Đề tài Nguồn gốc, bản chất của lợi nhuận và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường

huéc vµo tÝch luü tõ b¶n, vµo sè l­îng c«ng nh©n, cung – cÇu vÒ lao ®éng. II.2. / c¸c quan ®iÓm kinh tÕ cña Proudon(1809- 1865). Proudon sinh ra ë Besanxon, xuÊt th©n tõ mét gia ®×nh n«ng d©n. Sinh ra vµ tr­ëng thµnh trong mét gia ®×nh nghÌo, ®«ng con, «ng ph¶i võa tù lµm viÖc, võa n©ng cao häc vÊn cña m×nh. Proudon kh«ng hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña lîi nhuËn c«ng nghiÖp. «ng coi nã lµ h×nh th¸i ®Æc biÖt cña tiÒn c«ng. «ng coi sù tån t¹i cña lîi tøc lµ c¬ së cña sù bãc lét. Theo «ng, c¸c nhµ t­ b¶n ®em lîi tøc céng thªm vµo chi phÝ, ®iÒu ®ã lµm cho c«ng nh©n kh«ng thÓ mua hÕt s¶n phÈm. Do ®ã, nÕu g¹t bá lîi tøc th× sÏ xo¸ bá ®­îc n¹n bãc lét. Muèn xo¸ bá lîi tøc th× cÇn ph¶i cho vay kh«ng lÊy l·i. «ng ®Ò ra viÖc thµnh lËp ng©n hµng quèc gia Ph¸p, ng©n hµng nay sÏ cho c«ng nh©n vµ ng­êi s¶n xuÊt nhë vay, coi ®ã lµ biÖn ph¸p lín nhÊt. §ã lµ thùc chÊt cuéc c¶i c¸ch cña «ng. Víi viÖc xo¸ bá tiÒn tÖ vµ lîi tøc sÏ xo¸ bá ®­îc bãc lét, ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng. Víi quan ®iÓm nh­ vËy, «ng ®­îc coi lµ ®¹i biÓu cho chñ nghÜa x· héi tiÓu t­ s¶n. II.3./ ®¸nh gi¸ cña K.Marx vµ F.Engels ®èi víi :Sismoudi vµ Proudon. +) ®¸nh gi¸ chung cña K.marx vµ F. engls vÒ Sismondi. K.Marx ®· xÕp «ng vµo tr­êng ph¸i kinh tÕ chÝnh trÞ t­ s¶n cæ ®iÓn Ph¸p vµ coi «ng lµ ng­êi kÕt thóc ®Æc s¾c kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn Ph¸p, lµ nhê c«ng lao cña «ng trong viÖc xem xÐt thùc tÕ theo quan ®iÓm khoa häc. V.I.Lenin nhËn xÐt r»ng, “víi t­ c¸ch lµ nhµ kinh tÕ kiÖt xuÊt cña thêi m×nh, «ng ®· cèng hiÕn ®­îc nhiÒu ®iÒu míi mÎ cho khoa häc kinh tÕ chÝnh trÞ so víi A.Smith vµ Ricardo, trong viÖc nh©n thøc c¸c ph¹m trï kinh tÕ. +) ®¸nh gi¸ chung cña K,Marx vµ f.engls vÒ Proudon. K,Marx vµ Engels ®· coi «ng “lµ nhµ chÝnh luËn Ph¸p, lµ nhµ x· héi häc vµ kinh tÕ häc, lµ nhµ t­ t­ëng cña giai cÊp t­ s¶n. «ng cßn lµ mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa v« chÝnh phñ vÒ mÆt lý luËn. VÒ ph­¬ng ph¸p luËn «ng ®­îc coi lµ “b¸c sÜ cña siªu h×nh häc” duy t©m, ë «ng chØ cã ng«n ng÷ phÐp biÖn chøng cña Hªgen, «ng ®· nhÆt nh÷ng ®iÓm yÕu trong triÕt häc cña Hªgen, «ng coi ph¹m trï kinh tÕ chØ lµ con ®Î cña lý trÝ thuÇn tuý, «ng kh«ng thÊy tÝnh kh¸ch quan vµ lÞch sö cña c¸c ph¹m trï kinh tÕ. «ng xem xÐt c¸c ph¹m trï nh­ lµ ng­êi tiÓu s¶n xuÊt xem c¸c vÜ nh©n cña lÞch sö, Napoleon lµ mét vÜ nh©n, «ng ta cßn nhiÒu viÖc tèt, «ng ta còng lµm nhiÒu viÖc xÊu. III./ Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ vµ lîi nhuËn cña M¸c. C.M¸c (1818 - 1883) vµ F. ¡nghen (1820 - 1895) lµ hai nhµ t­ t­ëng vÜ ®¹i ®· cã c«ng s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c, vò khÝ t­ t­ëng s¾c bÐn cña giai cÊp c«ng nh©n trªn toµn thÕ giíi. Hai «ng ®· viÕt rÊt nhiÒu t¸c phÈm ph©n tÝch nÒn kinh tÕ TBCN, chØ râ nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng qui luËt kinh tÕ, nh÷ng xu h­íng vËn ®éng, nh÷ng ­u thÕ vµ h¹n chÕ cña nã, mµ trong ®ã næi tiÕng nhÊt lµ bé t­ b¶n "t¸c phÈm kinh tÕ chÝnh trÞ häc næi tiÕng nhÊt cña thÕ kû chóng ta " theo nh­ Lªnin ®· viÕt. Trong bé t­ b¶n nµy M¸c ®· nªu lªn mét trong nh÷ng ph¸t kiÕn vÜ ®¹i nhÊt cña «ng ®ã lµ häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d­ vµ chØ ra r»ng nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ thÆng d­. Do vËy, muèn lµm râ ®­îc nguån gèc, b¶n chÊt vµ vai trß cña lîi nhuËn chóng ta ph¶i ®i tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­, quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña CNTB. III.1./ Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, bëi v× nhµ t­ b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông mang gi¸ trÞ trao ®æi. H¬n n÷a, nhµ t­ b¶n muèn s¶n xuÊt ra mÆt hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín h¬n tæng sè gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t­ b¶n ®· mua ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã, nghÜa lµ muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ thÆng d­. Chóng ta h·y xem xÐt vÝ dô sau vÒ s¶n xuÊt sîi. T­ b¶n øng tr­íc Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi (20kgsîi) - TiÒn mua b«ng : 20$ - Gi¸ trÞ cña b«ng chuyÓn vµo sîi 20$ - Hao mßn m¸y mãc 4$ - Gi¸ trÞ cña m¸y mãc chuyÓn vµo sîi 4$ - TiÒn mua søc lao ®éng cña c«ng nh©n trong 1 ngµy: 3$ - Gi¸ trÞ do lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n t¹o ra trong 12 giê :0,5 x 12 = 6$ 27$ 30$ Nh­ vËy toµn bé chÝnh phñ cña nhµ t­ b¶n ®Ó mua t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng lµ 27 ®«la. Trong 12 h lao ®éng, c«ng nh©n t¹o ra 1 s¶n phÈm míi (20kg sîi) cã gi¸ trÞ b»ng 30®«la, lín h¬n gi¸ trÞ øng tr­íc lµ 3 ®«la. VËy 27 ®«la øng tr­íc ®· chuyÓn ho¸ thµnh 30 ®«la, ®· ®em l¹i mét gi¸ trÞ thÆng d­ lµ 3 ®«la. Do ®ã tiÒn ®· biÕn thµnh t­ b¶n. PhÇn gi¸ trÞ míi d«i ra so víi gi¸ trÞ søc lao ®éng gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. III.2./ Chi phÝ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Lîi nhuËn vµ tû suÊt Cña lîi nhuËn III.2.1./ Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN. Nh­ mäi ng­êi ®Òu biÕt, muèn t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ th× tÊt yÕu ph¶i chi phÝ mét sè lao ®éng nhÊt ®Þnh lµ lao ®éng qu¸ khø vµ lao ®éng hiÖn ®¹i. Lao ®éng qu¸ khø tøc lµ gi¸ trÞ t­ liÖu s¶n xuÊt C Lao ®éng hiÖn t¹i lµ lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ míi V + m §øng trªn quan ®iÓm x· héi th× chi phÝ thùc tÕ ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ C + V + m. Trªn thùc tÕ, nhµ t­ b¶n chØ øng ra mét sè t­ b¶n ®Ó mua t­ liÖu s¶n xuÊt (C) vµ mua søc lao ®éng (V). Do ®ã, nhµ t­ b¶n chØ xem hao phÝ bao nhiªu t­ b¶n chø kh«ng xem hao phÝ bao nhiªu lao ®éng x· héi. C.M¸c gäi chi phÝ ®ã lµ chi phÝ s¶n xuÊt TBCN, vµ ký hiÖu b»ng K (K = C + V). Khi ®ã c«ng thøc gi¸ trÞ hµng ho¸ (C + V + m) chuyÓn thµnh k + m III.2.2./ Lîi nhuËn. Gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt TBCN lu«n cã mét kho¶ng chªnh lÖch, cho nªn sau khi b¸n hµng ho¸, nhµ t­ b¶n kh«ng nh÷ng bï ®¾p ®­îc l­îng t­ b¶n ®· øng ra, mµ cßn thu ®­îc sè tiÒn lêi ngang víi m. Sè tiÒn nµy ®­îc gäi lµ lîi nhuËn. VËy, gi¸ trÞ thÆng ®­îc so víi toµn bé t­ b¶n øng tr­íc, ®­îc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t­ b¶n øng tr­íc sÏ mang h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn vµ ký hiÖu lµ P. Khi ®ã gi¸ trÞ hµng ho¸ (k + m) sÏ chuyÓn dÞch thµnh k + p. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ P vµ m cã g× kh¸c nhau? VÒ mÆt l­îng: nÕu hµng ho¸ b¸n ®óng gi¸ trÞ th× m = P; m vµ P gièng nhau ë chç chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª. VÒ mÆt chÊt: m ph¶n ¸nh nguån gèc sinh ra tõ V, cßn P ®­îc xem nh­ toµn bé t­ b¶n øng tr­íc ®Ò ra. Do ®ã P ®· che dÊu quan hÖ bãc lét TBCN, che dÊu nguån gèc thùc sù cña nã. III.2.3./ Tû suÊt lîi nhuËn. Tû suÊt lîi nhuËn lµ tû suÊt tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ toµn bé t­ b¶n øng tr­íc, ký hiÖu lµ P' P' = . 100% = . 100%. Tû suÊt lîi nhuËn chØ cho nhµ t­ b¶n biÕt t­ b¶n cña hä ®Çu t­ vµo ®©u th× cã lîi h¬n. P' cao hay thÊp lµ tuú thuéc vµo nhiÒu nh©n tè kh¸ch quan nh­: tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­, sù tiÕt kiÖm t­ b¶n bÊt biÕn; cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n; tèc ®é chu chuyÓn t­ b¶n. III.3./. Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. III.3.1./ C¹nh tranh trong néi bé ngµnh. C¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp trong cïng mét ngµnh, cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nh»m môc ®Ých tiªu thô hµng ho¸ ®ã cã lîi h¬n ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. BiÖn ph¸p c¹nh tranh: C¸c nhµ t­ b¶n th­êng xuyªn c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng nh»m lµm cho gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ra thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch.KÕt qu¶ cña c¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ x· héi cña tõng lo¹i hµng ho¸. III.3.2/ . C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n kinh doanh trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t­ cã lîi h¬n. BiÖn ph¸p c¹nh tranh: tù do di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, tøc lµ tù ph©n phèi t­ b¶n (V vµ C) vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. KÕt qu¶ cña cuéc c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh dÇn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn thµnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Nh­ chóng ta ®Òu biÕt, do c¸c xÝ nghiÖp trong néi bé tõng ngµnh, còng nh­ gi÷a c¸c ngµnh cã cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n kh«ng gièng nhau, cho nªn ®Ó thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn th× c¸c nhµ t­ b¶n ph¶i chän nh÷ng ngµnh nµo cã tû suÊt lîi nhuËn cao ®Ó ®Çu t­ vèn. XÐt 3 ngµnh s¶n xuÊt sau: Ngµnh s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n xuÊt Gi¸ trÞ thÆng d­ víi m' = 100% P'(%) C¬ khÝ 80C + 20V 20 20 DÖt 70C + 30V 30 30 Da 60C + 40V 40 40 Nh­ vËy, cïng mét l­îng t­ b¶n ®Çu t­, nh­ng do cÊu t¹o h÷u c¬ kh¸c nhau nªn tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau. Do ®ã nhµ t­ b¶n ë ngµnh c¬ khÝ sÏ chuyÓn t­ b¶n cña m×nh sang ngµnh da, lµm cho s¶n phÈm ë ngµnh da nhiÒu lªn lµm cho cung lín h¬n cÇu, do ®ã gi¸ c¶ cña ngµnh da sÏ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã, vµ tû suÊt ngµnh da sÏ h¹ thÊp xuèng. Ng­îc l¹i, s¶n phÈm cña ngµnh c¬ khÝ sÏ gi¶m ®i, nªn gi¸ c¶ sÏ cao h¬n gi¸ trÞ, vµ do ®ã tû suÊt lîi nhuËn ë ngµnh c¬ khÝ sÏ t¨ng lªn. Sù tù do di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c lµm thay ®æi tû suÊt lîi nhuËn c¸ biÖt vèn cã cña c¸c ngµnh. KÕt qu¶ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d­ trong x· héi vµ tæng t­ b¶n x· héi ®Çu t­ vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, ký hiÖu lµ `P `P = . 100% Qu¸ tr×nh b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn lµ sù ho¹t ®éng cña quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trong x· héi t­ b¶n. Sù ho¹t ®éng cña quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ trong thêi kú tù do c¹nh tranh cña CNTB. III.4./ C¸c h×nh thøc cña lîi nhuËn. III.4.1./ Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp. §èi víi t­ b¶n th­¬ng nghiÖp tr­íc CNTB th× lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp ®­îc coi lµ do mua rÎ, b¸n ®¾t mµ lµ kÕt qu¶ cña viÖc ¨n c¾p lõa ®¶o, mµ ®¹i bé phËn lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp chÝnh lµ do nh÷ng viÖc ¨n c¾p vµ lõa ®¶o mµ ra c¶. §èi víi th­¬ng nghiÖp TBCN th× lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng dù ®­îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp. Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp ®­îc h×nh thµnh do sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua hµng ho¸ nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸ trÞ cña nã, mµ lµ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp mua hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ vµ khi b¸n th× anh ta b¸n ®óng gi¸ trÞ cña nã. III.4.2./ Lîi tøc cho vay Lîi tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n, mµ nhµ t­ b¶n ®i vay tr¶ cho nhµ t­ b¶n cho vay c¨n cø vµo mãn tiÒn mµ nhµ t­ b¶n cho vay ®· ®­a cho nhµ t­ b¶n ®i vay sö dông. Nguån gèc cña lîi tøc lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ do c«ng nh©n s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. III.4.3./ Lîi nhuËn ng©n hµng. Ng©n hµng TBCN lµ tæ chøc kinh doanh t­ b¶n tiÒn tÖ, lµm m«i giíi gi÷a ng­êi ®i vay vµ ng­êi cho vay. Ng©n hµng cã hai nghiÖp vô: nhËn göi vµ cho vay. Trong nghiÖp vô nhËn göi, ng©n hµng tr¶ lîi tøc cho ng­êi göi tiÒn vµo, cßn trong nghiÖp vô cho vay, ng©n hµng thu lîi tøc cña ng­êi ®i vay. Lîi tøc nhËn göi nhá h¬n lîi tøc cho vay. Chªnh lÖch gi÷a lîi tøc cho vay vµ lîi tøc nhËn göi trõ ®i nh÷ng kho¶n chi phÝ cÇn thiÕt vÒ nghiÖp vô ng©n hµng, céng víi c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c vÒ kinh doanh tiÒn tÖ h×nh thµnh nªn lîi nhuËn ng©n hµng. Lîi nhuËn ng©n hµng ngang b»ng víi lîi nhuËn b×nh qu©n. III.4.4./ §Þa t«. Chóng ta ®Òu thÊy r»ng, còng nh­ c¸c nhµ t­ b¶n kinh doanh trong c«ng nghiÖp, nhµ t­ b¶n kinh doanh trong n«ng nghiÖp còng ph¶i thu ®­îc lîi nhuËn b×nh qu©n. Nh­ng muèn kinh doanh trong n«ng nghiÖp th× hä ph¶i thuª ruéng ®Êt cña ®Þa chñ. V× vËy ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n ra, nhµ t­ b¶n ph¶i thu thªm ®­îc mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ d«i ra ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n ®ã, tøc lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch. Lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy t­¬ng ®èi æn ®Þnh vµ l©u dµi vµ hä ph¶i tr¶ cho chñ ruéng ®Êt d­íi h×nh th¸i ®Þa t« TBCN. VËy ®Þa t« TBCN lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cßn l¹i sau khi ®· khÊu trõ ®i phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t­ b¶n kinh doanh ruéng ®Êt. Cã hai lo¹i ®Þa t« lµ ®Þa t« chªnh lÖch vµ ®Þa t« tuyÖt ®èi. + §Þa t« chªnh lÖch lµ phÇn lîi nhuËn thõa ra ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n, thu ®­îc trªn nh÷ng ruéng ®Êt cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi h¬n. Nã lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung ®­îc quy ®Þnh trªn ruéng ®Êt xÊu nhÊt vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt c¸ biÖt trªn ruéng ®Êt h¹ng trung b×nh vµ tèt. Thùc cña ®Þa t« chªnh lÖch lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch, ®ã lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng do do c«ng nh©n n«ng nghiÖp t¹o ra. Cã hai lo¹i ®Þa t« chªnh lÖch. §Þa t« chªnh lÖch I, lµ lo¹i ®Þa t« thu ®­îc trªn nh÷ng ruéng ®Êt cã ®é mÇu mì tù nhiªn thuËn lîi, cã vÞ trÝ gÇn n¬i tiªu thô hay gÇn ®­êng giao th«ng. §Þa t« chªnh lÖch II, lµ ®Þa t« thu ®­îc nhê th©m canh mµ cã. + §Þa t« tuyÖt ®èi lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch d«i ra ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n, ®­îc h×nh thµnh do cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n trong n«ng nghiÖp thÊp h¬n trong c«ng nghiÖp, nã lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ n«ng s¶n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung. B:) lîi nhuËn ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng I./ Lîi nhuËn lµ ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. I.1./ Lîi nhuËn thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn Nh­ ®· biÕt, c¸c nhµ t­ b¶n, c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh víi môc tiªu lµ thu ®­îc cµng nhiÒu lîi nhuËn cµng tèt vµ còng chÝnh kho¶n lîi nhuËn thu ®­îc nµy còng lµ nguyªn nh©n chÝnh quyÕt ®Þnh sù tån t¹i ph¸t triÓn hay sù ph¸ s¶n cña doanh nghiÖp. NÕu doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶ tøc lµ thu ®­îc lîi nhuËn th× mét phÇn lîi nhuËn nµy sÏ ®­îc sö dông ®Ó t¸i ®Çu t­ ®Ó t¸i më réng s¶n xuÊt vµ doanh nghiÖp sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i nÕu doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç th× nã sÏ bÞ ®µo th¶i theo qui luËt cña sù ph¸t triÓn. V× vËyc¸c nhµ t­ b¶n, c¸c doanh nghiÖp t×m mäi c¸ch ®Ó t¹o ra cµng nhiÒu lîi nhuËn cµng tèt. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã th× thêi kú ban ®Çu hä kÐo dµi ngµy lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n nh­ng ph­¬ng ph¸p nµy cã nhiÒu h¹n chÕ vµ bÞ sù ph¶n ®èi gay g¾t cña nghiÖp ®oµn vµ giai cÊp c«ng nh©n do ®ã ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn cao th× chØ cã c¸ch n©ng coa n¨ng suÊt lao ®éng b»ng ¸p dông nh÷ng kü thuËt míi, nh÷ng ph¸t minh míi vµo trong s¶n xuÊt. ChÝnh môc ®Ých ¸p dông nh÷ng kü thuËt míi ®· lµm cho c¸c nhµ t­ b¶n ®Çu t­ ngµy cµng nhiÒu vµo lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc. Nh÷ng ph¸t minh khoa häc lÇn l­ît ra ®êi ®Æc biÖt lµ ë thÕ kû 19 vµ 20 ®· ®­a lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng. Vµ chÝnh viÖc ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt nµy vµo s¶n xuÊt ®· gióp cho c¸c nhµ t­ b¶n kh«ng chØ thu ®­îc lîi nhuËn ®¬n thuÇn mµ cßn thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. Ng­êi c«ng nh©n chÝnh lµ ng­êi trùc tiÕp sö dông vËn hµnh c«ng nghÖ míi do ®ã ®ßi hái hä ph¶i cã mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã th× míi cã thÓ sö dông ®­îc c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt míi ®ã. ChÝnh v× vËy mµ mçi ng­êi c«ng nh©n ph¶i tù häc hái ®Ó n©ng cao tr×nh ®é, n©ng cao tay nghÒ nÕu kh«ng chÝnh hä sÏ bÞ ®µo th¶i. Cßn vÒ phÝ© nhµ t­ b¶n th× hä còng hiÓu r»ng ®Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao vµ tËn dông ®­îc hÕt c«ng suÊt cña c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt míi ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n lµnh nghÒ víi tr×nh ®é cao v× vËy qu¸ tr×nh ®Çu t­ cho chiÕn l­îc n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n cña nhµ t­ b¶n ®· diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ vµ trë thµnh mét yªu cÇu tÊt yÕu. Qua ®ã tr×nh ®é cña ng­êi lao ®éng ngµy cµng ®­îc n©ng cao vµ nã ®· thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi. I.2./ Lîi nhuËn thóc ®Èy quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: S¶n xuÊt - ph©n phèi - trao ®æi - tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ - tæ chøc. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau th«ng qua quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c nhµ s¶n xuÊt lµ thu ®­îc lîi nhuËn tèi ®a. ChÝnh môc tiªu nµy ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ nã kÐo theo sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn ®ßi hái c¸c nhµ kinh tÕ, c¸c tæ chøc kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m ®­îc tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh tøc lµ ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó víi mét chi phÝ bá ra lµ Ýt nhÊt sÏ thu vÒ ®­îc sè lîi nhuËn lín nhÊt. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã tÝnh chuyªn m«n ho¸ cao trong c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý. C¸c doanh nghiÖp, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt b¾t ®Çu c¾t gi¶m biªn chÕ, thu gän bé m¸y qu¶n lý lµm cho bé m¸y qu¶n lý gän nhÑ h¬n nh­ng l¹i ho¹t ®éng rÊt cã hiÖu qu¶. Cïng víi nã lµ qu¸ tr×nh ph©n bè l¹i lùc l­îng lao ®éng mét c¸ch c©n ®èi, cã kÕ ho¹ch ®Ó ®¶m b¶o khai th¸c mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån tµi nguyªn. tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò trªn ®Òu xuÊt ph¸t tõ môc tiªu lîi nhuËn vµ chÝnh nã ®· cho thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n phèi theo lao ®éng dÉn ra mét c¸ch hÕt søc m¹nh mÏ theo nguyªn t¾c lµm nhiÒu h­íng nhiÒu, lµm Ýt h­íng Ýt. Sù ph©n chia lîi nhuËn ®· diÔn ra d­íi rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau mét c¸ch chÆt chÏ gi÷a c¸c bªn tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n chia lµm cho chÕ ®é së h÷u ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. Quan hÖ së h÷u tõng b­íc ®­îc ph¸t triÓn h¬n, râ rµng h¬n gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n vµ ng­êi lao ®éng nãi riªng, gi÷a c¸c c¸ nh©n trong x· héi nãi chung. Nh­ vËy víi môc tiªu theo ®uæi lîi nhuËn ®· thóc ®Èy quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn b¾t ®Çu tõ quan hÖ s¶n xuÊt tù suÊt tù cung vµ cho ®Õn nay th× quan hÖ s¶n xuÊt XHCN ®· rÊt ph¸t triÓn. I.3./ Lîi nhuËn lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Doanh nghiÖp lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸ dÞch vô theo nhu cÇu cña thÞ tr­êng vµ x· héi víi môc tiªu lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn hay lµ thu ®­îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Cã thÓ nãi lîi nhuËn lµ chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu cña thÞ tr­êng cho tíi khi tæ chøc s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dÞch vô vµ b¸n nã ra thÞ tr­êng. Kinh doanh tèt sÏ t¹o ra ®­îc nhiÒu lîi nhuËn, khi lîi nhuËn nhiÒu sÏ t¹o ra kh¶ n¨ng ®Ó ®Çu t­ t¸i s¶n xuÊt më réng lµm cho quy m« cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng ®­îc më réng, lîi nhuËn sÏ ngµy cµng nhiÒu h¬n. Ng­îc l¹i nÕu doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ tøc lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng mang l¹i lîi nhuËn cho doanh nghiÖp th× dÊn ®Õn ph¸ s¶n lµ mét tÊt yÕu. ChÝnh v× vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc kinh tÕ thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ xö dông hîp lý c¸c nguån lùc, n©ng cao n¨ng suÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thu ®­îc lîi nhuËn cao ®ång thêi viÖc thu ®­îc lîi nhuËn cao sÏ kÕt thóc c¸c doanh nghiÖp phôc vô tèt h¬n nhu cÇu cña thÞ tr­êng. Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lµ bé phËn quan träng trong thu nhËp thuÇn tuý cña doanh nghiÖp mµ nã cßn lµ nguån lùc thu quan träng cña ng©n s¸ch nhµ n­íc, lµ c¬ së ®Ó t¨ng thu nhËp quèc d©n cña mçi n­íc. Bëi v× thu nhËp thuÇn tuý (hay cßn gäi lµ tÝch luü tiÒn tÖ) cña doanh nghiÖp lµ c¬ së ®Ó t¨ng thu nhËp quèc d©n. Thu nhËp thuÇn tuý cµng lín th× kh¶ n¨ng t¨ng thu nhËp quèc d©n cµng cao. M¨t kh¸c, nhê cã lîi nhuËn thu ®­îc c¸c doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng thùc hiÖn ®­îc nghÜa vô ®ãng gãp quan träng trong nguån thu cña NSNN th«ng qua c¸c s¾c thuÕ theo luËt ®Þnh mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn, nh©n ®¹o. Nh­ vËy lîi nhuËn cã mét vai trß cùc kú quan träng kh«ng nh÷ng ®èi víi doanh nghiÖp mµ nã cßn lµ nguån thu quan träng ®èi víi NSNN. Víi môc tiªu lîi nhuËn cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ, n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt chung cña toµn x· héi. Ngoµi ra, nhµ n­íc, chÝnh phñ ph¶i t¹o ra hµnh lang ph¸p lý ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. I.4./ Lîi nhuËn thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Lîi nhuËn lµ lý do ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh më cöa cña nÒn kinh tÕ nh»m më réng viÖc trao ®æi hµng ho¸, trao ®æi khoa häc kü thuËt. C¸c n­íc tiÕn hµnh më cöa nÒn kinh tÕ nh»m thu hót nguån lùc tõ bªn ngoµi vµ ph¸t huy nguån lùc bªn trong lµm thay ®æi m¹nh mÏ tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ trong n­íc. §ång thêi ®Çu t­ ra n­íc ngoµi sÏ mang l¹i møc lîi nhuËn cao h¬n ë trong n­íc. Nh­ vËy ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn cao h¬n ®ßi hái c¸c n­íc ph¶i t¨ng c­êng liªn doanh liªn kÕt, më réng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng cïng cã lîi. I.5./ Lîi nhuËn thóc ®Èy qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Muèn më réng s¶n xuÊt cµng ngµy cµng hiÖn ®¹i th× ®ßi hái ph¶i tÝch luü nhiÒu vèn. Nh­ ®· biÕt qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng lµ sù lËp l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cò víi quy m« lín h¬n tr­íc, víi mét l­îng t­ b¶n lín h¬n tr­íc. Muèn nh­ vËy th× ph¶i biÕn mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh t­ b¶n phô thªm. Do ®ã ®Ó tiÕn hµnh ®­îc qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi më réng th× ®ßi hái trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i t¹o ra ®­îc lîi nhuËn, lîi nhuËn t¹o ra ®­îc cµng nhiÒu th× qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng cµng diÔn ra nhanh h¬n vµ víi quy m« lín h¬n. Ng­îc l¹i, viÖc thu ®­îc lîi nhuËn cao sÏ kÝch thÝch c¸c chñ doanh nghiÖp tiÕp tôc ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn cao h¬n. I.6./ Vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi c¸c mÆt kh¸c cña ®êi Sèng x· héi. Ph©n phèi theo lao ®éng vµ ph©n phèi theo tµi s¶n vèn lµ mét ®iÒu tÊt yÕu kh¸ch quan, ®ã chÝnh lµ mét phÇn thu nhËp cña nh÷ng ng­êi ®ãng gãp søc lao ®éng hay vèn tµi s¶n cña m×nh vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng ng­êi nµy cßn cã nh÷ng ng­êi v× mét lý do nµo ®ã mµ kh«ng thÓ tham gia vµo lao ®éng ®­îc, ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi nµy lµ do gia ®×nh hä hoÆc x· héi ®¶m b¶o. MÆt kh¸c, ®êi sèng cña CBCNVC nhµ n­íc vµ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®ang lao ®éng ë tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng kh«ng ph¶i dùa vµo tiÒn c«ng c¸ nh©n mµ nã cßn dùa vµo c¸c quü phóc lîi c«ng céng cña nhµ n­íc, cña c¸c xÝ nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c. Nã nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o cho mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu cã møc sèng b×nh th­êng tèi thiÓu. Ph©n phèi thï lao ngoµi lao ®éng cßn kÝch thÝch lao ®éng s¶n xuÊt, kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. MÆt kh¸c mçi quèc gia ®Òu cã mét bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n­íc, viÖc nu«i sèng bé m¸y nhµ n­íc tiªu tèn mét kho¶n chi phÝ rÊt lín. Bªn c¹nh ®ã, vÊn ®Ò an ninh quèc phßng vµ vÊn ®Ò gi¸o dôc lu«n ®ßi hái ®­îc ­u tiªn hµng ®Çu. TÊt c¶ c¸c kho¶n chi tiªu trªn ®Òu lÊy tõ NSNN, lÊy tõ phÇn vèn tÝch luü cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nguån nµy ®Òu ®­îc h×nh thµnh tõ lîi nhuËn thu ®­îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña toµn x· héi. Lîi nhuËn thu ®­îc cµng nhiÒu th× phÇn dµnh cho c¸c vÊn ®Ò trªn cµng nhiÒu. Ngoµi ra khi lîi nhuËn cao sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ ph¸t triÓn nh©n tè con ng­êi c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, ®Çu t­ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn ®Òu gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng x· héi vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn gi¸o dôc, quèc phßng cña quèc gia. II./ Gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch - mét trong nh÷ng Nguån gèc cña sù lµm giµu cã cña c¸c quèc gia Trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i D­íi t¸c ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ thÆng d­, chñ nghÜa t­ b¶n ®· vËn ®éng ph¸t triÓn qua ba giai ®o¹n tõng b­íc thùc hiÖn c¸c cuéc ®¶o lén... cã t¸c dông ®Èy nhanh t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®Ó gi¶m thêi gian lao ®éng tÊt yÕu xuèng møc tèi thiÓu cÇn thiÕt t¨ng tèi ®a thêi gia cho viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. B­íc ®Çu cña qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trong buæi "b×nh minh" cña CNTB (cuèi thÕ kû XV ®Çu thÕ kû XVI). Khi ®ã, c¸c nhµ t­ b¶n chØ cã sè vèn liÕng Ýt ái vµ c«ng cô lao ®éng thñ c«ng l¹c hËu, nh­ng cã kh¸t väng thu ®­îc nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­, chñ nghÜa t­ b¶n ®· kh¾c phôc m©u thuÉn nµy b»ng cuéc c¸ch m¹ng ho¸ tæ chøc lao ®éng biÕn lao ®éng c¸ thÓ manh món thµnh lao ®éng hiÖp t¸c phï hîp víi yªu cÇu tÊt yÕu kinh tÕ t¹o ra søc lao ®éng "céng thÓ" mét mÆt lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®­îc n©ng cao, cho phÐp gi¶m lao ®éng tÊt yÕu, t¨ng lao ®éng thÆng d­, do ®ã t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. MÆt kh¸c, t¹o tiÒn ®Ò cho CNTB tiÕn lªn mét giai ®o¹n cao h¬n b»ng qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng ho¸ søc lao ®éng, tõ ®ã h×nh thµnh nªn c«ng tr­êng thñ c«ng. C«ng tr­êng thñ c«ng TBCN ®· t¹o nªn b­íc ph¸t triÓn míi vÒ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi nhê ®ã mµ gi¶m thÊp ®¸ng kÓ thêi gian lao ®éng tÊt yÕu, t¨ng thªm t­¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d­, ®em l¹i nhiÒu lîi nhu©n cho nhµ t­ b¶n. ChÝnh c¸c c«ng tr­êng thñ c«ng ®· t¹o ra cho CNTB cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ kü thuËt, x· héi ®Ó tiÕn lªn thùc hiÖn mét b­íc ®¶o lén toµn diÖn vµ s©u s¾c qu¸ tr×nh lao ®éng còng nh­ b¶n th©n ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. Tõ ®ã chuyÓn nÒn s¶n xuÊt nµy nªn giai ®o¹n c«ng nghiÖp c¬ khÝ, thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng m¸y mãc, t¹o nªn b­íc nh¶y vät cho n¨ng suÊt lao ®éng, cho phÐp CNTB tiÕn hµnh bãc lét chñ yÕu theo ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Gi¸ trÞ thÆng d­ nhiÒu, lîi nhuËn lín, l¹i kÝch thÝch lßng thÌm kh¸t cña c¸c nhµ t­ b¶n lµm sao thu ®­îc nhiÒu h¬n n÷a. B¶n th©n c¸c nhµ t­ b¶n nµy më réng ®­îc sö dông m¸y mãc, c¸c nhµ t­ b¶n kh¸c còng ®ua tranh sö dông m¸y mãc ®Ó thu ®­îc nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­. KÕt qu¶ lµ m¸y mãc tröo thµnh phæ biÕn trong c¸c c«ng x­ëng vµ nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn cña m¸y mãc nh­ vËy ®· lµm ph¸t sinh gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi b»ng c¸ch: trùc tiÕp lµm cho søc lao ®éng gi¶m gi¸, gi¸n tiÕp lµm cho søc lao ®éng rÎ ®i nhê t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, lµm cho nh÷ng hµng ho¸ cÊu thµnh gi¸ trÞ søc lao ®éng gi¶m xuèng. Do ®ã, ng­êi ta chØ cÇn dïng mét phÇn Ýt h¬n cña ngµy lao ®éng ®Ó bï ®¾p l¹i gi¸ trÞ søc lao ®éng lµm cho viÖc s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi trë thµnh ph­¬ng ph¸p chñ yÕu trong viÖc t¨ng gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. B»ng nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i n¾m gi÷ ®­îc, chñ nghÜa t­ b¶n ®· thùc hiÖn sù bãc lét tinh vi g¾n quyÖn vµ rÊt hiÖu nghiÖm ë c¶ ba ph­¬ng ph¸p. Nh­ng chñ yÕu lµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch. ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nhê ¸p dông mét c¸ch phæ biÕn khoa häc ph­¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i trong tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô mµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng cao. Do ®ã lµm cho gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®Òu gi¶m xuèng th× nã do gi¸ trÞ c¸c hµng ho¸ liªn quan ®Õn t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng quyÕt ®Þnh. Cho nªn trong c¸c n­íc nµy ®éng lùc trùc tiÕp, th­êng xuyªn thóc ®Èy c¸c nhµ t­ b¶n ch¨m lo tæ chøc s¶n xuÊt vµ tiÕn bé khoa häc kü thuËt lµ gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch. Nh­ng ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi lµ chñ yÕu. V× gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng lªn vµ gi¶m xuèng cña søc s¶n xuÊt lao ®éng. Ngµy nay khèi l­îng lîi nhuËn kÕch sï mµ c¸c n­íc t­ b¶n cã ®­îc chñ yÕu lµ do bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch th«ng qua kinh tÕ víi thÞ tr­êng n«ng th«n chÝnh quèc vµ ®Æc biÖt lµ më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi, nhÊt lµ c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nhÊt lµ c¸c C«ng ty ®éc quyÒn xuyªn quèc gia vµ ®a quèc gia cã ­u thÕ h¬n h¼n trong viÖc ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi nhÊt cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã c¸c n­íc t­ b¶n vµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ®ã cã nhiÒu kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra GTTTD siªu ng¹ch, ®©y lµ nguån rÊt to lín vµ kh¸ æn ®Þnh cña lîi nhuËn siªu ng¹ch khæng lå mµ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn thu ®­îc trong quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n nh­ th«ng th­êng hä b¸n nh÷ng mÆt hµng c«ng nghÖ phÈm víi møc gi¸ hµng n¨m t¨ng tõ 15% ®Õn 17% trong khi ®ã hä mua hµng kho¸ng s¶n vµ n«ng - l©m - h¶i s¶n cña c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn víi møc gi¸ hµng n¨m chØ t¨ng tõ 3- 5% thËm chÝ cã mét sè mÆt hµng gi¸ trÞ gi¶m nghÜa lµ, CNTB hiÖn ®¹i ®ang sö dông gi¸ c¶ “ canh kÐo” ®éc quyÒn trong quan hÖ kinh tÕ “ §«ng T©y” ®Ó bãc lét gi¸n tiÕp giai cÊp c«ng nh©n vµ quÇn chóng lao ®éng ë c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn. HËu qu¶ cña qu¸ tr×nh trªn lµ c¸c n­íc t­ b¶n thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch kÕch xï vµ giÇu lªn nhanh chãng. Tr¸i l¹i c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn th× tµi nguyªn ngµy mét c¹n kiÖt, søc ng­êi mßn mái, nî chång chÊt vµ n¹n ®ãi liªn miªn… III./ VÊn ®Ò lîi nhuËn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë ViÖt Nam. III.1./ Vµi nÐt vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nghiÖp ViÖt Nam tõ 1975 ®Õn tr­íc ®æi míi(1986) Sau khi thèng nhÊt ®Êt n­íc (1975) c¶ n­íc ta b¾t tay vµo x©y dùng nÒn kinh tÕ víi môc tiªu ®­a c¶ n­íc tiÕn lªn CNXH. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã, trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· ¸p dôgn m« h×nh kinh tÕ “ chØ huy tËp trung”. Cã thÓ nãi, m« h×nh “ kinh tÕ chØ huy tËp trung” nãi trªn xÐt vÒ thùc chÊt lµ m« h×nh kinh tÕ tù cÊp tù tóc “ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, víi quy m« lín. Víi m« h×nh nµy nhµ n­íc kiÓm so¸t hÇu hÕt c¸c ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, kiÓm so¸t gi¸ c¶, tiÒn l­¬ng vµ toµn bé qu¸ tr×nh ph©n phèi hµng ho¸, dÞch vô trong nÒ kinh tÕ. Riªng vÒ phÝa c¸c doanh nghiÖp th× nhµ n­íc cÊp ph¸t vèn hoµn toµn sau ®ã cña n¨m, c¸c doanh nghiÖp ph¶i nép toµn bé kÕt qu¶ ho¹t ®«ng s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp m×nh cho nhµ n­íc, nÕu doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× nhµ n­íc thu, cßn nÕu doanh nghiÖp lµm ¨n thu lç th× nhµ n­íc bï. H×nh thøc nµy ®· triÖt tiªu mäi ®éng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp hiÖn t­îgn “t¸i gi¸, lç thËt”lµ kh¸ phæ biÕn. C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng lÊy môc tiªu lîi nhuËn lµm chÝnh, c¸n bé c«ng nh©n th× lu«n ®­îc h­ëng mét møc l­¬ng cøng, mäi ph¸t minh, nç lùc cña hä chØ ®­îc khen th­ëng vÒ mÆt tinh thÇn. TÊt c¶ c¸c yÕu tè trªn ®É thñ tiªu mäi ®éng lùc lîi Ých cña nÒn kinh tÕ nãi chung, cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ ng­êi lao ®éng nãi riªng lµm cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng thiÕu sinh khÝ vµ kÕm n¨ng ®éng. VÒ t×nh h×nh c¸c doanh nghiÖp cã thÓ tãm t¾t mét vµi nÐt sau. - C¸c doanh nghiÖp quèc doanh bÞ mai mét, thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, thiÕu tù chñ, hoµn toµn û l¹i cÊp trªn vµ nhµ n­íc. V× c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ: s¶n xuÊt , kinh doanh theo chØ tiªu cña nhµ n­íc giao; ®­îc nhµ n­íc cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo ( m¸y mãc thiÕt bÞ, vèn, vËt t­…) vµ bao tiªu hµng ho¸ ë ®Çu ra cho doanh nghiÖp. NÕu doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× nép cho nhµ n­íc cßn lç th× nhµ n­íc chÞu do ®ã c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ho¹t ®éng rÊt kÐm hiÖu qu¶. Theo ®¸nh gi¸ s¬ bé c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc th× cho tíi n¨m 1988 chØ cã 20.25% doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i, 30- 35% doanh nghiÖp hoµ vèn, cßn l¹i kho¶ng 40% doanh nghiÖp bÞ lç vèn. C¸c doanh nghiÖp quèc doanh qu¶n lý vµ sö dông kho¶ng 70% tæng sè vèn vµ gi¸ trÞ vËt t­ cña toµn x· héi vµ 26,3% thu nhËp quèc d©n. H¬n n÷a, tµi s¶n vµ vèn nhµ n­íc giao cho c¸c doanh nghiÖp nµy kh«ng ®­îc b¶o tån, n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®­îc tÊi t¹o vµ më réng, tr¸i l¹i, bÞ thÊt tho¸t, mÊt m¸t nhiÒu nh­ng tr¸ch nhiÖm nµy kh«ng biÕt quy cho ai: - C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n kh«ng ®­îc thõa nhËn hîp ph¸p, kh«ng ®­îc nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n chñ yÕu ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ. Do c¬ së vËt chÊt kü thuËt kÐm, l¹i kh«ng ®­îc sù khuyÕn khÝch ®Çu t­ cña nhµ n­íc nªn hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµ yÕu kÐm, tû suÊt lîi nhuËn thÊp. Do chÝnh s¸ch ph©n biÖt ®èi xö cña nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ vÒ thuÕ nªn ®Ó ®¶m b¶o nguån lîi nhuËn thu ®­îc th× hä kinh doanh chñ yÕu d­íi d¹ng tr¸i phÐp trèn thuÕ, do ®ã, lîi nhuËn thu ®­îc hÇu hÕt lµ xuÊt ph¸t tõ ho¹t ®éng kinh tÕ ngÇm. Nh­ vËy “c¬ chÕ kinh tÕ tËp trung bao cÊp” kh«ng quan t©m ®Õn lîi nhuËn vµ lîi Ých cña doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng ®· triÖt trªn mäi ®éng lùc s¶n xuÊt , khiÕn cho nªn kinh tÕ r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 70, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp hÇu nh­ bÞ ®×nh ®èn, gi¸ c¶ t¨ng nhanh vµ th­êng t¨ng ®ét biÕn; tiÒn tÖ bÞ mÊt gi¸ bëi t×nh tr¹ng siªu l¹m ph¸t, s¶n phÈm kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng… lµm cho cuéc sèng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. VÒ mÆt x· héi. sè ng­êi thÊt nghiÖp t¨ng, ng­êi d©n hoµi nghi, lo l¾ng, buån ch¸n, Ýt quan t©m ®Õn lý t­ëng vµ thÓ chÕ nhÊt lµ tÇng líp trÎ. §øng tr­íc t×nh h×nh nh­ vËy, ®¶ng vµ nhµ n­íc ®· chñ tr­¬ng ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ (vµo n¨m 1986) vµ ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. III.2./ Vai trß cña lîi nhuËn trong c«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta (tõ 1986 ®Õn nay). III.2.1./ vµi nÐt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN N­íc ta tõ sau cuéc c¶i c¸ch 1986, ®· vµ ®ang tõng b­íc thÓ hiÖn qu¸ tr×nh mang tÝnh quy luËt ®ã lµ viÖc chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kinh tÕ bao cÊp sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc. C¬ chÕ nµy ph¸t huy vai trß ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng tõng b­íc h×nh thµnh mét thÞ tr­êng c¹nh tranh lµm cho hµng ho¸ l­u th«ng ,cung cÇu c©n ®èi, gi¸ c¶ æn ®Þnh… ®Õn ®©y mét vÊn ®Ò c¬ b¶n ®Æt ra lµ “ thÕ nµo lµ vèn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN” Tr­íc tiªn ta ph¶i hiÓu thÕ nµo lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò: s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai ®­îc gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, caca doanh nghiÖp ®Òu biÓu thÞ qua mua, b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ tr­êng. Môc ®Þch cña mäi thµnh viªn kinh tÕ ®Òu lµ lîi nhuËn, dã ®ã, mäi mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia vµo thÞ tr­êng lµ h­íng vµo tiÒn kiÕm lîi Ých cña chÝnh minhf theo sù dÉn d¾t cña nh÷ng quy luËt kinh tÕ thÞ tr­êng hay “ bµn tay v« h×nh” C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ tæng thÓ c¸c nh© tè, c¸c quan hÖ c¬ b¶n vËn ®éng d­íi sù chi phèi cña c¸c quy luËt thÞ tr­êng, trong m«i tr­êng c¹nh tranh nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Nh©n tè c¬ b¶n trong c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ cung, cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi hiÖn nay ë n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc ®ãng vai trß ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m«( ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt nh»m ph¸t huy vai trß tÝch cùc, h¹n chÕ vµ ng¨n ngõa c¸c mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Theo c¬ chÕ nµy, nguyªn t¾c qu¶n lý lµ “ tËp trung d©n chñ” h×nh thøc qu¶n lý lµ ph¸t huy vai trß cña ho¹ch to¸n kinh tÕ, ph­¬ng thøc qu¶n lý b»ng hÖ thèng c¸c c«ng cô vÜ m« (ph¸p luËt, chiÕn l­îc, c¸c chÝnh s¸ch, hÖ thèng ng©n hµng - tµi chÝnh). Trong c«ng cuéc ®æi míi vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh hiÖn nay, c¸c c«ng cô vÜ m« §¶ng ®­îc ®æi míi vµ ngµy cµng trë nªn hoµn thiÖn. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ ®Þnh h­íng c¬ b¶n cho sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay. Chóng ta ®ang ®Èy nhanh, ®Èy m¹nh viÖc x©y dùng c¸c hÖ thèng luËt, c¸c thÕ chÕ kinh tÕ, t¨ng c­êng viÖc sö dông c¸c c«ng cô tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng. Nh­ vËy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®Æc biÖt lµ kinh tÕ thÞ tr­êng ®ßi hái t¨ng c­êng chø kh«ng lµm gi¶m nhÑ v¹i trá qu¶n lý cña nhµ n­íc, bÊt luËn lµ nhµ n­íc TBCN hay XHCN. H¬n n÷a chóng ta x©y dùng “nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n ló cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng “XHCN”vµ më räng quan hÖ quèc tÕ, héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu, kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi, th× cµng ®ßi hái sù qu¶n lý cña nhµ n­íc vµ coi träng mèi quan hÖ gi÷a c¶i c¸ch bé m¸y nhµ n­íc vµ c¶i c¸ch kinh tÕ trong giai ®o¹nh qu¸ ®é lªn CNXH. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph­¬ng thøc qu¶n lý cña nhµ n­íc nh­ thÕ nµo ®Ó vËn dông ®Çy ®ñ c¸c quy luËt kinh tÕ vµ nh÷ng yªu cÇu kh¸ch qu¶n cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vËn ®éng tù th©n theo quy luËt néi sunh cña nã nh­ng ph¶i ®¶m b¶o ®Þnh h­íng XHCN víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ quèc doanh, kh«ng ®Ó cho nÒn kinh tÕ vËn ®éng mét c¸ch tù ph¸t theo con ®­êng TBCN. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn t¹o c¸i khung cña nhµ n­íc vÒ chÝnh trÞ ph¸p luËt, hµnh chÝnh… ®Ó cho nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng thùc sù d©n chñ nh­ng rÊt cã trËt tù trong hÖ thèng chÝnh trÞ vµ chÕ ®ä kinh tÕ ®­îc hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt III.2.2./ Lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam . Sau cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ (12/1986). §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· thay ®æi quan ®iÓm vÒ vÊn ®Ò lîi nhuËn. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng lîi nhuËn lµ môc tiªu hµng ®Çu trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy th× ®¶ng vµ nhµ n­íc ®· chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, quy ®Þnh l¹i quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®¶m b¶o cho môc tiªu theo ®èi víi lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp. Víi nh÷ng thay ®æi ®ã th× chóng ta ®· gÆt h¸i ®­îc rÊt nhiÒu thµnh c«ng. Víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ, hµng ho¸ tõ n­íc ngoµi trµn vµo rÊt nhiÒu víi mÉu m· vµ chñng lo¹i rÊt ®a d¹ng víi gi¸ c¶ thÊp nh­ng vÉn ®¶m b¶o vÒ chÊt l­îng. §øng tr­íc t×nh h×nh ®ã, ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh th× c¸c doanh nghiÖp , c¸c ®¬n vÞ tæ chøc s¶n xuÊt trong n­íc ®· m¹nh d¹n ®Çu t­ c«ng nghÖ, m¸y mãc hiÖn ®¹i c¸c s¶n xuÊt cïng víi nã lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé céng nh©n viªn chøc. NhiÒu tr­êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng ®­îc h×nh thµnh hµng n¨m dÇo t¹o rÊt nhiÒu c¸n bé ®­îc göi ra n­íc ta rÊt nhiÒu c¬ së, ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc trang bÞ m¸y mãc hiÖn ®¹i ®­îc nhËp tõ n­íc ngoµi. ViÖc tró träng ®Õn lîi Ých lµ thóc ®Èy ®éi ngò c¸n bé khoa häc trong n­íc kh«ng ng÷ng t×m tßi s¸ng t¹o vµ ®· cã rÊt nhiÒu ph¸t minh s¸ng chÕ ra ®êi ®· mang l¹i nhiÒu tû ®ång cho nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp. Víi môc tiªu lîi nhuËn ®Æt lªn hµng ®Çu th× tõ sau c¶i c¸ch ®Õn nay hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ. Tr­íc ®©y víi c¬ chÕ bao cÊp, nhµ n­íc chØ chÊp nhËn lo¹i h×nh doanh nghiÖp duy nhÊt ®ã lµ doanh nghiÖp nµy trong thêi kú ®ã ho¹t ®éng l¹i rÊt kÐm hiÖu qu¶. Nh­ng tõ sau c¶i c¸ch víi nh÷ng sù thay ®æi vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp nµy cã nh÷ng b­íc chuyÓn ma×nh râ rÖt. §Ó ®¹t ®­îc lîi nhuËn th× c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc dÇn dÇn chuyÓn ®æi c¸ch thøc s¶n xuÊt kinh doanh, m¹nh d¹n ®Çu t­ kü thuËt c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt . Cho ®Õn nay c¶ n­íc cã 91tæng C«ng ty nhµ n­íc gåm 1400 ®¬n vÞ s¶n xuÊt ra 67% tæng s¶n phÈm x· héi ®©y lµ mét sù tiÕn bé râ rÖt ®iÒu ®ã thÓ hiÖn h­íng ®i ®óng ®¾n cña nhµ n­íc. Cïng víi doanh nghiÖp nhµ n­íc th× hÖ thèng doanh nghiÖp t­ nh©n còng ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ, nhiÒu h×nh thøc doanh nghiÖp t­ nh©n ra ®êi gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo tæng thu nhËp quèc d©n. ViÖc xo¸ bá m« h×nh hîp t¸c x· tËp trung thùc hiÖn giai ®Êt, giao ruéng cho n«ng d©n ®· khuyÕn khÝch bµ con n«ng d©n, v× lîi Ých cña m×nh mµ h¨ng h¸i lao ®éng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· ®­a n­íc ta tõ mét n­íc thiÕu l­¬ng thùc, ®ãi ¨n trë thµnh mét n­íc xuÊt khÈu g¹o ®øng hµng thø 3 trªn thÕ giíi. Cïng víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ, chóng ta còng ®ång thêi më régn quan hÖ víi c¸c n­íc nh»m thu hót vèn ®Çu t­ cña nø¬c ngoµi. Trong nh÷ng n¨m qua hµng chôc tû ®« la ®· ®­îc ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, nhiÒu khu c«ng nghiÖp ra ®êi vµ ®ang ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Bªn c¹nh ®ã, ngoµi viÖc hç trî vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ chóng ta cßn ký kÕt ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn gióp ®ì ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n giái. ViÖc më réng quan hÖ c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· gióp chóng ta ph¸t triÓn niÒu ngµnh míi nh­ ®iÖn tñ, c«ng nghÖ th«ng tin, « t«… t¹o ra mét tiÒn ®Ó cho nªn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Nh÷ng thay ®æi trªn ®· lµm cho ®êi sèng cña toµn x· héi ®­îc t¨ng lªn râ rÖt, møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi kh«ng ngõng t¨ng lªn. Chóng ta kh«ng chØ cã nhu cÇu “¨n no, mÆc Êm” mµ b©y giê lµ chu cÇu “¨n ngon, mÆc ®Ñp”. NhiÒu nhµ cao tÇng mäc lªn, ph­¬ng tiÖn ®i l¹i ®· ®­a c¬ giíi ho¸ mÆt hµng d©n trÝ ®· ®­îc n©ng lªn… C:) gi¸ trÞ lý luËn thùc tiÔn cña häc thuyÕt lîi nhuËn I./ ý nghÜa cña häc thuyÕt lîi nhuËn- lÞch sö vµ hiÖn t¹i. ViÖc M¸c kÕ thõa vµ ph¸t triÓn triÖt ®Ó lý luËn t¹o ra gi¸ trÞ vµ lý luËn s¶n xuÊt hµng ho¸ c¸ t¸c dông quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc ph¸t hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­, t¹o ra b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng trong nhiÒu ph¸t hiÖn quan träng trong lÞch sö khoa häc cã mang tªn Mac, ph¶i kÓ ®Õn hai ®iÓm: nhËn thøc duy vËt vÒ lÞch sö vµ sù ph¸t hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­, sù ph¸t hiÖn nµy lµm næ ra cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong toµn bé khoa häc kinh tÕ” Ph¸t hiÖn ra gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc LªNin coi lµ” hßn ®¸ t¶ng cña lý luËn kinh tÕ cña M¸c”, mµ häc thuyÕt kinh tÕ - còng theo LªNin lµ néi dung chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c, nã lµ b»ng chøng s©u s¾c nhÊt vµ tØ mØ nhÊt cña lý luËn Mac- Xit nãi chung. Trong bé “ t­ b¶n”, M¸c ®· luËn chøng toµn diÖn quy luËt vËn ®éng cña CNTB lµ quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­; s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. C«ng lao vÜ ®¹i nhÊt cña Mac lµ tõ ph¸t hiÖn gi¸ trÞ mµ ®i s©u nghiªn cøu b¶n chÊt t¸c dông cña nã trong sù ph¸t triÓn CNTB vµ còng tõ ®ã Mac cã mét cèng hiÕn míi theo LªNin - cùu lú quan träng lµ sù ph©n tÝch vÒ viÖc tÝch luü t­ b¶n tøc lµ qu¸ tr×nh biÕn gi¸ trÞ thÆng d­ thµnh t­ b¶n , qu¸ tr×nh lµm cho gi¸ trÞ t¨gn thªn gi¸ trÞ thÆng d­ víi khèi l­îng ngµy cµng t¨ng. Tõ c¸c vßng tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña gi¸ trÞ thÆng d­ mµ vang déi kÕt luËn c¸ch m¹ng cña Mac trong bé “t­ b¶n r»gn: c¸c quy luËt kinh tÕ cña CNTB tÊt yÕu dÉn ®Õn, mét mÆt, sù gi¶m bít th­êng xuyªn sè trïm t­ b¶n chiÕm ®o¹t vµ lòng lo¹n hÕt c¶ mäi nguån lîi cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, mÆt kh¸c, lµm t¨ng thªm sè quÇn chóng bÞ b¸n cïng, bÞ ¸p bøc, bÞ n« dÞch, ®ång thêi lµm t¨ng sù phÉn né cña giai cÊp nµy ®­îc c¬ cÊu cña chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt TBCN ren luyÖn, liªn kÕt vµ tæ chøc l¹i; sù ®éc quyÒn cña t­ b¶n trë thµnh xiÒng xÝch cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lín lªn cïng víi nã. Sù tËp trung t­ liÖu s¶n xuÊt vµ sù x· héi ho¸ lao ®éng ®· ®¹t tíi møc kh«ng cßn phï hîp c¸i vá TBCN cña c¸ch m¹ng x· héi do chÝnh giai cÊp mµ CNTB ®· rÌn luyÖn, ®· liªn kÕt vµ tæ chøc l¹i thùc hiÖn- giai cÊp c«ng nh©n. LÞch sö ®· chøng minh cho häc thu yÕt gi¸ trÞ thÆng d­ cña Mac. §ã lµ th¾ng lîi cña cuéc c¸ch m¹ng XHCN th¸ng 10 Nga vÜ ®¹i. CNXH thµnh tùu vµ hÖ qu¶ cña nã chÝnh lµ s¶n phÈm cña sù vËn dông, ph¸t triÓn s¸ng t¹o häc thuyÕt gi¸ trÞ th Mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n ®Ó nhËn thøc râ ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan ý nghÜa thêi ®¹i cña häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆgn d­ cña Mac lµ ph©n tÝch CNTN hiÖn ®¹i. §· cã nhiÒu luËn v¨n vÒ CNTB hiÖn ®¹i, vÒ nh÷ng biÕn ®æi vÒ chÝnh s¸ch x· héi… ®· chøng tá r»ng : häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ cña M¸c vÉn mang ®Çy ®ñ ý nghÜa thêi ®¹i cña nã. C¸c quy luËt tuyÖt ®èi cña CNTB. Duy cã ®iÒu giai cÊp t­ b¶n ngµy nay. - Do sù tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ - chñ yÕu bãc lét nh÷ng ng­êi lao ®éng b»ng h×nh thøc bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm thuª bÞ bãc lét ngµy cµng nhiÒu. C¸i gäi lµ “trung l­u ho¸” mét sè bé phËn lao ®éng lµm thuª, vÒ thùc chÊt, còng chØ lµ mét h×nh thøc biÓu hiÖn míi cña sù bãc lét TBCN. Nh­ vËy häc thuyÕt lîi nhuËn cña M¸c kh«ng nh÷ng vÉn gi÷ nguyªn ý nghÜa thêi ®¹i cña nã vµ lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó ph©n tÝch tÝnh chÊt thêi ®¹i hiÖn nµy, ph©n tÝch vµ nhËn d¹ng chóng CNTB hiÖn ®¹i, mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn cùc kú quan träng ®èi víi n­íc ta ë thêi kú qu¸ ®é trong viÖc “s¸ng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiªn vËt ch¸t cho chñ nghÜa céng s¶n”. II./ ý nghÜa cña lîi nhuËn ®èi víi qu¸ tr×nh ®i lªn CNXH ë ViÖt Nam Lµ 1 n­íc tiªn tiÕn lªn CNXH ch­a vµ “kh«ng ®i qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN” ( cô thÓ h¬n lµ kh«ng qua ®o¹n thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n) chóng ta kh«ng ®­îc kÕ thõa tÊt c¶ nh÷ng tiÒn ®Ò n¶y sinh mét c¸ch tù ph¸t nh­ nh÷ng s¸ng t¹o cho dï chóng ta lµ “nh÷ng nh©n tè v« c¬” ( M¸c - S§D) §iÓm xuÊt ph¸t ®Ó nhËn thøc tÇm quan träng cña lîi nhuËn chÝnh lµ ®iÓm: s¶n phÈm cña lao ®éng thõa v­ît qua nh÷ng chi phÝ ®Ó duy tr× lao ®éng vµ viÖc x©y dùng, tÝch luü quü s¶n xuÊt x· héi vµ dù tr÷ “ tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®· vµ m·i m·i vÉn lµ c¬ së cho mäi sù tiÕn bé vÒ x· héi, vÒ chÝnh trÞ vµ tinh thÇn” . “Nã sÏ lµ ®iÒu kiÖn vµ ®éng c¬ kÝch thÝch sù tiÕn bé h¬n n÷a” Chóng ta lùa chon con ®­êng ®i lªn CNXH tõ ®iÓm xuÊt ph¸t lµ n­íc tiÓu n«ng còng cã nghÜa lµ tõ mét n­íc ch­a cã nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mÆc dï cã s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c thiÕu cña ®Êt n­íc ta theo c¸ch nãi cña M¸c- kh«ng ph¶i chñ yÕu lµ c¸i ®ã, mµ chÝnh lµ ch­a tr¶i qua sù ngù trÞ cña c¸ch thøc tæ chøc kinh tÕ cña kinh tÕ x· héi theo kiÓu TBCN. Nãi ®Õn CNTB lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cùc thÞnh mµ biÓu hiÖn tËp trung lµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ hÕt søc s©u s¾c vµ chÆt chÏ kh«ng chØ trong mçi quèc gia riªng biÖt. §ã chÝnh lµ nªn s¶n xuÊt ®a x· héi ho¸ ë tr×nh ®é cao trong thùc tÕ, lµ “ C¬ së thùc tÕ lµm cho tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× tån t¹i ®éc lËp víi c¸c c¸ nh©n ®Òu kh«ng thÓ cã ®­îc” Theo tinh thÇn ®ã cã thÓ nãi: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cùc thÞnh lµ phßng chê ®i vµo CNXH. Chñ nghÜa c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò do CNTB s¸ng t¹o ra nhê sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ l­u l­îng s¶n xuÊt trªn c¬ së ®ã t¹o ra mét khèi tiÕn bé v­ît bËc, cho sù ph¸t triÓn ph©n c«ng lao ®éng s¶n xuÊt trong thùc tÕ trë thµnh hiÖn thùc. Cong ®­êng ®i tíi x· héi ho¸ s¶n xuÊt XHCN trong thùc tÕ cña n­íc ta còng ph¶i nh­ vËy. Nh÷ng n¨m vÒ tr­íc chóng ta ®· ph¹m sai lÇm lµ bá qua tÝnh tuÇn tù cña qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh¸ch quan lµ ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Tõ sai lÇm Êy chóng ta ph¶i trë vÒ víi Lªnin ®Ó t×m con ®­êng ra cho nÒn kinh tÕ kÐm hiÖu qu¶, mét nÒn kinh tÕ mang l¹i qu¸ Ýt, thËm chÝ kh«ng mang l¹i lîi nhuËn. Thùc chÊt cña sù ®æi míi vÒ kinh tÕ cña n­íc ta chÝnh lµ : mét mÆt ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN; mÆt kh¸c, ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ t­ nh©n TBCN vµ “du nhËp” CNTB tõ bªn ngoµi vµo d­íi nhiÒu h×nh thøc kinh tÕ kh¸c nhau. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ cña n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ qu¸ ®é lªn CNXH ( chø kh«ng ph¶i ®i lªn CNTB), do vËy “c¸ch thøc tæ chøc kinh tÕ x· héi” theo kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ còng mang tÝnh chÊt qu¸ ®é. Nh­ng dï nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nµo th× s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Òu nh»m môc tiªu lµ lîi nhuËn. Cã thÕ lîi nhuËn víi t­ c¸ch lµ ph¹m trï ph¶n ¸nh mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ng­êi ®· lµm chñ t­ liÖu s¶n xuÊt n»m trong c¸c h×nh thøc kinh tÕ thuéc së h÷u toµn d©n cã thÕ lîi nhuËn ph¶n ¸nh mèi quan hÖ bãc lét vµ bÞ bãc lét nh­ng ®­îc coi lµ nh©n tè “ trî thñ cña CNXH”, “xóc tiÕn CNXH” lµ c¸c “ cã Ých” vµ “®¸ng mong ®¬i” Dï chóng ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ x· héi nh­ thÕ nµo ®i n÷a th× cèt lâi cña vÊn ®Ò lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn, t¹o m«i tr­êng cho sù gia t¨ng suÊt ngµy cµng cao. Duy cã ®iÒu ®èi víi lîi nhuËn t­ nh©n TBCN th× nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch hîp lý ®Ó kh«ng ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña chung nh­ng l¹i ®iÒu tiÕt ®­îc chóng ®i vµo “khu©n phÐp”. Trong bÊt cø h×nh thøc quan hÖ x· h«kÞ nµo th× lîi nhuËn lu«n ®ãng mét vai trß cùc kú quan träng. NÕu kh«ng cã lîi nhuËn th× c¶ bªn nµy lÉn bªn kia ®Òu kh«ng cã nguån tÝch luü , mµ kh«ng tÝch luü th× cho dï dã lµ qu¸ tr×nh ®Ó lai s¶n xuÊt më réng th× kh«ng cã g× ®Ó t¹o ra khèi l­îng gÝ trÞ ngµy cµng lín, ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó më réng sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ngoµi ra khi nhµ n­íc thuéc vÒ nh©n d©n th× lîi nhuËn chÝnh lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó x©y dùng CNXH. §Êt n­íc ta ®ang ®øng tr­íc nhiÖm vô ch¸y báng lµ t¹o ra tiÒn ®Ò thùc tiÕn tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña søc sx, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra nhiÒu lîi nhuËn. §ã ®¹t ®­îc môc tiªu nµy ®ßi hái ph¶i ®­îc diÔn ra mét c¸ch tuÇn tù, ®ã còng chÝnh lµ nh÷ng giai ®o¹n cña mét qu¸ trÞnh lÞch sö tù nhiªn mµ chóng ta chØ cã thÓ rót ng¾n chø kh«ng thÓ bá qua. Vµ ®©y còng lµ ý nghÜa thùc tiÔn ®­îc rót ra tõ häc thuyÕt III./ hËu qu¶ vµ ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt Ngoµi nh÷ng ­u ®iÓm to lín cña lîi nhuËn th× nã còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tiªu cùc, h¹n chÕ. Nh­ ta ®· biÕt ë giai ®o¹n ®Çu cña chÐ ®é t­ b¶n ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n n÷a c¸c nhµ t­ b¶n t×m mäi c¸ch gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt b»ng c¸ch t¨ng thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n, c¾t gi¶m møc l­¬ng, ®iÒu kÖn sèng sinh ho¹t vµ lµm viÖc cña hä. Bé m¸y bãc lét c«ng nghiÖp ®· b¾t c¶ phô nøc vµ trÎ em lµm viÖc kh«ng ®­îc nghØ cho ®Õn khi kiÖt søc gôc ng·. ë Anh vµo nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû XIX nh÷ng ng­êi c«ng nh©n thuéc thÕ hÖ lín h¬n, hä vÉn cßn nhí rµnh rät nh÷ng thêi kú bãc lét phô n÷ vµ trÎ em mét c¸ch tµn nhÉn, v« liªm sØ- mét sù bãc lét ®©u lßng, nµo lµ phôc n÷ bÞ hµnh h¹ ®Õn chÕt… NhiÒu ng­êi trong sè hä vÉn gi÷ ®­îc c¸c ký øc nµy d­íi h×nh d¸ng c¸i cét sèng bÞ vÑo hoÆc tay ch©n bÞ tµn tËt vµ ®èi víi tÊt c¶ mäi ng­êi th× ký øc ®ã ®Òu thÓ hiÖn søc khoÎ bÞ huû ho¹i kh«ng sao håi phôc ®­îc. Hµng lo¹t sinh mÖnh con ng­êi bÞ hy sinh vµ h¹nh phóc cña con ng­êi bÞ tan n¸t trong ph¹m vi c¶ mét n­íc, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng mét chót bÞ ®Æt ®ã lµ sù thËt, sù thËt b­íng bØnh. Ngµy nay chñ nghÜa t­ s¶n còng khéng tõ bá ®­îc b¶n chÊt vèn cã cña nã ®ã lµ ch¹y theo lîi nhuËn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc th× ph¹m trï lîi nhuËn míi ®­îc hiÓu theo nghÜa ®óng cña nã môc ®Ých cu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ lîi nhuËn, hä t×m mäi c¸ch ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn tèi ®a. Do ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn lîi dông ­u thÕ cña m×nh ®Ó quy ®Þnh gÝa. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· lµm mÊt t×nh tr¹ng c¹nh tranh hoµn h¶o vµ lµm mÊt tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ… Còng v× lîi nhuËn mµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng chó ý dÕn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña hä g©y ra cho m«i tr­êng xung quanh nh­: lµm « nhiÔm nguån n­íc vµ kh«ng khÝ, khai th¸c ®Õn c¹n kiÖt kho¸ng s¶n, chÊt th¶i, g©y « nhiÔm cho thøc ¨n, thøc uèng, thiÕu an toµn vÒ chÊt phãng x¹..  PhÇn 3: kÕt luËn. Nh­ vËy trong tiÓu luËn nµy em ®· tr×nh bµy mét c¸ch hÖ thèng häc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn, ®ã lµ c¸c quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn tr­íc Mac; häc thuyÕt vÒ lîi nhuËn cña M¸c víi ®Çy ®ñ c¸c yÕu ph¹m trï vÒ gi¸ trÞ thÆng d­: nguån gèc, b¶n chÊt, c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn, cïng c¸c vÊn ®Ò cña lîi nhuËn ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nãi chung vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ta nãi riªng. Râ rµng lîi nhuËn lµ mét ph¹m trï kh«ng chØ cña riªng CNTB. Nh­ng vÊn ®Ò lµ t¹o ra vµ sö dông nã nh­ thÕ nµo ®Ó võa phôc vô tèt cho môc tiªu ph¸t triÓn nªn kinh tÕ thÞ tr­êng cña chóng ta, võa ®¶m b¶o quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Vai trß tÝch cùc cña lîi nhuËn ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc lµ rÊt to l¬n, tuy vËy t¸c h¹i cña viÖc theo ®uæi lîi nhuËn còng rÊt nguy hiÓm, nhÊt lµ ®èi víi mét n­íc ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa nh­ng cßn kÐm ph¸t triÓn nh­ n­íc ta. Do ®ã vÊn ®Ò häc tËp, nghiªn cøu, vËn dông vÊn ®Ò lîi nhuËn còng nh­ c¸c ph¹m trï kh¸c cña chñ nghÜa Mac nh»m gãp phÇn x©y dùng thµnh c«ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi lµ nhiÖm vô cña mçi ng­êi sinh viªn §¹i häc Ngo¹i th­¬ng.