Đề tài Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam dưới hình thức doanh nghiệp liên doanh. Thực trạng và giải pháp

g thời gian ngắn. Trong số các đối tác thương mại của Việt Nam, Mỹ là bạn hàng nhập khẩu lớn nhất, tiêu thụ trên 1/5 tổng khối lượng xuất khẩu của Việt Nam và gần 1/4 lượng hàng hóa xuất khẩu ngoài dầu thô. Tiếp sau đó là Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản và các quốc gia Đông Nam Á. Thị trường xuất khẩu không ngừng được mở rộng với giá trị xuất khẩu ngày càng lớn là một trong những nhân tố tích cực hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào nước ta, Năm 2006, Việt Nam bị thâm hụt khoảng 5 tỷ USD và tăng lên tới 10,5 tỷ USD vào cuối năm 2007. Mặc dầu Việt Nam đã tăng cường được vấn đề xuất khẩu để đem về nguồn thu ngoại tệ, nhưng lại vấp phải tình trạng nhu cầu nhập khẩu rất lớn do đẩy mạnh xuất khẩu. Năm 2007, nhập khẩu tăng 30,5%/năm. Sở dĩ có sự gia tăng này là do nhu cầu đầu tư lớn và nhu cầu nguyên vật liệu đầu vào đi kèm với mở rộng sản xuất công nghiệp. Nhập khẩu máy móc, thiết bị và phụ tùng đã tăng 55% do nhu cầu mua sắm trang thiết bị có giá rị cao cho các nhà máy điện và nhà máy lọc đầu, cũng như mua sắm phươg tiện giao thông như máy bay và đầu máy xe lửa. Trong giai đoạn phát triển công nghệ, mua máy móc là điều cần thiết. Thâm hụt tài khoản vãng lai năm 2007 ước tính sẽ ở mức trên 3% GDP, so với 0,3% năm 2006. Trước mắt thì thâm hụt cán cân vãng lại của Việt Nam chưa phải là một vấn đề lớn bởi lẽ khoản thâm hụt này được bù đắp chủ yếu từ các nguồn không tạo nợ như đầu tư FDI, viện trợ phát triển chính thức (ODA), đầu tư gián tiếp vào kiều hối tư nhân. Vốn FDI và ODA cam kết ở mức cao đồng nghĩa với việc dòng tiền đổ vào Việt Nam sẽ tăng nhanh nếu có những nỗ lực chung nhằm giảm thiểu các rào cản trong quá trình thực hiện dự án đầu tư. Dòng vốn đầu tư gián tiếp cũng tăng mạnh trong năm 2006 và đầu năm 2007 nhờ sự phát triển nhanh chóng của các thị trường vốn, đặc biệt là thị trường chứng khoán đang trên đã mở rộng về lượng. Lượng kiều hối tư nhân, chủ yếu là của Việt kiều và người Việt Nam lao động ở nước ngoài gửi về cho gia đình, ước tính đạt 5 tỷ USD trong năm 2007. Nhờ 84 có luồng vốn vào lớn như vậy nên dự trữ ngoại tệ đã tăng khá nhanh từ 11,5 tỷ USD năm 2006 lên một mức kỷ lục, ước đạt khoảng 21 tỷ USD tính đến cuối năm 2007 Nợ nước ngoài trên GDP ước tính ở mức 31% tính đến cuối năm 2007 và dự kiến sẽ giảm dần trong những năm sắp tới. Với gần 2/3 tổng số nợ là vay ưu đãi nên chỉ số thanh toán nợ vẫn ở mức rất thấp, tương đương khoảng 5% xuất khẩu. Do vậy, Việt Nam được xem là nước có nguy cơ thấp trong vấn đề nợ nước ngoài. Tình trạng lạm phát không thuyên giảm Mức lạm phát trung bình trong năm 2006 ở vào khoảng 7.6%. Mức độ này tương đối thấp hơn hai năm 2004-2005, nhưng còn khá cao so với những năm 2001- 2003 và so với những nước Á châu khác. Lạm phát tính theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI) năm 2007 lên tới 12,6%, cũng là mức cao nhất kể từ năm 1997 23. Báo cáo Cập nhật về tình hình khu vực Đông Á Thái Bình Dương tháng 4/2008 của Ngân hàng Thế giới (WB) được công bố lạm phát năm 2008 của Việt Nam sẽ trên dưới 19%. Nền kinh tế Việt Nam đang bộc lộ những dấu hiệu tăng trưởng quá nóng. Hiện Việt Nam cùng lúc đối mặt với 4 dạng lạm phát, gồm lạm phát tiền tệ do cung tiền trong lưu thông lớn; lạm phát cầu kéo do cung hàng hóa giảm sút; lạm phát chi phí đẩy do các sản phẩm đầu vào như xăng dầu, sắt thép, thiết bị tăng giá; và lạm phát ngoại nhập, do giá các sản phầm trên thị trường thế giới tăng. Ngoài ra, còn có yếu tố tâm lý "té nước theo mưa" nâng giá trong bối cảnh lạm phát. NếuViệt Nam không có những biện pháp thiết thực để kiềm chế lạm phát thì lạm phát cao sẽ là một trong những rủi ro cho sự phát triển kinh tế và điều này sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động thu hút FDI vào Việt Nam trong thời gian tới. 1.3. Định hướng thu hút FDI của Việt Nam trong thời gian tới Chủ trương tăng cường thu hút và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài được thể hiện trong các văn kiện của Đảng, Nhà nước và tiếp tục được khẳng định tại Đại hội Đảng toàn quốc lần X. Nghị quyết Đại hội lần thứ X của Đảng đã đề ra nhiệm vụ: "Tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài, phấn đấu đạt trên 1/3 tổng nguồn vốn đầu tư phát triển toàn xã hội trong 5 năm. Mở rộng 23 85 lĩnh vực, địa bàn và hình thức thu hút FDI, hướng vào những thị trường giàu tiềm năng và các tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về số lượng và chất lượng, hiệu quả nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài’’ Mục tiêu tăng trưởng kinh tế 5 năm 2006 - 2010 là đưa tổng sản phẩm trong nước (GDP) lên gấp 2,1 lần so với năm 2000, GDP bình quân đầu người năm 2010 đạt khoảng 1.050-1100USD. Nhằm duy trì tốc độ tăng trưởng GDP đạt 7,5%-8% cần phát triển bền vững, Việt Nam cần huy động vốn đầu tư toàn xã hội là 140 tỷ USD (giá năm 2005), chiếm 40% GDP, trong đó, nguồn vốn huy động từ bên ngoài chiếm khoảng 35%. Mục tiêu và định hướng thu hút FDI giai đoạn tới được xác định như sau (theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư): Mục tiêu Chƣơng trình thu hút FDI 2006-2010 : Các chỉ tiêu chủ yếu về FDI giai đoạn 2006-2010 cần đạt được là: - Vốn FDI thực hiện: đạt khoảng 24-25 tỷ USD (tăng 70-75% so với giai đoạn 2001-2005) chiếm khoảng 17,8% tổng vốn đầu tư toàn xã hội. - Vốn đăng ký bao gồm cả vốn FDI đăng ký cấp mới và tăng vốn đạt khoảng 55 tỷ USD (tăng hơn 2 lần so với giai đoạn 2001-2005), trong đó vốn cấp mới đạt 41 tỷ USD và vốn bổ sung đạt khoảng 14 tỷ USD. Bình quân mỗi năm đạt khoảng 11 tỷ USD. - Doanh thu: khoảng 163,4 tỷ USD - Xuất-nhập khẩu: xuất khẩu đạt khoảng 93,3 tỷ USD (không kể dầu thô); nhập khẩu đạt 103,tỷ USD. - Nộp ngân sách nhà nước: đạt khoảng 8,4 tỷ USD. - Cơ cấu vốn thực hiện theo ngành: vốn FDI thực hiện trong ngành công nghiệp chiếm khoảng 60%, nông-lâm-ngư nghiệp khoảng 5% và dịch vụ khoảng 35%. - Chú trọng thu hút đầu tư từ các nước G7 có công nghệ cao, đảm bảo phát triển bền vững. Định hƣớng thu hút vốn đầu tƣ trong một số ngành: (1) Ngành Công nghiệp-Xây dựng: 86 - Các ngành đặc biệt khuyến khích đầu tư: gồm công nghệ thông tin, điện tử, vi điện tử, công nghệ sinh học,...; chú trọng công nghệ nguồn từ các nước công nghiệp phát triển như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản; hết sức coi trọng thu hút FDI gắn với nghiên cứu phát triển và chuyển giao công nghệ. - Công nghiệp phụ trợ: Khuyến khích thu hút FDI vào ngành công nghiệp phụ trợ nhằm giảm chi phí đầu vào về nguyên-phụ liệu của các ngành công nghiệp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm sản xuất trong nước. Để thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp phụ trợ, cần tạo điều kiện để các dự án sản xuất lắp ráp các sản phẩm công nghiệp nhanh chóng mở rộng quy mô và thị trường tiêu thụ. (2) Ngành Dịch vụ: Ngành dịch vụ còn dư địa lớn để đầu tư phát triển góp phần quan trọng trong nâng cao tốc độ tăng trưởng kinh tế. Từng bước mở cửa các lĩnh vực dịch vụ theo các cam kết quốc tế, tạo động lực thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển như dịch vụ ngân hàng, tài chính; dịch vụ vận tải, bưu chính-viễn thông, y tế, văn hoá, giáo dục, đào tạo và các lĩnh vực dịch vụ khác. Với định hướng trên, tiến hành xem xét, giảm bớt các lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh có điều kiện đối với FDI có tính tới các yếu tố hội nhập và toàn cầu hóa theo lộ trình “mở cửa”; tạo bước đột phá trong thu hút FDI bằng việc xem xét đẩy sớm lộ trình mở cửa đối với một số lĩnh vực dịch vụ, khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào phát triển hạ tầng. Cụ thể là: - Khuyến khích mạnh vốn FDI vào các ngành du lịch, y tế, giáo dục-đào tạo. Mở cửa theo lộ trình các lĩnh vực dịch vụ “nhạy cảm” như ngân hàng, tài chính, vận tải, viễn thông, bán buôn và bán lẻ và văn hoá. - Khuyến khích FDI tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật bằng các phương thức thích hợp gồm BOT, BT để xây dựng cảng biển, cảng hàng không, đường cao tốc, đường sắt, viễn thông, cấp nước, thoát nước,.. nhằm góp phần nâng cấp hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật đáp ứng được yêu cầu tăng trưởng nhanh của nền kinh tế. (3) Ngành Nông-Lâm-Ngư nghiệp: 87 Theo Luật Đầu tư năm 2005, nuôi trồng, chế biến nông, lâm thuỷ sản, làm muối; sản xuất giống nhân tạo, giống cây trồng và giống vật nuôi mới là một trong những lĩnh vực được hưởng ưu đãi đầu tư. Phù hợp chiến lược phát triển ngành, thu hút FDI định hướng theo ngành hàng, sản phẩm chủ yếu như sau: - Về trồng trọt và chế biến nông sản, FDI tập trung vào các dự án xây dựng các vùng trồng và chế biến nông sản xuất khẩu như lúa gạo, cây lương thực, rau quả, cà phê, cao su, chè... theo hướng thâm canh, nâng cao chất lượng, hạ giá thành sản phẩm, đổi mới thiết bị các xưởng chế biến. - Về chăn nuôi và chế biến sản phẩm chăn nuôi, FDI tập trung thu hút vào các dự án sản xuất giống lợn, bò và gia cầm có chất lượng cao tại các vùng có điều kiện thuận lợi về lao động, đất đai, đảm bảo vệ sinh môi trường khi phát triển chăn nuôi với quy mô lớn, đồng thời tiếp tục thu hút đầu tư sản xuất thức ăn gia súc có chất lượng cao. - Về trồng rừng - chế biến gỗ, đầu tư nước ngoài tập trung vào các dự án sản xuất giống cây có chất lượng, năng suất cao nhằm đáp ứng nhu cầu trồng rừng nguyên liệu phục vụ chế biến gỗ, lâm sản. Định hƣớng thu hút vốn đầu tƣ theo vùng: Trong thời gian tới, dự báo vốn FDI vẫn sẽ tập trung chủ yếu vào những địa phương có điều kiện thuận lợi về địa lý-tự nhiên, nhất là các vùng kinh tế trọng điểm. Để tăng cường thu hút FDI tại những vùng có điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, thu hẹp dần khoảng cách về trình độ phát triển giữa các vùng, bên cạnh những ưu đãi của đối với FDI tại các vùng đó đòi hỏi phải tăng cường đầu tư xây dựng nhanh cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đường giao thông, điện, nước ở các vùng kinh tế khó khăn bằng nguồn vốn nhà nước, vốn ODA và nguồn vốn tư nhân. Tập trung thu hút đầu tư, lấp đầy các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu kinh tế đã được Chính phủ phê duyệt góp phần đẩy nhanh việc thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng. Tận dụng những khu vực đất trống, đồi trọc, ít giá trị nông nghiệp để phát triển khu công nghiệp, xây dựng nhà máy, hạn chế xây dựng khu công nghiệp, khu chế xuât, khu công nghệ cao trên đất canh tác nông nghiệp truyền thống. 88 Định hƣớng thu hút vốn đầu tƣ theo đối tác - Chú trọng thu hút FDI từ các tập đoàn đa quốc gia (TNCs): FDI trên thế giới chủ yếu là vốn của TNCs; hoạt động của các công ty này có tác động quan trọng đối với những nước tiếp nhận vốn FDI. Do đó, việc thu hút các TNCs được khuyến khích cả hai hướng: Thực hiện những dự án lớn, công nghệ cao hướng vào xuất khẩu; tạo điều kiện để một số TNCs xây dựng các Trung tâm nghiên cứu, phát triển, vườn ươm công nghệ gắn với đào tạo nguồn nhân lực. - Các đối tác chính: Dự báo từ nay đến 2010 Nhật Bản sẽ tiếp tục giữ vai trò quan trọng hàng đầu trong đầu tư tại Việt Nam, tiếp theo là Hoa Kỳ và các nước EU. Đối tác truyền thống như Đài Loan, Hàn Quốc, Singapore cũng sẽ tiếp tục gia tăng đầu tư vào Việt Nam. Đầu tư từ Trung Quốc vào Việt Nam có xu hướng phát triển mạnh mẽ. Cụ thể: a. Nhật Bản Cùng với tiến trình xây dựng quan hệ đối tác chiến lược, cần thúc đấy mạnh đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi để các tập đoàn xuyên quốc gia Nhật Bản thực hiện chiến lược đầu tư theo mô hình “Trung Quốc + 1” sang Việt Nam. Thực hiện có hiệu quả Chương trình hành động Sáng kiến chung Việt-Nhật giai đoạn II nhằm giải quyết những vướng mắc, nâng cao khả năng cạnh tranh của môi trường đầu tư. Đồng thời, đẩy nhanh việc đàm phán Hiệp định Hợp tác kinh tế Việt - Nhật. Trong thời gian tới chú trọng thu hút đầu tư của Nhật Bản vào Khu công nghệ cao Hòa Lạc theo thỏa thuận của hai Chính phủ trong chuyến thăm Nhật Bản của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam. Tiến hành vận động đầu tư tại Nhật Bản theo hình thứ mới, chọn các dự án trọng điểm để vận động các tập đoàn cụ thể của Nhật Bản đầu tư. Tổ chức cho đoàn doanh nghiệp hai nước thăm và tìm hiểu có hội đầu tư lẫn nhau. Thúc đẩy và hỗ trợ các dự án lớn của Nhật Bản hiện đang trong quá trình đàm phán hoặc hình thành dự án, kể cả việc tham gia của đầu tư tư nhân vào dự án đường bộ và đường sắt cao tốc Bắc-Nam. Giải quyết tốt các vướng mắc cho các 89 doanh nghiệp Nhật Bản hoạt động tại Việt Nam nhằm tiếp tục củng cố lòng tin của các nhà đầu tư Nhật Bản đối với môi trường đầu tư kinh doanh tại Việt Nam. b. Hoa Kỳ Hoa kỳ là nước xuất khẩu tư bản lớn nhất thế giới. Việt Nam và Hoa kỳ đã ký kết và đang thực hiện Hiệp định thương mại (BTA). Quốc hội Hoa Kỳ thông qua Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR) với Việt Nam. Hai nước đã thành lập Hội đồng Tư vấn cấp cao Việt Nam-Hoa Kỳ nhằm tăng cường hợp tác và thức đẩy đầu tư của Mỹ vào Việt Nam. Năm 2006, Tập đoàn Intel đã đầu tư dự án trị giá gần 1 tỷ USD tại Việt Nam. Dự báo trong thời gian tới, các nhà đầu tư Hoa Kỳ sẽ tăng đầu tư vào Việt Nam và Hoa Kỳ có thể vươn lên vị trị thứ 2 sau Nhật Bản trong đầu tư tại Việt Nam. Để thúc đẩy quan hệ hợp tác đầu tư Việt Nam-Hoa kỳ cần tăng cường hợp tác nhằm nâng cao hiệu quả việc thực hiện Hiệp định thương mại Việt Nam-Hoa Kỳ, nhằm khai thác tối đa những lợi ích từ việc triển khai Hiệp định này, giảm hiểu những tác động tiêu cực, đồng thời tăng cường thu hút đầu tư của Hoa Kỳ trên cơ sở đảm bảo sự quản lý của nhà nước đối với hoạt động này. Tiếp tục tận dụng hoạt động của Hội đồng tư vấn Việt Nam-Hoa Kỳ để nghiên cứu, đề xuất cơ chế hợp tác mới nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác kinh tế - thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và Hoa Kỳ và giữa các doanh nghiệp hai nước. Nghiên cứu, đề xuất về các vấn đề tăng cường cạnh tranh và thúc đẩy quan hệ kinh tế song phương Việt Nam-Hoa Kỳ, nhất là đẩy mạnh thu hút đầu tư của các công ty Hoa Kỳ vào Việt Nam. Hiện nay, có khoảng 1,5 triệu Việt kiều đang sinh sống, làm ăn tại Hoa Kỳ. Nhiều người Việt Nam đã trở thành những nhà kinh daonh thành đạt có khả năng đầu tư về nước, một số khác có trình độ kỹ thuật cao, đặc biệt trong các ngành khoa học tự nhiên, công nghệ... Do vậy, cần đẩy mạnh thu hút đầu tư của cộng đồng người Việt tại Hoa kỳ theo hướng: tiếp tục tăng cường các ưu đãi khuyến khích Việt kiều đầu tư về nước, đặc biệt trong các ngành công nghệ thông tin, giáo dục, y tế, nghiên cứu phát triển, du lịch, kinh doanh bất động sản...; tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho việc nhập cảnh, cư trú, đi lại và sinh hoạt của Việt kiều tại Việt Nam. 90 c. Các nước EU Liên minh châu Âu (EU) coi trọng phát triển quan hệ hợp tác toàn diện với Việt Nam. EU cũng là những nước kết thúc sớm nhất đàm phán với Việt Nam gia nhập WTO. Tuy nhiên, đầu tư của EU sẽ gia tăng nhưng tốc độ gia tăng chậm hơn đầu tư từ Nhật Bản và Hoa Kỳ. Chủ yếu do dòng vốn FDI đan tập trung vào các thành viên mới của EU và do ở xa Việt Nam, chi phí vận chuyển cao, hiểu biết của cộng đồng doanh nghiệp các nước EU về Việt Nam còn ít. Định hướng thu hút đầu tư từ EU tập trung vào việc thu hút đầu tư của các công ty đa quốc gia (TNCs) vì các công ty này có khả năng tài chính mạnh, mạng lưới sản xuất và cung ứng sản phẩm toàn cầu. Trong khi EU cần tiếp tục thu hút FDI từ các nước công nghiệp hàng đầu như Pháp, Anh, Đức. Tăng cường giới thiệu về chính sách và cơ hội đầu tư tại Việt nam; tiếp tục xúc tiến các dự án mà các tập đoàn EU đi cùng các Lãnh đạo các nước vào Việt Nam, nhất là trong lĩnh vực công nghiệp chế tạo, năng lượng, hóa chất, xây dựng, dịch vụ. Tăng cường công tác tổ chức hội thảo xúc tiến đầu tư tại Việt Nam cũng như tại một số nước EU, thực hiện việc đặt đại diện xúc tiến đầu tư tại EU. Thực hiện mở cửa lĩnh vực dịch vụ theo đúng cam kết; đối với một số dự án cụ thể, có thể xem xét cho phép đầu tư sớm hơn, đổi lại phía ta tranh thủ sự ủng hộ của Chính phủ và của các TNCs của EU trong việc cung cấp ODA và các lợi ích thương mại. d. Một số đối tác truyền thống * Đài Loan Đài Loan tăng cường thực hiện Chính sách Hướng Nam, trong đó vIệt Nam được coi là thị trường quan trọng về đầu tư và thương mại. Đây là thời cơ mới trong thu hút đầu tư của Đài Loan để có thể đẩy quy mô và hiệu quả của các dự án đầu tư sắp tới lên trình độ mới theo định hướng của ta. Trên cơ sở thế mạnh của Đài Loan, tập trung thu hút các nhà đầu tư Đài Loan vào các lĩnh vực sản xuất thép, cơ khí chế tạo, xe máy, xe đạp; các thiết bị điện, điện tử, linh kiện máy tính; xi măng; sợi tổng hợp, dệt, may, giày thể thao xuất khẩu; trồng và chế biến sản phẩm nông, lâm, ngư nghiệp và chế biến thực phẩm phục vụ xuất khẩu. 91 Đối với Đài Loan, cùng với việc tiếp tục chú trọng thu hút các Tập đoàn lớn cần coi trọng thu hút đầu tư của các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Đài Loan để phát triển ngành công nghiệp phụ trợ của ta; đẩy mạnh hơn hợp tác trong lĩnh vực đào tạo kỹ thuật và quản lý doanh nghiệp để tạo điều kiện nâng cao chất lượng đầu tư tại Việt Nam. Tăng cường phối hợp với Văn phòng Kinh tế Văn hóa Đài Bắc tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, với Hiệp hội Thương nhân Đài Loan tại Việt Nam để hỗ trợ tháo gỡ những khó khăn, trở ngại của các nhà đầu tư Đài Loan trong quá trình đầu tư và kinh doanh tại Việt Nam. Thông qua những biện pháp này để khuyến khích họ mở rộng đầu tư, đầu tư mới và thu hút các doanh nghiệp mới của Đài Loan đầu tư vào Việt Nam. * Hàn Quốc Chính phủ Hàn Quốc kêu gọi mạnh mẽ các doanh nghiệp Hàn Quốc đầu tư vào Việt Nam, có chính sách hỗ trợ, thúc đẩy đầu tư ra nước ngoài, trong đó coi Việt Nam là một địa bàn đầu tư quan trọng trong khu vực và quyết định tăng vốn ODA cho Việt Nam cả viện trợ không hoàn lại lẫn vay tín dụng ưu đãi. Số lượng khách Hàn Quốc vào Việt Nam tìm kiếm cơ hội đầu tư, kinh doanh ngày càng tăng. Năm 2006, Hàn Quốc dẫn đầu về đầu tư nước ngoài vào Việt Nam do có một số dự án lớn, trong đó có dự án trị giá 1,12 tỷ USD của Tập đoàn sản xuất thép POSCO. Trong những năm tới cần coi trọng thu hút đầu tư từ Hàn Quốc nhất là vào lĩnh vực công nghiệp chế tạo, công nghiệp phụ trợ, công nghệ thông tin, chú trọng thu hút các tập đoàn đa quốc gia với công nghệ tiên tiến của Hàn Quốc Thúc đẩy và hỗ trợ các dự án lớn của Hàn Quốc hiện đang đàm phám hoặc hình thành dự án. Cũng như các nhà đầu tư Nhật Bản, các nhà đầu tư Hàn Quốc chịu ảnh hưởng của những nhà đầu tư đi trước, vì vậy, cần có biện pháp tích cực hỗ trợ các nhà đầu tư hiện đang kinh doanh ở Việt Nam, tạo tác động tích cực với các nhà đầu tư mới. * Singapore Hiện có hơn 1600 TNCs đặt trụ sở tại Singapore, cần khuyến khích các tập đoàn này đầu tư vào Việt Nam. Với điều kiện cơ sở hạ tầng phát triển (sân bay, 92 cảng biển,...), Singapore có thể đóng vai trò điểm kết nối các nhà đầu tư nước ngoài tới Việt Nam và cũng như cho các nhà xuất khẩu Việt Nam đến các thị trường quốc tế. Việt Nam và Singapore đang triển khai thực hiện đề án kết nối hai nền kinh tế. Hai nước cũng đã thỏa thuận thực hiện chương trình hợp tác xúc tiến và thúc đẩy đầu tư của nước thức ba vào Việt Nam và Singapore mà cụ thể là Nhật Bản. Đây là yếu tố thuận lợi để thúc đẩu đầu tư của Singapore vào Việt Nam trong những năm tới Các lĩnh vực cần ưu tiên thu hút đầu tư từ Singapore là: công nghiệp điện tử, tin học, công nghệ thông tin, các dự án công nghiệp dịch vụ có tỷ suất sinh lợi cao như khách sạn - du lịch, bất động sản. e. Trung Quốc Trong những năm gần đây, Trung Quốc tăng cường thực hiện chính sách khai thác hai nguồn tài nguyên (tài nguyên trong nước và tài nguyên nước ngoài) và hai thị trường (thị trường trong nước và thị trường nước ngoài), nên đầu tư từ Trung Quốc vào Việt Nam đang có chiều hướng gia tăng trong những năm tới. Nhiều công ty Trung Quốc cũng tích cực tham gia khuôn khổ hợp tác “10+1” để tạo điều kiện xâm nhập và khai thác thị trường các nước ASEAN trong đó có Việt Nam. Để tăng cường thu hút đầu tư từ Trung Quốc, cần tích cực tiếp cận và vận động các công ty, tập đoàn của Trung Quốc có thực lực tài chính và kỹ thuật đầu tư vào Việt Nam. Trong một số năm gần đây, Trung Quốc có bước phát triển lớn trong lĩnh vực kỹ thuật nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, do đó cần khuyến khích Trung Quốc đầu tư trong lĩnh vực này. Chính phủ cần tăng cường đầu tư phát triển nâng cấp cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội tại những vùng biên giới, khu kinh tế cửa khẩu, tăng cường cơ chế phối hợp giữa trung ương và địa phương trong hoạt động quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài tại vùng biên giới giữa hai nước. 2. Số liệu dự báo Trên cơ sở dự báo, tác giả đưa ra số liệu dự báo FDI vào Việt Nam dưới hình thức doanh nghiệp liên doanh trong 3 năm 2008-2010 như sau : 93 - Vốn đăng ký liên doanh đạt khoảng 30 tỷ USD (mỗi năm tăng bình quân khoảng 55% so với năm trước) chiếm tỷ trọng từ 20-25% trong tổng vốn FDI. Bình quân mỗi năm đạt khoảng 10 tỷ USD vốn đăng ký liên doanh. - Vốn thực hiện liên doanh: đạt khoảng 9 tỷ USD (chiếm khoảng 30% so với vốn thực hiện) chiếm khoảng 3,5% tổng vốn đầu tư toàn xã hội. - Cơ cấu vốn thực hiện theo ngành: Vốn thực hiện liên doanh trong ngành công nghiệp chiếm khoảng 40%, dịch vụ khoảng 55%, nông-lâm nghiệp khoảng 5%. - Nộp ngân sách nhà nước: đạt khoảng 2 tỷ USD. II. CÁC GIẢI PHÁP CỤ THỂ 1. Nhóm giải pháp về phía nhà nƣớc 1.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý và thủ tục hành chính Môi trường pháp lý: Tiếp tục rà soát pháp luật, chính sách để sửa đổi, điều chỉnh hoặc loại bỏ các điều kiện không phù hợp cam kết WTO của Việt Nam và có giải pháp đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư. Tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và triển khai có hiệu quả các đạo luật mới như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, sửa đổi Luật Thuế, Luật Ngân hàng, Bảo hiểm, Sở hữu trí tuệ, Hải quan,…Ban hành các văn bản hướng dẫn còn thiếu, đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và minh bạch của hệ thống pháp lý về đầu tư- kinh doanh, nhất là các văn bản liên quan trực tiếp đến hoạt động của các doanh nghiệp (về quyền sử dụng đất, về huy động vốn, về lao động, về thuế, đặc biệt là cách tính thuế và thu thuế). Theo dõi, giám sát việc thi hành pháp luật về đầu tư và doanh nghiệp liên doanh để kịp thời phát hiện và xử lý các vướng mắc phát sinh, kịp thời hướng dẫn cụ thể về chuyển đổi thủ tục hành chính, củng cố, hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài phù hợp với quy định của Luật mới. Coi trọng việc giữ vững sự ổn định, không làm ảnh hưởng đến hoạt động của các doanh nghiệp liên doanh khi áp dụng các Luật mới. Thủ tục hành chính : Tiếp tục tập trung hoàn thiện cơ chế “liên thông-một cửa” ở các cơ quan cấp giấy chứng nhận đầu tư và quản lý đầu tư. Tăng cường năng lực quản lý đầu tư nước ngoài của các cơ quan chức năng và cơ chế phối hợp, giám sát, kiểm tra hoạt động đầu tư; giải quyết kịp thời các thủ tục về đất đai, thuế, xuất nhập khẩu, hải quan,... nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động của các doanh nghiệp liên 94 doanh, qua đó tăng thêm sức hấp dẫn của môi trường đầu tư Việt Nam. Thực hiện từng bước minh bạch hoá chính sách, thủ tục đầu tư; công khai hoá các bước của quá trình cấp Giấy chứng nhận đầu tư lên mạng. 1.2. Tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với các dự án liên doanh Tập trung vào việc đẩy mạnh vốn giải ngân, giảm khoảng cách giữa vốn đăng ký và vốn thực hiện trong hình thức doanh nghiệp liên doanh thì khâu quản lý nhà nước đối với các dự án liên doanh là khâu hết sức quan trọng vì nó quyết định sự thành công của từng dự án cụ thể và theo đó là của toàn bộ hợp tác đầu tư. Do vậy Nhà nước cần dành sự quan tâm chỉ đạo để nắm chắc tình hình thực hiện dự án, theo sát diễn biến nhằm chủ động có biện pháp xử lý kịp thời. Việc giải quyết kịp thời các vướng mắc phát sinh giúp các doanh nghiệp liên doanh triển khai dự án thuận lợi; khuyến khích họ đầu tư chiều sâu, mở rộng sản xuất kinh doanh để đạt hiệu quả kinh tế xã hội cao hơn. Đối với các dự án chưa thực hiện cần kiểm tra lại tính khả thi của dự án và liên hệ với các nhà đầu tư nước ngoài để nắm thực chất dự định của họ. Nếu dự án không thể tiếp tục tỉển khai được thì nên xử lý việc thu hồi giấy phép đầu tư để có thể quy hoạch đất của dự án liên doanh vào mục đích khác hoặc kêu gọi các nhà đầu tư khác thực hiện. Cần tính đến lợi ích chính đáng của nhà đầu tư nước ngoài khi thanh lý, giải thể dự án liên doanh. Nếu dự án có thể tiếp tục triển khai nhưng chủ đầu tư gặp khó khăn tạm thời về huy động vốn hoặc về thị trường tiêu thụ sản phẩm thì có thể xem xét cho phép dãn, hoãn trong một khoảng thời gian nhất định. Đẩy mạnh việc kiểm tra, kiên quyết xử lý, kể cả rút Giấy phép đối với các trường hợp dây dưa không triển khai dự án theo quy định hiện hành. Phấn đấu nâng cao hơn tỷ lệ vốn thực hiện và lợi ich của Nhà nước, coi đó là một chỉ tiêu chính đánh giá hiệu quả của hoạt động đầu tư nước ngoài. Thực hiện nghiêm túc việc kiểm toán hoạt động tài chính của các doanh nghiệp liên doanh, cải tiến công tác giám định vốn góp của Bên nước ngoài. Đối với những dự án mới bắt đầu triển khai thủ tục hoặc ở giai đoạn xây dựng cơ bản thì cần hỗ trợ họ giải quyết nhanh chóng các thủ tục hành chính như công bố 95 thành lập doanh nghiệp, thuê đất, thẩm định thiết kế xây dựng,… để nhanh chóng đưa dự án vào hoạt động. Đối với những dự án đang hoạt động sản xuất kinh doanh nhưng gặp các khó khăn về tài chính, thị trường cần xem xét cụ thể để có biện pháp giải quyết phù hợp. Trước hết cần xem xét điều chỉnh để các dự án liên doanh nhanh chóng được hưởng các ưu đãi, khuyến khích các quy định mới trong Luật, Nghị định vừa ban hành. Với những doanh nghiệp liên doanh gặp khó khăn về tài chính có thể xem xét việc cho họ vay tín dụng để triển khai dự án. Đối với các liên doanh hiện nay hoặc trong tương lai gần làm ăn có lãi và những liên doanh quan trọng cần duy trì, Nhà nước cần có những chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện, tháo gỡ khó khăn, giải quyết dứt điểm các vấn đề phát sinh cho vay tín dụng để bên đối tác Việt Nam trong doanh nghiệp liên doanh nâng dần tỉ lệ góp vốn, tăng cường các cán bộ có năng lực để các doanh nghiệp liên doanh phát huy tác dụng, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. 1.3. Phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật Một trong các nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng vốn giải ngân trong các doanh nghiệp liên doanh diễn ra chậm, khả năng tiếp nhận vốn đầu tư nước ngoài kém là do điều kiện về cơ sở hạ tầng ở Việt Nam hiện nay được đánh giá là còn thấp và kém nhất trong khu vực. Chi phí cho các dịch vụ ở Việt Nam được xếp vào loại cao so với trong khu vực. Do đó hiện nay chính phủ cần có những giải pháp tích tực để cải thiện cơ sở hạ tầng của Việt Nam như: - Đa dạng hoá nguồn vốn đầu tư để xây dựng cơ sở hạ tầng bao gồm cả vốn FDI, ngân sách nhà nước, vốn ODA, vốn tư nhân trong và ngoài nước, thu hút tiền tiết kiệm từ người dân dưới hình thức phát hành trái phiếu. - Xác định mức độ ưu tiên cho các dự án cơ sở hạ tầng theo mức độ hiệu quả và theo địa phương nhằm đảm bảo cung cấp dịch vụ và phát triển cơ sở hạ tầng ở các khu vực khó khăn. - Hạn chế và kiểm soát việc lạm dụng độc quyền trong lĩnh vực hạ tầng bằng các biện pháp như đấu thầu công khai. 96 - Chia tách doanh nghiệp đang giữ vai trò chủ đạo trong việc cung cấp dịch vụ hạ tầng sơ sở khỏi các doanh nghiệp chủ đạo. - Duy trì chế độ kiểm soát giá cả chặt chẽ nhất đối với giá cả một số dịch vụ nhà nước giữ độc quyền như điện, nước... Như vậy, để có thể thu hút được các nhà đầu tư nước ngoài trong cuộc cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới và đảm bảo thành công của các dự án liên doanh, Việt Nam cần phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật phù hợp với nhu cầu của họ. 1.4. Đổi mới và đẩy mạnh hoạt động xúc tiến đầu tư Công tác vận động, xúc tiến đầu tư sẽ góp phần đẩy mạnh đầu tư FDI dưới hình thức doanh nghiệp liên doanh vào Việt Nam đồng thời góp phần hỗ trợ đắc lực cho hoạt động tìm kiếm đối tác, cung cấp thông tin, thẩm tra năng lực, tăng cường hiểu biết lẫn nhau giữa các đối tác trong doanh nghiệp liên doanh. Nhờ có sẽ giảm thiểu được đáng kể rủi ro trong quá trình triển khai và hoạt động của các dự án liên doanh. Trước hết cần xác định xúc tiến đầu tư cũng như xúc tiến thương mại là nhiệm vụ trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước, của các Bộ, ngành, các tỉnh. Ban quản lý khu công nghiệp, Ngân sách nhà nước cần dành một khoản chi phí thỏa đáng cho công tác vận động, xúc tiến đầu tư. Thiết lập, cung cấp các nguồn lực và tự do hoạt động đối với các cơ quan xúc tiến đầu tư. Thể chế được ưu tiên hàng đầu là tạo điều kiện thuận lợi hỗ trợ cho cả các nhà đầu tư hiện tại và các nhà đầu tư tiềm năng trong việc thiết lập hoạt động kinh doanh mới và các hoạt động đang được tiến hành ở Việt Nam. Trong thời gian tới, hoạt động xúc tiến đầu tư cần tập trung vào việc: - Tăng cường phối hợp hoạt động xúc tiến đầu tư giữa trung ương và địa phương. Các Bộ, ngành và Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh tiếp tục rà soát, cập nhật bổ sung danh mục kêu gọi đầu tư phù hợp với nhu cầu đầu tư phát triển và quy hoạch phát triển ngành, địa phương. - Nhanh chóng ban hành Quy chế phối hợp và triển khai các bộ phận xúc tiến đầu tư ở một số địa bàn trọng điểm. Đổi mới phương thức xúc tiến đầu tư, chuyển mạnh sang hình thức vận động đầu tư theo dự án và đối tác trọng điểm, tiếp cận và 97 vận động các công ty, tập đoàn lớn có thực lực về tài chính- công nghệ cao đầu tư vào Việt Nam. Tổ chức hiệu quả các hội thảo xúc tiến đầu tư ở trong và ngoài nước. Nâng cao chất lượng trang thông tin điện tử về đầu tư nước ngoài bằng một số ngôn ngữ (các thứ tiếng : Anh, Nhật, Hàn, Trung và Nga) đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư. Kết hợp với các chuyến đi thăm, làm việc nước ngoài của các nhà lãnh đạo Đảng, Chính phủ để tổ chức các cuộc hội thảo giới thiệu môi trường đầu tư, mời các nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước phát biểu tại các cuộc hội thảo nhằm xây dựng hình ảnh tốt về sự quan tâm của Chính phủ đối với đầu tư nước ngoài. Để nâng cao chất lượng hoạt động xúc tiến đầu tư cần chấm dứt tình trạng tổ chức nhiều cuộc hội thảo với nội dung khá chung chung hoặc chỉ phổ biến những ưu đãi mà nhà đầu tư có thể dễ dàng biết được thông qua các phương tiện thông tin đại chúng. - Triển khai đúng tiến độ việc thực hiện Quy chế xây dựng và thực hiện Chương trình x quốc gia giai đoạn 2007-2010. Tăng cường các đoàn vận động xúc tiến đầu tư tại một số địa bàn trọng điểm (Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, EU và Hoa Kỳ) để kêu gọi đầu tư vào các dự án lớn, quan trọng. Chủ động tiếp cận và hỗ trợ các nhà đầu tư tiềm năng có nhu cầu đầu tư vào Việt Nam. 1.5. Chú trọng công tác đào tạo cán bộ quản lý, công nhân kỹ thuật cho các doanh nghiệp liên doanh đồng thời phát triển thị trường lao động có tổ chức tại các địa bàn trong cả nước Cán bộ quản lý Việt Nam trong các liên doanh đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích của Nhà nước Việt Nam, của doanh nghiệp Việt Nam, của người lao động, đảm bảo cho doanh nghiệp liên doanh hoạt động theo đúng pháp luật. Như vậy, trong hoạt động đầu tư, con người có vai trò đặc biệt quan trọng vì vừa là chủ thể đưa ra các quyết định đầu tư và thu hút đầu tư, vừa là chủ thể thực hiện các quyết định ấy. Do đó, phải đặc biệt chú trọng đến công tác đào tạo nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, năng lực trình độ chuyên môn, khả năng ngoại ngữ của đội ngũ công chức Nhà nước các cấp, đội ngũ của cán bộ Việt Nam trong các doanh nghiệp liên doanh. Trước hết, cần tổ chức bồi dướng, nâng cao trình độ về luật pháp, chính sách, chuyên môn, ngoại ngữ cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý dự án liên doanh. 98 Bên cạnh đó, cần tập trung xây dựng quy chế cán bộ Việt Nam tham gia hoạt động quản trị và quản lý doanh nghiệp liên doanh. Trong đó cần quy định rõ tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ và chính trị, trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của cán bộ trong và sau thời gian làm việc tại các doanh nghiệp liên doanh, có chế độ báo cáo, kiểm tra rõ ràng. Thực hiện cơ chế tuyển dụng, điều động, miễn nhiệm những cán bộ Việt Nam không có năng lực, thoái hóa. Song song với việc tạo việc làm và thu nhập cho người lao động, các dự án liên doanh đã góp phần quan trọng trọng đào tạo đội ngũ công nhân, quản lý. Đội ngũ này có cơi hội tiếp cận với kĩ thuật công nghệ mới và được đào tạo về kĩ năng để vân hành máy móc, thiết bị. Vì vậy, cần chú trọng đào tạo đội ngũ công nhân kĩ thuật, công nhân có tay nghề cao, có khả năng tiếp thu các công nghệ tiên tiến khi làm việc trong môi các doanh nghiệp liên doanh. Nhà nước cần đẩy mạnh thực hiện phát triển thị trường lao động có tổ chức và đào tạo công nhân lành nghề cho các doanh nghiệp liên doanh một phần bằng vốn ngân sách song song với khuyến khích xã hội hóa trong công tác này. Lập một số trung tâm dịch vụ việc làm tại các địa bàn trên cả nước. Tiếp tục đơn giản hóa các thủ tục xin giấy phép lao động, thị thực nhập cảnh, tạo điều kiện thuận lợi về thu nhập, nhà ở,…để thu hút các cán bộ kỹ thuật, các nhà khoa học, quản lý cấp cao nước ngoài đến làm việc. Khuyến khích và có quy định cụ thể đối với các dự án liên doanh về đào tạo tay nghề, nhất là huấn luyện kỹ thuật, có chính sách yêu cầu các doanh nghiệp liên doanh có kế hoạch đào tạo công nhân và người quản lý. Tổng liên đoàn lao động Việt Nam phải có kể hoạch vận động thành lập công đoàn và nâng cao hiệu quả của tổ chức công đoàn trong các ở tất cả các doanh nghiệp FDI (trong đó có các doanh nghiệp liên doanh) để xây dựng tổ chức công đoàn thật sự trưởng thành, bảo vệ quyền lợi chính đáng, hợp pháp của người lao động; giáo dục kĩ thuật lao động, tác phong lao động công nghệ cho công nhân, quan hệ hợp tác xây dựng với chủ đầu tư, đóng góp vào hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. 1.6. Giải quyết những vướng mắc liên quan đến vốn góp bên Việt Nam 99 Tăng phần góp vốn của bên Việt Nam trong các công ty liên doanh nước ngoài là yêu cầu cấp thiết nhưng đến nay vẫn chưa tìm được lời giải đáp hữu hiệu. Các biện pháp sau đây chủ yếu giải quyết những vướng mắc nảy sinh có liên quan tới giá trị quyền sử dụng đất của công ty liên doanh- hình thức góp vốn chính của các doanh nghiệp đại diện đối tác bên Việt Nam: - Chuyển số nợ tiền thuê đất thành số vốn ngân sách cấp cho doanh nghiệp nhà nước góp vào liên doanh đang hoạt động. Hiện nay, theo Thông tư 35/2001/TT- BTC ngày 25.5.2001 của Bộ tài chính hướng dẫn nộp tiền thuê đất, góp vốn liên doanh bằng giá trị quyền sử dụng đất, số tiền thuê đất góp vốn liên doanh là phần vốn của Nhà nước đầu tư cho doanh nghiệp bên Việt Nam và doanh nghiệp phải nộp tiền thu về sử dụng vốn ngân sách nhà nước theo quy định hiện hành. Như vậy, một mặt quy định này làm giảm gánh nặng “nợ ngân sách”, mặt khác sẽ tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp đối với phần vốn góp liên doanh. - Bãi bỏ chế độ góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất đối với dự án liên doanh mới, chuyển sang chế độ thuê đất của Nhà nước. Điều này có tác dụng hạn chế các doanh nghiệp không có đủ năng lực tài chính tham gia liên doanh mà góp vốn liên doanh bằng đất, không tính đến ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh có phù hợp chức năng và sở trường kinh doanh hay không; mặt khác, đảm bảo nguồn thu ổn định hàng năm cho ngân sách nhà nước từ tiền cho thuê đất. Đây là một yếu tố góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh của các liên doanh, góp phần sử dụng tiết kiệm và có hiệu quả quỹ đất đai của quốc gia vào mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội. - Cần khuyến khích, hỗ trợ nâng cao tỷ lệ góp vốn của bên Việt Nam trong liên doanh. Nhà nước có thể thực hiện chính sách miễn, hoặc giảm tiền thu sử dụng vốn ngân sách đối với phần vốn góp của đối tác Việt Nam trong liên doanh trong một thời hạn nhất định nếu như số vốn góp của bên VN đạt một tỷ lệ tối thiểu theo quy định (ví dụ từ 45%- 50% vốn pháp định của liên doanh trở lên). Ngoài ra, đối với các dự án liên doanh có lãi, Nhà nước có thể hỗ trợ cho doanh nghiệp phía VN nâng cao tỷ lệ vốn góp thông qua chính sách tín dụng ưu đãi (về thời gian và lãi suất) trong một thời hạn nào đó. Thêm vào đó, nên thí điểm cho phép các ngân hàng 100 thương mại của Việt Nam tham gia đầu tư liên doanh. Điều này không những tạo nguồn vốn cho doanh nghiệp mà còn phát huy khả năng của ngân hàng trong việc kiểm tra, giám sát hoạt động kinh doanh của liên doanh, hạn chế tình trạng chuyển giá, chuyển lợi nhuận bất hợp pháp của nhà đầu tư nước ngoài, thúc đẩy các liên doanh làm ăn trung thực, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế của đất nước. - Các bộ, ngành liên quan cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện thế chấp tài sản và giá trị quyền sử dụng đất tại ngân hàng hoạt động ở Việt Nam đối với công ty liên doanh, cho phép công ty liên doanh được thế chấp quyền sử dụng đất trong trường hợp trả tiền thuê đất hàng năm. - Căn cứ để phân chia quyền lợi (lãi được chia, hoàn vốn...) cũng như trách nhiệm (chịu lỗ hoặc các rủi ro...) của mỗi bên nên tính theo tỷ lệ góp vốn liên doanh (gồm cả giá trị quyền sử dụng đất) có tính đến yếu tố thời gian là trong hay ngoài thời hạn cam kết góp vốn. Nếu trong thời hạn, nghĩa vụ và quyền lợi được tính theo tỷ lệ vốn góp theo cam kết, nếu ngoài thời hạn sẽ theo tỷ lệ vốn góp thực tế tính tới thời điểm phân chia. - Cần chấm dứt tình trạng chễ ai có quyền sử dụng đất là trở thành đối tác trong liên doanh bằng cách Nhà nước thu hồi và giao đất cho các doanh nghiệp, có đủ điều kiện về chuyên môn, kỹ thuật, cán bộ để liên doanh với bên nước ngoài. 1.7. Lựa chọn đối tác nước ngoài tham gia liên doanh: Vấn đề lựa chọn đối tác đầu tư nước ngoài tại Việt Nam phải được đặt ra và xử lý một cách đồng bộ, từ khâu xây dựng nguyên tắc đến khâu hoàn thiện phương pháp, quy trình và xử lý các vấn đề có liên quan để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức thực hiện. Về nguyên tắc lựa chọn, cần phải quán triệt tinh thần hợp tác là: “hiểu biết và tương hợp”, “bình đẳng và cùng có lợi”, “kết hợp giữa lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài”, “cập nhật và linh hoạt”... Về tiêu chuẩn lựa chọn, cần chú ý về năng lực pháp lý, năng lực tài chính, năng lực tiêu thụ sản phẩm và uy tín trên thị trường quốc tế. Một điểm đặc biệt cần chú ý là ảnh hưởng bởi nền văn hóa của các đối tác nước ngoài. Nếu nắm được một số đặc điểm văn hóa chung của đối tác và biết khai thác một cách triệt để cũng là một trong những yếu tố quan trọng để lựa chọn đối 101 tác thích hợp. Ngoài ra, thông qua sự hiểu biết về đất nước, cuộc sống, con người của họ để tạo điều kiện cho người nước ngoài có cuộc sống hạnh phúc và hòa nhập được vào xã hội nước ta. Điều này không chỉ đòi hỏi ở những cán bộ, công chức nhà nước mà quan trọng là quần chúng nhân dân cùng làm việc và chung sống với người nước ngoài phải có được ý thức xã hội, tư tưởng, quan niệm nhân đạo và quốc tế đúng đắn, chống chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi. Ngoài việc tăng cường dạy tiếng Việt, cũng cần thiết phải trang bị cho người nước ngoài các kiến thức về văn hóa, phong tục, tập quán nước ta thông qua các hoạt động văn hóa xã hội trong dịp lễ tết song song với việc tạo điều kiện để họ duy trì bản sắc dân tộc riêng. Về quy trình lựa chọn, đây là quy trình có mối quan hệ logic về nội dung và thời gian tiến hành các bước công việc nhằm thu thập và xử lý được một hệ thống các thông tin có liên quan đến các nhà đầu tư nước ngoài, trên cơ sở đó lựa chọn được nhà đầu tư phù hợp nhất với dự án đầu tư đã định. Trước hết, cần phải tăng cường tuyên truyền, giáo dục và tạo sự thống nhất về nhận thức yêu cầu, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc lựa chọn đối tác đầu tư nước ngoài. Tiếp theo, trong quá trình triển khai công tác lựa chọn cần có sự trao đổi lẫn nhau, rút kinh nghiệm thường xuyên, đề xuất những tiêu chuẩn phù hợp với đặc điểm và yêu cầu của từng ngành, từng địa phương. Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện quy trình và tổ chức lựa chọn, phối hợp các nguồn thông tin phục vụ công tác lựa chọn để vừa thúc đẩy tiến độ công việc, vừa đảm bảo sự đánh giá toàn diện và khách quan. Biện pháp cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng là cần phát triển dịch vụ tư vấn chuyên ngành và tổng hợp về nhà đầu tư nước ngoài. 2. Nhóm giải pháp về phía các doanh nghiệp Việt Nam tham gia liên doanh 2.1. Trước khi quyết định liên doanh, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải xây dựng kế hoạch phát triển dài hạn của đơn vị mình. Trên cơ sở định hướng của ngành mỗi doanh nghiệp Việt Nam cần xây dựng kế hoạch phát triển dài hạn có những mục tiêu cụ thể, trên cơ sở đó xây dựng kế 102 hoạch đầu tư phát triển hàng năm để đạt được các mục tiêu đề ra bằng cách tập trung vào việc đổi mới công nghệ, tăng cường năng lực quản lý, sản xuất kinh doanh để đáp ứng đòi hỏi của thị trường trong nước và xuất khẩu trong các năm tới. Từ kế hoạch trên các doanh nghiệp sẽ xác định mỗi mặt mạnh, mặt yếu của đơn vị mình và đề ra các dự án cần triển khai gồm các dự án đầu tư chiều sâu, các dự án mới. Trong các dự án này cần cân nhắc các dự án mà doanh nghiệp đầu tư và dự án nào cần hợp tác liên doanh với nước ngoài. Riêng các dự án liên doanh với nước ngoài cần xác định các mục tiêu cụ thể sẽ đạt được và dự kiến được đối tác nước ngoài là những công ty và quốc gia nào. Kế hoạch phát triển dài hạn cần căn cứ vào yêu cầu thị trường để xem xét điều chỉnh khi cần thiết, từ đó để chuẩn xác tiến độ triển khai cũng như phương thức thực hiện các dự án đầu tư đã dự kiến trước đây. Đối với các dự án liên doanh với nước ngoài các doanh nghiệp cần: - Rà soát các liên doanh mà doanh nghiệp đã có để nắm lại quá trình đầu tư cũng như sản xuất kinh doanh của từng liên doanh của mình. Trên cơ sở đó xác định liên doanh cần củng cố để phát triển và liên doanh nào không cần thiết cho doanh nghiệp để có biện pháp xử lý giải thể trước thời hạn hoặc chuyển nhượng cho đối tác khác. - Tiếp tục đề xuất các dự án liên doanh mới: Việc triển khai các dự án mới nhất thiết phải phân tích kỹ nhu cầu thị trường, khảo sát kỹ và dựa trên các số liệu tin cậy. Quá trình chuẩn bị dự án cần đặc biệt chú ý việc bồi dưỡng và bố trí lực lượng cán bộ thích hợp, có trình độ kỹ thuật, kinh tế, ngoại ngữ, ngoại thương, luật pháp,....cử cán bộ tham gia dự án ngay từ khi hình thành dự án và sau này ở khâu quản lý - Đề ra các giải pháp thích hợp, cụ thể và dài hạn, dự tính trước được các rủi ro có thể xảy ra. Có một thực tế là trừ một số rất ít các liên doanh có lãi ngay từ năm đầu sản xuất kinh doanh còn phần lớn các liên doanh đều chưa có lãi hoặc lỗ trong một số năm. Đây là thời kỳ khó khăn nhất buộc các liên doanh phải vượt qua để tồn tại và phát triển. Do đó doanh nghiệp tham gia liên doanh liên doanh cần lên kế hoạch cụ thể và phải dự tính được trước những rủi ro có thể xảy ra để từ đó đề ra những kế 103 hoạch dự phòng nhất định đảm bảo cho sự tồn tại của doanh nghiệp liên doanh. Thời kỳ này các liên doanh rất cần sự quan tâm giúp đỡ của các Bộ, ngành liên quan và trước hết là nỗ lực của chính các bên tham gia liên doanh. 2.2. Bố trí cán bộ có năng lực phẩm chất vào các vị trí chủ chốt trong doanh nghiệp liên doanh Cần có những khảo sát kĩ lưỡng hơn để đánh giá xem các đại diện của bên Việt Nam trong Hội đồng quản trị các liên doanh có thực sự đại diện cho lợi ích của bên Việt Nam, hay chú ý nhiều hơn đến lợi tư (lương cao và nhiều lợi ích tư khác). Cần có cơ chế thúc ép, giám sát người đại diện Việt Nam phải trung thành với lợi ích của bên Việt Nam. Xem xét các cán bộ mà doanh nghiệp cử tham gia Hội Đồng Quản Trị, các chức danh chủ chốt trong liên doanh đã nắm chắc hợp đồng liên doanh, điều lệ vông ty liên doanh , bản quy chế hoạt động công ty liên doanh,..Để bảo vệ quyền lợi của bên Việt Nam trong liên doanh cũng như có thể đóng góp để liên doanh ngày càng phát triển. Những cán bộ không đáp ứng được các yêu cầu trên cần được thay thế sớm. 2.3. Các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nỗ lực hết mình để nâng cao năng lực cạnh tranh và trở thành đối tác tin cậy trong doanh nghiệp liên doanh Một trong những nguyên nhân thất bại của hình thức doanh nghiệp liên doanh đó là do sự mất cân đối lợi ích của các bên trong liên doanh. Mà điều này bắt nguồn từ sự yếu kém của của các đối tác Việt Nam. Sự yếu kém về năng lực cạnh tranh của bên Việt Nam được biểu hiện ở một số khía cạnh như: ít vốn, công nghệ lạc hậu, năng suất lao động thấp, trình độ quản lý kém, thiếu kỹ năng về tiếp thị, thiếu hiểu biết về thị trường thế giới và các luật lệ kinh doanh quốc tế,... Chính vì thế khi tham gia liên doanh với nước ngoài, bên Việt Nam luôn ở thế yếu và phải chịu rất nhiều bất lợi. Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nỗ lực hết mình để nâng cao năng lực cạnh tranh và trở thành đối tác tin cậy trong các liên doanh, từ đó khai thác được triệt để những ưu điểm của mô hình này. KẾT LUẬN 104 Qua 20 năm đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam, thực tế đã chứng minh FDI dưới hình thức doanh nghiệp liên doanh đã góp phần đáng kể trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Vốn FDI trong các doanh nghiệp liên doanh đã đóng vai trò như lực khởi động cho quá trình tiến hành công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, hiện đại hoá cơ sở hạ tầng, phát triển nền kinh tế thị trường và kích thích tăng trưởng kinh tế. Doanh nghiệp liên doanh tranh thủ được sự hỗ trợ của đối tác nước ngoài và có phạm vi lĩnh vực địa bàn hoạt động rộng, phù hợp với sự phân công quốc tế. Đầu tư theo hình thức doanh nghiệp liên doanh được Việt Nam rất quan tâm tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia đầu tư theo hình thức này, bởi vì thu hút được quy trình công nghệ hiện đại và tiên tiến, kinh nghiệm cũng như trình độ quản lý kinh tế cao của bên đầu tư nước ngoài, đồng thời bên Việt Nam có khả năng lớn hơn trong việc bảo đảm quyền lợi của mình cũng như người lao động Việt Nam khi họ trực tiếp tham gia quản lý, điều hành sản xuất và kinh doanh doanh nghiệp liên doanh cùng với bên đối tác nước ngoài. Tuy nhiên, qua thực tế hoạt động của các doanh nghiệp liên doanh, hình thức doanh nghiệp liên doanh cũng tồn tại rất nhiều vướng mắc, bất cập làm cho hiệu quả đạt được vẫn còn hạn chế, gây nản lòng các bên đối tác tham gia liên doanh. Từ thực tế đó, khóa luận tốt nghiệp “Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam dưới hình thức doanh nghiệp liên doanh. Thực trạng và giải pháp” được thực hiện và đạt được một số kết quả sau: - Làm rõ những vấn đề cơ bản về FDI, về doanh nghiệp liên doanh và sự cần thiết phải thu hút FDI dưới hình thức doanh nghiệp liên doanh vào Việt Nam. - Đánh giá thực trạng FDI vào doanh nghiệp liên doanh ở Việt Nam trong thời gian qua. - Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường thu hút FDI vào Việt Nam thông qua hình thức doanh nghiệp liên doanh. Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng do thời gian hạn chế, năng lực và trình độ có hạn, nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót, khiếm khuyết nhất định. Kính mong thầy cô và các bạn góp ý để khóa luận hoàn thiện hơn. 105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam (2006), Phần II Biểu cam kết dịch vụ, Hà Nội. 2. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2007), Tổng quan 20 năm đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam. 3. Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ cho Việt Nam (2007), Báo cáo cập nhất tình hình phát triển kinh tế Việt Nam năm 2007, Báo cáo của ngân hàng thế giới. 4. Phan Thị Vân, giảng viên khoa Kinh tế và Kinh doanh quốc tế, Đại học Ngoại Thương., Ôn tập Đầu tư nước ngoài. 5. Quốc hội nước CHXHCNVN(2006), Luật Đầu tư 2005, NXB Thống kê, Hà Nội. 6. Quốc hội nước CHXHCNVN(2006), Luật Doanh nghiệp 2005, NXB Thống kê, Hà Nội 7. Nguyễn Đình Phan (1994), Thành lập và quản lý công ty, xí nghiệp liên doanh với nước ngoài: Lý luận, thực tiễn và văn bản hướng dẫn , NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 8. Nguyễn Quốc Khải (2006), Tổng kết tình hình kinh tế Việt Nam trong năm 2006, Vietnam Review. 9. Tập thể tác giả CIEM Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (tên tiếng Anh viết tắt là CIEM)( 2007), Báo cáo Kinh tế Việt Nam 2007, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. 10. Thạc sĩ Cao Minh Trí (2004), Nâng cao vị thế bên Việt Nam tại các liên doanh nước ngoài: Con người là yếu tố quyết định, tạp chí Phát triển kinh tế số 167. 11. Thạc sĩ Cao Minh Trí (2004), Một số vấn đề về hình thức đầu tư, vốn vên Việt Nam và đối tác tại các liên doanh nước ngoài, Tạp chí Phát triển kinh tế số 170. 12. Thang Mạnh Hợp (2005), Vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, Tạp chí Kinh tế và Phát triển số 92. 13. Tiến sĩ Đỗ Nhất Hoàng, phó vụ trưởng vụ Pháp chế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2007), Quá trình hình thành và phát triển của luật Đầu tư Nước ngoài tại Việt Nam, Cục Đầu tư Nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư. 106 14. Tiến sĩ Phạm Duy Nghĩa , khoa luật đại học quốc gia Hà Nội (2006), xung đột lợi ích trong doanh nghiệp liên doanh: một số góp ý nhằm thực thi luật đầu tư 2005, Tạp chí khoa học pháp luật số 4(35)/2006 15. Trang Web Bộ Kế hoạch và Đầu tư www.mpi.org.vn 16. Trang Web Bộ công thương www.moit.gov.vn 17. Trang Web Bộ ngoại giao www.org.vn 18. Trang Web Báo đầu tư www.vir.com.vn 19. Trang Web Quỹ tiền tệ quốc tế www.imf.org.vn 20. Trang Web Thời báo kinh tế Việt Nam www.vneconomy.com.vn 21. TrangWebViện Kinh tế TP Hồ Chí Minh www.vienkinhte.hochiminhcity.gov.vn 22. Trang Web Báo Vietnamnet www.vietnamnet.vn 23. Việt Nam đứng thứ 6/141 về triển vọng thu hút Đầu tư, Tạp chí doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, số 16, tháng 10/2007. 24. Vũ Trọng Lâm (2006), Nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.