Đề tài Thất thoát, lãng phí trong đầu tư Xây dựng cơ bản - Thực trạng và giải pháp

Lêi më ®Çu Ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB ®·, ®ang vµ sÏ gãp phÇn t¨ng c­êng n¨ng lùc s¶n xuÊt míi cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸. §Ó lµm tèt sø mÖnh ®ã th× trong lÜnh vùc nµy chóng ta cÇn ph¶i chó träng gi¶i quyÕt hai néi dung c¬ b¶n, ®ã lµ: Huy ®éng tèi ®a c¸c nguån vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý, sö dông vèn cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn mét thùc tÕ ®¸ng buån trong thêi gian võa qua lµ: t×nh tr¹ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ vÇ tham nhòng trong ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB ®ang lµ tÖ n¹n, lµ c¨n bÖnh lµm ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ chung cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. ViÖc t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý nh»m ng¨n ngõa, chèng l·ng phÝ, tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB cã ý nghÜa rÊt lín c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Do ®ã, khi nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn Bé m«n Thèng kª ®Çu t­, d­íi sù h­íng dÉn cña gi¶ng viªn TrÇn Mai H­¬ng, chóng t«i quyÕt ®Þnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt thêi gian còng nh­ kh¶ n¨ng tiÕp cËn vÊn ®Ò nªn chóng t«i chØ xin tr×nh bµy mét vµi vÊn ®Ò vÒ t×nh tr¹ng nµy trong ®Ò ¸n. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn bæ sung, gãp ý ®Ó chóng t«i cã thÓ hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò tµi nµy. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! PhÇn I: lý luËn chung I - Kh¸i niÖm vÒ ®Çu t­ c¬ b¶n, ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n vµ x©y dùng c¬ b¶n Ho¹t ®éng ®Çu t­ nãi chung lµ ho¹t ®éng bá vèn vµo c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi ®Ó thu ®­îc lîi Ých d­íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. §Çu t­ c¬ b¶n lµ ho¹t ®éng ®Ó t¹o ra c¸c tµi s¶n cè ®Þnh ®­a vµo ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ-x· héi nh»m thu hót ®­îc lîi Ých d­íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. XÐt mét c¸ch tæng thÓ th× kh«ng mét ho¹t ®éng ®Çu t­ nµo mµ kh«ng cÇn ph¶i cã c¸c tµi s¶n cè ®Þnh. §Ó cã ®­îc tµi s¶n cè ®Þnh, chñ ®Çu t­ cã thÓ thùc hiÖn b»ng nhiÒu c¸ch: x©y dùng míi, mua s¾m, ®i thuª… §Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n lµ ho¹t ®éng ®Çu t­ thùc hiÖn b»ng c¸ch tiÕn hµnh x©y dùng míi tµi s¶n cè ®Þnh, bao gåm c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ vµo lÜnh vùc x©y dùng c¬ b¶n (kh¶o s¸t, thiÕt kÕ, t­ vÊn x©y dùng, thi c«ng x©y l¾p c«ng tr×nh, s¶n xuÊt vµ cung øng thiÕt bÞ vËt t­ x©y dùng…) nh»m thùc hiÖn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh. X©y dùng c¬ b¶n lµ mét kh©u trong ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n. KÕt qu¶ cña ho¹t ®éng x©y dùng c¬ b¶n lµ t¹o ra c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cã n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ phôc vô nhÊt ®Þnh. Còng cã thÓ nãi: x©y dùng c¬ b¶n lµ mét qu¸ tr×nh ®æi míi vµ t¸i s¶n xuÊt cã kÕ ho¹ch c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt còng nh­ kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt. Nã lµ qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. Nã thùc hiÖn ph­¬ng thøc x©y dùng míi, x©y dùng l¹i, kh«i phôc vµ më réng c¸c tµi s¶n cè ®Þnh. Qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ b¶n lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®Ó chuyÓn vèn ®Çu t­ d­íi d¹ng tiÒn tÖ sang tµi s¶n phôc vô cho môc ®Ých ®Çu t­ II - Vai trß cña ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n Mét lµ: Ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n lµ nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. §Çu t­ XDCB sÏ t¸i t¹o vµ t¨ng c­êng n¨ng lùc s¶n xuÊt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng thu nhËp quèc d©n vµ t¨ng thu nhËp tÝnh trªn mét ®Çu ng­êi trong x· héi. MÆt kh¸c ®Çu t­ XDCB còng lµm t¨ng tÝch lòy vèn, thu hót ng­êi lao ®éng, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c tµi nguyªn cña ®Êt n­íc vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn c«ng nghÖ míi. Hay nãi c¸ch kh¸c, ®Çu t­ XDCB lµm t¨ng c­êng c¸c nh©n tè cña sù ph¸t triÓn. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã cÇn cã sù hç trî cña nhµ n­íc. Th«ng qua c¸c hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ kÕ ho¹ch ®Þnh h­íng ®Çu t­ XDCB. Hai lµ: §Çu t­ XDCB sÏ t¹o ra c¬ cÊu kinh tÕ míi, h×nh thµnh nh÷ng ngµnh míi, t¨ng c­êng chuyªn m«n hãa vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. ë n­íc ta hiÖn nay, chiÕn l­îc bè trÝ c¬ cÊu ®Çu t­ XDCB ®Õn n¨m 2010 trªn h­íng träng ®iÓm lµ ®Çu t­ XDCB vµo nh÷ng ngµnh, nh÷ng vïng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi nhanh nhÊt vµ nhiÒu nhÊt, ®Ó t¹o nguån tÝch lòy lµm ®ßn bÈy thóc ®Èy vµ hç trî c¸c ngµnh kh¸c. §Çu t­ x©y l¾p nh÷ng trang thiÕt bÞ s¶n xuÊt tiªn tiÕn cho c¸c ngµnh, sÏ lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, x· héi hãa lao ®éng vµ x· héi hãa s¶n phÈm, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt míi. §Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp x©y l¾p hiÖn ®¹i ë n­íc ta hiÖn nay lµ thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®ã lµ vÊn ®Ò then chèt cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc mµ héi nghÞ gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII cña §¶ng ®· ®Ò ra. Ba lµ: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n lu«n ®ßi hái c¸c nhµ ®Çu t­ XDCB ph¶i cã nh÷ng s¶n phÈm vÒ ®Çu t­ XDCB cã chÊt l­îng cao, kiÕn tróc ®Ñp vµ gi¸ thµnh h¹; ®ã lµ c¬ héi ®Ó thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng hãa trªn thÞ tr­êng. Sù ®ßi hái nµy cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· th«i thóc c¸c nhµ ®Çu t­ ph¶i lu«n lu«n t×m tßi, khai th¸c mäi nguån vèn cho ®Çu t­ ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt vµ tranh bÞ c«ng nghÖ míi. §©y kh«ng nh÷ng lµ ®ßi hái cña thÞ tr­êng mµ cßn lµ tiÒn ®Ò ®Ó c¸c nhµ ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n thu ®­îc lîi nhuËn cao h¬n. Bèn lµ: Khèi l­îng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n vµ tèc ®é cña nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ. §Çu t­ x©y dùng lµm t¨ng thu nhËp quèc d©n, t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi, trùc tiÕp gãp phÇn tæ chøc l¹i s¶n xuÊt, ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ míi vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi. N¨m lµ: ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n kh«ng nh÷ng cã vai trß quan träng ®èi víi s¶n xuÊt-kinh doanh-dÞch vô mµ cßn cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi nh­: ph¸t triÓn v¨n hãa nghÖ thuËt, cñng cè v÷ng ch¾c an ninh quèc phßng. Nh­ vËy ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n ®· vµ sÏ t¹o ra mét c¬ cÊu kinh tÕ x· héi hîp lý, t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn c©n ®èi. Muèn ®Çu t­ ph¶i cã vèn ®Çu t­. Sè vèn nµy rÊt lín kh«ng thÓ ra cïng mét lóc tõ c¸c kho¶n chi tiªu th­êng xuyªn cña c¸c ®¬n vÞ hay chi tiªu th­êng xuyªn cña x· héi, v× nÕu nh­ vËy nã sÏ lµm x¸o trén mäi ho¹t ®éng b×nh th­êng cña x· héi vµ sinh ho¹t x· héi. Nguån vèn sö dông cho ®Çu t­ XDCB chØ cã thÓ lµ tiÒn tÝch lòy cña x· héi, c¸c doanh nghiÖp hoÆc lµ nguån tiÕt kiÖm cña d©n vµ còng cã thÓ lµ huy ®éng tõ c¸c nguån kh¸c nh­: tµi trî quèc tÕ, vay quèc tÕ, liªn doanh… Qu¸ tr×nh sö dông vèn ®Çu t­ XDCB vÒ b¶n chÊt chÝnh lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù chuyÓn hãa vèn b»ng tiÒn thµnh vèn hiÖn vËt ®Ó t¹o ra nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. III - ChØ tiªu x¸c ®Þnh thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB. 1. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gÝa thÊt tho¸t do chñ tr­¬ng ®Çu t­ ViÖc x¸c ®Þnh ®óng chñ tr­¬ng ®Çu t­ cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ x· héi cña dù ¸n ®Çu t­. X¸c ®Þnh sai chñ tr­¬ng ®Çu t­ kh«ng nh÷ng dÊn ®Õn ®Çu t­ kh«ng cã hiÖu qu¶, hoÆc hiÖu qu¶ ®Çu t­ kÐm mµ thËm chÝ cßn dÉn ®Õn hËu qu¶ khã l­êng, c¶n trë ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña mét vïng, mét khu vùc nh­ bè trÝ ®Þa ®iÓm x©y dùng nhµ m¸y xi m¨ng, nhµ m¸y ®­êng xa vïng nguyªn liÖu, hoÆc ch­a cã vïng nguyªn liÖu…lµm cho chi phÝ s¶n xuÊt s¶n phÈm t¨ng cao, khi nhµ m¸y hoµn thµnh ®­a vµo khai th¸c sö dông, cµng ho¹t ®éng cµng lç…§Ó kh¾c phôc viÖc ph¶i di chuyÓn nhµ m¸y, hoÆc bá nhµ m¸y…dÉn ®Õn thÊt tho¸t, l·ng phÝ nghiªm träng. T­¬ng tù nh­ vËy, khi x©y dùng mét nhµ m¸y kh«ng chó ý ®Õn xö lý n­íc th¶i, ®Æc biÖt ®èi víi nhµ m¸y hãa chÊt (s¶n xuÊt ph©n bãn, s¶n xuÊt giÊy…), xö lý khãi, bôi ®èi víi nhµ m¸y xi m¨ng, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn… dÉn ®Õn « nhiÔm m«i tr­êng cña mét vïng, mét khu vùc sÏ ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng kinh tÕ-x· héi cña d©n c­ ®Ó kh¾c phôc ph¶i di chuyÓn nhµ m¸y hoÆc dì bá… nh­ vËy, sai lÇm vÒ chñ tr­¬ng ®Çu t­ kh«ng chØ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ®Çu t­ tr­íc m¾t mµ cßn ¶nh h­ëng l©u dµi ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña vïng, cña khu vùc vµ c¶ n­íc. V× vËy, cÇn nhËn thÊy sai lÇm vÒ chñ tr­¬ng ®Çu t­ sÏ g©y ra l·ng phÝ, thÊt tho¸t nghiªm träng nhÊt c¶ vÒ l·ng phÝ trùc tiÕp vµ l·ng phÝ gi¸n tiÕp. L·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn vµ tµi s¶n trong ho¹t ®éng ®Çu t­ vµ x©y dùng thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung cô thÓ sau: §Çu t­ kh«ng cã quy ho¹ch, kh«ng theo quy ho¹ch, hoÆc quy ho¹ch sai kh«ng phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, d©n sè vµ lao ®éng…dÉn ®Õn kh«ng phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng, cña ngµnh, cña c¶ n­íc. Sù lùa chän ®Þa ®iÓm ®Çu t­ sai: Bè trÝ ®Þa ®iÓm ®Çu t­ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña dù ¸n c¶ tr­íc m¾t vµ l©u dµi. V× vËy, lùa chän sai ®Þa ®iÓm ®Çu t­ sÏ g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t lín vèn ®Çu t­. Mçi lÇn di chuyÓn ®Þa ®iÓm nhµ m¸y kh«ng chØ tèn kÐm vÒ chi phÝ vËn chuyÓn, chi phÝ b¶o qu¶n, chi phÝ ch¹y thö… mµ cßn ph¶i chi phÝ lín cho c«ng t¸c chuÈn bÞ mét mÆt b»ng nh­ ®Òn bï, gi¶i to¶ mÆt b»ng x©y dùng, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh t¹m phô vô thi c«ng x©y dùng… X¸c ®Þnh quy m« dù ¸n, lùa chän thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, ph­¬ng ¸n bao tiªu s¶n phÈm… kh«ng chÝnh x¸c, kh«ng phï hîp víi ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc, cña vïng, cña khu vùc ®Æt ®Þa ®iÓm x©y dùng dù ¸n. C«ng t¸c thÈm ®Þnh dù ¸n tr­íc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­ thùc hiÖn ch­a ®Çy ®ñ: bá sãt néi dung, ®¸nh gÝa sai lÖch c¸c néi dung cña dù ¸n. Nh÷ng néi dung ph¶n ¸nh thÊt tho¸t, l·ng phÝ thuéc vÒ chñ tr­¬ng ®Çu t­ nªu trªn thÓ hiÖn ë giai ®o¹n tr­íc khi khëi c«ng x©y dùng dù ¸n (c«ng t¸c quy ho¹ch, c«ng t¸c chuÈn bÞ ®Çu t­ ). Thùc tÕ ho¹t ®éng ®Çu t­ vµ x©y dùng ë ViÖt Nam trong thêi gian qua thÊt tho¸t, l·ng phÝ ë chñ tr­¬ng ®Çu t­ rÊt lín song ch­a ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc. §iÒu ®ã ai còng biÕt, ai còng thÊy, tõ c¸c cÊp qu¶n lý, xong chËm ®­îc kh¾c phôc. Ph­¬ng ¸n ®Çu t­ x©y dùng dù ¸n bá sãt hoÆc kh«ng x©y dùng gi¶i ph¸p b¶o vÖ m«i tr­êng, c¸c gi¶i ph¸p an toµn lao ®éng, an toµn trong qu¸ tr×nh thi c«ng nªn khi dù ¸n ®· hoµn thµnh ®­a vµo khai th¸c, sö dông, dÉn ®Õn nh÷ng sù cè kü thuËt g©y hËu qu¶ lµm thÊt tho¸t, l·ng phÝ vÒ ng­êi vµ tµi s¶n. 2. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t trong kh©u chuÈn bÞ x©y dùng ë ViÖt Nam sau chñ tr­¬ng ®Çu t­, thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u chuÈn bÞ x©y dùng kh¸ lín, kh¸ phæ biÕn, thËm chÝ cßn g©y nªn nh÷ng hiÖn t­îng x· héi nhøc nhèi. Khi ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u chuÈn bÞ x©y dùng cã thÓ theo c¸c tiªu chÝ sau: ThÊt tho¸t l·ng phÝ do kh©u thiªt kÕ. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ do chÊt l­îng hå s¬ thiÕt kÕ kh«ng theo ®óng c¸c quy ph¹m, quy chuÈn vÒ kü thuËt cña nhµ n­íc. Hå s¬ thiÕt kÕ tho¸t lý víi t×nh h×nh thùc tÕ vÒ ®Þa chÊt, ®Þa h×nh, khÝ hËu, ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm vÒ tµi nguyªn, nguån nh©n lùc vµ ®Æc ®iÓm vÒ nguyªn liÖu, vËt t­, thiÕt bÞ ®Çu vµo; quy m« vµ kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm, ®Çu ra… dÉn ®Õn nh÷ng sai sãt g©y hËu qu¶ vÒ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong qu¸ tr×nh thi c«ng x©y dùng dù ¸n. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc cã thÓ x¶y ra trong kh©u lËp vµ qu¶n lý tæng dù to¸n, dù to¸n dù ¸n. LËp vµ qu¶n lý tæng dù to¸n, dù to¸n c«ng tr×nh, dù ¸n thùc chÊt lµ qu¶n lý trong ho¹t ®éng ®Çu t­. §©y lµ kh©u kh«ng chØ g©y ra l·ng phÝ, thÊt tho¸t vÒ vèn ®Çu t­ mµ cßn lµ kh©u “nh¹y c¶m” g©y ra s¬ hë dÉn ®Õn ph¸t sinh tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t­ . Khi ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t­ vµ x©y dùng ë kh©u nµy cÇn ph©n tÝch xem xÐt theo nh­ng tiªu chÝ nh­: + Khèi l­îng tõng lo¹i c«ng viÖc theo thiªt kÕ kü thuËt, thiÕt kÕ tæ chøc thi c«ng. §¸nh gi¸ khèi l­îng thùc tÕ theo thiÕt kÕ; ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý cña khèi l­îng thiÕt kÕ so víi yªu cÇu vÒ kü thuËt, c«ng nghÖ… Qua ®ã rót ra nh÷ng nhËn xÐt vµ l­îng hãa nh­ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ do kh©u thiÕt kÕ sai g©y ra: kª khèng khèi l­îng, thiÕt kÕ sai dÉn ®Õn ph¶i ph¸ bá khèi l­îng ®· lµm ®Ó lµm l¹i theo thiÕt kÕ ®iÒu chØnh hoÆc bæ sung, tÝnh to¸n khèi l­îng sai quy ph¹m, quy chuÈn. + Sö dông sai ®Þnh møc kinh tÕ- kü thuËt cña Nhµ n­íc ban hµnh cho tõng lo¹i c«ng tr×nh theo quy ph¹m vµ quy chuÈn. + ¸p dông sai gi¸ c¶ theo tõng lo¹i vËt t­ thiÕt bÞ ®· ®­îc Së tµi chÝnh vËt gi¸ th«ng b¸o theo thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm tÝnh to¸n, nghiÖm thu tÝnh to¸n. + ¸p dông sai, hoÆc do t×nh to¸n sai vÒ khèi l­îng ®Þnh møc, gi¸ c¶ dÉn ®Õn tÝnh to¸n sai vÒ c¸c lo¹i chi phÝ tÝnh theo ®Þnh møc. Nh×n chung, sau chñ tr­¬ng ®©u t­ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong qu¶n lý chi phÝ vµ gi¸ kh¸ lín. V× vËy viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ th©t tho¸t, l·ng phÝ, tham nhòng cã thÓ x¶y ra do kh©u lËp tæng dù to¸n, dù to¸n, qu¶n lý gi¸ vµ chi phÝ trong ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB cã vÞ trÝ quan träng trong ng¨n ngõa tiªu cùc. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc cã thÓ xÈy ra trong kh©u ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng x©y dùng. §©y lµ khu vùc nhËy c¶m c¶ vÒ kinh tÕ vµ x· héi vµ còngg lµ khu vùc dÔ béc lé nh÷ng s¬ hë g©y ra thÊt tho¸t, l·ng phÝ. Khi ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t l·ng phÝ, tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n cÇn dùa vµo c¸c c¨n cø: + Xem xÐt tÝnh ph¸p lý vµ hîp lý cña ph­¬ng ph¸p dÒn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, ph­¬ng ¸n ®Òn bï vµ ph­¬ng ¸n t¸i ®Þnh c­ cña c¸c hé d©n ph¶i di chuyÓn dÓ gi¶i phãng mÆt b»ng. + Xem xÐt ®¸nh gi¸ viÖc vËn dông c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña nhµ n­íc ®èi víi c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng nh­ : viÖc x¸c ®Þnh gi¸ nhµ, gi¸ ®Êt, hÖ sè sö dông ®Êt, hÖ sè x¸c ®Þnh lo¹i vµ h¹ng ®Êt ¸p dông trong ph­¬ng ¸n ®Òn bï. + KiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña sè hé d©n, sè tµi s¶n cña d©n c­ trong ph­¬ng ¸n ®Òn bï vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Òn bï. + KiÓm tra, ®¸nh gi¸ nh÷ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tham nhòng vèn vµ tµi s¶n trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, triÓn khai c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng x©y dùng, t¸i ®Þnh c­ c¸c hé d©n. 3. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc cã thÓ xÈy ra trong c«ng t¸c triÓn khai vµ ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch ®Çu t­ hµng n¨m ViÖc bè trÝ triÓn khai kÕ ho¹ch ®Çu t­ hµng n¨m còng lµ kh©u dÔ g©y ra l·ng phÝ, thÊt tho¸t, tiªu cùc… dÉn ®Õn tham nhòng bëi c¸c hiÖn t­îng nh­: Bè trÝ danh môc c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµo kÕ ho¹ch ®Çu t­ hµng n¨m qu¸ ph©n t¸n, kh«ng s¸t víi tiÕn ®é thi c«ng cña dù ¸n ®· ®­îc phª duyÖt. Danh môc dù ¸n ®Çu t­ cµng nhiÒu, thêi gian ®Çu t­ cµng bÞ kÐo dµi, dÉn ®Õnl·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn ®Çu t­ c¶ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó bè trÝ kÕ ho¹ch vÉn ghi vµo kÕ ho¹ch ®Çu t­ hµng n¨m lµm cho viÖc triÓn khai kÕ ho¹ch gÆp khã kh¨n, ph¶i chê ®îi, hoÆc cã khi cã khèi l­îng thùc hiÖn vÉn kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n. Bè trÝ kÕ ho¹ch kh«ng theo s¸t c¸c môc tiªu ®Þnh h­íng cña chiÕn l­îc, cña kÕ ho¹ch 5 n¨m… còng sÏ dÉn ®Õn gi¸n tiÐp lµm thÊt tho¸t , l·ng phÝ vèn ®Çu t­ sau nµy: bëi v× khi dù ¸n hoµn thµnh ®­a vµo khai th¸c, sö dông sÏ thiÕu ®ång bé víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña c¸c ngµnh vµ c¶ x· héi. Bè trÝ kÕ ho¹ch ®Çu t­ hµng n¨m cho c¸c dù ¸n kh«ng theo s¸t tiÕn ®é ®Çu t­ thùc hiÖn dù ¸n ®­îc cÊp thÈm quyÒn phª duyÖt trong quyÕt ®Þnh ®Çu t­ . 4. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc vèn ®Çu t­ cã thÓ xÈy ra trong kh©u lùa chon nhµ thÇu. Trong thùc tÕ l©u nay ®· ¸p dông 2 h×nh thøc lùa chän nhµ thÇu lµ chØ ®Þnh vµ ®Êu thÇu x©y dùng. H×nh thøc chØ ®Þnh thÇu ¸p dông rÊt h¹n chÕ v× bÞ coi lµ l¹c hËu, thiÕu yÕu tè c¹nh tranh, nªn chØ ¸p dông cho nh÷ng gãi thÇu cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ cã gi¸ trÞ d­íi 1 tû ®ång, dù ¸n thö nghiÖm, dù ¸n s¶n xuÊt chÊt næ, dù ¸n kh¾c phôc hËu qu¶ cña thiªn tai (lôt b·o, sôt lë…). H×nh thøc ®Êu thÇu lµ h×nh thøc tiÕn bé trong chän thÇu x©y dùng, nh­ng trong thùc tÕ ®· vµ ®ang diÔn ra nhiÒu tiªu cùc g©y ra thÊt tho¸t, l·ng phÝ vµ tham nhòng lµm sai lÖch b¶n chÊt ®Êu thÇu do : Kh«ng thùc hiÖn ®óng tr×nh tù ®Êu thÇu XÐt thÇu, ®¸nh gi¸ ®Ó lo¹i nhµ thÇu khi lùa chän nhµ thÇu kh«ng chÝnh x¸c, thiÕu chuÈn mùc. HiÖn t­îng th«ng ®ång gi÷a c¸c nhµ thÇu khi tham gia ®Êu thÇu ®· khèng chÕ gi¸ tróng thÇu cho ®¬n vÞ ®­îc tho¶ thuËn ®Ó th¾ng thÇu (c¸c nhµ thÇu tho¶ thuËn víi nhau ®Ó mét nhµ thÇu nµo ®ã th¾ng thÇu b»ng c¸ch bá gi¸ thÇu cao h¬n gÝa cña nhµ thÇu ®· tho¶ thuËn ). ViÖc chuÈn bÞ tæ chøc ®Êu thÇu vµ c«ng t¸c tæ chøc ®Êu thÇu kh«ng ®¶m b¶o chÊt l­îng còng sÏ dÉn ®Õn g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ vµ tiÒu cùc vÒ vèn vµ tµi s¶n trong ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n. 5. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u thanh to¸n vèn ®Çu t­. Vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n chØ ®­îc thanh to¸n cho gi¸ trÞ khèi l­îng thùc hiÖn ®· hoµn thµnh, ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n. Do ®ã, khi thanh to¸n vèn ®Çu t­ nÕu tho¸t ly c¸c ®iÒu kiÖn cña gi¸ trÞ khèi l­îng hoµn thanh ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n sÏ g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t vµ c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc cã thÓ xÈy ra. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é l·ng phÝ, thÊt thoat vµ ng¨n chÆn thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t­ trong kh©u thanh to¸n cÇn ph¶i b¸m s¸t c¸c ®iÒu kiÖn lµm c¨n cø cho thanh to¸n vèn ®Çu t­ nh­: Cã ®ñ thñ tôc ph¸p lý vÒ ®Çu t­ theo quy ®Þnh. Cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp Ban qu¶n lý dù ¸n, quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm tr­ëng ban, bæ nhiÖm kÕ to¸n tr­ëng, më tµi kho¶n thanh to¸n ë kho b¹c Nhµ n­íc. Cã kÕ ho¹ch ®Çu t­ ®­îc th«ng b¸o. Cã quyÕt ®inh ®¬n vÞ tróng thÇu (®èi víi ®Êu thÇu) hoÆc quyÕt ®Þnh chØ ®Þnh thÇu. Cã hîp ®ång kinh tÕ göi chñ ®Çu t­ (bªn A) vµ nhµ thÇu (bªn B) Cã khèi l­îng hoµn thµnh ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n ®­îc A-B nghiÖm thu, bªn A chÊp nhËn vµ ®Ò nghÞ thanh to¸n. Nh÷ng c¨n cø nªu trªn lµ tiªu chÝ ®Ó ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh nguyªn nh©n cña thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t­ XDCB x¶y ra trong kh©u thanh to¸n. 6. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc vèn ®Çu t­ trong kh©u quyÕt to¸n vèn ®Çu t­ dù ¸n hoµn thµnh. Khi dù ¸n hoµn thµnh sÏ ®­îc nghiÖm thu, quyÕt to¸n vèn ®Çu t­ hoµn thµnh ®Ó giao cho ®¬n vÞ sö dông, qu¶n lý nh»m võa b¶o toµn vèn vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶. Do vËy, toµn bé vèn ®Çu t­ x©y dùng dù ¸n tõ kh©u chuÈn bÞ ®Çu t­ ®Õn khi dù ¸n hoµn thµnh ®­îc nghiÖm thu ®Çy ®ñ vµ b¸o c¸o quyÕt to¸n sÏ ®­îc thÈm tra ®Ó phª duyÖt. Kh©u thÈm tra quyÕt to¸n chÝnh x¸c tr­íc khi phª duyÖt sÏ cã t¸c dông tÝch cùc ng¨n chÆn thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t­. C«ng t¸c quyÕt to¸n, thÈm tra phª duyÖt quyÕt to¸n lµm kÐm, thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ sÏ t¹o c¬ së ph¸p lý cho t×nh tr¹ng l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn ®Çu t­. PhÇn II: ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. I - Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB Trong thêi gian qua, nh÷ng thµnh tùu vÒ ®Çu t­ x©y dùng ®· mang l¹i to lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã lÜnh vùc nµy còng ®· béc lé kh¸ nhiÒu yÕu kÐm nh­: chÊt l­îng, hiÖu qu¶ nhiÒu c«ng tr×nh ch­a cao, ®Çu t­ ch­a tËp trung hoµn chØnh, ®Æc biÖt lµ cßn thÊt tho¸t vÉn cßn ë con sè qu¸ lín… MÆc dï cho ®Õn nay ®· cã bao nhiªu cuéc thanh tra, kiÓm tra, nhiÒu vô ¸n h×nh sù vµ hµng tr¨m cuéc héi th¶o nh»m h¹n chÕ vµ t×m ra nguyªn nh©n tiªu cùc trong lÜnh vùc XDCB, nh­ng cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n r»ng: Kh«ng ai cã thÓ ®­a ra mét con sè chÝnh x¸c vÒ tû lÖ thÊt tho¸t, l·ng phÝ tham nhòng lµ bao nhiªu phÇn tr¨m trªn tæng sè nguån vèn trong ®Çu t­ XDCB. ChØ biÕt lµ, mçi mét ng­êi cã tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau ®· ®­a ra nh÷ng con sè kh¸c nhau nh­: 10%, 20%, 30%, 40% thËm chÝ lµ 50%. Trong cuéc héi th¶o tÇm cì quèc gia gÇn ®©y víi tiªu chÝ: “Lµm thÕ nµo ®Ó chèng thÊt tho¸t trong ®Çu t­ XDCB” ng­êi ta ®· c«ng bè, hµng n¨m, riªng thÊt tho¸t trong XDCB ®· lªn tíi 25.000 tû ®Õn 30.000 tû ®ång. Sè tiÒn thÊt tho¸t ®ã ®ñ ®Ó tr¶ l­¬ng cho toµn bé c«ng chøc vµ viªn chøc khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp. Con sè trªn cho thÊy thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t­ x©y dùng cña Nhµ n­íc ®· vµ ®ang ë møc ®é nghiªm träng, lµm ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn lîi Ých x· héi, lßng tin cña nh©n d©n. HiÖn nay, thÊt tho¸t l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB ®· vµ ®ang lµ ®iÓm nãng rÊt nh¹y c¶m, ®­îc d­ luËn rÊt quan t©m. Tuy nhiªn, cã mét thùc tÕ ®¸ng buån lµ t×nh tr¹ng nµy ®ang diÔn ra phæ biÕn ë c¸c dù ¸n thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n ®Çu t­ XDCB tõ nguån ng©n s¸ch nhµ n­íc. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra sù mÊt c©n b»ng vÒ tµi chÝnh cña Nhµ n­íc. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn tíi viÖc g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB hiÖn nay ë n­íc ta, nh­ng trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy chóng t«i xin phÐp ph©n tÝch mét phÇn thùc tr¹ng vµ rót ra mét vµi nguyªn nh©n c¬ b¶n sau ®©y: 1. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u x¸c ®Þnh chñ tr­¬ng ®Çu t­: HÇu hÕt c¸c dù ¸n ®­îc ®Çu t­ ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ vµ trªn c¬ së quy ho¹ch chung, nh­ng trªn thùc tÕ cã tr­êng hîp kh«ng cã quy ho¹ch hoÆc quy ho¹ch ch­a hîp lý ph¶i ®iÒu chØnh l¹i, hoÆc trong qu¸ tr×nh lËp dù ¸n do kh¶o s¸t kh«ng kü, lùa chän ®Þa ®iÓm, c«ng nghÖ ch­a thÝch hîp, ®Çu t­ kh«ng ®ång bé gi÷a c¸c h¹ng môc, x¸c ®Þnh quy m« x©y dùng c«ng tr×nh v­ît qu¸ nhu cÇu sö dông… C¸c nguyªn nh©n nµy ®Òu dÉn ®Õn thÊt tho¸t, l·ng phÝ vµ tiªu cùc kh¸ lín. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh chñ tr­¬ng sai mét phÇn do tr×nh ®é, nhËn thøc, quan ®iÓm cña ng­êi cã thÈm quyÒn ch­a ®ñ tÇm, mét phÇn do c«ng t¸c kiÓm ®Þnh cña c¬ quan chuyªn m«n tham m­u cho ng­êi cã thÈm quyÒn. Do ®ã kh«ng Ýt c¸c dù ¸n sau khi ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­, viÖc triÓn khai thùc hiÖn dù ¸n ®Õn khi hoµn thµnh vµ ®­a vµo sö dông th× sö dông kh«ng hÕt c«ng suÊt hoÆc c«ng nghÖ l¹c hËu nªn chÊt l­îng s¶n phÈm lµm ra thÊp, gi¸ thµnh cao, kinh doanh bÞ thua lç. ThËt vËy, t×nh tr¹ng ®Çu t­ trµn lan, c«ng nghÖ l¹c hËu kh¸ phæ biÕn: theo sè liÖu ®iÒu tra th× m¸y mãc thiÕt bÞ cña ViÖt Nam l¹c hËu so víi thÕ giíi tõ 19 ®Õn 20 n¨m, b×nh qu©n l¹c hËu 2-3 thÕ hÖ. H¬n 55% lµ tr×nh ®é thñ c«ng, 41% lµ tr×nh ®é c¬ khÝ vµ ch­a ®Çy 4% lµ tr×nh ®é tù ®éng ho¸. Thªm vµo ®ã lµ viÖc trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ ch­a tÝnh to¸n ®µy ®ñ tÝnh ®ång bé tõ c¬ së SXKD ®Õn nguyªn liÖu, n¨ng lùc thÞ tr­êng tiªu thô vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ®èi t­îng kh¸c. HËu qu¶ lµ c«ng suÊt ho¹t ®éng thÊp (kho¶ng 50 – 60%), gi¸ thµnh cao, s¶n phÈm tiªu thô chËm , doanh nghiÖp bÞ thua lç, thËm chÝ kh«ng nép ®ñ thuÕ. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, mét sè tØnh ®æ x« vµo lµm nhµ m¸y bia vµ n­íc ngät. Trong ®ã cã nhiÒu nhµ m¸y thÊt b¹i th¶m h¹i nh­ nhµ m¸y bia tØnh Sãc Tr¨ng ®­îc x©y dùng vµo th¸ng 4/1994 víi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ CHLB §øc cã c«ng suÊt thiÕt kÕ lµ 5 triÖu lÝt bia vµ 8 triÖu lÝt n­íc ngät/n¨m. Nhµ m¸y ®i vµo ho¹t ®éng tõ th¸ng 5/1996 vµ chØ s¶n xuÊt ®­îc 574.321 lÝt, ®¹t 11,5% c«ng suÊt thiÕt kÕ vµ sau 2 n¨m ho¹t ®éng nhµ m¸y bÞ lç gÇn 14,5 tû ®ång. Khi cã nhu cÇu vÒ xi m¨ng lín, ChÝnh phñ cã chñ tr­¬ng ®Çu t­ vµo xi m¨ng vµ thÕ lµ mét lo¹t c¸c nhµ m¸y xi m¨ng lß ®øng víi c«ng suÊt 500 ngh×n tÊn/n¨m, thiÕt bÞ Trung Quèc ë c¸c ®Þa ph­¬ng ra ®êi nh­: xi m¨ng Thanh Ba (Phó Thä), xi m¨ng Hµ B¾c, xi m¨ng S¬n La…Do vËy, trªn 50 nhµ m¸y xi m¨ng lß ®øng thiÕt bÞ Trung Quèc ®­îc ®Çu t­ b»ng nguån vèn vay ®· ra ®êi. Nh­ng s¶n phÈm lµm ra cã chÊt l­îng kÐm, gi¸ thµnh cao nªn phÇn lín nh÷ng nhµ m¸y nµy kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng nép thuÕ vµ tr¶ nî. Råi sau ®ã l¹i ®Õn l­ît c¸c nhµ m¸y ®­êng víi thiÕt bÞ do Trung Quèc cung cÊp l¹i ra ®êi ®Ó ®¶m b¶o môc tiªu 1 triÖu tÊn ®­êng nh­ng còng r¬i vµo t×nh tr¹ng thua lç trÇn träng. Thªm vµo ®ã, khi ChÝnh phñ cã chñ tr­¬ng ®Çu t­ qua h×nh thøc tÝn dông ­u ®·i cho ®ãng tµu ®¸nh c¸ xa bê, thÕ lµ mét lo¹t c¸c dù ¸n ®¸nh c¸ xa bê ®­îc thùc duyÖt. §èi t­îng vay theo h×nh thøc nµy hÇu hÕt lµ c¸c hé t­ nh©n vay tÝn dông ­u ®·i cña Nhµ n­íc ®Ó ®Çu t­ vµo ph­¬ng tiÖn ®¸nh b¾t. Trong khi ®ã ho¹t ®éng ®¸nh b¾t c¸ xa bê ch­a ®­îc ®Çu t­ ®ång bé tõ tµu ®¸nh c¸, dÞch vô, c¬ së chÕ biÕn, thÞ tr­êng tiªu thô nªn ®· cã ®Þa ph­¬ng khèi l­îng ®¸nh b¾t v­ît qu¸ kh¶ n¨ng vÒ søc mua, gi¸ c¸ chØ ®¹t 1000®/kg. Mét sè quyÕt ®Þnh ®Çu t­ kh¸c nh­: Thuû cung Th¨ng Long, hÖ thèng tho¸t n­íc Nhiªu Léc – ThÞ NghÌ… cã sù t¾c tr¸ch cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ®Çu t­ vµ x©y dùng ë kh©u thÈm ®Þnh dù ¸n, chän h×nh thøc vµ ®èi t¸c qu¶n lý…nªn khi ®­a ra quyÕt ®Þnh vÒ chñ tr­¬ng ®Çu t­ thiÕu chÝnh x¸c, kh«ng hîp lý g©y ¶nh h­ëng nghiªn träng lµm thÊt tho¸t l·ng phÝ vèn, tµi s¶n cña Nhµ n­íc. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ do nh÷ng sai lÇm trong chñ tr­¬ng ®Çu t­ ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh, ®i¹ ph­¬ng lµ do: ViÖc bµn b¹c, c©n nh¾c, tÝnh to¸n vÒ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ x· héi, m«i tr­êng ®Çu t­ cßn hêi hît, thiÕu cô thÓ. Cã kh«ng Ýt tr­êng hîp khi quyÕt ®Þnh vÒ chñ tr­¬ng ®Çu t­ cßn nÆng vÒ phong trµo, ch¹y theo thµnh tÝch nªn kÐo theo t×nh tr¹ng ®Çu t­ trµn lan, kÐm hiÖu qu¶. 2. ThÊt tho¸t,l·ng phÝ trong kh©u thÈm ®Þnh, phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËt-tæng dù to¸n: C«ng t¸c thÈm ®Þnh, phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËt, tæng dù to¸n ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng, nhiÒu ngµnh cßn t×nh tr¹ng ch­a tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ néi dung ®­îc phª duyÖt trong quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cña dù ¸n, ¸p dông sai ®Þnh møc, sai ®¬n gi¸…®· t¹o khe hë, khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý, thanh to¸n vµ quyÕt to¸n vèn ®Çu t­ dÉn ®Õn l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn: Mét lµ, t×nh tr¹ng mét sè cÊp cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­, quyÕt ®Þnh phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËt, tæng dù to¸n, dù to¸n chi tiÕt thiÕu chÝnh x¸c dÉn ®Õn ph¶i bæ sung, ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn, thËm chÝ cã kh«ng Ýt dù ¸n võa thiÕt kÕ, võa thi c«ng…®Õn giai ®o¹n cuèi hoÆc khi xong c«ng tr×nh míi tr×nh duyÖt hoÆc xin ®iÒu chØnh tæng dù to¸n nh»m hîp thøc ho¸ c¸c chi phÝ ®· ph¸t sinh. §iÒu nµy cã thÓ thÊy râ ë dù ¸n tu bæ, t«n t¹o Nhµ h¸t lín Thµnh phè Hµ Néi ®· hoµn thµnh tõ n¨m 1997 nh­ng tæng dù to¸n vÉn ch­a ®­îc phª duyÖt, Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin vÉn ch­a gi¶i tr×nh ®­îc c¬ së x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tæng dù to¸n. Mét vÝ dô kh¸c lµ c¸c dù ¸n ®ª ®iÒu, do tÝnh chÊt quan träng cña c«ng t¸c ®ª ®iÒu nªn c¸c chñ ®Çu t­ ®­îc phÐp chØ ®Þnh ®¬n vÞ thi c«ng vµ triÓn khai thi c«ng trong khi võa thiÕt kÕ, lËp dù to¸n do ®ã t×nh tr¹ng nµy ¶nh h­ëng ®Õn kh©u thanh to¸n vµ quyÕt to¸n khi c«ng tr×nh hoµn thµnh. N¨m 2001 c«ng t¸c tu bæ ®ª ®iÒu ®­îc bè trÝ kÕ ho¹ch lµ 160 tû ®ång, Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n triÓn khai ph©n bæ chØ tiªu kÕ ho¹ch cho 19 tØnh cã ®ª tõ Hµ TÜnh trë ra, nh­ng ch­a cã dù to¸n nªn hîp ®ång kinh tÕ A-B kh«ng ký ®­îc. Do ®ã, c¸c ®¬n vÞ thi c«ng kh«ng ®­îc t¹m øng vèn mµ ph¶i tù bá vèn ra thi c«ng mÆc dï Bé Tµi ChÝnh ®· cã c«ng v¨n cho phÐp ®­îc t¹m øng 50% kÕ ho¹ch vèn ®Çu t­ n¨m khi hîp ®ång ®­îc ký kÕt. Cã nh÷ng dù ¸n gÇn hoµn thµnh vÉn kh«ng cã tæng dù to¸n ®­îc duyÖt, kh«ng cã c¬ së ®Ó qu¶n lý vµ kiÓm so¸t thanh to¸n vèn cho dù ¸n. Hai lµ, chÕ ®é Nhµ n­íc quy ®Þnh vÒ chi phÝ t­ vÊn (kh¶o s¸t, thiÕt kÕ…) ®­îc tÝnh tû lÖ thuËn theo chi phÝ c«ng tr×nh. V× vËy, trong thùc tÕ c¸c nhµ thiÕt kÕ cã xu h­íng t¨ng quy m« vµ hÖ sè an toµn cña c«ng tr×nh cao h¬n møc b×nh th­êng ®Ó t¨ng gi¸ trÞ c«ng tr×nh nh»m t¨ng chi phÝ thiÕt kÕ ®Ó h­ëng lîi mµ Ýt chó ý ®Õn nghiªn cøu thiÕt kÕ hîp lý ®Ó gi¶m bít c¸c khèi l­îng kh«ng cÇn thiÕt. HiÖn t­îng nµy còng dÉn ®Õn phª duyÖt gi¸ trÞ dù to¸n kh«ng s¸t thùc tÕ, g©y l·ng phÝ vµ thÊt tho¸t vèn ®Çu t­ ®ång thêi t¹o s¬ hë ®Ó gi¶m khèi l­îng (gi¶m tiªu chuÈn quy ph¹m vËt t­ ®Ó gi¶m bít khèi l­îng) trong qu¸ tr×nh thi c«ng nh»m h­ëng lîi Ba lµ, qu¸ tr×nh kh¶o s¸t lËp dù ¸n ®Çu t­ còng t¹o ra khe hë g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n­íc. §Ó ®¬n gi¶n ho¸ trong kh©u tr×nh duyÖt chñ tr­¬ng ®Çu t­, nhiÒu chñ ®Çu t­ chia dù ¸n lín thµnh nhiÒu dù ¸n nhá hoÆc nhiÒu h¹n môc chØ t¹m tÝnh nh»m môc ®Ých lµm cho tæng møc ®Çu t­ thÊp ®i. Do vËy trong qu¸ tr×nh thi c«ng ®· v­ît møc dù to¸n kh¸ lín cã khi gÊp ®«i so víi tæng møc vèn ®Çu t­ ®· duyÖt ban ®Çu nªn ph¶i ®iÒu chØnh tæng møc vµ duyÖt l¹i. ThËm chÝ cã dù ¸n khi hoµn thµnh còng kh«ng duyÖt l¹i tæng møc vèn mµ lÊy sè vèn thùc tÕ ®· cÊp lµm quyÕt to¸n. T×nh tr¹ng nµy còng g©y s¬ hë cho c«ng t¸c qu¶n lý trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n dÉn ®Õn l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn ®Çu t­ mét c¸ch hîp ph¸p ®ång thêi t¹o lç hæng cho c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc, tham nhòng cã thÓ x¶y ra. Bèn lµ, mét hiÖn t­îng kh¸c còng kh¸ phæ biÕn lµ khi lËp vµ phª duyÖt tæng dù to¸n, dù to¸n kh«ng theo s¸t c¸c ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt cña Nhµ n­íc ®· ban hµnh, kh«ng s¸t víi thùc tÕ cña tõng khu vùc, gi¸ c¶ thÞ tr­êng trong tõng thêi kú dÉn ®Õn phª duyÖt tæng møc ®Çu t­ qu¸ chªnh lÖch víi thùc tÕ. §iÓn h×nh nh­ c¸c dù ¸n sau: §¬n vÞ : tû ®ång Tªn dù ¸n Tæng møc ®Çu t­ Tæng dù to¸n Tæng dù to¸n do t­ vÊn lËp qua thÈm ®Þnh CÇu Hµm Rång 336,586 296,761 234,772 Quèc lé 1A 125 94,45 57,694 (®o¹n tr¸nh Phan Rang) Quèc lé 18 484 397,889 335,566 Nguån: Theo sè liÖu B¸o c¸o cña TC§TPT n¨m 2003 N¨m lµ, chÊt l­îng thiÕt kÕ cña mét sè dù ¸n kh«ng ®¶m b¶o yªu cÇu, kh«ng phï hîp víi thùc ®Þa c¶nh quan thùc tÕ, còng nh­ yªu cÇu kü thuËt dÉn ®Õn ph¶i söa ®æi, bæ sung thiÕt kÕ…nªn chÊt l­îng c«ng tr×nh kh«ng ®¶m b¶o nh­ dù ¸n Nhµ h¸t chÌo Kim M· Hµ Néi. Dù ¸n nµy ®­îc ®Çu t­ x©y dùng trong gÇn 10 n¨m míi hoµn thµnh (tõ th¸ng 3/1985 ®Õn th¸ng 9/1992) nh­ng n¨m 1989 ®· ph¸t hiÖn c«ng tr×nh cã sù cè bÞ nøt. Trung t©m kiÓm ®Þnh chÊt l­îng x©y dùng ®· chØ râ cã mét sè sai sãt trong thiÕt kÕ vµ ngµy 9/7/1996 Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin míi cã quyÕt ®Þnh ngõng mäi ho¹t ®éng t¹i Nhµ h¸t chÌo nµy ®Ó lËp ph­¬ng ¸n c¶i t¹o. 3. ThÊt tho¸t l·ng phÝ vèn trong ®Êu thÇu x©y dùng: Mét trong nh÷ng mÆt tr¸i trong XDCB ®ã lµ vÊn ®Ò: §Êu thÇu vµ nh÷ng bÊt cËp vÒ ®Êu thÇu: Mçi n¨m nhê ®Êu thÇu, ng©n s¸ch quèc gia “tiÕt kiÖm” ®­îc kho¶ng 400 triÖu USD. Tuy nhiªn c¸c chuyªn gia l¹i nh×n con sè ®ã víi nhiÒu nçi lo kh¸c nhau. NhiÒu c¸ nh©n vµ tæ chøc rÊt lo l¾ng vµ cã nhiÒu lÇn b¸o ®éng vÒ t×nh tr¹ng bá thÇu ph¸ gi¸. Mét ®iÒu khã hiÓu lµ nhiÒu c«ng tr×nh tróng thÇu víi gi¸ thÊp h¬n rÊt nhiÒu thËm chÝ chØ b»ng 50% - 70% gi¸ dù to¸n mµ vÉn ®­îc chÊp nhËn. Ph¶i ch¨ng nh÷ng ng­êi xÐt thÇu kh«ng hiÓu g× vÒ x©y dùng, hoÆc ng­êi lËp dù to¸n kh«ng biÕt tÝnh to¸n? Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nÕu thùc hiÖn ®Êu thÇu nh­ vËy th× : hoÆc lµ dù to¸n sai, hoÆc lµ c«ng tr×nh kh«ng ®¹t chÊt l­îng hoÆc nhµ thÇu sÏ ph¸ s¶n?! Nh­ng thùc tÕ th× ch¾c ch¾n lµ dù to¸n kh«ng sai nhiÒu ®Õn thÕ vµ còng ch¼ng cã nhµ thÇu nµo ph¸ s¶n c¶, mµ c¸i duy nhÊt s¶y ra lµ c¸c c«ng tr×nh chÊt l­îng kh«ng ®¹t yªu cÇu vµ thËm chÝ nhiÒu c«ng tr×nh buéc Nhµ n­íc ph¶i chi thªm ®Ó bï cho c«ng tr×nh ®ang thi c«ng dë dang v× sù hoµn thµnh cña nã cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. VÝ dô: Gãi thÇu 2A hÇm H¶i V©n tróng thÇu víi gi¸ chØ b»ng 34,3% gi¸ dù to¸n ®· t­ëng lµ kû lôc vÒ th¾ng thÇu mµ vÉn ph¶i chµo thua gãi thÇu 2B víi gi¸ tróng thÇu chØ b»ng 28,9% gi¸ dù to¸n. Hay trong c«ng tr×nh x©y dùng nhµ m¸y xi m¨ng Phóc S¬n (H¶i D­¬ng), gi¸ thÈm ®Þnh gãi thÇu san lÊp mÆt b»ng lµ 35 tû ®ång. C¸c nhµ thÇu cña Bé X©y Dùng sau khi tÝnh to¸n tiÕt kiÖm ®· chµo gi¸ 31 tû ®ång, c¸c c«ng ty qu©n ®éi chµo gi¸ 21 tû, nh­ng c¸c nhµ thÇu ®Þa ph­¬ng víi lý do huy ®éng “søc d©n nhµn rçi” ®· bá thÇu víi gi¸ chØ lµ 14 tû ®ång. Nh­ vËy, ph¸ gi¸ ®ang ®­îc c¸c nhµ thÇu coi lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó th¾ng thÇu. Cã nh÷ng vô ®Êu thÇu, chªnh lÖch gi÷a gi¸ th¾ng thÇu vµ gi¸ gãi thÇu lªn tíi hµng tr¨m tû ®ång. VÝ dô nh­ tr­êng hîp ®Êu thÇu x©y dùng c¶ng C¸i L©n chªnh lÖch gi¸ lµ 400 tû ®ång. §­êng B¾c Ninh – Néi Bµi cã trªn 9 nhµ thÇu bá gi¸ trong kho¶ng 657 – 675 tû ®ång vµ nhµ thÇu th¾ng thÇu vÉn bá gi¸ 657 tû ®ång nh­ng nhê vµo “th­ gi¶m gi¸” lªn tíi 223 tû ®ång. Thêi gian cam kÕt hoµn thµnh c«ng tr×nh nµy lµ 24 th¸ng nh­ng trªn thùc tÕ th× sau 18 th¸ng thi c«ng, con ®­êng 36,3 km nµy ch­a cã mét mÐt nµo ®­îc x©y dùng hoµn chØnh; c¶ tuyÕn ®­êng cã 14 chiÕc cÇu nh­ng gÇn chôc chiÕc ch­a cã ai ®ông ®Õn. TiÕn ®é thi c«ng cã thÓ ph¶i kÐo dµi thªm 2 n¨m vµ c¸c chuyªn gia dù ®o¸n r»ng: c«ng tr×nh nµy khã cã thÓ hoµn thµnh nÕu kh«ng cã sù trî gióp cña Nhµ n­íc. Sù xuÊt hiÖn ®óng lóc cña Nhµ n­íc lu«n lu«n ®­îc coi lµ chç dùa tèt cho c¸c nhµ thÇu. V× thÕ c¸c nhµ thÇu sö dông mäi c¸ch ®Ó th¾ng thÇu, sau ®ã sÏ t×m c¸ch xoay së ®Ó cïng víi t­ vÊn gi¸m s¸t, chñ ®Çu t­ söa ®æi thiÕt kÕ, bæ sung khèi l­îng hoÆc tr¸o ®æi vËt t­... Nh­ vËy, nguyªn nh©n chÝnh cña nh÷ng bÊt cËp trong ho¹t ®éng ®Êu thÇu ë n­íc ta hiÖn nay lµ do nh÷ng khiÕm khuyÕt trong quy chÕ ®Çu thÇu vµ c«ng t¸c qu¶n lý ®Êu thÇu cña ta ®· t¹o ra nh÷ng kÏ hë cho nh÷ng nhµ thÇu “luån l¸ch” b»ng mäi c¸ch ®Ó tróng thÇu mét c¸ch hîp ph¸p hoÆc kh«ng hîp ph¸p. §iÓm bÊt cËp nµy cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó trong thêi gian tíi. 4. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ do c«ng t¸c chuÈn bÞ x©y dùng: Néi dung c«ng t¸c chuÈn bÞ x©y dùng gåm: ®iÒu tra kh¶o s¸t, lËp hå s¬ thiÕt kÕ x©y dùng, lËp tæng dù to¸n vµ dù to¸n chi tiÕt, chuÈn bÞ mÆt b»ng x©y dùng. Trong nh÷ng néi dung ®ã néi dung chuÈn bÞ mÆt b»ng x©y dùng mµ träng t©m lµ c«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng ®Ó x©y dùng. Trong vµi n¨m gÇn ®©y, c«ng t¸c ®Òn bï vµ gi¶i phãng mÆt b»ng lu«n g©y ¾ch t¾c, lµm chËm tiÕn ®é x©y dùng, x¶y ra nh÷ng tiªu cùc g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn cña Nhµ n­íc. §Ó hiÓu kü h¬n vÊn ®Ò nµy chóng ta ph¶i ®i vµo xem xÐt 2 mÆt c¬ b¶n cña nã: Thø nhÊt lµ: Nh÷ng sai ph¹m do nhµ thÇu hoÆc chñ ®Çu t­ g©y ra. Tr­êng hîp nhµ thÇu hoÆc chñ ®Çu t­ bít xÐn ®¬n gi¸ ®Òn bï cho d©n vïng cã dù ¸n thi c«ng theo quy ®Þnh dÉn ®Õn d©n kh«ng ®ång t×nh hoÆc gÆp khã kh¨n trong ®êi sèng nªn kh«ng chÞu di dêi lµ cã song kh«ng phæ biÕn. HiÖn t­îng phæ biÕn nhÊt lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt c«ng t¸c nµy cßn nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp, khã ¸p dông. C¬ së ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt c«ng t¸c ®Òn bï vµ gi¶i phãng mÆt b»ng ®­îc quy ®Þnh t¹i nhiÒu v¨n b¶n cña Nhµ n­íc, song chñ yÕu nhÊt lµ NghÞ ®Þnh sè 87/CP ra ngµy 17/8/1994 cña ChÝnh phñ vÒ khung gi¸ ®Êt vµ NghÞ ®Þnh sè 22/ 1998/ N§-CP vÒ h­íng dÉn ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n­íc thu håi ®Êt. Nh÷ng néi dung h­íng dÉn quy ®Þnh ®Òn bï ngay trong c¸c v¨n b¶n nªu ch­a râ ®· g©y khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt quyÒn lîi cho d©n khi gi¶i phãng mÆt b»ng, g©y chËm trÔ trong thùc hiÖn tiÕn ®é thi c«ng cña dù ¸n. MÆt kh¸c, trong c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, chñ ®Çu t­ Ýt tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Ó ng­êi d©n hiÓu vµ thùc hiÖn; kh¶o s¸t lªn ph­¬ng ¸n ®Òn bï cßn chËm vµ kh«ng s¸t thùc tÕ… dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè hé d©n khi biÕt Nhµ n­íc cã chñ tr­¬ng thu håi ®Êt vµ ®Òn bï th× lËp tøc x©y dùng hoÆc trång c©y trªn phÇn ®Êt ®ã. T×nh tr¹ng nµy ®· g©y thiÖt h¹i cho NSNN, dÉn ®Õn viÖc ng­êi chÞu ¶nh h­ëng cã nh÷ng ®ßi hái bÊt hîp lý lµm chËm c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng. Thø hai lµ: TiÕn ®é thùc hiÖn chËm do ng­êi d©n cã diÖn tÝch ®Êt ®­îc ®Òn bï.. NhiÒu dù ¸n bÞ kÐo dµi thêi gian triÓn khai thi c«ng do ng­êi d©n kh«ng chÞu thùc hiÖn ®Òn bï, kh«ng chÊp nhËn di dêi. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ c«ng tr×nh ®­êng ®iÖn 22 KV S¬n T©y – Hoµ L¹c lµ tuyÕn quan träng nhÊt phôc vô ®iÖn cho Khu c«ng nghÖ cao Hoµ L¹c, lµng v¨n ho¸ ViÖt Nam, Khu c«ng nghiÖp Phó C¸t…Tæng trÞ gi¸ c«ng tr×nh nµy lµ trªn 8 tû ®ång víi 24km ®­êng d©y vµ 236 cét ®iÖn. KÕ ho¹ch khëi c«ng vµo ngµy 15/5/2001 vµ hoµn thµnh vµo 15/7/2001 song ®Õn ®Çu th¸ng 7 vÉn ch­a cã mÆt b»ng thi c«ng. V­íng m¾c nhÊt lµ viÖc ®Òn bï c©y chÌ, theo ®¬n gi¸ duyÖt ®Òn bï lµ 4.000®/c©y nh­ng ng­êi d©n ®ßi 25.000®/c©y, ngµnh ®iÖn kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc. Hay mét vÝ dô kh¸c lµ c«ng tr×nh cÇu TrÇn Phó ë tØnh Kh¸nh Hoµ, dù kiÕn ban ®Çu ®Õn th¸ng 9/2001 cÇu sÏ ®­a vµo sö dông. Nh­ng ®Õn cuèi th¸ng 6/2001 phÝa bê B¾c kh©u gi¶i to¶ vÉn ¸n binh bÊt ®éng nªn c¸c trô cÇu 9, 10 ®Õn mè 11 ch­a cã ®­êng vµo thi c«ng. Cßn phÝa bê Nam chØ míi gi¶i to¶ ®­îc mét nöa sè hé d©n. §iÒu nµy còng ®· tõng x¶y ra ®èi víi cÇu v­ît CÇu GiÊy – c«ng tr×nh phôc vô Seagames 22 cña Hµ Néi, vµ nã chØ ®­îc hoµn thµnh h¬n 1 th¸ng tr­íc khi Seagames 22 b¾t ®Çu. C¸c vÝ dô minh häa cho thÊy còng lµ viÖc ®Òn bï vµ gi¶i phãng mÆt b»ng, cã n¬i x¸c ®Þnh gi¸ c¶ ®Òn bï ch­a hîp lý, cã nhiÒu n¬i d©n ®ßi hái nhiÒu vµ g©y khã kh¨n kh¸ lín, trong khi c¸c cÊp uû, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cßn nÐ tr¸nh kh«ng ra tay cïng gi¶i quyÕt lµm cho thêi gian thi c«ng x©y dùng c«ng tr×nh nhiÒu n¬i bÞ chËm dµi, kÐo dµi thêi gian thùc hiÖn lµm cho kÐm hiÖu qu¶ ®Çu t­, an ninh tµi chÝnh trong ho¹t ®éng ®Çu t­ bÞ vi ph¹m, g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n­íc. 5. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n: L·ng phÝ trong kh©u nµy còng kh¸ lín, ®­îc ®¸nh gi¸ vµo kho¶ng 16% tæng vèn thÊt tho¸t. Lµ ng­êi ®­îc Nhµ n­íc giao quyÒn sö dông vèn ®Çu t­ cña NSNN ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh, chñ ®Çu t­ ®­îc toµn quyÒn tæ chøc tõ kh©u lËp dù ¸n ®Çu t­, tr×nh cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt ®Õn kh©u tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n ®Çu t­ bao gåm: tæ chøc ®Êu thÇu, ký kÕt hîp ®ång vµ ®­îc quyÒn yªu cÇu c¸c c¬ quan h÷u quan cña Nhµ n­íc c«ng bè c«ng khai c¸c quy ®Þnh cã liªn quan ®Õn c«ng viÖc ®Çu t­ nh­ quy ho¹ch x©y dùng, ®Êt ®ai, tµi nguyªn…vµ ®­îc quyÒn phª duyÖt thiÕt kÕ dù to¸n nh÷ng h¹n môc c«ng tr×nh kh«ng ph¶i ®Êu thÇu trªn nguyªn t¾c kh«ng lµm thay ®æi thiÕt kÕ, tæng dù to¸n ®· ®­îc duyÖt…§a sè c¸c chñ ®Çu t­ ph¸t huy cao vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh, ®· sö dông vèn cã hiÖu qu¶, t¹o nªn nh÷ng c«ng tr×nh gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH – H§H, t¹o ®µ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau ®·n ®Õn nhiÒu tr­êng hîp c¸c chñ ®Çu t­ kh«ng chÊp hµnh mét c¸ch nghiªm tóc tr×nh tù ®Çu t­ vµ x©y dùng, thiÕu ý thøc tiÕt kiÖm trong tÝnh to¸n chi tiªu nªn ®· t¹o ra kÏ hë g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n­íc thÓ hiÖn ë mét sè kh©u sau: Mét lµ, n©ng gi¸, t¨ng khèi l­îng nghiÖm thu, thanh to¸n gi÷a A – B. Hai lµ, qu¸ tr×nh gi¸m s¸t thi c«ng kh«ng chÆt chÏ, kh«ng b¸m s¸t hiÖn tr­êng…®Ó nhµ thÇu sö dông kh«ng ®óng chñng lo¹i vËt t­, ¨n bít vËt t­ g©y l·ng phÝ. VÝ dô nh­ dù ¸n ®ª §ª Hµ Néi ®· sö dông xi m¨ng Bót S¬n (theo thiÕt kÕ lµ xi m¨ng Hoµng Th¹ch), sö dông s¾t thÐp kh«ng ®óng tiªu chuÈn; c«ng tr×nh x©y dùng cèng hép t¹i ph­êng 15, quËn 10 thµnh phè Hå ChÝ Minh bÞ rót bít vËt t­ dÉn ®Õn chÊt l­îng c«ng tr×nh kh«ng ®­îc ®¶m b¶o. C«ng tr×nh cÇu chui V¨n Th¸nh do c¶ 3 bªn: chñ ®Çu t­, t­ vÊn thiÕt kÕ vµ t­ vÊn gi¸m s¸t ®Òu vi ph¹m c«ng t¸c gi¸m s¸t, v« tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc ®­îc giao nªn chÊt l­îng c«ng tr×nh kÐm, g©y tæn thÊt l·ng phÝ nghiªm träng víi sè tiÒn vµo kho¶ng 846.946 triÖu ®ång. Ba lµ, thÊt tho¸t vèn trong kh©u nghiÖm thu ®· t¹o nªn sù thiÖt h¹i “kÐp” v× chÝnh tõ kh©u nghiÖm thu kh«ng ®óng, nhµ thÇu thu lîi bÊt chÝnh ®­îc mét kho¶n tiÒn. Nhµ thÇu ®em kho¶n tiÒn nµy hèi lé l¹i cho chñ ®Çu t­, hèi lé bªn cã thÈm quyÒn ®Ó mua dù ¸n, ®Ó ®­îc thi c«ng, lµm tª liÖt c«ng t¸c thÈm ®Þnh, duyÖt dù ¸n, dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh sai chñ tr­¬ng ®Çu t­ g©y l·ng phÝ lín cho x· héi; hèi lé c¬ quan bè trÝ kÕ ho¹ch ®Ó ®­îc bè trÝ danh môc dù ¸n, bè trÝ ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i ng©n hÕt vèn, trong khi ®ã c¸c dù ¸n kh¸c l¹i thiÕu vèn; hèi lé nhµ thiÕt kÕ, c¬ quan thanh to¸n vèn, c¬ quan kiÓm tra, thanh tra, kiÓm to¸n… Thùc tr¹ng nghiÖm thu khèng khèi l­îng c«ng tr×nh trong thêi gian qua ngµy cµng trÇm träng, kÐo dµi tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c: N¨m 2000, qua thanh tra 4 dù ¸n ®Çu t­, Thanh tra Bé Tµi ChÝnh ®· ph¸t hiÖn tæng gi¸ trÞ nghiÖm thu kh«ng ®óng chÕ ®é, thiÕu c¨n cø lµ 45,2 tû ®ång. N¨m 2001, thanh tra 5 dù ¸n th× nghiÖm thu kh«ng ®óng lµ 12.4 tû ®ång chiÕm 16.13% gi¸ trÞ khèi l­îng nghiÖm thu cña A – B t­ vÊn gi¸m s¸t. Tõ chç nghiÖm thu sai vÒ khèi l­îng, chÊt l­îng c«ng tr×nh dÉn ®Õn c¸c sù cè c«ng tr×nh ngµy t¨ng. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña thùc tr¹ng trªn lµ do: C¬ chÕ hiÖn hµnh ch­a cã quy ®Þnh râ rµng tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc, c¸ nh©n khi gi¸m s¸t, nghiÖm thu tõng phÇn còng nh­ toµn bé c«ng tr×nh; c¸c h×nh thøc xö ph¹t c¸c hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh vÒ qu¶n lý chÊt l­îng cßn thÊp (møc ph¹t cao nhÊt lµ 5 triÖu ®ång trong khi ®ã gi¸ trÞ khèi l­îng nghiÖm thu kh«ng ®óng cã khi lªn tíi hµng tû ®ång). Tr×nh ®é vµ n¨ng lùc tæ chøc cña c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt: Theo NghÞ ®Þnh 52/1999/N§-CP th× tuú theo quy m«, tÝnh chÊt cña dù ¸n vµ n¨ng lùc cña m×nh, chñ ®Çu t­ lùa chän mét trong c¸c h×nh thøc qu¶n lý dù ¸n nh­: Chñ ®Çu t­ trùc tiÕp qu¶n lý thùc hiÖn dù ¸n; Chñ nhiÖm ®iÒu hµnh dù ¸n; Ch×a kho¸ trao tay; Tù thùc hiÖn dù ¸n. Trong 4 h×nh thøc trªn th× h×nh thøc: chñ ®Çu t­ trùc tiÕp qu¶n lý thùc hiÖn dù ¸n ®­îc ¸p dông nhiÒu h¬n c¶ vµ chñ ®Çu t­ thµnh lËp ra Ban QLDA thay mÆt m×nh thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô qu¶n lý dù ¸n tõ khi chuÈn bÞ thi c«ng ®Õn khi hoµn thµnh ®­a dù ¸n vµ ho¹t ®éng. Mét nh­îc ®iÓm cã thÓ dÔ nhËn thÊy hiÖn nay lµ viÖc tæ chøc Ban QLDA ch­a g¾n víi tr¸ch nhiÖm sö dông, qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña dù ¸n khi ®­a vµo khai th¸c, sö dông. Ban QLDA lµ ng­êi ®¹i diÖn cho chñ ®Çu t­ nh­ng kh«ng ph¶i lµ chñ ®Çu t­ ®Ých thùc nªn thiÕu sù rµng buéc vÒ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tµi s¶n, b¶o toµn vèn cho dù ¸n. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu Ban QLDA mang tÝnh chÊt kiªm nhiÖm, do ®ã sù hiÓu biÕt vÒ kiÕn thøc qu¶n lý ®Çu t­ vµ x©y dùng cßn h¹n chÕ, dÉn ®Õn kh«ng tu©n thñ tr×nh tù ®Çu t­ XDCB, cã dù ¸n thùc hiÖn gÇn hoµn thµnh vÉn kh«ng cã tæng dù to¸n, hoÆc tæng dù to¸n ®­îc lËp cao h¬n tæng møc ®Çu t­…hay qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn chÊp hµnh quy chÕ ®Êu thÇu th× trªn thùc tÕ ®· chØ ®Þnh thÇu… Nh×n chung, viÖc tæ chøc c¸c Ban QLDA hiÖn nay ch­a g¾n víi tr¸ch nhiÖm sö dông vµ qu¶n lý tµi s¶n cña dù ¸n trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ ®Õn khi hoµn thµnh ®­a dù ¸n vµo khai th¸c, sö dông. HiÖn nay, ë nhiÒu Bé, nhiÒu ®Þa ph­¬ng thµnh lËp c¸c ban qu¶n lý theo khu vùc hoÆc theo khèi l­îng c«ng viÖc, ®Õn khi dù ¸n hoµn thµnh ®­îc nghiÖm thu, quyÕt to¸n vµ bµn giao cho ®¬n vÞ sö dông th× ®¬n vÞ sö dông kh«ng nhËn v× cho lµ ®¾t, khã thùc hiÖn nhiÖm vô b¶o toµn vèn. HiÖn t­îng ®ã ®· lµm hµnh chÝnh ho¸ Ban QLDA, lµm t¸ch rêi quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña Ban QLDA ®èi víi kÕt qu¶, hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh ®Çu t­, ®èi víi an toµn tµi chÝnh cña dù ¸n do ®ã kh«ng ng¨n ngõa ®­îc sù l·ng phÝ, thÊt tho¸t vµ tiªu cùc trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông vèn ®Çu t­. II - Mét sè gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ thÊt tho¸t l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB Së dÜ tån t¹i nh÷ng thùc tr¹ng nªu trªn lµ do hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ qu¶n lý ®Çu t­ XDCB ch­a ®­îc ®ång bé, thèng nhÊt hoµn chØnh, vÉn cßn nhiÒu s¬ hë; c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ®Çu t­, x©y dùng cßn bÞ bu«ng láng; sù ph©n c«ng, ph©n cÊp ch­a râ rµng, chång chÐo; c«ng t¸c thanh tra kiÓm tra, xö ph¹t ch­a nghiªm, ch­a th­êng xuyªn…§Æc biÖt lµ ý thøc tr¸ch nhiÖm vµ biÓu hiÖn tiªu cùc trong mét sè bé phËn kh«ng Ýt c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý ë c¸c cÊp vÉn tån t¹i kh¸ nhiÒu. C¸c dù ¸n, c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn vÉn cßn nÆng vÒ huy ®éng nguån vèn ng©n s¸ch vµ vèn ®Çu t­ nhµ n­íc mµ ch­a ch­a chó ý ®Õn nguån vèn t­ nh©n vµ vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, chóng ta cßn ch­a chó träng ®Õn c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t ®èi víi quy ho¹ch, ch­a khai th¸c tèt nguån vèn x· héi t¹i chç cho ®Çu t­ ph¸t triÓn… §Ó kh¾c phôc thùc tr¹ng trªn, h¹n chÕ nh÷ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­ ®ßi hái c¸c cÊp c¸c ngµnh cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ, ®ång lo¹t. Trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi, chóng t«i xin nªu ra mét vµi gi¶i ph¸p sau ®©y: Thø nhÊt lµ:Ban hµnh ®Çy ®ñ vµ ®ång bé hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý ®Çu t­ vµ x©y dùng ë c¸c kh©u. Sím ban hµnh LuËt X©y Dùng, LuËt §Êu ThÇu vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c cã liªn quan ®Ó cã chÕ tµi ®ñ m¹nh xö lý c¸c tr­êng hîp vi ph¹m, h¹n chÕ, ng¨n ngõa c¸c sai ph¹m x¶y ra, ®­a qu¶n lý ®Çu t­ vµ x©y dùng vµo nÒ nÕp vµ æn ®Þnh. Sau ®ã cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vÒ quy tr×nh qu¶n lý ®Çu t­, x©y dùng nh»m ®¬n gi¶n ho¸ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý, tiÕt kiÖm tiÒn cña vµ thêi gian cho x· héi. Thø hai lµ: Hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý ®Çu t­ XDCB: C«ng t¸c quy ho¹ch: Ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch thùc chÊt, phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc, tr¸nh bÖnh h×nh thøc, ®¶m b¶o quy ho¹ch ®i tr­íc mét b­íc, g¾n quy ho¹ch víi kÕ ho¹ch ®Çu t­ vµ x©y dùng trung vµ dµi han. QuyÕt ®Þnh chñ tr­¬ng ®Çu t­: ViÖc ph©n bæ vèn cho c¸c dù ¸n ph¶i ®­îc Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n tØnh xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh toµn bé chø kh«ng chØ lµ nh÷ng dù ¸n quan träng do ChÝnh phñ hoÆc UBND tØnh tr×nh. Bªn c¹nh ®ã ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­ th× qu¸ tr×nh chuÈn bÞ ®Çu t­ còng cÇn ®­îc kÕ ho¹ch ho¸ chÆt chÏ vµ gi¸m s¸t nghiªm tóc nh­ qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t­. N©ng cao chÊt l­îng lËp vµ thÈm ®Þnh dù ¸n, thiÕt kÕ tæng dù to¸n. KhuyÕn khÝch vµ t¨ng c­êng c«ng t¸c ®Êu thÇu réng r·i nh»m h¹n chÕ tiªu cùc vµ tÝnh h×nh thøc trong ®Êu thÇu. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng c¸c nhµ thÇu liªn kÕt víi nhau ®Ó lÇn l­ît th¾ng thÇu. Thùc hiÖn c¹nh tranh tÝch cùc nh»m chän nhµ thÇu vµ gi¸ c¶ tèi ­u nhÊt. T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý ®Þnh møc, ®¬n gi¸ trong ®µu t­ XDCB. T¨ng c­êng c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra ®èi víi ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB nh»m xö lý nghiªm minh tõng tr­êng hîp vi ph¹m ®· ®­îc ph¸t hiÖn vµ ph¶i ®­îc th«ng tin réng r·i trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh»m r¨n ®e vµ ng¨n ngõa triÖt ®Ó t×nh tr¹ng nµy. Lµm tèt c«ng t¸c kiÓm so¸t trong kh©u quyÕt to¸n, t¨ng c­êng kû luËt trong c«ng t¸c quyÕt to¸n vèn ®Çu t­ ®Ó x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ cña c«ng tr×nh. Thø ba lµ: N©ng cao n¨ng lùc cña c¸n bé lµm c«ng t¸c ®Çu t­ XDCB: Th­êng xuyªn quan t©m tíi c«ng t¸c ®µo t¹o, n©ng cao tr×nh ®é, nghiÖp vô cña c¸n bé qu¶n lý ®Çu t­ XDCB ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh ®Æc biÖt lµ c¸n bé ®Þa ph­¬ng ®Ó cã ®ñ n¨ng lùc, tr×nh ®é vµ ý thøc, tr¸ch nhiÖm thùc thi c«ng viÖc. §ång thêi cÇn ph¶i cã c¬ chÕ th­ëng ph¹t nghiªm minh, t¨ng c­êng kiÓm tra néi bé, theo dâi vµ qu¶n lý c¸n bé c«ng chøc Nhµ n­íc lµm c¬ së ®¸nh gi¸ chÊt l­îng c¸n bé, kÞp thêi ng¨n chÆn tiªu cùc ph¸t sinh g©y ra thÊt tho¸t, l·ng phÝ. kÕt luËn §Çu t­ XDCB trong nh÷ng n¨m ®æi míi ë n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tÝch nhÊt ®Þnh, t¹o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n cã ®­îc n¨ng lùc s¶n xuÊt míi hiÖu qu¶ h¬n, tõng b­íc ®­a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ suy tho¸i ®Õn æn ®Þnh vµ cã tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh kh¸ cao. Song nh÷ng kÕt qu¶ ®ã ch­a ®ñ ®Ó ®èi ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc cña qu¸ tr×nh c¹nh tranh ®Ó héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. §øng tr­íc t×nh h×nh ®ã, chóng ta cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra cho toµn bé nÒn kinh tÕ, trong ®ã kh¾c phôc hiÖn t­îng thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ x©y dùng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô hµng ®Çu. ThiÕt nghÜ, ®Ó gi¶i quyÕt triÖt ®Ó t×nh tr¹ng nµy lµ ®iÒu hÕt søc khã kh¨n nh­ng dï muén cßn h¬n kh«ng. Do ®ã ngay tõ b©y giê, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn ®ång lo¹t c¸c gi¶i ph¸p nh»m ng¨n chÆn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n vÊn ®Ò nhøc nhèi nµy ®Ó gãp phÇn b¶o toµn vµ t¨ng thªm nguån vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi ®Êt n­íc; n©ng cao tÝnh lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam; chñ ®éng chuÈn bÞ c¬ së v÷ng ch¾c cho tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi b»ng néi lùc cña chÝnh m×nh. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh thèng kª ®Çu t­ 2. S¸ch qu¶n lý tµi chÝnh trong x©y dùng 3. T¹p chÝ thêi b¸o Kinh tÕ 4. B¸o c«ng nghiÖp 5. B¸o Tµi chÝnh 6. Kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i b×nh d­¬ng Môc lôc Lêi më ®Çu 1 PhÇn I: Lý luËn chung 2 Kh¸i niÖm vÒ ®Çu t­ c¬ b¶n, ®Çu t­ XDCB, vµ XDCB 2 Vai trß cña ho¹t ®éng XDCB 3 ChØ tiªu x¸c ®Þnh thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB 5 PhÇn II: ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p 12 I. Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB 12 ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u x¸c ®Þnh chñ tr¬ng ®Çu t­ 13 ThÊt tho¸t,l·ng phÝ trong kh©u thÈm ®Þnh, phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËt-tæng dù to¸n 15 ThÊt tho¸t l·ng phÝ vèn trong ®Êu thÇu x©y dùng 18 ThÊt tho¸t, l·ng phÝ do c«ng t¸c chuÈn bÞ x©y dùng 19 ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n 21 Mét sè gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ thÊt tho¸t l·ng phÝ trong ®Çu t­ XDCB 24 KÕt luËn……………………………………………………27