Giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ mẫu giáo trường mầm non Tân Vinh - Lương Sơn - Hoà Bình

gµy mai” TrÎ em lµ niÒm h¹nh phóc cña mçi gia ®×nh, lµ t­¬ng lai cña mçi d©n téc, ®Êt n­íc. TrÎ em h«m nay lµ nh÷ng c«ng d©n cña thÕ giíi mai sau. B¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em lµ tr¸ch nhiÖm cña toµn §¶ng, toµn d©n, toµn x· héi vµ cña mçi gia ®×nh. Trong ngµnh gi¸o dôc th× gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña nÒn gi¸o dôc toµn diÖn. Gi¸o dôc ®¹o ®øc cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn c¸c mÆt gi¸o dôc kh¸c. Tr×nh ®é ph¸t triÓn ®¹o ®øc cña trÎ cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn th¸i ®é cña trÎ ®èi víi m«i tr­êng xung quanh (thÕ giíi tù nhiªn, x· héi vµ víi chÝnh b¶n th©n m×nh). §èi víi trÎ th¬, viÖc h×nh thµnh nh÷ng dÊu Ên ban ®Çu cã ý nghÜa to lín v× nã lµ mÇm mèng ®¹o ®øc sau nµy cña trÎ em. Bé mÆt nh©n c¸ch cña con ng­êi ®· ®­îc h×nh thµnh tõ th­ë nhá. Ch¼ng thÕ mµ Macarenco - Nhµ gi¸o dôc X« ViÕt vÜ ®¹i ®· nãi : “ Nh÷ng g× kh«ng cã ®­îc ë trÎ 5 tuæi th× sau nµy khã cã thÓ h×nh thµnh vµ sù h×nh thµnh nh©n c¸ch ban ®Çu lÖch l¹c gi¸o dôc l¹i rÊt khã kh¨n”. Tôc ng÷ ViÖt Nam còng cã c©u : “Uèn c©y tõ th­ë cßn non D¹y con tõ th­ë con cßn th¬ ng©y” HoÆc : “BÐ kh«ng vin, c¶ gÉy cµnh” Tõ thùc tÕ còng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc, gi¸o dôc häc ®· cho chóng ta thÊy r»ng trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc ®êi ®øa trÎ hÖ thÇn kinh mÒm m¹i h¬n, non yÕu h¬n. Trong thêi gian ®ã rÊt dÔ h×nh thµnh nÐt c¬ b¶n cña c¸ tÝnh vµ nh÷ng thãi quen nhÊt ®Þnh, h×nh thµnh cho trÎ nh÷ng phÈm chÊt t©m lý, nh©n c¸ch cña con ng­êi. Gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ lµ mét bé phËn cña gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ. Trong môc tiªu gi¸o dôc mÇm non phÇn nãi vÒ gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ em cã viÕt : “H×nh thµnh ë trÎ nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn cña nh©n c¸ch con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam giµu lßng th­¬ng yªu, biÕt quan t©m nh­êng nhÞn gióp ®ì nh÷ng ng­êi gÇn gòi : bè mÑ, b¹n bÌ, c« gi¸o, thËt thµ, lÔ phÐp, m¹nh d¹n, hån nhiªn” Tõ nh÷ng ý nghÜa to lín cña viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ ë løa tuæi mÇm non, v× nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra cho ngµnh häc nªn em chän ®Ò tµi : “Gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o” ®Ó nghiªn cøu mong muèn ®ãng gãp mét phÇn nµo ®ã vµ ®­a ra mét sè biÖn ph¸p gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ ®­îc tèt h¬n. II. Môc ®Ých nghiªn cøu : Mét sè biÖn ph¸p gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o. III. NhiÖm vô nghiªn cøu : 1. Nghiªn cøu c¬ së lý luËn. 2. Thùc nghiÖm s­ ph¹m : T¸c ®éng s­ ph¹m ®Ó gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp cã v¨n ho¸. 3. §Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ s­ ph¹m IV. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. §äc tµi liÖu 2. Thùc nghiÖm s­ ph¹m 3. Xö lý kÕt qu¶. V. §èi t­îng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu 1. Kh¸ch thÓ : 20 ch¸u mÉu gi¸o 5 - 6 tuæi ë tr­êng mÇm non T©n Vinh - L­¬ng S¬n - Hoµ B×nh 2. §èi t­îng : Nghiªn cøu kh¶ n¨ng giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o. VI. Gi¶ thiÕt khoa häc : NÕu ¸p dông mét sè biÖn ph¸p nh­ : - Th«ng qua chÕ ®é sinh ho¹t hµng ngµy ë líp ®Ó d¹y cho trÎ em c¸c kiÕn thøc kü n¨ng h×nh thµnh kü x¶o thãi quen cho trÎ nh­ : + TÝch hîp vµo c¸c m«n häc + Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i, häc tËp, lao ®éng ®Ó d¹y trÎ. - KÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c gia ®×nh ®Ó cã biÖn ph¸p gi¸o dôc thèng nhÊt, rÌn luyÖn thãi quen cho trÎ, t¹o m«i tr­êng gi¸o dôc chuÈn mùc. VII. KÕ ho¹ch nghiªn cøu : - Th¸ng 9 - 2003 : NhËn nhiÖm vô - Th¸ng 10 - 2003 : Chän ®Ò tµi nghiªn cøu - Th¸ng 10 - 2003 : Lµm ®Ò c­¬ng nghiªn cøu - Th¸ng 10 - 2003 ®Õn th¸ng 5 - 2004: Nghiªn cøu ®Ò tµi - Th¸ng 5 - 2004 : ViÕt kÕt qu¶ cña ®Ò tµi nghiªn cøu VIII. Giíi h¹n cña ®Ò tµi : ChØ nghiªn cøu c¸c néi dung, biÖn ph¸p , ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o trong tr­êng mÇm non T©n Vinh - L­¬ng S¬n - Hoµ B×nh PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu Ch­¬ng I : C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o . I. C¬ së lý luËn cña viÖc gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o Tr­íc hÕt chóng ta cÇn t×m hiÓu c¸c ®Þnh nghÜa vÒ giao tiÕp vµ øng xö 1. C¸c ®Þnh nghÜa vÒ giao tiÕp : Cã thÓ kh¸i qu¸t c¸c h­íng nghiªn cøu vµ ®Þnh nghÜa giao tiÕp theo 6 h­íng sau : - Tõ gãc ®é t©m lý ®¹i c­¬ng : T.s Ph¹m Minh H¹c ®Þnh nghÜa “giao l­u lµ ho¹t ®éng x¸c lËp c¸c quan hÖ ng­êi - ng­êi ®Ó thùc hiÖn ho¸ c¸c mèi quan hÖ x· héi gi÷a ng­êi ta víi nhau”. Giao l­u ë ®©y t¸c gi¶ dïng ®ång nghÜa víi giao tiÕp vµ quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn mèi quan hÖ con ng­êi th«ng qua quan hÖ x· héi. §ã lµ ®iÒu kiÖn, lµ nguån gèc n¶y sinh ph¸t triÓn t©m lý ng­êi - Tõ gãc ®é t©m lý trÞ liÖu B.s NguyÔn Kh¾c ViÖn ®Þnh nghÜa : “giao tiÕp lµ sù trao ®æi gi÷a ng­êi vµ ng­êi th«ng qua ng«n ng÷ nãi, viÕt, cö chØ. Hµm ngô sù trao ®æi Êy th«ng qua bé m·, ng­êi ph¸t tin m· ho¸ mét sè tÝn hiÖu, ng­êi tiÕp nhËn gi¶i m·, mét bªn truyÒn mét ý nhÊt ®Þnh ®Ó bªn kia hiÓu ®­îc” - Lomov - nhµ t©m lý häc ng­êi Nga trong cuèn “ Nh÷ng vÊn ®Ò giao tiÕp trong t©m lý häc” coi giao tiÕp lµ ph¹m trï c¬ b¶n cña t©m lý häc hiÖn ®¹i ®Þnh nghÜa : “giao tiÕp lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng­êi víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ” Cßn Miaxivxet giao tiÕp d­íi gãc ®é nh©n c¸ch bÖnh cho r»ng : Giao tiÕp lµ mét qu¸ tr×nh quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, gi÷a c¸c nh©n c¸ch cô thÓ. Theo «ng, giao tiÕp chØ ®­îc thùc hiÖn trong c¸c quan hÖ x· héi mµ trong giao tiÕp con ng­êi kh«ng chØ béc lé th¸i ®é ®èi víi mäi ng­êi mµ cßn ®èi víi chÝnh m×nh. - Par­gim - Nhµ t©m lý häc ng­êi Nga l¹i ®Þnh nghÜa giao tiÕp lµ mét qu¸ tr×nh quan hÖ t¸c ®éng gi÷a c¸c c¸ thÓ, lµ qu¸ tr×nh th«ng tin quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi, lµ qu¸ tr×nh hiÓu biÕt lÉn nhau, ¶nh h­ëng lÉn nhau vµ trao ®æi c¶m xóc lÉn nhau. Ng­êi ta cßn nghiªn cøu c¸c ph­¬ng diÖn giao tiÕp kh¸c nhau, cßn ®i t×m nguån gèc cña giao tiÕp. Giao tiÕp nhÊt thiÕt ®­îc thùc hiÖn trong mét quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh nh­ mÑ con, b¹n bÌ, ®ång chÝ, ®ång nghiÖp… do vËy, hµnh vi cña giao tiÕp c¸ nh©n thùc sù chi phèi bëi c¸c mèi quan hÖ nµy nh­ quan hÖ mÑ con lµ quan hÖ mÉu tö theo h­íng dÉn cña d­ luËn x· héi, phong tôc tËp qu¸n cña ®Þa ph­¬ng, nÕp sèng truyÒn thèng cña gia ®×nh. - Giao tiÕp gi÷a con ng­êi víi con ng­êi bao giê còng cã môc ®Ých vµ néi dung, do vËy giao tiÕp nh­ thÕ nµo c¶ hai bªn cïng nhËn thøc hiÓu biÕt lÉn nhau. T¸c ®éng qua l¹i vÒ nhËn thøc t­ t­ëng t×nh c¶m, nhu cÇu. Nhê cã dÊu hiÖu nµy mµ mçi ng­êi tù hoµn thiÖn chÝnh m×nh theo yªu cÇu ®ßi hái cña x· héi vµ nhiÖm vô ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh ®Ó hoµn thiÖn phÈm chÊt nh©n c¸ch, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mÉu ng­êi lý t­ëng, giao tiÕp cña con ng­êi ®Òu x¶y ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh nh­ phong tôc tËp qu¸n, kh«ng gian vµ thêi gian … nhê cã dÊu hiÖu nµy mµ giao tiÕp cña con ng­êi mang tÝnh lùa chän, kÕ thõa nh÷ng tinh hoa cña thÕ hÖ tr­íc ®Ó l¹i t¹o thµnh mét phÇn nÒn v¨n ho¸ ë mçi thêi ®iÓm lÞch sö cña mçi céng ®ång, mçi quèc gia. Hµnh vi giao tiÕp cña hä phï hîp víi chuÈn mùc x· héi quy ®Þnh hoÆc phong tôc tËp qu¸n quy ®Þnh mµ c¸ nh©n nhËn thøc ®­îc râ rµng. Nh­ vËy, tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn chóng ta nhËn thÊy kh¸i niÖm trong t©m lý häc ®­îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh tiÕp xóc gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong mét quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh nh»m nhËn thøc trao ®æi t­ t­ëng t×nh c¶m vèn sèng kinh nghiÖm kü n¨ng, kü x¶o nghÒ nghiÖp. øng xö lµ g×? Theo tiÕng Anh Behavio dÞch ra tiÕng ViÖt thµnh 2 tõ øng xö vµ hµnh vi. TiÕng ViÖt cã thÓ hiÓu øng xö theo c¸c c¸ch sau ®©y : Côm tõ øng xö nÕu t¸ch riªng tõng tõ chóng ta thÊy tõ øng th­êng chØ nh÷ng ph¶n øng chung cho c¶ ng­êi vµ ®éng vËt. Tõ ph¶n øng rÊt chung cho bÊt kú mét kÝch thÝch nµo. Quy luËt ph¶n øng tu©n theo quy luËt tù nhiªn sinh häc. Sù phøc t¹p cña chuçi ph¶n øng kÕ tiÕp nhau t¹o thµnh hµnh vi b¶n n¨ng nh­ng con ng­êi kh«ng chØ cã b¶n chÊt tù nhiªn mµ con ng­êi cßn cã b¶n chÊt x· héi. Theo M¸c “c¸ nh©n lµ thùc thÓ x· héi”. Ph¶n øng cña con ng­êi chÞu sù chi phèi cña c¸c quan hÖ x· héi, d­ luËn x· héi, phong tôc tËp qu¸n truyÒn thèng .. cña c¸c tæ chøc x· héi. Nh­ vËy, ph¶n øng cña con ng­êi kh«ng thuÇn tóy lµ ph¶n øng tù nhiªn mµ ngay c¶ víi chÝnh b¶n th©n m×nh còng mang tÝnh chÊt x· héi. Nh­ vËy, kh¸i niÖm øng xö bao hµm c¶ néi dung b¶n chÊt tù nhiªn vµ b¶n chÊt x· héi cña con ng­êi. C¸i nÒn c¬ së vÉn lµ b¶n chÊt tù nhiªn. Víi ý nghÜa nµy trong t©m lý häc trÎ em tuæi mÇm non khi giao tiÕp víi trÎ em cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn nÒn t¶ng ph¸t triÓn c¬ thÓ trÎ mµ d¹y trÎ c¸ch øng xö theo chuÈn mùc quy ®Þnh hµnh vi ®èi víi con ng­êi trong quan hÖ x· héi kh¸c nhau. Løa tuæi mÇm non tõ 0 - 6 tuæi muèn d¹y trÎ trë thµnh con ng­êi x· héi tr­íc hÕt lµ häc c¸ch ph¶n øng, hµnh ®éng tr¶ lêi, nh÷ng kÝch thÝch tõ phÝa con ng­êi nh­ cha mÑ, c« gi¸o, b¹n bÌ, ng­êi th©n trong gia ®×nh… Trong øng xö ®­îc ®Æc tr­ng bëi c¸c dÊu hiÖu sau: øng xö ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c c¸ nh©n cô thÓ, mçi c¸c nh©n cã ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn thÓ chÊt kh¸c nhau, thao t¸c hµnh vi ph¶n øng cña mçi c¸ nh©n còng kh¸c nhau ë tèc ®é, c­êng ®é, nhÞp ®iÖu vµ tÝnh chÊt… øng xö bao giê còng ®­îc thùc hiÖn trong mét mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh chÞu sù chÕ ®Þnh vµ chuÈn mùc cña mét khu«n mÉu. VD : trong øng xö gi÷a c« vµ trÎ, gi÷a mÑ vµ con th­êng lµ ng­êi mÑ vµ c« chñ ®éng cßn trÎ th× cè g¾ng hoµ nhËp thÝch øng víi mèi quan hÖ nµy pháng theo c¸ch øng xö cña c« vµ mÑ. V× vËy, øng xö ®­îc ®iÒu tiÕt bëi : - ChuÈn mùc x· héi quy ®Þnh cho mçi vÞ trÝ x· héi mµ con ng­êi ®¶m nhËn. - Tr×nh ®é nhËn thøc chung, tri thøc cÇn thiÕt phôc vô cho néi dung giao tiÕp - Th¸i ®é gi÷a chñ thÓ vµ ®èi t­îng giao tiÕp . øng xö lµ sù giao thoa cã tÝnh nghÖ thuËt gi÷a c¸i tù nhiªn vµ c¸i x· héi trong b¶n chÊt con ng­êi. C¸i tù nhiªn ë ®©y kh«ng cã nghÜa lµ c¬ thÓ thuÇn tuý mµ chÝnh lµ b¶n n¨ng bÈm sinh vèn cã cña con ng­êi, nã xuÊt ph¸t tõ rung c¶m tù nhiªn h¬n lµ ý chÝ vµ lý lÏ. §èi víi trÎ nhá th­êng lµ tÝnh tù nhiªn ng©y th¬, v« t­. Ng­êi lín sÏ ®¸p l¹i cö chØ hµnh vi hån nhiªn cña trÎ b»ng nh÷ng rung c¶m ®Çy thiÖn ý cña m×nh. Nh­ng Èn dÊu trong ®ã lµ s¾c th¸i x· héi,. §©y lµ nguån gèc ®Ó gi¸o dôc b»ng t×nh c¶m cho trÎ. Trong øng xö ng­êi ta chó ý ®Õn néi dung t©m lý h¬n lµ néi dung c«ng viÖc. Giao tiÕp ®Ó ®¹t ®­îc mét môc ®Ých nµo ®ã trong c«ng viÖc nh­ kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc. Trong øng xö ng­êi ta quan t©m c¸c ý cña c¸ nh©n. C¸i t×nh, c¸i ý phèi hîp qua néi dung giao tiÕp. Nh­ v©þ, th­íc ®o cña giao tiÕp lµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cßn th­íc ®o cña øng xö lµ th¸i ®é cña c¸ nh©n vµ nh÷ng “thuËt” biÓu hiÖn qua hµnh vi giao tiÕp. Trong giao tiÕp ng­êi ta quan t©m c¸c ý thøc cña mét qu¸ tr×nh tiÕp xóc nh­ng trong øng xö ng­êi ta quan t©m ®Õn c¶ c¸i ý thøc vµ c¸i v« thøc. øng xö th­êng mang tÝnh chÊt t×nh huèng cßn giao tiÕp lµ mét qu¸ tr×nh. Do vËy, kh¸i niÖm giao tiÕp réng h¬n øng xö, øng xö lµ nh÷ng ph¶n øng hµnh vi cña con ng­êi n¶y sinh trong qu¸ tr×nh giao tiÕp. 3. Hµnh vi Theo V­g«tki - nhµ t©m lý häc X« viÕt th× cã sù kh¸c biÖt vÒ chÊt gi÷a cÊu tróc hµnh vi ®éng vËt vµ cÊu tróc hµnh vi ng­êi. ¤ng cho r»ng nÕu nh­ ë hµnh vi ®éng vËt cã hµnh vi kinh nghiÖm di truyÒn vµ kinh nghiÖm di truyÒn tù t¹o th× ë con ng­êi ngoµi 2 lo¹i hµnh vi trªn cßn cã kinh nghiÖm lao ®éng, kinh nghiÖm lÞch sö, kinh nghiÖm x· héi. ¤ng cßn cho r»ng cÊu tróc hµnh vi ng­êi lao ®éng gi÷ vai trß chñ ®¹o. Bëi v×, trong kinh nghiÖm lao ®éng cã truyÒn l¹i kinh nghiÖm x· héi cña c¶ lÞch sö ®· ®Æt vµo trong c«ng cô lao ®éng cho thÕ hÖ sau. Hµnh vi con ng­êi ®­îc c¸c nhµ t©m lý häc ph©n lo¹i lµ hµnh vi cã nguån gèc bªn ngoµi vµ hµnh vi cã nguån gèc bªn trong. Theo b¶n chÊt c¸c nhµ t©m lý häc ph©n ra cã 3 lo¹i ®ã lµ hµnh vi b¶n n¨ng, hµnh vi kü x¶o vµ hµnh vi lý trÝ. Trong gi¸o dôc häc, ng­êi ta ®Æc biÖt quan t©m ®Õn hµnh vi ®¹o ®øc, ®ã lµ nh÷ng hµnh ®éng ®­îc thóc ®Èy b»ng nh÷ng ®éng c¬ ®¹o ®øc, ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ cã ý nghÜa vÒ mÆt ®¹o ®øc do chuÈn mùc x· héi quy ®Þnh. Hµnh vi ®¹o ®øc gåm cã 2 phÇn: hµnh ®éng ®em l¹i kÕt qu¶ cã ý nghÜa vÒ mÆt ®¹o ®øc víi t­ c¸ch lµ biÓu hiÖn bªn ngoµi; th¸i ®é môc ®Ých, ý ®Þnh, ®éng c¬ víi t­ c¸ch lµ kÝch thÝch bªn trong. Nh­ vËy, khi ®¸nh gi¸ hµnh vi ®¹o ®øc ng­êi ta th­êng ®¸nh gi¸ víi chuÈn mùc x· héi xem ®éng c¬ ®óng hay sai, tÝch cùc hay tiªu cùc. 4. Hµnh vi øng xö Hµnh vi øng xö lµ toµn bé nh÷ng cö chØ ph¶n øng, hµnh ®éng tr¶ lêi ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu ®ßi hái cña quan hÖ ng­êi trong x· héi. Hµnh vi øng xö bao gåm cö chØ, ph¶n øng hµnh ®éng cña trÎ trong quan hÖ ng­êi, ®èi xö víi cha mÑ «ng bµ, anh chÞ lµ hµnh vi øng xö ban ®Çu, khëi nguyªn mäi hµnh vi cña ®øa trÎ h×nh thµnh vµ pháng theo mäi hµnh vi cña cha mÑ, «ng bµ, anh chÞ ®Ó ®¸p l¹i cho phï hîp. Do vËy, tÊm g­¬ng nh©n c¸ch mÉu mùc cña nh÷ng ng­êi xung quanh lµ rÊt cÇn thiÕt cho trÎ noi theo, cã thÓ nãi nh­ c¬m ¨n, n­íc uèng cña ®êi sèng tinh thÇn trÎ. Mäi cö chØ ©n cÇn, niÒm në, tËn t©m cña «ng bµ, cha mÑ gióp trÎ c¶m nhËn tõng b­íc. TËp dÇn cho trÎ cho trÎ nh÷ng ph¶n øng hµnh ®éng theo mét thãi quen æn ®Þnh. Do vËy, hµnh vi øng xö thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nhËn thøc, th¸i ®é, nÕp sèng, thãi quen cña gia ®×nh. Tr¸ch nhiÖm cña «ng bµ víi con c¸i chÝnh lµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi x· héi. C¸i cèt lâi cña hµnh vi øng xö lµ d¹y cho trÎ mét ý thøc biÕt t«n träng ng­êi kh¸c tr­íc khi nãi hoÆc lµm mét viÖc g× ®ã nh­ biÕt kÝnh träng «ng bµ cha mÑ anh chÞ. Khi ®­a cho ai c¸i g× cÇn ph¶i ®­a b»ng hai tay, biÕt x­ng h« phï hîp chuÈn mùc. Kh«ng ®­îc nãi dèi, thiÕu trung thùc trong lêi nãi vµ hµnh ®éng, biÕt yªu th­¬ng gióp ®ì mäi ng­êi, cã lßng nh©n ¸i trong giao tiÕp, biÕt gi÷ giäng nãi, ng÷ ®iÖu phï hîp víi ph¹m vi th«ng tin cÇn nãi. * Tãm l¹i: Nh©n c¸ch cña con ng­êi nãi chung vµ cña trÎ nãi riªng ®­îc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt trong hµnh vi øng xö, c¸ch nãi n¨ng vµ thÓ hiÖn râ nhÊt quan ®iÓm sèng, th¸i ®é cña chñ thÓ hµnh vi øng xö. Nh­ vËy, gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ chÝnh lµ gi¸o dôc nh÷ng phÐp t¾c lÔ nghÜa, nh÷ng chuÈn mùc vµ mÉu hµnh vi ®¬n gi¶n, phæ biÕn, cÇn thiÕt víi løa tuæi mÇm non nh­ c¸ch ¨n nãi, t­ thÕ, trang phôc, phong c¸ch, phÐp t¾c øng xö cã v¨n ho¸ trong quan hÖ cña trÎ víi nh÷ng ng­êi xung quanh, gia ®×nh, nhµ tr­êng, m«i tr­êng thiªn nhiªn, vËt nu«i c©y trång. Tõ ®ã h×nh thµnh ë trÎ mét sè nÒ nÕp thãi quen vµ hµnh vi ®Ñp, biÕt ph©n biÖt ®­îc tèt, xÊu; h­ ngoan; thÕ nµo lµ ®¸ng chª- ®¸ng khen… ®ã chÝnh lµ b­íc ®Çu h×nh thµnh ë trÎ nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn cña nh©n c¸ch con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa nh­ môc tiªu cña ngµnh gi¸o dôc ®· ®Ò ra. II. Thùc tiÔn cña viÖc gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp cã v¨n ho¸ cho trÎ mÉu gi¸o XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc muèn n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp cã v¨n ho¸ cho trÎ trong ®é tuæi mÇm non nªn n¨m häc 1996 -1997 Bé gi¸o dôc ®µo t¹o ®· chØ ®¹o triÓn khai néi dung chuyªn ®Ò “gi¸o dôc lÔ gi¸o” tíi toµn thÓ c¸c tr­êng mÇm non trªn toµn quèc. Së gi¸o dôc ®µo t¹o Hoµ B×nh, phßng gi¸o dôc huyÖn L­¬ng S¬n còng triÓn khai trùc tiÕp néi dung chuyªn ®Ò nµy xuèng c¸c tr­êng mÇm non trong tßan huyÖn. Tr­êng mÇm non T©n Vinh còng thùc hiÖn chuyªn ®Ò ®ã. Sau 3 n¨m thùc hiÖn chuyªn ®Ò cã tæng kÕt ®¸nh gÝa rót kinh nghiÖm, nh÷ng n¨m gÇn ®©y vÉn thùc hiÖn c¸c néi dung sau chuyªn ®Ò. Yªu cÇu chung cña néi dung sau chuyªn ®Ò lµ : - Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña chuyªn ®Ò lµm cho toµn ngµnh vµ c¸c bËc cha mÑ nhËn thøc ®óng sù cÇn thiÕt ph¶i d¹y lÔ gi¸o cho trÎ mÇm non ®Ó cïng phèi hîp gi¸o dôc trÎ ë mäi lóc, mäi n¬i. - Gi¸o dôc trÎ thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi cã v¨n ho¸ trong cuéc sèng hµng ngµy, cã th¸i ®é øng xö ®óng víi b¹n bÌ c« gi¸o vµ ng­êi xung quanh, cã t×nh c¶m tèt ®èi víi c¸c sù vËt, hiÖn t­îng. - Trong gi¸o dôc c« gi¸o lu«n ph¶i mÉu mùc trong lêi nãi, viÖc lµm vµ sinh ho¹t cña m×nh, trë thµnh tÊm g­¬ng cho trÎ noi theo. - §éi ngò gi¸o viªn ph¶i ®­îc båi d­ìng vÒ néi dung, ph­¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tæ chøc, biÕt sö dông thµnh th¹o c¸c ph­¬ng tiÖn gi¸o dôc lÔ gi¸o cho trÎ mÇm non. 1. Vai trß cña giao tiÕp, øng xö trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch trÎ. - D¸ng ®i: §Æc tr­ng nh©n c¸ch ®Çu tiªn cña ®øa trÎ ph¶i kÓ ®Õn d¸ng ®i th¼ng ®øng cña con ng­êi. §Ó cã d¸ng ®i th¼ng ®øng th× bè mÑ anh chÞ vµ nh÷ng ng­êi th©n trong gia ®×nh ph¶i gióp trÎ tËp ®i ®øng. Ngoµi d¸ng ®i th¼ng ®øng trÎ cßn biÕt phèi hîp vËn ®éng ®«i m¾t, ®«i tay, c¸c thao t¸c khÐo lÐo xuÊt hiÖn mµ c¸c thao t¸c nµy trÎ nhËp t©m b¾t ch­íc theo mÉu giao tiÕp øng xö cña nh÷ng ng­êi lín xung quanh. NÕu trÎ kh«ng ®­îc sèng chung, kh«ng giao tiÕp øng xö víi mäi ng­êi th× trÎ sÏ kh«ng cã nh÷ng hµnh vi thao t¸c d¸ng ®i, ®øng, n»m, ngåi cña con ng­êi ®­îc. - Ng«n ng÷ nãi : Ng«n ng÷ nãi ®Æc tr­ng chØ cã ë con ng­êi, chØ trong giao tiÕp, øng xö trÎ míi nhËp t©m, b¾t ch­íc ®­îc. Ng«n ng÷ nãi chøa ®ùng rÊt nhiÒu néi dung. Bao trïm lªn toµn bé ng«n ng÷ lµ nÒn t¶ng cña v¨n ho¸ gia ®×nh, ®Þa ph­¬ng, d©n téc. CÇn d¹y trÎ biÕt ®iÒu chØnh giäng nãi, ng÷ ®iÖu ©m thanh sao cho phï hîp víi néi dung lêi nãi vµ ®èi t­îng giao tiÕp. - ý thøc : ý thøc ®­îc h×nh thµnh trong giao tiÕp vµ øng xö víi mäi ng­êi xung quanh nh­ n¨ng lùc lµm chñ b¶n th©n trong mèi quan hÖ víi cha mÑ vµ ng­êi th©n. TrÎ nghe vµ hµnh ®éng nh­ thÕ nµo cßn phô thuéc vµo sù ®ång t×nh hay ph¶n b¸c cña nh÷ng ng­êi xung quanh. Toµn bé chøc n¨ng ý thøc ®­îc h×nh thµnh gièng nh­ chøc n¨ng ý thøc cña nh÷ng ng­êi xung quanh giao tiÕp øng xö víi trÎ. - TrÝ tuÖ : Trong giao tiÕp øng xö cã sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ em. Tr­íc hÕt lµ n¨ng lùc ph¸t hiÖn nhanh c¸c dÊu hiÖu cña ®èi t­îng nh­ nhí nhanh, nhí chÝnh x¸c c¸c tÝnh chÊt ®Æc ®iÓm, dÊu hiÖu cña ®èi t­îng vµ c¸ch thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c chi tiÕt. V× vËy, trÎ ph¶i vËn dông c¸c ®Æc ®iÓm phÈm chÊt cña trÝ tuÖ nh­ ghi nhí, t­ duy, ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp… - T×nh c¶m : Trong qu¸ tr×nh giao tiÕp øng xö lµm n¶y sinh t×nh th­¬ng, lßng nh©n ¸i, sù th«ng c¶m, sÎ chia… NÕu chóng ta biÕt x©y dùng t×nh c¶m cho trÎ mÇm non lµ mét viÖc lµm thËt c«ng phu, tËn tuþ, tû mØ ph¶i thËt kiªn tr× l©u dµi míi mang l¹i hiÖu qu¶. Trong ®ã cÇn x©y dùng c¸c mÉu hµnh vi øng xö chuÈn mùc cho trÎ noi theo. Qu¸ tr×nh giao tiÕp øng xö cña cha mÑ, c« gi¸o mÇm non lµ qu¸ tr×nh x©y dùng nh©n c¸ch gèc cho trÎ. 2. C¸c yªu cÇu cô thÓ ®èi víi trÎ mÉu gi¸o - BiÕt chµo hái, v©ng, d¹, c¶m ¬n, xin lçi - LÔ phÐp, m¹nh d¹n, tù tin, hån nhiªn khi giao tiÕp - BiÕt x­ng h« th­a göi ®óng lóc -ThÝch ch¬i, ch¬i hoµ thuËn víi b¹n. Kh«ng giµnh vµ lÊn ¸t ban ch¬i yÕu h¬n. - Cã thãi quen tù phôc vô, mÆc quÇn ¸o, ®i giµy dÐp, röa mÆt, ch¶i r¨ng, ch¶i ®Çu, xóc c¬m… - Cã thãi quen ¨n uèng vÖ sinh s¹ch sÏ, v¨n minh, lÞch sù - BiÕt gi÷ g×n vÖ sinh c¸ nh©n, vÖ sinh m«i tr­êng. - BiÕt lÊy cÊt ®å ch¬i ®óng n¬i quy ®Þnh, biÕt gi÷ g×n b¶o qu¶n ®å dïng, ®å ch¬i - BiÕt ch¨m sãc b¶o vÖ c©y trång, vËt nu«i - H×nh thµnh ë trÎ nh÷ng t×nh c¶m yªu th­¬ng nh÷ng ng­êi gÇn gòi - Ham thÝch, tù gi¸c lµm nh÷ng c«ng viÖc võa søc ®Ó gióp ®ì ng­êi th©n khi cÇn. - B­íc ®Çu biÕt ph©n biÖt ®óng sai, thiÖn ¸c, ch¨m chØ, l­êi biÕng. BiÕt thÓ hiÖn th¸i ®é t×nh c¶m phï hîp. - ThËt thµ, dòng c¶m; biÕt yªu lÏ ph¶i, gÐt c¸i ¸c kh«ng ®ång t×nh víi thãi h­ tËt xÊu. - Tù nguyÖn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ, c¸c ngµy héi, ngµy lÔ. 3. C¸c néi dung cô thÓ : * Nãi n¨ng: - B¶n th©n : TrÎ ph¶i nãi râ rµng m¹ch l¹c, hån nhiªn, kh«ng nãi nhanh, hÊp tÊp, nãi qu¸ to, la hÐt n¬i ®«ng ng­êi hoÆc lóc ng­êi kh¸c ®ang lµm viÖc nghØ ng¬i; kh«ng nãi ngäng, nãi l¾p, kh«ng v¨ng tôc chöi bËy. - Víi b¹n bÌ : X­ng h« th©n mËt (x­ng tªn m×nh hoÆc gäi tªn b¹n) kh«ng x­ng h« mµy tao, th»ng con, kh«ng nãi qu¸ nhiÒu hoÆc lÊn ¸t b¹n - Víi em bÐ : BiÕt c¸ch x­ng h« th©n thiÖn nh­ anh chÞ em. - Víi ng­êi lín : BiÕt th­a göi v©ng d¹, kh«ng l¾c, gËt, õ vµ kh«ng nãi trèng kh«ng, kh«ng nãi ngang, nãi leo khi ng­êi lín ch­a cho phÐp, khi ng­êi lín ®ang bËn viÖc kh«ng ®­îc quÊy nhiÔu vßi vÜnh * Chµo hái t¹m biÖt : - Khi ®Õn líp : + BiÕt tù ®éng chµo c« gi¸o vµ chµo c¸c b¹n khi ®Õn líp còng nh­ khi ra vÒ. + Khi chµo ph¶i ®øng ngay ng¾n, tù nhiªn khoanh tay tr­íc ngùc vµ nãi “ch¸u chµo c«”, “con chµo mÑ” + Khi cã kh¸ch ®Õn th¨m líp ph¶i biÕt chñ ®éng ®øng dËy chµo kh¸ch, chµo ai ph¶i nh×n vµo ng­êi Êy. NiÒm në khi gÆp gì còng nh­ khi chia tay. + Trong giê häc muèn nãi ph¶i gi¬ tay, nÕu cÇn ra ngoµi ph¶i xin phÐp c« gi¸o, c« gi¸o hái ai ng­êi Êy tr¶ lêi, kh«ng ®­îc nãi leo vµ nãi trèng kh«ng. + Kh«ng ®­îc hái khi mäi ng­êi ®ang bËn viÖc, nÕu cÇn hái th× ph¶i xin phÐp vµ nãi nhá. + Khi muèn m­în ai c¸i g× hoÆc lÊy bÊt cø mét vËt g× ph¶i hái, ®­îc sù ®ång ý míi ®­îc sö dông. Kh«ng ®­îc tù nhiªn dïng cña ng­êi kh¸c råi míi hái ý kiÕn. - Khi ë nhµ : + Tr­íc khi ®i häc còng nh­ lóc ra vÒ ph¶i biÕt tù ®éng chµo hái tÊt c¶ nh÷ng ng­êi th©n trong gia ®×nh mét c¸ch hîp lý. Khi chµo hái ph¶i biÕt thø tù, chµo «ng bµ cha mÑ råi míi ®Õn anh chÞ. + BiÕt chñ ®éng chµo vµ t¹m biÖt khi cã kh¸ch ®Õn th¨m gia ®×nh. + Khi muèn lµm g× hoÆc muèn ®i ch¬i nhÊt thiÕt ph¶i xin phÐp bè mÑ + BiÕt hái han, quan t©m ®Õn ng­êi th©n trong gia ®×nh khi èm ®au, mÖt mái, vui buån mét c¸ch hîp lý. VD : ¤ng èm lµm sao thÕ ¹? ¤ng ®au ë ®©u?… * C¶m ¬n xin lçi: - Khi ng­êi lín ®­a cho c¸i g× ch¸u ph¶i biÕt ®ãn nhËn b»ng hai tay vµ nãi “ch¸u xin” - Khi ®­îc mäi ng­êi gióp viÖc g× ph¶i biÕt c¶m ¬n. - Khi lµm phiÒn ng­êi kh¸c hoÆc lµm háng vËt g× ph¶i biÕt nhËn lçi vµ söa lçi. - Kh«ng ®­îc nãi dèi vµ ®æ lçi cho ng­êi kh¸c. * §i ®øng xÕp hµng - T­ thÕ ®i: + §i l¹i ngay ng¾n, nhÑ nhµng, kh«ng kÐo lª giµy dÐp ®Ó g©y tiÕng ®éng + Kh«ng véi vµng hÊp tÊp, võa ®i võa ch¹y. + Kh«ng ®i tr­íc mÆt ng­êi kh¸c, nÕu cÇn ®i qua ph¶i xin phÐp vµ h¬i cói ng­êi. + BiÕt nh­êng b­íc khi gÆp kh¸ch, c« gi¸o, ng­êi giµ, ng­êi v¸c nÆng, ng­êi tµn tËt vµ c¸c em nhá. + §i häc ®Çy ®ñ ®óng giê + Khi ®i bé ph¶i ®i trªn vØa hÌ, ®i vÒ phÝa bªn ph¶i s¸t lÒ ®­êng tu©n theo luËt lÖ giao th«ng + Kh«ng la cµ, ch¬i ®ïa däc ®­êng vµ ë lßng ®­êng v× cã nhiÒu xe cé qua l¹i. - T­ thÕ ®øng: + §øng th¼ng ng­êi, tù nhiªn vµ khÐp hai ch©n võa ph¶i + Trong giê häc khi tr¶ lêi c« gi¸o ph¶i ®øng th¼ng hai tay bu«ng th¼ng tù nhiªn. - T­ thÕ ngåi : + Ngåi ngay ng¾n kh«ng g¸c ch©n lªn ghÕ hoÆc tú vµo bµn + Ngåi ®óng chç, trËt tù chó ý nghe c« gi¶ng bµi + Khi ngåi viÕt ph¶i ngåi ®óng t­ thÕ, ngùc c¸ch mÐp bµn 25 - 30 cm ®Çu cói võa ph¶i tay cÇm bót theo ®óng quy ®Þnh. Ngåi kh«ng rung ®ïi x« ®Èy bµn ghÕ. - T­ thÕ xÕp hµng : + Khi xÕp hµng ph¶i ®øng th¼ng hµng theo thø tù tr­íc sau + Kh«ng chen lÊn, x« ®Èy b¹n hoÆc ®i lung tung lµm mÊt trËt tù * ¡n uèng, mÆc, ng¸p, h¾t h¬i. - ¡n : D¹y cho trÎ tr­íc khi ¨n ph¶i biÕt mêi + Tù xóc ¨n, kh«ng vßi vÜnh cha mÑ + Khi ¨n kh«ng nhai nhåm nhoµm, kh«ng nuèt véi, ph¶i nhai tõ tèn. + Kh«ng ngËm thøc ¨n trong miÖng + Kh«ng võa ¨n, võa ch¬i, võa ¨n võa nãi chuyÖn ®i l¹i c­êi ®ïa lung tung trong b÷a ¨n. + Kh«ng xóc qu¸ ®Çy hoÆc giµnh hÕt thøc ¨n cho riªng m×nh, kh«ng bá dë xuÊt ¨n + BiÕt nhÆt c¬m r¬i vµo ®Üa riªng, biÕt röa tay tr­íc vµ sau khi ¨n, lau miÖng s¹ch sÏ. - Uèng : + Uèng n­íc tõ tõ kh«ng ®¸nh ®æ hoÆc lµm vì cèc, kh«ng rãt n­íc qu¸ ®Çy hoÆc thß tay vµo b×nh n­íc. + Kh«ng uèng n­íc l· - MÆc : + Trang phôc quÇn ¸o gän gµng s¹ch sÏ + Kh«ng mÆc quÇn ¸o bÈn, ®øt cóc, r¸ch + Kh«ng ngåi lª trªn sµn ®Êt hoÆc b«i bÈn vµo quÇn ¸o +Th­êng xuyªn t¾m röa, thay quÇn ¸o - Ho, ng¸p, h¾t h¬i. + Khi ho, ng¸p ph¶i biÕt dïng tay che miÖng; nÕu h¾t h¬i ph¶i dïng tay che miÖng vµ quay ra phÝa kh«ng cã ng­êi ngåi ®èi diÖn + Kh«ng cho tay vµo måm, ngËm vµ mót tay. * H×nh thµnh cho trÎ mét sè hµnh vi thãi quen kh¸c + Víi b¶n th©n: - Cã thãi quen gi÷ g×n vÖ sinh c¸ nh©n, mÆt mòi ®Çu tãc; quÇn ¸o s¹ch sÏ gän gµng, mãng tay mãng ch©n ph¶i c¾t ng¾n. tãc c¾t ng¾n ch¶i buéc gän gµng, cã kh¨n mÆt riªng… - Tù phôc vô b¶n th©n nh­ röa mÆt, ch¶i r¨ng, tù mÆc quÇn ¸o, ®i giµy dÐp, xóc c¬m… - Cã thãi quen sinh ho¹t ng¨n n¾p, trËt tù, biÕt lÊy cÊt ®å ch¬i s¾p xÕp ®å dïng, ®å ch¬i ®óng n¬i quy ®Þnh, biÕt b¶o qu¶n ®å dïng ®å ch¬i. - Kh«ng nãi dèi, quÊy khãc, vßi vÜnh, ¨n v¹… + víi b¹n bÌ : - BiÕt nh­êng nhÞn b¹n khi ch¬i vµ ch¬i cïng b¹n - BiÕt th­¬ng yªu quan t©m vµ gióp b¹n khi cÇn - Kh«ng ®¸nh c·i nhau, g©y gæ vµ b¾t n¹t b¹n yÕu h¬n m×nh. + Víi ng­êi lín tuæi - BiÕt kÝnh träng lÔ phÐp, yªu quý «ng bµ cha mÑ vµ c« gi¸o. - Quan t©m gióp ®ì ng­êi giµ tµn tËt vµ trÎ nhá h¬n khi cÇn. - V©ng lêi vµ biÕt lµm theo yªu cÇu cña ng­êi lín. - BiÕt lµm mét sè viÖc võa søc ®Ó gióp ®ì «ng bµ cha mÑ vµ c« gi¸o nh­ quÐt nhµ, rãt n­íc mêi «ng bµ, cha mÑ, nhÆt rau, röa cèc chÐn, chia ®å dïng häc tËp, kª dän bµn ghÕ s¾p xÕp ch¨n gèi chuÈn bÞ ngñ tr­a. * Víi thiªn nhiªn m«i tr­êng - BiÕt yªu quý b¶o vÖ c¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn kh«ng h¸i hoa, ng¾t l¸ bÎ cµnh c©y ë tr­êng, ë v­ên hoa c«ng viªn; kh«ng dÉm ngåi lªn c©y cá lµm tæn h¹i ®Õn c©y trång. - Cã thãi quen ch¨m sãc gi÷ g×n c¶nh ®Ñp thiªn nhiªnm, m«i tr­êng s¹ch sÏ. Kh«ng kh¹c nhæ, vøt giÊy r¸c bõa b·i, g÷i nhµ cöa tr­êng líp gän gµng s¹ch ®Ñp; ch¨m t­íi c©y, nhæ cá, dän vÖ sinh, biÕt gi÷ vÖ sinh n¬i c«ng céng. * Víi vËt nu«i c©y trång - BiÕt yªu quý vµ b¶o vÖ vËt nu«i c©y trång, kh«ng ®¸nh hoÆc trªu träc vËt nu«i. - BiÕt ch¨m sãc vËt nu«i nh­ chã gµ, thá, c¸, chim… Ch­¬ng II : M« t¶ qu¸ tr×nh nghiªn cøu I. Kh¶o s¸t nhËn thøc hµnh vi giao tiÕp,øng xö cña trÎ 1. §èi t­îng kh¶o s¸t : Gåm 20 ch¸u ë líp mÉu gi¸o 5 - 6 tuæi Tr­êng mÇm non T©n Vinh - L­¬ng S¬n - Hoµ B×nh Danh s¸ch trÎ nh­ sau : Stt Hä vµ tªn Ngµy sinh 1 Hoµng quèc ®¹t 20/3/1998 2 NguyÔn thuú linh 18/5/1998 3 Hoµng minh tuÊn 11/2/1998 4 Hoµng v¨n b»ng 15/3/1998 5 NguyÔn minh t©m 17/8/1998 6 NguyÔn thÞ thanh 25/2/1998 7 NguyÔn thÞ loan 28/2/1998 8 Hoµng thÞ hµ 11/5/1998 9 Hoµng v¨n vü 23/8/1998 10 NguyÔn v¨n thµnh 30/6/1998 11 NguyÔn thÞ thuú 1/7/1998 12 Lª mai anh 12/11/1998 13 Lª thÞ trang 28/6/1998 14 Hµ tuÊn h¶i 3/2/1998 15 NguyÔn v¨n quang 26/7/1998 16 NguyÔn thÞ th¶o 22/12/1998 17 Hoµng h¶i yÕn 3/1/1998 18 Bïi v¨n chung 5/8/1998 19 NguyÔn thÞ huyÒn 16/3/1998 20 NguyÔn thÞ h­¬ng 23/10/1998 2. Néi dung kh¶o s¸t : - B»ng c¸c ph­¬ng ph¸p quan s¸t, trß chuyÖn tiÕp xóc víi trÎ - B»ng c¸ch quan s¸t ho¹t ®éng cña c« vµ trÎ t¹i líp ®Ó n¾m ®­îc c¸ch giao tiÕp øng xö cña trÎ víi nhau, cña trÎ víi c« gi¸o, cña trÎ víi cha mÑ häc sinh. - Quan s¸t hoÆc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng ®Ó biÕt ®­îc hµnh vi øng xö cña trÎ th«ng qua c¸c ho¹t ®éng vµ chÕ ®é sinh ho¹t hµng ngµy. §Ó ®¸nh gi¸ ®­îc trÎ em, em ®· x©y dùng theo c¸c m¶ng tiªu chÝ sau: * TrÎ biÕt chµo hái, cÊt gän ®å dïng : Em ®· quan s¸t trÎ trong giê ®Õn líp : trÎ biÕt chµo c« gi¸o, chµo t¹m biÖt cha mÑ, chµo c¸c b¹n ®Õn tr­íc, biÕt cÊt gän ®å dïng c¸ nh©n vµo ®óng n¬i quy ®Þnh råi ®i vµo líp cïng c¸c b¹n. §¸nh gi¸ theo 4 lo¹i sau: - Lo¹i tèt :TrÎ cã thãi quen chµo hái cÊt gän ®å dïng kh«ng cÇn sù nh¾c nhë cña cha mÑ vµ c« gi¸o - Lo¹i kh¸ : TrÎ cã chµo hái nh­ng ch­a trë thµnh thãi quen cßn cã sù nh¾c nhë cña c« gi¸o - Lo¹i TB : TrÎ cã chµo hái nh­ng lêi nãi cö chØ ch­a râ rµng, thùc hiÖn ch­a chñ ®éng. - Lo¹i yÕu : TrÎ ch­a chµo hái, khi h­íng dÉn th× míi lµm theo yªu cÇu cña c«. * TrÎ biÕt th­a göi, c¶m ¬n xin lçi. ThÝch ch¬i víi b¹n, kh«ng giµnh ®å ch¬i cña b¹n, biÕt ®ãn nhËn vµ ®­a cho ai c¸i g× b»ng 2 tay. Th«ng qua ho¹t ®éng vui ch¬i vµ ho¹t ®éng trong tiÕt häc do c« gi¸o tæ chøc em ®· quan s¸t trÎ cã mét sè thãi quen sau : - Trong giê häc c« ®Æt c©u hái cho trÎ tr¶ lêi, trÎ ®· cã thãi quen gi¬ tay ph¸t biÓu nªu ý kiÕn cña m×nh, lêi nãi cña trÎ râ rµng kh«ng qu¸ to, kh«ng qóa nhá vµ khi ®­îc c« chØ ®Þnh trÎ míi ®øng lªn nãi kh«ng nãi leo. VD : Trong ho¹t ®éng vui ch¬i trÎ kh«ng giµnh ®å ch¬i cña b¹n, nÕu cÇn hoÆc muèn ®å ch¬i ®ã trÎ ph¶i xin c« hoÆc xin b¹n khi ®­îc c« cho trÎ biÕt ®ãn nhËn b»ng 2 tay vµ nãi “ch¸u xin c«” §¸nh gi¸ theo 4 lo¹i sau : -Lo¹i tèt : TrÎ cã thãi quen biÕt th­a göi, kh«ng nãi leo, biÕt ®ãn nhËn b»ng 2 tay kÌm theo lêi nãi phï hîp kh«ng giµnh ®å ch¬i cña b¹n. - Lo¹i kh¸ : TrÎ còng cã thãi quen nh­ng thùc hiÖn ch­a tèt, ch­a thµnh th¹o. - Lo¹i TB : TrÎ cã thãi quen nh­ng cßn m¾c mét sè lçi thao t¸c nµo ®ã. - Lo¹i yÕu : TrÎ ch­a thùc hiÖn ®­îc, cÇn cã sù nh¾c nhë can thiÖp cña c« hoÆc b¹n * TrÎ biÕt gióp ®ì ng­êi kh¸c nh÷ng c«ng viÖc võa søc cña m×nh, biÕt gióp ®ì b¹n. Th«ng qua ho¹t ®éng häc tËp, vui ch¬i lao ®éng tù phôc vô ®Ó c« quan s¸t ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña trÎ Tiªu chÝ ®­îc ®¸nh gi¸ theo 4 lo¹i sau : - Lo¹i tèt : TrÎ chñ ®éng thùc hiÖn c«ng viÖc gióp ®ì kh«ng cÇn sù nh¾c nhë vµ yªu cÇu cña ng­êi kh¸c. - Lo¹i kh¸ : TrÎ cã thùc hiÖn nh­ng ch­a tËn t©m víi c«ng viÖc gióp ®ì ng­êi kh¸c - Lo¹i TB : CÇn cã sù nh¾c nhë nh­ng thùc hiÖn ch­a ®¹t kÕt qu¶ cao. - Lo¹i yÕu : TrÎ lµm nh­ng ch­a tËn t×nh kh«ng mang l¹i kÕt qu¶. * BiÕt ph©n biÖt ®óng sai, yªu gÐt râ rµng. Th«ng qua c¸c c©u chuyÖn kÓ trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc, trÎ biÕt thÓ hiÖn béc lé t×nh c¶m cña m×nh nh­ chuyÖn TÊm C¸m, b¸c gÊu ®en vµ 2 chó thá, chuyÖn dª tr¾ng, dª ®en… ®­îc ®¸nh gÝa theo 4 lo¹i sau : - Lo¹i tèt : TrÎ biÕt thÓ hiÖn ®­îc t×nh c¶m cña m×nh vµ lý gi¶i ®­îc t¹i sao l¹i yªu vµ gÐt nh©n vËt ®ã - Lo¹i kh¸ : TrÎ biÕt thÓ hiÖn t×nh c¶m cña m×nh nh­ng ch­a lý gi¶i ®­îc - Lo¹i Tb : CÇn cã sù gîi më cña c« gi¸o míi thÓ hiÖn ®­îc t©m tr¹ng yªu gÐt cña m×nh. - Lo¹i YÕu : TrÎ kh«ng ph©n biÖt ®­îc ®óng sai, yªu gÐt râ rµng. 3. Ph©n tÝch kÕt qu¶ kh¶o s¸t Mçi tiªu chÝ ta cã sè ®iÓm t­¬ng øng nh­ sau : Lo¹i tèt : 4 ®iÓm Lo¹i kh¸ : 3 ®iÓm Lo¹i TB : 2 ®iÓm Lo¹i yÕu : 1 ®iÓm - Lo¹i tèt : Lµ nh÷ng trÎ th­êng xuyªn cã thãi quen giao tiÕp øng xö tèt - Lo¹i kh¸ : TrÎ ®· cã ý thøc nh­ng ch­a cã thãi quen, ®«i khi c¸c thao t¸c hµnh ®éng ch­a chuÈn cÇn cã sù nh¾c nhë cña ng­êi lín. - Lo¹i TB : Khi thùc hiÖn cßn cã sù nh¾c nhë cña ng­êi lín, kÕt qu¶ hµnh ®éng ch­a cao. - Lo¹i yÕu : TrÎ ch­a cã ý thøc, ch­a cã thãi quen trong c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp vµ øng xö. Tæng hîp kÕt qu¶ nh­ sau : Stt C¸c tiªu chÝ LoÞa Lo¹i kh¸ Lo¹i kh¸ Lo¹i TB Lo¹i yÕu T.sè Tû lÖ % T.sè Tû lÖ % T.sè Tû lÖ % T.sè Tû lÖ % 1 BiÕt chµo hái, biÕt cÊt ®å dïng 12 6% 4 20% 2 10% 2 10% 2 BiÕt th­a göi, c¶m ¬n, xin lçi. ThÝch ch¬i víi b¹n, kh«ng giµnh ®å ch¬i cña b¹n, biÕt ®ãn nhËn vµ ®­a b»ng hai tay 6 30% 5 25% 3 15% 6 30% 3 BiÕt g÷i vÖ sinh th©n thÓ, vÖ sinh m«i tr­êng, biÕt yªu quý vËt nu«i c©y trång 3 15% 4 20% 7 35% 6 30% 4 ¡n uèng v¨n minh lÞch sù 5 25% 5 25% 7 35% 3 15% 5 BiÕt gióp ®ì ng­êi kh¸c, biÕt gióp ®ì b¹n 4 20% 4 20% 10 50% 2 10% 6 BiÕt ph©n biÖt ®óng sai, yªu ghÐt râ rµng. 4 20% 12 60% 4 20% * KÕt qu¶ : KÕt qu¶ cña tõng trÎ thÓ hiÖn theo c¸c tiªu chÝ víi sè ®iÓm nh­ sau : - Lo¹i tèt : Tõ 19 - 24 ®iÓm - Lo¹i kh¸ : Tõ 13 - 18 ®iÓm - Lo¹i TB : Tõ 7 - 12 ®iÓm - Lo¹i yÕu : Tõ 1 - 6 ®iÓm Tõ kÕt qu¶ trªn cho ta thÊy cã 6 ch¸u ®¹t kÕt qu¶ xÕp lo¹i tèt = 30% cô thÓ lµ : 1. Hoµng Quèc §¹t = 20 ®iÓm 2. NguyÔn Thuú Linh = 22 ®iÓm 3. Lª Mai Anh = 19 ®iÓm 4. Hoµng H¶i YÕn = 19 ®iÓm 5. Hµ TuÊn H¶i = 21 ®iÓm 6. NguyÔn Minh T©m = 19 ®iÓm. - Lo¹i kh¸ cã 6 trÎ ®¹t 30% - Lo¹i TB cã 4 trÎ ®¹t 20% - Lo¹i yÕu cã 4 trÎ ®¹t 20%. Cô thÓ : 1. Hoµng V¨n B»ng : 6 ®iÓm 2. Hoµng ThÞ Hµ : 5 ®iÓm 3. NguyÔn V¨n Thµnh: 6 ®iÓm 4.Bïi V¨n Chung : 4 ®iÓm. Nh­ chóng ta ®· biÕt hµnh vi øng xö cu¶ con ng­êi ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn vµ trë thµnh thãi quen.Thãi quen th­êng chØ lµ nh÷ng hµnh vi øng xö cña c¸ nh©n ®­îc diÔn ra trong mét ®iÒu kiÖn æn ®Þnh, trong kh«ng gian vµ c¸c mèi quan hÖ rÊt cô thÓ. V× vËy, thãi quen th­êng cã néi dung t©m lý æn ®Þnh, th­êng g¾n víi nhu cÇu cña c¸ nh©n. Khi ®· trë thµnh thãi quen mäi ho¹t ®éng t©m lý sinh lý trë nªn cè ®Þnh, c©n b»ng; khi ph¸ vì thãi quen lµm mÊt sù c©n b»ng t©m sinh lý t¹o ra c¸c c¶m gi¸c khã chÞu dÉn ®Õn bùc däc. V× vËy, vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña c« gi¸o vµ gia ®×nh lµ cÇn gióp trÎ h×nh thµnh nh÷ng thãi quen tèt. Khi trÎ ®· ®¹t ®­îc tíi møc ®é thãi quen ng­êi lín kh«ng cÇn ph¶i nh¾c nhë mµ tù trÎ chñ ®éng thùc hiÖn c¸c thao t¸c hµnh vi øng xö cã v¨n ho¸ cña m×nh. Em xin ph©n tÝch kÕt qu¶ cña 2 nhãm xÕp lo¹i tèt vµ yÕu trªn : - Nhãm trÎ ®­îc xÕp lo¹i tèt : Th­êng ®­îc sèng trong m«i tr­êng gia ®×nh cã «ng bµ, cha mÑ quan t©m chØ b¶o tËn t×nh, V× vËy, trÎ ®­îc häc nh÷ng hµnh vi giao tiÕp øng xö tèt ngay t¹i gia ®×nh m×nh. Khi trÎ cã hµnh vi lÖch l¹c kh«ng ®óng chuÈn ®­îc uèn n¾n söa sai ngay. Tõ ®ã trÎ cã ý thøc trong mäi hµnh ®éng cu¶ m×nh ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn vµ trë thµnh thãi quen. - Nhãm trÎ ®­îc xÕp lo¹i yÕu: TrÎ th­êng sèng trong gia ®×nh nhá kh«ng cã «ng bµ mµ cha mÑ th­êng bËn bÞu nhiÒu c«ng viÖc kh«ng quan t©m ®Õn trÎ ®­îc, trÎ th­êng xuyªn kh«ng ®­îc uèn n¾n söa sai ngay t¹i gia ®×nh mµ chØ ®­îc tiÕp thu lÜnh héi kü n¨ng giao tiÕp ngay t¹i trªn líp. Ngoµi ra cÇn t¹o cho trÎ cã m«i tr­êng giao tiÕp øng xö tèt. II. Nh÷ng biÖn ph¸p, ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng ®ª gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ. Gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ cÇn thùc hiÖn d­íi 2 h×nh thøc sau : * Th«ng qua chÕ ®é sinh ho¹t hµng ngµy ë líp ®Ó d¹y cung cÊp c¸c kiÕn thøc kü n¨ng, h×nh thµnh kü x¶o thãi quen cho trÎ nh­ tÝch hîp vµo c¸c m«n häc, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i, ho¹t ®éng häc tËp lao ®éng ®Ó d¹y trÎ. * KÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c gia ®×nh ®Ó cã biÖn ph¸p gi¸o dôc thèng nhÊt, rÌn luyÖn thãi quen cho trÎ, t¹o cho trÎ m«i tr­êng gi¸o dôc hµnh vi øng xö chuÈn mùc * H×nh thøc th«ng qua c¸c sinh ho¹t hµng ngµy trªn líp nh­ sau : 1. Ph­¬ng ph¸p tæ chøc c¸c ho¹t ®éng : Lµ tæ chøc cho trÎ ®­îc trùc tiÕp ho¹t ®éng ®Ó trÎ ®­îc lµm quen víi cuéc sèng thiªn nhiªn, x· héi. Trong ho¹t ®éng trÎ ®­îc lÜnh héi c¸c quy t¾c hµnh vi øng xö víi ng­êi lín, víi b¹n bÌ. Ng­êi lín ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ ®­îc ho¹t ®éng v× ho¹t ®éng ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc vµ ®iÒu khiÓn ®­îc tÝnh hiªó ®éng cña trÎ. Qua ho¹t ®éng trÎ ®­îc rÌn luyÖn vµ thùc hµnh ®­îc nhiÒu h¬n nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®· ®Æt ra mét c¸ch cã hiÖu qu¶ kh«ng gß bã, ¸p ®Æt. VD : Qua trß ch¬i : “Gia ®×nh” trÎ biÕt c¸ch c­ xö, x­ng h« giao tiÕp víi «ng bµ cha mÑ, anh chÞ. TrÎ ®­îc tiÕp thu lÜnh héi mét sè thao t¸c hµnh vi nh­ «ng bµ cha mÑ dÆn dß b¶o ban ch¸u ph¶i nghe lêi kh«ng ®­îc tá th¸i ®é c·i l¹i. Qua trß ch¬i “B¸c sü bÖnh viÖn” trÎ biÕt ©n cÇn niÒm në ch¨m sãc bÖnh nh©n, trÎ häc vµ thÓ hiÖn th¸i ®é theo c¸c vai ch¬i kh¸c nhau, ®iÒu nµy gióp cho trÎ c¶m nhËn vµ nh×n ®­îc nhiÒu c¸c gãc ®é tr¹ng th¸i c¶m xóc kh¸c nhau. - Qua hµnh ®éng tù phôc vô trÎ n¾m ®­îc c¸c thao t¸c ®óng trong viÖc röa mÆt, röa tay, ch¶i ®Çu; trÎ biÕt g÷i g×n vÖ sinh th©n thÓ, biÕt ®­îc ý nghÜa cña viÖc gi÷ g×n vÖ sinh m«i tr­êng. - Qua lao ®éng ch¨m sãc vËt nu«i c©y trång ë gãc thiªn nhiªn trÎ biÕt yªu quý c©y cèi vµ con vËt. 2. Ph­¬ng ph¸p t¹o ra t×nh huèng, tËn dông c¸c t×nh huèng ®Ó gi¸o dôc lÔ gi¸o cho trÎ. Lµ ph­¬ng ph¸p taä ra c¸c t×nh huèng ®Ó buéc trÎ ph¶i suy nghÜ øng xö vµ thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu cña ng­êi lín ®Ò ra, nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña trÎ. Ng­êi lín cÇn t¹o ra c¸c t×nh huèng, coi ®ã lµ bµi tËp ®Ó rÌn luyÖn cho trÎ nh÷ng hµnh vi øng xö ë mäi lóc, mäi n¬i : khi th× chµo hái, khi th× c¶m ¬n, khi th× xin lçi vµ lµm ®i lµm l¹i nhiÒu lÇn ®Ó h×nh thµnh thãi quen cho trÎ, tõ thãi quen ®Ó thµnh nhu cÇu, lóc ®ã trÎ thùc hiÖn c¸c hµnh vi mét c¸ch tù nhiªn, nÕu kh«ng lµm trÎ c¶m thÊy khã chÞu. VD : TËp cho trÎ thãi quen chµo hái c« th­êng xuyªn, yªu cÇu trÎ chµo hái trong giê ®ãn vµ tr¶ trÎ, trong khi cã kh¸ch ®Õn th¨m líp. TËp cho trÎ thãi quen vÖ sinh, c« yªu cÇu trÎ röa tay tr­íc khi ¨n hoÆc sau khi ®i vÖ sinh, tù lau mÆt khi thÊy mÆt bÈn, lÊy l­îc ch¶i ®Çu khi cã tãc rèi… TËp cho trÎ thãi quen g÷i g×n vÖ sinh m«i tr­êng, c« yªu trÎ ph¶i tù gi¸c ®i vÖ sinh ®óng n¬i quy ®Þnh, kh«ng nhæ bËy vµ vøt r¸c bõa b·i. 3. Ph­¬ng ph¸p nªu g­¬ng : LÊy g­¬ng ng­êi thËt, viÖc thËt lµm mÉu cho trÎ noi theo nh»m t¹o sù hµo høng, x©y dùng tÝnh tù gi¸c cho trÎ trong viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh vi giao tiÕp øng xö B»ng sù g­¬ng mÉu cña ng­êi lín, b¹n bÌ, b»ng nh÷ng c©u chuyÖn kÓ vÒ nh÷ng nh©n vËt ®¸ng yªu trong truyÖn nhÊt lµ nh÷ng g­¬ng ng­êi thËt viÖc thËt ®Ó ®éng viªn trÎ b¾t ch­íc viÖc lµm tèt cña ng­êi kh¸c, ng­êi lín cÇn nªu g­¬ng tèt ®Ó trÎ noi theo. Khi nªu g­¬ng kh«ng ph¶i lµ nªu chung chung mµ viÖc nªu g­¬ng ph¶i cã t¸c dông thóc ®Èy hµnh ®éng cô thÓ cña trÎ. VD : C« thÊy b¹n Hoa rÊt ngoan khi thÊy em Chung ng· b¹n Hoa ®· ch¹y ra ®ì em dËy vµ cßn biÕt dç dµnh ®Ó em kh«ng khãc n÷a. c¸c ch¸u thÊy b¹n Hoa nh­ thÕ nµo ? cã ®¸ng khen kh«ng? B¹n H­¬ng ®ang ch¬i bóp bª nh­ng thÊy b¹n Hµ còng thÝch nªn b¹n H­¬ng ®· nh­êng ngay cho b¹n Hµ… 4. Ph­¬ng ph¸p khen ngîi vµ chª tr¸ch. - Khen ngîi lµ biÓu hiÖn th¸i ®é ®ång t×nh, khuyÕn khÝch mét hµnh ®éng nµo ®ã hoÆc mét cö chØ tèt ®Ñp nh»m khªu gîi niÒm vui s­íng, lßng tù tin khÝch lÖ trÎ lµm nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp - Khen ngîi cã t¸c dông ®éng viªn rÊt lín, trÎ nhá rÊt thÝch ®­îc ®éng viªn khuyÕn khÝch. Khi ®­îc khen trÎ t¨ng thªm lßng tù tin, hµo høng vµ h¨ng h¸i lµm tèt c«ng viÖc ®­îc giao. Khen ngîi cßn thÓ hiÖn sù ®¸nh gi¸ tÝch cùc cña ng­êi lín ®èi víi c«ng viÖc lµm vµ hµnh vi cña trÎ, cã t¸c dông cñng cè vµ ®éng viªn c¸c trÎ kh¸c noi theo. Song khen ngîi ph¶i x¸c ®¸ng, ph¶i chØ râ t¹i sao khen vµ khen c¸i g×? khen ngîi ph¶i c«ng b»ng vµ ®óng møc, cã nhiÒu h×nh thøc khen ngîi nh­ nhËn xÐt tèt cã th¸i ®é h©n hoan t¸n th­ëng. - Chª tr¸ch lµ biÓu hiÖn th¸i ®é kh«ng ®ång t×nh víi nh÷ng hµnh vi, viÖc lµm xÊu cña trÎ. Khen ngîi ph¶i ®i ®«i víi chª tr¸ch, nÕu trÎ lµm sai ng­êi lín ph¶i tá râ th¸i ®é kh«ng ®ång t×nh vµ yªu cÇu trÎ ph¶i nghiªm tóc söa ch÷a nh­ mét lêi phª ph¸n hoÆc yªu cÇu trÎ lµm l¹i viÖc lµm sai ®ã, ®ßi hái trÎ ph¶i thõa nhËn vµ xin lçi ng­êi kh¸c. Chª tr¸ch lµ cÇn thiÕt nh­ng kh«ng nªn l¹m dông, ®Æc biÖt kh«ng nªn sö dông h×nh thøc tr¸ch ph¹t th©n thÓ trÎ. Chª tr¸ch ph¶i thËt chÝnh x¸c, thËt ®óng møc, thËt c«ng b»ng. Khi trÎ söa ch÷a ®­îc khuyÕt ®iÓm ng­êi lín kh«ng nªn nh¾c l¹i n÷a. Trong gi¸o dôc trÎ mÇm non cÇn kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau thËt sinh ®éng vµ s¸ng t¹o trong nh÷ng tr­êng hîp cô thÓ. 5. Ph­¬ng ph¸p dïng t×nh c¶m Lµ dïng lêi nãi, cö chØ ©u yÕm dÞu dµng ®Ó t¹o ra c¶m xóc tÝch cùc cña trÎ. D¹y trÎ häc lÔ nghÜa lµ ph¶i dïng t×nh c¶m chø kh«ng ph¶i b»ng lý trÝ, kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng bµi thuyÕt gi¸o kh« khan, cÇn vËn dông c¸c h×nh thøc nh­ kÓ chuyÖn, tranh vÏ, bµi h¸t, trß ch¬i hÊp dÉn cña nghÖ thuËt mµ l«i cuèn vµo nh÷ng hµnh vi giao tiÕp, øng xö mét c¸ch tù gi¸c mµ kh«ng bÞ mét søc Ðp rµng buéc nµo ph¶i lµm. * H×nh thøc kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a nhµ tr­êng vµ gia ®×nh Nh­ chóng ta ®· biÕt trÎ ë løa tuæi mÇm non m«i tr­êng x· héi tiÕp xóc ch­a më réng, chñ yÕu lµ gia ®×nh vµ nhµ tr­êng. V× vËy, c« gi¸o mÇm non vµ nh÷ng ng­êi th©n trong gia ®×nh cã ý nghÜa v« cïng quan träng vµ nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn trùc tiÕp ®Õn ®øa trÎ, cÇn t¹o ra nh÷ng hµnh vi chuÈn mùc ®Ó trÎ häc theo. - §èi víi c« gi¸o : Th­¬ng yªu quan t©m, ch¨m sãc d¹y dç trÎ, lu«n t¹o kh«ng khÝ ®Çm Êm, x­ng h« th©n mËt, ®èi xö víi trÎ ph¶i c«ng b»ng, v« t­, kh«ng ®¸nh m¾ng, qu¸t n¹t trÎ, t«n träng trÎ, kh«ng nãi lÊn ¸t hoÆc c¾t ngang lêi trÎ, khi trÎ chµo c« ph¶i ®¸p l¹i “c« chµo ch¸u”, “mêi c¸c con ¨n c¬m”, khi trÎ lµm gióp c« viÖc g× th× c« ph¶i c¸m ¬n; khi trÎ b­íng bØnh c« ph¶i cã th¸i ®é nhÑ nhµng dç dµnh gi¶i thÝch ®Ó trÎ ph©n biÖt ®­îc ®iÒu tèt xÊu. CÇn khÐo lÐo xö trÝ c¸c t×nh huèng s­ ph¹m ®Ó t¹o ra cho trÎ lßng tin, sù m¹nh d¹n, hån nhiªn, thËt thµ vµ kh«ng ng¹i nhËn lçi. Trong c¸ch c­ xö giao tiÕp cña c« víi b¹n bÌ ®ång nghiÖp cÇn thÓ hiÖn v¨n minh lÞch sù, biÕt kÝnh trªn nh­êng d­íi, ®oµn kÕt th©n ¸i gióp ®ì lÉn nhau, nãi n¨ng nhá nhÑ cëi më, th©n thiÖn, khiªm tèn häc hái, trung thùc thËt thµ, ®é l­îng víi b¹n bÌ trong c¸ch c­ xö. Khi nãi n¨ng giao tiÕp víi phô huynh cÇn niÒm në, hoµ nh·, khiªm tèn, t«n träng l¾ng nghe ý kiÕn cña phô huynh vµ cÇn trao ®æi nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ con c¸i cña hä. - §èi víi gia ®×nh Cha mÑ ph¶i th­¬ng yªu quý träng hÕt lßng v× con c¸i, cÇn gÇn gòi b¶o ban d¹y dç tËn t×nh, trß chuyÖn víi trÎ vÒ g­¬ng b¹n tèt cïng løa tuæi ®Ó trÎ b¾t ch­íc noi theo. CÇn nghiªm kh¾c nh­ng còng kh«ng nªn bu«ng láng, khong nu«ng chiÒu nh÷ng thãi h­ tËt xÊu cña trÎ, kh«ng cho trÎ ch¬i nh÷ng ®å ch¬i vµ phim ¶nh kÝch ®éng b¹o lùc… Trong cuéc sèng gia ®×nh lu«n ph¶i yªu th­¬ng, t«n träng quan t©m ch¨m sãc l©n nhau, t¹o ra mét m«i tr­êng sèng ®Çm Êm, bè mÑ «ng bµ ph¶i thùc sù g­¬ng mÉu vÒ mäi mÆt ®Ó con c¸i noi theo. CÇn tæ chøc cuéc sèng gia ®×nh cã v¨n ho¸ kh«ng nªn c·i cä chöi bíi, kh«ng nªn cã nh÷ng hµnh vi thiÕu v¨n ho¸ tr­íc mÆt trÎ nh­ nãi tôc, chöi bËy, g©y gæ ®¸nh nhau, cê b¹c, r­îu chÌ… CÇn sèng hoµ thuËn víi nh÷ng ng­êi xung quanh, t«n träng vµ quan t©m gióp ®ì nhau, g÷i g×n vÖ sinh c«ng céng, kh«ng lµm ån µo trong giê nghØ ng¬i, lu«n tæng vÖ sinh ®­êng lµng ngâ xãm, kh«ng ®¹i tiÓu tiÖn bõa b·i, lµm tèt c«ng t¸c tõ thiÖn, t­¬ng th©n t­¬ng ¸i. - §èi víi tr­êng mÇm non CÇn trang trÝ tr­êng líp ®Ñp x©y dùng m«i tr­êng xanh s¹ch ®Ñp trong nhµ tr­êng. Trong c¸c líp mÇm non x©y dùng gãc gi¸o dôc lÔ gi¸o cã c¸c tranh ¶nh, c¸c bµi th¬, c©u chuyÖn phï hîp cho trÎ quan s¸t. §å dïng, ®å ch¬i cÇn ®­îc s¾p xÕp gän gµng, g©y Ên t­îng ®èi víi trÎ  X©y dùng bÇu kh«ng khÝ ®Çm Êm vui t­¬i gÇn gòi gi÷a c« vµ trÎ, gi÷a c¸n bé qu¶n lý vµ gi¸o viªn trong nhµ tr­êng. Sau ®©y lµ mét sè bµi so¹n, d¹y tÝch hîp gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ th«ng qua m«n LQMTXQ cho trÎ mÉu gi¸o 5 tuæi. Bµi : Ng­êi b¸n hµng vµ ng­êi mua hµng I. Môc ®Ých yªu cÇu : TrÎ biÕt trong cöa hµng, gåm nhiÒu thø hµng; cöa hµng cã ng­êi b¸n hµng vµ ng­êi mua hµng. TrÎ ph©n biÖt ®­îc nh÷ng c«ng viÖc cña ng­êi b¸n hµng vµ ng­êi mua hµng, biÕt ®­îc th¸i ®é cña hä nh­ thÕ nµo? BiÕt liªn hÖ ph¶n ¸nh c«ng viÖc, th¸i ®é cña ng­êi b¸n hµng vµ ng­êi mua hµng th«ng qua trß ch¬i ph©n vai theo chñ ®Ò. II. ChuÈn bÞ : Tr­íc khi d¹y trÎ c« tæ chøc cho trÎ ®i tham quan mét sè cöa hµng, c« bµy s½n ®Ó trÎ biÕt ®­îc quÇy hµng Tæ chøc cho trÎ ch¬i trß ch¬i b¸n hµng III. H­íng dÉn thùc hiÖn H§ cña c« Dù kiÕn tr¶ lêi Giíi thiÖu bµi : c¸c ch¸u biÕt tÊt c¶ c¸c lo¹i ®å dïng nh­ s¸ch vë, quÇn ¸o, giµy dÐp chóng ta mua ë ®©u kh«ng ? Trong c¸c cöa hµng §óng råi, tÊt c¶ c¸c lo¹i ®å dïng chóng ta ®Òu ph¶i mua trong c¸c cöa hµng, cã rÊt nhiÒu c¸c lo¹i quÇy hµng nh­ hµng b¸n quÇn ¸o, giµy dÐp, cã quÇy b¸n thùc phÈm, rau,thÞt, c¸, kÑo, b¸nh… TrÎ l¾ng nghe vµ hiÓu ®­îc cã rÊt nhiÒu quÇy hµng. Trong cöa hµng cã ng­êi b¸n hµng vµ ng­êi mua hµng. Ng­êi b¸n hµng ph¶i niÒm në chµo ng­êi mua hµng, cã th¸i ®é ©n cÇn tiÕp ®ãn ng­êi mua hµng, cßn ng­êi mua hµng ph¶i hái gi¸ c¶, lùa chän c¸c mÆt hµng cÇn mua. Khi ®· lùa chän ®­a cho ng­êi b¸n hµng kiÓm tra ®ãng gãi, khi ®­a ph¶i ®­a b»ng hai tay, ng­êi mua ph¶i tr¶ tiÒn vµ nãi c¸m ¬n khi nhËn hµng. TrÎ hiÓu vµ biÕt ®­îc c«ng viÖc vµ th¸i ®é cña ng­êi b¸n vµ ng­êi mua hµng Khi cöa hµng cã ®«ng ng­êi th× cÇn ph¶i xÕp hµng, kh«ng g©y mÊt trËt tù, kh«ng ®­îc tranh giµnh, c·i cä nhau n¬i c«ng céng. TrÎ hiÓu vµ lÜnh héi ®­îc c¸c kiÕn thøc c« d¹y vµ vËn dông vµo trß ch¬i cña m×nh. * KÕt thóc tiÕt häc : C« tæ chøc cho trÎ ch¬i trß ch¬i cöa hµng b¸ch ho¸. C« chän mét sè ®å dïng, ®å ch¬i, mét sè rau qu¶ b»ng nhùa vµ mét sè s¸ch vë tranh, truyÖn… - Chän mét sè ch¸u nhanh nhÑn, ho¹t b¸t lµ ng­êi b¸n hµng vµ mét sè ch¸u lµ ng­êi mua hµng. - C« hái trÎ vÒ c«ng viÖc vµ th¸i ®é cña ng­êi mua hµng TrÎ biÕt thùc hiÖn vai ch¬i cña m×nh Ng­êi b¸n hµng ph¶i lµm nh­ thÕ nµo ? Chµo kh¸ch nhiÖt t×nh, niÒm në khi kh¸ch ®Õn mua hµng Ng­êi mua hµng ph¶i lµm nh­ thÕ nµo ? - B¸c b¸n hµng ¬i ! t«i muèn mua mét vµi quyÓn vë gi¸ bao nhiªu? - Gi¸ 5.000 ®ång - V©ng t«i ®ång ý mua Ng­êi b¸n hµng ph¶i lµm g×? Ph¶i ®ãng gãi cho vµo tói, ®­a hµng b»ng hai tay vµ nhËn tiÒn cña ng­êi mua hµng Ng­êi mua hµng ph¶i lµm g×? §ãn b»ng hai tay vµ nãi c¶m ¬n. * Trong qu¸ tr×nh trÎ ch¬i c« quan s¸t vµ söa sai cho trÎ khi trÎ cã th¸i ®é kh«ng ®óng. KÕt thóc tiÕt häc c« nhËn xÐt tuyªn d­¬ng vµ nh¾c nhë trÎ h×nh thµnh kiÕn thøc vµ kü n¨ng giao tiÕp gi÷a ng­êi b¸n vµ ng­êi mua hµng. TrÎ biÕt giao tiÕp øng xö ®óng chuÈn mùc phï hîp víi chuÈn mùc x· héi. Bµi : Gia ®×nh cña ch¸u I. Môc ®Ých yªu cÇu : - TrÎ biÕt ®­îc trong gia ®×nh cã nh÷ng ai, biÕt thÓ hiÖn t×nh c¶m cña m×nh víi nh÷ng ng­êi trong gia ®×nh. - TrÎ biÕt ®­îc t×nh c¶m cña «ng, bµ, cha, mÑ ®· giµnh t×nh c¶m cña m×nh cho trÎ nh­ thÕ nµo vµ tõ ®ã trÎ còng cã tr¸ch nhiÖm bæn phËn víi cha mÑ, «ng bµ, anh chÞ vµ em bÐ. II. ChuÈn bÞ : DÆn trÎ vÒ nhµ xem nhµ ch¸u cã mÊy ng­êi §äc mét sè bµi th¬, bµi h¸t cho trÎ nghe. III. H­íng dÉn thùc hiÖn H§ cña c« Dù kiÕn tr¶ lêi * C« cïng trÎ h¸t bµi “c¶ nhµ th­¬ng nhau” C« nãi : “C¸c ch¸u ¹, mçi chóng ta ai còng cã mét gia ®×nh, c« sÏ kÓ vÒ gia ®×nh cña c« tr­íc nhД (võa kÓ c« võa xÕp tranh l« t« ®Ó trÎ quan s¸t) gia ®×nh c« cã bè c«, mÑ c« vµ c« n÷a. C« rÊt yªu quý bè mÑ c« vµ mÑ c« còng rÊt th­¬ng yªu c«, c« rÊt thÝch lµm nh÷ng c«ng viÖc gióp ®ì bè mÑ vµ c« rÊt vui khi c« lµm bè mÑ hµi lßng - TrÎ h¸t - Nghe c« giíi thiÖu vÒ bµi häc - TrÎ quan s¸t l¾ng nghe vµ biÕt gia ®×nh c« cã 3 ng­êi - TrÎ l¾ng nghe vµ biÕt ®­îc vai trß, tr¸ch nhiÖm cña con víi cha mÑ Cho trÎ kÓ vÒ gia ®×nh cña m×nh (c« chó ý gäi nh÷ng trÎ cã gia ®×nh kh¸c nhau ®Ó hái trÎ) Ch¸u h·y kÓ vÒ gia ®×nh m×nh, ch¸u cã th­¬ng yªu bè mÑ mçi khi bè mÑ ®i lµm vÊt v¶ kh«ng / - Th­¬ng yªu c¸c ch¸u ph¶i lµm g×? - BiÕt lÊy n­íc cho cha mÑ uèng khi mÑ ®i lµm vÒ, biÕt cÊt ®å dïng, ®å ch¬i, biÕt cÊt dän giµy dÐp… BiÕt gióp mÑ ch¨m sãc nh­êng nhÞn em bÐ vµ biÕt ch¬i víi em… * Cuèi cïng c« chèt l¹i : Trong gia ®×nh «ng bµ, bè mÑ c¸c ch¸u ®Òu ph¶i vÊt v¶ lµm lông ®Ó nu«i c¸c ch¸u kh«n lín cho nªn c¸c ch¸u ph¶i biÕt quan t©m, gióp ®ì bè mÑ, nh­êng nhÞn em nhá, khi bè mÑ ®i lµm vÒ mÖt c¸c ch¸u ph¶i quan t©m hái han vµ kh«ng ®­îc lµm nh÷ng ®iÒu ®Ó bè mÑ ph¶i buån lßng. TrÎ l¾ng nghe vµ hiÓu ®­îc, biÕt vËn dông vµo cuéc sèng cña m×nh, biÕt ®­îc tr¸ch nhiÖm cña ng­êi con, ng­êi anh, ng­êi chÞ trong gia ®×nh. * KÕt thóc tiÕt häc : C« ®äc cho trÎ nghe bµi th¬ : - D¸n hoa tÆng mÑ - Lµm anh Qua bµi th¬ gióp trÎ cã nh÷ng t×nh c¶m, xóc c¶m tÝch cùc mong muèn lµm ®­îc mét ®iÒu g× ®ã cho cha mÑ vui lßng. IV. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ sau néi dung vµ nh÷ng biÖn ph¸p, ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng. - Sau mét n¨m thùc hiÖn c¸c néi dung chuyªn ®Ò vµ nh÷ng biÖn ph¸p, ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng ®Õn trÎ ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc trong viÖc gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp cã v¨n ho¸ cho trÎ. KÕt qu¶ ®¸nh gÝa theo c¸c m¶ng tiªu chÝ lµ : C¸c tiªu chÝ Lo¹i tèt Lo¹i kh¸ Lo¹i TB T. sè Tû lÖ % T. sè Tû lÖ % T. sè Tû lÖ % BiÕt chµo hái, cÊt gän ®å dïng 14 70% 5 25% 1 5% BiÕt th­a göi, biÕt c¶m ¬n xin lçi, thÝch ch¬i víi b¹n, kh«ng giµnh ®å ch¬i cña b¹n, biÕt ®ãn nhËn vµ ®­a b»ng hai tay. 10 50% 6 30% 4 20% BiÕt g÷i vÖ sinh th©n thÓ, vÖ sinh m«i tr­êng, yªu quý vËt nu«i c©y trång 10 50% 7 35% 3 15% ¡n uèng v¨n minh, lÞch sù 9 45% 8 40% 3 15% BiÕt gióp ®ì ng­êi kh¸c, gióp ®ì b¹n 8 40% 7 35% 5 25% BiÕt ph©n biÖt ®óng sai, yªu gÐt râ rµng 10 50% 8 40% 2 10% KÕt qu¶ : 9 ch¸u xÕp lo¹i tèt 8 ch¸u lo¹i kh¸ 3 ch¸u lo¹i trung b×nh Kh«ng cã trÎ xÕp lo¹i yÕu. - Lo¹i tèt t¨ng 15% so víi thêi kú ®Çu ®¸nh gÝa - Lo¹i kh¸ t¨ng 10% so víi ®Çu kú ®¸nh gi¸ - Lo¹i TB vµ yÕu gi¶m h¬n so víi ®Çu kú ®¸nh gi¸. Nh­ vËy, th«ng qua vc¸c néi dung, h×nh thøc vµ biÖn ph¸p gi¸o dôc ta thÊy cã sù chuyÓn biÕn râ rÖt chøng tá c¸c biÖn ph¸p trªn lµ cã hiÖu qu¶. PhÇn III. KÕt luËn vµ nh÷ng kiÕn nghÞ Qua viÖc nghiªn cøu ®iÒu tra vµ ph©n tÝch trªn ®©y cho ta thÊy cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn sau: - §Ó h×nh thµnh thãi quen giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ theo ®óng chuÈn mùc th× ngay tõ khi cßn nhá, trÎ ph¶i ®­îc tiÕp thu, häc hái, b¾t ch­íc c¸c kü n¨ng hµnh ®éng cã v¨n ho¸ ngay trong m«i tr­êng gÇn gòi víi trÎ nh­ c¸ch ®i ®øng, nãi n¨ng, t­ thÕ, t¸c phong… c¸c øng xö cã v¨n ho¸ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nhËn thøc t©m hån trÎ. V× vËy, m«i tr­êng gi¸o dôc hµnh vi øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ cÇn ë mäi lóc, mäi n¬i, cÇn ®óng chuÈn mùc yªu cÇu x· héi. - Khi trÎ giao tiÕp øng xö ch­a ®óng chuÈn cÇn ®­îc söa sai ngay vµ gióp trÎ hiÓu viÖc lµm sai tr¸i ®ã, tù b¶n th©n trÎ ph¶i ®óc rót kinh nghiÖm ®Ó v­¬n tíi c¸i Ch©n - ThiÖn - Mü. - Tõ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®Õn hµnh ®éng lµ mét viÖc lµm bÒn bØ, kiªn tr×. V× vËy, ng­êi lín cÇn t¹o cho trÎ m«i tr­êng giao tiÕp øng xö réng r·i víi nhiÒu møc ®é, cÊp ®é kh¸c nhau ®Ó trÎ ®­îc luyÖn tËp c¸c kü n¨ng vµ trë thµnh thãi quen trong cuéc sèng hµng ngµy cña trÎ. - LuyÖn tËp cho trÎ cÇn ®i tõ dÔ ®Õn khã, tõ yªu cÇu chØ diÔn ®¹t b»ng lêi ®Õn yªu cÇu b»ng hµnh ®éng cô thÓ - LuyÖn tËp tõ t×nh huèng ®¬n gØan ®Õn phøc t¹p, tõ thao t¸c tõng chuÈn mùc riªng lÎ ®Õn luyÖn tËp kÕt hîp nhiÒu thao t¸c chuÈn mùc, tõ t×nh huèng gi¶ ®Þnh cho ®Õn t×nh huèng cã thËt trong cuéc sèng hµng ngµy. Sù giao tiÕp øng xö cµng mang l¹i kÕt qu¶ bao nhiªu th× cµng kÝch thÝch trÎ tÝch cùc chñ ®éng thÓ hiÖn hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸, trÎ trë nªn chñ ®éng tù tin trong mäi hµnh ®éng vµ viÖc lµm cña m×nh, ®ã lµ nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng nh©n c¸ch trÎ. - Ngµnh gi¸o dôc mÇm non cÇn nghiªn cøu bæ xung ®­a vµo ch­¬ng tr×nh ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ c¸c néi dung, ph­¬ng ph¸p, biÖn ph¸p ph¸t triÓn gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ; cÇn bæ xung thªm tµi liÖu h­íng dÉn c¸c bµi so¹n, giê häc ®Þnh h­íng gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ trong c¸c tr­êng mÇm non. - Cã c¸c Ên phÈm, bµi th¬, c©u chuyÖn, bµi h¸t phï hîp víi gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ trong c¸c gia ®×nh th× viÖc nµy sÏ ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n. - Gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ cho trÎ muèn ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n cÇn phèi hîp chÆt chÏ gi÷a gia ®×nh, nhµ tr­êng vµ x· héi, t¹o cho trÎ cã m«i tr­êng gi¸o dôc hµnh vi giao tiÕp øng xö cã v¨n ho¸ ®Ó trÎ noi theo - Hµng n¨m cÇn cã sù ®Çu t­ vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ ®å dïng d¹y häc cho c¸c tr­êng mÇm non ®Æc biÖt lµ vïng s©u, vïng xa, vïng ®Æc biÖt khã kh¨n. Cã nh­ vËy míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ®ßi hái cña ngµnh häc ®Ò ra, míi n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc trÎ. PhÇn IV. Tµi liÖu tham kh¶o. 1. Ng« C«ng Hoµn : T©m lý häc gia ®×nh Tr­êng ®¹i häc s­ ph¹m I Hµ Néi. 2. Ng« C«ng Hoµn Giao tiÕp vµ øng xö cña c« gi¸o víi trÎ em Tr­êng §¹i häc s­ ph¹m Hµ Néi - 1995 3.Ph¹m C«ng S¬n : NghÖ thuËt giao tiÕp vµ øng xö Nhµ xuÊt b¶n Phô n÷ 4. HALAK LASZLO : PhÐp lÞch sù hµng ngµy Nhµ xuÊt b¶n Thanh niªn 5. Tµi liÖu båi d­ìng chuyªn ®Ò hÌ 1997 bËc häc mÇm non cña Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o - 1997