ®îc kÕt qu¶ bíc ®Çu tõ viÖc thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè ®¬n vÞ trùc thuéc cÇn tiÕp tôc ph¸t huy vµ rót kinh nghiÖm ®Ó tiÕn hµnh réng h¬n. Trong vÊn ®Ò nµy nhµ níc cÇn th¸o gì nh÷ng khã kh¨n vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ thñ tôc ®Ó qu¸ tr×nh ®îc tiÕn hµnh ®îc tèt h¬n.
- §a d¹ng ho¸ c¸c kªnh tµi chÝnh vµ gi¶i phãng nguån vèn bªn trong TCT. VÊn ®Ò vèn ®ang thu hót sù chó ý cña c«ng luËn v× nã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña TCT. CÇn lµm cho c¸c nguån vèn tÝn dông ng©n hµng ®îc khai th«ng vµ linh ho¹t h¬n, ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc vµ c¸c quy ®Þnh g©y ¸ch t¾c c¸c nguån vèn tÝn dông. Ngay trong lÜnh vùc nµy, c¸c ng©n hµng níc ngoµi còng thÓ hiÖn u thÕ trong c¹nh tranh, thñ tôc thuËn lîi h¬n so víi c¸c bªn ViÖt Nam.
- Thùc hiÖn ®Çu t cã träng ®iÓm mét sè TCT ®Ó cã ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. C¸c TCT muèn cã ®ñ søc m¹nh c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty níc ngoµi th× tríc hÕt ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tµi chÝnh víi quy m« vèn ®ñ lín. Thùc tÕ sau khi thµnh lËp l¹i 74 TCT cã thÓ nhËn thÊy quy m« vèn cña TCT ViÖt Nam cßn qu¸ nhá bÐ so víi c¸c c«ng ty trung b×nh cña c¸c níc trong khu vùc. Víi quy m« vèn nhá sÏ mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh kh«ng thÓ trang tr¶i c¸c chi phÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn, chi phÝ Marketing nh c¸c ®èi thñ ®ang lµm.
Ngoµi ra, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh liªn kÕt néi bé còng lµ mét kh¶ n¨ng ®Ó huy ®éng vèn trong néi bé TCT. Cïng víi ®iÒu ®ã th× viÖc ®µo t¹o vÇ båi dìng c¸n bé qu¶n lý nhÊt lµ c¸c c¸n bé qu¶n lý vÒ tµi chÝnh lµ rÊt cÇn thiÕt. Quy m« TCT cµng lín th× cµng cÇn c¸c c¸n bé qu¶n lý tµi chÝnh giái cã n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt.
KÕt luËn
Chñ tr¬ng thµnh lËp c¸c TCT cña §¶ng vµ nhµ níc lµ mét híng ®i ®óng vµ cÇn thiÕt ®Ó cñng cè khu vùc kinh tÕ quèc doanh hiÖn nay. Sù ra ®êi cña c¸c TCTNN míi trong thêi gian ng¾n hay nãi ®óng h¬n lµ trong giai ®o¹n thö nghiÖm theo m« h×nh míi. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc trªn c¸c mÆt cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c TCTNN vÒ c¬ b¶n ®· thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu ®Ò ra cña §¶ng vµ nhµ níc, gãp phÇn rÊt lín vµo viÖc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña khu vùc DNNN t¹o ®µ ph¸t triÓn cho toµn bé nÒn kinh tÕ, gãp phÇn lµm æn ®Þnh kinh tÕ, x· héi, an ninh, chÝnh trÞ, trËt tù quèc phßng ®îc gi÷ v÷ng, ®ãng gãp lín vµo viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ liªn tôc trong nhiÒu n¨m cña thËp kû 90, ®a nÒn kinh tÕ níc ta dÇn dÇn thu hÑp kho¶ng c¸ch tôt hËu so víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, do míi thµnh lËp vµ tån t¹i trong thêi gian ng¾n do ®ã kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i, víng m¾c ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Nh÷ng tån t¹i vµ víng m¾c ®ã mét phÇn do ®Æc ®iÓm néi t¹i khi thµnh lËp c¸c TCT mµ chóng ta kh«ng thÊy ®îc, ®ã lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¬ cÊu tæ chøc, c¸c bé phËn trong TCT kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Nh÷ng tån t¹i vÒ c¬ chÕa chÝnh s¸ch luËt ph¸p còng cÇn ph¶i kh¾c phôc bëi v× mét m«i trêng kinh doanh lµnh m¹nh ph¶i ®îc t¹o ra cho c¸c TCT. ViÖc kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh ngay, nhng ph¶i cã bíc ®i thÝch hîp tr¸nh nãng véi vµ ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp cña c¸c c¬ quan kh¸c nhau cïng thùc hiÖn. Ph¶i tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia c¸c nhµ qu¶n lý cã kinh nghiÖm vµ n¾m b¾t nh÷ng kinh nghÖm cña níc ngoµi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c TCTNN ë níc ta.
Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o
1. Thµnh lËp vµ qu¶n lý c¸c tËp ®oµn kinh doanh ë ViÖt Nam
Chñ biªn: PGS, PTS NguyÔn §×nh Phan, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia - 1996.
2. C¸c quy ®Þnh míi vÒ doanh nghiÖp Nhµ níc
NXB Thèng kª - 1996
PhÇn T¹p chÝ:
1. Kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 8/1995, sè 27/1998
2. Tµi chÝnh doanh nghiÖp sè 5/1999, 4/1999
3. C«ng nghiÖp sè 19/1999, 18/1999, 6/1999, 5/1999, sè 2+3/1999, 18/1998, 9/1998.
4. Ho¹t ®éng ng©n hµng sè 8/1997
5. T¹p chÝ qu¶n lý Nhµ níc sè 7/2000.
6. C«ng b¸o sè 29/2000
7. C«ng nghiÖp ho¸ chÊt sè 8/2000.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Một số vấn đề về thực trạng và hướng nâng cao hiệu quả hoạt động của Tổng công ty nhà nước Nội dung của đề tài gồm 2 phần-.DOC