Đề tài Ứng dụng thủ tục phân tích trong kiểm toán tài chính

Lêi Nãi §Çu Tõ khi nÒn kinh tÕ n­íc ta chuyÓn tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× ®Ó thùc hiÖn môc tiªu “ d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh” chóng ta kh«ng chØ coi träng viÖc gia t¨ng c¸c nguån lùc kinh tÕ bao gåm: nguån lùc lao ®éng, nguån lùc tµi chÝnh, nguån lùc tù nhiªn, mµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng cßn lµ ë chç, ph¶i ®¶m b¶o cho nguån lùc nµy ®­îc sö dông mét c¸ch triÖt ®Ó, cã hiÖu qu¶ ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ vµ tiÕt kiÖm. KiÓm to¸n ®· ra ®êi ë ViÖt Nam, ®¸p øng vµ phôc vô môc tiªu ®ã. Tuy nhiªn lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao chÊt l­îng cña kiÓm to¸n nãi chung kiÓm to¸n ®éc lËp nãi riªng ®Æc biÖt lµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh vÉn lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc gi¶i quyÕt trong ®iÒu kiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, quy ®Þnh mang tÝnh nghÒ nghiÖp cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë ViÖt Nam ch­a ®Çy ®ñ. HiÖn nay Bé Tµi chÝnh ®· ban hµnh 10 chuÈn møc ¸p dông ®èi víi kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh . Trong 10 chuÈn mùc ®ã cã chuÈn mùc sè 520 – c¸c th­ môc ph©n tÝch. NhËn thÊy tÝnh chÊt quan träng cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, em chän ®Ò tµi : “øng dông thñ tôc ph©n tÝch trong kiÓm to¸n tµi chÝnh” . §Ò tµi nµy gåm 3 phÇn . I . vai trß vÞ trÝ cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch II. néi dung c¸c thñ tôc ph©n tÝch. III. øng dông c¸c thñ tôc. Em xin tr©n thµnh c¶m ¬n c¸c Th¹c sü. T« V¨n NhËt ®· gióp ®ì, h­íng dÉn em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. Sinh viªn Lª Ngäc HiÒn I. vÝ trÝ vai trß cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong mét cuéc kiÓm to¸n . 1. Kh¸i niÖm vÒ thñ tôc ph©n tÝch . Theo ®Þnh nghÜa ë v¨n b¶n th­êng dÉn chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ sè 56 “ C¸c thñ tôc ph©n tÝch lµ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ c¸c th«ng tin tµi chÝnh ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ph©n tÝch mèi quan hÖ ®¸ng tin cËy gi÷a c¸c d÷ liÖu tµi chÝnh vµ d÷ liÖu phi tµi chÝnh. Nã bao hµm c¶ viÖc so s¸nh sè liÖu tæng hîp trªn sæ s¸ch víi sè liÖu ­íc tÝnh cña kiÓm to¸n viªn”. Héi ®ång chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®· ®i ®Õn kÕt luËn lµ c¸c thñ tôc ph©n tÝch rÊt qua träng vµ nã cÇn thiÕt ph¶i ®­îc ¸p dông trong tÊt c¶ c¸c cuéc kiÓm to¸n. §èi víi mét sè dÞch vô tµi chÝnh kh¸c c¸c thñ tôc ph©n tÝch còng ®­îc héi ®ång yªu cÇu sö dông nh­ dÞch vô xem xÐt, ®¸nh gi¸ l¹i hÖ thèng b¸o c¸o tµi chÝnh néi bé vµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ë c¸c c«ng ty ngoµi quèc doanh n¬i mµ rñi ro kiÓm to¸n ®­îc chÊp nhËn ë møc trung b×nh h¬n lµ møc thÊp. ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ (IAS) 520 quy ®Þnh chuyªn gia kiÓm to¸n ph¶i tiÕn hµnh c¸c thñ tôc ph©n tÝch khi lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ khi kiÓm tra l¹i tÝnh hîp lý cña toµn bé c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c thñ tôc ph©n tÝch còng cã thÓ ®­îc ¸p dông ë c¸c kh©u kh¸c”. §ång thêi nguyªn t¾c 12 trong c¸c nguªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ (IGA) do Liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ (IPAC) ban hµnh còng nªu râ. Mét cuéc kiÓm to¸n ph¶i ®­îc lËp kÕ ho¹ch phï hîp ®Ó kiÓm to¸n viªn thu nhËp ®­îc b»ng chøng ®Çy ®ñ, thÝch hîp lµm c¨n cø cho c¸c nhËn xÐt cña m×nh. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®­îc coi lµ mét d¹ng cña ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¶n nh»m thu nhËp b»ng chøng kiÓm to¸n. Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch vµ so¸t xÐt l¹i toµn bé c¸c b­íc c«ng viÖc cña mét cuéc kiÓm to¸n. Nguyªn t¾c nµy còng h­íng dÉn viÖc sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch nh­ lµ c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra c¬ b¶n. ë ViÖt Nam, chuÈn mùc kiÓm to¸n sè 520 – C¸c thñ tôc ph©n tÝch còng quy ®Þnh kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch khi lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ giai ®o¹n so¸t xÐt tæng thÓ b¸o c¸c tµi chÝnh, thñ tôc ph©n tÝch còng cã thÓ thùc hiÖn ë c¸c giai ®o¹n kh¸c. Nh­ vËy thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong mét cuéc kiÓm to¸n lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi tÊt c¶ c¸c c«ng ty kiÓm to¸n. 2. Môc ®Ých sö dông . C¸c thñ tôc ph©n tÝch ®­îc sö dông trong kiÓm to¸n nh»m c¸c môc tiªu : Trî gióp thêi gian cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ më réng c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c, ®ång thêi h­íng dÉn kiÓm to¸n viªn l­u ý c¸c bé phËn kiÓm tra ®Æc biÖt. C¸c thñ tôc ph¸t triÓn ®­îc xem nh­ mét thö nghiÖm c¬ b¶n cung cÊp b»ng chøng vÒ sù hîp lý cña c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, c¸c th«ng tin tµi chÝnh riªng biÖt. Trong giai ®o¹n hoµn thµnh kiÓm to¸n, c¸c thñ tôc ph¸t triÓn ®­îc sö dông ®Ó xem xÐt l¹i tæng qu¸t lÇn cuèi toµn bé sè liÖu ®· ®­îc kiÓm to¸n nh»m cñng cè thªm cho kÕt luËn ®­îc ®­a ra, hoÆc ®Æt ra c¸c vÊn ®Ò cÇn ph¶i tiÕn hµnh thªm c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®Ó cã thÓ kÕt luËn. Kü thuËt ph©n tÝch ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶ cao v× trong thêi gian Ýt, chi phÝ thÊp mµ cßn l¹i cã thÓ cung cÊp c¸c b»ng chøng vÒ sù ®ång bé, chuÈn x¸c vµ cã gi¸ trÞ vÒ c¸c sè liÖu kÕ to¸n; ®¸nh gi¸ ®­îc nh÷ng nÐt tæng thÓ vµ kh«ng bÞ xa vµo c¸c nghÖp vô cô thÓ. Khi mét thñ tôc ph©n tÝch kh«ng lµm bËt lªn c¸c giao ®éng bÊt th­êng th× cã nghÜa lµ kh¶ n¨ng cña sai sè v­ît qu¸ møc cho phÐp lµ rÊt nhá. Trong tr­êng hîp ®ã, thñ tôc ph©n tÝch cÊu thµnh b»ng chøng thùc sù ®Ó chøng minh cho sù tr×nh bµy trung thùc cña c¸c sè d­ tµi kho¶n liªn quanviÖc tiÕn hµnh kh¶o s¸t chi tiÕt c¸c tµi kho¶n nµy gi¶m bít. C¸c thñ tôc ph©n tÝch th­êng kh«ng tèn kÐm nh­ c¸c cuéc kh¶o s¸t chi tiÕt. Do ®ã hÇu hÕt c¸c kiÓm to¸n viªn thay thÕ c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt b»ng c¸c thñ tôc ph©n tÝch bÊt cø khi nµo cã thÓ lµm ®­îc. 3. B¶n chÊt cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch. ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ (ISA)520, chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 520, nguyªn t¾c chØ ®¹o mét cuéc kiÓm to¸n (IAG) nguyªn t¾c 12 c¬ b¶n thèng nhÊt vÒ b¶n chÊt vÒ b¶n chÊt cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch: Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch bao gåm viÖc so s¸nh th«ng tin tµi chÝnh víi th«ng tin t­¬ng øng trong nh÷ng kú tr­íc. C¸c kÕt qu¶ dù kiÕn cña ®¬n vÞ, ch¼ng h¹n nh­ dù to¸n ng©n s¸ch hoÆc dù trï hay c¸c sè liÖu ­íc tÝnh cña chuyªn gia kiÓm to¸n, ch¼ng h¹n nh­ chi phÝ khÊu hao ­íc tÝnh. C¸c th«ng tin trong lÜnh vùc ho¹t ®éng t­¬ng tù, vÝ dô nh­ so s¸nh tû xuÊt doanh thu trªn ph¶i thu kh¸ch hµng cña ®¬n vÞ víi tû xuÊt b×nh qu©n cña lÜnh vùc ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ kh¸c cã tÇm vãc t­¬ng tù, ho¹t ®éng trong cïng lÜnh vùc. Thñ tôc ph©n tÝch còng bao gåm viÖc xem xÐt c¸c so s¸nh: Gi÷a c¸c yÕu tè th«ng tin tµi chÝnh kh¸c nhau mµ ta tin r»ng chóng sÏ phï hîp víi mét mÉu dù tÝnh th«ng tin c¨n cø trªn kinh nghiÖm cña ®¬n vÞ . Gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh t­¬ng øng, ch¼ng h¹n nh­ mèi t­¬ng quan gi÷a chi phÝ nh©n sù vµ s¶n l­îng nh©n sù. Nh­ vËy ngoµi viÖc sö dông c¸c th«ng tin tµi chÝnh ®­îc rót ra tõ b¶ng khai tµi chÝnh ( b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n, b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh, b¸o c¸o l­u chuyÓn tiÒn vµ thuyÕt minh b¸o c¸o tµi chÝnh) kiÓm to¸n viªn cßn ph¶i n¾m ®­îc nh÷ng th«ng tin tµi chÝnh cã liªn quan kh¸c nhau n÷a nh­ c¸c chØ tiªu dù kiÕn vµ c¸c th«ng tin phi tµi chÝnh nh­ s¶n l­îng nh©n viªn. C¸c thñ tôc ph©n tÝch còng bao hµm viÖc so s¸nh c¸c sè liÖu ®· ®­î ph¶n ¸nh trong sæ s¸ch nµy dùa trªn c¸c mèi quan hÖ ®ang tån t¹i trong thùc tÕ, th«ng qua sù hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ kh¸ch thÓ hay khu vùc kiÓm to¸n. C¸c dù liÖu ­íc tÝnh x©y dùng tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau: C¸c chØ tiªu so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c kú. C¸c môc tiªu dù tÝnh. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu tµi chÝnh trong mét kú h¸ch to¸n. C¸c chØ tiªu, th«ng tin t­¬ng tù cña c¸c ngµnh liªn quan ®Õn kh¸ch thÓ cña kÕ to¸n viªn. Tuy nhiªn kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i thËn träng trong viÖc lùa chän c¸c chØ tiªu liªn quan cña ngµnh ®Ó lµm c¨n cø so s¸nh. Do cã sù kh¸c biÖt vÒ mÆt së h÷u, vÒ thêi gian ho¹t ®éng , vÒ hiÖu xuÊt sö dông tµi s¶n, kh¸c biÖt vÒ kh¸ch hµng vµ c¸c yÕu tè kh¸c. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu, th«ng tin tµi chÝnh víi c¸c th«ng tin ho¹t ®éng hay th«ng tin phi tµi chÝnh cã liªn quan. 4. §é tin cËy vµ hiÖu qu¶ cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch. Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam – Thñ tôc ph©n tÝch, ®é tin cËy cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch phô thuéc vµo sù ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ sù rñi ro mµ thñ tôc ph©n tÝch kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc. Møc ®é tin cËy vµo kÕt qu¶ cña thñ tôc ph©n tÝch phô thuéc vµo c¸c nh©n tè: Møc ®é träng yÕu cña c¸c kho¶n môc trong mèi quan hÖ tæng thÓ gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh. §èi víi nh÷ng kho¶n môc träng yÕu kh«ng thÓ chØ ®¬n thuÇn ¸p dông kü thuËt ph©n tÝch. C¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c cã cïng môc tiªu kiÓm to¸n. §é chÝnh x¸c cã thÓ dù kiÕn cña thñ tôc ph©n tÝch. §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. NÕu rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t cao th× nªn dùa vµo kiÓm tra chi tiÕt h¬n lµ dùa vµo thñ tôc ph©n tÝch. HiÖu qu¶ c¸c thñ tôc ph©n tÝch ¶nh h­ëng bëi nhiÒu yÕu tè: §é tin cËy cña c¸c nguån d÷ liÖu sö dông ®Ó x©y dùng d÷ liÖu ­íc tÝnh. Khi ®¸nh gi¸ c¸c nguån d÷ liÖu nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt nh÷ng b»ng chøng ®· thu thËp ®­îc qua c¸c lÇn kiÓm to¸n tr­íc khi rñi ro kiÓm so¸t ®· ®­îc ®¸nh gi¸, kÕt qu¶ cña thö nghiÖm chi tiÕt c¸c sè d­. §é tin cËy cña c¸c nguån d÷ liÖu phô thuéc vµo: - D÷ liÖu thu thËp ®­îc cã nguån gèc ®éc lËp víi ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. - Nguån d÷ liÖu sö dông ®éc lËp víi c¸n bé kÕ to¸n . - Nguån d÷ liÖu do kiÓm to¸n viªn t¹o ra. - D÷ liÖu thu thËp tõ c¸c nguån kh¸c. TÝnh chÝnh x¸c cña d÷ liÖu ­íc tÝnh. Khi ¸p dông thñ tôc kiÓm to¸n viªn th­êng x©y dùng c¸c d÷ liÖu ­íc tÝnh, tuy nhiªn tÝnh chÝnh x¸c cña c¸c d÷ liÖu ­íc tÝnh cßn tuú thuéc vµo c¸c yÕu tè t¸c ®éng, ®é chi tiÕt cña c¸c nguån d÷ liÖu ®­îc sö dông ®Ó x©y dùng d÷ liÖu ­íc tÝnh vµ ph­¬ng ph¸p x©y dùng d÷ liÖu ­íc tÝnh tõ c¸c nguån. KiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i thËn träng trong khi xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn d÷ liÖu ­íc tÝnh vµ cÇn ph¶i gi¶m thiÓu kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt cña c¸c yÕu tè ®ã. NÕu d÷ liÖu dù kiÕn ®­îc x©y dùng cµng chi tiÕt th× kiÓm to¸n viªn cµng dÔ dµng h¬n trong viÖc ph¸t hiÖn sai sãt. Theo SAS 56 th× th«ng th­êng c¸c d÷ liÖu ­íc tÝnh vµ ph­¬ng ph¸p x©y dùng d÷ liÖu ­íc tÝnh tõ c¸c nguån. KiÓm to¸n viªn cÇn thËn träng khi xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn d÷ liÖu ­íc tÝnh vµ cÇn ph¶i gi¶m thiÓu kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt cña c¸c yÕu tè ®ã. NÕu d÷ liÖu dù kiÕn ®­îc x©y dùng cµng chi tiÕt th× kiÓm to¸n viªn cµng dÔ dµng h¬n trong viÖc ph¸t hiÖn sai sãt. Theo SAS 56 th× th«ng th­êng c¸c d÷ liÖu ­íc tÝnh ®­îc x©y dùng theo th¸ng th­êng chÝnh x¸c vµ thuËn tiÖn h¬n lµ d÷ liÖu ­íc tÝnh theo n¨m. ViÖc so s¸nh ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c c¨n cø vµo mét tiªu thøc nh­ ®iÒu kiÖn ®Þa lý hay ®Æc ®iÓm vÒ kinh doanh sÏ chÝnh x¸c h¬n lµ viÖc so s¸nh c¸c ®¬n vÞ trªn mét tiªu thøc réng. Møc ®é chi tiÕt cßn phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n nh­ quy m« vµ tÝnh phøc t¹p cña ngµnh nghÒ kinh doanh hay nguån d÷ liÖu s½n cã cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Nh×n chung kh¶ n¨ng x¶y ra sai ph¹m träng yÕu sÏ t¨ng lªn nÕu nh­ cµng trë nªn ®a d¹ng vµ phøc hîp h¬n. X©y dùng c¸c d÷ liÖu cµng chi tiÕt th× cã thÓ lµm gi¶m rñi ro nµy. B¶o ®¶m sù sai lÖch víi d÷ liÖu ­íc tÝnh kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ sai sãt hoÆc gian lËn. KiÓm to¸n viªn xem xÐt sù kh¸c biÖt gi÷a d÷ liÖu ­íc tÝnh vµ d÷ liÖu thùc tÕ th«ng qua ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n g©y ra sù kh¸c biÖt nh­ c¸c th«ng tin, b»ng chøng thu thËp ®­îc tõ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c. Khi ¸p dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i b¶o ®¶m r»ng nh÷ng chªnh lÖch ®¸ng kÓ so víi d÷ liÖu ­íc tÝnh kh«ng xuÊt ph¸t tõ sai sãt hay gian lËn, do vËy cÇn ph¶i cã sù xem xÐt thËn träng ®èi víi c¸c chªnh lÖch ®ã. VÝ dô, ë møc tin cËy thÊp ®èi víi c¸c thñ tôc ph©n tÝch, nh÷ng hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ ®¬n vÞ vµ b»ng chøng bæ xung ®Ó x¸c minh. Ngoµi ra x¸c minh chªnh lÖch d÷ liÖu ­íc tÝnh vµ d÷ liÖu thùc tÕ cßn phô thuéc vµo møc träng yªó ®· ®­îc x¸c ®Þnh . II. néi dung c¸c thñ tôc ph©n tÝch. C¸c thñ tôc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c d÷ liÖu nh»m ®­a ra b»ng chøng vÒ sai sãt träng yÕu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Th«ng th­êng 3 lo¹i thñ tôc ph©n tÝch sau hay ®­îc sö dông. Ph©n tÝch xu h­íng: Ph©n tÝch sù biÕn ®éng vÒ sè d­ cña mét tµi kho¶n theo thêi gian. Ph©n tÝch tû suÊt: So s¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. KiÓm tra tÝnh hîp lý: TÝnh to¸n c¸c d÷ liÖu phi tµi chÝnh liªn quan nh»m ­íc tÝnh sè d­ mét tµi kho¶n. 1. Ph©n tÝch xu h­íng. Ph©n tÝch xu h­íng lµ mét thñ tôc ph©n tÝch phæ biÕn nhÊt trong kiÓm to¸n. Th«ng qua ph©n tÝch sù biÕn ®éng vÒ sè d­ mét tµi kho¶n hay kho¶n môc gi÷a c¸c kú kÕ to¸n tr­íc, kiÓm to¸n viªn cã thÓ ®­a ra dù kiÕn cho kú hiÖn t¹i. Trong tiÕp cËn ®èi víi thñ tôc ph©n tÝch xu h­íng th­êng ®Ò cËp ®Õn c¸ch tiÕp cËn nh©n qu¶, ®ßi hái kiÓm to¸n viªn ph¶i ®­a ra mét con sè dù kiÕn cô thÓ. Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c th­êng ®­îc sö dông lµ tiÕp cËn dù ®o¸n. §èi víi xu h­íng biÕn ®éng cña chóng ta qua c¸c kú tr­íc ®ã xem liÖu chóng cã hîp lý kh«ng. Khi ¸p dông c¸ch tiÕp cËn dù ®o¸n kiÓm to¸n viªn kh«ng cÇn ph¶i ®­a ra mét con sè ­íc tÝnh cô thÓ h¬n n÷a kiÓm to¸n viªn còng gi¶ ®Þnh r»ng kh«ng cã vÊn ®Ò g× tån t¹i nÕu sè d­ cña mét tµi kho¶n kh«ng cã sù sai lÖch so víi xu h­íng biÕn ®éng. Tuy nhiªn vÊn ®Ò lµ ë chç mét kho¶n môc nµo ®ã cã thÓ ®­îc ph¶n ¸nh phï hîp víi xu h­íng biÕn ®éng nh­ng vÉn cã sai sãt träng yÕu. V× vËy, trong kiÓm to¸n kiÓm to¸n viªn nªn c©n nh¾c viÖc sö dông c¸ch tiÕp cËn nh©n qu¶ ®ßi hái nhiÒu c«ng søc nªn chi phÝ th­êng cao. Do ®ã, kiÓm to¸n viªn cÇn c©n nh¾c gi÷a lîi Ých vµ chi phÝ cña c¶ hai c¸ch tiÕp cËn ®Ó lùa chän ph­¬ng ph¸p sö dông. Tuy nhiªn kiÓm to¸n viªn ¸p dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch nh­ lµ mét thö nghiÖm c¬ b¶n th× theo SAS sè 56, c¸c thñtôc ph©n tÝch ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn nh©n qu¶ th­êng ®­îc khuyÕn khÝch sö dông. Cã thÓ ph©n chia thñ tôc ph©n tÝch xu h­íng thµnh hai d¹ng lµ ph©n tÝch xu h­íng gi¶n ®¬n vµ ph©n tÝch håi quy. 1.1. Ph©n tÝch xu h­íng gi¶n ®¬n. Ph©n tÝch xu h­íng biÕn ®éng gi¶n ®¬n lµ x©y dùng con sè ­íc tÝnh dùa trªn sè d­ tµi kho¶n ë c¸c kú tr­íc. VÝ dô mét c«ng ty cã doanh sè hµng b¸n gia t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 10% kiÓm to¸n viªn cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng doanh sè cña n¨m hiÖn t¹i còng sÏ t¨ng 10%. NÕu doanh sè cña n¨m nay sÏ t¨ng thÊp h¬n 10%, ®iÒu ®ã cã thÓ gi¶i thÝch b»ng c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn doanh sè nh­: c¹nh tranh gia t¨ng hay ¶nh h­ëng cña suy tho¸i kinh tÕ, nh­ng nã còng cã thÓ ¶nh cho thÊy r»ng doanh sè b¸n trong n¨m ®· kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ vµo sæ s¸ch ( tiªu chÝ ®Çy ®ñ). 1.2. Ph©n tÝch håi quy. Trªn thùc tÕ, doanh sè b¸n hµng cã thÓ bÞ ¶nh h­ëng bëi cã rÊt nhiÒu nh©n tè kh¸c nhau nh­: ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, thÞ tr­êng vµ vßng ®êi cña s¶n phÈm. Cã rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p mµ kiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông ®Ó ph©n tÝch xu h­íng biÕn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè ®· biÕt. Ph©n tÝch håi quy lµ ph­¬ng ph¸p sö dông phæ biÕn vµ cã tÝnh chÝnh x¸c cao h¬n so víi ph©n tÝch gi¶n ®¬n. §©y lµ ph­¬ng ph¸p thèng kª ®Ó t×m ra mét ®­êng th¼ng phï hîp nh¸t cho ph­¬ng tr×nh: y = a + bx th«ng qua mét chuçi c¸c ®iÓm ®· biÕt. Trong ®ã: a lµ h»ng sè, b lµ hÖ sè, x lµ biÕn ®éc lËp, y lµ biÕn phô thuéc. B»ng c¸ch sö dông håi quy tuyÕn tÝnh, kiÓm to¸n viªn cã thÓ x©y dùng mét ph­¬ng tr×nh to¸n häc ( y= ax + b) mµ nhê sö dông sè liÖu x¸c ®Þnh (x) ®Ó t×m ra biÕn phô thuéc (y). 2. Ph©n tÝch tû xuÊt. §©y lµ h×nh thøc ph©n tÝch phæ biÕn thø hai trong c¸c thñ tôc ph©n tÝch. §ã lµ qu¸ tr×nh so s¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c sè d­ cña c¸c tµi kho¶n. NÕu ph©n tÝch xu h­íng biÕn ®éng tËp trung vµo mét tµi kho¶n cô thÓ vµ kh«ng ®i vµo ph©n tÝch mèi quan hÖ vÒ sè d­ cña c¸c tµi kho¶n th× ph©n tÝch tû xuÊt l¹i tËp trung vµo ph©n tÝch mèi quan hÖ nay. Ph©n tÝch tû xuÊt rÊt hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh x¸c minh b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh. Trong khi ®ã ph©n tÝch xu h­íng l¹i tá ra kÐm hiÖu qu¶ trong viÖc x¸c minh c¸c kho¶n môc trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. C¸c tµi kho¶n trªn b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh ph¶n ¸nh doanh sè cña c¸c kho¶n môc mµ doanh sè nµy nãi chung lµ dÔ dù to¸n h¬n ®èi víi tµi kho¶n trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n bëi v× c¸c tµi kho¶n trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n d­a ra gi¸ trÞ t¹i mét thêi ®iÓm, gi¸ trÞ nµy chÞu ¶nh h­ëng cña rÊt nhiÒu nh©n tè. Ph©n tÝch tû suÊt hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c tµi kho¶n trªn b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh bëi v× nã ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng trong kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh trong mèi quan hÖ víi c¸c kho¶n môc kh¸c. MÆc dï dù ®o¸n xu h­íng biÕn ®éng cña c¸c tµi kho¶n trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n khã kh¨n h¬n ph©n tÝch tû suÊt l¹i lµ mét thñ tôc ph©n tÝch hiÖu qu¶, v× nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ cã thÓ ­íc tÝnh gi÷a c¸c tµi kho¶n trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. 2.1 C¸c h×nh thøc tiÕp cËn trong ph©n tÝch tû suÊt. Ph©n tÝch tû suÊt gióp cho kiÓm to¸n viªn cã thÓ so s¸nh ®­îc ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ë kú nµy so víi kú tr­íc bëi v× c¸c tû suÊt nµy th­êng t­¬ng øng ®èi æn ®Þnh gi÷a c¸c kú vµ c¸c niªn ®é. H¬n n÷a ph©n tÝch tû suÊt cã thÓ dïng ®Ó so s¸nh t×nh h×nh tµi chÝnh cña ®¬n vÞ víi ®¬n vÞ kh¸c, bëi v× c¸c mèi quan hÖ nµy th­êng kh«ng cã biÕn ®éng qu¸ lín. V× vËy lîi Ých lín nhÊt cña ph©n tÝch tû suÊt lµ x¸c ®Þnh mèi quan hÖ æn ®Þnh cña c¸c tû suÊt cña ®¬n vÞ gi÷a c¸c kú kh¸c nhau vµ mèi quan hÖ t­¬ng ®ång gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong cïng ngµnh. Cã hai c¸ch tiÕp cËn trong ph©n tÝch tû suÊt, ®ã lµ: 2.1.1 Ph©n tÝch theo chuçi thêi gian: so s¸nh c¸c tû su©t cña ®¬n vÞ qua c¸c thêi kú kh¸c nhau. 2.1.2 Ph©n tÝch theo ngµnh: so s¸nh tû suÊt gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong cïng ngµnh t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh. 2.2. C¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tû suÊt. KiÓm to¸n viªn th­êng sö dông hai ph­¬ng ph¸p trong ph©n tÝch tû suÊt, ®ã lµ ph©n tÝch c¸c tû suÊt tµi chÝnh dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh vµ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch theo quy m« dùa trªn sè d­ cña c¸c tµi kho¶n trªn b¸o c¸o ®· ®­îc quy ®æi theo tû lÖ % råi tiÕn hµnh so s¸nh. 2.2.1 Ph©n tÝch tû suÊt tµi chÝnh. C¸c tû suÊt tµi chÝnh ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, nã th­êng æn ®Þnh gi÷a c¸c kú vµ cã sù t­¬ng ®ång gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong cïng ngµnh nªn cã thÓ ¸p dông c¸ch tiÕp cËn theo thêi gian hoÆc ph©n tÝch th«ng qua c¸c ®¬n vÞ ( ph©n tÝch theo ngµnh). C¸c nhãm tû suÊt sau th­êng ®­îc sö dông. + Tû suÊt vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n: Ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng ®¸p øng kho¶n nî ng¾n h¹n cña c«ng ty. Tû suÊt thanh to¸n hiÖn hµnh = Tµi s¶n l­u ®éng + §Çu t­ ng¾n h¹n Nî ng¾n h¹n Ph¶n ¸nh viÖc ®¸p øng c¸c kho¶n nî b»ng tµi s¶n l­u ®éng. Tû suÊt thanh to¸n nhanh = Tµi s¶n l­u ®éng - HTK Nî ng¾n h¹n Ph¶n ¸nh viÖc ®¸p øng c¸c kho¶n nî ng¾n h¹n b»ng tµi s¶n kh«ng tÝnh ®Õn hµng tån kho. + Tû suÊt vÒ ®ßn b¶y tµi chÝnh: Ph¶n ¸nh tû suÊt huy ®éng nî trong nguån vèn cña c«ng ty vµ møc rñi ro tµi chÝnh. Tû suÊt nî = Doanh sè nî Tæng tµi s¶n Tû suÊt thu nhËp = Thu nhËp tr­íc l·i vµ thuÕ So víi l·i ph¶i tr¶ L·i ph¶i tr¶ Tû suÊt trªn ph¶n ¸nh tû lÖ vèn vay dµi h¹n trong nguån vèn chñ së h÷u cña ®¬n vÞ. HÖ sè thanh to¸n = L·i vay + Lîi nhuËn tr­íc thuÕ L·i vay L·i vay Tû träng tµi s¶n = Tµi s¶n cè ®Þnh vµ ®Çu t­ dµi h¹n Cè ®Þnh Tæng tµi s¶n Tû träng tµi s¶n = Tµi s¶n l­u ®éng vµ ®Çu t­ ng¾n h¹n L­u ®éng Tæng tµi s¶n Vßng quay HTK = Gi¸ vèn hµng b¸n b×nh qu©n Hµng tån kho Sè ngµy lu«n chuyÓn = 360 ngµy hµng tån kho Sè vßng quay cña HTK Tû suÊt vßng quay = Doanh thu b¸n chÞu c¸c kho¶n ph¶i thu C¸c kho¶n ph¶i thu Tû suÊt l·i gép = Doanh sè b¸n hµng trªn doanh thu Tæng tµi s¶n + Tû suÊt vÒ doanh lîi: Ph¶n ¸nh tÝnh hiÖu qu¶ trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña C«ng ty. Tû suÊt lîi nhuËn = L·i gép trªn doanh thu Doanh sè thu thuÇn HiÖu qu¶ sö dông = Thu nhËp rßng + chi phÝ ph¶i tr¶ tµi s¶n Tæng tµi s¶n Tû suÊt sinh lêi trªn = Thu nhËp sau thuÕ – cæ tøc ­u ®·i vèn cæ phÇn th­êng Vèn cæ phÇn th­êng  Tû suÊt trªn ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ ®èi víi cæ ®«ng. B»ng c¸ch sö dông c¸c tû suÊt tµi chÝnh trªn kiÓm to¸n viªn cã thÓ ¸p dông c¸ch tiÕp cËn theo chuçi thêi gian hoÆc ph©n tÝch th«ng qua c¸c ®¬n vÞ trong cïng ngµnh ®èi víi c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. 2.2.2 Ph©n tÝch theo quy m«. §Ó thùc hiÖn ph©ntÝch theo quy m« c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh tr­íc hÕt cÇn tiÕn hµnh quy ®æi sè d­ cña c¸c tµi kho¶n tõ d¹ng sè tuyÖt ®èi sang sè t­¬ng ®èi ( tû lÖ %) trong b¶ng sè. Ph©n tÝch theo quy m« cña kho¶n môc cã thÓ ¸p dông c¸ch tiÕp cËn theo chuçi thêi gian hoÆc tiÕp cËn theo ngµnh. Tuy nhiªn ph©n tÝch theo chuçi thêi gian th­êng ®­îc ¸p dông phæ biÕn h¬n. VÝ dô, ph©n tÝch quy m« cña c¸c kho¶n môc theo chuçi thêi gian. B¶ng sè 1: Ph©n tÝch b¶ng c©n ®èi kiÓm to¸n 1997 1998 1999 2000 Tæng tµi s¶n - TiÒn mÆt 5,0 5,2 4,9 4,5 - Ph¶i thu 16,1 17,2 14,1 15,5 - Chøng kho¸n 15,0 14,7 15,1 15,7 - Hµng tån kho 20,1 21,1 19,3 19,0 - §Çu t­ 15,1 14,4 17,1 16,6 - TSC§ 28,7 27,4 29,5 29,2 100 100 100 100 Nguån vèn - C¸c kho¶n ph¶i tr¶ 21,1 22,6 23,1 21,8 - Nî ng¾n h¹n 9,9 9,7 8,8 8,9 - Nî dµi h¹n 30,7 31,8 31,3 52,2 - Vèn chñ së h÷u 33,3 31,0 31,9 52,2 100 100 100 100  MÆc dï ph©n tÝch theo quy m« th­êng ®­îc ¸p dông ®èi víi b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n nh­ng nã còng rÊt h÷u hiÖu ®èi víi b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh. Bëi v× phÇn lín c¸c kho¶n môc doanh thu vµ chi phÝ th­êng cã quan hÖ tû suÊt mµ kiÓm to¸n viªn th­êng sö dông trong c¸c thñ tôc ph©n tÝch. §èi víi hÇu hÕt c¸c ®¬n vÞ tû suÊt nµy th­êng t­¬ng ®èi æn ®Þnh nªn cã thÓ so s¸nh chóng theo chuçi thêi gian hoÆc gi÷a c¸c ®¬n vÞ cã ®Æc ®iÓm t­¬ng tù. Tuy nhiªn khi sö dông thñ tôc ph©n tÝch tû suÊt, kiÓm to¸n viªn cÇn l­u ý tíi nh÷ng h¹n chÕ cè h÷u cña thñ tôc nµy nh­ lµ sù kh¸c biÖt vÒ nguyªn t¾c kÕ to¸n cã thÓ lµm cho viÖc so s¸nh c¸c tû suÊt nµy trë nªn kh«ng phï hîp. MÆt kh¸c c¸c tû suÊt nay cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c ®¬n vÞ tuú thuéc vµo vÞ trÝ ®Þa lý, c«ng nghÖ s¶n xuÊt, hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n hay ®ßn b¶y tµi chÝnh. H¬n n÷a viÖc tÝnh to¸n c¸c tû suÊt kh«ng theo mét tiªu thøc chuÈn, chóng kh¸c nhau gi÷a c¸c ®¬n vÞ kh¸c nhau. 3. KiÓm tra tÝnh hîp lý. KiÓm tra tÝnh hîp lý lµ qu¸ tr×nh tÝnh to¸n ®­a ra d÷ liÖu dù kiÕn th«ng qua c¸c d÷ liÖu phi tµi chÝnh. VÝ dô , tû lÖ sè phßng kh«ng cho thuª cña mét kh¸ch s¹n hay mét nhµ nghØ cã thÓ sö dông ®Ó ­íc tÝnh doanh thu, d÷ liÖu sè c«ng nh©n viªn cã thÓ ®­îc sö dông cho viÖc x¸c ®Þnh l­¬ng ph¶i tr¶, c¸c kho¶n trÝch tiÒn l­¬ng, chi phÝ ng­ng s¶n xuÊt. §èi víi kiÓm tra tÝnh hîp lý kiÓm to¸n viªn ph¶i x©y dùng m« h×nh biÓu diÔn sù thay ®æi cña mét biÕn phô thuéc th«ng qua sù thay ®æi cña mét biÕn ®éc lËp kh¸c. KiÓm tra tÝnh hîp lý kh¸c víi ph©n tÝch xu h­íng vµ ph©n tÝch tû suÊt M« h×nh ph©n tÝch xu h­íng lµ theo chuçi thêi gian trong khi ®ã kiÓm tra tÝnh hîp lý l¹i xem xÐt t¹i mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. Trong khi ®ã kiÓm tra tÝnh hîp lý l¹i sö dông c¸c d÷ liÖu phi tµi chÝnh ®Ó ­íc tÝnh ra d÷ liÖu tµi chÝnh. V× kiÓm tra tÝnh hîp lý liªn quan ®Õn c¸c d÷ liÖu phi tµi chÝnh nªn chóng th­êng hiÖu qña trong ph©n tÝch c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh h¬n lµ trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n . KiÓm tra tÝnh hîp lý còng rÊt hiÖu qu¶ trong viÖc x¸c minh tÝnh ®Çy ®ñ ®iÒu nµy rÊt khã khi ¸p dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch kh¸c. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn muèn ®­a ra doanh sè ­íc tÝnh cña mét c«ng ty ®iÖn dùa vµo sè kw.h sö dông vµ ®¬n gi¸ ®iÖn th× kiÓm tra tÝnh hîp lý cña mét thñ tôc cã hiÖu qu¶ ®Ó x¸c minh r»ng tÊt c¶ doanh thu ®· ®­îc ghi sæ. III. øng dông thñ tôc ph©n tÝch trong c¸c giai ®o¹n kiÓm to¸n. Nh­ ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn c¸c thñ tôc ph©n tÝch b¾t buéc ®­îc ¸p dông trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n hoÆc so¸t xÐt trong giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n, tuy nhiªn c¸c thñ tôc ph©n tÝch nµy còng cã thÓ ¸p dông trong giai ®o¹n thùc hµnh kiÓm to¸n, ®ãng vai trß nh­ lµ thö nghiÖm c¬ b¶n ®Ó thu nhËn b»ng chøng. Tuú thuéc vµo viÖc ®­îc ¸p dông trong giai ®o¹n nµo cña cuéc kiÓm to¸n mµ c¸c thñ tôc ph©n tÝch cã tªn gäi kh¸c nhau. 1. Thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu ( preminary analytical procedures ) ¸p dông trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch. 2. Thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n ( substantive analytical procedures ) ¸p dông trong giai ®o¹n thùc hµnh kiÓm to¸n. 3. Thñ tôc ph©n tÝch so¸t xÐt ( analytical procedures for financial statement teview) ¸p dông trong giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n). VÒ môc ®Ých thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong tõng giai ®o¹n cña cuéc kiÓm to¸n lµ t­¬ng ®èi thèng nhÊt gi÷a c¸c t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch hiÖn nay. Cßn vÒ tr×nh tù, c¸ch thøc ¸p dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch th× tuú thuéc theo tõng quèc gia, tõng h·ng kiÓm to¸n hay tõng c¸ nh©n mµ cã sù kh¸c biÖt. PhÇn nµy ®­a ra mét sè c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau ®èi víi ¸p dông cac thñ tôc ph©n tÝch trong mét cuéc kiÓm to¸n . 1. Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn sö dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch nh­ lµ mét c«ng cô lËp kÕ ho¹ch. Môc ®Ých cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu lµ: Thu thËp hiÓu biÕt chung vÒ néi dung cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. X¸c ®Þnh nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch kÕ to¸n còng nh­ thay ®æi quan träng vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ kÓ tõ kú kÕ to¸n tr­íc. X¸c ®Þnh nh÷ng biÕn ®éng bÊt th­êng vµ nh÷ng biÕn ®éng ®¸ng ra ph¶i cã mµ nh÷ng vÊn ®Ò nµy cã thÓ ®­a tíi rñi ro cña sai sãt träng yÕu. N©ng cao hiÓu biÕt vÒ c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng. Gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh møc träng yÕu kÕ ho¹ch, X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ dÉn tíi ph¶i x¸c ®Þnh cã tiÕp tôc thùc hiÖn kiÓm to¸n hay kh«ng. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu th­êng ¸p dông víi nh÷ng tµi kho¶n hay kho¶n môc tæng hîp h¬n lµ ¸p dông víi tõng tµi kho¶n cô thÓ. Sö dông c¸c thñ tôc bµn ®Çu kh«ng nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o c¬ b¶n ®èi víi c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, nã còng kh«ng nh»m môc ®Ých ®¶m b¶oc¬ b¶n ®èi víi c¸c nh©n tè néi t¹i cña c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Ph©n tÝch ban ®Çu th­êng thùc hiÖn ®èi víi c¸c th«ng tin tµi chÝnh trong kú. NÕu kh¸ch hµng kh«ng lËp b¸o c¸o tµi chÝnh gi÷a kú, kiÓm to¸n viªn cã thÓ thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu dùa trªn c¸c th«ng tin tµi chÝnh thu ®­îc tõ c¸c nguån kh¸c nh­ sæ c¸i, b¶ng c©n ®èi ph¸t sinh. Trong nh÷ng tr­êng hîp nµy c¸c thñ tôc ph©n tÝch bÞ giíi h¹n vÒ ph¹m vi vµ ph¶i ®­îc hç trî th«ng qua trao ®æi víi ng­êi qu¶n lý cña ®¬n vÞ. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu kh¸c vÒ b¶n chÊt ®èi víi c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n.Khi thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu träng t©mcña kiÓm to¸n viªn lµ x¸c ®Þnh nh÷ng biÕn ®éng bÊt th­êng cã thÓ ®­a tíi rñi ro träng yÕu cña sai sãt. Do ®ã b¶n chÊt cña viÖc so s¸nh, sù kh¾t khe trong viÖc ­íc tÝnh biÕn ®éng vµ møc ®é ph©n tÝch kh«ng ®ñ ®Ó cung cÊp ®é ®¶m b¶o c¬ b¶n. Ng­îc l¹i, c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n liªn quan ®Õn mét møc ­íc tÝnh cô thÓ, b»ng tµi liÖu vÒ c¸c gi¸ trÞ ®­îc ghi sæ vµ gi¶i thÝch sù kh¸c biÖt vÒ gi¸ trÞ ®ã. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu lµ b¾t buéc ph¶i ®­îc thùc hiÖn, tuy nhieen tuú theo tõng c¸ch tiÕp cËn mµ c¸c thñ tôc nµy n»m ë vÞ trÝ nµo trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch vµ ®­îc thùc hiÖn theo tr×nh tù nh­ thÕ nµo. D­íi ®©y ®­a ra hai c¸ch tiÕp cËn, mét lµ theo c¸ch tiÕp cËn cña Delotte Touche Tomatshu DTT (®­îc ®Ò cËp trong Audit System/2 – the Audit approach & the Audit approach: Detailed guidance), hai lµ c¸ch tiÕp cËn ®­îc ®Ò cËp trong Modern Auduting in AUSTRALIA. Theo h­íng dÉn cña DTT c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®­îc ¸p dông trong giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch ban ®Çu nh­ sau : T×m hiÓu m«i tr­êng kiÓm so¸t T×m hiÓu ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ T×m hiÓu gi¸ thµnh kÕ to¸n Thùc hiÖn ph©n tÝch ban ®Çu X¸c ®Þnh träng yÕu kÕ ho¹ch LËp vµ trao ®æi víi kh¸ch hµng KÕt luËn vµ b¸o c¸o Ph¸t triÓn kiÓm to¸n Ph¸t triÓn kÕ ho¹ch Thùc hiÖn lËp kÕ ho¹ch ban ®Çu Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng chuÈn bÞ kiÓm to¸n DTT còng ®­a ra c¸c b­íc thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu Thu thËp c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ th«ng tin phi tµi chÝnh cã thÓ So s¸nh c¸c th«ng tin Ph©n tÝch kÕt qu¶ Cßn theo c¸ch tiÕp cËn trong Modern Auditing in AUSTRALIA (MAA) c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu ®­îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. B¸o c¸o c¸c ph¸t sinh §­a ra c¸c ph¸n ®o¸n vÒ møc träng yÕu ban ®Çu LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n Xem xÐt rñi ro kiÓm to¸n Thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm Thu thËp hiÓu biÕt vÒ cÊu tróc hÖ thèng kiÓm soat néi bé cña kh¸ch hµng ChÊp nhËn hîp ®ång §­a ra c¸c chiÕn l­îc kiÓm to¸n ban ®Çu ®èi víi mét s« tiªu chÝ quan träng Thu thËp hiÓu biÕt vÒ ngµnh nghÒ vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng MAA còng ®­a ra tr×nh tù thùc hiÖn mét thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu nh­ sau: X¸c ®Þnh c«ng viÖc tÝnh to¸n, so s¸nh còng nh­ t×m hiÓu mèi quan hÖ cÇn thùc hiÖn. §­a ra c¸c ­íc tÝnh. Thùc hiÖn viÖc so s¸nh. Ph©n tÝch d÷ liÖu vµ x¸c ®Þnh nh÷ng chªnh lÖch ®¸ng kÓ. §iÒu tra nh÷ng chªnh lÖch ngoµi dù kiÕn ®¸ng kÓ. Hai c¸ch tiÕp cËn nµy hay mét sè c¸ch tiÕp cËn kh¸c tuy kh¸c nhau vÒ tr×nh tù thùc hiÖn nh­ng vÒ c¬ b¶n ®Òu: §­îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Thùc hiÖn tr­íc khi x¸c ®Þnh møc träng yÕu kÕ ho¹ch. Sau khi thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu míi lËp kÕ ho¸ch cho toµn bé hay tõng bé phËn cña cuéc kiÓm to¸n. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu th­êng sö dông c¸c d÷ liÖu tæng hîp. Møc ®é, quy m« vµ tÝnh phøc t¹p cña ho¹t ®éng kinh doanh ,t×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng. Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu còng rÊt hiÖu qu¶ trong viÖc trî gióp cho kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh møc rñi ro. VÝ dô, th«ng qua viÖc ph©n tÝch xu h­íng biÕn ®éng cña c¸c tµi kho¶n thu nhËp, c¸c tû suÊt thanh to¸n, tû suÊt cã kh¶ n¨ng sinh lêi cã thÓ gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh møc rñi ro tiÒm tµng ®èi víi mét b¸o c¸o tµi chÝnh. 2. Giai ®o¹n thùc hµnh kiÓm to¸n C¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®­îc ¸p dông nh»m cung cÊp b»ng chøng vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp lý vÒ c¸c sè d­ tµi kho¶n trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, nã bao gåm thö nghiÖm chi tiÕt c¸c sè d­ vµ thñ tôc ph©n tÝch. Trong giai ®o¹n nµy thñ tôc ph©n tÝch ®­îc gäi lµ ph©n tÝch c¬ b¶n. ViÖc kiÓm to¸n viªn ¸p dông thö nghiÖm chi tiÕt c¸c sè d­ hay ¸p dông thñ tôc ph©n tÝch hoÆc c¶ hai cßn tuú thuéc vµo hiÖu qu¶ mong ®îi trong tõng t×nh huèng cô thÓ. Khi sö dông thö nghiÖm chi tiÕt c¸c sè d­ kiÓm to¸n viªn sö dông c¸c b»ng chøng thu nhËp ®­îc tõ viÖc kiÓm tra chi tiÕt ®Ó x¸c minh tÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu tæng hîp. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn cã thÓ kiÓm tra mét mÉu sè d­ cña c¸c kho¶n ph¶i thu ®Ó ®­a ra kÕt luËn vÒ tæng doanh sè vÒ c¸c kho¶n ph¶i thu. Ng­îc l¹i, khi ¸p dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch kiÓm to¸n viªn ®­a ra kÕt luËn vÒ con sè chi tiÕt dùa trªn nh÷ng b»ng chøng liªn quan ®Õn con sè tæng hîp.Kh¸c víi c¸c môc tiªu trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ ®Þnh h­íng cho kiÓm to¸n viªn tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò cã kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt hay rñi ro cao, trong giai ®o¹n thùc hµnh kiÓm to¸n c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n ®­îc sö dông ®Ó cung cÊp c¸c b»ng chøng nh»m gi¶m bít c¸c thö nghiÖm chi tiÕt. Cã thÓ kh¸i qu¸t lîi Ých cña viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n nh­ sau: HiÓu biÕt vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng. HiÖu qu¶ h¬n v× cã thÓ bá qua mét sè b­íc kiÓm tra chi tiÕt. ThÝch hîp ®èi víi c¸c tµi kho¶n trªn b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh. C¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n ®­îc sö dông cã thÓ lµ ph©n tÝch thèng kª hoÆc ph©n tÝch phi thèng kª. Tuy nhiªn sö dông hoµn toµn c¸c thñ tôc ph©n tÝch phi thèng kª khã cã thÓ ®¹t ®­îc møc ®é ®¶m baá cao ®­îc. Th«ng th­êng c¸c thñ tôc ph©n tÝch thèng kª ®­îc ­a chuéng h¬n so víi ph©n tÝch phi thèng kª.KiÓm to¸n viªn còng cã thÓ sö dông nh÷ng kü thuËt phøc t¹p cho ph©n tÝch c¬ b¶n. Nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n còng kh¸c nhau tuú vµo tõng c¸ch thøc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch do DTT ®­a ra bao gåm 6 b­íc: X¸c ®Þnh sè d­ tµi kho¶n vµ sai sãt tiÒm tµng cÇn kiÓm tra. TÝnh to¸n gi¸ trÞ ­íc tÝnh cña tµi kho¶n cÇn kiÓm tra. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ chªnh lÖch cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. X¸c ®Þnh chªng lÖch träng yÕu cÇn kiÓm tra. KiÓm tra sè chªnh lÖch träng yÕu. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch do EUROTAPVIET ®­a ra bao gåm 5 b­íc: Ph¸t hiÖn mét m« h×nh kÕt hîp c¸c biÕn tµi chÝnh vµ biÕn ho¹t ®éng ¶nh h­ëng tíi tµi kho¶n. Xem xÐt tÝnh ®éc lËp vµ tÝnh ®¸ng tin cËy cña c¸c d÷ liÖu tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng ®­îc sö dông trong m« h×nh. TÝnh to¸n ra gi¸ trÞ ­íc tÝnh vµ so s¸nh nã víi gi¸ trÞ ghi sæ. Gi¶i thÝch nh÷ng chªnh lÖch ®¸ng kÓ vµ minh chøng cho nh÷ng vÊn ®Ò quan träng. Xem xÐt nh÷ng ph¸t hiÖn kiÓm to¸n. C¶ hai c¸ch tiÕp cËn trªn vÒ c¬ b¶n lµ gièng nhau, chØ kh¸c nhau ë chç chóng chó träng, tËp trung kü vµo phÇn nµo: PhÇn ­íc tÝnh hay phÇn kiÓm tra nh÷ng chªnh lÖch ®¸ng kÓ vµ tuú thuéc vµo sù linh ho¹t trong vËn dông cña ng­êi thùc hiÖn. 3. Giai ®o¹n kÕt thóc Theo IAG sè 12 ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch khi h×nh thµnh kªt luËn tæng qu¸t vÒ tæng thÓ c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ nhÊt qu¸n víi hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ ®Æc ®iÓm kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ hiÖn hµnh, kiÓm to¸n viªn nªn ¸p dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµo cuèi hoÆc gÇn cuèi cuéc kiÓm to¸n. C¸c kÕt luËn rót ra tõ kÕt qu¶ ¸p dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch sÏ cñng cè cho c¸c kÕt luËn ®· h×nh thµnh trong khi kiÓm tra tõng yÕu tè riªng biÖt cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ trî gióp cho viÖc ®i tíi kÕt luËn tæng qu¸t cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh. Tuy nhiªn nh÷ng kÕt luËn nµy còng x¸c ®Þnh nh÷ng phÇn viÖc yªu cÇu sö dông thªm c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n kh¸c.Sö dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong so¸t xÐt b¸o c¸o tµi chÝnh nh»m 2 môc tiªu chñ yÕu: §¶m b¶o r»ng c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh lµ phï hîp víi kiÕn thøc cña kiÓm to¸n viªn vÒ c«ng viÖc kinh doanh, hiÓu biÕt vÒ c¸c sè d­ chi tiÕt còng nh­ mèi quan hÖ gi÷a chóng vµ phï hîp víi c¸c b»ng chøng mµ kiÓm to¸n viªn thu nhËp ®­îc. §¸nh gi¸ sù phï hîp vµ ®Çy ®ñ cña viÖc tr×nh bµy c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. XÐt vÒ b¶n chÊt c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong so¸t xÐt b¸o c¸o tµi chÝnh lµ t­¬ng tù nh­ c¸c thñ tôc ph©n tÝch ban ®Çu. C¶ hai lo¹i thñ tôc ph©n tÝch nµy ®Òu tËp trung vµo kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c th«ng tin tµi chÝnh ®­îc ph©n tÝch lµ phï hîp víi hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ c«ng viÖc kinh doanh. Ho¹t ®éng vµ chÝnh s¸ch kÕ to¸n cña kh¸ch hµng ,sù kh¸c biÖt cã tÝnh nguyªn t¾c gi÷a hai lo¹i thñ tôc nµy lµ thêi gian vµ träng t©m còng nh­ sè l­îng vµ chÊt l­îng cña c¸c d÷ liÖu nhËn ®­îc. Th«ng th­êng trong giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn sö dông c¸c thñ thuËt ph©n tÝch xu h­íng vµ ph©n tÝch tû suÊt. Còng t­¬ng tù nh­ ph©n tÝch ban ®Çu vµ ph©n tÝch c¬ b¶n cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn ®èi víi ph©n tÝch so¸t xÐt b¸o c¸o tµi chÝnh.Theo h­íng dÉn cña DTT cã hai b­íc khi thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch so¸t xÐt b¸o c¸o tµi chÝnh. So s¸nh th«ng tin. Ph©n tÝch kÕt qu¶. Tuy nhiªn tiÕp cËn theo c¸ch nµo ®i n÷a th× viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch so¸t xÐt lµ nh»m nªu bËt vµ ®­a ra lêi gi¶i thÝch vÒ biÕn ®éng sè d­ so víi kú tr­íc trªn nh÷ng kho¶n môc quan träng cña b¸o c¸o tµi chÝnh vµ chøng tá c¸c th«ng tin ®­îc tr×nh bµy trªn b¸o c¸o tµi chÝnh lµ phï hîp víi hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ kh¸ch hµng còng nh­ phèi hîp víi nh÷ng b»ng chøng mµ kiÓm to¸n viªn thu nhËp ®­îc.ChÝnh v× thÕ c¸c thñ tôc ph©n tÝch so¸t xÐt kh«ng ®­îc thiÕt kÕ ®Ó ®­a ra mét møc ®é b¶o ®¶m c¬ b¶n vÒ c¸c tµi kho¶n riªng biÖt vµ nh÷ng sai sãt tiÒm tµng, chóng còng kh«ng ®­îc thùc hiÖn chi tiÕt nh­ ph©n tÝch c¬ b¶n. KÕt luËn Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®Æc biÖt lµ kiÓm to¸n ®éc lËp, ®· trë thµnh nhu cÇu tÊt yÕu ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh vµ n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp. KiÓm to¸n tµi chÝnh lµ sù x¸c nhËn tÝnh kh¸ch quan, tÝnh chuÈn x¸c cña th«ng tin vµ c¸i quan träng h¬n lµ qua ®ã ®Ó hoµn thiÖn c¸c qu¸ tr×nh qu¶n lý, hoµn thiÖn qu¸ tr×nh tæ chøc th«ng tin, phôc vô hiÖu qu¶ cho c¸c ®èi t­îng sö dông th«ng tin. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng còng nh­ nh÷ng khã kh¨n cßn tån t¹i trong c«ng t¸c kiÓm to¸n hiÖn nay, nghiªn cøu ®Ò tµi nµy gióp em rÊt nhiÒu vÒ lý luËn cña thñ tôc còng nh­ ¸p dông viÖc ph©n tÝch vµo qu¸ tr×nh kiÓm to¸n nh»m thu thËp b¾ng chøng kiÓm to¸n, gi¶m bít thêi gian vµ chi phÝ cho cuéc kiÓm to¸n. Nh­ng do nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt kiÕn thøc, kinh nghiÖm nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em mong nhËn ®­îc ý kiÕn gãp ý cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n. Môc lôc Lêi nãi ®Çu Môc lôc I.VÞ trÝ vai trß cña c¸c thñ tôc ph©n tÝch trong mét cuéc kiÓm to¸n Kh¸i niÖm vÒ thñ tôc ph©n tÝch Môc ®Ých sö dông B¶n chÊt c¸c sö dông ph©n tÝch §é tin cËy vµ hiÖu qu¶ II.Néi dung c¸c thñ tôc ph©n tÝch 1.ph©n tÝch xu h­íng Ph©n tÝch xu h­íng ®¬n gi¶n Ph©n tÝch xu h­íng håi quy 2. Ph©n tÝch tû suÊt 2.1 C¸c h×nh thøc tiÕp cËn trong ph©n tÝch tû suÊt 2.2 C¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tû suÊt 3.KiÓm tra tÝnh hîp lý III. øng dông thñ tôc ph©n tÝch trong c¸c giai ®o¹n kiÓm to¸n Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n Giai ®o¹n thùc hµnh kiÓm to¸n Giai ®o¹n kÕt thóc . KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tham kh¶o ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ Nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ (IGA) Lý thuyÕt kiÓm to¸n GS.TS NguyÔn Quang Quynh KiÓm to¸n Alvin A.arens & James K. Loebbecke Modern Auditng in australia Ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n AS/2 Auditing apprach Auditing Detailed Guidance Deloihe Touche Tomasthu Tµi liÖu h­íng dÉn vÒ thñ tôc ph©n tÝch cña EUROTAPVIET