Đề tài Phân tích tranh chấp lao động và đình công ở Việt Nam

Ph©n tÝch tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ngë ViÖt Nam tõ gãc ®é quan hÖ lao ®éng 1. Tranh chÊp lao ®éng, ®×nh c«ng - biÓu hiÖn cña sù bÕ t¾c trong quan hÖ lao ®éng. HiÖn nay, vÊn ®Ò tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ng, ®Æc biÖt lµ ®×nh c«ng tù ph¸t vµ viÖc ®­a ra c¸c biÖn ph¸p cã tÝnh kh¶ thi ®Ó ®iÒu chØnh vÊn ®Ò ®×nh c«ng ®ang lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nãng báng nhÊt trong quan hÖ lao ®éng ë ViÖt Nam. ViÖc hiÓu ®óng, khoa häc vµ kh¸ch quan c¸c lo¹i ®×nh c«ng kh¸c nhau lµ ch×a kho¸ ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé còng nh­ khã kh¨n trong quan hÖ lao ®éng ë ViÖt Nam. ViÖc gi¶i quyÕt sím c¸c tranh chÊp lao ®éng ®Ó tr¸nh x¶y ra ®×nh c«ng cã thÓ ®­îc coi lµ biÖn ph¸p phßng ngõa cã hiÖu qu¶ nh»m lµm gi¶m ®i c¸c hËu qu¶ xÊu do ®×nh c«ng g©y ra. Thùc tiÔn cho thÊy r»ng, tr­íc khi x¶y ra tranh chÊp lao ®éng, ng­êi lao ®éng th­êng cã nh÷ng dÊu hiÖu bÊt b×nh. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt sím bÊt b×nh, c¸c m©u thuÉn sÏ tÝch tô vµ sÏ x¶y ra tranh chÊp. V× vËy, bÊt b×nh cã thÓ ®­îc coi lµ giai ®o¹n “tiÒn tranh chÊp”, nã ch­a thÓ hiÖn sù bÕ t¾c trong quan hÖ lao ®éng v× ngay sau khi ph¸t hiÖn bÊt b×nh, cã thÓ gi¶i quyÕt æn tho¶ th«ng qua ®èi tho¹i. Tranh chÊp lao ®éng x¶y ra khi hai bªn thùc sù cã xung ®ét vÒ quyÒn vµ lîi Ých. Nã cã thÓ x¶y ra th«ng qua viÖc tÝch tô c¸c m©u thuÉn, bÊt b×nh nh­ ®· ®Ò cËp, song cã mét sè tr­êng hîp, tranh chÊp x¶y ra ngay mµ kh«ng th«ng qua giai ®o¹n tÝch tô nµy. Ch¼ng h¹n, mét quyÕt ®Þnh ®¬n ph­¬ng cña ng­êi sö dông lao ®éng sa th¶i ng­êi lao ®éng cã thÓ t¹o ra ngay tranh chÊp lao ®éng lín mµ ®«i khi cã thÓ dÉn ®Õn tranh chÊp ë møc ®é lín h¬n. Tranh chÊp lao ®éng th­êng lµ tranh chÊp vÒ quyÒn vµ lîi Ých. Khi tranh chÊp lao ®éng ë møc cao, hai bªn kh«ng thÓ ®i ®Õn tho¶ thuËn, ng­êi lao ®éng sÏ sö dông ®Õn “vò khÝ tèi th­îng” cña m×nh - ®ã lµ ®×nh c«ng. Theo LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè §iÒu cña LuËt lao ®éng ®­îc ban hµnh ngµy 29/11/2006, ®×nh c«ng lµ sù ngõng viÖc t¹m thêi, tù nguyÖn vµ că tæ chøc cña tËp thÓ lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ. §×nh c«ng ph¶i do Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn c¬ së hoÆc Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn l©m thêi tæ chøc vµ l·nh ®¹o. §èi víi doanh nghiÖp ch­a cã Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn c¬ së th× viÖc tæ chøc vµ l·nh ®¹o ®×nh c«ng ph¶i do ®¹i diÖn ®­îc tËp thÓ lao ®éng cö vµ viÖc cö nµy ®· ®­îc th«ng b¸o víi c«ng ®oµn huyÖn, quËn, th̃ x·t, thµnh phè thuéc tØnh hoÆc t­¬ng ®­¬ng. Râ rµng, ®×nh c«ng lµ mét hiÖn t­îng quan hÖ lao ®éng tù nhiªn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã biÓu hiÖn mét sù bÕ t¾c trong quan hÖ lao ®éng, khi cã sù xung ®ét vÒ quyÒn vµ lîi Ých gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng mµ sù xung ®ét nµy kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt kÞp thêi. B¶n chÊt cña ®×nh c«ng th­êng thay ®æi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Trong thêi kú ®Çu, khi c¸c quèc gia b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, tranh chÊp lao ®éng ph¸t sinh chñ yÕu do ng­êi sö dông lao ®éng vi ph¹m quyÒn hîp ph¸p cña ng­êi lao ®éng, ng­êi lao ®éng th­êng cã nh÷ng hµnh ®éng ph¶n kh¸ng tËp thÓ do kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®­îc sù bÊt c«ng mµ giíi chñ g©y ra. Nh÷ng tranh chÊp th­êng xuyªn vÒ quyÒn trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ thÓ hiÖn mét thùc tÕ lµ ChÝnh phñ ch­a ®ñ n¨ng lùc ®Ó thùc thi LuËt lao ®éng th«ng qua hÖ thèng thanh tra lao ®éng hiÖu qu¶. Hµnh ®éng ph¶n ®èi tù ph¸t theo d¹ng trªn th­êng mang tÝnh tù vÖ vµ thô ®éng v× ng­êi lao ®éng chØ muèn b¶o vÖ quyÒn hîp ph¸p cña m×nh. Kinh nghiÖm cña c¸c quèc gia kh¸c cho thÊy, ng­êi lao ®éng sÏ nhanh chãng hµnh ®éng ®Ó ®ßi hái ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt h¬n còng nh­ cã mét møc l­¬ng cao h¬n th«ng qua ®×nh c«ng. Nh­ vËy, trong ®iÒu kiÖn ®ã, ®×nh c«ng trë thµnh mét ph­¬ng c¸ch ®Ó t¨ng c­êng lîi Ých cña ng­êi lao ®éng. ViÖt Nam lµ quèc gia ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, ph¸p luËt lao ®éng ch­a ®¹t ®­îc møc ®é chÆt chÏ cÇn thiÕt vµ ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn, ho¹t ®éng cña hÖ thèng thanh tra lao ®éng tuy cã nh÷ng tiÕn bé râ rÖt trong thêi gian qua song tÝnh hiÖu qu¶ cña nã vÉn ch­a ®­îc nh­ mong muèn nªn viÖc bÕ t¾c trong quan hÖ lao ®éng dÉn ®Õn ®×nh c«ng tù ph¸t gÇn nh­ lµ mét vÊn ®Ò hiÓn nhiªn, mang tÝnh quy luËt chung cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 2. Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n cña tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ng ë ViÖt Nam. Tranh chÊp lao ®éng, ®×nh c«ng hiÖn ®ang lµ ®iÓm nãng cña trong quan hÖ lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Theo thèng kª, chØ tÝnh riªng c¸c vô tranh chÊp lao ®éng ®­îc Toµ lao ®éng thô lý, gi¶i quyÕt ®· lµ: n¨m 2000 - 745 vô; n¨m 2001 - 690 vô; n¨m 2002 - 805 vô; n¨m 2003 - 781 vô; n¨m 2004 - 714 vô vµ n¨m 2005 cã 835 vô Nguồn: . CÇn l­u ý r»ng, chØ khi nµo tranh chÊp kh«ng thÓ gi¶i quyÕt th«ng qua hoµ gi¶i lao ®éng vµ träng tµi lao ®éng th× míi ®­îc ®­a ra Toµ lao ®éng th× cã thÓ thÊy, sè c¸c vô tranh chÊp lao ®éng diÔn ra kh¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam. S¬ ®å 06: C¸c vô tranh chÊp lao ®éng ®­îctoµ lao ®éng thô lý giai ®o¹n 2000 - 2005 Nguyªn nh©n cña tranh chÊp lao ®éng cã nhiÒu. Lo¹i nguyªn nh©n thø nhÊt cÇn ®­îc ®Ò cËp ®Õn lµ tranh chÊp lao ®éng x¶y ra do c¸c doanh nghiÖp vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng. KÕt qu¶ nghiªn cøu thùc tiÔn cho thÊy r»ng, c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng cña ng­êi sö dông lao ®éng kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng. Sau ®©y lµ nh÷ng hµnh vi vi ph¹m th­êng gÆp dÉn ®Õn tranh chÊp lao ®éng: Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh Hîp ®ång lao ®éng, chñ yÕu gåm c¸c hµnh vi sau: Ch­a thùc hiÖn viÖc ký kÕt hîp ®ång lao ®éng víi ng­êi lao ®éng Ký hîp ®ång lao ®éng víi ng­êi lao ®éng kh«ng ®óng lo¹i C¸c néi dung trong b¶n hîp ®ång lao ®éng chung chung, h×nh thøc, kh«ng ph¶n ¸nh râ quỷn lîi cña ng­êi lao ®éngk Ký kÕt hîp ®ång lao ®éng theo kiÓu chuçi Tho¶ thuËn trong hîp ®ång lao ®éng nh÷ng ®ỉu kho¶n kh«ng phï hîp víi néi dung cña quan hÖ lao ®éng, tr¸i víi quy ®̃nh cña ph¸p luËtt Vi ph¹m vÒ t¹m chuyÓn ng­êi lao ®éng lµm viÖc kh¸c tr¸i nghÒ Vi ph¹m vÒ chÊm døt hîp ®ång lao ®éng do ®¬n ph­¬ng Vi ph¹m vÒ thanh to¸n khi chÊm døt hîp ®ång lao ®éng Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ d¹y nghÒ, gåm: Tæ chøc d¹y nghÒ mµ kh«ng ®¨ng ký ho¹t ®éng vµ kh«ng cã giÊy phÐp më c¬ së d¹y nghÒ cña c¬ quan c¬ thÈm quyÒn. C¸c doanh nghiÖp d¹y nghÒ ®Ó sau ®ã lµm viÖc cho doanh nghiÖp nh­ng thu häc phÝ cña ng­êi lao ®éng. Doanh nghiÖp vµ ng­êi häc nghÒ kh«ng cã hîp ®ång häc nghÒ (b»ng v¨n b¶n hoÆc b»ng miÖng) Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ kû luËt lao ®éng, tr¸ch nhiÖm vËt chÊt, gåm: Ch­a x©y dùng néi quy lao ®éng hoÆc x©y dùng néi quy lao ®éng s¬ sµi, h×nh thøc. Néi dung cña néi quy lao ®éng kh«ng phï hîp víi quy ®̃nh cña ph¸p luËt Xö lý kû luËt lao ®éng kh«ng ®óng h×nh thøc, hå s¬ kû luËt kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng chÆt chÏ, ch­a chøng minh ®­îc râ lçi cña ng­êi lao ®éng. Dïng h×nh thøc ph¹t tiÒn, cóp l­¬ng thay cho xö lý kû luËt lao ®éng. Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ tho¶ ­íc lao ®éng tËp thÓ, gåm: Ng­êi sö dông lao ®éng tõ chèi th­¬ng l­îng khi ®¹i diÖn ng­êi lao ®éng ®­a ra yªu cÇu th­¬ng l­îng. Tho¶ ­íc lao ®éng sao chÐp l¹i quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng. Néi dung tho¶ ­íc lao ®éng tËp thÓ cã mét sè quy ®Þnh kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng. Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ tiÒn l­¬ng, gåm: Ng­êi sö dông lao ®éng tr¶ l­¬ng d­íi møc l­¬ng tèi thiÓu cho ng­êi lao ®éng. Sai ph¹m nµy th­êng x¶y ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong s¶n xuÊt kinh doanh, lÖ thuéc vµo mïa vô hoÆc ®¬n ®Æt hµng, vÝ dô nh­ c¸c doanh nghiÖp thuéc lo¹i h×nh dÖt may, kinh doanh kh¸ch s¹n ®Ó phôc vô nghØ m¸t. Tr¶ l­¬ng møc tèi thiÓu ®èi víi lao ®éng ®· qua ®µo t¹o. Sai ph¹m nµy chñ yÕu th­êng gÆp ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp t­ nh©n. MÆc dï ng­êi lao ®éng ®· ®­îc sö dông ®óng ngµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o vµ hoµn thµnh khèi l­îng, chÊt l­îng s¶n phÈm nh­ng ng­êi sö dông lao ®éng vÉn tho¶ thuËn trong hîp ®ång lao ®éng møc l­¬ng tèi thiÓu ®Ó bít g¸nh nÆng nghÜa vô ®ãng b¶o hiÓm x· héi vµ ®em l¹i lîi nhuËn cao h¬n do tiÒn l­¬ng ph¶i tr¶ Ýt h¬n, cßn ng­êi lao ®éng th× do søc Ðp vÒ viÖc lµm nªn vÉn ph¶i tho¶ thuËn ®Ó lµm viÖc víi møc l­¬ng thÊp. Môc tiªu lîi nhuËn ®· lµm cho c¸c doanh nghiÖp thuéc lo¹i h×nh nµy bÊt chÊp luËt ph¸p, miÔn lµ ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra. C̣òng cã mét sè doanh nghiÖp tr¶ møc l­¬ng tèi thiÓu ®èi víi lao ®éng ®· qua ®µo t¹o do kh«ng hiÓu biÕt ph¸p luËt, cho r»ng cø ¸p dông møc l­¬ng do ChÝnh phñ c«ng bè lµ ®· thùc hiÖn ®óng ph¸p luËt. Kh«ng x©y dùng ®Þnh møc lao ®éng, thang, b¶ng l­¬ng trong doanh nghiÖp. §èi víi mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp, ph¸p luËt lao ®éng b¾t buéc ph¶i x©y dùng thang, b¶ng l­¬ng, ®Þnh møc lao ®éng. Tuy nhiªn, quy ®Þnh nµy ch­a ®­îc ®a sè c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn. ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n th× hÇu nh­ ch­a thùc hiÖn. §©y kh«ng ph¶i lµ quy ®Þnh khã, kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc ®èi víi doanh nghiÖp nh­ng c¸c doanh nghiÖp cè t×nh kh«ng thùc hiÖn ®Ó cã thÓ tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng thÊp h¬n, b¾t buéc ng­êi lao ®éng lµm viÖc nhiÒu h¬n mµ kh«ng ph¶i tr¶ l­¬ng lµm thªm giê do sè s¶n phÈm lµm ra nhiÒu h¬n so víi ®Þnh møc lao ®éng trung b×nh tiªn tiÕn. Kh«ng tr¶ l­¬ng lµm thªm giê theo quy ®Þnh cho lao ®éng lµm viÖc vµo ngµy th­êng, ngµy nghØ, ngµy lÔ. Sai ph¹m nµy x¶y ra chñ yÕu ë khèi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ c¸c doanh nghiÖp kh¸c lµm ¨n thua lç. Kh«ng tr¶ l­¬ng lµm ®ªm cho ng­êi lao ®éng theo quy ®Þnh. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp bè trÝ lµm viÖc theo ca, c¸c lo¹i h×nh lµm viÖc nh­ b¶o vÖ, phôc vô ®iÖn, n­íc ph¶i lµm viÖc ban ®ªm nh­ng ch­a ®­îc ng­êi sö dông lao ®éng tr¶ l­¬ng lµm viÖc ban ®ªm Ýt nhÊt b»ng 130% tiÒn l­¬ng tÝnh theo ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng hoÆc tiÒn l­¬ng cña c«ng viÖc ®ang lµm vµo ban ngµy. Kh«ng tr¶ l­¬ng cho lao ®éng n÷ nghØ ®Ó lµm vÖ sinh kinh nguyÖt, cho con bó trong thêi gian nu«i con d­íi 12 th¸ng tuæi. KÕt qu¶ thanh tra suèt tõ n¨m 1995 ®Õn nay cho thÊy hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ch­a thùc hiÖn viÖc tr¶ l­¬ng cho lao ®éng n÷ nghØ ®Ó lµm vÖ sinh kinh nguyÖt, cho con bó trong thêi gian nu«i con nhá d­íi 12 th¸ng tuæi. Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ thêi giê lµm viÖc, thêi giê nghØ ng¬i, gåm: Thùc hiÖn kh«ng ®óng quy ®Þnh vÒ thêi giê lµm viÖc kh«ng qu¸ 8 giê trong 1 ngµy hoÆc 48 giê trong 1 tuÇn. Thùc hiÖn kh«ng ®óng quy ®Þnh vÒ rót ng¾n thêi giê lµm viÖc ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng viÖc ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm. Thùc hiÖn kh«ng ®óng quy ®Þnh vÒ nghØ gi÷a ca, nghØ hµng tuÇn, nghØ lÔ, nghØ hµng n¨m (nhÊt lµ nghØ hµng n¨m cho lao ®éng ch­a thµnh niªn, lao ®éng lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm vµ ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm, lao ®éng cã th©m niªn lµm viÖc trong doanh nghiÖp), ngµy ®i ®­êng khi nghØ hµng n¨m, nghØ viÖc riªng cã l­¬ng. Thùc hiÖn kh«ng ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ thêi giê nghØ ng¬i cho lao ®éng n÷ tr­íc vµ sau khi sinh con; lao ®éng n÷ nghØ ®Ó lµm vÖ sinh kinh nguyÖt, thêi gian nu«i con d­íi 12 th¸ng tuæi. Thùc hiÖn kh«ng ®óng quy ®Þnh vÒ thêi gian lµm viÖc cho lao ®éng n÷ cã thai tõ th¸ng thø 7 hoÆc nu«i con d­íi 12 th¸ng tuæi. Vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o hiÓm x· héi, gåm: Kh«ng ®ãng b¶o hiÓm x· héi b»ng c¸ch ký hîp ®ång lao ®éng cã thêi h¹n 1 ®Õn d­íi 3 th¸ng, hÕt h¹n hîp ®ång l¹i ký tiÕp. Nî tiÒn b¶o hiÓm x· héi, thËm chÝ vÉn thu 5% tiÒn l­¬ng ®ãng b¶o hiÓm x· héi cña ng­êi lao ®éng nh­ng kh«ng nép cho c¬ quan b¶o hiÓm x· héi. VÒ thu vµ nép b¶o hiÓm y tÕ. Kh«ng tr¶ ®ñ l­¬ng vµ c¸c chi phÝ ch÷a trÞ v× tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp cho ng­êi lao ®éng. Kh«ng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp trong viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi vÒ b¶o hiÓm x· héi cho ng­êi lao ®éng nh­ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, h­u trÝ hoÆc tö tuÊt. Vi ph¹m vÒ sö dông lao ®éng ®Æc thï, gåm: Sö dông lao ®éng n÷ lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, nguy hiÓm hoÆc tiÕp xóc víi chÊt ®éc h¹i cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn chøc n¨ng sinh ®Î vµ nu«i con. Sa th¶i hoÆc ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng víi ng­êi lao ®éng n÷ v× lý do kÕt h«n, cã thai, nghØ thai s¶n hoÆc nu«i con d­íi 12 th¸ng tuæi. Sö dông lao ®éng n÷ cã thai tõ th¸ng thø 7 hoÆc ®ang nu«i con d­íi 12 th¸ng tuæi lµm thªm giê, lµm viÖc ban ®ªm vµ ®i c«ng t¸c xa (Nh­ ®· ®­îc ph©n tÝch ë nh÷ng phÇn tr­íc). Kh«ng thùc hiÖn quy ®Þnh cho lao ®éng nghØ trong thêi gian hµnh kinh, thêi gian nu«i con d­íi 12 th¸ng tuæi theo quy ®̃nh t¹i kho¶n 3, ®iÒu 115, Bé LuËt lao ®éng (Nh­ ®· ®­îc nªu ë c¸c néi dung tr­íc). N¬i cã sö dông lao ®éng n÷ nh­ng kh«ng cã chç thay quÇn ¸o, buång t¾m, buång vÖ sinh n÷. Sö dông lao ®éng d­íi 15 tuæi vµo lµm viÖc ë nh÷ng nghØ, c«ng viÖc cã quy ®Þnh cÊm. Sö dông lao ®éng d­íi 15 tuæi ®èi víi nh÷ng nghÒ, c«ng viÖc ®­îc sö dông lao ®éng lo¹i nµy nh­ng kh«ng ®­îc sù ®ång ý cña cha mÑ hoÆc ng­êi ®ì ®Çu. Sö dông lao ®éng ch­a thµnh niªn lµm nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc, nguy hiÓm, tiÕp xóc víi chÊt ®éc h¹i hoÆc chç lµm viÖc, c«ng viÖc cã ¶nh h­ëng xÊu tíi nh©n c¸ch cña hä. Kh«ng thùc hiÖn quy ®Þnh vÒ thêi giê lµm viÖc, nghØ ng¬i ®èi víi lao ®éng ch­a thµnh niªn quy ®Þnh t¹i kho¶n 1, ®iÒu 122; tiÕt b, kho¶n 1, ®iÒu 74, Bé LuËt lao ®éng. Sö dông lao ®éng ch­a thµnh niªn lµm thªm giê, lµm viÖc ban ®ªm trong mét sè nghÒ, c«ng viÖc mµ ph¸p luËt cÊm. C¸c sai ph¹m vÒ an toµn lao ®éng, gåm: CÊp ph¸t ph­¬ng tiÖn b¶o vÖ c¸ nh©n cho ng­êi lao ®éng kh«ng ®Çy ®ñ. CÇu thang, sµn thao t¸c kh«ng ®óng tiªu chuÈn, sö dông cÇu thang lµm vÞ trÝ thao t¸c. Lèi ®i bÞ bÞt hoÆc trë thµnh n¬i ®Ó vËt t­, phÕ th¶i... Cöa tho¸t hiÓm kh«ng ®ñ, kh«ng ®­îc sö dông hoÆc bÞ che, bÞt. Kh«ng vÖ sinh, thu gom c¸c chÊt th¶i, chÊt dÉn ch¸y t¹i c¸c doanh nghiÖp cã nguy c¬ ch¸y næ. M«i tr­êng lao ®éng cã nhiÒu yÕu tè g©y nguy hiÓm, mÊt an toµn: DÇu mì trªn sµn nhµ, lèi ®i; ¸nh s¸ng kh«ng ®ñ; bôi... Sö dông c¸c thiÕt bÞ cò, tù chÕ t¹o kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn an toµn. NhiÒu thiÕt bÞ an toµn, ®o l­êng, b¶o vÖ kh«ng cã hoÆc chÊt l­îng kÐm. Kh«ng x¸c ®Þnh tÝnh chÊt, nguy c¬ nguy hiÓm vµ kh«ng ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn an toµn ®èi víi c¸c thiÕt bÞ cã kh¶ n¨ng g©y ch¸y, næ. Trang thiÕt bÞ phßng ch¸y ch÷a ch¸y kh«ng ®Çy ®ñ, qu¸ h¹n sö dông, ®Ó ë vÞ trÝ khã tiÕp cËn, khã lÊy hoÆc ®Ó trong c¸c tñ bÞ kho¸. §iÒu kiÖn lµm viÖc an toµn trong hÇm kÝn, buång kÝn cã m«i tr­êng Èm ­ít hoÆc cã kh¶ n¨ng ph¸t sinh c¸c chÊt ®éc h¹i, ch¸y næ ch­a ®¶m b¶o. Bè trÝ nh©n lùc theo dâi, kiÓm tra kh«ng ®Çy ®ñ. Néi quy, biÓn b¸o, quy tr×nh xö lý sù cè t¹i chç cho m¸y, thiÕt bÞ, vÞ trÝ lµm viÖc yªu cÇu an toµn kh«ng ®­îc bè trÝ ®Çy ®ñ M«i tr­êng lao ®éng kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi lao ®éng lµm viÖc an toµn, nhÊt lµ c¸c khu vùc nguy hiÓm: ¸nh s¸ng kh«ng ®ñ cho vÞ trÝ lµm viÖc, tiÕng ån qu¸ lín ¶nh h­ëng tíi viÖc kiÓm tra, theo dâi, c¸c yÕu tè kh¸c g©y mái mÖt, thiÕu tËp trung. … C¸c sai ph¹m vÒ vÖ sinh lao ®éng, gåm: Kh«ng thùc hiÖn c«ng t¸c y tÕ- ch¨m sãc qu¶n lÝ søc khoÎ ng­êi lao ®éng. Kh«ng bè trÝ c¸n bé tÕ, trang bÞ thuèc men y dông cô y tÕ vµ thµnh lËp m¹ng l­íi vÖ sinh viªn. Kh«ng tæ chøc kh¸m søc khoÎ tuyÓn dông, ®Þnh k× vµ kh¸m ph¸t hiÖn bÖnh nghÒ nghiÖp. Ng­êi lao ®éng bÞ bÖnh nghÒ nghiÖp kh«ng ®­îc gi¸m ®Þnh søc khoÎ, ®iÒu trÞ vµ khai b¸o theo qui ®Þnh. Kh«ng thùc hiÖn c«ng t¸c qu¶n lÝ, c¶i thiÖn m«i tr­êng lao ®éng: N¬i s¶n xuÊt cã ph¸t sinh yÕu tè ®éc h¹i kh«ng trang bÞ hoÆc trang bÞ kh«ng ®Çy ®ñ c¸c ph­¬ng tiÖn kÜ thuËt vÖ sinh nh»m c¶i thiÖn §KL§ Ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng trang bÞ hoÆc trang bÞ kh«ng ®ñ, kh«ng ®óng chñng lo¹i c¸c ph­¬ng tiÖn b¶o hé lao ®éng cho NL§. Ng­êi lao ®éng lµm c¸c nghÒ/c«ng viÖc ®éc h¹i nguy hiÓm kh«ng ®­îc båi d­ìng t¹i chç b»ng hiÖn vËt hoÆc båi d­ìng b»ng tiÒn. … Tranh chÊp lao ®éng ë møc cao th­êng dÉn ®Õn ®×nh c«ng. Theo b¸o c¸o sè 02/BC-CP ngµy 28 th¸ng 4 n¨m 2006 cña ChÝnh phñ th× tõ khi Bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc thi hµnh ®Õn ngµy 15 th¸ng 4 n¨m 2006, c¶ n­íc ®· x¶y ra 1.250 cuéc ®×nh c«ng, b×nh qu©n 111 cuéc/n¨m. T¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m 2005, ®Çu n¨m 2006, c¸c cuéc ®×nh c«ng tù ph¸t liªn tiÕp xÈy ra theo ph¶n øng d©y chuyÒn vµ chØ tÝnh trong th¸ng 5/2006, ®· cã 19 cuéc ®×nh c«ng x¶y ra trªn ®Þa bµn c¶ n­íc. Theo b¸o Lao ®éng sè 131 sè ra ngµy 9/6/2007, chØ riªng 6 th¸ng ®Çu n¨m 2007 ®· cã 150 vô ®×nh c«ng trªn ph¹m vi c¶ n­íc. Trong sè 1250 cuéc ®×nh c«ng ®­îc ®Ò cËp trªn, cã 841 cuéc x¶y ra ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (chiÕm 66,7%); c¸c doanh nghiÖp d©n doanh cã 332 cuéc (chiÕm 26,4%) vµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã 87 cuéc, chiÕm 6,9%. Riªng th¸ng 3/ 2007 cã 35 cuéc ®×nh c«ng, trong ®ã cã 33 cuéc ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, 2 cuéc cßn l¹i ë c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. Cßn th¸ng 5/ 2007 c¶ n­íc cã 11 cuéc ®×nh c«ng, trong ®ã cã 7 cuéc ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ 4 cuéc ë c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. Nh­ vËy, ®×nh c«ng diÔn ra phæ biÕn nhÊt ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, sau ®ã ®Õn c¸c doanh nghiÖp d©n doanh vµ thÊp nhÊt lµ ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. S¬ ®å 01: §×nh c«ng ph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp giai ®o¹n 1996 - 2006 §iÒu ®¸ng l­u ý lµ trong sè 841 cuéc ®×nh c«ng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cã tíi 305 cuéc ®×nh c«ng ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ cña §µi Loan (chiÕm 36,3%) vµ 235 cuéc ®×nh c«ng ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ cña Hµn Quèc (chiÕm 27,9%). §iÒu nµy chøng tá trong c¸c doanh nghiÖp cña ng­êi Hµn Quèc vµ §µi Loan, quan hÖ chñ - thî tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n träng yÕu dÉn ®Õn ®×nh c«ng ë c¸c doanh nghiÖp §µi Loan vµ Hµn Quèc lµ do c¸ch øng xö cña ng­êi sö dông lao ®éng víi ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ch­a hîp lý, dÔ dÉn ®Õn nh÷ng va ch¹m vµ ®ông ®é. Tr¸i ng­îc h¼n víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ §µi Loan vµ Hµn Quèc, t¹i c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ NhËt B¶n, tranh chÊp lao ®éng rÊt Ýt x¶y ra vµ hÇu nh­ kh«ng cã ®×nh c«ng. Së dÜ cã hiÖn t­îng nµy lµ do ho¹t ®éng ®èi tho¹i gi÷a chñ vµ thî, gi÷a qu¶n lý vµ nh©n viªn ®­îc thùc hiÖn tèt, c¸c m©u thuÉn võa ph¸t sinh ®· ®­îc gi¶i quyÕt, qua ®ã ng¨n ngõa ®­îc c¸c xung ®ét dÉn ®Õn ®×nh c«ng. NÕu ph©n tÝch t×nh h×nh ®×nh c«ng theo n¨m, s¬ ®å 09 cho thÊy trong giai ®o¹n 1995 - 2004, sè l­îng c¸c vô ®×nh c«ng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp d©n doanh cã xu h­íng t¨ng lªn, trong khi ®ã sè l­îng c¸c vô ®×nh c«ng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã xu h­íng gi¶m xuèng. S¬ ®å 02: Tû lÖ c¸c vô ®×nh c«ng ë c¸c doanh nghiÖpcã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi giai ®o¹n 1995 - 2006ph©n theo xuÊt xø cña nguån vèn ®Çu t­ XÐt vÒ tû lÖ c¸c vô ®×nh c«ng ph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp, s¬ ®å 10 cho thÊy, tû lÖ c¸c vô ®×nh c«ng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi kh«ng ngõng t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong khi ®ã tû lÖ c¸c vô ®×nh c«ng trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc l¹i cã xu h­íng gi¶m m¹nh kÓ tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y. S¬ ®å 03: Sè l­îng c¸c vô ®×nh c«ng hµng n¨mph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖpgiai ®o¹n 1995 - 2004 NÕu xem xÐt vÊn ®Ò ®×nh c«ng trong mèi quan hÖ g¾n kÕt víi tiÒn l­¬ng, cã thÓ thÊy mét ®iÓm kh¸ m©u thuÉn. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña ViÖn Khoa häc Lao ®éng & X· héi, trong n¨m 2002, thu nhËp b×nh qu©n/1 lao ®éng/ th¸ng cña khu vùc nhµ n­íc lµ 1.209.000 ®ång/ th¸ng; ë c¸c doanh nghiÖp d©n doanh - 806.000 ®ång/ th¸ng; ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi - 1.658.000 ®ång/ th¸ng. §iÒu ®ã chøng tá møc ®é ®ñ sèng cña tiÒn l­¬ng ®­îc ®¶m b¶o tèt nhÊt ë c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, tiÕp ®Õn lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ thÊp nhÊt ë c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp. Víi møc ®é thu nhËp cao nh­ vËy, t¹i sao ®×nh c«ng l¹i diÔn ra kh¸ phæ biÕn ë khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, sau ®ã ®Õn c¸c doanh nghiÖp d©n doanh vµ thÊp nhÊt ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ nuíc? Theo chóng t«i, së dÜ ®×nh c«ng ë khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cao h¬n h¼n so víi c¸c khu vùc kh¸c lµ do mét sè nguyªn nh©n sau: Mét lµ, do sù kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸ vµ hµnh vi c«ng nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Râ rµng r»ng, sù kh¸c biÖt vÒ hµnh vi øng xö cã thÓ g©y nªn sù thiÕu hiÓu biÕt lÉn nhau, lµm cho quan hÖ chñ thî trë nªn c¨ng th¼ng. H¬n n÷a, sù c¨ng th¼ng nµy l¹i kh«ng ®­îc gi¶i to¶ kÞp thêi do thiÕu sù ®èi tho¹i cÇn thiÕt gi÷a chñ vµ thî, gi÷a qu¶n lý vµ nh©n viªn dÉn ®Õn sù bïng ph¸t m©u thuÉn vµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña nã lµ ®×nh c«ng. Hai lµ, do cung c¸ch qu¶n lý. Ng­êi n­íc ngoµi quen víi c¸ch qu¶n lý ®ßi hái ng­êi lao ®éng ph¶i cã t¸c phong lµm viÖc c«ng nghiÖp: ®óng giê, tr¸nh g©y l·ng phÝ thêi gian, th¾t chÆt kû luËt lao ®éng. Song víi ng­êi ViÖt, do ¶nh h­ëng cña nÒn v¨n minh lóa n­íc, do ®ang ë trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi tõ nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nªn vÒ phong c¸ch lµm viÖc vÉn mang ®Ëm nÐt cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp. §iÒu ®ã sÏ t¹o nªn m©u thuÉn vµ viÖc thiÕu c¬ héi gi¶i to¶ m©u thuÉn th«ng qua ®èi tho¹i vµ th­¬ng l­îng cã thÓ lµm cho m©u thuÉn bïng ph¸t. Ba lµ, do c¸ch ®Þnh møc lao ®éng. VÒ nguyªn t¾c, khi ®Þnh møc lao ®éng cho ng­êi lao ®éng, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi thùc hiÖn ®Þnh møc lao ®éng trªn c¬ së chän ng­êi cã søc khoÎ tèt, thµnh th¹o víi c«ng viÖc vµ thùc hiÖn chôp ¶nh, bÊm giê, lo¹i bá hoµn toµn c¸c lo¹i thêi gian l·ng phÝ. C¸c møc ®ã ®­îc ¸p dông cho ng­êi ViÖt Nam lµ kh«ng cã tÝnh kh¶ thi do ng­êi ViÖt Nam cã søc khoÎ kÐm h¬n so víi ng­êi n­íc ngoµi. §iÒu ®ã dÉn ®Õn hiÖn t­îng, dï cè g¾ng, ng­êi ViÖt Nam kh«ng thÓ hoµn thµnh møc s¶n l­îng ca trong ca lµm viÖc. Trong mét sè doanh nghiÖp, ng­êi ViÖt Nam ph¶i lµm ®Õn 12h míi hoµn thµnh ®­îc møc s¶n l­îng ca vµ chØ ®­îc nhËn møc l­¬ng dµnh cho ca lµm viÖc 8h. M©u thuÉn n¶y sinh tõ ®ã. Ng­êi ViÖt Nam ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i tr¶ l­¬ng lµm thªm giê v× trªn thùc tÕ hä ®· lµm viÖc dµi h¬n 8h/ ngµy, cßn ng­êi n­íc ngoµi kh«ng chÊp nhËn tr¶ l­¬ng lµm thªm giê do ng­êi lao ®éng míi chØ hoµn thµnh møc lao ®éng. §×nh c«ng v× thÕ ®· x¶y ra. Bèn lµ, do møc l­¬ng cña c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp d©n doanh thÊp. Nh­ trªn ®· ®Ò cËp, thu nhËp b×nh qu©n cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cao nhÊt, sau ®ã míi ®Õn doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ thÊp nhÊt lµ ë c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. Song, nÕu xÐt cô thÓ h¬n, cã thÓ thÊy, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cã sù ph©n ho¸ râ rÖt theo tr×nh ®é vµ vÞ trÝ c«ng viÖc, trong khi ®ã, trong khu vùc nhµ n­íc, thu nhËp cña ng­u¬× lao ®éng cã tÝnh b×nh qu©n rÊt cao. HÖ qu¶ lµ, trong khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, trong khi thu nhËp cña lao ®éng cã tr×nh ®é cao rÊt cao (thËm chÝ lªn ®Õn 1000 - 2000 USD/ th¸ng), th× thu nhËp cña c«ng nh©n l¹i kh¸ khiªm tèn, kh«ng cao h¬n nhiÒu so víi møc l­¬ng tèi thiÓu dµnh cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. ThËm chÝ nhiÒu n¬i tr¶ cho c«ng nh©n víi møc l­¬ng chØ b»ng møc l­¬ng tèi thiÓu. NÕu so s¸nh víi thu nhËp cña c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, thu nhËp cña c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi thËm chÝ thÊp h¬n. Theo sè liÖu cña C«ng ®oµn ngµnh DÖt May, trong n¨m 2007, thu nhËp b×nh qu©n cña c«ng nh©n ngµnh nµy chØ vµo kho¶ng 1,6 - 1,7 triÖu ®ång/th¸ng, thÊp h¬n so víi chuÈn chung cña ngµnh c«ng nghiÖp rÊt nhiÒu (chuÈn thu nhËp cña ngµnh c«ng nghiÖp lµ 2,2 triÖu ®ång/ th¸ng). Ph©n tÝch s©u h¬n, cã thÓ thÊy thu nhËp cña c«ng nh©n cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ 1,74 triÖu ®ång/ th¸ng, trªn thùc tÕ cao h¬n nhiÒu so víi c«ng nh©n c¸c doanh nghiÖp FDI víi møc b×nh qu©n kho¶ng tõ 1,1 - 1,3 triÖu ®ång/ th¸ng Theo . N¨m lµ, do tÝnh æn ®Þnh cña c«ng viÖc cña c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp d©n doanh kh«ng cao. NÕu nh­ ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc nhµ n­íc Ýt cã kh¶ n¨ng mÊt viÖc th× víi khu vùc kh«ng thuéc së h÷u nhµ n­íc, do tÝnh chÊt qu¶n lý cã ®iÓm kh¸c biÖt lµ chó träng ®Æc biÖt ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh, cïng víi nh÷ng t¸c ®éng cña thÞ tr­êng, kh¶ n¨ng mÊt viÖc cña ng­êi lao ®éng lu«n lu«n lín. YÕu tè nµy ®· t¸c ®éng lªn t©m lý cña ng­êi lao ®éng, t¹o c¬ së cho sù ph¶n kh¸ng khi cã ®iÒu kiÖn. S¸u lµ, do hÖ thèng thanh kiÓm tra ho¹t ®éng ch­a hiÖu qu¶. MÆc dï c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng kh¸ ®Çy ®ñ vµ t¹o sù c«ng b»ng nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, song, do ho¹t ®éng cña hÖ thèng thanh tra lao ®éng ch­a bao phñ hÕt ®­îc c¸c doanh nghiÖp kh«ng thuéc së h÷u nhµ n­íc dÉn ®Õn hiÖn t­îng kh«ng hiÓu luËt, vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp kh«ng thuéc së h÷u nhµ n­íc kh¸ phæ biÕn. Sù vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp nµy lµ “mÇm mèng” lµm ph¸t sinh m©u thuÉn, nhiÒu khi dÉn ®Õn ®×nh c«ng. . S¬ ®å 04: Tû lÖ c¸c vô ®×nh c«ng hµng n¨mph©n theo lo¹i h×nh doanh nghiÖpgiai ®o¹n 1995 - 2004 Ph©n tÝch kü c¸c cuéc ®×nh c«ng nãi trªn, cã thÓ thÊy trªn ®Þa bµn Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 505 vô (chiÕm 40,1%), ë B×nh D­¬ng cã 279 vô (chiÕm 22,1%), ë §ång Nai cã 253 vô (chiÕm 20,1%), c¸c tØnh cßn l¹i cã 223 cuéc ®×nh c«ng, chiÕm 17,7%. Nh­ vËy, cã tíi 82,3% tæng sè c¸c cuéc ®×nh c«ng tËp trung ë khu vùc träng ®iÓm kinh tÕ phÝa Nam mµ chñ yÕu lµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, §ång Nai vµ B×nh D­¬ng. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu bëi kh¶ n¨ng t×m kiÕm viÖc lµm cña ng­êi lao ®éng ë khu vùc phÝa Nam, ®Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh/ thµnh phè Hå ChÝ Minh, B×nh D­¬ng, §ång Nai cao h¬n so víi c¸c tØnh/ thµnh phè kh¸c trong c¶ n­íc do møc ®é ph¸t triÓn cña c¸c tØnh, thµnh phè nµy cao h¬n. Víi viÖc dÔ dµng kiÕm ®­îc viÖc lµm trong tr­êng hîp bÞ sa th¶i, ng­êi lao ®éng ë khu vùc nµy kh«ng “ng¹i” ®×nh c«ng. §iÒu nµy tr¸i ng­îc h¼n so víi c¸c khu vùc kh¸c, khi mµ viÖc t×m ®­îc mét chç lµm viÖc cã thÓ coi lµ mét “c¬ may” ®èi víi ng­êi lao ®éng, hä kh«ng d¸m ®×nh c«ng v× nÕu ®×nh c«ng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nh­ mÊt viÖc lµm dµi h¹n, kh«ng ®ñ nguån thu nhËp ®Ó nu«i sèng b¶n th©n vµ gia ®×nh. BiÓu 1: §×nh c«ng ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1995 - 2006 Nguån: §×nh c«ng vµ gi¶i quyÕt ®×nh c«ng, hiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam, 2004 vµ kÕt qu¶ tæng hîp sè liÖu cña t¸c gi¶. N¨m Tæng sè vô Doanh nghiÖp nhµ n­íc Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi Doanh nghiÖp t­ nh©n Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % 1995 60 11 18,3 28 46,7 21 35 1996 52 6 11,5 32 61,6 14 29,2 1997 48 10 20,8 24 50 14 26,9 1998 62 11 17,7 30 48,4 21 33,8 1999 63 4 6,4 38 60,3 21 33,3 2000 71 15 21,1 39 54,9 17 23,9 2001 85 9 10,6 50 58,8 26 30,6 2002 88 5 5,6 54 61,4 29 33,0 2003 119 3 2,5 81 68,1 35 29,4 1/10/2004 96 1 1,1 40 72,9 25 26,0 Chung 744 75 10,1 446 59,9 223 30,0 XÐt vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c vô ®×nh c«ng x¶y ra ë ViÖt Nam, cã thÓ thÊy râ mét ®Æc ®iÓm næi tréi lµ tÝnh tù ph¸t cña ®×nh c«ng rÊt cao. KÕt qu¶ thèng kª cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi cho thÊy tÊt c¶ c¸c cuéc ®×nh c«ng giai ®o¹n 1995-2004 vµ phÇn lín c¸c cuéc ®×nh c«ng tõ 2004 trë l¹i ®©y ®Òu lµ ®×nh c«ng tù ph¸t. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c cuéc ®×nh c«ng nµy x¶y ra kh«ng tu©n thñ khung khæ ph¸p lý vÒ tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ vµ kh«ng cã sù tham gia cña c«ng ®oµn. Thªm vµo ®ã, ®×nh c«ng x¶y ra tr­íc khi cã tho¶ ­íc lao ®éng tËp thÓ chø kh«ng ph¶i lµ sù lùa chän cuèi cïng sau khi ng­êi lao ®éng (do c«ng ®oµn ®¹i diÖn) vµ ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng thÓ ®¹t ®­îc tho¶ thuËn th«ng qua th­¬ng l­îng tËp thÓ. Nh­ vËy, ®×nh c«ng ë ViÖt Nam, nÕu xÐt tõ gãc ®é ph¸p lý lµ tr¸i luËt (xem quy ®Þnh t¹i §iÒu 173 cña LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè §iÒu cña Bé LuËt lao ®éng ban hµnh ngµy 29/11/2006 vµ §iÒu 176 cña Bé LuËt Lao ®éng ban hµnh n¨m 1994 vÒ c¸c tr­êng hîp ®×nh c«ng bÊt hîp ph¸p). Tuy nhiªn, xÐt tõ gãc ®é thùc tiÔn cã thÓ thÊy ng­êi lao ®éng ®· kh¸ linh ho¹t khi sö dông ®×nh c«ng nh­ lµ mét vò khÝ ®Çu tiªn vµ còng lµ vò khÝ cuèi cïng ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu buéc ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu cña m×nh. Mét ®Æc ®iÓm rÊt ®¸ng l­u ý kh¸c lµ mÆc dï ®×nh c«ng tù ph¸t song c¸c cuéc ®×nh c«ng nµy ®Òu ®­îc tæ chøc tèt vµ tÝnh ®oµn kÕt cña c«ng nh©n rÊt cao trong suèt qu¸ tr×nh ®×nh c«ng. C¸c b¸o c¸o vÒ diÔn biÕn c¸c cuéc ®×nh c«ng ®Òu cho thÊy mét thùc tÕ lµ trong c¸c cuéc ®×nh c«ng, ban ®Çu chØ cã sù tham gia cña mét nhãm nhá, sau ®ã toµn bé c«ng nh©n sÏ cïng ®×nh c«ng g©y nªn søc Ðp rÊt lín cho giíi chñ. Nghiªn cøu c¸c vô tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ng ë ViÖt Nam, cã thÓ thÊy nguyªn nh©n cña c¸c tranh chÊp nµy trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau. Nguyªn nh©n n¶y sinh nhiÒu cuéc ®×nh c«ng vµo nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20 chñ yÕu lµ do “sù kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸” vµ mét sè vô ®¸nh ®Ëp, xóc ph¹m c«ng nh©n cña ng­êi qu¶n lý n­íc ngoµi. Sè liÖu cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi cho thÊy cã kho¶ng 50% sè vô ®×nh c«ng trong khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi tr­íc n¨m 2001 ®· x¶y ra bëi nguyªn nh©n ®¸nh ®Ëp, xóc ph¹m cña ng­êi qu¶n lý n­íc ngoµi ®èi víi c«ng nh©n ViÖt Nam. Tuy nhiªn, tõ n¨m 2001 cho ®Õn nay, sè vô ®×nh c«ng x¶y ra do nguyªn nh©n trªn ®· gi¶m ®¸ng kÓ vµ lý do kinh tÕ hiÖn nay ®· vµ ®ang trë thµnh lý do chñ yÕu. Nh÷ng nghiªn cøu cña ILO §×nh c«ng vµ quan hÖ lao ®éng ë ViÖt Nam/TS. Chang Hee Lee vµ GS. Simon Clark. ILO Hµ Néi, 2005, tr. 4. ®· cho thÊy r»ng, së dÜ tû lÖ c¸c vô ®×nh c«ng cao ë khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ do c­êng ®é lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nµy cao h¬n, ng­êi lao ®éng tin r»ng ng­êi lao ®éng cã thÓ ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña hä vµ Nhµ n­íc sÏ ñng hé hä chèng l¹i ng­êi n­íc ngoµi. H­íng suy nghÜ nµy, suy cho cïng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¨n cø. C¸c cuéc ®×nh c«ng cã xu h­íng gia t¨ng n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc vµ cã gÇn 90% sè cuéc ®×nh c«ng cã néi dung yªu cÇu ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, b¶o hiÓm x· héi, thêi giê lµm viÖc vµ nghØ ng¬i, ký kÕt hîp ®ång lao ®éng. Trong khi ®ã, hÇu hÕt c¸c vô ®×nh c«ng trong khu vùc nhµ n­íc ®Òu xoay quanh vÊn ®Ò chËm tr¶ l­¬ng hoÆc kh«ng tr¶ l­¬ng; gi¶m biªn chÕ vµ trî cÊp th«i viÖc. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc ®Þa vÒ nguyªn nh©n x¶y ra ®×nh c«ng cña nhãm chuyªn gia ILO vµo th¸ng 11/2004 Nhãm chuyªn gia nµy gåm TS. Chang Hee Lee (chuyªn gia quan hÖ lao ®éng cña ILO), GS. Simon Clark (chuyªn gia t­ vÊn quèc tÕ vµ Ths. §ç Quúnh Chi (Vô Quan hÖ quèc tÕ, Bé Lao ®éng – Th­¬ng binh vµ X· héi). víi sè mÉu nghiªn cøu lµ 100 vô ®×nh c«ng vµ kÕt qu¶ thu thËp th«ng tin tõ c¸c nguån kh¸c, trong giai ®o¹n 2002 - 2004, cã tíi 1/3 sè vô ®×nh c«ng xuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò tr¶ l­¬ng thÊp (th­êng lµ doanh nghiÖp kh«ng thÓ t¨ng l­¬ng nh­ ®· høa víi c«ng nh©n); 1/4 sè vô ®×nh c«ng liªn quan ®Õn yªu cÇu t¨ng tiÒn th­ëng (th­êng do nguyªn nh©n doanh nghiÖp kh«ng tr¶ ®­îc møc th­ëng nh­ ®· tho¶ thuËn); 1/4 sè vô liªn quan ®Õn thêi giê lµm viÖc (tr¶ l­¬ng lµm thªm qu¸ thÊp); 1/5 sè vô ®ßi hái ph¶i tr¶ hÕt kho¶n l­¬ng cßn nî cho c«ng nh©n; 1/6 sè vô x¶y ra lµ do doanh nghiÖp kh«ng tr¶ l­¬ng lµm thªm; 1/6 sè vô x¶y ra do c«ng nh©n kh«ng ®­îc nhËn hîp ®ång lao ®éng; 1/8 sè vô lµ do ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng ®ãng b¶o hiÓm x· héi vµ 1/8 sè vô ®×nh c«ng x¶y ra lµ do ng­êi sö dông lao ®éng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ph¹t tr¸i víi quy ®Þnh cña luËt cho c«ng nh©n. S¬ ®å 05 : Nguyªn nh©n ®×nh c«ng giai ®o¹n 2002 - 2004 TÝnh theo ®¬n vÞ % so víi tæng sè vô ®×nh c«ng Nghiªn cøu trªn cña ILO cho thÊy vÊn ®Ò l­¬ng, th­ëng lµ vÊn ®Ò chñ yÕu chi phèi c¸c quyÕt ®Þnh dÉn ®Õn ®×nh c«ng, song nÕu ph©n tÝch s©u h¬n cã thÓ thÊy lý do dÉn ®Õn ®×nh c«ng kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng vÊn ®Ò trªn. Nh÷ng nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ biÕn ®éng cung cÇu lao ®éng trong mèi liªn quan víi ®×nh c«ng cho thÊy mét sù “g¾n kÕt” kh¸ chÆt chÏ. Vµo cuèi n¨m 2005 - ®Çu n¨m 2006, c¶ n­íc diÔn ra mét lo¹t c¸c vô ®×nh c«ng ë c¸c doanh nghiÖp DÖt May mang tÝnh lan truyÒn nhanh, m¹nh, chñ yÕu diÔn ra ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, B×nh D­¬ng vµ §ång Nai. Vµo thêi ®iÓm ®ã, ë c¸c tØnh/ thµnh phè nµy cã kho¶ng 70 - 80% sè lao ®éng lµ ng­êi di c­ tõ n¬i kh¸c ®Õn §×nh c«ng vµ quan hÖ lao ®éng ë ViÖt Nam/TS. Chang Hee Lee vµ GS. Simon Clark. ILO Hµ Néi, 2005, tr. 6. , ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña hä rÊt khã kh¨n, møc l­¬ng thÊp khiÕn hä kh«ng thÓ göi tiÒn vÒ nhµ, qua ®ã ®éng lùc lµm viÖc cña hä ë thµnh phè bÞ gi¶m ®¸ng kÓ. §ã còng lµ thêi ®iÓm mµ ë kh¾p c¸c tØnh thµnh trong c¶ n­íc, c¸c khu c«ng nghiÖp ®Þa ph­¬ng b¾t ®Çu chuyÓn m×nh, ho¹t ®éng m¹nh mÏ vµ nhu cÇu vÒ nh©n lùc ngµnh DÖt May t¨ng m¹nh ë c¸c khu c«ng nghiÖp nµy. Ng­êi lao ®éng lµm nghÒ DÖt May trë nªn “cã gi¸” h¬n, cã vÞ thÕ cao h¬n trªn thÞ tr­êng lao ®éng, hä cã nhiÒu c¬ héi ®Ó lùa chän viÖc lµm h¬n, ®Æc biÖt lµ c¬ héi viÖc lµm ë tØnh nhµ víi gi¸ tiªu dïng rÎ, ®iÒu kiÖn ¨n ë thuËn lîi h¬n. ChÝnh t©m lý tho¶i m¸i ®ã thóc ®Èy hä ®i tíi nh÷ng ho¹t ®éng ®Êu tranh m¹nh mÏ víi giíi chñ nh»m m­u cÇu mét lîi Ých tèt h¬n. H¬n n÷a, trong mét thÞ tr­êng lao ®éng khan hiÕm lao ®éng, viÖc tæ chøc ®×nh c«ng còng dÔ thùc hiÖn do ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng muèn mÊt lao ®éng vµ hä dÔ dµng ®i ®Õn tho¶ hiÖp h¬n ®èi víi ng­êi lao ®éng. Mét nguyªn nh©n kh¸c cÇn ph¶i ®Ò cËp ®Õn lµ viÖc thiÕu v¾ng c¸c tæ chøc c«ng ®oµn c¬ së t¹i c¸c doanh nghiÖp cã x¶y ra ®×nh c«ng. Theo sè liÖu cña Quèc héi ViÖt Nam B¶n tæng hîp th¶o luËn t¹i Héi tr­êng s¸ng 7/6/2006 cña Quèc héi ViÖt Nam. , trong số 614 cuộc đình công xảy ra trong 5 năm 2000 - 2004, có 331 cuộc đình công xảy ra ở các doanh nghiệp có công đoàn. ViÖc thiÕu v¾ng c¸c tæ chøc c«ng ®oµn c¬ së ë c¸c doanh nghiÖp sÏ dÉn ®Õn viÖc mét sè quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng kh«ng ®­îc b¶o vÖ, thËm chÝ cßn bÞ x©m h¹i; nh÷ng nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng vµ nh÷ng bÊt b×nh Ýt cã ®iÒu kiÖn ®­îc bµy tá víi chñ sö dông lao ®éng vµ c¸c nhµ qu¶n lý. M©u thuÉn tÝch tô l©u dÇn sÏ t¹o ra sù bïng næ trong lùc l­îng lao ®éng mµ biÓu hiÖn cô thÓ cña nã lµ ®×nh c«ng. Còng cÇn bæ sung mét nguyªn nh©n n÷a dÉn ®Õn ®×nh c«ng lµ sù ho¹t ®éng thiÕu hiÖu qu¶ cña c«ng ®oµn c¬ së. Còng theo nguån sè liÖu trªn, trong tæng sè kho¶ng trªn 200.000 doanh nghiÖp hiÖn nay trªn ph¹m vi c¶ n­íc chØ cã 19.891 doanh nghiÖp cã tæ chøc c«ng ®oµn c¬ së (tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/1/2006), chiÕm tû lÖ 9,95%. Xö lý c¸c sè liÖu nµy cho thÊy, trong tæng sè 19891 doanh nghiÖp cã c«ng ®oµn cã 1,66% sè doanh nghiÖp x¶y ra ®×nh c«ng. Trong khi ®ã, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã tæ chøc c«ng ®oµn chØ cã 0,16% tæng sè doanh nghiÖp cã x¶y ra ®×nh c«ng. §iÒu nµy chøng tá tû lÖ c¸c doanh nghiÖp cã c«ng ®oµn ®Ó x¶y ra ®×nh c«ng nhiÒu h¬n lµ tû lÖ c¸c doanh nghiÖp cã tæ chøc c«ng ®oµn. Lý gi¶i vÒ vÊn ®Ò nµy, cã mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu sau: Thø nhÊt, viÖc tån t¹i tæ chøc c«ng ®oµn ë nhiÒu doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng thuéc së h÷u nhµ n­íc chØ mang tÝnh h×nh thøc. Râ rµng, khi thµnh lËp tæ chøc c«ng ®oµn, viÖc lùa chän nh©n sù cña Ban ChÊp hµnh c«ng ®oµn ë nhiÒu doanh nghiÖp cã sù can thiÖp cña C«ng ®oµn ®Þa ph­¬ng, víi quan ®iÓm lµ lùa chän ng­êi cã tr×nh ®é vµ n¨ng lùc ®Ó cã thÓ ®µm ph¸n vµ th­¬ng l­îng víi ng­êi sö dông lao ®éng. Quan ®iÓm nµy cña C«ng ®oµn ViÖt Nam ®· ®­îc nªu râ trong mét cuéc Héi th¶o quèc tÕ vÒ tr¸ch nhiÖm x· héi - tiÕn tíi sù an toµn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®­îc tæ chøc t¹i Hµ Néi cuèi n¨m 2006. Song nh÷ng nghiªn cøu thùc tiÔn cho thÊy r»ng, nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é cao l¹i lµ nh÷ng ng­êi gi÷ träng tr¸ch trong doanh nghiÖp, ®­îc h­ëng møc l­¬ng cao vµ hä sî chñ sö dông lao ®éng trï óm. Hay nãi ®óng b¶n chÊt vÊn ®Ò h¬n, hä lµ ®¹i diÖn cho giíi chñ. T¹i Héi th¶o quèc gia vÒ Quan hÖ lao ®éng ®­îc tæ chøc t¹i TP. Hå ChÝ Minh th¸ng 4/ 2006, nhiÒu ý kiÕn tõ c¸c ®Þa ph­¬ng ph¶n ¸nh r»ng cã nhiÒu doanh nghiÖp cã Chñ tÞch C«ng ®oµn lµ Gi¸m ®èc nh©n sù. Râ rµng ®ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ chÊp nhËn ®­îc, bëi Gi¸m ®èc nh©n sù vÒ thùc chÊt lµ ng­êi ®¹i diÖn cho ng­êi sö dông lao ®éng, kh«ng thÓ ®¹i diÖn cho c«ng nh©n ®­îc. Víi c¸ch bè trÝ nh©n sù nh­ vËy, râ rµng ho¹t ®éng cña tæ chøc c«ng ®oµn chØ mang tÝnh h×nh thøc vµ ®iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao ®a sè c¸c cuéc ®×nh c«ng ®· vµ ®ang x¶y ra ë ViÖt Nam l¹i lµ nh÷ng cuéc ®×nh c«ng mang tÝnh tù ph¸t vµ theo mét sè nhµ lµm luËt, cã tÝnh “phi ph¸p” Xem B¶n tæng hîp th¶o luËn t¹i Héi tr­êng s¸ng 7/6/2006 cña Quèc héi ViÖt Nam. . Thø hai, nghiÖp vô c«ng t¸c c«ng ®oµn cña c¸n bé c«ng ®oµn c¬ së cßn nhiÒu yÕu kÐm, dÉn ®Õn viÖc c¸n bé c«ng ®oµn kh«ng n¾m b¾t ®­îc t©m t­ nguyÖn väng cña c«ng nh©n, kh«ng cã nh÷ng hµnh ®éng kÞp thêi ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng hoÆc gi¶i thÝch cho ng­êi lao ®éng hiÓu thÕ nµo lµ ®×nh c«ng ®óng ph¸p luËt. NghiÖp vô c«ng ®oµn yÕu kÐm còng cã thÓ dÉn ®Õn mét hiÖn t­îng lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng th­¬ng l­îng hiÖu qu¶ víi giíi chñ nh»m ®¹t ®­îc c¸c tho¶ thuËn vÒ quyÒn vµ lîi Ých hîp lý vµ cã lîi cho ng­êi lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy r»ng, hÇu hÕt c¸c tho¶ ­íc lao ®éng tËp thÓ ®· ®­îc ký kÕt hiÖn nay gi÷a c«ng ®oµn vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®Òu lµ mét sù “sao chÐp” l¹i luËt lao ®éng, rÊt Ýt c¸c tho¶ thuËn cao h¬n so víi luËt ®Þnh. §iÒu ®ã chøng tá, sù th­¬ng l­îng gi÷a chñ vµ thî chØ mang tÝnh h×nh thøc vµ sù ph¶n kh¸ng cña ng­êi lao ®éng dÉn ®Õn ®×nh c«ng, theo gãc nh×n ®ã, lµ mét hÖ qu¶ mang tÝnh tÊt yÕu. ViÖc ®éi ngò c¸n bé c«ng ®oµn c¬ së vµ ®éi ngò c«ng nh©n viªn cßn thiÕu hiÓu biÕt vÒ luËt lao ®éng còng lµ mét nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn c¸c cuéc ®×nh c«ng. Khi ph¸t biÓu t¹i mét sè cuéc Héi th¶o quèc gia vÒ quan hÖ lao ®éng, ®¹i diÖn Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam lu«n nhÊn m¹nh vÊn ®Ò nµy. Thùc tÕ ®· chØ ra r»ng, sù thiÕu hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt lao ®éng cã thÓ dÉn ®Õn hiÖn tr¹ng lµ ng­êi lao ®éng vµ ®¹i diÖn cña hä kh«ng biÕt quyÒn lîi cña m×nh bÞ x©m h¹i dÉn ®Õn viÖc kh«ng ®Êu tranh ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh hoÆc khi biÕt quyÒn lîi bÞ x©m h¹i, hä lËp tøc thùc hiÖn ®×nh c«ng b·i c«ng ®Ó ®ßi quyÒn lîi mµ kh«ng biÕt r»ng viÖc ®×nh c«ng nh­ vËy lµ tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Mét nguyªn nh©n kh¸c dÉn ®Õn ®×nh c«ng cÇn ®Ò cËp ®Õn lµ c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc cßn nhiÒu yÕu kÐm, ®iÓn h×nh lµ viÖc c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc trùc tiÕp cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (Ban Qu¶n lý c¸c khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp) kh«ng lµm tèt c«ng t¸c n¾m t×nh h×nh, ph¸t hiÖn vµ xö lý kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn. C«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra thùc hiÖn ch­a tèt, ®Ó mét sè doanh nghiÖp vi ph¹m chÝnh s¸ch, ®iÒu kiÖn lao ®éng trong mét thêi gian dµi kh«ng ®­îc ph¸t hiÖn, xö lý, g©y tÝch tô m©u thuÉn gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng; kh«ng kÞp thêi kiÕn nghÞ c¸c c¬ quan chøc n¨ng söa ®æi, bæ sung chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cho phï hîp víi thùc tÕ. Trong khi ®ã, hiÓu biÕt vµ nhËn thøc cña ng­êi lao ®éng vÒ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng cßn rÊt h¹n chÕ, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng phÇn ®«ng cßn thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. V× vËy, mét mÆt, nÕu c«ng t¸c phæ biÕn, tuyªn truyÒn ph¸p luËt lao ®éng t¹i doanh nghiÖp ®­îc duy tr× th­êng xuyªn, liªn tôc nh»m n©ng cao hiÓu biÕt ph¸p luËt, nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ quyÒn, nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, mÆt kh¸c, nÕu c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc thùc hiÖn tèt chøc n¨ng thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt lao ®éng, kÞp thêi ®iÒu chØnh nh÷ng quy ®Þnh kh«ng phï hîp víi thùc tÕ th× cã thÓ ng¨n chÆn ®­îc c¸c cuéc ®×nh c«ng. 3. Ph­¬ng ph¸p t×nh thÕ trong gi¶i quyÕt ®×nh c«ng vµ nh÷ng thµnh c«ng vµ hËu qu¶ cña nã. Khi nghiªn cøu ®×nh c«ng ë ViÖt Nam, cã thÓ thÊy râ r»ng hÇu hÕt c¸c vô ®×nh c«ng ®­îc ghi nhËn lµ kh«ng qua quy tr×nh hoµ gi¶i vµ träng tµi. Theo nghiªn cøu cña ILO §×nh c«ng vµ quan hÖ lao ®éng ë ViÖt Nam/ILO Hµ Néi, 2005, Tr. 7. , trong sè 744 vô ®×nh c«ng ®· x¶y ra giai ®o¹n 1995-2004, c¶ 744 vô ®Òu kh«ng tr¶i qua hai quy tr×nh quan träng nµy tr­íc khi diÔn ra ®×nh c«ng. §iÒu ®¸ng l­u ý lµ, sau khi x¶y ra ®×nh c«ng, viÖc hoµ gi¶i d­íi sù chñ tr× cña chÝnh quyÒn míi b¾t ®Çu tiÕn hµnh. Th«ng th­êng, khi mét cuéc ®×nh c«ng næ ra, ng­êi lao ®éng tËp trung tr­íc cæng Nhµ m¸y vµ chÆn lèi ®i l¹i. Tuy nhiªn, do lµ ®×nh c«ng tù ph¸t nªn lóc nµy hä th­êng ch­a cã ®­îc nh÷ng yªu s¸ch râ rµng. Sau khi nhËn ®­îc th«ng b¸o cña c«ng ®oµn c¬ së, c«ng an ®Þa ph­¬ng hoÆc Uû ban nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, mét ®¹i diÖn cña Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi ®Þa ph­¬ng cïng víi c¸n bé cña Liªn ®oµn lao ®éng tØnh/ thµnh phè tíi doanh nghiÖp ®Ó ®iÒu tra vô tranh chÊp. C¸n bé Së Lao ®éng - Th­¬ng binh & X· héi cïng víi c¸n bé c«ng ®oµn ®Þa ph­¬ng sÏ tæ chøc mét cuéc häp víi c«ng nh©n ®×nh c«ng ®Ó t×m hiÓu nh÷ng m©u thuÉn, bÊt b×nh, yªu s¸ch vµ nguyÖn väng cña hä. Sau ®ã, hä tËp hîp nh÷ng yªu s¸ch cña c«ng nh©n vµ tiÕn hµnh ®µm ph¸n trùc tiÕp víi ng­êi sö dông lao ®éng th«ng qua mét cuéc häp kÝn nh»m t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. §iÒu ®¸ng l­u ý ë ®©y lµ hÇu nh­ trong c¸c cuéc ®µm ph¸n kÝn nµy, ®¹i diÖn ng­êi lao ®éng rÊt Ýt khi ®­îc tham gia. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc lý gi¶i bëi nhiÒu nguyªn nh©n, ch¼ng h¹n phÝa Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi cã thÓ sî hä bÞ trï óm hoÆc sî viÖc thiÕu kü n¨ng ®µm ph¸n cña c«ng nh©n cã thÓ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nhÊt ®Þnh nµo ®ã. Còng cÇn kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu lµ phÇn lín c¸c Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi ®Þa ph­¬ng rÊt muèn gi¶i quyÕt nhanh chãng vµ æn tho¶ c¸c vô ®×nh c«ng, nç lùc cao trong viÖc thuyÕt phôc c«ng nh©n quay vÒ lµm viÖc víi môc ®Ých tr¸nh ®Ó ®×nh c«ng lan réng g©y ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng ®Çu t­, ®¶m b¶o æn ®Þnh x· héi vµ trËt tù trong khu vùc. Xem xÐt c¸ch hoµ gi¶i trªn cña c¸c Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi, cã thÓ thÊy tÝnh t×nh thÕ trong hoµ gi¶i rÊt cao. Nã cã t¸c dông chän läc, theo ®ã ®¹i diÖn cña Së sÏ chän ra c¸c yªu cÇu mµ hä cho lµ “chÝnh ®¸ng” ®Ó ®Ò nghÞ ng­êi sö dông lao ®éng vµ nh÷ng yªu cÇu “kh«ng chÝnh ®¸ng” mµ hä kh«ng thÓ yªu cÇu ng­êi sö dông lao ®éng thùc hiÖn. Nh÷ng kÕt qu¶ ®µm ph¸n trong c¸c cuéc häp kÝn nªu trªn cho thÊy c¸c Së Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi ®· thµnh c«ng trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ. §iÓm ®Æc biÖt cÇn nhÊn m¹nh lµ kh«ng hÒ cã sù can thiÖp cña C«ng an chèng l¹i ng­êi ®×nh c«ng hoÆc ng­êi l·nh ®¹o cuéc ®×nh c«ng ngay c¶ trong vµ sau khi cuéc ®×nh c«ng diÔn ra. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò chÝnh cÇn ph¶i ®Ò cËp ë ®©y lµviÖc ph©n biÖt gi÷a yªu s¸ch “hîp ph¸p” vµ “kh«ng hîp ph¸p” nÕu nãi vÒ vÊn ®Ò quyÒn hoÆc “chÝnh ®¸ng” vµ “kh«ng chÝnh ®¸ng” nÕu bµn ®Õn vÊn ®Ò lîi Ých. Khi nãi ®Õn yªu s¸ch “hîp ph¸p” còng cã nghÜa lµ ¸m chØ mét trong hai bªn cã lçi trong vÊn ®Ò ®×nh c«ng. Theo NghÞ ®Þnh sè 58/CP ngµy 31/5/1997, c«ng nh©n ®­îc tr¶ l­¬ng ®Çy ®ñ trong qu¸ tr×nh ®×nh c«ng nÕu nh­ cuéc ®×nh c«ng ®­îc c«ng nhËn lµ hîp ph¸p vµ ng­êi sö dông lao ®éng lµ bªn cã lçi. ChØ khi nµo ®×nh c«ng lµ bÊt hîp ph¸p mµ ng­êi sö dông lao ®éng lµ bªn kh«ng cã lçi th× c«ng nh©n míi kh«ng ®­îc tr¶ l­¬ng. ViÖc hoµ gi¶i t×nh thÕ hiÖn nay cã xu h­íng t¸ch biÖt gi÷a yªu s¸ch hîp ph¸p vµ chÝnh ®¸ng víi yªu s¸ch bÊt hîp ph¸p vµ kh«ng chÝnh ®¸ng, ®ång thêi cã xu h­íng biÕn ®×nh c«ng vÒ lîi Ých thµnh tranh chÊp vÒ quyÒn hîp ph¸p trong ®ã ng­êi sö dông lao ®éng cã lçi vµ lo¹i bá nh÷ng yªu cÇu ®­îc coi lµ kh«ng chÝnh ®¸ng n¶y sinh tõ sù m©u thuÉn kh«ng hoµ gi¶i ®­îc vÒ lîi Ých gi÷a hai bªn. Hoµ gi¶i t×nh thÕ, nh­ trªn ®· ®Ò cËp, ®· mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh, phÇn nhiÒu lµ mang tÝnh ng¾n h¹n, gi¶i quyÕt ®­îc tranh chÊp tr­íc m¾t mét c¸ch nhanh chãng vµ lµm dÞu ®i c¸c m©u thuÉn, xung ®ét ë doanh nghiÖp, song vÒ l©u dµi, ph­¬ng ph¸p nµy sÏ ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc vµ nh÷ng hËu qu¶ khã gi¶i quyÕt. Râ rµng r»ng, mong muèn cña ChÝnh phñ lµ t¹o m«i tr­êng ®Çu t­ lµnh m¹nh, tr¸nh xung ®ét chñ thî dÉn ®Õn ®×nh c«ng vµ ®×nh c«ng lan réng ®Ó t¹o t©m lý “yªn t©m” ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, song ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt t×nh thÕ ®· ¸p dông l¹i kh«ng ph¶i lµ mét ph­¬ng c¸ch tèt, vµ viÖc ¸p dông ph­¬ng ph¸p nµy sÏ ®Ó l¹i mét sè hËu qu¶: Mét lµ, ng­êi lao ®éng sÏ cã mét ®éng lùc lín ®Ó ®×nh c«ng tù ph¸t v× theo c¸ch hiÓu cña hä, mÆc dï vÊn ®Ò lîi Ých cña hä bÞ biÕn thµnh vÊn ®Ò quyÒn, song th«ng qua hoµ gi¶i t×nh thÕ, c¸c yªu s¸ch cña hä sÏ ®­îc ®¸p øng. Theo nghiªn cøu cña ILO víi 50 doanh nghiÖp cã ®×nh c«ng th× cã tíi 48 doanh nghiÖp ®¸p øng c¸c y­ngsachs do ng­êi lao ®éng ®Ò ra. Ngoµi ra, trong khu«n khæ ®Êu tranh vÒ quyÒn, hä ®­îc tr¶ l­¬ng ®Çy ®ñ trong suèt thêi gian ®×nh c«ng. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, khi tæ chøc ®×nh c«ng, ng­êi lao ®éng kh«ng mÊt g× mµ cßn ®­îc thªm nhiÒu quyÒn lîi, trong ®ã cã c¶ quyÒn lîi vÒ kho¶n tiÒn l­¬ng ®­îc h­ëng dï kh«ng ®i lµm trong nh÷ng ngµy ®×nh c«ng. Hai lµ, hoµ gi¶i t×nh thÕ dùa trªn quyÒn hîp ph¸p kh«ng gi¶i quyÕt thÊu ®¸o ®­îc vÊn ®Ò. Trªn thùc tÕ, nã chØ lµ sù tÝch hîp vÊn ®Ò cho t­¬ng lai mµ th«i bëi ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng thÓ gi¶i quyÕt thÝch ®¸ng nh÷ng m©u thuÉn vÒ lîi Ých vèn bÞ coi lµ nh÷ng yªu cÇu kh«ng thÝch ®¸ng. V× vËy, ng­êi lao ®éng sÏ tiÕp tôc ®×nh c«ng ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc trong t­¬ng lai. Ba lµ, qu¸ tr×nh hoµ gi¶i t×nh thÕ cã thÓ t¹o ra hËu qu¶ kh«ng l­êng tr­íc ®èi víi vai trß cña c«ng ®oµn vµ tho¶ ­íc lao ®éng tËp thÓ t¹i doanh nghiÖp. Râ rµng, viÖc ®×nh c«ng tù ph¸t cïng víi viÖc hoµ gi¶i t×nh thÕ sÏ nhanh h¬n vµ ng­êi lao ®éng nhanh chãng ®¹t ®­îc môc ®Ých h¬n, nhÊt lµ khi vai trß cña c«ng ®oµn c¬ së hiÖn ®ang kh¸ mê nh¹t. C«ng nh©n ®×nh c«ng tù ph¸t sÏ tiÕp tôc bá qua c«ng ®oµn vµ quy tr×nh ®×nh c«ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt cho dï hä biÕt c¸c quy ®Þnh nµy cña ph¸p luËt bëi theo hä, ®×nh c«ng lµ ph­¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ hä lu«n lµ ng­êi “kh«ng mÊt g×, chØ ®­îc lîi”. Trong bèi c¶nh ®ã, vai trß cña c«ng ®oµn vèn ®· mê nh¹t l¹i cµng thªm mê nh¹t, bëi hä kh«ng thÓ gi¸m s¸t ®­îc viÖc tu©n thñ ph¸p luËt lao ®éng cña ng­êi sö dông lao ®éng còng nh­ lîi Ých cña c«ng nh©n, kh«ng n¾m ®­îc c¸c yªu s¸ch cña c«ng nh©n vµ kh«ng tæ chøc thùc hiÖn ®­îc viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn th«ng qua hoµ gi¶i vµ träng tµi.