Khóa luận Nghiên cứu thành phần hóa học của cây bạch hoa xà

NguyÔn tuÊn quang nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc cña c©y b¹ch hoa xµ (Plumbago zeylanica L. Plumbaginaceae) Kho¸ luËn tèt nghiÖp d­îc sü ®¹i häc H­íng dÉn khoa häc: TS. TriÖu Duy §iÖt - Khoa D­îc liÖu - Bé m«n DHQS Hµ Néi - 2003 Néi dung b¸o c¸o gåm: - §Æt vÊn ®Ò. - tæng quan - nguyªn vËt liÖu vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. - KÕt qu¶ vµ bµn luËn - KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ. §Æt vÊn ®Ò B¹ch hoa xµ (Plumbago zeylanica L. Hä §u«i c«ng: Plumbaginaceae). Theo kinh nghiÖm, nh©n d©n sö dông c©y nµy ®Ó ch÷a c¸c bÖnh ngoµi da, c¸c vÕt th­¬ng, vÕt báng víi t¸c dông næi bËt lµ kh¸ng khuÈn vµ chèng viªm. Theo c¸c tµi liÖu c©y B¹ch hoa xµ cã chøa nhãm quinon trong ®ã chñ yÕu lµ chÊt Plumbagin. §Ó nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ thµnh phÇn ho¸ häc cña c©y chóng em tiÕn hµnh chän ®Ò tµi: " Nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc cña c©y B¹ch hoa xµ" víi 2 môc tiªu: - S¬ bé nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc trong c¸c bé phËn cña c©y. - X¸c ®Þnh hµm l­îng Plumbagin trong c¸c bé phËn kh¸c nhau cña c©y. tæng quan 1.1. VÒ c©y BHX (Plumbago zeylanica L. Plumbaginaceae). - §Æc ®iÓm thùc vËt. H×nh 1.1: C©y B¹ch hoa xµ (Plumbago zeylanica L.) - Ph©n bè, thu h¸i, chÕ biÕn. - Thµnh phÇn ho¸ häc. - C«ng dông cña BHX theo YHCT vµ theo KN d©n gian. *Theo YHCT: BHX cã vÞ cay, tÝnh nãng, cã t¸c dông th«ng kinh ho¹t huyÕt, s¸t khuÈn, tiªu viªm.... * ë n­íc ta: «ng cha ta dïng c©y BHX ch÷a môn nhät, h¾c lµo, ch÷a chai ch©n, s¾c n­íc röa vÕt th­¬ng, vÕt loÐt... - T¸c dông d­îc lý vµ øng dông l©m sµng cña BHX. 1.2. ChÊt Plumbagin. 1.2.1. CÊu t¹o:C11H8O3 . Tªn khoa häc: 2 methyl - 5hydroxy - 1,4 naphtoquinon 1.2.2. Nguån gèc ph©n lËp. 1.2.3. TÝnh chÊt vËt lý: 1.2.4. TÝnh chÊt ho¸ häc: - Plumbagin bÞ khö ho¸ do SO2 t¹o thµnh di phenol; - Acetyl ho¸ Plumbagin t¹o thµnh dÉn xuÊt acetyl cã mµu vµng, t0 nãng ch¶y: 117 - 1180C. - Tan trong dung dÞch kiÒm cho mµu ®á do t¹o thµnh ion phenolat. - Cho mµu ®á víi muèi s¾t III clorid. nguyªn vËt liÖu vµ ph­¬ng ph¸p NC 2.1. Nguyªn vËt liÖu. - C©y B¹ch hoa xµ. - Dung m«i, ho¸ chÊt, thuèc thö. - Dông cô thÝ nghiÖm. 2.2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.2.1. S¬ bé x¸c ®Þnh c¸c nhãm ho¹t chÊt: b»ng c¸c ph¶n øng ho¸ häc trong èng nghiÖm (theo ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch cña khoa d­îc liÖu - Tr­êng ®¹i häc d­îc Rumania). - DÞch chiÕt ether: flavonoid, quinon, alcaloid, tinh dÇu, acid h÷u c¬, phytosterol. - DÞch chiÕt cån: quinon, flavonoid, alcaloid, acid h÷u c¬, sterol, ®­êng khö, tanin, anthocynosid. - DÞch chiÕt n­íc acid: alcaloid, tanin, ®­êng khö, saponin 2.2.2. §Þnh tÝnh c¸c nhãm hîp chÊt b»ng SKLM. LÊy kho¶ng 1g d­îc liÖu ë c¸c bé phËn kh¸c nhau cña c©y (rÔ, th©n, l¸) ®em chiÕt víi cån 900, lÊy dÞch chiÕt chÊm SK: - B¶n máng dïng Silicagel G (cña viÖn KiÓm nghiÖm) chÕ t¹o thµnh nh÷ng b¶n máng cã kÝch th­íc 520 cm, ho¹t ho¸ 110oC trong 1 giê. - Dung m«i ch¹y SK víi c¸c hÖ: I) Benzen - Methanol - N­íc ( 15- 1- 4). II) Ether dÇu - Ethyl acetat (7 - 3). III) Benzen - Methanol - Acid acetic ( 45-8-3 ). - Thuèc thö hiÖn mµu: KOH 10%/cån. 2.2.3. ChiÕt xuÊt ph©n nhãm ho¹t chÊt quinon. ChiÕt xuÊt: Dïng dung m«i lµ ethanol 90o. Ph©n lËp: Dïng ph­¬ng ph¸p SK líp chÕ ho¸. 2.2.4. S¬ bé nhËn d¹ng Plumbagin vµ c¸c hîp chÊt th«ng qua mét sè chØ sè lý ho¸. - ThÓ chÊt: c¶m quan, h×nh d¹ng tinh thÓ, mµu s¾c, ®é tan. - §o ®iÓm ch¶y tinh thÓ: trªn m¸y Boetius HMK ( §øc) t¹i bé m«n DHQS. - SKLM víi 3 hÖ dung m«i kh¸c nhau. - §o phæ tö ngo¹i: trªn m¸y Cintra 40 ( Australia ) t¹i bé m«n DHQS. 2.2.5. §Þnh l­îng Plumbagin trong c¸c bé phËn cña c©y b»ng ph­¬ng ph¸p quang phæ tö ngo¹i. * X©y dùng ®­êng chuÈn: A = k.C + b. * X¸c ®Þnh hµm l­îng Plumbagin trong c¸c bé phËn cña c©y C«ng thøc tÝnh C% = KÕt qu¶ vµ bµn luËn 3.1. S¬ bé x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc trong c¸c bé phËn cña c©y. Acid h÷u c¬. -Tinh thÓ Na 2 CO 3 -Xanh Bromothymol + + + + + + 7. §­êng khö. -Fehling A- B. + + - 8. Anthocyanosid. - HCl; KOH. - - - 9. Tinh dÇu. -Bay h¬i. - - - 10. Caroten - H 2 SO 4 10% - - - 11. Saponin - Sinh bät + + - B¶ng 3.1. KÕt qu¶ ®Þnh tÝnh c¸c nhãm hîp chÊt trong c¸c bé phËn cña c©y BHX Ghi chó: (++): Ph¶n øng d­¬ng tÝnh râ. (+): Ph¶n øng d­¬ng tÝnh. (-): Ph¶n øng ©m tÝnh. * NhËn xÐt: 3.2. §Þnh tÝnh nhãm hîp chÊt quinon b»ng SKLM. H×nh 3.1: S¾c ký ®å cña nhãm hîp chÊt quinon B¶ng 3.2: Gi¸ trÞ Rf x 100 cña c¸c vÕt trªn SK ®å: * NhËn xÐt: C¸c hÖ dung m«i ®Òu cho kÕt qu¶ cã 2 vÕt. VÕt phÝa trªn ë ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng b×nh th­êng (vÕt ký hiÖu P2) cã mµu vµng ®Ëm, soi ph¸t quang d­íi ¸nh s¸ng tö ngo¹i cã mÇu hång ®á; vÕt phÝa d­íi (vÕt ký hiÖu P1) mÇu vµng nh¹t, khi soi ph¸t quang d­íi ¸nh s¸ng tö ngo¹i cã mµu vµng. VËy kÕt qu¶ nµy cã thÓ nhËn thÊy: trong c¸c bé phËn cña c©y B¹ch hoa xµ cã chøa hai chÊt thuéc nhãm Quinon. 3.3. ChiÕt xuÊt vµ ph©n lËp c¸c chÊt nhãm hîp chÊt quinon 3.3.1. ChiÕt xuÊt. H×nh 3.2: S¬ ®å quy tr×nh chiÕt xuÊt nhãm Quinon tõ c¸c bé phËn cña c©y 3.3.2. Ph©n lËp c¸c chÊt cña nhãm Quinon b»ng SK líp chÕ ho¸ H×nh 3.3: S¾c ký ®å trªn líp chÕ ho¸ cña nhãm hîp chÊt quinon. - §¸nh dÊu, c¹o riªng c¸c phÇn silicagel P1 vµ P2. TiÕn hµnh t­¬ng tù thu ®­îc 10 b¶n chÕ ho¸. - Bét silicagel chøa chÊt P1 vµ chÊt P2 ®Òu ®­îc chiÕt b»ng ethanol 900 (theo s¬ ®å h×nh 3.4) VÕt P2 VÕt P1 H×nh 3.4: S¬ ®å quy tr×nh chiÕt xuÊt, tinh chÕ chÊt P2 sau s¾c ký líp chÕ ho¸. 3.4. NhËn d¹ng chÊt P2 chiÕt ®­îc. - ThÓ chÊt: tinh thÓ P2 lµ tinh thÓ h×nh kim, cã mµu vµng cam, Ýt tan trong n­íc, tan nhiÒu trong c¸c dung m«i h÷u c¬. - KiÓm tra c¸c t¹p chÊt lµ Quinon kh¸c b»ng SKLM: H×nh 3.5: S¾c ký ®å chÊt P2 . + §o ®iÓm ch¶y tinh thÓ: kÕt qu¶: 78 - 790C. + §o phæ tö ngo¹i trong ethanol 900. H×nh 3.6: H×nh ¶nh phæ tö ngo¹i cña chÊt P2 trong ethanol 90o. 3.5 §Þnh l­îng Plumbagin trong c¸c bé phËn cña c©y b»ng ph­¬ng ph¸p quang phæ tö ngo¹i. 3.5.1. KÕt qu¶ x©y dùng ®­êng chuÈn. B¶ng 3.3. ®é hÊp thô (A) ë b­íc sãng 266nm 3.5.2. KÕt qu¶ ®Þnh l­îng Plumbagin trong c¸c bé phËn cña c©y. Sau khi ®o ®­îc ®é hÊp thô (A), theo ph­¬ng tr×nh: Víi: k = 0,06728, b = 0,00281. V: thÓ tÝch ban ®Çu (100ml). n: hÖ sè pha lo·ng cña c¸c bé phËn cña c©y. RÔ c©y = 75 (lÇn). Th©n c©y = 5 (lÇn) L¸ c©y = 1,25 (lÇn) m: khèi l­îng mÉu ®em chiÕt cña c¸c bé phËn cña c©y (RÔ: 30g; th©n: 20g; l¸: 20g). SÏ tÝnh ®­îc hµm l­îng % Plumbagin trong c¸c bé phËn cña c©y. KÕt qu¶ ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 3.4. C% = B¶ng 3.4. KÕt qu¶ ®é hÊp thô (A) vµ nång ®é ( C ) t­¬ng øng cña rÔ, th©n, l¸ B¹ch hoa xµ ë b­íc sãng = 266nm. ` X 0,7981 0,2955 0,9431 0,03494 0,8522 0,00789 SD 0,0007 0,0003 0,0008 0,0003 0,0005 0,00001 VËy:% Plumbagin trong: RÔ c©y= 0,2955  0,0003 (%). Th©n c©y= 0,03494 0,0003 (%) L¸ c©y = 0,00789 0,00001 (%) KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 4.1. S¬ bé nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc trong c¸c bé phËn cña c©y B¹ch hoa xµ: - RÔ B¹ch hoa xµ cã: Quinon, phytosterol, acid h÷u c¬, ®­êng khö vµ saponin. - Th©n B¹ch hoa xµ cã: Quinon, phytosterol, acid h÷u c¬, ®­êng khö vµ saponin. - L¸ B¹ch hoa xµ cã: Quinon vµ acid h÷u c¬. * B»ng s¾c ký líp máng silicagel G víi 3 hÖ dung m«i kh¸c nhau: Nhãm Quinon gåm 2 chÊt. * ChiÕt xuÊt, ph©n lËp nhãm Quinon tõ c¸c bé phËn c©y B¹ch hoa xµ cã 2 chÊt thuéc nhãm quinon lµ P1 vµ P2. ChÊt P2 kÕt tinh thµnh tinh thÓ h×nh kim mµu vµng cam. Dùa vµo c¸c th«ng sè lý, ho¸ (s¾c ký líp máng, ®iÓm ch¶y tinh thÓ, phæ tö ngo¹i) ®· s¬ bé x¸c ®Þnh lµ Plumbagin. ChÊt P1 do l­îng qu¸ Ýt ch­a cã ®iÒu kiÖn kÕt tinh ®­îc. 4.2. §Þnh l­îng Plumbagin trong c¸c bé phËn cña c©y cho kÕt qu¶: RÔ c©y : 0,2955  0,0003 (%). Th©n c©y : 0,03494  0,0003 (%) L¸ c©y : 0,00789  0,00001 (%) 4.3. KiÕn nghÞ: §Ò nghÞ tiÕp tôc nghiªn cøu s©u thªm vÒ thµnh phÇn ho¸ häc trong c¸c bé phËn riªng rÏ cña c©y. C¶i tiÕn quy tr×nh chiÕt xuÊt vµ dung m«i trong qu¸ tr×nh chiÕt xuÊt Plumbagin ®Ó n©ng cao hiÖu xuÊt cña qu¸ tr×nh.