Không gian và thời gian nghệ thuật trong truyền kì mạn lục

lòch söû, vôùi soá phaän cuûa caùc nhaân vaät. Truyeàn Kì Maïn Luïc ñaõ ghi nhaän ñaày ñuû nhöõng khoaûnh khaéc soá phaän cuûa caùc nhaân vaät. Caùc nhaân vaät soáng, sinh hoaït, toàn taïi töø luùc sinh ra, lôùn leân, hoïc haønh, ñi Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 40 Traàn Thò Ñoan Trang laøm roài tröôûng thaønh, laäp gia ñình. Hoï cuõng coù nhöõng hoaït ñoäng tích cöïc gaén chaët vôùi quaù trình hoaït ñoäng cuûa lòch söû, vôùi bao söï kieän buoàn vui laãn loän. Xuyeân suoát hai möôi caâu chuyeän laø caû quaù trình toàn taïi cuûa caùc nhaân vaät. Chaúng haïn, Chuyeän Leä nöông, Nguyeãn Döõ ñaõ ghi laïi cuoäc soáng ñaày ñuû cuûa ngöôøi con gaùi naøy töø luùc sinh ra, lôùn leân beân caïnh tình laøng nghóa xoùm ôû thaønh Taây Ñoâ. Ñeå roài naøng laáy choàng vaø rôi vaøo hoaøn caûnh ly loaïn, cheát nôi cöûa aûi. Hay Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh, nhaø vaên cuõng ghi nhaän ñaày ñuû töø luùc Döông Thaân Tích sinh ra ôû ñaâu, lôùn leân nhö theá naøo, tröôûng thaønh vaø veà vôùi coõi cheát ra sao. Noùi chung, caùc nhaân vaät luoân gaén lieàn vôùi thôøi gian cuûa mình vôùi soá phaän cuûa mình trong töøng bieán coá lòch söû. Nhö nhaân vaät Leä nöông trong Chuyeän Leä Nöông, soá phaän bi ñaùt cuûa naøng ñöôïc gaén vôùi lòch söû bieán coá nöôùc nhaø vaøo 1399 ñôøi Traàn. Söï vieäc naøy xaûy ra vaøo luùc Traàn Khaùt Chaân möu gieâts Hoà Quí Ly. Naøng phaûi chòu soá phaän baát haïnh boân ba nôi xöù laï queâ ngöôøi khoâng coù nôi nöông töïa. Ñeå roài cuoái cuøng phaûi cheát nôi ñaát khaùch. Cuõng nhö Phaät Sinh, vì gaëp thôøi buoåi loaïn laïc khoâng gaëp laïi vôï oaùn haän ngaøy cuõ quyeát chí ñi theo khôûi nghóa Lam Sôn chöù thöïc chaát chaøng khoâng coù yù chí laøm vieäc lôùn giuùp ích cho ñôøi. Chính thôøi theá ñaõ taïo cho ngöôøi ta phaûi soáng, gaén boù cuøng hoaøn caûnh thöïc taïi chöù baûn thaân hoï khoâng yù thöùc ñöôïc ñieàu ñoù. Chuyeän ngöôøi nghóa phuï Khoaùi Chaâu nhaân vaät Troïng Quì, Nhò Khanh cuõng theá. Thôøi gian thöïc taïi maø hai ngöôøi soáng laø xaõ hoäi ñaày roái ren loaïn laïc vì chieán tranh. Baûn thaân Troïng Quì cuõng bò ñaåy ñöa ñeán noãi löu laïc vaøo taän Ngheä An roài ñam meâ baïc ñeå rôi vaøo bi kòch baûn thaân. Coøn Nhò Khanh thì phaûi tuaãn tieát ñeå giöõ gìn chöõ trinh tieát. Cuoäc soáng cuûa hai vôï choàng hoï bò rôi vaøo voøng laån quaån khoâng loái thoaùt. Cho ñeán khi hoï tìm thaáy maët trôøi chaân lyù: ñoù laø nhôø vaøo cuoäc khôûi nghóa cuûa anh huøng Leâ Lôïi, hai ñöùa con cuûa Troïng Quyø môùi laøm quan ñöôïc. Nhö vaäy chính cuoäc soáng vaø thôøi gian thöïc taïi ñaõ hoaøn toaøn chi phoái soá phaän con ngöôøi. Con ngöôøi khoâng theå laøm chuû ñöôïc soá phaän ñôøi mình. Nhöõng bieán coá xaõ hoäi luoân taùc ñoäng ñeán soá phaän cac nhaân vaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc. Chính töø nhöõng bieán coá lòch söû xaõ hoäi vaø cuoäc soáng thöïc taïi cuûa ngöôi daân trong Truyeàn Kì Maïn Luïc, ta nhaän thaáy doøng thôøi gian naøy coù tính chaát phaûn aùnh ñöôïc hieän thöïc cuoäc soáng xaõ hoäi luùc baáy giôø. Ñoù laø moät xaõ hoäi ñaày roái ren loaïn laïc vôùi nhöõng cuoäc nam chinh baéc chieán cuûa caùc taäp ñoaøn phong kieán ñang coá gaéng xaâu xeù laãn nhau ñeå giaønh quyeàn löïc cho mình. Do ñoù, hoï ñaõ chính thöùc ñaåy nhaân daân vaøo cuoäc soáng laàm than khoå cöïc khoâng nhaø cöûa, ñoùi reùt, xaõ hoäi thì muïc naùt suy ñoài, ñaïo ñöùc xuoáng möùc traàm troïng vôùi nhöõng tö töôûng nho gia phaät giaùo bò baêng hoaïi, vua quan vô veùt cuûa caûi cho rieâng mình boû maëc trieàu chính suy vong. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 41 Traàn Thò Ñoan Trang Ñieàu naøy ñöôïc Nguyeãn Döõ taùi hieän moät caùch sinh ñoäng trong suoát taùc phaåm cuûa mình. Noåi baät nhaát laø: Chuyeän ngöôøi nghóa phuï Khoaùi Chaâu, Chuyeän töôùng Daï Xoa, Chuyeän Leä nöông, Chuyeän caùi chuøa hoang ôû Ñoâng Traøo, Chuyeän Lyù töôùng quaân, Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông, Chuyeän buoåi tieäc ñeâm ôû Ñaø Giang. Ñieån hình nhö vôùi Chuyeän buoåi tieäc ñeâm ôû Ñaø Giang, nhaø vaên ñaõ xaây döïng boái caûnh thôøi gian ñôøi vua Traàn Pheá Ñeá ñeå laøm neàn cho thôøi gian söï kieän cuûa taùc phaåm xaûy ra. Ai cuõng bieát ñöôïc aån beân trong cuoäc ñi saên cuûa vua quan hoï Traàn laø moät vò vua buø nhìn vaø nhöõng teân quan nònh hoùt chuyeân ñuïc khoeùt cuûa caûi cuûa daân chuùng. Nhöng chuùng luoân cho raèng ñoù laø nhöõng haønh ñoäng cuûa ngöôøi quaân töû nhaèm cöùu giuùp daân chuùng thoaùt khoûi nhöõng troø löøa bòp cuûa yeâu ma. Chuyeän naøng Tuùy Tieâu ñöôïc ñaët trong boái caûnh thôøi gian cuoäc chieán tranh loaïn laïc nhaø Traàn ñeå roài töø ñoù ta thaáy ñöôïc hieän thöïc cuûa cuoäc soáng quan tröôøng trong xaõ hoäi phong kieán. Chính cuoäc soáng ñoù ñaõ gieát cheát cuoäc ñôøi töôi ñeïp, tuoåi xuaân hoa moäng cuûa ngöôøi con gaùi taøi saéc. Chuyeän caùi chuøa hoang ôû Ñoâng Traøo phaûn aùnh thöïc traïng xaõ hoäi ñôøi Traàn ñaày muïc naùt vôùi tö töôûng phaät giaùo xuoáng caáp traàm troïng. Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông ñöôïc ñaët trong thôøi gian “cuoái ñôøi khai ñaïi quan nhaø Hoà” [27;183]. Möôïn thôøi gian nhaø Hoà nhaø vaên cho chuùng ta thaáy ñöôïc boái caûnh lòch söû cuûa nhaø nöôùc ñoù. Qua thaân phaän cuûa nhaân vaät, ta thaáy ñöôïc vieäc chính söï cuûa nhaø Hoà chæ laø moät trieàu ñaïi ñaày binh bieán khoùi löûa. Nhöõng cuoäc chieán tranh Phöông Baéc xaâm löôïc, vua quan chæ laø nhöõng boïn ngöôøi baát taøi voâ duïng khoâng theå laõnh ñaïo nhaân daân ñöùng leân choáng laïi thuø trong giaëc ngoaøi. Vaø cuoái cuøng ñaåy nhaân daân vaøo hoaøn caûnh bi ñaùt thöông taâm. Nhö vaäy, thôøi gian thöïc taïi naøy moät laàn nöõa khaúng ñònh giaù trò hieän thöïc lòch söû cuõng nhö quaù trình hoaït ñoäng cuûa nhaân vaät vaøo töøng bieán coá lòch söû. 2.2.2. Thôøi gian thöïc taïi trong Truyeàn Kì Maïn Luïc mang tính chaát tuyeán tính. Ñaëc ñieåm thôøi gian naøy coù trong Truyeàn Kì Maïn Luïc cuûa Nguyeãn Döõ mang ñaäm tính chaát vaên chöông Trung Ñaïi. Thôøi gian luoân luoân töø môû ñaàu ñeán keát thuùc, khoâng coù söï ñaûo chieàu thôøi gian nhö trong tieåu thuyeát hieän ñaïi. Vôùi hai möôi caâu chuyeän, chuyeän naøo cuõng baét ñaàu töø söï gaëp gôõ vaø keát thuùc baèng ñoaøn tuï, ñeàn ôn, khuyeán thieän hoaëc tröøng aùc, chia tay trong thöông tieác nhôù nhung. Chuyeän ngöôøi nghóa phuï Khoaùi Chaâu khoâng phaûi baét ñaàu baèng cuoäc gaëp gôõ cuûa nhaân vaät chính laø Troïng Quì vaø Nhò Khanh maø chuyeän ñöôïc baét ñaàu töø cha meï cuûa hai ngöôøi laø Töø Ñaït vaø Phuøng Laäp Ngoân. Sau ñoù taùc giaû môùi keå ñeán cuoäc gaëp gôõ giöõa hai ngöôøi: “hai ngöôøi thöôøng gaëp gôõ nhau trong buoåi tieäc, meán vì taøi, yeâu vì saéc, cuøng coù yù nghóa chaâu traàn” [27;16]. Vaø chuyeän ñöôïc keát thuùc baèng hình aûnh Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 42 Traàn Thò Ñoan Trang hai ngöôøi con trai cuûa Troïng Quì: “Ñeán khi vua Leâ Thaùi Toå tuoát göôm ñöùng daäy ôû Lam Sôn, hai ngöôøi con trai ñeàu ñi theo traûi ñeán chöùc Thaäp Nhò Noäi” [27;14]. Chuyeän yeâu quaùi ôû Xöông Giang cuõng theá, môû ñaàu caâu chuyeän Nguyeãn Döõ giôùi thieäu cha meï, hoaøn caûnh gia ñình Thò Nghi. Maëc duø nhaân vaät chính laø Thò Nghi nhöng nhaø vaên khoâng ñi tröïc tieáp vaøo caâu chuyeän maø môû ñaàu baèng lai lòch nhaân vaät. Keát thuùc chuyeän laø hình aûnh vieân quan hoï Hoaøng sôï haõi giaät mình maø khuyeán thieän. Neáu chuùng ta so saùnh caùch toå chöùc thôøi gian naøy cuûa Nguyeãn Döõ vôùi Cuø Höïu, ta seõ thaáy giöõa hai ngöôøi khoâng coù söï gioáng nhau. Môû ñaàu caâu Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh Nguyeãn Döõ baét ñaàu keå veà oâng boá Döông Ñöùc Coâng duø nhaân vaät chính laø Döông Thieân Tích. Keát thuùc caâu chuyeän laø vieäc Döông Thieân Tích ñaéc ñaïo thaønh tieân. Cuø Höïu laïi khaùc, môû ñaàu Chuyeän naøng La Aùi Aùi cuûa nhaø vaên Trung Quoác laø thôøi gian gaëp gôõ cuûa AÙi Khanh vaø Trieäu Sinh roài hai ngöôøi ñi ñeán öôùc heïn. Keát thuùc laø chaøng Trieäu Sinh gaëp laïi ñöùa treû hình aûnh cuûa La AÙi kieáp sau. Nhö vaäy, truyeän keát thuùc môû ra töông laïi hoaøn toaøn môùi. Nguyeãn Döõ khoâng laøm nhö theá, ñoái vôùi oâng thôøi gian cuûa toaøn boä caâu chuyeän ñöôïc trình baøy trong khoaûng môû ñaàu vaø keát thuùc ñoù. Coù nghóa laø chuùng ta khoâng caàn phaùn ñoaùn nhöõng gì xaûy ra trong giôùi haïn khung truyeän vaø khoâng coù töông lai xaûy ra sau khi truyeän keát thuùc. Moãi nhaø vaên coù caùch caûm nghó rieâng, theå hieän tö töôûng ngheä thuaät khaùc nhau. Nguyeãn Döõ khoâng muoán con ngöôøi phaûi chôø ñôïi khaéc khoaûi töï ñi tìm höôùng ñi cho mình. Quan nieäm oâng chòu aûnh höôûng khaù saâu saéc cuûa tö töôûng phaät giaùo “gieo nhaân naøo gaët quaû aáy” vaø yù thöùc cuûa nhaân daân ñaõ aên saâu vaøo trong oâng: cuoäc soáng bao giôø cuõng coù nhöõng haäu quaû maø ngöôøi gieo phaûi gaùnh laáy. Töø khung thôøi gian môû ñaàu ñeán keát thuùc, Nguyeãn Döõ coøn xaây döïng khoaûng thôøi gian naøy khoâng coù söï ñaûo chieàu thôøi gian. Vôùi vaên hoïc hieän ñaïi, thôøi gian thöïc taïi cuûa nhaân vaät coù theå töø quaù khöù ñeán hieän taïi vaø töông lai, hoaëc töø töông lai nhaân vaät coù theå nhìn veà hieän taïi vaø nhôù veà quaù khöù. Nhöng ta thaáy xuyeân suoát hai möôi caâu chuyeän Nguyeãn Döõ khoâng xaây döïng khoâng gian naøy. Ñoái vôùi nhaø vaên Trung Ñaïi nhö oâng, caûm thöùc thôøi gian tuaàn hoaøn ñaõ chi phoái maïnh meõ ñeán oâng. Vôi nhöõng ngöôøi xöa, cho raèng thôøi gian nhaân vaät toàn taïi chæ coù moät xuaát phaùt ñieåm: quaù khöù-hieän taïi-töông lai. Ví duï nhö Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông, thôøi gian maø Vuõ Thi Thieát soáng laø hieän taïi: naøng soáng xa choàng vì chaøng ñi ñaùnh quaân Chieâm thaønh, toaøn boä söï kieän phaùt trieån theo maïch töø hieän taïi ñeán töông lai. Ngöôøi thieáu phuï naøy khoâng coù söï hoài öùc cuûa yù thöùc veà nhöõng ngaøy töôi ñeïp cuûa hai ngöôøi trong quaù khöù. Keå caû Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 43 Traàn Thò Ñoan Trang thôøi gian söï kieän choàng naøng ñi xa, naøng ôû nhaø moøn moûi ñôïi chôø, khoâng thaáy xuaát hieän th quaù khöù nhôù thöông hình boùng vaø haïnh phuùc vôï choàng cuûa hai ngöôøi tröôùc kia. Nhaân vaät vaän ñoäng cuøng thôøi gian söï kieän: Vuõ Thi Thieát chôø choàng veà roài bò nghi oan ñeán thôøi gian soáng döôùi Long Cung vaø döï baùo cho Phan Lang thôøi gian tööông lai mình seõ gaëp laïi choàng chöù khoâng heà thaáy ñöôïc hoài öùc veà thôøi gian mình bò choàng nghi oan. Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh cuõng theá, thôøi gian maø Döông Thaân Tích soáng ñöôïc ghi nhaän töø quaù trình: ôû trong buïng meï, lôùn leân ñi hoïc, tröôûng thaønh roài maát. Chöù taùc giaû khoâng heà cho xuaát hieän thôøi gian hoài öùc cuûa kæ nieäm daãu kieáp tröôùc cuûa oâng laø ngöôøi thieân ñöôøng. Trong truyeän coù chi tieát vò ñaïo nhaân nhaéc Döông Thieân Tích veà kieáp tröôùc cuûa mình ñeå ghi vieäc chöù khoâng laøm thôøi gian quay ngöôïc laïi. Töông töï nhö vaäy, Chuyeän nghieäp oan Ñaøo Thò cuõng coù chi tieát Long Thuùc, Long Quyù baøn vôùi nhau veà söï vieäc dieãn ra ban saùng ôû nhaø mình. Taùc giaû duøng chi tieát ñoù ñeå giaûi thích cho lôi ñoái thoïai chöù khoâng laøm thôøi gian ñi ngöôïc laïi. Thôøi gian tieáp tuïc troâi qua söï vieäc Nhöôïc Chaân tìm ñeán vò phaùp sö nhôø tröø ma. Vaø chuyeän ñöôïc keát thuùc trong söï bình yeân cuûa xoùm laøng. Ñoù chính laø maáu choát khaùc nhau cô baûn cuûa thôøi gian thöïc taïi Trung Ñaïi vaø thôøi gian hieän ñaïi. 2.2.3. Thôøi gian thöïc taïi trong Truyeàn Kì Maïn Luïc töông öùng vôùi nhu caàu traàn thuaät. Chuùng ta thaáy raèng, Nguyeãn Döõ ñaõ duøng caùch thöùc ñoä daøi thôøi gian trong taùc phaåm Truyeàn Kì Maïn Luïc khaù ña daïng vaø phong phuù nhaèm ñeå phuïc vuï trong vieäc traàn thuaät hoaëc mieâu taû. Coù chuyeän xaûy ra trong moät ñeâm nhö: Caâu chuyeän ñeàn Haïng Vöông; Böõa tieäc ñeâm ôû Ñaø Giang; Cuoäc noùi chuyeän thô ôû Kim Hoa. Coù chuyeän xaûy ra moät ngaøy: Chuyeän ñoái ñaùp cuûa ngöôøi tieàu phu nuùi Na. Coù chuyeän xaûy ra haøng thaùng: Chuyeän kì ngoä ôû traïi Taây, Chuyeän töôùng Daï Xoa. Coù chuyeän xaûy ra haøng naêm: Chuyeän caây gaïo, Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh, Chuyeän nghieäp oan Ñaøo Thò, Chuyeän Lí töôùng quaân Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông. Coù chuyeän xaûy ra moät naêm: Chuyeän ñoái tuïng ôû Long Cung, Chuyeän Phaïm Töû Hö leân chôi Thieân Taøo. Chuyeän xaûy ra moät ñôøi: Chuyeän chöùc phaùn söï ñeàn Taûn Vieân. Chuyeän xaûy ra hai ñôøi: Chuyeän yeâu quaùi ôû Xöông Giang. Caâu Chuyeän ñeàn Haïng Vöông chæ xaûy ra trong voøng moät ñeâm nhöng Nguyeãn Döõ ñaõ keå laïi quaù khöù haøo huøng cuûa caùc baäc haøo huøng cuûa ngöôøi Trung Quoác. Cuoäc Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 44 Traàn Thò Ñoan Trang noùi chuyeän ñoái aåm veà chính trò cuûa quan thöøa chæ Hoà Toân Thoác vaø Haïng Vöông chæ dieãn ra trong khoaûnh khaéc”canh taøn”. Quaù khöù haøo huøng cuûa ngöôøi Trung Quoác ñöôïc ghi nhaän toân troïng vaø vaän ñoäng khoâng ngöøng trong thôøi gian nhö Leâxeâvích noùi trong Tö töôûng vaên hoïc Trung Quoác raèng: “Thôøi gian cuõng gioáng nhö baùnh xe ñang chuyeån ñoäng” vaø “muïc tieâu cuûa noù höôùng ñeán theá kæ vaøng cuûa quaù khö ù” [12;310]. Vì vaäy ñoái vôùi ngöôøi Trung Quoác, quaù khöù haøo huøng aáy bao giôø cuõng tröôøng toàn vôùi thôøi gian. Nhöng vôùi Nguyeãn Döõ caùi quaù khöù aáy chæ laø “giaác chieâm bao” ngaén nguûi cho nhöõng giaù trò vaøng son cuûa ñaát nöôùc Trung Hoa. Khoâng heà coâng kích quaù khöù cuûa ngöôøi Haùn, Sôû nhöng Nguyeãn Döõ muoán noùi vôùi moïi ngöôøi raèng: caùi ñaùng löu danh vôùi thôøi gian laø “trí”, “nhaân” chöù khoâng phaûi laø quaù khöù tranh huøng ñoaït vöông. Caùch toå chöùc thôøi gian moät ñeâm trong Böõa tieäc ñeâm ôû Ñaø Giang noùi leân tö töôûng cuûa baäc hieàn nho. Chæ trong thôøi khaéc moät ñeâm nhöng caû trieàu ñình baát taøi voâ duïng cuûa nhöõng vua quan hieän leân. Chuùng mang danh dieät tröø yeâu ma nhöng khoâng bieát yeâu tinh ñang ñöùng tröôùc maët mình. Thôøi gian ít nhöng söï kieän ñöôïc taäp trung, oâng döïng laïi hình aûnh boïn thoáng trò baát taøi, haùm danh ñeå nhaân gian phaûi rôi vaøo maøn ñeâm aâm u ñaày boùng toái. Cuõng thôøi gian moät ñeâm nhöng Cuoäc noùi chuyeän thô ôû Kim Hoa ñöa ngöôøi ñoïc ñeán theá giôùi khaùc. Moät ñeâm nhöng laøm soáng daäy quaù khöù huy hoaøng baäc taøi danh Ngoâ Chi Lan. Traûi qua hai ñôøi vua nhöng naøng vaãn ñöôïc yeâu meán, ñöôïc ngöôøi xöa nhaéc laïi nhö caâu chuyeän ñeïp nhöng hieän taïi cuoäc ñôøi laïi queân ñi ngöôøi taøi hoa. Nguyeãn Döõ muoán nhaéc nhôû moïi ngöôøi phaûi traân troïng giöõ gìn nhöõng tinh hoa cuûa daân toäc daãu cuoäc ñôøi hoï coù ngaén nguûi ñeán ñaâu thì hoï vaãn xöùng ñaùng laø tinh tuùy cuûa ñaát nöôùc. Thôøi gian Chuyeän ñoái ñaùp cuûa ngöôøi tieàu phu nuùi Na ñöôïc nhaø vaên daøn traûi ñeán moät ngaøy. Thôøi gian ban ngaøy, ngöôøi ta deã daøng quan saùt heát ñöôïc nhöõng phong caûnh huøng vó cuûa nuùi Na. Töø ñoù nhaø vaên daãn ngöôøi ñoïc vaøo theá giôùi thanh baïch cuûa ngöôøi tieàu phu. Thôøi gian trong truyeän ñöôïc nhaø vaên daøn traûi ñeàu cho töøng söï kieän trong moät khung gian heïp nhöng khoâng laøm cho ngöôøi theo doõi xao nhaõng. Bôûi nhaø vaên ñaõ taïo cho ngöôøi ñoïc ñi töø ngaïc nhieân naøy ñeán ngaïc nhieân khaùc. Ngöôøi aån só chæ ôû leàu tranh quaùn coû neân döùt boû caûm giaùc thôøi gian. Song thöïc chaát aån só vaãn bò doøng thôøi gian quan taâm chi phoái ñeán cuoäc ñôøi. Neáu nhö nhöõng caâu chuyeän treân ñöôïc boá trí trong thôøi gian heïp thì nhöõng chuyeän xaûy ra haøng thaùng, haøng naêm theå hieän quan nieäm raát roõ cuûa ngöôøi caàm buùt. Chuyeän kì ngoä ôû traïi Taây, coát truyeän ñôn giaûn, dung löôïng khoâng nhieàu nhöng taùc giaû saép xeáp thôøi gian hôïp lí. Chuyeän tình Haø Nhaân vaø hai naøng Lieãu Thò keùo daøi vaøi thaùng nhöng toaøn boä söï kieän taäp trung chæ coù boán ñeâm: moät ñeâm aân aùi, Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 45 Traàn Thò Ñoan Trang moät ñeâm ôû buoåi tieäc, moät ñeâm theà non heïn bieån, moät ñeâm chia bieät. Toaøn boä söï vieäc ñeàu ñöôïc coâ ñoïng trong boán ñeâm nhöng khoâng gaây huït haãng cho ngöôøi ñoïc baèng caùch ghi laïi thôøi gian “sau ñoù vaøi thaùng”, “töø ñoù veà sau”, “ngaøy naøo cuõng gioáng nhö ngaøy naøo”, caùch noùi nhö theá taïo caûm giaùc thôøi gian khoâng heà bieán maát maø ñang toàn taïi cuøng söï vieäc. Chuyeän töôùng Daï Xoa coù khung thôøi gian naêm thaùng, song toaøn boä söï kieän dieãn ra trong boán ñeâm: moät ñeâm Dó Thaønh Nhaân say röôïu cöôõi ngöïa, moät ñeâm gaëp Minh ty, moät ñeâm gaëp baïn, moät ñeâm aên tieäc. Thôøi gian xaûy ra söï kieän nhanh choùng, söï vieäc laïi coâ ñoïng nhöng nhaø vaên ñaõ veõ laïi caûnh ñoùi khoå laàm than cuûa nhaân daân. Chuyeän xaûy ra töøng thaùng nhöng caûm töôûng thôøi gian söï vieäc keùo daøi trieàn mieân cho thaáy cuoäc soáng taêm toái laàm than cuûa nhaân daân keùo daøi theo chuoãi thôøi gian. Ñoù laø söï saùng taïo cuûa Nguyeãn Döõ. Coù nhöõng chuyeän dung löôïng thôøi gian lôùn hôn bao quaùt toaøn boä boái caûnh cuûa xaõ hoäi. Chuyeän caây gaïo noùi ñeán cuoäc yeâu ñöông cuûa Nhò Khanh-Trình Trung Ngoä nhöng chæ phaùt trieån trong moät ñeâm. Song caùc söï kieän khaùc thì ñöôïc nhaø vaên keùo daøi ñeán nöûa naêm. Toaøn boä söï kieän xaûy ra chæ ñöôïc nhaø vaên keå ñeán vaøo thôøi ñieåm ngaén nguûi ban ñeâm taïo caûm giaùc cho chuùng ta: haïnh phuùc aáy bao giôø cuõng ngaén nguûi. Nhöng khi ñeán vôùi thôøi gian trong Chuyeän chieác ñeøn maãu ñôn cuûa Cuø Höïu coøn ngaén hôn. Hai nhaân vaät chính trong truyeän gaëp gôõ trong thôøi gian ngaén vaø keát thuùc cuõng bi ñaùt. Toaøn boä thôøi gian söï kieän ñeàu ñöôïc taäp trung vaøo vieäc tröø ma dieät quaùi. Baèng caùch xaây döïng nhieàu söï kieän lieân tieáp xaûy ra trong thôøi gian thaùng ñoù chöùng toû xaõ hoäi Trung Quoác luùc baáy giôø raát roái loaïn. Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh thôøi gian xaûy ra haøng naêm nhöng taùc giaû khoâng mieâu taû maø chæ ñieåm vaø saép xeáp thôøi gian theo trình töï ñoä daøi cuûa söï kieän. Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông cuõng theá, caùch noùi cuûa taùc giaû “ngaøy thaùng laàn löõa”, “ngaøy qua thaùng laïi thoaét ñaõ nöûa naêm” cho chuùng ta thaáy ñöôïc thôøi gian thöïc taïi ñang troâi nhanh. Chuyeän keùo daøi trong nhieàu naêm nhöng chæ ñöôïc giôùi thieäu trong hai ñeâm: ñeâm ñaàu tieân chaøng Tröông nhaän ñöôïc loãi laàm do mình gaây neân, ñeâm thöù hai naøng aùo xanh veà baùo moäng cho Phan Lang. Söï vieäc khoâng tieán trieån theo thôøi gian nöõa. Thôøi gian thöïc taïi maø nhaân vaät ñang toàn taïi laø moät naêm nhöng thôøi gian trong truyeän chæ laø moät ngaøy. Nhö vaäy, chính caùch co giaõn veà ñoä daøi thôøi gian cuûa Nguyeãn Döõ ñaõ taïo neân söï sinh ñoäng trong caùch theå hieän thôøi gian thöïc taïi cuûa con ngöôøi vaø söï kieän trong Truyeàn Kì Maïn Luïc. Toùm laïi, ñeán vôùi Truyeàn Kì Maïn Luïc, ta thaáy thôøi gian thöïc taïi ñöôïc phaûn aùnh roõ neùt, sinh ñoäng, phong phuù nhöng khoâng keùm phaàn tinh teá cuûa Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 46 Traàn Thò Ñoan Trang ngöôøi caàm buùt. Qua caùch toå chöùc xaây döïng thôøi gian ngheä thuaät naøy ta thaáy Nguyeãn Döõ muoán göûi gaém taâm söï cuûa loøng mình tröôùc hieän thöïc cuoäc ñôøi ñaày ñau khoå. 2.2. Thôøi gian hö aûo. Neáu nhö thôøi gian thöïc taïi laø doøng thôøi gian con ngöôøi coù theå, caûm nhaän ñöôïc thì thôøi gian hö aûo laø thôøi gian mang tính chaát hö caáu, saùng taïo cuûa ngöôøi ngheä só. ÔÛ thôøi gian hö aûo trong Truyeàn Kì Maïn Luïc ta seõ thaáy ñöôïc taøi naêng vaø duïng yù cuûa Nguyeãn Döõ. Ñeå thaáy ñöôïc thieân taøi cuûa ngöôøi caàm buùt, chuùng ta ñi vaøo töøng daïng thöùc cuï theå. 2.2.1. Thôøi gian luaân hoài. Thôøi gian naøy trong Truyeàn Kì Maïn Luïc luoân gaén lieàn vôùi kieáp,söï taùi sinh vaø coù söï chuyeån hoùa giöõa quaù khöù-hieän taïi-töông lai ñeå thöïc hieän duyeân kieáp cuûa nhaân vaät. Nhöõng chuyeän xuaát hieän loaïi hình thôøi gian naøy laø: Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh, Chuyeän kì ngoä ôû traïi Taây, Chuyeän nghieäp oan Ñaøo Thò. ÔÛ moãi caâu chuyeän Nguyeãn Döõ ñaõ coù söï chuyeån hoùa khaùc nhau vaø khaù lí thuù. Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh, nhaân vaät Döông Thieän Tích kieáp tröôùc cuûa chaøng laø gaõ traø ñoàng cuûa ñöùc Thöôïng ñeá nhöng kieáp sau cuûa chaøng laïi ñaàu thai trong moät gia ñình bình thöôøng. Nhaân vaät naøy tu nhaân tích ñöùc ñöôïc queá nhaân phuø hoä neân ñaõ hoùa kieáp trôû thaønh tieân nöõa trong thôøi töông lai. Vaäy thì, soá phaän cuûa nhaân vaät naøy taùi sinh ñeå ñeàn toäi nhöng toäi ñaõ röûa heát thì laïi veà trôøi. Chöùng toû Nguyeãn Döõ muoán thöïc hieän haønh ñoäng khuyeán thieän trong vieäc saép xeáp soá kieáp cuûa nhaân vaät. Neáu nhö caâu chuyeän treân söï hoùa kieáp cuûa Döông Thieän Tích laø haønh ñoäng khuyeán thieän thì ôû hai nhaân vaät trong Chuyeän kì ngoä ôû traïi Taây, Chuyeän nghieäp oan Ñaøo Thò laø moät saùng taïo cuûa nhaø vaên. Trong Chuyeän kì ngoä ôû traïi Taây, kieáp tröôùc cuûa hai nhaân vaät Lieãu Thò chæ laø nhöõng boâng hoa, quaù khöù cuûa hoï ñaõ bò ngöôøi ñôøi queân laõng. Hoï xuaát hieän trong quaù khöù ñeå toâ ñieåm cho cuoäc ñôøi nhöng bò ñôøi queân boû. Nhaø vaên ñaõ taùi sinh söùc soáng cho hoï töø kieáp hoa trôû thaønh moät con ngöôøi ñeïp. Moät böôùc ñoät phaù trong soá kieáp cuûa con ngöôøi vaø laøm thay ñoåi vaän meänh cuûa hai ngöôøi con gaùi. Ñeå roài sau nhöõng gì hoï taïo neân cuõng coù moät chaøng Haø Nhaân nhôù thöông hoï duø chæ laø caùnh hoa bay trong gioù. Trong Chuyeän nghieäp oan Ñaøo Thò cuõng theá, quaù khöù Ñaøo Thò laø ngöôøi. nhöng naøng cheát ñi ñöôïc ñaàu thai laïi cuõng laø ngöôøi song thôøi hieän taïi ñoù laø kieáp con raén. Vaø töông lai cuûa nhaân vaät naøy cuõng gaén lieàn vôùi kieáp raén. Nhö vaäy, giöõa hình thöùc chuyeån hoùa töø quaù khöù, hieän taïi töông lai ñaõ ñöôïc nhaø vaên loàng gheùp trong söï taùi sinh cuûa kieáp ngöôøi nhaèm ñeå noùi leân soá phaän cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng phaûi gaùnh chòu quy luaät “nhaân quaû”. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 47 Traàn Thò Ñoan Trang 2.2.2. Thôøi gian tieân caûnh. Thôøi gian naøy xuaát hieän khoâng nhieàu trong Truyeàn Kì Maïn Luïc nhöng noù ñaõ theå hieän ñöôïc trieát lí nhaân sinh saâu saéc cuûa nhaø Nho Nguyeãn Döõ. Thôøi gian tieân caûnh xuaát hieän trong moät soá caâu chuyeän: Chuyeän Töø Thöùc laáy vôï tieân, Chuyeän ngöôøi con gaùi Nam Xöông, Chuyeän ñoái tuïng ôû Long Cung. Chuyeän Töø Thöùc laáy vôï tieân laø caâu chuyeän ñieån hình cho vieäc nhaø vaên söû dung thôøi gian tieân caûnh cho trieát liù nhaân sinh cuûa mình. Thôøi gian thöïc taïi maø Töø Thöùc soáng laø naêm Quang Thaùi ñôøi Traàn. Söï kieän chaøng cöùu coâ gaùi laøm gaõy caønh hoa xaûy ra vaøo naêm Quang Thaùi thöù 9 (1395). Sau khi du sôn ngoaïn thuûy ôû tieân caûnh chaøng trôû veà traàn gian vaøo naêm Dieân Ninh thöù 5 ñôøi Leâ (1458). Nhö vaäy, veà maët thôøi gian lòch söû ñaõ troâi qua 63 naêm nhöng thôøi gian trong truyeän chæ xaûy ra môùi moät naêm. Vôùi thôøi gian moät naêm aáy nhöng taùc giaû chæ döøng laïi ba ngaøy: moâït ngaøy Töø Thöùc gaëp caûnh tieân, moät ngaøy hoäi ngoä cuøng quaàn tieân, moät ngaøy veà nhaø. Vieäc taäp trung söï kieän nhö vaäy chöùng toû thôøi gian coõi tieân ngaøy moät daøi hôn, daøi, thôøi gian lòch söû ngaøy caøng ngaén laïi. Nhaø vaên cho ta bieát ñöôïc theá giôùi tieân caûnh laø theá giôùi ñaày lí töôûng. Chính vì leõ ñoù maø Töø Thöùc ñaõ queân ñi ngaøy thaùng xung quanh cuoäc soáng cuûa mình. Moät ñieàu deã hieåu cho chuùng ta, khi haïnh phuùc ta khoâng bao giôø ñeå yù ñeán nhòp ñoä thôøi gian troâi nhanh ñeán hay chaäm. Töø Thöùc cuõng theá, ñeán khi oâng thöïc söï nhôù ñeán queâ nhaø vaø trôû laïi queâ höông thì nhöõng ngöôøi thaân yeâu cuûa chaøng ñaõ maát heát roài. Ñieàu naøy chöùng toû thôøi gian thöïc taïi daøi theá boãng choác trôû thaønh hö aûo. Vieäc Töø Thöùc soáng ôû coõi tieân trôû neân khoâng coù thöïc. Töø Thöùc ôû coõi tieân chæ moät naêm, soáng ñaày ñuû sung tuùc coù vôï coù choàng khoâng caàn möu sinh cho cuoäc soáng nhöng Töø Thöùc vaãn nhôù ñeán queâ nhaø. Vieäc ñoù cho thaáy, Töø Thöùc khoâng thuoäc veà theá giôùi tieân caûnh. Vaø haïnh phuùc maø chaøng tình côø baét gaëp cuõng trôû neân hö aûo huyeãn hoaëc vaø ngaén nguûi. Qua caùch theå hieän nhòp ñoä thôøi gian trong Töø Thöùc laáy vôï tieân, Nguyeãn Döõ ñaõ ñöa ñeán cho chuùng ta moät quan nieäm: coõi traàn duø ngaén nguûi nhöng khoâng thieáu haïnh phuùc vaø söï soáng. Coõi tieân duø vónh haèng nhöng chæ laø aûo moäng xa rôøi thöïc teá vôùi nhöõng nieàm vui khoâng coù muïc ñích xaùc thöïc. Vaø con ngöôøi duø coù cöïc khoå buoàn ñau hay sung söôùng cuõng seõ tìm thaáy haïnh phuùc trong cuoäc soáng haèng ngaøy. Nhö vaäy, ta thaáy nhaø nho Nguyeãn Döõ tuy mang tö töôûng aån daät, thoaùt li cuoäc soáng nhöng oâng khoâng heà quay löng laïi hieän thöïc cuoäc ñôøi qua caùch toå chöùc, saép xeáp thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 48 Traàn Thò Ñoan Trang 2.3. Söï chuyeån hoùa giöõa thôøi gian thöïc taïi vaø thôøi gian hö aûo. Neáu nhö ôû phaàn khoâng gian ngheä thuaät, Nguyeãn Döõ ñaõ duøng”giaác mô” ñeå chuyeån hoùa khoâng gian thöïc taïi ñeán khoâng gian hö aûo thì ôû thôøi gian ngheä thuaät nhaø vaên ñaõ duøng”thôøi gian ban ñeâm” ñeå ñöa nhaân vaät cuûa mình töø thôøi gian thöïc taïi ñeán thôøi gian hö aûo. Söï chuyeån hoùa naøy bieåu hieän quan nieäm cuûa ngöôøi ngheä só. Nhöõng caâu chuyeän coù xuaát hieän hình thöùc naøy: Chuyeän chöùc phaùn söï ñeàn Taûn Vieân, Chuyeän ngöôøi nghóa phuï Khoaùi Chaâu, Chuyeän ñeàn Haïng Vöông, Chuyeän caây gaïo, Chuyeän yeâu quaùi ôû Xöông Giang, Chuyeän caùi chuøa hoang ôû Ñoâng Traøo, Cuoäc noùi chuyeän thô Kim Hoa, Chuyeän töôùng Daï Xoa, Chuyeän Lí töôùng quaân, Chuyeän gaõ traø ñoàng giaùng sinh, Chuyeän böõa tieäc ñeâm Ñaø Giang. Nhaø vaên thaønh coâng trong vieäc vaän duïng “thôøi gian ban ñeâm” ñeå chuyeån töø thôøi gian thöïc taïi ñeán thôøi gian hö aûo. Ñeán vôùi Chuyeän ngöôøi nghóa phuï Khoaùi Chaâu taùc giaû söû duïng thôøi gian ban ñeâm ñeå ñöa Troïng Quyø töø thôøi gian thöïc taïi ñeán hö aûo. Bôûi moät leõ Troïng Quyø laø ngöôøi coøn soáng coøn Nhò Khanh laø ngöôøi ñaõ cheát. Hai nhaân vaät muoán gaëp nhau phaûi qua hình thöùc chuyeån theå khaùc. Nguyeãn Döõ ñaõ vaän duïng “boùng ñeâm” ñeå laøm neàn cho cuoäc gaëp gôõ cuûa hai vôï choàng aâm döông naøy. Hình thöùc chuyeån theå naøy cuõng gaàn guõi vôùi quan nieäm cuûa nhaân daân ta. Vì nhaân daân ta quan nieäm thôøi gian ban ñeâm laø thôøi gian coõi aâm daønh cho nhöõng hoàn ma boùng queá. Nhöõng hoàn ma boùng queá khoâng theå naøo truù nguï trong aùnh saùng ban ngaøy. Chuùng chæ coù theå toàn taïi trong boùng toái daøy ñaëc. Vaø vì theá, Nguyeãn Döõ ñaõ möôïn thôøi gian ban ñeâm ñeå noái tieáp giöõa thôøi gian thöcï taïi ñeán thôøi gian hö aûo. Bôûi khoâng coù hình thöùc naøo ñaït hieäu quaû vaø ñem laïi thaønh coâng nhö hình thöùc naøy. Neáu nhö quaùn xuyeán toaøn boä söï kieän trong Truyeàn Kì Maïn Luïc ta seõ thaáy ñöôïc nguyeân nhaân ñoù. Xuaát phaùt töø tình thöông ngöôøi vaø tö töôûng phi nho giaùo, Nguyeãn Döõ ñaõ taïo neân hình thöùc thôøi gian sinh ñoäng nhö theá. Töø theá giôùi thöïc taïi nhöõng nhaân vaät nhö: Nhò Khanh, Lieãu Thò, Haøn Than, Voâ Kæ, Thi Nghi, Döông Thieän Tích. . . ñeàu xuaát hieän trong thôøi gian ban ñeâm ñeå thöïc hieän quyeàn ñöôïc soáng, ñöôïc yeâu cuûa mình. Quyeàn ñoù thöïc thích ñaùng nhöng ôû thôøi gian thöïc taïi, hoï ñaõ bò nhöõng huû tuïc leà loái coå xöa gieát cheát ñi tình yeâu cuoäc soáng vaø söùc maïnh tuoåi treû trong loøng hoï. Khi soáng khoâng ñöôïc gaàn nhau, ñeán luùc cheát nhöõng oan hoàn aáy phaûi nhôø vaøo theá giôùi boùng ñeâm ñeå tìm veà vôùi nhau. Baèng hình thöùc chuyeån hoùa aáy, Nguyeãn Döõ ñaõ pheâ phaùn xaõ hoäi phong kieán ñöông thôøi ñaõ cöôùp ñi quyeàn ñöôïc soáng cuûa con ngöôøi. Nhöng cuõng chính ôû hình thöùc chuyeån hoùa ñaày yù nghóa naøy nhaø vaên coøn mang thoâng ñieäp ñeán cho chuùng ta: khoâng ñöôïc queân coäi nguoàn cuûa daân toäc, queân ñi giaù trò tinh thaàn cuûa oâng cha. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 49 Traàn Thò Ñoan Trang ÔÛ Chuyeän Cuoäc noùi chuyeän thô Kim Hoa, nhaø vaên ñaõ möôïn hình thöùc thôøi gian ban ñeâm ñeå ñöa nhaân vaät Ngoâ Töû Bieân töø thôøi gian thöïc taïi ñeán theá giôùi hö aûo ñeå tìm veà nhöõng giaù trò tinh hoa cuûa daân toäc Vieät Nam qua lôøi ñoái ñaùp cuûa Ngoâ Chi Lan vaø Laõ Tieân Sinh. Nguyeãn Döõ ñaõ coù söï yù thöùc saâu saéc khi vaän duïng hình thöùc chuyeån taûi ñoù ñeå theå hieän duïng yù cuûa mình Chuyeän yeâu quaùi ôû Xöông Giang cuõng bieåu hieän tö töôûng aáy. Ta bieát raèng thôøi gian thöïc taïi maø vieân quan hoï Hoaøng naøy toàn taïi vaøo thôøi nhaø Leâ. Muoán cho nhaân vaät naøy baét gaëp hoàn ma boùng queá Thò Nghi, Nguyeãn Döõ caàn möôïn hình thöùc thôøi gian thích hôïp ñeå coù theå phaùt huy heát ñöôïc duïng yù ngheä thuaät cuûa nhaø vaên. Vaø hình thöùc “thôøi gian ban ñeâm” treân beán soâng vaéng laïnh laø thôøi ñieåm thích hôïp ñeå coù theå ñi töø thôøi gian thöïc taïi ñeán thôøi gian hö aûo cuûa hai nhaân vaät. Thò Nghi chæ laø hoàn ma boùng queá, neáu xuaát hieän tröôùc maët hoï Hoaøng ban ngaøy tröôùc aùnh saùng thì khoâng hôïp lí. Vaû laïi ñaõ laø hoàn phaùch thì chæ coù theå nöông theo gioù ñeán vôùi ngöôøi traàn maø thoâi. Nguyeãn Döõ ñaõ tinh teá khi döïa vaøo thôøi gian ban ñeâm traêng khoâng toû, chæ toaøn boùng toái bao truøm, khoâng khí hoang laïnh thì hoàn ma Thò Nghi vi vu ñeán beân thuyeàn hoï Hoaøng. Chi tieát naøy vöøa gôïi cho ngöôøi ñoïc nieàm lí thuù vöøa taïo tính haáp daãn cho coát truyeän. Baèng caùch naøy nhaø vaên ñaõ taïo ñöôïc söï thuyeát phuïc cho nhaân vaät Hoaøng tin hôn vaøo noãi oan tình cuûa Thò Nghi. Neáu nhö ta giaû söû oâng khoâng duøng thôøi gian ban ñeâm ñeå chuyeån hoùa thôøi gian thöïc taïi ñeán thôøi gian hö aûo maø duøng hình thöùc thôøi gian naøo khaùc nhö: buoåi saùng, buoåi tröa thì seõ khoâng thuyeát phuïc ñöïôc ngöôøi ñoïc, keå caû nhaân vaät Hoaøng cuûa oâng. Khoaûng thôøi gian ban ñeâm laø thôøi gian yeân tónh, daønh cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng sau moät ngaøy meät nhoïc nghæ ngôi ñeå coù theå tieáp tuïc coâng vieäc khaùc vaøo hoâm sau. Thoâng thöôøng ngöôøi ta cuõng ít duøng thôøi gian ban ñeâm vaøo vieäc gì. Nhöng chính luùc moïi ngöôøi ñang yeân bình thì coù moät ngöôøi baát haïnh ñang khoùc tæ teâ giöõa ñeâm vaéng. Ñieàu naøy ñaõ ñaùnh ñoäng ñeán loøng nhaân töø cuûa vieân quan hoï Hoaøng vaø daãn ñeán cuoäc gaëp gôõ cuûa hai ngöôøi. Nhö vaäy, Nguyeãn Döõ ñaõ duøng thôøi gian “ban ñeâm” trong söï chuyeån hoùa naøy ñeå thöïc hieän lí töôûng “baát bình phaûi keâu”. Hình aûnh nhöõng baày yeâu tinh haùo aên haùo ñoùi trong Chuyeän töôùng Daï Xoa hay nhöõng vò thaàn trôû thaønh yeâu ma trong Chuyeän caùi chuøa hoang ôû Ñoâng Traøo xuaát hieän trong thôøi gian ban ñeâm laø tieáng chuoâng maø Nguyeãn Döõ muoán ñaùnh maïnh vaøo cheá ñoä phong kieán luùc baáy giôø. Chæ baèng moät söï chuyeån hoùa linh hoaït tinh teá vaø vaän duïng ñuùng phöông phaùp, naém baét ñöôïc taâm lí cuûa ngöôøi ñoïc, Nguyeãn Döõ ñaõ ñaït ñöôïc söï thaønh coâng trong phöông thöùc chuyeån hoùa töø thôøi gian thöïc taïi ñeán thôøi gian hö aûo. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 50 Traàn Thò Ñoan Trang Toùm laïi baèng caùch xaây döïng thôøi gian thích hôïp, Nguyeãn Döõ ñaõ theå hieän tö töôûng cuûa moät nhaø nho tröôùc hieän thöïc xaõ hoäi. Giaù trò thôøi gian ngheä thuaät khoâng chæ cho chuùng ta bieát ñöôïc noäi dung vaø tö töôûng cuûa ngöôøi ngheä só. Chính söï vaän duïng daïng thöùc thôøi gian ngheä thuaät cuûa nhaø vaên vaøo trong taùc phaåm coøn cho ta bieát ñöôïc taøi naêng cuûa ngöôøi ñoù. Taùc phaåm Truyeàn Kì Maïn Luïc cuûa Nguyeãn Döõ xöng ñaùng ñöôïc ghi nhaän laø”thieân coå kì thö” giaøu giaù trò ngheä thuaät ñaëc saéc. III. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT VAØ THÔØI GIAN NGHEÄ THUAÄT TRONG TRUYEÀN KÌ MAÏN LUÏC. Baøn veà moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi theá giôùi vaät chaát, nhaø pheâ bình Nguyeãn Thò Bích Haûi trong Thi phaùp thô Ñöôøng coù nhaän xeùt:”Baûn thaân con ngöôøi bao goàm trong ñoù caû khoâng gian thôøi gian. Moãi con ngöôøi laø moät thieân nhieân trong loøng vuõ truï vaø khi con ngöôøi toàn taïi thì moãi giaây phuùt troâi qua ñeàu laø thôøi gian cuûa ñôøi ngöôøi”[5;25]. Ñeå cho ngöôøi ñoïc coù theå hieåu theâm veà moái quan heä giöõa hai khaùi nieäm khoâng gian,thôøi gian trong moái quan heä vôùi con ngöôøi, taùc giaû ñaõ ñöa ra töø “theá giôùi” ñeå chæ söï toång theå cuûa khoâng gian, thôøi gian . Theá giôùi bao goàm: theá-ñôøi (thôøi gian). giôùi-coõi (khoâng gian). Theá giôùi bao haøm caû khoâng gian, thôøi gian Nhö vaäy, Nguyeãn Thò Bích Haûi cho raèng: con ngöôøi cuõng laø moät toång theå khoâng thôøi gian. Trong taùc phaåm ngheä thuaät, con ngöôøi cuõng coù moái quan heä gaén boù vôùi khoâng gian, thôøi gian. Vì theá, trong Truyeàn Kì Maïn Luïc cuûa Nguyeãn Döõ ta seõ thaáy ñöôïc söï gaén keát cuûa hai khaùi nieäm naøy ñöôïc nhaø vaên vaän duïng kheùo leùo. Ngöôøi ñoïc coù theå tìm thaáy ñöôïc trong thôøi gian thöïc taïi nhaân vaät soáng coù khoâng gian thöïc taïi. Chaúng haïn trong Chuyeän ngöôøi nghóa phuï Khoaùi Chaâu maø Nhò Khanh, Troïng Quyø ñang sinh hoaït cuøng vôùi caùc söï kieän laø khoâng gian laøng queâ. Möôïn khoâng gian maø nhaân vaät ñang soáng nhaø vaên ñaõ taùi hieän laïi söï kieän lòch söû cuûa nhöõng naêm thaùng ñau thöông cuûa daân toäc ta. Khoâng gian trong truyeän coøn ñöôïc bieåu hieän baèng thôøi gian nhaân vaät soáng. Ñoù laø thôøi gian ñaày cöïc khoå, gian nan cuûa xaõ hoäi phong kieán Vieät Nam theá kæ XVI. Chính khoâng gian cuoäc chieán tranh ñaõ laøm neàn cho thôøi gian lòch söû cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø. Baèng nhöõng khung caûnh tieâu ñieàu hoang vaéng cuûa töøng ñòa danh quen thuoäc hieän leân nhö: Ngheä An, Nam Xöông, Thanh Hoùa khieán chuùng ta nhôù ñeán thôøi kì lòch söû cuûa nöôùc nhaø. Nhöõng cuoäc nam chinh baéc chieán cuûa taäp ñoaøn phong kieán noå ra Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 51 Traàn Thò Ñoan Trang lieân mieân, daân tình ñieâu ñöùng laàm than, ñaïo ñöùc bò suy ñoài, nho giaùo khoâng coøn toân troïng vaø xaõ hoäi rôi vaøo caûnh roái ren. Nhöng ñieàu ñoù chöa ñuû ñeå khaúng ñònh vò trí cuûa Nguyeãn Döõ trong doøng chaûy vaên chöông Vieät Nam. phaûi keå ñeán söï hoøa quyeän giöõa thôøi gian hö aûo chuùng ta môùi thaáy heát ñöôïc söï saùng taïo cuûa ngöôøi ngheä só Nguyeãn Döõ. Baèng caùi taâm cuûa ngöôøi caàm buùt oâng ñaõ laøm neân söï keát hôïp tuyeät vôøi ñoù. Ñeán vôùi Truyeàn Kì Maïn Luïc ta thaáy, ñeå xuaát hieän khoâng gian hö aûo duø baát cöù nôi ñaâu cuõng coù thôøi gian hö aûo cuûa “ban ñeâm”. Thôøi gian ban ñeâm luoân gaén vôùi khoâng gian soâng nöôùc, chuøa chieàn, laøng xoùm, thaønh thò. . . hay nôi ñòa nguïc ñeå nhaèm theå hieän yù ñoà cuûa ngöôøi ngheä só. Ñieån hình nhö Chuyeän yeâu quaùi Xöông Giang neáu nhö chæ coù khoâng gian hö aûo nôi hoàn ma Thò Nghi hieän veà treân beán soâng thì taùc phaåm seõ trôû neân nhaït nheõo, voâ vò vaø khoâng coù söùc soáng. Nhaø vaên phaûi keát hôïp vôùi thôøi gian ban ñeâm ñeå cho nhaân vaät coù theâm ñaát soáng hôn vaø ngöôøi ñoïc caøng bò cuoán huùt vaøo coát truyeän maø nhaø vaên xaây döïng neân. Bôûi ai cuõng bieát raèng: khi boùng ñeâm aäp xuoáng, moïi söï vaät hieän töôïng ñeàu trôû neân kì bí hôn, xung quanh laø maøn ñen toái bao truøm. Töø thôøi gian aáy, khoâng gian soâng nöôùc hieän leân: xa xa coù tieáng ai ñoù caát leân vaø boùng traéng ñi ñeán. Moät söï keát hôïp ñoäc ñaùo nhöng khoâng laøm ngöôøi ñoïc ngôõ ngaøng. Taát caû nhöõng ñieàu aáy phuø hôïp vôùi moät taâm traïng bi thöông caàn ñöôïc minh oan cuûa nhaân vaät Thò Nghi. Chuyeän ñoái ñaùp cuûa ngöôøi tieàu phu nuùi Na thì laïi khaùc. Chính khoâng gian nuùi röøng ñaày chim ca vöôïn hoùt cho chuùng ta bieát thôøi gian trong truyeän laø thôøi gian ban ngaøy. Vì neáu nhö khoâng coù aùnh saùng cuûa nhöõng tia naéng maët trôøi ñaày aám aùp, choùi chang, ngöôøi ñoïc seõ khoâng thaáy ñöôïc nhöõng gioït söông ñoïng treân caønh laù, khoâng nghe ñöôïc tieáng chim hoùt líu lo vaøo saùng sôùm vaø khoâng thaáy ñöôïc khung caûnh huøng vó cuûa nuùi Na cuøng nhöõng böùc thô ñeà treân vaùch nuùi roõ neùt nhö theá. Vaû laïi, chính söï xuaát hieän cuûa nhöõng nhaân vaät cho chuùng ta bieát ñöôïc khoâng gian, thôøi gian ñoù. Chuùng ta bieát raèng: ngöôøi tieàu phu nuùi Na laø ngöôøi aån só thích thuù ñieàn vieân, thöôûng thöùc khoâng khí trong laønh. Vì theá, nhaø vaên thöôøng duøng khoâng gian nuùi röøng ñeå noùi ñeán thôøi gian aån cö cuûa ngöôøi aån só. Trong khoâng gian aáy ta thaáy ñöôïc thôøi gian thöïc taïi cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi. Bôûi coù baát maõn vôùi thôøi cuoäc xaõ hoäi ñöông thôøi, ngöôøi ta môùi choïn ñöôøng “aån daät” cho rieâng mình, ñeå mong tìm cho mình moät söï bình yeân thanh thaûn trong taâm hoàn. Beân caïnh khoâng gian ta luoân tìm thaáy söï coù maët cuûa thôøi gian. Vaø ngöôïc laïi ôû thôøi gian ngheä thuaät ta cuõng baét gaëp khoâng gian ngheä thuaät. Chaúng haïn trong thôøi gian tieân caûnh ta thaáy ñöôïc khoâng gian tieân caûnh. Chuyeän Töø Thöùc laáy vôï tieân laø loaïi truyeän ñieån hình cho moái quan heä giöõa hai khaùi nieäm ñoù. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 52 Traàn Thò Ñoan Trang Thôøi gian tieân caûnh laø thôøi gian voâ ñònh. Con ngöôøi soáng trong theá giôùi ñoù luoân coù caûm giaùc ngoaøi thôøi gian. Vì sao con ngöôøi luoân coù caûm giaùc nhö vaäy? Vì aån beân trong aáy laø khoâng gian tuyeät vôøi cuûa thôøi gian tieân caûnh. Töø Thöùc cuõng vaäy, oâng ñaõ ôû choán tieân caûnh aáy maø quen maát ñi caûm giaùc thöïc taïi cuûa mình ñang soáng. Bôûi oâng ñang soáng trong khoâng gian tuyeät ñeïp, nôi khoâng heà coù daáu veát thöïc taïi. ÔÛ theá giôùi ñoù chæ coù hoa thôm coû laï vôùi “ñaùm maây nguõ saéc, ñuøn ñuøn keát laïi nhö moät ñoùa sen moïc leân” roài “chung quanh toaøn laø nhöõng laâu ñaøi nguy nga maây xanh raùng ñoû baùm ôû lan can”[27;102]. Keát hôïp vôùi khung caûnh nuùi non quaàn tieân tuï hôïp ñaày haïnh phuùc. Caûnh aáy ñaõ cho chaøng thaáy ñöôïc nôi ñaây laø nôi lí töôûng daønh cho ngöôøi laùnh ñôøi nhö chaøng. Vaø Töø Thöùc ñaõ thöïc söï tìm thaáy nieàm haïnh phuùc beân caïnh Giaùng Höông maø queân ñi thôøi gian chaøng ñang soáng. Ñieàu naøy noùi leân khoâng gian tieân caûnh ñaõ xoùa nhoøa caûm giaùc thôøi gian thöïc taïi cuûa con ngöôøi trong choán tieân caûnh. Bôûi khi Töø Thöùc ñang haïnh phuùc, ñang taän höôûng nieàm vui, chaøng ñaõ khoâng ñeå yù ñeán theá giôùi xung quanh mình hay noùi ñuùng hôn nhòp thôøi gian haøng ngaøy khoâng coù trong yù nieäm cuûa Töø Thöùc. Vì theá, Nguyeãn Döõ ñaõ möôïn thôøi gian tieân caûnh ñeå noùi ñeán söï tham gia khoâng gian tieân caûnh vaøo quaù trình nhaän thöùc thôøi gian cuûa con ngöôøi. Khi ta soáng trong vui söôùng, haïnh phuùc, ta thaáy thôøi gian troâi nhanh quaù, coøn khi ñau khoå ñôïi chôø ta thaáy thôøi gian troâi chaäm chaïp. Ñuùng nhö nhaän ñònh cuûa oâng tieân trong Chuyeän Töø Thöùc laáy vôï tieân: “ Chuùng toâi ôû choán naøy taùm vaïn naêm maø beå Nam ñaõ ba laàn tung buïi”[27;104]. Xuaát phaùt töø nhaän ñònh cuûa ngöôøi soáng trong theá giôùi tieân caûnh, Nguyeãn Döõ muoán göûi gaém ñeán chuùng ta quan nieäm veà cuoäc soáng. Con ngöôøi ta khoù coù theå soáng thieáu haïnh phuùc, ñau khoå hôn nhöng ngöôøi ta khoâng ñeå mình bò ñaùnh maát caûm giaùc veà thôøi gian. Cuõng nhö chaøng Töø Thöùc, chaøng ñaõ khoâng ngaàn ngaïi trôû veà cuoäc soáng thöôøng ngaøy ñeå mong tìm laïi chính mình trong nhòp chaûy cuûa thôøi gian ñôøi thöôøng traàn tuïc. Noùi chung, trong Truyeàn Kì Maïn Luïc ta luoân tìm thaáy söï gaén boù giöõa khoâng gian, thôøi gian trong moät chænh theå cuûa taùc phaåm. Beân caïnh khoâng gian thöïc taïi ta tìm thaáy thôøi gian thöïc taïi, khoâng gian hö aûo coù söï hoøa quyeän cuûa thôøi gian hö aûo. Taát caû nhöõng hình thöùc khoâng thôøi gian aáy ñaõ ñeå laïi aân töôïng thaät saâu saéc ñoái vôùi ngöôøi ñoïc veà söï taøi hoa cuûa moät nhaø nho thôøi kì Trung Ñaïi. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 53 Traàn Thò Ñoan Trang Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 54 Traàn Thò Ñoan Trang Truyeàn Kì Maïn Luïc laø taùc phaåm vaên chöông tieâu bieåu cho vaên xuoâi theá kæ XVI. Vì vaäy, taùc phaåm ñaõ trôû thaønh böùc tranh hieän thöïc sinh ñoäng phaûn aùnh chaân thöïc boä maët xaõ hoäi phong kieán Vieät Nam. Truyeàn Kì Maïn Luïc ñaùnh daáu söï thaønh coâng cuûa Nguyeãn Döõ trong theå loaïi truyeän Truyeàn Kì. Khoâng phaûi taùc phaåm ñaõ ghi nhaän ñöôïc cuoäc soáng ñaày ñau khoå cuûa cha oâng ta xöa kia maø bôûi taùc phaåm ñöôïc taïo döïng baèng caùc ñaëc ñieåm ngheä thuaät ñaày aán töôïng, ñoäc ñaùo, saùng taïo cuûa nhaø vaên Nguyeãn Döõ. Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm goùp phaàn laøm neân dieän maïo cuûa taùc phaåm maø ta khoâng theå naøo boû qua ñöôïc laø: khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc . Khoâng gian ngheä thuaät ñöôïc taäp hôïp thaønh hai heä thoáng khoâng gian thöïc taïi, khoâng gian hö aûo vaø söï chuyûen hoùa cuûa noù. Khoâng gian thöïc taïi laø nôi con ngöôøi toàn taïi, vaän ñoäng cuøng caùc söï vaät hieän töôïng. ÔÛ trong khoâng gian aáy ta baét gaëp caùc hình thöùc khoâng gian nhö: khoâng gian thaønh thò, khoâng gian laøng queâ, khoâng gian nuùi röøng, khoâng gian soâng nöôùc, khoâng gian chuøa chieàn, khoâng gian phuû ñeä dinh thöï vaø khoâng gian chieán tranh. Chính ôû töøng loaïi khoâng gian nhö theá, ta baét gaëp hieän thöïc cuûa xaõ hoäi maø nhaø vaên ñaõ theå hieän trong taùc phaåm. Khoâng gian hö aûo laø söï theå nghieäm cuûa nhaø vaên trong quaù trình tìm kieám moät khoâng gian rieâng ñaày caù tính cuûa moät ngöôøi ngheä só nhaèm ñeå boäc loä caûm xuùc cuûa mình. ÔÛ hai loaïi hình khoâng gian hö aûo naøy coù daïng thöùc khaùc nhau: khoâng gian hö aûo traàn theá, khoâng gian hö aûo ñòa nguïc, khoâng gian hö aûo thieân ñöôøng, khoâng gian hö aûo tieân caûnh. Khoâng gian naøy ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc khaùt voïng vaø taâm hoàn ñaày chaân tình, nhaân haäu cuûa moät nhaø nho khi ñöùng tröôùc cuoäc soáng ñaày theá thaùi nhaân tình. Cuõng gioáng nhö khoâng gian, thôøi gian cuõng ñöôïc taäp hôïp thaønh heä thoáng. Ñoù laø thôøi gian thöïc taïi hö aûo vaø söï chuyeån hoùa giöõa hai hình thöùc ñoù. Thôøi gian thöïc taïi laø thôøi gian nhaân vaät ñang toàn taïi cuøng vôùi söï vaät hieän töôïng. Trong thôøi gian naøy, ta thaáy nhaân vaät luoân gaén lieàn vôùi caùc söï kieän, bieán coá xaõ hoäi mang tính chaát tuyeán tính coù söï co giaõn veà ñoä daøi thôøi gian vaø ñaëc bieät khoâng coù söï ñaûo chieàu thôøi gian. Noù goùp phaàn theå hieän ñaëc tröng ngheä thuaät vaên chöông Trung Ñaïi vaø phaûn aùnh sinh ñoäng hieän thöï xaõ hoäi. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 55 Traàn Thò Ñoan Trang Thôøi gian hö aûo coù khaùc so vôùi caùc thôøi gian khaùc. Noù laø söï saùng taïo boäc loä quan ñieåm chuû quan cuûa ngöôøi caàm buùt. Nhaø vaên Nguyeãn Döõ ñaõ cho xuaát hieän trong Truyeàn Kì Maïn Luïc caùc hình thöùc thôøi gian hö aûo nhö: thôøi gian ban ñeâm, thôøi gian luaân hoài, thôøi gian tieân caûnh. Giöõa khoâng gian thöïc taïi vaø khoâng gian hö aûo coù söï chuyeån hoùa ñeå taïo neân söùc haáp daãn cho taùc phaåm Truyeàn kì, phaûn aùnh roõ neùt quan nieäm cuûa con ngöôøi trung ñaïi veà söï toàn taïi song song cuûa nhöõng theá giôùi khaùc beân caïnh theá giôùi cuûa con ngöôøi. ñieàu naøy ta cuõng tìm thaáy ñöôïc trong söï chuyeån hoùa giöõa thôøi gian thöïc taïi vaø thôøi gian hö aûo. Beân caïnh töøng loaïi khoâng thôøi gian nhö vaäy, truyeän coøn theå hieän moái quan heä gaén boù giöõa hai hình thöùc toång theå ñoù. Chính hai hình thöùc phoái hôïp aáy caøng taïo cho taùc phaåm coù giaù trò ngheä thuaät saâu saéc. Moãi loaïi hình ngheä thuaät coù caùi hay rieâng. Ñeán vôùi theå loaïi Truyeàn Kì, ngöôøi ñoïc ñaõ tìm ñöôïc nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa moät taâm hoàn giaøu giaù trò nhaân vaên vaø ngoøi buùt saéc saûo taøi hoa cuûa Nguyeãn Döõ. Taùc phaåm khoâng chæ ñôn thuaàn laø moät heä tö töôûng nho gia thuaàn khieát maø coù söï pha troän giöõa caùc doøng tö töôûng laïi vôùi nhau. Ñieàu naøy goùp phaàn laøm neân hình thöùc ngheä thuaät ñoäc ñaùo chæ rieâng Nguyeãn Döõ môùi coù. Truyeàn Kì Maïn Luïc xöùng ñaùng ñöôïc moïi ngöôøi khen taëng vaø löu giöõ cuøng thôøi gian. Bôûi noù luoân giaøu giaù trò hieän thöïc veà noäi dung vaø theå hieän söï ñoät phaù trong phong caùch ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Döõ. Ñieàu naøy chöùng minh taùc phaåm khoâng heà laø “baûn sao” trong Tieãn ñaêng taân thoaïi cuûa Cuø Höïu. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 56 Traàn Thò Ñoan Trang MUÏC LUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO v 1. Phaïm Tuù Chaâu-Tieãn ñaêng taân thoaïi vaø Truyeàn Kì Maïn Luïc –NXB Vaên hoïc Haø Noäi, 1999. 2. Döông Quaûng Haøm-Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu-NXB Hoäi nhaø vaên, 1996. 3. Leâ Baù Haùn-Traàn Ñình Söû-Nguyeãn Khaéc Phi-Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc- NXB Quoác gia Haø Noäi, 1997. 4. Nguyeãn Thi Tuyeát Haïnh-Thôøi gian ngheä thuaät trong caáu truùc vaên baûn töï söï-NXB Ñaïi hoïc Sö Phaïm, 2003. 5. Nguyeãn Thi Bích Haûi-Thi phaùp thô Ñöôøng-NXB Thuaän Hoùa Hueá, 1995. 6. Ñoã Ñöùc Hieåu-Ñoåi môùi pheâ bình vaên hoïc-NXB Khoa hoïc xaõ hoäi muõi Caø Mau, 1993. 7. Ñoã Ñöùc Hieåu-Thi phaùp thô hieän ñaïi-NXB Hoäi nhaø vaên Haø Noäi, 2000. 8. Nguyeãn Thaùi Hoøa-Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän-NXBGD Haø Noäi, 2000. 9. Nguyeãn Phaïm Huøng-Treân haønh trình vaên hoïc Trung Ñaïi –Ñaïi hoïc Quoác gia Haø NO Äi, 2001. 10. Laïi Vaên Huøng-Baøn theâm veà taùc giaû taùc phaåm Truyeàn Kì Maïn Luïc-Taïp chí vaên hoïc soá 10, 2002. 11. Nguyeãn Theá Höõu-Thi phaùp hoïc-Ñaïi hoïc Hueá-NXB Thöøa Thieân Hueá, 1996. 12. I.X.LIXE-VICH-Tö töôûng vaên hoïc coå Trung Quoác-NXBGD, 2003. 13. Ñinh Gia Khaùnh-Buøi Duy Taân-Mao Chöông-Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam theá kæ X ñeán nöûa ñaàu theá kæ XVIII, taäp 2-NXB Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp Haø Noäi, 1979. 14. Nguyeãn Thò Dö Khaùnh-Phaân tích taùc phaåm töø goùc ñoä thi phaùp-NXBGD, 1995. 15. Nguyeãn Ñaêng Na-Vaên xuoâi töï söï thôøi Trung Ñaïi, taäp 1-NXBGD, 1997. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu Khoâng gian vaø thôøi gian ngheä thuaät trong Truyeàn Kì Maïn Luïc SV thöïc hieän 57 Traàn Thò Ñoan Trang 16. Nguyeãn Ñaêng Na-Ñaëc ñieåm vaên hoïc Vieät Nam- nhöõng vaán ñeà veà vaên xuoâi Vieät Nam -NXBGD, 1999. 17. Traàn Ích Nguyeân-Nghieân cöùu so saùnh Tieãn ñaêng taân thoaïi vaø Truyeàn Kì Maïn Luïc-NXB vaên hoïc trung taâm vaên hoùa ngoân ngöõ Ñoâng Taây, 2002. 18. Traàn Ñình Söû-Moät soá vaán ñeà thi phaùp hoïc hieän ñaïi-NXB Haø Noäi, 1993. 19. Traàn Ñình Söû- Thi phaùp thô Toá Höõu-NXBGD,1995. 20. Traàn Ñình Söû-Nhöõng theá giôùi ngheä thuaät thô-NXBGD, 1997. 21. Traàn Ñình Söû-Nguyeãn Khaéc Phi-Thi phaùp thô Ñöôøng-NXB Ñaø Na üng, 1997. 22. Traàn Ñình Söû-Maáy vaán ñeà veà thi phaùp vaên hoïc Trung Ñaïi Vieät Nam – NXBGD, 1999. 23. Buøi Duy Taân-Khaûo vaø luaän moät soá taùc giaû taùc phaåm vaên hoïc Trung Ñaïi Vieät Nam , taäp 2, NXB Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 2001. 24. Khaâu Chaán Thanh-Lí luaän vaø vaên hoïc Trung Ñaïi Vieät Nam-NXBGD, 1994. 25. Traàn Khaùnh Thaønh-Thi phaùp thô Huy Caän-NXB Vaên hoïc,2002. 26. Leâ Ngoïc Traø-Lí luaän vaø vaên hoïc-NXB Treû TPHCM, 1990. 27. Truùc Kheâ Ngoâ Vaên Trieän-Truyeàn Kì Maïn Luïc-NXB Vaên ngheä TPHCM,2002. 28. Leâ Trí Vieãn-Ñaëc tröng vaên hoïc Trung Ñaïi Vieät Nam-NXB Khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi, 1996. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu