Đề tài Nghiên cứu tình hình chăn nuôi và các biện pháp thú y tại Cao Xá - Tân Yên - Bắc Giang

®ît thùc tËp tèt nghiÖp nµy. PhÇn III: Chuyªn ®Ò nghiªn cøu khoa häc §Ò tµi: “¸p dông biÖn ph¸p kü thuËt nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i Mãng C¸i nu«i d­ìng t¹i x· Cao X¸ - T©n Yªn - B¾c Giang” I. §Æt vÊn ®Ò 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Nãi ®Õn n«ng nghiÖp lµ nãi ®Õn trång trät vµ ch¨n nu«i trong ®ã ch¨n nu«i ®ang lµ nghÒ cã nhiÒu ­u thÕ, c¬ lîi víi kinh tÕ lín tèc ®é ph¸t triÓn nhanh cã nhiÒu øng dông khoa häc kü thuËt vµo trong s¶n xuÊt. s¶n phÈm tõ ch¨n nu«i bao gåm thÞt, trøng, s÷a … §©y lµ nguån thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao lµ lo¹i thøc ¨n kh«ng thÓ thiÕu cña con ng­êi. Ngoµi ra s¶n phÈm cña ngµnh ch¨n nu«i cßn cã l«ng, da, sõng … cung cÊp cho ngµnh ho¸ phÈm thêi trang… víi ngµnh trång trät ch¨n nu«i cßn cung cÊp mét l­îng ph©n h÷u c¬ vi sinh vËt lín vµ nguån søc kÐo dåi dµo. ë n­íc ta, ngµnh ch¨n nu«i ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh, ®em l¹i thu nhËp kh«ng nhá cho nÒn kinh tÕ n­íc nhµ. Ch¨n nu«i lîn còng lµ mét trong nh÷ng ngµnh ®em l¹i lîi Ých vÒ kinh tÕ cho ng­êi d©n x· Cao X¸ - huyÖn T©n Yªn – tØnh B¾c Giang. Nh­ng c©u hái ®Æt ra cho ngµnh ch¨n nu«i lîn lµ nu«i thÕ nµo? gièng g×? thøc ¨n ra sao ®Ó cho kÕt qu¶ cao nhÊt. Lµ mét nhµ ch¨n nu«i th× chóng ta ai còng biÕt “Gièng lµ tiÒn ®Ò, thøc ¨n lµ then chèt”. VËy nu«i gièng lîn nµo ®Ó võa ®¶m b¶o ®­îc sù thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh cña gia sóc võa cho n¨ng suÊt sinh s¶n cao vµ cã søc chèng chÞu víi dÞch bÖnh t¹i ®Þa ph­¬ng tèt th× ®ã lµ mét c©u hái lín cÇn c¸c nhµ chuyªn m«n gi¶i ®¸p gióp ng­êi ch¨n nu«i trong c¶ n­íc ®i lªn. Ngµy nay khi khoa häc ph¸t triÓn, ngµnh ch¨n nu«i lîn ®ang trªn ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ th× ng­êi ta cµng thÊy râ gi¸ trÞ vµ vai trß cña sinh s¶n trong ch¨n nu«i gia sóc. BiÕt t¸c ®éng vµ ®Çu t­ ®óng vµo sinh s¶n th× ®ã lµ con ®­êng nhanh nhÊt, tèt nhÊt vµ kinh tÕ nhÊt ®Ó gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt vËt nu«i. Tuy nhiªn trong sinh s¶n cã rÊt nhiÒu nÊn ®Ò mµ ng­êi ch¨n nu«i ch­a biÕt ®Õn nh­ vÒ gièng, kÜ thuËt ch¨n nu«i, kh¶ n©ng sinh s¶n cña lîn n¸i. Lîn n¸i Mãng C¸i lµ mét gièng lîn néi cã nguån gèc tõ Mãng C¸i – Qu¶ng Ninh, lµ gièng lîn néi nªn nã cã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu m«i tr­êng ë c¸c tØnh phÝa B¾c n­íc ta, lîn Mãng C¸i cã kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng tèt víi c¸c dÞch bÖnh, chÞu ®­îc ®iÒu kiÖn sèng kham khæ, thøc ¨n kÐm, h¬n n÷a nã cßn lµ gièng lîn m¾n ®Î sè løa trªn n¨m lµ 2,1 – 2,4 løa, sè l­îng con trong mçi æ lîn tõ 12-14con, nh­ng tØ lÖ n¹c kh«ng cao. Ngµy nay khi cuéc sèng cña ng­êi d©n ngµy cµng ®­îc n©ng nªn th× yªu cÇu vÒ møc sèng, vÒ dinh d­ìng còng n©ng nªn. V× vËy mµ c¸c gièng lîn néi ®ang ngµy cµng ®­îc lai ho¸ ®i. §Ó tËn dông ®­îc c¸c ­u thÕ cña gièng lîn Mãng C¸i chóng ta nªn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµo quy tr×nh ch¨n nu«i ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n cña gièng lîn néi nµy. V× lý do ®ã mµ trong thêi gian thùc tËp tèt nghiÖp em ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi “¸p dông biÖn ph¸p kü thuËt nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i Mãng C¸i nu«i d­ìng t¹i x· Cao X¸ - T©n Yªn - B¾c Giang” II. Môc ®Ých yªu cÇu II.1. Môc ®Ých Phôc vô cho c«ng t¸c ch¨n nu«i t¹i x· Cao X¸ - T©n Yªn – B¾c Giang nãi riªng vµ c«ng t¸c ch¨n nu«i c¶ n­íc nãi chung. Kh¼ng ®Þnh ®­îc tÇm quan träng cña c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Õn søc s¶n xuÊt cña lîn n¸i Mãng C¸i. So s¸nh ®­îc c¸i h¬n cña quy tr×nh ch¨n nu«i khi cã sù gãp mÆt cña c¸c biÖn ph¸p kü thuËt. Sè liÖu thu ®­îc lµm c¬ së cho th¶o luËn, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn. II.2. Yªu cÇu Theo dâi ®­îc sù thay ®æi vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i Mãng C¸i ë x· Cao X¸ - T©n Yªn – B¾c Giang khi t¸c ®éng biÖn ph¸p kü thuËt vµo quy tr×nh ch¨n nu«i. Thèng kª, theo dâi, thu thËp c¸c sè liÖu cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu mét c¸ch chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ ®Ó lµm sè liÖu cho ®Ò tµi. III. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 1. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt trong ch¨n nu«i 1.1. Gièng Nh­ chóng ta ®· biÕt lîn Mãng C¸i lµ gièng lîn néi cã nguån gèc ë tØnh Qu¶ng Ninh - §Æc ®iÓm ngo¹i h×nh: Cã 1 ®¸m l«ng ®en h×nh yªn ngùa cè ®Þnh n»m ë gi÷a l­ng, gi÷a ®Ønh tr¸n vµ chãp ®u«i cã 1 nhóm l«ng tr¾ng, l­ng cong, bông sÖ, m×nh ng¾n, ch©n ng¾n, ®a sè ®i ch©n bµn (ch©n vÞt). §Æc ®iÓm ch©n ®i bµn lµ trong nh÷ng nh­îc ®iÓm cña lîn Mãng C¸i bëi khi lîn n¸i cã chöa bông xÖ, ®i bµn dÉn ®Õn vò hay bÞ cä s¸t xuèng nÒn cã chÊt th¶i vµ chÊt ®én chuång dÉn ®Õn bÞ bÖnh viªm vó. - C¸ch chän gièng: Chän con lµm gièng ph¶i lµ nh÷ng con ®i ch©n mãng, th©n dµi, ruét non dµi mau lín c¬ th¨n nhiÒu dÉn ®Õn tØ lÖ n¹c cao. - §Æc ®iÓm thÝch nghi. Do lµ gièng lîn néi nªn lîn n¸i Mãng C¸i cã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi ë n­íc ta, lîn cã tÝnh kh¸ng tèt víi c¸c dÞch bÖnh, ®iÒu kiÖn ¨n uèng kham khæ, thÝch øng víi m«i tr­êng ch¨n nu«i ë n­íc ta. - N¨ng suÊt cña lîn Mãng C¸i Mét n¨m ®Î 2-2,4løa. Mçi løa trung b×nh 12-14 con/løa Träng l­îng s¬ sinh 500g/con Träng l­îng cai s÷a 55 ngµy: 6-9kg/con TØ lÖ n¹c: 29-30%. Qua c«ng t¸c ®iÒu tra t×nh h×nh ch¨n nu«i t¹i c¬ së th× gièng lîn n¸i Mãng C¸i ®­îc nu«i nhiÒu nhÊt ®Ó lµm n¸i sinh s¶n vµ v× n¨ng suÊt cña nã kh«ng cao vµ do lµ gièng lîn néi nªn ngµy nay ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i Mãng C¸i ng­êi ta ®· ¸p dông kÜ thuËt vµo trong lai t¹o còng nh­ lµ dinh d­ìng. 1.2. Thøc ¨n ë ®Þa ph­¬ng ®a sè lµ ch¨n nu«i nhá lÎ mçi hé tõ 1-3 n¸i nªn nguån thøc ¨n chÝnh cho lîn vÉn lµ c¸m g¹o, c¸m ng«, c¸ m¾m, rau cñ, rau muèng, rau lÊp, vµ c¸c c©y thøc ¨n cã thÓ tËn dông tõ trång rau mµu. PhÇn ®a c¸c hé cho lîn ¨n trùc tiÕp chØ nÊu chÝn nªn chøa kh«ng qua pha trén hay chÕ biÕn cÇu k×, v× lîn cã kh¶ n¨ng chÞu kham khæ nªn thøc ¨n ch¨n nu«i rÊt dÔ chØ vµo nh÷ng giai ®o¹n lîn chöa vµ nu«i con th× c¸c hé míi cho t¨ng khÈu phÇn ¨n vµ chÊt dinh d­ìng trong thøc ¨n lªn. Bªn c¹nh c¸c hé ch¨n nu«i nhá cã mét sè hé nu«i n¸i sinh s¶n cã khi lªn ®Õn 10-15con 1 hé, do c«ng viÖc cña nhµ n«ng bËn rén kh«ng thÓ nÊu c¸m cho lîn ¨n hµng ngµy nªn ®· cho c¸m ¨n th¼ng cña c¸c C«ng ty c¸m, ®¶m b¶o ®Çy ®ñ chÊt dinh d­ìng vµ kho¸ng ®Çy ®ñ ®¶m b¶o khÈu phÇn ¨n cho lîn. 1.3. Chuång tr¹i Chuång tr¹i nu«i lîn n¸i sinh s¶n ®­îc c¸c hé ch¨n nu«i rÊt chó träng. Mçi « chuång nu«i 1 n¸i réng tõ 4-6m2, chuång cã s©n ch¬i cho lîn con (5-7m2) m¸i ®­îc lËp b»ng proxim¨ng, nÒn chuång ®­îc n¸t g¹ch hoÆc ®æ bª t«ng, cã hè ñ ph©n. NÒn chuång ®· ®­îc c¸c hé ch¨n nu«i chó träng lµm cÈn thËn kh«ng cã ®é dèc vµ nÒn cã ®é r¸p nhÊt ®Þnh tr¸nh hiÖn t­îng lîn bÞ tr­ît ch©n theo ®é dèc ng· dÉn ®Õn x¶y thai háng thai, lµm ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt ch¨n nu«i. Chuång nu«i lîn n¸i sinh s¶n ®­îc ®¶m b¶o vÒ ®é th«ng tho¸ng vµ kÝn giã ®¶m b¶o tho¸ng m¸t vµo mïa hÌ Êm ¸p vµo mïa ®«ng tr¸nh giã lïa. Chuång nu«i bao giê còng ®­îc x©y 2 ng¨n 1 ng¨n ®Ó dù tr÷ khi lîn lín t¸ch ®µn cai s÷a th× nu«i con ngay ë « chuång bªn c¹nh. 1.4. Phßng bÖnh §Ó ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt cña lîn n¸i chóng ta ph¶i dùa vµo ®µn con cña lîn. V× vËy mµ trong qu¸ tr×nh ch¨n nu«i chóng ta ph¶i phßng bÖnh cho lîn n¸i. C¸c bÖnh cÇn phßng cho lîn THT, DÞch t¶, x¶y thai truyÒn nhiÔm, c¸c bÖnh vÒ ®­êng sinh dôc cho lîn. Do kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i lµ l©u n¨m nªn viÖc phßng bÖnh cho lîn ®­îc c¸c hé ch¨n nu«i tiÕn hµnh rÊt cÈn thËn vµ ®Çy ®ñ. Hµng n¨m vµo nh÷ng khi thêi tiÕt hay thay ®æi cã m­a phïn, giã rÐt th­êng hay x¶y ra c¸c dÞch bÖnh nh­ tô huyÕt trïng lîn, tiªu ch¶y, dÞch t¶ hay suyÔn cho c¶ lîn mÑ vµ lîn con v× thÕ khi ®Þa ph­¬ng tæ chøc tiªm phßng cho ®µn gia sóc t¹i gia ®×nh th× c¸c hé ®Òu tham gia ®Çy ®ñ. C¸c bÖnh ®­îc phßng ®Òu t¹o ra cho con vËt mét thêi gian miÔn dÞch nhÊt ®Þnh, nÕu con vËt khoÎ m¹nh, th× kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nã sÏ cao. 2. N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i 2.1. §Æc ®iÓm sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i 2.1.1. Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh ë lîn n¸i Thµnh thôc vÒ tÝnh dôc cña gia sóc c¸i ®­îc ®¸nh dÊu b»ng hiÖn t­îng ®éng dôc vµ rông trøng. Lîn c¸i sau khi thµnh tôc vÒ tÝnh th× biÓu hiÖn ®éng dôc, lÇn thø nhÊt th­êng kh«ng râ rµng vµ tiÕp sau ®ã ë c¸c k× sau sÏ ®i vµo quy luËt. Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh cña gia sóc phô thuéc vµo gièng, nu«i d­ìng vµ ch¨m sãc, thøc ¨n, c¸c gièng lîn kh¸c nhau cã tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh sím muén kh¸c nhau. - C¸c gièng lîn néi th­êng thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n c¸c gièng lîn ngo¹i. Lîn Mãng C¸i cã tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu 130 – 140 ngµy Lîn Ø cã tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu 120-135 ngµy. - C¸c gièng lîn ngo¹i cã tuæi ®éng dôc muén h¬n. Lîn Landrace ®éng dôc lÇn ®Çu ë 208-209 ngµy tuæi Lîn Yorkshire ®éng dôc lÇn ®Çu ë 203-209 ngµy tuæi. MÆc dï lîn c¸i ®éng dôc lÇn ®Çu sím nh­ng ch­a nªn phèi gièng v× ë thêi k× nµy lîn ch­a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ thÓ vãc vµ sè l­îng trøng rông cßn Ýt. §èi víi lîn c¸i ngo¹i nªn bá qua 1-2 chu k× ®éng dôc ®Çu, nªn phèi gièng lÇn ®Çu ë chu k× 2 hoÆc 3 tuú thuéc vµo khèi l­îng ®¹t ®­îc. Tuy nhiªn kh«ng nªn phèi qu¸ muén, v× sÏ l·ng phÝ thøc ¨n vµ c«ng ch¨m sãc, ¶nh h­ëng ®Õn lîi Ých cña ng­êi ch¨n nu«i vµ nhiÒu g©y cho lîn c¸i bÞ n©n sæi. KÝch th­íc cña c¬ quan sinh dôc t¨ng lªn râ rÖt qua c¸c thêi kú ®éng dôc lÇn thø 1 vµ 2, hoµn chØnh vµo ®é 8-9 th¸ng tuæi, tøc lµ cïng thêi kú cã trøng rông ®Çu tiªn vµ cã thÓ phèi lÇn ®Çu vµo thêi ®iÓm nµy. Cïng víi sù t¨ng kÝch th­íc, khèi l­îng cña c¬ thÓ th× c¬ quan sinh dôc còng t¨ng nhanh, sè trøng rông t¨ng cao tõ chu kú ®éng dôc thø 3 qua c¸c chu kú tiÕp theo (Lª Xu©n C­¬ng – 1986). 2.1.2. Chu kú tÝnh ë lîn Khi gia sóc c¸i thµnh thôc vÒ tÝnh th× c¬ thÓ con c¸i, ®Æc biÖt lµ c¬ quan sinh dôc cã sù biÕn ®æi theo sù rông trøng. Sù ph¸t triÓn cña trøng, chÝn vµ rông mét c¸ch cã chu k× vµ biÓu hiÖn c¸c triÖu chøng ®éng dôc theo chu kú gäi lµ chu k× tÝnh. ë lîn chu kú tÝnh lµ 18-23 ngµy, trung b×nh lµ 21 ngµy. Mçi chu kú tr¶i qua 4 giai ®o¹n vµ mçi giai ®o¹n l¹i cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau, dùa vµo c¸c giai ®o¹n nµy chóng ta cã thÓ ®o¸n biÕt ®­îc thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp vµ ®¹t tû lÖ thô thai cao. - Giai ®o¹n tr­íc ®éng dôc (kÐo dµi 1-2 ngµy) * ë giai ®o¹n nµy con vËt cã nh÷ng biÓu hiÖn bªn trong nh­ sau: Trªn bÒ mÆt buång trøng ®· cã sù ph¸t triÓn næi râ cña bao no·n thµnh dôc. Buån trøng to h¬n b×nh th­êng c¸c tÕ bµo cña v¸ch èng dÉn trøng t¨ng c­êng sinh tr­ëng, sè l­îng l«ng nhung t¨ng lªn, xung huyÕt ®­êng sinh dôc, t¨ng c­êng nhu ®éng tö cung, m¹ch qu¶n trong mµng nhÇy cña ©m ®¹o tiÕt ra niªn dÞch lo·ng, cæ tö cung hÐ më, ®ã lµ sù biÕn ®æi cña tÕ bµo trøng, trøng chÝn vµ s¾p rông khái buång trøng. * BiÓu hiÖn bªn ngoµi ¢m hé b¾t ®Çu s­ng lªn, h¬i më ra, cã mµu hång t­¬i, lîn thay ®æi tÝnh t×nh kªu rÝt, lîn ¨n Ýt bån chån, nh¶y lªn l­ng con kh¸c nh­ng ch­a cho con kh¸c nh¶y lªn l­ng nã. Kh«ng nªn dÉn tinh hoÆc phèi gièng vµo giai ®o¹n nµy v× trøng lóc nµy ch­a rông do ®ã ch­a cã kh¶ n¨ng thô thai. - Giai ®o¹n ®éng dôc (2-2,5ngµy) ë giai ®o¹n nµy lµ biÓu hiÖn râ nhÊt cña qu¸ tr×nh ®éng dôc. + Bªn ngoµi: ¢m hé më to h¬n, b¾t ®Çu chuyÓn sang mµu ®á råi dÇn chuyÓn sang mµu mËn chÝn (®á t¸i), niªm m¹ch dÞch keo ®Æc h¬n, lîn vÉn biÕng ¨n vµ tá ra kh«ng yªn, vµ ®· chÞu ®øng yªn cho con kh¸c nh¶y lªn l­ng nã, hiÖn t­îng ®ã lµ chÞu ®ùc hay mª ®ùc. Lóc nµy nÕu chóng ta thö b»ng c¸ch ®Æt tay lªn l­ng nã Ên xuèng th× nã ®øng yªn, hai ch©n sau ë t­ thÕ chÞu phèi. NÕu ®o ®iÖn trë ©m ®¹o th× thÊy ®iÖn trë ©m ®¹o gi¶m xuèng. + Bªn trong: Trªn buång trøng cã nhiÒu bµo no·n chÝn th­êng cã t 10-12 bao no·n chÝn. sau khi lîn c¸i b¾t ®Çu cã hiÖn t­îng chÞu ®ùc 20-25giê mét sè bao no·n vì, trøng rông. - Giai ®o¹n sau ®éng dôc (kÐo dµi 2ngµy) ë giai ®o¹n nµy ho¹t ®éng sinh dôc gi¶m xuèng, toµn bé c¬ quan sinh dôc dÇn dÇn ®­îc kh«i phôc l¹i tr¹ng th¸i b×nh th­êng. + Quan s¸t bªn ngoµi: ¢m hé teo nhá l¹i, lîn ¨n uèng tèt h¬n, lînc¸i vÉn cßn hiÖn t­îng ®i t×m lîn ®ùc nh­ng kh«ng cho lîn ®ùc nh¶y lªn l­ng nã. + Khi quan s¸t bªn trong: Trªn buång trøng ®· cã c¸c thÓ vµng. §­êng kÝnh cña thÓ vµng: 7-8 mm - Giai ®o¹n yªn lÆng sinh dôc (12-14 ngµy) Quan s¸t bªn ngoµi: Lîn c¸i hoµn toµn kh«ng cã ph¶n x¹ víi lîn ®ùc n÷a, ©m hé trë l¹i b×nh th­êng, lîn ¨n uèng b×nh th­êng. Quan s¸t bªn trong: ThÓ vµng nhá l¹i, mét sè bao no·n l¹i b¾t ®Çu ph¸t triÓn. §é dµi cña chu k× ®éng dôc ë lîn n¸i thay ®æi theo gièng, tuæi, ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng, ch¨m sãc vµ mïa vô Burger (1952) x¸c ®Þnh ®é dµi chu kú ®éng dôc ë lîn Large White lµ 20,9ngµy, cßn ë lîn LargeBlack lµ 21,7ngµy. §é dµi chu kú ®éng dôc cña lîn Ø trung b×nh lµ 19,9ngµy (Lª Xu©n C­¬ng, Ng« ThÞ Ngä, n¨m 1972). Lîn c¸i hËu bÞ th­êng cã chu kú ®éng dôc dµi h¬n lîn c¸i c¬ b¶n. NÕu chÕ ®é nu«i d­ìng vµ ch¨m sãc kÐm th× chu k× ®éng dôc kÐo dµi, mïa hÌ chu k× ®éng dôc th­êng kÐo dµi h¬n so víi c¸c mïa kh¸c trong n¨m. Thêi gian ®éng dôc còng kh¸c nhau, tuú theo gièng lîn c¸i ngo¹i 4-5ngµy, lîn n¸i néi 3-4ngµy. Do ®ã tuú tõng gièng ®Ó cã thêi gian phèi gièng thÝch hîp kh¸c nhau nh»m n©ng cao tØ lÖ thô thai vµ lµm t¨ng sè lîn con ®Î ra n©ng cao n¨ng suÊt cña lîn c¸i. Ho¹t ®éng cña chu kú tÝnh ®­îc ®iÒu khiÓn bëi thÇn kinh vµ thÓ dÞch c¶u c¸c vïng: vïng d­íi ®åi cña tuyÕn yªn,buång trøng theo c¬ chÕ ®iÒu hoµ ng­îc. 2.1.3. Qu¸ tr×nh thô thai Khi gia sóc ®· thµnh thôc vÒ tÝnh th× nh÷ng biÓu hiÖn vÒ sinh dôc cña con ®ùc vµ con c¸i ngµy cµng m¹nh mÏ. §ã lµ mét ph¶n x¹ bÈm sinh cña c¸c loµi ®éng vËt cã vó Gia sóc c¸i ®· xuÊt hiÖn chu kú ®éng dôc nghÜa lµ trøng ®· t¸ch khái buång trøng ®Î ®i t×m tinh trïng. Qu¸ tr×nh thô thai x¶y ra khi tÕ bµo trøng gÆp tinh trïng t¹o ra mét sù kÕt hîp phøc t¹p gi÷a 2 lo¹i tÕ bµo sinh dôc ®ùc vµ tÕ bµo sinh dôc c¸i ®ã lµ tÕ bµo trøng vµ tÕ bµo tinh trïng, ph¸t sinh ®ång ho¸ dÞ ho¸ kÕt qu¶ t¹o thµnh 1 tÕ bµo míi mang tÝnh di truyÒn cña bè vµ mÑ. Qu¸ tr×nh thô thai cña gia sóc gåm 4 giai ®o¹n - TÕ bµo trøng ë giai ®o¹n chuÈn bÞ - Tinh trïng kÕt hîp víi tÕ bµo trøng - Sù ®ång ho¸ gi÷a tÕ bµo trøng vµ tinh trïng. - Sù kÕt hîp gi÷a nh©n ph«i tõ ®ùc vµ ph«i tõ c¸i. Khi tÕ bµo trøng ®­îc thô tinh th× c¸c biÕn ®æi vÖ sinh häc, lÝ ho¸ häc x¶y ra rÊt m¹nh mÏ, ®ång thêi søc trao ®æi chÊt vµ tÝnh thÊm cña mµng tÕ bµo còng t¨ng lªn. 2.1.4. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph«i thai Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bªn trong cña bµo thai cã thÓ chia lµm 3 thêi kú. Thêi kú thø nhÊt, thêi kú trøng: Thêi kú nµy b¾t ®Çu tõ khi tÕ bµo trøng ®­îc thô tinh ®Õn khi h×nh thµnh nang ph«i – tøi ph«i. Trung b×nh tõ 8-10 ngµy sau khi thô tinh. Thêi kú thø 2 thêi kú ph«i thai: Lµ thêi kú cuèi h×nh thµnh nhau thai, h×nh thµnh c¸c tÕ bµo vµ c¸c c¬ quan hÖ thèng cña c¬ thÓ ë gia sóc lín tõ ngµy 11 ®Õn ngµy thø 40. Thêi kú thø 3 – thêi kú bµo thai: Lµ thêi kú cuèi giai ®o¹n ph«i thai cho ®Õn khi sinh ®Î. Giai ®o¹n ph©n ho¸ nh÷ng kÕt cÊu cùc tiÓu cña tÕ bµo vµ c¬ quan, lµ thêi kú bµo thai ph¸t triÓn vµ tr­ëng thµnh nhanh chãng Ph«i thai ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thô tinh thêi kú b¾t ®Çu ph¸t triÓn cña c¬ thÓ míi. Tõ mét tÕ bµo cña ph«i, t¨ng c­êng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ph©n chia ra hai lo¹i tÕ bµo, gäi lµ tói ph«i hay sù ph©n chia h×nh cÇu. Sau ®ã tói ph«i ph©n chia ra nhiÒu ®o¹n nhá, gäi lµ qu¸ tr×nh ph©n c¾t, ph«i thai biÕn thµnh hîp tö cã nhiÒu tÕ bµo 2.1.5. Sù ph¸t triÓn cña bµo thai qua c¸c th¸ng Tuú thuéc vµo c¸c gièng kh¸c nhau mµ bµo thai ph¸t triÓn kh¸c nhau. Ngay trªn cïng mét lîn mÑ, cã mét sè bµo thai ph¸t triÓn nhanh vµ cã thai ph¸t triÓn chËm. Thêi gian cã thai cña lîn lµ 114 ngµy (3 th¸ng 3 tuÇn, 3 ngµy). - Th¸ng thø nhÊt: Thai ba tuÇn ®Çu dµi 0,6cm. §Õn 30 ngµy, thai dµi 1,6 – 1,8cm vµ c¸c c¬ quan ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh. - Th¸ng thø hai: TÊt c¶ c¸c c¬ quan bé phËn bªn trong ®· ph¸t triÓn. Bµo thai ®· cã h×nh d¹ng gièng con lîn con. VÒ ngo¹i h×nh ®· cã thÓ ph©n biÖt thai ®ùc, thai c¸i. Thai 5 tuÇn tuæi dµi 3 cm, ®óng hai th¸ng dµi 8cm. - Th¸ng thø 3: ë mÐp, tai, l­ng vµ ®u«i ®· hcã l«ng dµy. Thai dµi 14 – 18cm. ë thêi gian s¾p ®Õn ngµy ®r toµn th©n ®· mäc ®Çy l«ng, hép sä cøng vµ ®· cã r¨ng cöa. Thai dµi 20-25cm. 2.1.6. Sù ph¸t triÓn cña rau thai Rau thai ®­îc h×nh thµnh tõ phÝa mÑ vµ con. Qu¸ t×nh trao ®æi vËt chÊt gi÷a mÑ vµ con ®­îc tiÕn hµnh qua hÖ thèng nhau thai. Rau thai ®­îc chia lµm 2. Rau thai con: Lµ sù tæng hîp toµn bé c¸c mµng nhau thai con vµ c¸c nhung mao cña mµng nhung Rau thai mÑ: Lµ mét d¹ng thay ®æi ®Æc biÖt cña niªm m¹c tö cung con mÑ khi cã thai. HÖ thèng nhau thai cã ý nghÜa sinh vËt vµ gi÷ vai trß v« cïng quan träng nã ho¹t ®éng rÊt m¹nh vµ cã thÓ thay thÕ chøc n¨ng cña phæi, ruét thËn vµ c¸c c¬ quan kh¸c. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sinh lý cã thai, mµng nhung nhau thai con vµ niªm m¹c tö cung cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ h÷u c¬ víi nhau. Th«ng qua hÖ thèng nhau thai c¬ thÓ mÑ cung cÊp ®Çy ®ñ vµ hoµn toµn c¸c chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ tr­ëng thµnh cña bµo thai. MÆt kh¸c s¶n vËt do qu¸ tr×nh dÞ ho¸ vµ CO2 tõ bµo thai còng ®­îc th«ng qua hÖ thèng nhau thai trë vÒ c¬ thÓ mÑ. Ngoµi ra mét sè siªu vi khuÈn, ®éc tè khuÈn… tõ mÑ qua nhau thai ®Ó g©y lªn qu¸ tr×nh bÖnh lÝ cho bµo thai. Ngoµi t¸c dông trao ®æi vËt chÊt, hÖ thèng nhau thai cßn cã nhiÖm vô nh­ mét tuyÕn néi tiÕt. Nã nh»m ®¶m b¶o cho bµo thai ph¸t triÓn trong tö cung vµ qu¸ tr×nh sinh ®Î ®­îc b×nh th­êng 2.1.7. Sù biÕn ®æi cña c¬ thÓ mÑ khi mang thai Khi gia sóc cã thai, kÝch tÕ cña hoµng thÓ vµ nhau thai lµm thay ®æi c¬ n¨ng ho¹t ®éng mét sè tuyÕn néi tiÕt kh¸c. V× vËy hiÖn t­îng ¨n uèng, tr¹ng th¸i dinh d­ìng, qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt v.v… cña con mÑ ®­îc n©ng cao cho nªn thêi kú ®Çu cã thai, gia sóc th­êng bÐo h¬n vµ l«ng m­ît h¬n khi ch­a cã thai. Nh­ng cã thai thêi kú cuèi bµo thai ph¸t triÓn m¹nh vµ nhanh chãng, nhu cÇu cung cÊp dinh d­ìng cao, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng ch¨m sãc kÐm th× c¬ thÓ mÑ sÏ gÇy. Trong qu¸ tr×nh bµo thai ph¸t triÓn, nhÊt lµ giai ®o¹n sau, nÕu khÈu phÇn ¨n cña mÑ kh«ng ®¶m b¶o ®Çy ®ñ ®¹m, kho¸ng, nguyªn tè vi l­îng, vitamin th× kh«ng nh÷ng bµo thai ph¸t triÓn kh«ng b×nh th­êng mµ søc khoÎ nãi chung cña mÑ còng gi¶m sót nhiÒu. Trong tr­êng hîp thiÕu Ca vµ P nghiªm träng th× gia sóc mÑ sÏ bÞ b¹i liÖt tr­íc khi ®Î, khung xoang chËu bÞ lÖch hay biÕn d¹ng, dÉn tíi hiÖn t­îng ®Î khã. Bµo thai ngµy cµng ph¸t triÓn ¸p lùc xoang ch¹u vµ xoang bông thay ®æi nªn ¶nh h­ëng ®Õn sù ho¹t ®éng cña tuÇn hoµn vµ h« hÊp. Nhu cÇu cung cÊp oxy cña bµo thai dÇn n©ng cao ë thêi gian cã thai k× cuèi nªn tÇn sè h« hÊp cña mÑ t¨ng lªn vµ cã khi cßn biÓu hiÖn tr¹ng th¸i thë dèc. MÆt kh¸c, tÇn sè tim ®Ëp t¨ng, c¬ tim tr­¬ng h¬n b×nh th­êng, cã hiÖn t­îng t©m thÊt tr¸i tr­¬ng to. L­îng m¸u cña gia sóc mÑ t¨ng, tèc ®é huyÖt tuÇn t¨ng, tæ chøc h×nh th¸i m¸u kh«ng ®æi. D­íi t¸c dông ch©n Ðp c¬ häc cña bµo thai kú cuèi lµm thay ®æi tuÇn hoµn vïng xoang chËu nªn g©y hiÖn t­îng phï thòng ë hai ch©n sau. MÆt kh¸c sè lÇn ®¹i tiÓu tiÖn cña gia sóc mÑ t¨ng lªn nh­ng sè l­îng lÇn Ýt. ë thêi gian cã thai k× cuèi, gia sóc mÑ th­êng ®i l¹i, ho¹t ®éng nÆng nÒ, chËm ch¹p, chãng mÖt mái vµ dÔ ra må h«i. 2.2. C¸c chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i. 2.2.1.Tû lÖ thô thai Khi phèi gièng trùc tiÕp th× ¶nh h­ëng cña con ®ùc tíi tØ lÖ thô thai rÊt lín, trong thô tinh nh©n t¹o nÕu kÜ thuËt phèi gièng kh«ng tèt th× tØ lÖ thô thai sÏ gi¶m nÕu r¬i vµo nh÷ng n¸i khã thô thai th× tØ lÖ l¹i gi¶m xuèng. D.H.Brooks vµ céng sù (1969) cho biÕt c¸c møc kh¸c nhau trong giai ®o¹n tõ khi cai s÷a con ®Õn phèi gièng trë l¹i cã ¶nh h­ëng tíi sù thô thai. Cßn theo E.S.Eshafog (1960) cho r»ng chÕ ®é dinh d­ìng tèt sÏ c¶i thiÖn ®­îc sè trøng rông nh­ng l¹i gi¶m tØ lÖ thô thai Khi chóng ta qu¸ chó träng trong vÊn ®Ò dinh d­ìng cho lîn n¸i th× hay dÇn ®Õn hiÖn t­îng lín bÐo qu¸ lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn, lîn dÔ bÞ sæi. 2.2.2. Thêi gian mang thai Sù sai kh¸c vÒ thêi gian cña c¸c gièng lîn lµ kh«ng ®¸ng kÓ vµ biÕn ®éng trong kho¶ng tõ 113 – 115ngµy. Theo TrÇn Cõ vµ céng sù (1975) th× thêi gian chöa cña lîn biÕn ®éng tõ 110 – 114 ngµy tuú thuéc vµo gièng, tuæi, c¸c yÕu tè khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn dinh d­ìng. Trong thùc tÕ, sù cã thai cña gia sóc ®­îc tÝnh tõ ngµy phèi gièng lÇn cuèi. Thêi gian cã thai phô thuéc vµo nhiÒu ®iÒu kiÖn vµ yÕu tè kh¸c nhau. Nã dµi hay ng¾n tuú theo loµi, gièng gia sóc, tuæi gia sóc mÑ, løa sinh s¶n, tr¹ng th¸i dinh d­ìng, t×nh h×nh søc khoÎ, tr¹ng th¸i c¬ quan sinh dôc, sè l­îng bµo thai… Trong ®iÒu kiÖn thøc ¨n, nu«i d­ìng tèt nhÊt lµ løa thø hai th× thêi gian cã thai sÏ ng¾n l¹i gia sóc sím thµnh thôc, loµi ®¬n thai l¹i cã 2 thai, thai gièng c¸i th× thêi gian cã thai th­êng ng¾n. MÆt kh¸c thêi ®iÓm tiÕn hµnh cho gia sóc phèi gièng còng ¶nh h­ëng ®Õn thêi gian cã thai. 2.2.3. Sè con ®Î ra/æ Sè con ®Î ra trªn æ ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng sè lîn con sèng vµ sè con chÕt trong cïng mét æ, chØ tiªu nµy nãi lªn møc ®é ®Î sai cña lîn n¸i. Sè con ®Î ra/æ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo yÕu tè gièng. Gièng kh¸c nhau th× sè con ®Î ra /æ kh¸c nhau VD: Lîn Mãng C¸i ®Î: 12-14con/løa Lîn Ø, Yorkshine: 10-12 con/løa Sè con ®Î ra/æ nhiÒu bay Ýt cßn phô thuéc vµo sè trøng rông, mµ sè trøng rông cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c. Theo I.P Burger (1952), Liv.Barker vµ cèng ù (1958) th× c¸c gièng lîn mµu tr¾ng cã sè trøng rông nhiÒu h¬n c¸c gièng lîn mµu ®en. C.E.Hainer vµ céng sù (1959) cho biÕt sè trøng rông trong chu k× ®éng dôc ®Çu tiªn lµ 11,3 chu k× thø 2 lµ 12,3. Theo J.SPerry (1954) th× sè trøng rông cña n¸i t¬ lµ 13,5 vµ n¸i tr­ëng thµnh lµ 21,4 O.Vargen (1981) cho r»ng sè trøng rông trung b×nh cña lîn n¸i tõ 15-20. Th­êng th× sè trøng khèi l­îng s¬ sinh/æ lµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng nu«i thai cña lîn mÑ vµ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña thai còng nh­ søc sèng cña thai ë thêi kú trong bông mÑ. 2.2.4. Khèi l­îng s¬ sinh/æ Khèi l­îng s¬ sinh/æ phô thuéc vµo yÕu tè gièng. C¸c gièng lîn ngo¹i cã khèi l­îng s¬ sinh/æ cao h¬n so víi c¸c gièng lîn néi ë n­íc ta. Lîn néi khèi l­îng s¬ sinh: 0,5 – 0,6kg/con (Mãng C¸i) Lîn ngo¹i khèi l­îng s¬ sinh: 1,3 – 1,4 kg/con Khèi l­îng s¬ sinh cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè dinh d­ìng cña lîn n¸i trong thêi kú chöa, nhÊt lµ giai ®o¹n chöa cuèi. 2.2.5. Sè con cai s÷a/æ P.E.Hughes vµ céng sù (1980) cho r»ng n¨ng suÊt cña ®µn lîn gièng ®­îc x¸c ®Þnh bëi chØ tiªu sè l­îng con cai s÷a/n¸i/n¨m. VËy sè lîn con cai s÷a/æ bÞ ¶nh h­ëng bëi sè con ®Î ra, bëi sè thai chÕt khi cã chöa vµ khi ®Î, vµ sè lîn con chÕt t s¬ sinh ®Õn cai s÷a. Theo t¹p chÝ Vetrymery Invertigation Servirce (1969) th× c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu lµm lîn con chÕt trong giai ®o¹n s¬ sinh ®Õn cai s÷a lµ: Do con mÑ ®Ì vµ bá ®ãi chiÕm 50%, do nhiÔm khuÈn 11,1%, do dinh d­ìng kÐm chiÕm 8%, do di truyÒn chiÕm 4,5% vµ do c¸c nguyªn nh©n kh¸c chiÕm 6,4%. Tû lÖ lîn chÕt tõ s¬ sinh ®Õn cai s÷a tuú thuéc vµo ngµy tuæi: D­íi 3 ngµy tuæi 0%, 3-7ngµy tuæi 18%, 8-10ngµy tuæi 17% vµ 22-56ngµy tuæi chiÕm 15% 2.2.6. Khèi l­îng cai s÷a/æ Khèi l­îng cai s÷a/æ lµ chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i. Khèi l­îng cai s÷a cµng cao th× hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i lîn n¸i cµng lín vµ kh¶ n¨ng t¨ng träng cña lîn khi nu«i ë giai ®o¹n sau cµng cao. Cã nhiÒu yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn khèi l­îng cai s÷a nh­ gièng, dinh d­ìng, ch¨m sãc, khèi l­îng s¬ sinh, kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña lîn n¸i tinh khÐo nu«i con cña lîn n¸i, kh¶ n¨ng t¨ng träng cña lîn con 2.2.7. Thêi gian ®éng dôc trë l¹i sau cai s÷a C¸c nghiªn cøu cña Grummer vµ Self (1955) cho biÕt, cai s÷a lîn con vµo c¸c thêi ®iÓm 10,21 vµ 56 ngµy tuæi th× thÊy r»ng thêi gian nu«i con cµng dµi th× thêi gian ®éng dôc cµng nhiÒu, kÕt qu¶ nghiªn cøu nh­ sau: Thêi ®iÓm cai s÷a lîn con (ngµy tuæi) Thêi gian ®éng dôc trë l¹i sau cai s÷a (ngµy) Sè trøng rông 10 9,4 12,8 21 6,2 15,2 56 6,0 16,6 Tuy nhiªn chóng ta nªn cai s÷a cho lîn con lóc 21 ngµy tuæi ®Ó tr¸nh sù hao hôt cña lîn n¸i qu¸ nhiÒu trong thêi gian nu«i con vµ nh»m t¨ng sè løa ®Î/n¸i/n¨m. 2.3. BiÖn ph¸p kü thuËt nh»m n©ng cao n¨ng suÊt cña lîn n¸i 2.3.1.H×nh thøc giao phèi (Thô tinh) - Giao phèi tù nhiªn Lµ qu¸ tr×nh giao phèi gi÷a gia sóc ®ùc vµ gia sóc c¸i, tinh dÞch cña con ®ùc ®i vµo ®­êng sinh dôc cña con c¸i ®Ó tÕ bµo trøng vµ tinh trïng kÕt hîp víi nhau ë 1/3 phÝa trªn èng dÉn trøng t¹o ra mét tÕ bµo míi tÕ bµo ®ã ®­îc gäi lµ hîp tö. Trong giao phèi tù nhiªn hay x¶y ra nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho sù ph¸t triÓn cña thai hoÆc g©y ra nh÷ng bÖnh tËt cho gia sóc c¸i. Nh­ng ®iÒu quan träng nhÊt lµ phÈm chÊt ®Æc tÝnh cña con ®ùc vµ con c¸i ch­a ®­îc xem xÐt vµ chän läc kÜ l­ìng v× thÕ mµ thÕ hÖ thø hai ra ®êi sÏ kh«ng ®¶m b¶o cho nh÷ng ®Æc ®iÓm mµ m×nh mong muèn. V× con c¸i cña bè mÑ ®ã ®· di truyÒn c¸c ®Æc tÝnh mµ bè mÑ nã truyÒn cho. Giao phèi tù nhiªn cã ®­îc ­u ®iÓm lµ ®óng ®­îc thêi ®iÓm ®éng dôc cao ®é cña con c¸i, qu¸ tr×nh thô thai ®­îc ®¶m b¶o. - Thô tinh nh©n t¹o Ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o ®· ra ®êi víi môc ®Ých nh»m kh¾c phôc c¸c nh­îc ®iÓm cña giao phèi trùc tiÕp. Trong thô tinh nh©n t¹o ng­êi ta cã thÓ dïng tinh dÞch cña mét ®ùc gièng tèt thô tinh cho nhiÒu gia sóc c¸i mµ vÉn ®¶m b¶o ®­îc tØ lÖ thô thai cao vµ gióp ng¨n ngõa ®­îc mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, ký sinh trïng cho gia sóc c¸i trong qu¸ tr×nh giao phèi trùc tiÕp. Trong ch¨n nu«i ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o ®· c¶i t¹o ®­îc gièng gia sóc, tØ lÖ sinh s¶n t¨ng cao. §©y lµ mét biÖn ph¸p nh©n gièng, c¶i t¹o gièng mét c¸ch tèt nhÊt, nhanh nhÊt vµ kinh tÕ nhÊt. 2.3.2. ¸p dông c¸c phÐp lai - §Ó n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i Mãng C¸i ta cã thÓ ¸p dông c¸c phÐp lai nh­ lai kinh tÕ (hai m¸u hoÆc 3 m¸u) ®Ó t¹o ra con lai cã tØ l m¸u ngo¹i cao, t¨ng kh¶ n¨ng sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña lîn con, qua ®ã n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn n¸i mãng c¸i VD ♀ Mãng C¸i x ♂ Yorkshire ® F1 50% gièng ngo¹i Ngoµi ra ta cã thÓ sö dông c¸c phÐp lai c¶i t¹o nh»m c¶i t¹o vµ n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña n¸i Mãng C¸i. 2.3.3. Cho lîn con bó s÷a ®Çu vµ cè ®Þnh bÇu vó cho lîn con. Lîn con khi ®Î ra cÇn ®­îc bó s÷a ®Çu cµng sím cµng tèt. Thêi gian tiÕt s÷a ®Çu lµ mét tuÇn kÓ tõ khi ®Î (7-10ngµy ®Çu), nh­ng thêi gian cã ý nghÜa nhÊt víi lîn con lµ ë 24 giê ®Çu. Muén nhÊt lµ sau khi ®Î ra kho¶ng 2h th× lîn con cÇn ®­îc bó s÷a ®Çu. Thµnh phÇn s÷a ®Çu vµ s÷a th­êng Thµnh phÇn s÷a S÷a ®Çu (%) S÷a th­êng (%) Mì 3,6 3,5 VËt chÊt kh« 18,5 8,6 Protein 14,3 3,25 Carein 5,2 2,6 Albumin 1,5 0,47 b - Lactogloblin 0,8 0,3 a - Lactogloblin 0,27 0,13 Albumin huyÕt t­¬ng 0,13 0,04 Globulin miÔn dÞch (g globulin) 5,6-6,8 0,09 S÷a ®Çu lµ thøc ¨n duy nhÊt kh«ng thÓ thiÕu ®­c ®èi víi lîn con, lîn kh«ng ®­îc bó s÷a ®Çu th× kh«ng ®­îc lµm ®ùc gièng. Protein trong s÷a ®Çu cao h¬n gÊp 5 lÇn so víi s÷a th­êng. C¸c lo¹i chÊt kho¸ng cao h¬n gÊp 2 lÇn s÷a th­êng. Vitamin A vµ Vitamin D cao gÊp 5 lÇn s÷a th­êng. §Æc biÖt trong s÷a ®Çu cã kh¸ng thÓ gióp lîn con chèng chÞu ®­îc víi m«i tr­êng vµ bÖnh tËt (®ã lµ gglobulin) gglobulin miÔn dÞch phô thuéc vµo bÖnh cña con mÑ ë mçi hé ch¨n nu«i th­êng cã c¸c lo¹i vi khuÈn, vi rót riªng do qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi c¸c lo¹i nµy mµ con mÑ sinh ra miÔn dÞch t­¬ng øng. Ngoµi ra trong s÷a ®Çu cßn chøa c¸c Vitamin, kho¸ng mì vµ ®Æc biÖt lµ MgSO4. MgSO4 cã t¸c dông tÈy cøt su cho lîn con, lîn con ®­îc bó s÷a ®Çu cµng sím th× l­îng cøt su ®­îc ®Èy ra ngoµi cµng nhanh, lîn con ¨n s÷a sím, dÉn ®Õn hÊp thu thøc ¨n nhanh, kÝch thÝch bé m¸y tiªu ho¸ lµm viÖc t¨ng kh¼ n¨ng hÊp thu chÊt dinh d­ìng cña c¸c nhung mao ë thµnh ruét non. VËy s÷a ®Çu cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®µn lîn con vÒ sau nµy, nã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn tèc ®é sinh tr­ëng cña ®µn lîn cao, gióp t¨ng n¨ng suÊt cña lîn n¸i. * Cè ®Þnh bÇu vó cho lîn con Khi cho lîn con bó chóng ta nªn cè ®Þnh bÇu vó cho lîn … Khi cè ®Þnh bÇu vó nªn ­u tiªn nh÷ng con nhá, yÕu bó c¸c vó tr­íc ngùc, phÝa trªn bëi c¸c vó phÝa tr­íc ngùc cã l­îng s÷a tiÕt ra nhiÒu h¬n c¸c vó phÝa sau. NÕu ®Ó lîn con tù bó s÷a th× nh÷ng con to khoÎ sÏ thanh nh÷ng vó phÝa tr­íc, lµm cho tØ lÖ ®ång ®Òu cña ®µn cßn thÊp, nh÷ng con yÕu kh«ng tranh ®­îc vó sÏ bÞ ®ãi, chËm lín cã tr­êng hîp bÞ chÕt. C«ng viÖc vµ kÜ thuËt cè ®Þnh bÇu vó ®ßi hái ph¶i kiªn tr×, tØ mØ, cÇn b¾t tõng con cho bó, cho ó nhiÒu lÇn trong ngµy tõ 7-8 lÇn, cÇn ®¸nh dÊu tõng con vµ ng¨n lîn mÑ ra ®Ó tr¸nh lîn mÑ tranh ¨n ®Ì chÕt con. B×nh th­êng mçi con lîn ®­îc lµm quen 1 vó, nh­ng nÕu sè con trong ®µn nhiÒu h¬n sè vó th× vó tr­íc ngùc cã thÓ cho hai con lîn con cïng lµm quen mét vó theo ph­¬ng ph¸p cho bó lu©n phiªn. NÕu sè con ®Î ra Ýt h¬n sè vó cña lîn n¸i th× cã thÓ cho mçi con lµm quen 2 vó phÝa sau ®Ó t¨ng l­îng s÷a cho lîn con vµ tr¸nh teo vó cho lîn mÑ. NÕu cè ®Þnh ®Çu vó ®Òu ®Æn th× sau 3-4 lÇn cho bó lîn con sÏ quen vµ tù bó c¸c vó quy ®Þnh cho nã. Lîn con quen nhanh hay chËm lµ phô thuéc vµo t­ thÕ n»m cña lîn mÑ, nÕu lîn mÑ th­êng xuyªn n»m quay vÒ mét phÝa khi cho con bó th× lîn con nhËn biÕt vó quy ®Þnh cho nã sím h¬n. Ng­îc l¹i nÕu lîn mÑ hay thay ®æi t­ thÕ n»m khi cho con bó liªn tôc th× lîn con sÏ chËm nhÊt biÕt h¬n. Nh­ vËy, trong ph­¬ng ph¸p ch¨n nu«i nÕu chóng ta nh÷ng ng­êi ch¨n nu«i biÕt c¸ch, hiÓu ®­îc tÇm quan träng vµ t¸c dông cña s÷a ®Çu còng nh­ viÖc cè ®Þnh bÇu vó cho lîn con th× sÏ thóc ®Èy sù sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña lîn con h¬n trong qu¸ tr×nh ch¨n nu«i. Nhê vµo s÷a ®Çu mµ con cã thÓ kh¸ng ®­îc víi mét sè bÖnh mµ con mÑ truyÒn cho, v× con mÑ cã kh¶ n¨ng, søc kh¸ng tõ tr­íc, viÖc cè ®Þnh bÇu vó cho lîn gióp cho c¶ ®µn lîn cã tÝnh ®ång ®Òu kh«ng bÞ kÑ, bÞ nÐp, dÇn dÉn ®Õn rót ng¾n thêi gian theo mÑ, cai s÷a sím, xuÊt b¸n nhanh, n©ng cao løa ®Î trong n¨m. 2.3.4. TËp cho lîn con ¨n sím ®Ó t¸ch mÑ nh»m n©ng cao løa ®Î trong 1 n¨m TËp cho lîn con ¨n sím lµ viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt vµ tquan träng, nã cã nhiÒu t¸c dông gióp cho qu¸ tr×nh sinh tr­ëng ph¸t dôc b×nh th­êng ë lîn con, gióp lîn con tiªu ho¸ tèt thøc ¨n sau nµy, c¶i thiÖn kh¶ n¨ng hÊp thu chÊt dinh d­ìng, gióp bé m¸y tiªu ho¸ cña lîn con ph¸t triÓn nhanh vµ sím hoµn thiÖn, lµm gi¶m tØ lÖ hao hôt cña lîn n¸i, n©ng cao khèi l­îng con cai s÷a vµ t¨ng kh¶ n¨ng chèng nhiÔm bÖnh ë lîn con. TËp ¨n sím cho lîn lµ ®Ó bæ sung thøc ¨n, chÊt dinh d­ìng sím cholîn con. Lîn con cã tèc ®é sinh tr­ëng nhanh vµ ®ßi hái nhu cÇu dinh d­ìng ngµy cµng cao, nh­ng l­îng s÷a mÑ l¹i gi¶m sau 3 tuÇn, lµm lîn con l©m vµo giai ®o¹n khñng ho¶ng thø nhÊt. Sau khi cai s÷a lîn con l¹i l©m vµo giai ®o¹n khñng ho¶ng thø hai. Do ®ã lîn con ¨n sím lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng, gióp kh¾c phôc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng ë lîn con. Khi bæ sung thøc ¨n vµo khÈu phÇn ¨n cña lîn con sÏ gióp lîn con nhËn ®­îc c¸c chÊt dinh d­ìng ®Çy ®ñ vµ c©n ®èi h¬n, t¨ng c­êng qu¸ tr×nh sinh tr­ëng ph¸t dôc cho lîn con. TËp cho lîn con ¨n sím sÏ thóc ®Çy bé m¸y tiªu ho¸ cña lîn con ph¸t triÓn nhanh vµ sím hoµn thiÖn h¬n. Khi lîn con ®­îc bæ sung thøc ¨n th× lµm kÝch thÝch tÕ bµo v¸ch d¹ dµy tiÕt ra HCl ë d¹ng tù do sím h¬n vµ t¨ng c­êng ph¶n x¹ tiÕt dÞch vÞ. NÕu tËp cho lîn con ¨n tõ 10 ngµy tuæi th× ®Õn 14 ngµy tuæi trong d¹ dµy lîn ®· cã HCl tù do. NÕu kh«ng bæ sung thøc ¨n sím th× sau 25 ngµy tuæi trong d¹ dµy lîn con míi cã HCl tù do. Khi chóng ta ¸p dông kü thuËt ch¨n nu«i vµo ®Ó tËp cho lîn con ¨n sím th× h×nh thµnh cho lîn ®­îc ph¶n x¹ tiÕt dÞch vÞ ®Ó hÊp thu vµ tiªu ho¸ thøc ¨n mét c¸ch tèt nhÊt, th× kh¶ n¨ng ph¸t triÓn , t¨ng träng cña lîn con lín dÉn ®Õn thêi gian bó s÷a ng¾n, nhanh t¸ch ®­îc mÑ gióp lîn mÑ gi¶m thêi gian n÷a con nhanh ®­îc phèi gièng lÇn tiÕp t¨ng løa ®Î trong n¨m. III. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc vµ ngoµi n­íc. 1. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc ViÖt Nam lµ mét n­íc n«ng nghiÖp, nghÒ trång lóa ®· g¾n liÒn víi nghÒ ch¨n nu«i lîn tõ rÊt sím. C¸c gièng lîn cña ViÖt Nam cã tØ lÖ mì cao, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt thÊp. Do vËy, ngay tõ nh÷ng n¨m 60 n­íc ta ®· tiÕn hµnh nhËp mét sè gièng lîn ngo¹i, chñ yÕu phôc vô lai gièng lµ chÝnh. Trong c¸c gièng lîn nhËp néi th× gièng lîn Landrace vµ Yorkshire ®ang ®­îc coi lµ hai gièng lîn tèt nhÊt vµ ®­îc nu«i réng r·i ë c¸c trang tr¹i ch¨n nu«i c¸c tØnh, c¸c vïng. N­íc ta nhËp néi gièng lîn Yorkshine tõ n¨m 1964 vµ Landrace tõ n¨m 1970. §©y lµ hai gièng lîn h­íng n¹c, tØ lÖ n¹c nªn 50%. C¸c c«ng tr×nh t¹o gièng vµ lai kinh tÕ ®· ®­îc nhiÒu nhµ khoa häc ë n­íc ta nh­ TrÇn §×nh MiÒn (1977) §inh Hång Lu©n vµ céng t¸c viªn (1978), Ph¹m H÷u Doanh (1973). TrÇn Nh­ vµ Vâ Träng Hèt ®· nghiªn cøu thùc nghiÖm trong s¶n xuÊt. Ngµy nay khi ngµnh ch¨n nu«i ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn ®Ó cho ng­êi ch¨n nu«i cã l·i vµ lîi dông ®­îc ­u ®iÓm cña c¸c gièng lîn néi mµ c¸c nhµ nghiªn cøu, nhµ ch¨n nu«i ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thut vµ c¸c phÐp lai ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cho giègn lîn Mãng C¸i nh»m n©ng cao ®­îc tØ lÖ m¸u ngo¹i cho ®µn lîn con. §Ó thóc ®Èy ®­îc t×nh h×nh ch¨n nu«i lîn c¸i ph¸t triÓn h¬n vµ cung cÊp cho bµ con n«ng d©n c¸c kü thô©t ch¨n nu«i th× c¸c nhµ nghiªn cøu ®· viÕt ra rÊt nhiÒu c¸c tµi liÖu tËp huÊn, c¸c s¸ch vÒ kü thô©t ®Ó cho ng­êi n«ng d©n dÔ tiÕp xóc ®­îc c¸c kü thuËt, ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo ch¨n nu«i còng nh­ vµo thøc ¨n cho lîn, nh»m ®¶m b¶o ®ñ vÒ nhu cÇu dinh d­ìng cho lîn n¸i trong c¸c thêi kú kh¸c nhau. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc HiÖn nay cã nhiÒu gièng lîn ®­îc nu«i d­ìng réng r·i trªn ThÕ giíi nh­ Landrace, Yorkshice, Duroc… bªn c¹nh viÖc nh©n gièng thuÇn chñng, c¸c gièng lîn nµy ®­îc sö dông réng r·i trong lai gièng. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸c gièng lîn nµy. Varsila (1985) nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn Yorkshire, Landrace ë Bungari cho kÕt qu¶ sau: Sè con ®Î ra/løa lµ 8,6 Sè con ®Î/n¸i/n»m lµ 2,15. Beomit (1987) cïng cho biÕt: Sè con sèng ®Õn cai s÷a ë lîn n¸i Yorkshice lµ 8,8con, ë lîn n¸i Landrace Ph¸p lµ 8,9 con, ë lîn n¸i Landrace bØ lµ 7,8 con. Tuæi ®Î løa ®Çu cña lîn Yorkshire vµ Landrace Ph¸p lµ 360 ngµy, cña Landrace BØ lµ 385 ngµy. NhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· lËp nªn nh÷ng thµnh tùu kü thuËt trong viÖc khai th¸c kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i. Mét trong nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ lµ thùc hiÖn cai s÷a sím cho lîn con vµ ®Ò ra nh÷ng ®iÒu cÇn cã khi cai s÷a sím cho lîn con. H.Serco (1973) cã lêi khuyªn c¸c n­íc nhiÖt ®íi nªn cai s÷a lîn con ë 25 ngµy tuæi. NÕu cai s÷a lîn con ë 21 ngµy tuæi th× rÊt thËn träng vµ xem xÐt kü vÒ nh÷ng thøc ¨n nu«i lîn mÑ, lîn con, chuång nu«i vµ nhiÖt ®é m«i tr­êng. ViÖn nghiªn cøu kü thuËt lîn (I.T.P) cña Ph¸p tõ nh÷ng n¨m 1980, 1981 ®· ®Ò ra quy tr×nh cai s÷a sím cho lîn con. <.F. Filler (ViÖn nghiªn cøu Rowet A.hadeen V­¬ng quèc Anh, 1987) nhËn xÐt: Tuæi cai s÷a ë lîn th­êng kh¸c nhau, nÕu ®Ó cho chóng tù cai s÷a theo b¶n n¨ng cña chóng. Ng­îc h¼n l¹i khi cã nh÷ng dông cô vµ hÖ thèng chuång tr¹i ®Æc biÖt, cã thÓ cai s÷a ë lîn con ë hai tuÇn tuæi sau khi ®Î, nh­ng ë phÇn lín ë c¸c tr¹i th­êng cai s÷a vµo lóc 3-8 tuÇn tuæi. Thùc tÕ c¸i quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi tuæi cai s÷a lîn con lµ lîn con ¨n ®­îc bao nhiªu thøc ¨n, mÆc dÇu lîi Ých cña viÖc cai s÷a sím nh­ ®· thùc hiÖn ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ho¸ cã thÓ lµ hÊp dÉn, nh­ng chí quªn chi phÝ vµ c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh kh¸c. M.K. Tihawit Kachtaman (C«ng ty Charrean – Phokpani – CP) còng cã nhËn xÐt: Sè løa ®Î/n¸i/n¨m cao hay thÊp tuú thuéc vµo thêi gian nu«i con, thêi gian nu«i con cµng ng¾n th× sè løa ®Î/n¸i/n¨m cµng cao. Nh­ng theo chu kú rông trøng cña lîn n¸i lµ 21 ngµy, do ®ã n¸i cai s÷a tr­íc 21 ngµy lîn n¸i còng kh«nd ®éng dôc. T¸c gi¶ nªu lµ thêi gian cai s÷a tèt nhÊt lµ 21-30 ngµy tuæi. IV. §èi t­îng vËt liÖu, néi dung vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 1. §èi t­îng nghiªn cøu §èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ lîn n¸i Mãng C¸i. §Þa ®iÓm nghiªn cøu t¹i: X· Cao X¸ - huyÖn T©n Yªn - tØnh B¾c Giang. Thêi gian nghiªn cøu: Tõ ngµy 25//2/2008 - 12/6/2008 2. VËt liÖu nghiªn cøu Sæ s¸ch ghi chÐp Dông cô thó y: Xylanh, tinh dÞch, èng dÉn tinh qu¶n, dÇu vaz¬lin, c©n ®ång hå, thøc ¨n C¬ së vËt chÊt: Chuång tr¹i, thøc ¨n cho lîn con Thuèc thó y: C¸c lo¹i thuèc bæ vitamin, kho¸ng… C¸c chÊt bæ sung cÇn thiÕt 3. Néi dung nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu gåm c¸c néi dung sau: §iÒu tra t×nh h×nh ch¨n nu«i vµ n¨ng suÊt s¶n xuÊt cña gièng lîn n¸i Mãng C¸i t¹i ®Þa ph­¬ng. T¸c dông c¸c biÖn ph¸p kú thuËt vµo quy tr×nh ch¨n nu«i, tõ ®ã so s¸nh kÕt qu¶ ch¨n nu«i t¹i ®Þa ph­¬ng víi kÕt qu¶ thu ®­îc khi t¸c ®éng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 4.1Bè trÝ thÝ nghiÖm Bè trÝ thÝ nghiÖm theo ph­¬ng ph¸p ph©n l« ®èi chøng, mçi l« lµ 5 con lîn n¸i t­¬ng øng víi 1 ®µn lîn con cã n > 10 4.2 Theo dâi thÝ nghiÖm Theo dâi thÝ nghiÖm theo yªu cÇu cña ®Ò tµi tõ thêi gian cã chöa ®Õn khi lîn con 60 ngµy tuæi 4.3 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 4.3.1. H×nh thøc giao phèi Chóng ta nªn ¸p dông biÖn ph¸p thô tinh nh©n t¹o ®Ó tËn dông c¸c ­u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy, tr¸nh c¸c bÖnh sinh s¶n cho con c¸i, n©ng cao tØ lÖ thu thai vµ h¬n n÷a ta cã thÓ lùa chän ®­îc c¸c gièng lîn ngo¹i, cã nhiÒu ®Æc ®iÓm tèt nh­ tØ lÖ n¹c cao vµ kh¶ n¨ng sing tr­ëng m¹nh C¸ch tiÕn hµnh: Tinh dÞch: Ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ nh·n m¸c, cßn h¹n sö dông, co ghi ®Çy ®ñ c¬ së s¶n xuÊt, ngµy lÊy tinh èng dÉn tinh qu¶n b»ng cao su ®­îc khö trïng vµ cã dÇu vazolin ®Ó b«i tr¬n V« trïng xylanh vµ èng dÉn tinh qu¶n, vÖ sinh phÇn ©m hé, ®u«i va hai bªn m«ng cña lîn, lau kh« b»ng kh¨n hoËc dÎ s¹ch, lÊy mét Ýt dÇu vazolin b«i vµo xung quanh 1/3 èng dÉn tinh qu¶n(b«i ë phÝa ®Çu nhän) ®Ó lä tinh vµo lßng bµn tay gi÷ cho nhiÖt ®é cña lä tinh Êm trë l¹i b×nh th­êng. Më n¾p lä tinh lîn ®æ vµo xylanh, khi ®á lä tinh ph¶i ¸p s¸t vµo thµnh xylanh, sau ®ã ®­a ®Çu nhän cña èng tinh qu¶n vµo trong ©m hé cña lîn, ®é s©u kho¶ng 10- 15 cm tuú theo träng l­îng cña lîn, ®­a èng tinh qu¶n vµo chÕch 45o, ®­a vµo tõ tõ theo nhÞp co bãp cñac¬ tr¬n tö cung. ®­a xylanh vµo ®Çu cßn l¹i cña tinh qu¶n vµ tõ tõ®­a xylanh vµo. Khi b¬m song th× tõ tõ rót èng dÉn tinh ra, dïng tay v÷ nhÑ mét cµi vµo m«ng lîn, môc ®Ých lµ ®Ó c¬ co bãp ©m hé co l¹i ,tinh kh«ng ch¶y ng­îc ra ngoµi 4.3.2 Cho lîn bó s÷a ®Çu vµ cè ®Þnh bÇu vó Ngay sau khi lîn mÑ sinh song chóng ta nªn b¾t lîn con ra bÊm r¨ng lanh cho lîn con vµ cho chóng vµo ®Ó bó s÷a ®Çu. trong qu¸ tr×nh lam thi nghiªm th× ë nh÷ng l« ®èi chøng ta ®Ó tù nhiªn cßn ®èi víi l« thÝ nghiÖm th× chóng ta cÇn quan s¸t xem con lîn nµo bÐ vµ yÕu h¬n th× nªn cho bó ë c¸c vó phÝa trªn con nµo to khoÎ th× cho bó c¸c bÇu vó phÝa d­íi v× lîn con cã ®Æc tÝnh lµ lµ bó cè ®Þnh mét bÇu vó nªn chóng ta ph¶i cè ®iÞnh bÇu vó cho lîn ®Ó ®é ®ång ®Òu cña ®µn lµ cao. Trong tr­êng hîp mµ sè con sinh ra nhá h¬n sè vó cña lîn mÑ th× chóng ta cã thÓ cè ®Þnh cho mét con ó hai vó. §Ó h×nh thµnh cho lîn con ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn vµ nhËn biªt ®­îc bÇu vó cña nã chóng ta ph¶i thùc hiªn cè ®Þnh bÇu vó trong 3 ngµy liªn tiÕp. Trong qu¸ tr×nh cè ®Þnh bÇu vó cho lîn con chóng ta ph¶i ®¸nh dÊu ®Ó tr¸nh sù nhÇmm lÉn trong khi cè ®Þnh dÉn ®Õn qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph¶i kÐo dµithêi gian vµ ®µn con kh«ng thÓ cã ®­îc ph¶n x¹ cÇn cã. 4.3.3. TËp cho lîn con ¨n sím TËp cho lîn con ¨n sím nh»m môc ®Ých bæ sung dinh d­ìng hoµn thiÖn sím bé m¸y tiªu ho¸, gi¶i quyÕt m©u thuÉn vÒ dinh d­ìng gi÷a s÷a mÑ vµ con, th«ng qua tËp ¨n cho con ®Ó bæ sung mét sè nguyªn tè kho¸ng vµ vitamin cÇn thiÕt vµ môc ®Ých chÝnh lµ nh»m cai s÷a sím cho lîn con ®Ó t¨ng løa ®Î cña lîn mÖ trong n¨m. C¸ch tiÕn hµnh: Thøc ¨n th­êng lµ nh÷ng thøc ¨n tinh bét dÔ tiªu ho¸ nh­ bét g¹o, thøc ¨ngiµu ®¹m nh­ bét ®¹u t­¬ng. Ngoµi ra cã thÓ thªm mät Ýt rau xanh, cñ qu¶, thøc ¨n th­êng nÊu thµnh ch¸o lo·ng vµ kÝch thÝch ®Ó tËp cho lîn con ¨n. §Ó tËp ¨n cã hiÖu qu¶ ta gi¶m dÇn sè lÇn ó trong nggµy cã thÓ t¸ch mÑ vµ con. Thµnh phÇn thøc ¨n tËp ¨n: Thøc ¨n tinh: 90% Thøc ¨n xanh: 8- 10% Thøc ¨n bæ sung vµ kho¸ng, vitamin: 1- 2% C«ng thøc thøc ¨n tËp ¨n: Ng« rang vµng nghiÒn: 30% C¸m g¹o lo¹i 1 :10% TÊm - g¹o rang :30% Bét ®Ëu t­¬ng ;17% Kh« dÇu( ®Ëu t­¬ng, võng) :8% S÷a t¸ch b¬ :3% Vitamin :1% Kho¸ng :1% Thøa ¨n ta nªn nÊu chÝn ë d¹ng ch¸o lo·ng cho lîn con ¨n. ¡n b÷a nµo nÊu b÷a ®Êy, thøc ¨n ph¶i Êm, lu«n míi ®Ó lîn con ¨n ®­îc nhiÒu. Ta ph¶i t×m hiÓu së thÝch cña lîn con. §Ó cho lîn con ¨n nhiÒu h¬n chóng ta sö dông thøc ¨n t¨ng träng cã mïi th¬m kÝch thÝch tÝnh thÌm ¨n cña lîn, cho ¨n ®ung giê quy ®Þnh th­êng c¸ch nhau 3-4h/ b÷a. 4.3.4. Cai s÷a sím cho lîn con §èi víi l« thÝ nghiÖn sau 21 ngµy tuæi vµ ®· ®­îc tËp cho ¨n sím th× chóng ta tiÕn hµnh cai s÷a sím cho lîn con. §Ó tranhsù thay ®æi vÒ ®iÒu kiÖn sèng cña lîn con chóng ta nªn t¸ch lîn con sang chuång c¹ch chuång lîn mÖ vµ tiÕn hµnh cai s÷a cho lîn con. Chóng ta cã thhÓ cai s÷a cho lîn con theo 2 h×nh thøc lµ cai tõng ®ît con nµo to khoÎ th× cai tr­íc nh÷ng con bÐ yÕu cai sau hoÆc lµ cai ®ång lo¹t c¶ ®µn. Tr­íc khi cai s÷a 1-3 ngµy th× chóng ta gi¶m dÇn l­îng thøc ¨n cho lîn mÑ ®Õn ngµy cai s÷a th× cho lîn mÑ nhÞn ¨n hoµn toµn hoÆc cho ¨n th× chØ cho ¨n thøc ¨n xanh. GÇn ®Õn ngµy cai s÷a gi¶m dÇn sè lÇn bó ë lîn con b»ng c¸ch ngµy t¸ch ®ªm cho ó, hoÆc nhèt riªng 5- 6 tiÕng cho ó mét lÇn. Cai s÷a cho lîn con theo ph­¬ng phap nµy gióp cho lîn con ¨n t«t h¬n, thÝch nghi víi thøc ¨n nhanh h¬n cßn ®èi víi lîn mÑ th× qu¸ tr×nh tiÕt s÷a gi¶m dÇn. Chóng ta nªn tiªm kÝch dôc tè cho lîn mÑ tr­íc khi cai s÷a tõ 3- 7 ngµy®Ó sau khi cai s÷a nai ®éng dôc trë l¹i ngay nh»m lµm t¨ng n¨ng suÊt cña lîn n¸i. 4.4 Ph­¬ng ph¸p sö lÝ sè liÖu - Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh ph©n tÝch kÕt qu¶. Theo nh÷ng ®iÓm mèc nh­ khi ®Ó vµ khi cai s÷a th× ph¶i tiÕn hµnh c©n lîn con vµ qua mçi løa ®Î tÝnh ®é hao mßn cña lîn mÑ vµ tÝnh ®­îc khèi l­îng s÷a lîn mÑ tiÕt ra nu«i con Tû lÖ sè = Sè con cßn sèng x 100% Sè con ®Î ra Tû lÖ cßi cäc = Sè con cßi cäc x 100% Sè con cßn sèng ®Õn cai s÷a §é ®ång ®Òu cña ®µn con = Pmin x 100 Pmax Hao mßn cña c¬ thÓ mÑ khi nu«i con = P1 - P2 x 100% P1 S¶n l­îng s÷a mÑ = (P2 - P1) x 3 (3kg s÷a cho 1kg thÓ träng cña lîn con) Khèi l­îng s¬ sinh b×nh qu©n Khèi l­îng tuÇn ë khi 21 ngµy tuæi (cai s÷a) Xö lý sè liÖu thu thËp ®­îc dùa trªn ph­¬ng ph¸p thèng kª sinh häc cña NguyÔn ThÞ ThiÖn b»ng c¸c b¶ng sè liÖu th«. V. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i ®­îc ®¸nh gi¸ th«ng qua rÊt nhiÒu chØ tiªu vµ chóng chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu yÕu tè vÒ di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh. H¬n n÷a c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt sing s¶n cña lîn n¸i cßn chÞu sù biÕn ®éng do møc ®é ®Çu t­ cho s¶n suÊt v× v©y mµ viÖc theo dâi vµ ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt sinh s¶n cña n¸i ®­îc tiÕn hµnh th­êng xuyªn, liªn tôc vµ cã ý nghÜa thiÕt thùc víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong ch¨n nu«i vµ gióp phæ cËp c¸c tiÕn bé kÜ thuËt nh»m kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt trong xuÊt khÈu qu¶n lÝ vµ s¶n xuÊt con gièng. N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i Mãng C¸i nu«i t¹i n«ng hé thuéc x· Cao X¸- T©n Yªn - B¾c Giang. §Ó ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i gièng Mãng C¸i em ®· tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm ph©n l« theo dâi vµ kÕt thóc thÝ nghiÖm thu thËp sè liÖu sö lÝ vµ thu ®­îc kªt qu¶ ë b¶ng sau: B¶ng 2: KÕt qu¶ thu ®­îc vÒ n¨ng suÊt sinh s¶n cña n¸i Mãng C¸i thuéc l« ®èi chøng : ChØ tiªu §VT n X ± mx CV% Sè n¸i theo dâi n¸i 5 Sè con ®Î ra/æ n¸i 5 12,6± 0,28 13,26 Sè con sèng ®Õn 24h/æ n¸i 5 12 ± 0,02 12,10 Sè con ®Ó nu«i/æ n¸i 5 10,8 ± 0,03 12,20 Sè con 21 ngµy tuæi/æ n¸i 5 10 ± 0,24 12,02 Sè con 60 ngµy tuæi/æ n¸i 5 10 ± 0,23 11,52 Khèi l­îng s¬ sinh/con kg 63 0,46 ± 0,21 0,65 Khèi l­îng s¬ sinh/æ kg 63 7,34 ± 0,31 9,93 Khèi l­îng 21 ngµy tuæi/ con kg 50 4,3 ± 0,21 3,9 Khèi l­îng 21 ngµy tuæi/æ kg 50 39,04 ± 0,34 40,03 Khèi l­îng 60 ngµy tuæi/con kg 50 10,05 ± 0,46 9,67 Khèi l­îng 60 ngµy tuæi/æ kg 50 100,92 ± 0,57 97,6 Thêi gian cai s÷a ngµy 5 60,00 Tû lÖ sèng % 5 95,2 Tû lÖ nu«i sèng ®Õn 60 ngµy % 5 89,6 B¶ng 3: KÕt qu¶ thu ®­îc vÒ n¨ng suÊt sinh s¶n cña n¸i Mãng C¸i thuéc l« thÝ nghiÖm : ChØ tiªu §VT n X ± mx CV% Sè n¸i theo dâi 5 Sè con ®Î ra/æ n¸i 5 13,7± 0,3 15,7 Sè con sèng ®Õn 24h/æ n¸i 5 13,9± 0,01 14,5 Sè con ®Ó nu«i/æ n¸i 5 11,9 ± 0,02 13,4 Sè con 21 ngµy tuæi/ æ n¸i 5 10,3 ±0,23 12,03 Sè con lóc 60 ngµy tuæi/æ n¸i 5 10 ± 0.30 11,63 Khèi l­îng s¬ sinh/con kg 70 0,50 ±0,2 0,65 Khèi l­îng s¬ sinh/æ kg 70 7,63 ± 0,51 8,1 Khèi l­îng 21 ngµy/con kg 50 4,9 ± 0,61 5,7 Khèi l­îng 21 ngµy /æ kg 50 39,44 ± 0,34 39,7 Khèi l­îng 60 ngµy tuæi/con kg 50 11,9 ± 0,3 9,4 Khèi l­îng 60 ngµy tuæi/æ kg 50 119,04 ± 0,53 98,3 Thêi gian cai s÷a ngµy 5 21 Tû lÖ sèng % 5 96,9 Tû lÖ nu«i sèng ®Õn 60 ngµy % 5 90,7 Qua kÕt qu¶ thu ®­îc ë b¶ng 2 vµ 3 ë trªn ta thÊy: Do ®iÒu kiÖn vµ yÕu tè thÝ nghiÖm kh¸c nhau nªn kÕt qu¶ thu ®­îc ë hai ll« lµ kh¸c nhau L« thÝ nghiÖm ®· ¸p dông biÖn ph¸p cè ®Þnh bÇu vó vµ cho bó s÷a ®Çu cho nªn thu ®­îc: + TØ lÖ nu«i sèng ®¹t 96,9% lín h¬n tØ lÖ nu«i sèng 95,2%ë l« ®èi chøng +TØ lÖ nu«i sèng tõ s¬ sinh ®Õn 60 ngµy tuæi ë l« thÝ nghiÖn ®¹t 90,7% lín h¬n so víi 89,2% thu ®­îc tõ l« ®èi chøng +§iÒu thÓ hiÖn râ nhÊt lµkhèi l­îng 21 ngµy tuæi cña lîn con trung b×nh ë l« thÝ nghiÖm lµ 4.9 kg/con cßn l« ®èi chøng chØ ®¹t 4,3 kg/con. Do kh«ng ®­îc cè ®Þnh bÇu vó nªn ®é ®ång ®Òu cña ®µn con thÊp dÉn ®Õn khèi l­îng trung b×nh cña tõng con lµ kh«ng cao. Sau 21 ngµy tuæi chóng ta cai s÷a cho lîn con vµ tËp cho lîn con ¨n ®èi víi nh÷ng con thÝ nghiÖm th× thÊy khèi l­îng lîn con 60 ngµy tuæi ®at ®­îc lµ cao h¬n so víi lîn con kh«ng cai s÷a vµ cho bó ®Õn khi t¸ch mÑ. Trong thêi gian tiÕn hµnh thÝ nghiÖm chóng ta ®· ®o¸n tr­íc ®­îc lµ kÕt qu¶lµ l« thÝ nghiÖm sÏ cho kÕt qu¶ tèt h¬n, cã lîi cho ng­êi ch¨n nu«i h¬n lµ ch¨n nu«i theo ph­¬ng ph¸p cña l« ®èi chøng. VËy c¸c biÖn ph¸p kÜ thuËt còng cã t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i Mãng C¸i t¹i x· Cao X¸.MÆc dï ®· thu ®­îc kÕt qña kh¶ quan nh­ng do thêi gian lµm thÝ nghiÖm cßn ng¾n, gÊp g¸p, thiÕu c¸c m¸y mãc hiÖn ®¹i ®Ó thu thËp sè liÖu mét c¸ch tèt nhÊt vµ h¬n n÷a thÝ nghiÖm ®­îc thùc hiÖn víi dung l­îng mÉu nhá vµ ch­a ®­îc lÆp l¹i cho nªn ®é tin cËy ch­a cao. V× v©y mµ ®Ó ®¸nh gi¸ thµnh c«ng còng nh­ ®é chÝnh x¸c cña chuyªn ®Ò nghiªn cøu nµy cÇn ph¶i thùc hiÖn thªm c¸c thÝ nghiÖm t­¬ng ®­¬ng vµ víi dung l­îng mÉu lín h¬n. VI. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 1. KÕt luËn. Do vÊn ®Ò ch¨n nu«i ®­îc chó träng nªn viÖc c¶i t¹o ®µn n¸i t¹i ®Þa ph­¬ng diÔn ra ®ång lo¹t, mÆc dï vËy do sù hiÓu biÕt cña ng­êi ch¨n nu«i cßn h¹n chÕ nªn vÉn cã kh«ng Ýt hé ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n theo c¸ch thñ c«ng, nªn dÉn ®Õn kh«ng khai th¸c vµ lîi dông ®­îc hÕt ­u ®iÓm vµ n¨ng suÊt cña n¸i sinh s¶n. Trong thêi gian thùc tËp, em ®· tÝch cùc ®em ®Õn cho ng­êi ch¨n nu«i nh÷ng kü thuËt vÒ ch¨n nu«i lîn n¸i Mãng C¸i ®Ó thu ®­îc hiÖu qu¶ cao trong ch¨n nu«i. Gióp ng­êi d©n ®Õn gÇn víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trong viÖc ch¨m sãc, nu«id­ìng lîn mÑ trong thêi gian nu«i con. Phæ biÕn c¸c kü thuËt vÒ thô tinh nh©n t¹o, vµ c¸c gièng lîn ®ang cho n¨ng suÊt cao trong thùc tÕ ®ang ®­îc ng­êi ch¨n nu«i chó träng. Sau khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµo ch¨n nu«i lîn n¸i Mãng C¸i th× thÊy kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn t¨ng cao vÒ c¶ chÊt l­îng vµ sè l­îng cña ®µn con. 2. Tån t¹i VÒ c«ng viÖc, thêi gian thùc tËp cßn Ýt, thêi gian theo dâi trong mét lÇn thÝ nghiÖm cßn ng¾n, sè l­îng lîn ®iÒu tra cßn h¹n chÕ vµ viÖc ch¨n nu«i r¶i r¸c kh«ng tËp trung nªn em khã theo dâi vµ so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c l« ®èi chøng, l« thÝ nghiÖm. MÆt kh¸c sù lÆp l¹i cña c¸c thÝ nghiÖm trong n¨m vµo c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau kh«ng thùc hiÖn ®­îc, mét sè dông cô m¸y mãc hiÖn ®¹i phôc vô nghiªn cøu còng nh­ l­îng tµi liÖu tham kh¶o cßn h¹n chÕ. V× vËy mµ kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong ®Ò tµi chØ lµ b­íc ®Çu, cÇn ®­îc nghiªn cøu s©u réng h¬n ®Ó cã nh÷ng kh¸ch quan, r¸t thùc vµ chÝnh x¸c h¬n. Víi b¶n th©n em, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn lµm vÒ chuyªn ®Ò nghiªn cøu khoa häc nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt còng nh­ nh÷ng nhËn ®Þnh cßn chñ quan trong c«ng t¸c tiÕn hµnh ®Ò tµi, xö lý kÕt qu¶ ®Ò tµi, nhËn xÐt kÕt qu¶. Do ®ã, còng t¹o ra mét vµi h¹n chÕ cho ®Ò tµi. 3. §Ò nghÞ. Víi mong muèn ®em l¹i lîi Ých cho ng­êi ch¨n nu«i b»ng viÖc t¸c ®éng nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i Mãng C¸i, em xin m¹nh d¹n ®­a ra mét sè ®Ò nghÞ sau: + Ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ, c©n ®èi thµnh phÇn c¸c chÊt dinh d­ìng cho lîn trong thêi gian mang thai vµ nu«i con. + §¶m b¶o vÖ sinh chuång tr¹i, vÖ sinh thøc ¨n, n­íc uèng. + Nªn nu«i lîn sinh s¶n ë riªng mét khu chuång, tr¸nh l©y lan dÞch bÖnh. Víi khoa Ch¨n nu«i - Thó y vµ nhµ tr­êng, em cã ®Ò nghÞ. + Nªn lÆp l¹i ®Ò tµi nµy, cÇn tiÕp tôc tiÕn hµnh víi mÉu lín h¬n, nghiªn cøu thªm mét sè chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i Mãng C¸i ®Ó cã c¬ së vµ sù ®¸ng tin cËy cña kÕt qu¶ ®Ò tµi thu ®­îc. +thùc hiÖn ®Ò tµi ë nhiÒu n¬i, nhiÒu m« h×nh ch¨n nu«i kh¸c nhau. +KÐo dµi thêi gian thùc tËp tèt nghÖp ®Ó cã nhiÒu thêi gian cho ®Ò tµi + §¸p øng nhu cÇu vÒ tµi liÖu tham kh¶o cho chóng em thùc hiÖn ®Ò tµi mét c¸ch tèt nhÊt. B¾c Giang ngµy 12 th¸ng 06 n¨m 2008 Gi¸o viªn h­íng dÉn TrÇn Xu©n §Ö Sinh viªn thùc hiÖn Nguþ ThÞ Lý vii. Tµi liÖu tham kh¶o 1.” Tµi liÖu tËp huÊn nh÷ng vÊn ®Ò kÜ thuËt ch¨n nu«i lîn n¹c”- trung t©m nghiªn cøu lîn Thuþ Ph­¬ng -ViÖn ch¨n nu«i 2. “N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i”- TiÕn sÜ Lª Xu©n C­¬ng- NXB Khoa häc kÜ thuËt - Hµ Néi- 1996 3. Sinh s¶n gia sóc - Chñ biªn TrÇn tiÕn Dòng - Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 4.” Gi¸o tr×nh chän gièng vµ nh©n gièng gia sóc”- Lª H¶i Qu©n -Tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I - 1995 5. Sinh lÝ häc gia sóc - TrÇn Cõ, Cï Xu©n DÇn, Lª thÞ Minh nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp - 1995 6. KÕt qu¶ nghiªn cøu c¸c c«ng thøc lai gi÷a lîn ngo¹i vµ lîn ViÖt Nam 7. “ kÜ thuËt nu«i lîn n¸i m¾n ®Î sai con” - Ph¹m h÷u Doanh - NXB n«ng nghiÖp I 8. “Ch¨n nu«i lîn t¹i gia ®×nh vµ trang tr¹i” - Hoµng v¨n TiÕn - NXB N«ng nghiÖp 9. §Æng Vò B×nh - “Ph©n tÝch mét sè nh©n tè ¶nh h­ëng tíi t×nh tr¹ng n¨ng suÊt sinh s¶n trong mät løa®Î cña n¸i Môc Lôc II. KÕt qu¶ c«ng t¸c phôc vô s¶n xuÊt 17 1. C«ng t¸c phôc vô ngµnh ch¨n nu«i 17 2. C«ng t¸c thó y 23 II. KÕt luËn - tån t¹i - ®Ò nghÞ 34 1. KÕt luËn 34 2. Tån t¹i 35 3. §Ò nghÞ 35 PhÇn III: Chuyªn ®Ò nghiªn cøu khoa häc 37 I. §Æt vÊn ®Ò 37 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 37 II. Môc ®Ých yªu cÇu 38 III. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 39 1. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt trong ch¨n nu«i 39 2. N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i 41 III. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc vµ ngoµi n­íc. 54 1. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc 54 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc 55 IV. §èi t­îng vËt liÖu, néi dung vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 56 1. §èi t­îng nghiªn cøu 56 2. VËt liÖu nghiªn cøu 56 3. Néi dung nghiªn cøu 57 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 57 V. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 61 VI. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 63 1. KÕt luËn. 63 2. Tån t¹i 64 3. §Ò nghÞ. 64 vii. Tµi liÖu tham kh¶o 66