Đề tài Nghiên cứu Quan hệ hai bờ dưới lăng kính an ninh phi truyền thống

CHUYÊN ĐỀ Quan hÖ hai bê d­íi l¨ng kÝnh an ninh truyÒn thèng Ths. DVL Trong lÞch sö thÕ giíi, vÊn ®Ò an ninh quèc gia bao giê còng lµ chñ ®Ò an ninh quan träng nhÊt, næi bËt nhÊt, thËm chÝ lµ duy nhÊt ®èi víi c¸c quèc gia. An ninh truyÒn thèng - ®Æt trong tæng thÓ an ninh quèc gia - lu«n lu«n cã vÞ trÝ ­u tiªn cao ®é. Trung Quèc víi mong muèn thèng nhÊt §µi Loan ®· gia t¨ng søc Ðp vÒ chÝnh trÞ vµ qu©n sù ®èi víi hßn ®¶o nµy. Ng­îc l¹i, §µi Loan ®Ó ®èi phã víi søc Ðp thèng nhÊt vµ c¸c cuéc tËp trËn qu©n sù cña Trung Quèc ®· t¨ng c­êng cho an ninh quèc phßng. Bëi vËy, vÊn ®Ò an ninh qu©n sù hay an ninh truyÒn thèng cña hai bê ®· trë thµnh vÊn ®Ò næi cém trong nh÷ng thËp kû qua. Nh÷ng diÔn biÕn cña nã cã thÓ ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi hßa b×nh vµ an ninh khu vùc. Do vËy ®©y lµ vÊn ®Ò quan träng cÇn ®­îc t×m hiÓu vµ nghiªn cøu. B»ng c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp vµ so s¸nh t¸c gi¶ cè g¾ng vÏ lªn mét bøc tranh tæng thÓ vÒ t×nh h×nh quan hÖ hai bê c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ trong bèi c¶nh an ninh truyÒn thèng ®ang ®­îc nhiÒu häc gi¶ quèc tÕ quan t©m t¹i ®©y. Do ®©y lµ mét vÊn ®Ò míi, nhËy c¶m vµ tÝnh biÕn ®æi cao nªn khã tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vÒ nguån t­ liÖu míi ®­îc cËp nhËt tõ ®ã khã n¾m b¾t ®­îc nh÷ng ®éng th¸i míi trong quan hÖ kinh tÕ - chÝnh trÞ gi÷a hai bê. §ång thêi, ®øng tõ gãc ®é mét häc gi¶ n­íc ngoµi nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ mét ®èi t­îng lu«n cã nhiÒu biÕn ®éng khã l­êng nh­ vËy th× nh÷ng ®¸nh gi¸ nhËn xÐt mang tÝnh phiÕn diÖn x¶y ra lµ ®iÒu khã tr¸nh khái, rÊt mong nhËn ®­îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp tõ c¸c chuyªn gia. Kh¸i niÖm Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhÊt lµ sau sù kiÖn 11/9/2001, vÊn ®Ò an ninh trªn thÕ giíi næi lªn víi nhiÒu nhËn thøc vµ kh¸i niÖm kh¸c nhau, c¶ cò vµ míi, nh­ “an ninh nh©n lo¹i”, “an ninh tæng hîp”, “an ninh hîp t¸c”, “an ninh truyÒn thèng” vµ “an ninh phi truyÒn thèng” v.v... An ninh theo nghÜa chung, lµ yªu cÇu c¬ b¶n nhÊt ®èi víi mçi ng­êi, mçi gia ®×nh vµ mçi quèc gia. Nãi ®Õn an ninh quèc gia lµ nãi ®Õn ®iÒu kiÖn quan träng hµng ®Çu ®Ó mét quèc gia tån t¹i, v× vËy, nã lµ kh¸i niÖm chÝnh trÞ c¬ b¶n nhÊt vµ còng lµ gi¸ trÞ c¬ b¶n nhÊt. Trong kh¸i niÖm an ninh, tuú theo c¸c gãc ®é vµ nhu cÇu sö dông kh¸c nhau, ng­êi ta l¹i chia ra nhiÒu lo¹i: chia theo ®¬n vÞ ph¹m vi, cã an ninh nh©n lo¹i, an ninh khu vùc, an ninh quèc gia, an ninh ®­êng phè...; chia theo tÝnh chÊt thêi gian lÞch sö cã an ninh truyÒn thèng vµ an ninh phi truyÒn thèng; chia theo ®Þa- chÝnh trÞ cã nhËn thøc kh¸c h¼n nhau cña an ninh ph­¬ng T©y vµ an ninh ph­¬ng §«ng; chia theo c¸c lÜnh vùc, cã an ninh chÝnh trÞ, an ninh kinh tÕ, an ninh qu©n sù, an ninh th«ng tin, an ninh l­¬ng thùc, an ninh m«i tr­êng... Tuy nhiªn, c¸ch ph©n chia nh­ vËy còng chØ nªn hiÓu theo nghÜa giíi h¹n t­¬ng ®èi, v× néi dung cña c¸c kh¸i niÖm cã nh÷ng ®iÓm trïng hîp hoÆc ®an xen víi nhau. N¨m 1943, mét nhµ v¨n Mü tªn lµ Lip- man lÇn ®Çu tiªn ®· ®­a ra kh¸i niÖm “an ninh quèc gia”. Sau ®ã, giíi häc thuËt Mü ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm nµy lµ c¸c hµnh ®éng liªn quan ®Õn viÖc dïng lùc l­îng qu©n sù ®Ó ®e do¹, sö dông vµ khèng chÕ. Vµ råi tõ ®ã, kh¸i niÖm an ninh quèc gia gÇn nh­ trë thµnh mét tõ ®ång nghÜa víi “an ninh qu©n sù”. Tõ thËp kû 70, 80 cña thÕ kû XX ®Õn nay, thÕ giíi gäi quan niÖm an ninh nµo mµ lÊy an ninh qu©n sù lµm cèt lâi - lµ quan niÖm an ninh truyÒn thèng, gäi ®e do¹ vÒ qu©n sù lµ ®e do¹ an ninh truyÒn thèng, gäi ®e do¹ an ninh ngoµi qu©n sù lµ ®e do¹ anh ninh phi truyÒn thèng. Trong lÞch sö thÕ giíi, vÊn ®Ò an ninh qu©n sù bao giê còng lµ chñ ®Ò an ninh quan träng nhÊt, næi bËt nhÊt, thËm chÝ lµ duy nhÊt ®èi víi c¸c quèc gia. An ninh truyÒn thèng - ®Æt trong tæng thÓ an ninh quèc gia - lu«n lu«n cã vÞ trÝ ­u tiªn cao ®é. Trong quan hÖ hai bê, do cßn tån t¹i nh÷ng bÊt ®ång vÒ vÊn ®Ò chñ quyÒn nªn mèi ®e däa vÒ an ninh qu©n sù hay an ninh truyÒn thèng lu«n lu«n tiÒm Èn vµ næi cém trªn c¸c vÊn ®Ò an ninh kh¸c. M«i tr­êng an ninh khu vùc §èi diÖn víi nh÷ng thay ®æi vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña côc diÖn quèc tÕ, mçi quèc gia ®Òu cÇn ®iÒu chØnh chiÕn l­îc cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o vÊn ®Ò an ninh quèc gia. Thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh côc diÖn toµn cÇu cã nhiÒu thay ®æi, nh÷ng thay ®æi vÒ an ninh vµ m«i tr­êng kinh tÕ chÝnh trÞ khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng ®Òu Ýt nhiÒu cã ¶nh h­ëng ®Õn ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn trong quan hÖ hai bê. §øng tõ gãc ®é an ninh, sau chiÕn tranh l¹nh c¬ héi hîp t¸c trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng t¨ng lªn, nh­ng xung ®ét kh«ng v× thÕ mµ gi¶m bít. Tuy tõ sau chiÕn tranh ViÖt Nam kÕt thóc, khu vùc nµy kh«ng n¶y sinh cuéc xung ®ét qu©n sù lín nµo, h¬n n÷a sau chiÕn tranh l¹nh, nh÷ng thµnh qu¶ kinh tÕ cña khu vùc nµy khiÕn ng­êi ta ®¸ng kinh ng¹c, nh­ng vÒ ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ vµ qu©n sù, nh÷ng c¬ cÊu quyÒn lùc truyÒn thèng vµ uy hiÕp vÒ an ninh th× kh«ng cã thay ®æi nhiÒu. Gi»ng co qu©n sù, ch¹y ®ua vò trang vÉn ®ang ®­îc tiÕn hµnh vµ diÔn biÕn phøc t¹p. Nã tiÒm Èn rÊt nhiÒu nh©n tè bÊt æn cã nguy c¬ x¶y ra xung ®ét, lµm cho c¸c n­íc trong khu vùc Ch©u ¸ - TBD kh«ng n­íc nµo kh«ng gia t¨ng ng©n s¸ch cho quèc phßng, t¨ng c­êng trang bÞ cho qu©n sù. VËy khu Ch©u ¸ - TBD lµ khu vùc nµo? Theo nh÷ng nhËn ®Þnh chung cho r»ng, khu vùc Ch©u ¸ - TBD lµ khu vùc tõ c¸c quèc gia n»m ë ven phÝa t©y Th¸i B×nh D­¬ng vµ Mü, céng thªm c¸c quèc gia ë B¾c Mü hîp thµnh. Sau khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, Liªn X« xôp ®æ th× Mü ®· trë thµnh mét siªu c­êng qu©n sù duy nhÊt trªn thÕ giíi. Khu vùc Ch©u ¸ - TBD cã chiÕn l­îc vµ lîi Ých kinh tÕ v« cïng lín ®èi víi Mü, do ®ã Mü vÉn sÏ tiÕp tôc ®ãng vai trß “ng­êi c©n b»ng” qu©n sù trong khu vùc nµy. Dù kiÕn trong t­¬ng lai, Mü tiÕp tôc sÏ duy tr× kho¶ng 100 ngh×n qu©n, nh­ng ®Ó lµm dÞu bít c¸c cuéc biÓu t×nh cña d©n chóng n­íc së t¹i, vµ gi¶m thiÓu kinh phÝ do ®ån tró qu©n ë n­íc ngoµi, Mü sÏ ®ãng cöa mét bé phËn c¨n cø qu©n sù ë n­íc ngoµi thay vµo ®ã ®Ó trang bÞ vò khÝ kü thuËt cao. Do Mü vÉn ®ãng vai trß siªu c­êng duy nhÊt ë khu vùc Ch©u ¸ - TBD, nªn sù ph¸t triÓn trong t­¬ng lai cña khu vùc nµy sÏ kh«ng tho¸t khái côc diÖn chiÕn l­îc Ch©u ¸-TBD cña Mü. VÒ c¬ cÊu song ph­¬ng, chiÕn l­îc Ch©u ¸-TBD cña Mü sÏ do hai c¬ cÊu Mü – NhËt vµ Mü – Trung h×nh thµnh. Trong ®ã, Mü – NhËt më réng hÖ thèng an ninh sÏ lµm c¬ cÊu chñ chèt cho khu vùc Ch©u ¸-TBD, cßn quan hÖ chiÕn l­îc Mü – Trung th× sÏ lµm c¬ cÊu chñ chèt cho khu vùc c¸c n­íc xung quanh Trung Quèc. Vµ Mü ®ãng vai trß ng­êi ®iÒu chØnh vµ ng­êi c©n b»ng trong hai c¬ cÊu nµy. Hay nãi c¸ch kh¸c, ngo¹i trõ khi quan hÖ Mü – Trung c¶i thiÖn vµ gi÷a ba n­íc lín Mü – Trung – NhËt cã thÓ x©y dùng ®­îc mèi quan hÖ hîp t¸c thuËn lîi, cßn nÕu kh«ng th× sù æn ®Þnh cña khu vùc Ch©u ¸-TBD sÏ khã ®­îc duy tr×. Tham kh¶o tõ: C¸c quèc gia trong khu vùc Ch©u ¸-TBD tõ n¨m 1980 chñ yÕu ¸p dông s¸ch l­îc mËu dÞch h­íng ngo¹i, lÊy xuÊt khÈu l«i kÐo nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn, h×nh thµnh mét hÖ thèng ph©n c«ng “®µn Nh¹n bay” víi NhËt B¶n ®øng ®Çu, sau ®ã lµ Bèn con rång, c¸c n­íc §«ng Nam ¸ vµ Trung Quèc. Tõ h×nh th¸i ph¸t triÓn kinh tÕ ®ã ®· lµm t¨ng thªm quan hÖ phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia tiÕn ®Õn thóc ®Èy toµn bé nÒn kinh tÕ. TÊt nhiªn, c¸c n­íc trong khi tiÕn hµnh ph©n c«ng s¶n nghiÖp còng ph¶i n¶y sinh c¹nh tranh, tõ ®ã dÔ g©y ra nh÷ng cä s¸t vµ bÊt æn gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc. MÆt kh¸c, sau chiÕn tranh l¹nh hîp t¸c kinh tÕ cña khu vùc Ch©u ¸-TBD cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao, ®Æc biÖt, tõ khi Héi nghÞ hîp t¸c kinh tÕ ChÊu ¸ TBD ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1989 th× d­êng nh­ nã ®· h×nh thµnh mét thÕ kiÒng ba ch©n víi Khu mËu dÞch tù do B¾c Mü vµ Liªn minh Ch©u ¢u - ba thùc thÓ kinh tÕ lín nhÊt trªn thÕ giíi (Xem b¶ng 1). B¶ng 1: Quy m« ba thùc thÓ kinh tÕ lín nhÊt trªn thÕ giíi. ChØ tiªu Thùc thÓ kinh tÕ GDP (tû USD) D©n sè (triÖu ng­êi) DiÖn tÝch ®Êt (triÖu km2) MËu dÞch (tû USD) Dù tr÷ ngo¹i tÖ (tû USD) Tæng kim ng¹ch % toµn cÇu Tæng d©n sè % toµn cÇu Tæng sè % toµn cÇu Tæng kim ng¹ch % toµn cÇu Tæng sè % toµn cÇu APEC 6.248 25,1 1.766 34,1 22,33 14,8 1.955 26,0 366,4 37,0 NAFTA 7.257 29,2 378 7,3 20,49 13,5 1.432 19,1 76,9 7,8 EU 6.697 26,9 370 7,1 3,15 2,1 2.892 38,5 308,2 31,1 Chó thÝch: APEC: Héi nghÞ Hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - TBD NAFTA: Khu mËu dÞch tù do B¾c Mü EU: Liªn minh ch©u ¢u Nguån: Ch­¬ng S¶nh B×nh, “Së tr­êng cña ba thùc thÓ kinh tÕ lín trªn thÕ giíi”, Kinh tÕ nhËt b¸o, ngµy 5/7/1995. DÉn tõ: Chu Hóc, “T×nh h×nh toµn cÇu vµ ¶nh h­ëng cña nã tíi quan hÖ hai bê”, T¹p chÝ VÊn ®Ò vµ nghiªn cøu, sè 35, kú 10, 10/1996, tr.12. §»ng sau sù phån vinh vµ ph¸t triÓn ë khu vùc Ch©u ¸-TBD sau chiÕn tranh l¹nh, vÉn cßn tån t¹i rÊt nhiÒu nh÷ng biÕn sè ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn an ninh cña khu vùc. Ngoµi nh÷ng tranh c·i vÒ chñ quyÒn l·nh thæ ra, th× theo häc gi¶ Kent E. Calder cho r»ng, ch¹y ®ua vò trang, tranh giµnh n¨ng l­îng vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ sÏ lµ nh÷ng “nguy c¬ tö vong” bïng ph¸t ë khu vùc ch©u ¸. NhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ Trung Quèc hiÖn ®¹i hãa qu©n sù, NhËt B¶n th«ng qua “§¹o luËt hiÖp lùc hßa b×nh Liªn hiÖp quèc” (§¹o luËt PKO), b¸n ®¶o TriÒu Tiªn víi vÊn ®Ò h¹t nh©n, tranh chÊp chñ quyÒn trªn c¸c quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr­êng Sa trong biÓn §«ng (Nam h¶i), vµ vÊn ®Ò tranh c·i chñ quyÒn gi÷a hai bê eo biÓn §µi Loan .v.v… Do vËy, khu vùc nµy ®· trë thµnh khu vùc më réng trang bÞ cho qu©n sù tÝch cùc nhÊt trªn toµn cÇu, trong ®ã, næi bËt nhÊt lµ c¸c n­íc thuéc vµnh ®ai biÓn Nam Trung Hoa (Xem b¶ng 2) B¶ng 2: M­êi quèc gia vµ khu vùc nhËp khÈu vò khÝ truyÒn thèng lín nhÊt toµn cÇu §¬n vÞ: triÖu USD (LÊy gi¸ trÞ tiÒn tÖ n¨m 1990) Danh s¸ch c¸c n­íc vµ khu vùc 1997 1996 1993 - 97 1.Taiwan 4.049 1.530 8.238 2.Saudi Arabia 2.370 1.946 9.834 3.China 1.816 1.102 5.053 4.Malaysia 1.346 199 3.153 5.Turkey 1.276 1.127 7.012 6.India 1.085 1.231 4.428 7.South Korea 1.077 1.591 5.345 8.Thailand 1.031 522 3.211 9.Egypt (Ai cËp) 867 937 6.692 10.United Arab Emirates (Céng ®ång c¸c quèc gia ¶-rËp) 808 684 3.354 Nguån: DÉn tõ Niªn gi¸m thèng kª thÕ giíi n¨m 1999, §µi B¾c, Th«ng tÊn x· Trung ­¬ng, 1999, tr. 655. VËy, nguyªn nh©n g× dÉn ®Õn c¸c quèc gia vµ khu vùc trªn chi tiÒn cho quèc phßng nhiÒu nh­ vËy? Theo c¸c häc gi¶ th× chñ yÕu cã c¸c nguyªn nh©n sau: (1) Do t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®· ®em l¹i tiÒn b¹c ®Ó t¨ng c­êng n©ng cao lùc l­îng quèc phßng; (2) Sau khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, c¸c n­íc muèn t¨ng c­êng cho phßng vÖ trªn biÓn; (3) Uy hiÕp c­êng quyÒn khu vùc næi dËy; (4) Mü c¾t gi¶m qu©n sè ë khu vùc Ch©u ¸-TBD ®· t¹o ra c¶m gi¸c mÊt an toµn; (5) Xung ®ét khu vùc ngµy cµng lé râ; (6) Nhu cÇu b¶o vÖ 200 h¶i lý vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ; (7) C¸c vÊn ®Ò phi qu©n sù nh­ phßng chèng c­íp biÓn, bu«n lËu, ®¸nh b¾t c¸ phi ph¸p, b¶o vÖ m«i tr­êng…; (8) Nh»m n©ng cao tiÕng nãi cña quèc gia; (9) Khoa häc tiÕn bé muèn thay ®æi vò khÝ cò; (10) Mua vò khÝ víi ®éng c¬ tham «; (11) ¸p lùc tõ phÝa b¸n vò khÝ, n­íc b¸n vò khÝ ¸p dông mét sè biÖn ph¸p gi¶m gi¸ ®Èy m¹nh viÖc b¸n vò khÝ khi thÞ tr­êng bÞ thu nhá… Tãm l¹i, khu vùc Ch©u ¸-TBD trong thËp kû qua ®· ®­îc ®¸nh gi¸ lµ khu vùc cã nÒn kinh tÕ s«i ®éng nhÊt, tuy nhiªn kh«ng ph¶i v× thÕ mµ kh«ng cã nh÷ng bÊt æn tiÒm tµng. Khu vùc Ch©u ¸-TBD vÉn cßn ®ang tån t¹i nh÷ng vÕt tÝch tõ thêi chiÕn tranh l¹nh ®Ó l¹i. Do ®ã, cã ng­êi nãi “ChiÕn tranh l¹nh chØ kÕt thóc ë Ch©u ¢u, cßn Ch©u ¸ th× kh«ng” ®Ó cã thÓ h×nh dung ra khu vùc Ch©u ¸-TBD ngµy nay. Mü – Trung – NhËt lµ ba n­íc lín cã vai trß quan träng ®èi víi m«i tr­êng an ninh cña khu vùc Ch©u ¸-TBD, tuy nhiªn ®Ó dµn xÕp ®­îc nh÷ng bÊt ®ång do lÞch sö ®Ó l¹i th× kh«ng chØ cã nh÷ng n­íc nµy míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc mµ cÇn sù hîp t¸c chÆt chÏ vµ tÝnh nh©n nh­îng cña c¸c bªn. Mü víi vai trß mét siªu c­êng vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù trªn thÕ giíi th× liÖu Mü sÏ ®­îc g× khi khu vùc nµy ®i vµo æn ®Þnh kh«ng cßn tranh chÊp ? Do vËy, mong muèn mét khu vùc hßa b×nh æn ®Þnh ®Ých thùc trong t­¬ng lai gÇn lµ kh«ng hiÖn thùc. Nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ trong khu vùc s¾p x¶y ra chiÕn tranh hoÆc xung ®ét vò trang. Víi trµo l­u quèc tÕ hiÖn nay lµ hßa b×nh hîp t¸c cïng ph¸t triÓn th× nh÷ng vÊn ®Ò trªn sÏ trë nªn mê nh¹t trong xu thÕ ®ã. Quan hÖ hai bê eo biÓn trong bèi c¶nh an ninh truyÒn thèng Quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a hai bê. Sau khi Quèc d©n ®¶ng tõ ®¹i lôc di rêi ra ®¶o §µi Loan n¨m 1949, do nh÷ng nh©n tè ®èi lËp vÒ chÝnh trÞ vµ qu©n sù, ®èi kh¸ng vÒ hÖ t­ t­ëng, vµ bèi c¶nh phøc t¹p cña chiÕn tranh l¹nh quèc tÕ, mµ hai bê lóc ®ã ®· r¬i vµo côc diÖn chÝnh trÞ “chia c¾t Trung Quèc, hai bê tù trÞ”. Nh÷ng giao l­u vÒ c¸c ph­¬ng diÖn v¨n hãa, kinh tÕ, x· héi vµ con ng­êi gi÷a hai bê ®· ë trong tr¹ng th¸i “®ãng b¨ng” trong gÇn 40 n¨m. Sù ph¸t triÓn cña quan hÖ hai bê chØ ®­îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1987, khi chÝnh quyÒn §µi Loan dì bá h¹n chÕ vµ më cöa cho d©n chóng sang Trung Quèc ®¹i lôc th¨m th©n, lÇn ®Çu tiªn ®· më c¸nh cöa giao l­u gi÷a hai bê. Thêi kú chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc ®· cµng lµm Êm lªn trong sù trao ®æi qua l¹i gi÷a hai bê. §Ó ®¸p øng víi côc diÖn ph¸t triÓn cña quèc tÕ vµ sù trao ®æi s«i ®éng gi÷a hai bê, th¸ng 9 n¨m 1990, §µi Loan ®· thµnh lËp Uû ban thèng nhÊt quèc gia, th¸ng 1 n¨m 1991 Uû ban §¹i lôc ®­îc thµnh lËp, vµ th«ng qua “C­¬ng lÜnh thèng nhÊt ®Êt n­íc” (国统纲领). Trong trao ®æi gi÷a hai bê, nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh sù vô ®· n¶y sinh vµ hai bªn ®· b¾t ®Çu th«ng qua 2 ®oµn thÓ d©n gian lµ HiÖp héi hai bê (海协会) vµ Quü hai bê (海基会) lµm trung gian tiÕn hµnh tiÕp xóc vµ tháa hiÖp. Khi ®ã Trung Quèc lËp tøc ®­a ra nguyªn t¾c “Mét Trung Quèc” cÇn phÝa §µi Loan x¸c ®Þnh râ tr­íc. Sau nhiÒu lÇn c¸c ®oµn ®¹i biÓu hai bªn tiÕp xóc tranh luËn, cuèi cïng ®Õn th¸ng 11 n¨m 1992 hai bªn ®· ®¹t ®­îc nhËn thøc chung “hai bªn kiªn tr× nguyªn t¾c mét Trung Quèc”, tuy nhiªn néi dung cña nã th× mçi bªn l¹i cã c¸ch biÓu ®¹t riªng. ChÝnh nhËn thøc chung nµy ®· b¾t ®Çu më mµn cho sù giao th­¬ng gi÷a hai bê. Th¸ng 4 n¨m 1993 cuéc Héi ®µm GuWang (辜汪会谈) tæ chøc t¹i Singapore, hai bªn ®· ký 4 HiÖp ®Þnh chung, cã thÓ nãi ®©y lµ b­íc ®ét ph¸ vµ cã tÝnh ph¸t triÓn tÝch cùc trong quan hÖ hai bê. Sau cuéc héi ®µm nµy kh«ng l©u, ®Õn ngµy 31 th¸ng 8 cïng n¨m, Trung Quèc ®· cho ra m¾t cuèn s¸ch tr¾ng “VÊn ®Ò §µi Loan vµ sù thèng nhÊt cña Trung Quèc”. Trong s¸ch ®Æc biÖt nhÊn m¹nh §µi Loan lµ mét bé phËn kh«ng thÓ chia c¾t cña Trung Quèc, vµ cho r»ng Trung Quèc ch­a thèng nhÊt chÝnh v× cßn tån t¹i vÊn ®Ò §µi Loan, h¬n n÷a cßn cho r»ng “trong thêi gian dµi, vÊn ®Ò §µi Loan lu«n lµ mét nh©n tè bÊt æn trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng”. Trong s¸ch tr¾ng nµy, Trung Quèc ®· c«ng khai yªu cÇu c¸c n­íc ®· cã quan hÖ ngo¹i giao víi m×nh kh«ng ®­îc thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn quan hÖ ngo¹i giao víi §µi Loan, ®ång thêi ph¶n ®èi bÊt kÓ quèc gia nµo b¸n vò khÝ cho §µi Loan. Giíi l·nh ®¹o thø ba cña Trung Quèc víi ®ång chÝ Giang Tr¹ch D©n lµm h¹t nh©n vµo th¸ng 1 n¨m 1995 ®· ph¸t biÓu “Giang 8 ®iÓm”, nªu ra d­íi nguyªn t¾c “Mét Trung Quèc” hai bªn tiÕn hµnh ®µm ph¸n hßa b×nh, ®ång thêi ®­a ra c¸ch nãi “Ng­êi Trung Quèc kh«ng ®¸nh ng­êi Trung Quèc”. Tuy nhiªn, vµo th¸ng 4 cïng n¨m Lý §¨ng Huy (tæng thèng) còng ph¸t biÓu “Lý 6 ®iÒu”, nªu ra nh÷ng chÝnh s¸ch kiÕn nghÞ cho quan hÖ hai bê, vµ quan hÖ hai bê nh×n chung lµ ph¸t triÓn trong kh«ng khÝ hµi hßa. Vµo th¸ng 6 n¨m 1995, sau khi Mü ®ång ý cho Lý §¨ng Huy sang th¨m tr­êng Cornell University t¹i n­íc nµy th× Trung Quèc ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi vµ liªn tôc “v¨n c«ng vâ kÝch” ®èi víi §µi Loan. Tõ th¸ng 7 n¨m ®ã b¾t ®Çu tiÕn hµnh hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng diÔn tËp qu©n sù. §Õn th¸ng 3 n¨m 1996, khi §µi Loan tiÕn hµnh cuéc bÇu cö tæng thèng trùc tiÕp th× Trung Quèc l¹i liªn tiÕp ph¸t ®éng ba cuéc diÔn tËp qu©n sù, tiÕn hµnh b¾n thö tªn löa vµo gÇn hai h¶i c¶ng quèc tÕ lín cña §µi Loan lµ C¬ Long vµ Cao Hïng, ®ång thêi tiÕn hµnh diÔn tËp qu©n sù vÒ kh«ng qu©n gÇn nh÷ng hßn ®¶o ngoµi biÓn cña §µi Loan víi môc ®Ých lµm ¶nh h­ëng ®Õn t×nh h×nh bÇu cö. Tuy hai bê eo biÓn §µi Loan ch­a s¶y ra nh÷ng sung ®ét qu©n sù, nh­ng sù kiÖn nµy l¹i thÓ hiÖn râ tÝnh bÊt æn ®Þnh vµ nguy c¬ ®èi kh¸ng qu©n sù tiÒm tµng trong quan hÖ hai bê. Th¸ng 10 n¨m 1998, chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ Quü Hai bê C« ChÊn Phñ dÉn ®oµn sang th¨m Trung Quèc, quan hÖ hai bê sau khi tr¶i qua 3 n¨m gi»ng co cuèi cïng còng ®i ®Õn hßa ho·n. Tuy cã nhiÒu cuéc gÆp gì tiÕp xóc, ®èi tho¹i nh»m t¨ng c­êng giao l­u vµ t×m kiÕm nh÷ng nhËn thøc chung gi÷a hai bªn, nh­ng vÉn cßn nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh kÕt cÊu gi÷a hai bê vÉn ch­a ®­îc hßa gi¶i, nhiÒu ý kiÕn bÊt ®ång vµ nhiÒu ph­¬ng diÖn kh¸c biÖt c¬ b¶n vÉn tån t¹i. (Xem b¶ng 3) B¶ng 3. Nh÷ng chñ tr­¬ng kh¸c nhau trong chÝnh s¸ch hai bê ChÝnh s¸ch Chñ tr­¬ng cña Trung Quèc Chñ tr­¬ng cña §µi Loan Hµm ý “Mét Trung Quèc” N­íc Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa Trung Hoa D©n Quèc (thµnh lËp tõ 1912 ®Õn nay) §Þnh vÞ hai bê Mét n­íc hai chÕ ®é (§µi Loan lµ khu hµnh chÝnh ®Æc biÖt) Mét n­íc l­ìng thÓ (Hai bê lµ hai thùc thÓ chÝnh trÞ ®èi ®¼ng) Ph­¬ng diÖn quan hÖ quèc tÕ ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong thÓ chÕ mét n­íc hai chÕ ®é kh«ng cã quyÒn ngo¹i giao, chØ cã thÓ gi÷ quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi Hai bê víi lËp tr­êng ®èi ®¼ng, cïng ngang hµng trong x· héi quèc tÕ, kh«ng tranh giµnh quyÒn ®¹i diÖn víi Trung Quèc Ph­¬ng diÖn giao l­u kinh tÕ mËu dÞch hai bê T¨ng c­êng tam th«ng K×m nÐn nhÉn n¹i HiÖp th­¬ng hai bê T¨ng nhanh tèc ®é hiÖp th­¬ng chÝnh trÞ Kh«ng dù ®Þnh thiÕt lËp lËp tr­êng, chØ cÇn cã lîi cho c¶i thiÖn quan hÖ hai bê. Nguån: T¸c gi¶ tù quy n¹p chØnh lý. Trong ph­¬ng diÖn ngo¹i giao, Trung Quèc vµ §µi Loan kh«ng ngõng c¹nh tranh nhau ®Ó l«i kÐo vµ thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Trung Quèc tr­íc sau coi §µi Loan lµ mét chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, do ®ã kh«ng nh÷ng kh«ng ngõng phª ph¸n m·nh liÖt “thùc vô ngo¹i giao” cña §µi Loan, mµ cßn tÝch cùc ph¸ vì c¸c mèi quan hÖ ngo¹i giao cña §µi Loan ®· thiÕt lËp. (Xem b¶ng 4) VÒ ph­¬ng ch©m vµ môc tiªu trong chÝnh s¸ch §µi Loan cña Trung Quèc, th× tõ n¨m 1979 ñy ban th­êng vô §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc (Quèc héi) n­íc Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa ®· c«ng bè “Th­ göi ®ång bµo §µi Loan”, ¸p dông chÝnh s¸ch “hßa b×nh thèng nhÊt” ®èi víi §µi Loan, dõng h¼n c¸c trËn ph¸o kÝch b¾n vµo Kim M«n, kÕt thóc tr¹ng th¸i ®èi ®Çu qu©n sù gi÷a hai bê. N¨m 1981, ñy viªn tr­ëng §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc DiÖp KiÕm Anh (Chñ tÞch Quèc héi?) ®· ®Ò ra “Ph­¬ng ch©m chÝnh s¸ch thùc hiÖn hßa b×nh thèng nhÊt §µi Loan trë vÒ Trung Quèc”, B¶ng 4. T×nh h×nh c¹nh tranh ngo¹i giao gi÷a hai bê trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1989-1999) N¨m Trung Quèc §µi Loan T¨ng thªm Gi¶m ®i T¨ng thªm Gi¶m ®i 1989 Bahamas, Grenada, Berisso, Liberia Bahamas, Grenada, Berisso, Liberia 1990 Saudi Arabia Lesotho, Nicaragua、Guinea Bissau Lesotho、Nicaragua、Guinea Bissau Saudi Arabia 1991 C.H Trung Phi C.H Trung Phi 1992 Hµn Quèc Niger Niger Hµn Quèc 1994 Lesotho Burkina Faso Lesotho 1995 Gambia 1996 Niger Senegal Niger 1997 Bahamas, Saint Lucia CH. Chad Sao Tome, CH. Chad Bahamas, Saint Lucia 1998 Nam Phi, Trung Phi, Guinea-Bissau,Tonga Nam Phi, Trung Phi, Guinea-Bissau,Tonga 1999 Macedonian Macedonian Nguån: V­¬ng Cao Thµnh, “C¹nh tranh ngo¹i giao hai bê trong ‘an ninh l­ìng nan’”, T¹p chÝ VÊn ®Ò vµ Nghiªn cøu, sè 36 kú 12, 12/1997, tr 27. (hay cßn gäi lµ “DiÖp 9 ®iÒu”), coi §µi Loan lµ mét “Khu hµnh chÝnh ®Æc biÖt” cña Trung Quèc. N¨m 1983, khi bµn vÒ hiÖp nghÞ Trung-Anh thùc hiÖn chuyÓn giao quyÒn lùc cña Hång K«ng cho Trung Quèc, th× B¾c Kinh ®· ®Ò ra c­¬ng lÜnh chÝnh s¸ch “hßa b×nh thèng nhÊt, mét n­íc hai chÕ ®é” ®èi víi §µi Loan. Th¸ng 5 n¨m 1984, trong b¸o c¸o c«ng t¸c chÝnh phñ t¹i Héi nghÞ lÇn thø hai khãa VI cña §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc TriÖu Tö D­¬ng lÇn ®Çu tiªn trong v¨n kiÖn chÝnh phñ ®Ò cËp tíi ý t­ëng “mét n­íc hai chÕ ®é”. Tõ ®ã, trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh, Trung Quèc tiÕp tôc lÊy “hßa b×nh thèng nhÊt, mét n­íc hai chÕ ®é” lµm ph­¬ng ch©m c¬ b¶n vµ lµ môc tiªu cao nhÊt trong chÝnh s¸ch cña m×nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §µi Loan. B¶ng 5. DiÔn biÕn trong chÝnh s¸ch cña Trung Quèc ®èi víi §µi Loan. Giai ®o¹n C«ng t¸c tæ chøc chñ yÕu ®èi víi §µi Loan 1949-1978 Giai ®o¹n xung ®ét qu©n sù Dïng vò lùc ®Ó gi¶i phãng §µi Loan LÊy Qu©n ñy trung ­¬ng, Bé §iÒu tra trung ­¬ng, Bé Thèng chiÕn trung ­¬ng (中央统战部) vµ C¬ quan KiÒu vô lµm chñ, n¨m 1972 thµnh lËp V¨n phßng c«ng t¸c §µi Loan. 1979-1987 Giai ®o¹n hßa b×nh thèng nhÊt Hßa b×nh thèng nhÊt, mét n­íc hai chÕ ®é Tæ c«ng t¸c l·nh ®¹o trung ­¬ng ®èi víi §µi Loan (c¬ quan quyÕt s¸ch), V¨n phßng c«ng t¸c trung ­¬ng vÒ §µi Loan (c¬ quan chÊp hµnh) 1988-1995 Giai ®o¹n giao l­u d©n gian LÊy hßa b×nh thèng nhÊt, mét n­íc hai chÕ ®é lµm quan ®iÓm chñ yÕu, t¨ng c­êng tam th«ng tø l­u (*) Thµnh lËp “Phßng sù vô §µi Loan Quèc vô viÖn” vµ “HiÖp héi quan hÖ hai bê eo biÓn”, ®ång thêi trong c¸c bé ngµnh cña Quèc vô viÖn vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn thµnh lËp Phßng sù vô §µi Loan. 1996 ®Õn nay Giai ®o¹n chèng §µi Loan ®éc lËp thóc ®Èy ®µm ph¸n Chó thÝch: (*) Tam th«ng: Th«ng th­¬ng, th«ng b­u diÖn, th«ng hµng kh«n- hµng h¶i; Tø l­u: giao l­u kinh tÕ, giao l­u khoa häc kü thuËt, giao l­u v¨n hãa, giao l­u thÓ dôc thÓ thao. Nguån: tham kh¶o tõ “Kh¸i luËn hÖ thèng c«ng t¸c tæ chøc cña Trung Quèc ®èi víi §µi Loan, §µi B¾c, Côc ®iÒu tra Bé t­ ph¸p, 12/1996, tr 5-9. N¨m 2003, Trung Quèc ®· c¶i tæ thµnh viªn trong Tæ l·nh ®¹o c«ng t¸c §µi Loan tõ 8 ng­êi t¨ng lªn 9 ng­êi. Trong ®ã, 4 ®ång chÝ Giang Tr¹ch D©n, TiÒn Kú Tham, T¨ng Kh¸nh Hång, V­¬ng TriÖu Quèc ®· rót khái Tæ, vµ bæ sung 5 ®ång chÝ míi bao gåm, tæ tr­ëng Hå CÈm §µo Chñ tÞch n­íc, tæ phã Gi¶ Kh¸nh L©m Chñ tÞch ChÝnh hiÖp toµn quèc, th­ ký §­êng Gia TriÒn ñy viªn Quèc vô viÖn, V­¬ng C­¬ng Phã chñ tÞch Qu©n ñy trung ­¬ng vµ ®ång chÝ L­u §×nh §«ng. Ngoµi ra, 4 ng­êi cò vÉn lµ Høa VÜnh DiÖu Bé tr­ëng Bé An ninh quèc gia, TrÇn V©n L©m, U«ng §¹o Hµm vµ Hïng Quang Kh¶i. Sau khi c¶i tæ Hå CÈm §µo ®· chÝnh thøc ®­a ra “ý kiÕn 4 ®iÓm” vÒ c«ng t¸c §µi Loan ®ã lµ: tr­íc sau kiªn tr× nguyªn t¾c mét Trung Quèc; dèc søc thóc ®Èy giao l­u kinh tÕ vµ v¨n hãa gi÷a hai bê; qu¸n triÖt s©u s¾c ph­¬ng ch©m hy väng vµo nh©n d©n §µi Loan; ®oµn kÕt ®ång bµo gi÷a hai bê cïng thóc ®Èy sù phôc h­ng d©n téc Trung Hoa. §ång thêi trong ý kiÕn vÒ qu¸n triÖt s©u s¾c ph­¬ng ch©m hy väng vµo nh©n d©n §µi Loan ®· tiÕn thªm mét b­íc ®Ò ra “ba c¸i cã lîi cho”: nh÷ng viÖc chØ cÇn cã lîi cho nh©n d©n §µi Loan, cã lîi cho sù æn ®Þnh quan hÖ hai bê vµ cã lîi cho chÊn h­ng d©n téc Trung Hoa, Trung Quèc ®Òu nguyÖn tÝch cùc phèi hîp thóc ®Èy. C­¬ng lÜnh c«ng t¸c §µi Loan cña Hå CÈm §µo sau khi nhËm chøc vÉn kh«ng t¸ch rêi ph­¬ng ch©m chÝnh s¸ch “Hßa b×nh thèng nhÊt, mét n­íc hai chÕ ®é” vµ “Giang 8 ®iÓm”. Tuy Trung Quèc lu«n kiªn tr× vÊn ®Ò §µi Loan lµ vÊn ®Ò néi bé Trung Quèc, kh«ng cho phÐp quèc gia nµo kh¸c can dù vµo. Nh­ng kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc r»ng, chÝnh s¸ch cña Trung Quèc ®èi víi §µi Loan lu«n chÞu ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng quèc tÕ tíi nh÷ng tiÕn triÓn trong quan hÖ hai bê, ®Æc biÖt lµ hai nh©n tè Mü vµ NhËt B¶n. Trong quan hÖ Mü - §µi Loan, Trung Quèc cho r»ng quan hÖ Mü - §µi Loan ngµy cµng mËt thiÕt, vµ tá ra rÊt lo l¾ng ®èi víi viÖc Mü b¸n vò khÝ cho §µi Loan vµ gi÷a hai bªn h×nh thµnh “®ång minh qu©n sù”, nhÊt lµ tõ th¸ng 9 n¨m 2003 tíi nay, Mü mét mÆt vÉn ñng hé chÝnh s¸ch “mét Trung Quèc”, nh­ng l¹i cã th¸i ®é thê ¬ ®èi víi viÖc §µi Loan söa ®æi hiÕn ph¸p vµ ch­ng cÇu d©n ý vÒ chñ quyÒn §µi Loan. Liªn quan ®Õn c«ng t¸c §µi Loan, Trung Quèc ®· triÓn khai nhiÒu cuéc gÆp gì ë nhiÒu cÊp ®èi víi Mü, bao gåm hai lÇn héi ngé gi÷a Chñ tÞch Hå CÈm §µo víi Tæng thèng Mü Bust (trong héi nghÞ G8 vµo th¸ng 6 vµ Héi nghÞ th­îng ®Ønh APEC vµo th¸ng 8), Chñ tÞch Hå CÈm §µo nãi “NguyÖn dèc hÕt søc lùc ®Ó lÊy ph­¬ng thøc hßa b×nh thùc hiÖn thèng nhÊt hai bê”, “C¸c thÕ lùc §µi Loan ®éc lËp vÉn ®ang ra søc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng chia rÏ, ®©y lµ nguyªn nh©n c¨n b¶n khiÕn cho côc diÖn trë nªn c¨ng th¼ng vµ kh«ng thÓ c¶i thiÖn ®­îc quan hÖ gi÷a hai bê”. VÒ quan hÖ NhËt B¶n - §µi Loan, sau khi Trung Quèc vµ NhËt B¶n thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao, NhËt B¶n ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nhÊt thêi mang tÝnh h¹n chÕ ®èi víi c¸c quan chøc §µi Loan sang th¨m NhËt B¶n, nh­ng nh÷ng h¹n chÕ nµy sau nµy b¾t ®Çu ®­îc níi láng. Tr­íc søc Ðp cña chÝnh quyÒn §µi Loan vµ sù thóc ®Èy cña c¸nh h÷u NhËt B¶n, th× chÝnh phñ NhËt B¶n kh«ng ngõng cã c¸c hµnh ®éng ngÇm th©n §µi Loan, m­u cÇu ph¸ vì nh÷ng h¹n chÕ trong Tuyªn bè chung Trung – NhËt, më réng “quan hÖ thùc chÊt” NhËt B¶n - §µi Loan. Do ®ã, c¸c quan chøc cÊp cao §µi Loan ®Õn NhËt B¶n ho¹t ®éng ngµy cµng nhiÒu, NhËt B¶n cho phÐp c¸c quan chøc cao cÊp §µi Loan sang th¨m NhËt B¶n, thËm chÝ mêi c¶ tæng thèng §µi Loan Lý §¨ng Huy sang th¨m NhËt. TÊt nhiªn, nh÷ng hµnh ®éng nh­ vËy ®· lµm Trung Quèc rÊt bÊt b×nh. T¹i §¹i héi 16 cña §CS Trung Quèc kh¼ng ®Þnh vÉn kh«ng tõ bá sö dông vò lùc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §µi Loan. §ång chÝ Giang Tr¹ch D©n tõng nãi: “Chóng ta ®Ò ra vµ kiªn tr× ph­¬ng ch©m c¬ b¶n ‘thèng nhÊt hoµ b×nh, mét n­íc hai chÕ ®é’ tøc lµ muèn duy tr× vµ b¶o hé ë møc cao nhÊt lîi Ých cña ®ång bµo §µi Loan. Nh­ng chóng ta kh«ng thÓ tõ bá sö dông vò lùc. NÕu nh­ thõa nhËn tõ bá sö dông vò lùc, sÏ khiÕn cho thèng nhÊt hoµ b×nh kh«ng trë thµnh hiÖn thùc”. “S¸ch phï ®¹o b¸o c¸o §¹i héi 16”, Nxb Nh©n d©n B¾c Kinh, 11/2002, tr 373. , Do vËy, mèi ®e däa vÒ an ninh qu©n sù hay an ninh truyÒn thèng vÉn tån t¹i trong quan hÖ hai bê vµ sù chuÈn bÞ vÒ mÆt quèc phßng cña hai bªn lµ khã tr¸nh khái. VÒ mÆt chuÈn bÞ cho quèc phßng cña Trung Quèc, tuy cã sù c¾t gi¶m qu©n sè nh­ng Trung Quèc ®ang trang bÞ hiÖn ®¹i hãa qu©n ®éi. N¨m 2003, ngoµi viÖc tiÕn hµnh thùc hiÖn chiÕn l­îc míi th× c¾t gi¶m qu©n sè còng lµ mét nhiÖm vô chiÕn l­îc quan träng trong thÕ kû míi. Trong lÔ kû niÖm 50 n¨m §¹i häc Khoa häc kü thuËt Quèc phßng, ®ång chÝ Giang Tr¹ch D©n ®· chÝnh thøc tuyªn bè c¾t gi¶m 200 ngh×n qu©n, vµ ®­îc khëi ®éng vµo ngµy 1 th¸ng 10 cïng n¨m, dù kiÕn sÏ hoµn thµnh vµo n¨m 2005. Trong t­¬ng lai, tæng binh lùc Trung Quèc sÏ duy tr× kho¶ng 2,3 triÖu qu©n. §ît c¾t gi¶m qu©n lÇn nµy kh«ng gièng víi nh÷ng lÇn tr­íc, chñ yÕu ë 8 h¹ng môc lµ: ®iÒu chØnh gi¶m quy m« qu©n ®éi, tèi ­u hãa c¬ cÊu biªn chÕ qu©n ®éi, c¶i c¸ch thÓ chÕ l·nh ®¹o chØ huy, t¨ng c­êng tin häc hãa tËp trung thèng nhÊt l·nh ®¹o qu¶n lý, më réng liªn kÕt hËu cÇn b¶o ®¶m møc ®é c¶i c¸ch, x©y dùng hÖ thèng ViÖn - Tr­êng theo lo¹i h×nh míi, gi¶m sè l­îng c¸n bé vµ t¨ng c­êng x©y dùng chÕ ®é chÝnh s¸ch ®ång bé. C¬ chÕ cña nã lµ lÊy “ba gi¶m” (gi¶m ®¬n vÞ, gi¶m ViÖn - Tr­êng vµ gi¶m Lôc qu©n) lµm nguyªn t¾c, vµ lÊy h×nh th¸i ph¸t triÓn bé ®éi t¸c chiÕn chuyªn nghiÖp tin häc hãa lµm chñ ®¹o; lÊy “thu hÑp c¬ cÊu chØ huy”, “chuyªn nghiÖp hãa bé ®éi t¸c chiÕn ®èi víi §µi Loan” vµ “bé ®éi chuyªn nghiÖp tin häc hãa, c¬ giíi hãa” lµm träng ®iÓm c¶i c¸ch. T¨ng c­êng trang bÞ cho h¶i - kh«ng qu©n vµ më réng bé ®éi tªn löa. Thùc hiÖn “qu©n ®éi quy m« thu nhá, hîp lý hãa c¬ cÊu, bé ®éi trë thµnh nhÊt thÓ hãa, thÓ chÕ chØ huy m¹ng l­íi hãa, th«ng tin kÞp thêi, b¶o ®¶m thÓ chÕ tæng hîp hãa, tin häc hãa” lµm môc tiªu cuèi cïng. Trung Quèc hy väng cã thÓ x©y dùng ®­îc mét lùc l­îng qu©n sù vò trang phï hîp víi c¶i c¸ch qu©n sù míi, cã thÓ “®¸nh th¾ng chiÕn tranh côc bé trong ®iÒu kiÖn kü thuËt cao”, tõ ®ã thÓ hiÖn sù chuÈn bÞ t¸c chiÕn nh»m vµo §µi Loan vµ t¹o sù uy hiÕp lín ®èi víi §µi Loan. VÒ mÆt chuÈn bÞ qu©n sù ®èi víi §µi Loan, Trung Quèc chó träng nghiªng vÒ x©y dùng tiÒm lùc ®éng viªn (nh©n tµi, vËt lùc phôc vô chiÕn tranh) ë vïng §«ng nam duyªn h¶i. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn cao ®é cña vïng nµy mµ c¸c c«ng t¸c ®éng viªn quèc phßng ®­îc quy ho¹ch chung vµo tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña vïng nh»m tÝch tr÷ chuÈn bÞ nguån lùc qu©n sù cho viÖc thèng nhÊt §µi Loan b»ng vò lùc. Ngoµi viÖc tÝch cùc thóc ®Èy ®iÒu chØnh ph¸t triÓn 4 hÖ thèng ®éng viªn lín bao gåm kinh tÕ, nh©n d©n phßng kh«ng, thiÕt bÞ giao th«ng chiÕn tranh vµ d©n binh dù bÞ chiÕn dÞch, Trung Quèc cßn dùa vµo yªu cÇu cña nhiÖm vô t¸c chiÕn ®èi víi §µi Loan trong t­¬ng lai ®Ó t¨ng c­êng x©y dùng 3 ph­¬ng diÖn lín kh¸c: Mét lµ, t¨ng c­êng x©y dùng h¶i qu©n, kh«ng qu©n, bé ®éi dù bÞ ph¸o binh vµ t¨ng c­êng c¸c lùc l­îng tham chiÕn chi viÖn vÒ khoa häc kü thuËt trong nh©n d©n; Hai lµ, t¨ng c­êng th«ng ®­êng chiÕn l­îc vïng §«ng nam duyªn h¶i vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng chiÕn tr­êng, bao gåm chó träng tÝch tr÷ vËt t­ chiÕn l­îc vµ x©y dùng kÕ ho¹ch bé ®éi v­ît biÓn víi quy m« lín lªn ®¶o t¸c chiÕn, ®ång thêi n©ng cao n¨ng lùc phôc vô nhanh cña c¸c lùc l­îng hËu cÇn cho chiÕn tranh, nh»m x©y dùng ®­îc môc tiªu cung cÊp vµ bæ xung liªn tôc vËt t­ thiÕt bÞ cho chiÕn tranh trong thêi chiÕn; Ba lµ, víi kh¶ n¨ng qu©n ®éi Mü sÏ vµo cuéc trong cuéc chiÕn tranh gi÷a hai bê eo biÓn nÕu x¶y ra, th× cÇn t¨ng c­êng x©y dùng phßng kh«ng nh©n d©n, n©ng cao c¸c biÖn ph¸p chuÈn bÞ chèng tËp kÝch b»ng ®­êng hµng kh«ng nh­ n¨ng lùc phßng hé tæng hîp gi÷a c¸c thµnh phè, chèng hñy diÖt toµn diÖn vµ øng cøu viÖn trî khÈn cÊp…. Ngoµi ra, nh»m thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c«ng t¸c chuÈn bÞ ®éng viªn hËu cÇn quèc phßng, s¾p tíi Trung Quèc sÏ tiÕn thªm mét b­íc chÕ ®Þnh vµ hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c ®éng viªn quèc phßng nµy. VÒ phÝa §µi Loan, sau sù kiÖn Trung Quèc b¾n tªn löa uy hiÕp §µi Loan n¨m 1996, vµ tr­íc søc Ðp thèng nhÊt b»ng vò lùc, §µi Loan còng r¸o riÕt chuÈn bÞ chu ®¸o vÒ mÆt an ninh quèc phßng cho hßn ®¶o nµy. N¨m 2001, chiÕn l­îc cña qu©n sù §µi Loan lµ “däa n¹t ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ vµ phßng vÖ cè thñ”, lÊy binh lùc cÊp 2 x©y dùng søc chiÕn ®Êu lµm môc tiªu, lÊy “chÕ kh«ng, chÕ h¶i, chèng chiÕm ®¶o” vµ “chiÕn tranh ®iÖn tö th«ng tin” lµm träng ®iÓm, nh»m t¨ng c­êng nguån n¨ng lùc chiÕn ®Êu, thùc hiÖn toµn diÖn t­ t­ëng “quyÕt chiÕn bªn ngoµi” cña Tæng thèng TrÇn Thñy BiÓn. Trong c¸c ph­¬ng diÖn nh­ c¶i c¸ch thÓ chÕ, x©y dùng qu©n sù kü thuËt hãa cao, chØnh ®èn søc chiÕn ®Êu cña c¸c binh chñng vµ mua vò khÝ bªn ngoµi… ®Òu rÊt s«i ®éng. Sau khi TrÇn Thñy BiÓn tróng cö tæng thèng ®· t¨ng c­êng gi¸o dôc qu©n ®éi theo h­íng “chÝnh quyÒn §µi Loan ®éc lËp”; lµm nh¹t hãa chiÕn l­îc “quyÕt chiÕn bªn ngoµi” ®Ó yÓm trî cho “däa n¹t ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶”; t¨ng c­êng x©y dùng n¨ng lùc lµm “tª liÖt chiÕn l­îc” ®ßn ®¸nh phñ ®Çu qu©n ®éi §µi Loan; ph¸t triÓn hÖ thèng phßng ngù tªn löa ®a nguyªn hãa, n©ng cao “søc cÇm cù” trong chiÕn tranh; t¨ng c­êng dïng ph­¬ng thøc “mua vò khÝ lÊy ngo¹i giao” quan hÖ qu©n sù cña §µi Loan víi Mü v« cïng mËt thiÕt… VÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ hÖ thèng qu¶n lý qu©n sù hiÖn nay cña §µi Loan th× Tæng thèng lµ thèng so¸i cao nhÊt. D­íi Tæng thèng lµ Bé Quèc phßng, Bé Tæng tham m­u vµ Bé Tæng chÝnh trÞ t¸c chiÕn ph©n cÊp n¾m c¸c quyÒn vÒ qu©n ®éi, qu©n lÖnh…. Tæng thèng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua ViÖn tr­ëng ViÖn Hµnh chÝnh l·nh ®¹o Bé Quèc phßng, trùc tiÕp chØ ®¹o Tæng tham m­u tr­ëng. (Xem biÓu ®å 1) BiÓu ®å 1: ThÓ chÕ qu©n sù §µi Loan Tæng thèng ViÖn Hµnh chÝnh Héi ®ång an ninh quèc gia Bé Quèc phßng HÖ thèng qu©n chÝnh HÖ thèng qu©n lÖnh Côc an ninh quèc gia Bé Tæng chÝnh trÞ t¸c chiÕn Bé Tinh luyÖn liªn hîp t¸c chiÕn Bé Tæng tham m­u Bé T­ lÖnh hiÕn binh Bé T­ lÖnh tuÇn tra biÓn Bé Tæng t­ lÖnh hËu cÇn Bé Tæng t­ lÖnh kh«ng qu©n Bé Tæng t­ lÖnh h¶i qu©n Bé Tæng t­ lÖnh lôc qu©n Nguån: Ch©u HiÓn Long, Quan s¸t qu©n sù §µi Loan, Phóc Ch©u, Nxb Nh©n d©n Phóc KiÕn, 9-1999, tr. 3. Quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai bê. Héi nghÞ Trung ­¬ng 3 khãa 11 cña §CS Trung Quèc diÔn ra vµo th¸ng 12 n¨m 1978, sau khi ®· quyÕt ®Þnh thùc thi chÝnh s¸ch “më cöa ®èi ngo¹i, chØnh ®èn ®èi néi” th× v« h×nh chung ®· thu hót th­¬ng nh©n §µi Loan ®Õn §¹i lôc ®Çu t­. Th¸ng 1 n¨m 1979, Trung Quèc c«ng bè “Th­ göi ®ång bµo §µi Loan” ®Ò ra hai bê nªn lËp tøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tam th«ng “Th«ng th­¬ng, th«ng b­u diÖn vµ th«ng hµng kh«ng-hµng h¶i”, vµ ®Õn th¸ng 5 cïng n¨m ®· ban bè “Quy ®Þnh t¹m thêi vÒ triÓn khai mËu dÞch ®èi víi §µi Loan”, tõ ®ã quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch gi÷a hai bê ®­îc b¾t ®Çu. Nh­ng do lóc ®ã ph¶n øng cña phÝa §µi Loan lµ ¸p dông chÝnh s¸ch Ba kh«ng lµ “Kh«ng tiÕp xóc, kh«ng ®µm ph¸n vµ kh«ng tháa hiÖp”, h¬n n÷a quy ®Þnh th­¬ng nh©n §µi Loan kh«ng ®­îc tiÕn hµnh mËu dÞch víi Trung Quèc nªn quan hÖ kinh tÕ qua l¹i lóc nµy chØ ®­îc tiÕn hµnh theo ph­¬ng thøc gi¸n tiÕp. Tr­íc nh÷ng n¨m 1970, quan hÖ hai bê r¬i vµo tr¹ng th¸i ®èi lËp vÒ chÝnh trÞ, qu©n sù vµ kinh tÕ, tr¹ng th¸i nµy ®· ®em l¹i nh÷ng thiÖt h¹i lín kh«ng thÓ tÝnh hÕt cho c¶ hai bªn. N¨m 1979, Trung Quèc ®¹i lôc tuyªn bè më cöa quan hÖ kinh tÕ víi §µi Loan. Lóc ®ã, Trung Quèc ®ang ë vµo thêi kú ®Çu cña c«ng cuéc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ vµ më cöa ®èi ngo¹i. §ång thêi, còng lµ ®iÓm ngoÆt lÞch sö cã ý nghÜa to lín trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa cña Trung Quèc. Më cöa quan hÖ kinh tÕ víi §µi Loan kh«ng chØ lµ sù thay ®æi quan träng chÝnh s¸ch §µi Loan cña Trung Quèc ®¹i lôc, mµ cßn lµ biÖn ph¸p träng ®¹i trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp hãa. Sau khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, nhu cÇu vÒ quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch ngµy cµng trë nªn quan träng, Trung Quèc ®· dèc søc thóc ®Èy giao l­u kinh tÕ mËu dÞch víi §µi Loan, nh»m môc ®Ých hy väng cã thÓ thu hót ®­îc c¸c doanh nghiÖp lín vµ c¸c ngµnh s¶n nghiÖp kü thuËt cao ®Õn Trung Quèc ®Çu t­, v× khi th­¬ng nh©n §µi Loan vµo sÏ ®em ®Õn tiÒn vèn vµ kü thuËt, c¸i mµ Trung Quèc ®ang rÊt cÇn. Ngoµi ra, Trung Quèc còng hy väng dïng lîi Ých kinh tÕ ®Ó “dô dç” më réng giao l­u gi÷a hai bê, t¨ng c­êng møc ®é phô thuéc cña §µi Loan vµo kinh tÕ Trung Quèc, cã lîi cho viÖc h¹n chÕ khuynh h­íng ly khai cña §µi Loan, ®ång thêi hãa gi¶i tr¹ng th¸i ®èi lËp chÝnh trÞ, lµm cho Trung Quèc cã ®­îc ­u thÕ æn ®Þnh trong qu¸ tr×nh trao ®æi t­¬ng hç gi÷a hai bê, h¬n n÷a Trung Quèc cã thÓ thùc hiÖn ®­îc “tam th«ng” nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cã lîi cho thóc ®Èy thèng nhÊt ®Êt n­íc. Tõ ®ã cã thÓ thÊy, viÖc thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch cña Trung Quèc víi §µi Loan cïng lóc cã hai môc ®Ých vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Vµo nh÷ng n¨m 1970, §µi Loan do n¾m b¾t ®­îc thêi c¬ cã lîi trong hoµn c¶nh quèc tÕ, nªn ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu lín trong ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ c¬ b¶n thùc hiÖn ®­îc qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, trë thµnh khu vùc cã nÒn c«ng nghiÖp hãa míi vµ nÒn kinh tÕ ®Çy søc sèng. §Õn niªn ®¹i 80, kinh tÕ §µi Loan ®· b­íc vµo giai ®o¹n thµnh thôc. Lóc nµy, hoµn c¶nh trªn ®¶o §µi Loan vµ côc diÖn kinh tÕ chÝnh trÞ thÕ giíi ®· cã mét lo¹t nh÷ng thay ®æi. §Ó thùc hiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ trªn ®¶o h¬n n÷a, vÒ kh¸ch quan cÇn ph¶i c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai bê, bï ®¾p cho nh÷ng ®iÒu kiÖn cßn h¹n chÕ trªn ®¶o, më réng kh«ng gian ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy, mÆc dï ®Õn n¨m 1984, chÝnh quyÒn §µi Loan lu«n ¸p dông chÝnh s¸ch cù tuyÖt giao l­u th­¬ng m¹i gi÷a hai bê, nh­ng do lîi Ých trao ®æi th­¬ng m¹i hai bê rÊt lín, c¸c th­¬ng nh©n §µi Loan tuyÖt ®èi kh«ng bá qua c¬ héi cã lîi nµy. Mét khi Trung Quèc ®¹i lôc thùc hiÖn më cöa th× ®· t¹o ra sù th«i thóc rÊt lín ®èi víi c¸c th­¬ng nh©n §µi Loan. Do ®ã, h×nh thµnh nªn sù ®ét ph¸ mang tÝnh lÞch sö trong quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai bê, trao ®æi mËu dÞch gi¸n tiÕp tõ 77 triÖu Nh©n d©n tÖ (NDT) n¨m 1979 ®· t¨ng nhanh lªn 5,52 tû NDT n¨m 1984, t¨ng gÊp h¬n 6 lÇn. Long VÜnh Khu, Quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ hai bê, Nxb Qu¶n lý kinh tÕ, 1998, tr 4. N¨m 1985, chÝnh quyÒn §µi Loan ®· tuyªn bè “ba nguyªn t¾c” ®èi víi quan hÖ kinh tÕ hai bê, trªn thùc tÕ lµ b¾t ®Çu ¸p dông th¸i ®é ngÇm thõa nhËn ®èi víi mèi quan hÖ nµy. Giai ®o¹n tõ n¨m 1985 ®Õn 1987 lµ thêi kú §µi Loan kh«ng cã chÝnh s¸ch râ rµng ®èi víi quan hÖ hai bê, nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ th­¬ng m¹i cña c¸c th­¬ng nh©n §µi Loan ®­îc coi lµ vi ph¹m ph¸p luËt, tuy nhiªn nã kh«ng thÓ ng¨n c¶n ®­îc xu thÕ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai bê, ®Õn n¨m 1987, kim ng¹ch mËu dÞch gi¸n tiÕp gi÷a hai bê ®· t¨ng lªn gÇn gÊp 2 lÇn, ®¹t 1,515 tû USD. Thêi gian 1987-1988, lµ giai ®o¹n tÝnh hîp lý cña kinh tÕ ®· ph¸ vì tÝnh bÊt hîp lý cña giai ®o¹n tr­íc: n¨m 1987, chÝnh quyÒn §µi Loan b¾t ®Çu th¶ láng nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi mËu dÞch gi¸n tiÕp gi÷a hai bê eo biÓn; n¨m 1988, Bé Kinh tÕ §µi Loan ®· c«ng bè chÝnh s¸ch “kh«ng truy cøu” ®èi víi ho¹t ®éng mËu dÞch gi¸n tiÕp gi÷a th­¬ng nh©n §µi Loan víi Trung Quèc ®¹i lôc. Tõ ®ã, quan hÖ kinh tÕ hai bê ®· ph¸t triÓn víi quy m« lín h¬n, mÆc dï trong 10 n¨m tíi sù ph¸t triÓn cña quan hÖ hai bê lu«n thay ®æi khã l­êng lóc dõng lóc tiÕn, nh­ng xu thÕ trao ®æi qua l¹i kinh tÕ gi÷a hai bê th× kh«ng g× ng¨n c¶n næi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, víi nh÷ng lêi kªu gäi, hay ph­¬ng ch©m chØ ®¹o cña c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc vµ §µi Loan th× d­êng nh­ trong t­¬ng lai nh÷ng giao l­u hîp t¸c vÒ kinh tÕ, v¨n hãa vµ khoa häc kü thuËt gi÷a hai bê sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn g¾n bã víi nhau h¬n. Ngµy 24 th¸ng 1 n¨m 2002, t¹i Héi nghÞ kû niÖm 7 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch “Giang 8 ®iÓm”, nguyªn phã thñ t­íng Trung Quèc TiÒn Kú Tham ph¸t biÓu, sau khi hai bê gia nhËp tæ chøc WTO vµo cuèi n¨m 2001, trong xu thÕ toµn cÇu hãa kinh tÕ vµ hîp t¸c kinh tÕ khu vùc, hai bê ®Òu ®øng tr­íc nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn vµ nh÷ng th¸ch thøc lín. Do ®ã, ®Ó thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ hai bê n©ng lªn mét tÇm cao míi, th× cÇn x©y dùng c¬ chÕ hîp t¸c kinh tÕ vµ mèi quan hÖ kinh tÕ mËt thiÕt gi÷a hai bê. §ång thêi, t¹i §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng toµn quèc khãa 16 diÔn ra vµo th¸ng 11 n¨m 2002, chñ ®Ò hîp t¸c kinh tÕ hai bê còng nhËn ®­îc sù ñng hé vµ cæ vò cña thÕ hÖ l·nh ®¹o thø t­ cña Trung Quèc. Th¸ng 3 n¨m 2003, chñ tÞch Hå CÈm §µo khi tham gia §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc Trung Quèc ph¸t biÓu “ý kiÕn bèn ®iÓm” ®èi víi quan hÖ hai bê, trong ®ã ®iÓm thø hai ®· nhÊn m¹nh “cÇn dèc søc thóc ®Èy giao l­u kinh tÕ v¨n hãa hai bê”. Vµo th¸ng 12 cïng n¨m, chñ tÞch Hå CÈm §µo trong cuéc gÆp gì víi Héi tr­ëng HiÖp héi doanh nghiÖp cã vèn §µi Loan ®· nªu ra nguyªn t¾c chÝnh s¸ch ®èi víi §µi Loan lµ “ba ®iÒu chØ cÇn”, trong ®ã, ®iÒu “chØ cÇn” thø hai lµ “chØ cÇn lµ nh÷ng viÖc cã lîi cho giao l­u hîp t¸c ®èi víi c¸c lÜnh vùc nh­ kinh tÕ hai bê, khoa häc kü thuËt vµ v¨n hãa…” th× Trung Quèc ®Òu tËn lùc thóc ®Èy. VÒ phÝa §µi Loan còng cã nh÷ng lêi kªu gäi nh­ vËy. Ngµy 3 th¸ng 2 n¨m 2004, Tæng thèng §µi Loan TrÇn Thñy BiÓn ®Ò nghÞ hai bê nªn x©y dùng mét “C¬ cÊu t­¬ng hç hßa b×nh æn ®Þnh” (和平稳定的互动架构), d­íi nguyªn t¾c thiÕt lËp hßa b×nh, hai bê nªn tiÕn hµnh hiÖp th­¬ng trong 4 chñ ®Ò lín, trong ®ã chñ ®Ò thø hai bao gåm triÓn khai s©u réng giao l­u vµ hîp t¸c, cô thÓ lµ bao gåm kinh tÕ (tam th«ng, du lÞch, quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch), v¨n hãa, giao l­u khoa häc kü thuËt, cïng chèng téi ph¹m, cïng triÓn khai kinh tÕ ven biÓn, vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp nghÒ c¸, v.v… Ngµy 20 th¸ng 5 n¨m 2004 sau khi liªn nhiÖm chøc tæng thèng §µi Loan, TrÇn Thñy BiÓn ®· nhiÒu lÇn nh¾c l¹i ý nguyÖn thóc ®Èy c¬ cÊu nµy, ®ång thêi nhÊn m¹nh hai bê cã thÓ b¾t ®Çu tiÕn hµnh hiÖp th­¬ng tõ chñ ®Ò më ®­êng bay th¼ng sang nhau. §ång ChÊn Nguyªn, “ViÔn c¶nh c¬ chÕ hîp t¸c hai bê”, Héi th¶o quèc tÕ HÖ thèng hîp t¸c kinh tÕ Trung Hoa t¹i Ma Cao, ngµy 3-7/12/2004. ChÝnh bëi nh÷ng ‎ý nguyÖn cña c¸c nhµ l·nh ®¹o hai bªn mµ trong 17 n¨m qua (1987-2004) tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ mËu dÞch gi÷a hai bê t¨ng tr­ëng nhanh chãng, gi÷a Trung Quèc vµ §µi Loan ®· trë thµnh ®èi t¸c ®Çu t­ vµ mËu dÞch v« cïng quan träng cña nhau. VÒ ph­¬ng diÖn mËu dÞch, tõ n¨m 1993 tíi nay, Trung Quèc ®· trë thµnh b¹n hµng mËu dÞch lín thø 3 cña §µi Loan, chØ sau Mü vµ NhËt B¶n. N¨m 2003, Trung Quèc lÇn ®Çu tiªn v­ît qua Mü trë thµnh thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña §µi Loan, vµ lµ nguån xuÊt siªu lín nhÊt cña hßn ®¶o nµy. Trong n¨m nµy, kim ng¹ch mËu dÞch hai bê ®¹t 46,3 tû USD, §µi Loan xuÊt khÈu sang Trung Quèc ®¹t 35,4 tû USD vµ nhËp khÈu lµ 11 tû USD, kim ng¹ch xuÊt siªu cña §µi Loan lµ 24,4 tû USD. Nh­ trªn. Trªn thùc tÕ, mét phÇn rÊt lín trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña §µi Loan lµ do c¸c th­¬ng nh©n §µi Loan ®Çu t­ ë Trung Quèc ®em l¹i. Tõ n¨m 1992, Trung Quèc ®· trë thµnh khu vùc ®Çu t­ nhiÒu nhÊt hµng n¨m cña §µi Loan. Theo thèng kª cña §µi Loan, ®Õn cuèi th¸ng 6 n¨m 2004, tæng sè kim ng¹ch ®Çu t­ cña §µi Loan vµo Trung Quèc ®¹t 37,7 tû USD, vµ con sè nµy so víi thèng kª cña Trung Quèc th× thÊp h¬n rÊt nhiÒu lÇn, v× rÊt nhiÒu c¸c doanh nghiÖp §µi Loan sang Trung Quèc ®Çu t­ kh«ng th«ng b¸o cho chÝnh quyÒn §µi Loan hoÆc kh«ng th«ng b¸o sè vèn ®Çu t­ t¹i Trung Quèc. ViÖn Nghiªn cøu Trung Hoa, “B¸o c¸o t×nh h×nh kinh tÕ §¹i lôc vµ hai bê n¨m 1997-1998”, §µi B¾c, ñy ban §¹i lôc ViÖn Hµnh chÝnh, 1999, tr 193-194. Trong nh÷ng n¨m qua, bÊt kÓ lµ ho¹t ®éng mËu dÞch, ®Çu t­ hay c¸c ho¹t ®éng trao ®æi kh¸c cã liªn quan th× tÊt c¶ ®Òu liªn tôc t¨ng tr­ëng, tõ ®ã lµm cho møc ®é phô thuéc mËu dÞch cña §µi Loan vµo Trung Quèc còng kh«ng ngõng t¨ng lªn theo tõng n¨m. Theo sè liÖu thèng kª cña ñy ban §¹i lôc §µi Loan th× trong 6 th¸ng ®Çu n¨m n¨m 1998 møc ®é phô thuéc mËu dÞch cña §µi Loan vµo Trung Quèc ®· v­ît qu¸ 11% (nÕu céng thªm c¶ Hång K«ng th× t¨ng cao ®¹t 24%), ®· v­ît qua giíi tuyÕn c¶nh giíi 10%. (Xem b¶ng 6). Cïng víi c¸c ho¹t ®éng mËu dÞch vµ ®Çu t­, th× nh÷ng ho¹t ®éng vÒ trao ®æi tiÒn tÖ gi÷a hai bê còng v« cïng s«i ®éng. Theo thèng kª cña Ng©n hµng Trung ­¬ng §µi Loan, tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 6 n¨m 2004, sè tiÒn c¸ nh©n cña ng­êi §µi Loan göi sang Trung Quèc lµ 7,2 tû USD (thèng kª tõ n¨m 1990), cßn sè tiÒn cña c¸c doanh nghiÖp §µi Loan chuyÓn sang Trung Quèc (thèng kª tõ n¨m 1993) lµ 13 tû USD, tæng céng lµ 20,2 tû USD. MÆt B¶ng 6: B¶ng thèng kª møc ®é phô thuéc mËu dÞch gi÷a hai bê vµ §µi Loan víi Hång K«ng §¬n vÞ: % N¨m §µi Loan phô thuéc Trung Quèc §µi Loan phô thuéc Hång K«ng Trung Quèc phô thuéc §µi Loan §é phô thuéc XK §é phô thuéc NK §é phô thuéc MD §é phô thuéc XK §é phô thuéc NK §é phô thuéc MD §é phô thuéc XK §é phô thuéc NK §é phô thuéc MD 1986 2.29 0.60 1.49 7.4 1.6 5.2 0.46 1.89 1.29 1987 3.70 0.83 1.38 7.7 2.0 5.5 0.73 2.84 1.83 1988 4.38 1.22 2.47 9.2 3.9 6.8 1.01 4.06 2.65 1989 4.38 1.22 2.94 10.6 4.2 7.8 1.12 4.90 3.12 1990 4.88 1.40 3.32 12.7 2.7 8.2 1.23 6.14 3.50 1991 6.12 1.79 4.16 16.3 3.0 10.3 1.57 7.32 4.27 1992 7.72 1.55 4.83 18.9 2.5 11.2 1.32 7.80 4.47 1993 9.25 1.43 5.36 21.7 2.2 12.4 1.20 7.30 4.44 1994 15.70 2.20 9.30 22.8 1.8 12.7 1.07 7.36 4.14 1995 16.00 3.00 9.80 23.4 1.8 13.0 1.09 8.60 4.45 1996 17.87 3.02 10.95 23.1 1.7 13.1 1.04 6.99 3.89 1997 18.39 3.42 11.15 23.5 1.7 12.98 0.93 6.82 3.52 1-6/ 1998 18.06 3.90 11.07 22.8 1.8 12.45 0.94 6.56 3.33 Nguån:DÉn tõ Niªn gi¸m thèng kª thÕ giíi n¨m 1999, tr. 798. kh¸c, tõ n¨m 1993 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2004, sè tiÒn mµ §µi Loan tõ Trung Quèc göi vÒ lµ 17,2 tû USD. §ång ChÊn Nguyªn, “ViÔn c¶nh c¬ chÕ hîp t¸c hai bê”, Héi th¶o quèc tÕ HÖ thèng hîp t¸c kinh tÕ Trung Hoa t¹i Ma Cao, ngµy 3-7/12/2004. VÒ sè l­ît ng­êi qua l¹i du lÞch gi÷a hai bê, tõ n¨m 1988 ®Õn cuèi th¸ng 6 n¨m 2004, §µi Loan tæng céng cã gÇn 32 triÖu l­ît ng­êi sang Trung Quèc, tÝnh riªng n¨m 2002, §µi Loan ®· cã 3,66 triÖu l­ît ng­êi sang Trung Quèc, mÆc dï chÞu ¶nh h­ëng cña dÞch SARS, nh­ng n¨m 2003 §µi Loan vÉn cã 2,73 triÖu l­ît ng­êi sang Trung Quèc. MÆt kh¸c, tõ n¨m 1987 ®Õn cuèi th¸ng 6 n¨m 2004, sè ng­êi Trung Quèc sang §µi Loan th¨m th©n vµ du lÞch tæng céng ®¹t 1,06 triÖu l­ît ng­êi. Riªng n¨m 2002, sè ng­êi Trung Quèc sang §µi Loan lµ 150 ngh×n l­ît; vµ n¨m 2003 do chÞu ¶nh h­ëng cña dÞch SARS còng ®¹t gÇn 140 l­ît ng­êi. Nh­ trªn. Quan hÖ kinh tÕ hai bê cã ®­îc sù ph¸t triÓn nhanh chãng nh­ vËy, chñ yÕu lµ nhËn ®­îc sù thóc ®Èy cña nh©n tè thÞ tr­êng. VÝ dô, trong thêi gian tõ n¨m 1995 ®Õn 2001, khi th­¬ng nh©n §µi Loan chuyÓn giao mçi 1% søc s¶n xuÊt ®Õn Trung Quèc trong ngµnh s¶n nghiÖp th«ng tin khoa häc kü thuËt th× tû lÖ chiÕm h÷u cña hä t¹i thÞ tr­êng thÕ giíi b×nh qu©n t¨ng 0,5%, ®©y lµ lîi Ých kinh tÕ v« cïng kinh ng¹c. §ång ChÊn Nguyªn, “§µi Loan chÕ t¹o, Trung Quèc ®¹i lôc s¶n xuÊt – Th­¬ng nh©n §µi Loan ®Çu t­ vµo Trung Quèc ngµnh th«ng tin cã ¶nh h­ëng tíi søc c¹nh tranh cña hä vµ tíi nÒn kinh tÕ Trung Quèc”, T¹p chÝ T×nh h×nh vµ ®¸nh gi¸ kinh tÕ, Sè 10, kú 2, th¸ng 9/2004, trang 141-158. ChÝnh quyÒn hai bªn ë mçi møc ®é nhÊt ®Þnh ®Òu chÞu khuÊt phôc bëi søc m¹nh cña thÞ tr­êng to lín vµ khã chèng ®ì, tõng b­íc ¸p dông chÝnh s¸ch ngµy cµng më réng cöa h¬n trong giao l­u kinh tÕ gi÷a hai bê. Tuy nhiªn, víi tèc ®é ph¸t triÓn giao l­u kinh tÕ nhanh nh­ vËy còng kÐo theo rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn hai bªn cïng hiÖp lùc gi¶i quyÕt, vµ nÕu kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc th× nh÷ng vÊn ®Ò nµy tÊt yÕu sÏ ¶nh h­ëng tíi ®éng lùc vµ xu thÕ giao l­u hîp t¸c gi÷a hai bê trong t­¬ng lai. Nh­, c¸c vÊn ®Ò vÒ b¶o ®¶m sù an toµn vÒ con ng­êi vµ quyÒn lîi ®Çu t­ cho c¸c th­¬ng nh©n §µi Loan; vÊn ®Ò vÒ tranh chÊp trong khai th¸c nghÒ c¸ gi÷a hai bê; vÊn ®Ò ng­êi Trung Quèc nhËp c¶nh phi ph¸p vµo §µi Loan; vÊn ®Ò tranh chÊp th­¬ng m¹i gi÷a hai bê sau khi gia nhËp WTO; vÊn ®Ò tranh chÊp th­¬ng m¹i gi÷a Trung Quèc víi c¸c quèc gia kh¸c; vÊn ®Ò qu¶n lý gi¸m s¸t tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ quyÕt to¸n tiÒn tÖ gi÷a hai bê; vÊn ®Ò th«ng b¸o t×nh h×nh bÖnh dÞch vµ hîp t¸c phßng trõ..v.v… Tãm l¹i, quan hÖ kinh tÕ gi÷a §µi Loan vµ Trung Quèc ®¹i lôc vÒ ®¹i thÓ ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n: giai ®o¹n 1: tõ 1979 ®Õn 1986 lµ giai ®o¹n th¨m dß; giai ®o¹n 2: tõ 1987 ®Õn 1994, lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao ®é; giai ®o¹n 3: tõ 1995 ®Õn nay lµ giai ®o¹n t¨ng tr­ëng æn ®Þnh. Tr¶i qua thêi gian h¬n 20 n¨m, quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch hai bê lu«n lu«n ®­îc t¨ng c­êng vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn. KÕt luËn. Nh×n chung quan hÖ hai bê lu«n “Êm nãng vÒ kinh tÕ vµ nguéi l¹nh vÒ chÝnh trÞ”. Nh÷ng n¨m qua, cuéc ®Êu tranh gi÷a kiªn tr× nguyªn t¾c mét Trung Quèc vµ thõa nhËn “nhËn thøc chung ngµy 2 th¸ng 9” vÉn lµ chñ tuyÕn chÝnh trong ph¸t triÓn quan hÖ hai bê. Trong bèi c¶nh §¶ng D©n TiÕn vÉn gi÷ lËp tr­êng muèn §µi Loan ®éc lËp, kh«ng thõa nhËn nguyªn t¾c mét Trung Quèc vµ “nhËn thøc chung ngµy 2/9” th× quan hÖ hai bê vÉn kh«ng tho¸t khái nguy c¬ mét cuéc chiÕn qu©n sù vµ mèi ®e däa vÒ vÊn ®Ò an ninh truyÒn thèng vÉn tån t¹i. Tr­íc søc Ðp vÒ ngo¹i giao vµ chÝnh trÞ cña Trung Quèc ®èi víi §µi Loan nªn §¶ng D©n TiÕn còng ph¶i “h¹ thÊp giäng” vÒ vÊn ®Ò chñ quyÒn cña §µi Loan, céng thªm viÖc c¶ hai bê cïng gia nhËp tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ WTO vµ quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng Êm lªn, nªn gi÷a hai bê ®· h×nh thµnh côc diÖn võa cã th¸ch thøc, võa cã c¬ héi ph¸t triÓn song song cïng tån t¹i. Tµi liÖu tham kh¶o ===== N ===== Long VÜnh Khu, Quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ hai bê, Nxb Qu¶n lý kinh tÕ, 1998. Liªu Thiªn NhiÖm, §iÓm mÆt c¸c c«ng ty ë Trung Quèc ®¹i lôc, “T¹p chÝ Th«ng th­¬ng nghiÖp Trung Quèc” §µi Loan, 7/1996. Cao HiÓu Quyªn, §Æc tr­ng ®Çu t­ cña th­¬ng nh©n §µi Loan ë Trung Quèc ®¹i lôc, T¹p chÝ “VÊn ®Ò mËu dÞch quèc tÕ”, sè 2 n¨m 2002. Ng« HiÕn B©n, Xu thÕ ph¸t triÓn cña quan hÖ th­¬ng m¹i hai bê, “T¹p chÝ Ch©u ¸ ®­¬ng ®¹i”, Sè 1/2003. Giang Tr¹ch D©n, VÊn ®Ò §µi Loan cña Trung Quèc, NXB Cöu Ch©u, B¾c Kinh, 9/1998. TrÇm §an D­¬ng, H¹ Qu¶i Niªn, Më réng quan hÖ kinh tÕ víi §µi Loan, thóc ®Èy hai bê thèng nhÊt hßa b×nh, “T¹p chÝ Kinh tÕ ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng” (Phóc Ch©u), sè 33~37-2/1999. Lý Lîi, §Æc ®iÓm vµ xu thÕ cña th­¬ng nh©n §µi Loan ®Çu t­ vµo Trung Quèc trong thêi gian gÇn ®©y, “Nghiªn cøu kinh tÕ ®èi ngo¹i”, B¾c Kinh, Phßng nghiªn cøu chÝnh s¸ch Bé hîp t¸c kinh tÕ mËu dÞch ®èi ngo¹i, ngµy 30/1/2003. V­¬ng KiÕn D©n, L­u Ngäc Xu©n, Xu thÕ míi trong quan hÖ kinh tÕ hai bê, “Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ”, B¾c Kinh, sè 10-2002. Hoµng Mai Ba, Quan hÖ qua l¹i vµ triÓn väng ®Çu t­ cña hai bê eo biÓn, “Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ”, B¾c Kinh, sè 10-2002. T¹ V¨n Vò, DiÖp KiÕn L­îng, Tæng thuËt héi th¶o häc thuËt triÓn väng quan hÖ kinh tÕ hai bê trong thÕ kû 21, “§éng th¸i kinh tÕ häc”, B¾c Kinh, sè 45~48-6/2002. Ng« N¨ng ViÔn, Qu¸n triÖt chñ tr­¬ng 8 ®iÓm, thóc ®Èy quan hÖ hai bê, “T¹p chÝ Nghiªn cøu §µi Loan hiÖn ®¹i”, sè 1-2003. TrÇn H­íng Th«ng, Lùa chän c¬ chÕ hîp t¸c kinh tÕ hai bê vµ chÕ ®é khung, “Nghiªn cøu §µi Loan hiÖn ®¹i”, Phóc Ch©u, sè 1-2003. Ch©u ThÝnh X­¬ng chñ biªn, M«i tr­êng an ninh xung quanh Trung Quèc víi chiÕn l­îc an ninh, B¾c Kinh, Nxb Thêi sù, 1-2002. Ch©u HiÓn Long, Quan s¸t qu©n sù §µi Loan, Phóc Ch©u, Nxb Nh©n d©n Phóc KiÕn, 9-1999. V­¬ng TuÊn Ng¹n, MËt sö quan hÖ §µi Loan NhËt B¶n sau chiÕn tranh, Phóc Ch©u, Nxb Nh©n d©n Phóc KiÕn, 7-2000