Kinh tế nhật bản giai đoạn "thần kỳ" (1952 - 1973)

Kinh tÕ NhËt B¶n giai ®o¹n "thÇn kú" (1952 - 1973) Tõ cuèi n¨m 1951 trë ®i, cïng víi hoµn thµnh kh«i phôc kinh tÕ vµ ký víi c¸c n­íc ph­¬ng T©y hiÖp ­íc hoµ b×nh ë San Fran-Sisco vµo th¸ng 9/1951, cã hiÖu lùc tõ th¸ng 4/1952, ®· chÊm døt chiÕm ®ãng cña Mü ë NhËt B¶n, tiÕp sau ®ã gi÷a NhËt vµ Mü ký víi nhau hiÖp ­íc "an ninh NhËt Mü" vµo th¸ng 5/1952, hiÖp ­íc vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ vµo 1953. Tuy gi÷a Mü vµ NhËt ®Òu cã sù tÝnh to¸n nhÊt ®Þnh, nh­ng víi sù b¶o trî cña Mü, nhê ®ã nÒn kinh tÕ NhËt ®· cã sù ph¸t triÓn nhanh chãng, ®­îc ca ngîi "thÇn kú vÒ kinh tÕ" giai ®o¹n (1952 - 1973). Trong giai ®o¹n nµy nÕu tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña c¶ thÕ giíi t­ b¶n chñ nghÜa t¨ng h¬n 5%, cña NhËt B¶n trung b×nh gÇn 10%.Tèc ®é t¨ng tr­ëng ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau: Tèc ®é t¨ng s¶n phÈm quèc d©n cña NhËt B¶n §¬n vÞ: % 1953 - 1955 56 - 60 61 - 65 66 - 70 1971 1973 1973 7.7 9.75 9.65 12.5 4.5 9.3 11 Nguån: t¸i s¶n xuÊt x· héi ë NhËt B¶n - PAVZNERJa. A Chñ biªn trÝch theo: KT NhËt B¶n giai ®o¹n "thÇn kú" - Lª V¨n Sang - ViÖn KTTG. Cïng víi sù t¨ng tr­ëng nhanh vÒ kinh tÕ, ng­êi NhËt ®­îc ®¸nh gi¸ thµnh c«ng trªn nhiÒu lÜnh vùc. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 50 tæng s¶n phÈm quèc d©n GNP cña NhËt chØ b»ng h¬n 1/3 cña Ph¸p hay Anh nh­ng ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 70 ®· b»ng nöa cña Anh, Ph¸p céng l¹i vµ h¬n mét nöa so víi Mü. Vµo n¨m 1978 ë NhËt chiÕm 14 lß so víi 22 lß cao luyÖn thÐp hiÖn ®¹i, lín nhÊt thÕ giíi. Víi kü thuËt hiÖn ®¹i, ph­¬ng ph¸p tæ chøc cã hiÖu qu¶, s¶n phÈm thÐp cña NhËt ®· c¹nh tranh ®­îc víi thÐp cña Mü ë thÞ tr­êng Mü vµ n­íc ngoµi. C¸c s¶n phÈm Radio, m¸y ghi ©m, m¸y ¶nh, dông cô quang häc... nÕu vµo ®Çu nh÷ng n¨m 50 kh«ng c¹nh tranh ®­îc víi Mü vµ Ch©u ¢u th× vµo gi÷a nh÷ng n¨m 70, ng­êi NhËt ®· gi÷ ®­îc vÞ trÝ thèng trÞ trªn thÞ tr­êng, ngµnh chÕ t¹o « t«, xe m¸y ng­êi NhËt còng trë thµnh ®èi thñ c¹nh tranh cña Mü, Anh, §øc trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Vµo nh÷ng n¨m 70 ngµnh ®ãng tÇu cña NhËt còng ®­îc ®¸nh gi¸ thµnh c«ng, n­íc NhËt chiÕm 6 trong sè 10 nhµ m¸y ®ãng tÇu lín nhÊt, NhËt s¶n xuÊt 50% träng t¶i tµu biÓn quèc tÕ, gi¸ tµu biÓn ®ãng míi cña NhËt rÎ h¬n Ch©u ¢u tõ 20 - 30%, nhê ®ã mµ NhËt cã ®iÒu kiÖn c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, thËm chÝ mét sè n­íc Ch©u ¢u ph¶i dïng ®Õn biÖn ph¸p hµnh chÝnh, ®Ó h¹n chÕ mua tµu NhËt. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp míi xuÊt hiÖn vµo nh÷ng n¨m 50 nh­ c«ng nghiÖp ho¸ dÇu, ®å ®iÖn gia ®×nh, t¹o thÞ tr­êng cho nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ gãp phÇn vµo t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i vµ dÞch vô th«ng tin liªn l¹c cña NhËt, ®· nhanh chãng v­ît lªn tr­íc c¸c n­íc ph­¬ng T©y. V× ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë n­íc NhËt víi kho¶ng c¸ch hÑp nªn ng­êi NhËt chó träng ®Õn ®­êng s¾t vµ ®­êng thuû, hÖ thèng ®­êng cao tèc ®­îc x©y dùng, dÞch vô ®­êng s¾t, ®iÖn tho¹i cña NhËt víi gi¸ rÎ vµ ­u viÖt h¬n so víi Ch©u ¢u vµ Mü. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña NhËt so víi Mü vµ T©y ¢u kh«ng chØ ë tèc ®é t¨ng tr­ëng ë kim ng¹ch bu«n b¸n mµ lµ c¸n c©n th­¬ng m¹i. Th©m hôt mËu dÞch cña Mü vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 gÇn 10 tû USD, xu h­íng tiÕp tôc t¨ng trong nh÷ng n¨m 80. Sù mÊt c©n ®èi trong mËu dÞch cña Mü víi NhËt mét mÆt do chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch cña NhËt B¶n, mÆt kh¸c do hµng ho¸ cña Mü kÐm søc c¹nh tranh so víi hµng ho¸ cña NhËt vµ ChÝnh phñ cña Mü thiÕu sù khuyÕn khÝch ®èi víi giíi kinh doanh trong khi ®ã ChÝnh phñ NhËt rÊt quan t©m ®Õn hç trî cho giíi kinh doanh c¹nh tranh. Trong nhiÒu lÜnh vùc c¹nh tranh cña NhËt tíi møc ®e do¹ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp lín cña Hoa Kú mµ ChÝnh phñ ®· ph¶i ¸p ®Æt c¬ chÕ phi thÞ tr­êng ®Ó h¹n chÕ sù ®e do¹ cña NhËt nh­ s¶n phÈm cña ngµnh dÖt, thÐp, « t« vµ linh kiÖn « t«... Cïng víi nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, vµo n¨m 1968, NhËt B¶n ®­îc ®¸nh gi¸ lµ c­êng quèc kinh tÕ, ®øng hµng thø hai trong hÖ thèng t­ b¶n chñ nghÜa sau Mü vµ trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ ®ã lµ Mü, T©y ¢u vµ NhËt B¶n, vÞ trÝ NhËt B¶n trªn tr­êng quèc tÕ ®­îc n©ng cao dÇn. VËy t¹i sao NhËt B¶n l¹i ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®ã? Ng­êi ta ®· ®­a ra nhiÒu nh©n tè, nh­ng nh×n chung tËp trung vµo mét sè nh©n tè chñ yÕu sau: 1 - NhËt B¶n biÕt huy ®éng vèn sö dông vèn t¸o b¹o cã hiÖu qu¶. Trong nh÷ng n¨m 50 - 60 tËp trung cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ môc tiªu c¬ b¶n cho c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc NhËt B¶n. Mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã lµ chÝnh s¸ch huy ®éng vèn vµ sö dông vèn. a) Nh÷ng gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cña NhËt B¶n. * Huy ®éng vèn trong n­íc: - Tû lÖ tÝch luü cña NhËt trong tæng s¶n phÈm quèc d©n rÊt cao th­êng xuyªn tõ 30 - 35%, trong khi ®ã c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn kh¸c chØ trªn d­íi 20% (xem biÓu 3). Së dÜ ng­êi NhËt duy tr× ®­îc tû lÖ tÝch luü cao lµ do: + Chi phÝ cho qu©n sù cña NhËt B¶n rÊt thÊp so víi Mü vµ T©y ¢u. + H¹n chÕ nhu cÇu chi tiªu cho phóc lîi x· héi, tinh gi¶m tèi ®a bé m¸y hµnh chÝnh. + TiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n NhËt B¶n thÊp h¬n so víi Mü vµ T©y ¢u. TiÒn l­¬ng vµ tiÒn th­ëng cña NhËt B¶n ®­îc vËn dông rÊt linh ho¹t vµ ®a d¹ng. Nh×n chung tiÒn l­¬ng cña hä thÊp h¬n so víi Mü vµ Ch©u ¢u, trong ngµnh chÕ t¹o tiÒn l­¬ng b×nh qu©n cña c«ng nh©n NhËt chØ b»ng 1/7 tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n Mü. Nhê ®ã NhËt tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt, gi¶m gi¸ thµnh n©ng cao lîi thÕ c¹nh tranh trªn tr­êng quèc tÕ so víi Mü vµ T©y ¢u. - Cßn tiÒn th­ëng cña NhËt B¶n còng mang ®Æc tr­ng riªng, tiÒn th­ëng ®­îc tr¶ hai lÇn trong n¨m, sè th­ëng b»ng 1/3 tiÒn l­¬ng nÕu C«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t cã thÓ b»ng toµn bé l­¬ng c¬ b¶n c¶ n¨m cña hä. TiÒn th­ëng ®­îc coi nh­ lµ ®ßn bÈy kÝch thÝch ng­êi lao ®éng, tuú thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña C«ng ty, cã t¸c dông thóc ®Èy c¶ ng­êi lµm qu¶n lý vµ ng­êi lao ®éng trùc tiÕp ®Òu ph¶i cè g¾ng. Khi C«ng ty cã khã kh¨n, ®ång thêi víi gi¶m ng­êi lµm, h¹n chÕ tiÒn th­ëng, sau ®ã míi gi¶m tiÒn l­¬ng. KhuyÕt khÝch tiÕt kiÖm: ë NhËt tû lÖ tiÕt kiÖm so víi thu nhËp rÊt cao so víi ë Mü vµ T©y ¢u. Cïng víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng t¨ng lªn, chªnh lÖch gi÷a thu nhËp vµ tiªu dïng, ®­îc ®­a vµo tiÕt kiÖm. ë thêi kú nµy chÕ ®é b¶o hiÓm ch­a ph¸t triÓn, do ®ã ng­êi d©n NhËt cã t©m lý göi tiÕt kiÖm ®Ó phßng xa cho tuæi giµ. * Vèn ngoµi n­íc: Cïng víi huy ®éng vèn trong n­íc NhËt B¶n cßn cã nguån gèc vèn tõ bªn ngoµi, nguån vèn nµy bao gåm: - Nguån viÖn trî, tÝn dông vµ nh÷ng kho¶n "chi tiªu ®Æc biÖt". Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, lîi dông sù suy yÕu cña c¸c n­íc t­ b¶n kh¸c, ®ång thêi chèng l¹i c¸c n­íc XHCN vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc, Mü ®­a ra chiÕn l­îc toµn cÇu, thùc hiÖn chiÕn l­îc nµy, Mü muèn më réng sang khu vùc Ch©u ¸. Do ®ã Mü ®Æc biÖt chó ý ®Õn vai trß cña NhËt, Mü muèn NhËt trë thµnh c¨n cø vµ lµ c¬ së kinh tÕ, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã gi÷a Mü vµ NhËt ®· ký hiÖp ­íc an ninh NhËt - Mü vµ hiÖp ­íc th­¬ng m¹i ®Çu t­. NhËt chÊp nhËn cho Mü ®­îc ®ãng qu©n vµ x©y dùng c¨n cø qu©n sù, ®æi l¹i víi sù che chë, gióp søc cña Mü vÒ tµi chÝnh, thÞ tr­êng, kinh tÕ NhËt ®· håi phôc vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. Trong thêi gian tõ 1945 - 1955 NhËt ®· nhËn ®­îc 6 tû USD, d­íi h×nh thøc cung cÊp ®Æc biÖt (hµng ho¸, ph­¬ng tiÖn phôc vô cho qu©n ®éi Mü vµ §ång minh trong thêi gian chiÕm ®ãng. Nh÷ng kho¶n chi tiªu ®Æc biÖt ®­îc tiÕp tôc trong nh÷ng n¨m 50 - 60. Kho¶n thu nhËp tõ ®¬n ®Æt hµng qu©n sù cña Mü trong cuéc chiÕn tranh ë TriÒu Tiªn vµ ViÖt Nam. Tõ n¨m 1950 - 1972 c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ë NhËt ®· nhËn ®­îc kho¶ng 10,2 tû USD lîi nhuËn. Ngoµi ra, th«ng qua ng©n hµng ph¸t triÓn thÕ giíi, quü tiÒn tÖ quèc tÕ, ng©n hµng xuÊt nhËp khÈu Mü trong thêi gian tõ 1950 - 1954, nh÷ng tæ chøc nµy ®· viÖn trî, cho vay 3.6 tû USD, phÇn lín dïng ®Ó phôc håi c¸c c¬ së c«ng nghiÖp chiÕn tranh cña NhËt. - Thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. §Çu t­ n­íc ngoµi cña NhËt thêi kú ph¸t triÓn "thÇn kú" ®­îc chia thµnh hai giai ®o¹n, giai ®o¹n thø nhÊt tõ 1952 - 1964. Trong giai ®o¹n nµy nÒn kinh tÕ bÞ kiÓm so¸t chÆt chÏ cña ChÝnh phñ, ChÝnh phñ NhËt quy ®Þnh kh¾t khe víi ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo NhËt nh­: + Vèn lµ lîi nhuËn kh«ng ®­îc phÐp ®­a ra ngoµi n­íc NhËt nÕu nh­ kh«ng ®­îc ChÝnh phñ NhËt chÊp thuËn. + §Çu t­ n­íc ngoµi ph¶i phï hîp víi lîi Ých cña NhËt - nghÜa lµ ph¶i ®­a vµo NhËt lo¹i c«ng nghÖ ®éc ®¸o mµ NhËt kh«ng thÓ cã ®­îc. + Ph¶i ®Çu t­ vµo ngµnh míi, vèn cæ phÇn cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi kh«ng ®­îc qu¸ 50%. Giai ®o¹n thø hai tõ n¨m 1964 - 1973. Lóc nµy cho phÐp ®ång Yªn ®æi thµnh §« la vµ nh÷ng ®iÒu kho¶n kh¸c kh«ng thay ®æi. ChØ ®Õn th¸ng 5/1973 thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do ho¸, ChÝnh phñ NhËt cho phÐp C«ng ty n­íc ngoµi ®Çu t­ 100% vèn vµo C«ng ty míi thµnh lËp hoÆc ®ang kinh doanh. Tuy vËy ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo NhËt kh«ng thiÕt lËp ®­îc c¬ së cña hä ë nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng, mµ chñ yÕu trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp míi, sö dông kü thuËt c«ng nghÖ cao h¬n nh­ ngµnh ®iÖn tö, d­îc phÈm, v× nh÷ng ngµnh nµy lîi thÕ c¹nh tranh kh«ng thuéc vÒ c¸c C«ng ty cña NhËt B¶n. b) Sö dông vèn: * XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn trong n­íc vµ quèc tÕ ng­êi NhËt biÕt ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh mang l¹i hiÖu qu¶ vµ hiÖu qu¶ cao, võa ph¸t huy ngµnh truyÒn thèng võa c¶i t¹o c¬ cÊu ngµnh hµng theo xu h­íng hiÖn ®¹i ho¸. Tr­íc hÕt lµ ngµnh c«ng nghiÖp n¨ng l­îng, nhiªn liÖu ®Æc biÖt t¨ng tû lÖ dÇu löa, gi¶m tû träng than ®¸. Ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn kim ®­îc Nhµ n­íc chó ý ®Çu t­ ®Ó ®æi míi, vµ hiÖn ®¹i ho¸ ngµnh luyÖn kim ®en, luyÖn kim mµu. Nh÷ng n¨m (1951 - 1955) ChÝnh phñ chi cho ®æi míi hiÖn ®¹i ho¸ thiÕt bÞ c¸n thÐp lµ 128 tû Yªn, n¨m 1956 - 1960 lµ 500 tû Yªn, n¨m 1961 - 1965 tiÕp tôc ®Çu t­ ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ ngµnh luyÖn, c¸n thÐp, nhê ®ã NhËt ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu, chiÕm ­u thÕ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi vÒ chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. - Ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ dÇu vµ ho¸ chÊt: c«ng nghiÖp ho¸ dÇu, vµ ho¸ chÊt ®­îc chó ý ph¸t triÓn m¹nh tõ sau chiÕn tranh. Tõ n¨m 1952 - 1956 t­ b¶n ®Çu t­ vµo ngµnh nµy t¨ng nhanh tõ 84,1 tû Yªn lªn 304 tû Yªn, nhê ®ã ngµnh nµy ®­îc më réng vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. - Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o m¸y - ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng ngµnh gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu cña ngµnh kinh tÕ cã vai trß quan träng trong ®iÒu chØnh c¬ cÊu c«ng nghiÖp sau chiÕn tranh. Tõ n¨m 1952 - 1964, ®Çu t­ vµo ngµnh nµy chÕ t¹o m¸y t¨ng 23 lÇn tõ 20,4 tû Yªn lªn 556 tû yªn. - Ngµnh c«ng nghiÖp ®ãng tµu: ®©y lµ ngµnh c«ng nghiÖp ®­îc ChÝnh phñ NhËt ®Æc biÖt quan t©m v× nã lµ ngµnh ®¸p øng nhu cÇu nhê sù hç trî cña Nhµ n­íc nªn gi¸ b¸n tÇu ®ãng míi cña NhËt B¶n rÎ h¬n so víi Ch©u ¢u tõ 20 ®Õn 30% ®Õn n¨m 1970 NhËt cã 6 trong tæng sè 10 nhµ m¸y ®ãng tÇu lín nhÊt thÕ giíi. - Ngµnh s¶n xuÊt ®å ®iÖn gia ®×nh. Cïng víi sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1950 trë ®i, thu nhËp vµ ®êi sèng vµ tiÕp thu lèi sèng Mü, NhËt B¶n nhanh chãng trë thµnh x· héi tiªu dïng, do ®ã hµng lo¹t C«ng ty næi tiÕng vÒ s¶n xuÊt ®å ®iÖn gia ®×nh víi kü thuËt c«ng nghÖ cao ®­îc ph¸t triÓn, võa ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng, võa xuÊt khÈu nh­ Radio, ti vi, tñ l¹nh, m¸y giÆt, m¸y hót bôi, qu¹t ®iÖn... Tõ sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh ®Çu t­, dÉn ®Õn thay ®æi c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cña NhËt. VÒ xuÊt khÈu nÕu 1955 xuÊt khÈu s¶n phÈm dÖt chiÕm tû träng lín 40% ®Õn n¨m 1065 cßn 19% vµ ®Õn 1971 cßn 11%. C¸c s¶n phÈm v¶i b«ng, may mÆc kh«ng cßn n»m trong mÆt hµng xuÊt khÈu tèt n÷a mµ xuÊt khÈu s¶n phÈm tõ c«ng nghiÖp nÆng vµ ho¸ chÊt gi÷ vÞ trÝ quan träng. XuÊt khÈu m¸y mãc t¨ng tõ 35% (1965) t¨ng 49% (1971), trong ®ã « t« t¨ng m¹nh tõ 2,85 lªn 10%, ®øng vÞ trÝ thø hai trong xuÊt khÈu. C¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nÆng vµ ho¸ chÊt t¨ng tõ 62% (1965) lªn 74% (1971), vµ ngµy cµng chiÕm ­u thÕ trong c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cña NhËt B¶n. Trong nhËp khÈu vËt liÖu dÖt gi¶m xuèng, nÕu n¨m 1950 chiÕm 40% n¨m 1970 gi¶m xuèng cßn 3%, ®iÒu ®ã gi¶i thÝch ®­îc sù gi¶m sót cña ngµnh dÖt truyÒn thèng, chuyÓn h­íng sang c«ng nghiÖp dÖt t¬, lôa nh©n t¹o. Tû träng nhËp nhiªn liÖu, dÇu th« t¨ng, ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp ho¸ dÇu, luyÖn kim vµ chÕ t¹o « t«. * NhËt B¶n chó ý ®Çu t­ nghiªn cøu kü thuËt øng dông. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 50 trë ®i, cïng víi chó ý ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt, vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi, ngµnh then chèt, sù t¨ng c­êng ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc cña Nhµ n­íc vµ cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn lµ nh©n tè quan träng thóc ®Èy kinh tÕ NhËt B¶n ph¸t triÓn nhanh "thÇn kú". Chi phÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn cña NhËt t¨ng qua c¸c n¨m. Chi phÝ nghiªn cøu khoa häc kü thuËt cña NhËt tuy t¨ng nhanh qua c¸c n¨m, nh­ng sè tuyÖt ®èi cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi Mü, Anh, Ph¸p. Tuy ë NhËt B¶n chi phÝ cho nghiªn cøu khoa häc kü thuËt thÊp h¬n so víi Mü vµ T©y ¢u, nh­ng tr×nh ®é øng dông c«ng nghÖ cña NhËt l¹i nhanh h¬n, hiÖu qu¶ h¬n. §iÒu ®ã ®­îc gi¶i thÝch bëi ®Æc thï cña NhËt B¶n trong lÜnh vùc nghiªn cøu, øng dông khoa häc kü thuËt. Trong khi Mü vµ mét sè n­íc ®ång minh cña Mü tËp trung phÇn lín vµo viÖc nghiªn cøu kü thuËt qu©n sù, chinh phôc vò trô, NhËt tËp trung vµo môc ®Ých d©n dông, ë NhËt chi phÝ cho nghiªn cøu do t­ nh©n lµ chñ yÕu, ChÝnh phñ chØ cã chÝnh s¸ch hç trî. MÆt kh¸c, NhËt chØ chó träng nhËp kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi. ViÖc nhËp khÈu kü thuËt gióp cho NhËt nhanh chãng ®æi míi kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt, l¹i tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ nghiªn cøu. TÝnh cho ®Õn n¨m 1968 NhËt ®· nhËp tæng gi¸ trÞ ph¸t minh kho¶ng 6 tû USD. §Ó cã ®­îc sè ph¸t minh ®ã, c¸c n­íc kh¸c chi phÝ nghiªn cøu mÊt 120 - 130 tû USD. Nh­ vËy b»ng con ®­îc nhËp khÈu kü thuËt, NhËt ®· tiÕt kiÖm ®­îc hµng tr¨m tû USD. * Chó ý ®Çu t­ ®æi míi tµi s¶n cè ®Þnh. §æi míi t­ b¶n cè ®Þnh sau chiÕn tranh lµ sù cÇn thiÕt, cÊp b¸ch nh»m n©ng cao n¨ng suÊt hiÖu qu¶ vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. V× vËy, t­ b¶n t­ nh©n vµ ChÝnh phñ NhËt rÊt chó träng: - KhuyÕn khÝch khÊu hao nhanh, thùc hiÖn khÊu hao ­u ®·i. ChÝnh phñ hç trî vÒ tµi chÝnh ®èi víi c¸c ngµnh then chèt ®Ó ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ (ngµnh luyÖn kim, ho¸ chÊt, ho¸ dÇu, ®ãng tÇu...). Nhµ n­íc tËp trung vµo ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho s¶n xuÊt-x· héi. Thùc tÕ cho thÊy tèc ®é t¨ng vèn cè ®Þnh cña NhËt v­ît xa Mü vµ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn T©y ¢u. Thêi gian tõ 1956 - 1965 tèc ®é t¨ng vèn cè ®Þnh b×nh qu©n cña NhËt lµ 9,3% trong khi ®ã cña Mü lµ 2,8% cña Anh: 3,2%. * §Çu t­ vèn ra n­íc ngoµi. TÝnh cho ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 1960, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi cña NhËt cßn h¹n chÕ. Tõ nh÷ng n¨m 1964 trë ®i cïng víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh chãng vµ d­ thõa trong c¸n c©n thanh to¸n, ng­êi NhËt chó träng ®Çu t­ t­ b¶n ra n­íc ngoµi. §Çu t­ cña NhËt ë n­íc ngoµi chó träng vµo thÞ tr­êng tiªu thô lín vµ giµu nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n, nh­ B¾c Mü (chñ yÕu lµ Mü) khu vùc Ch©u ¸, khu vùc Ch©u ¢u vµ Ch©u Mü La tinh. §Çu t­ ra n­íc ngoµi cña NhËt cã ®Æc ®iÓm: - Tèc ®é ®Çu t­ nhanh: Sè tiÒn ®Çu t­ b×nh qu©n hµng n¨m (1957 - 1959 lµ 50 triÖu USD, t¨ng lªn 130 triÖu USD b×nh qu©n (1963 - 1965) lªn 900 triÖu USD n¨m 1970 vµ tæng sè tiÒn ®Çu t­ ra n­íc ngoµi cña NhËt ®Õn n¨m 1973 ®¹t 10,3 tû USD. Tèc ®é t¨ng ®Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi cña NhËt trong 10 n¨m (1963 - 1972) lµ 45%, cao nhÊt thÕ giíi, tuy nhiªn tæng ®Çu t­ cho ®Õn n¨m 1983 cña NhËt míi b»ng 1/10 cña Mü, 1/3 cña Anh. - H×nh thøc ®Çu t­ cña NhËt ë n­íc ngoµi: mua chøng kho¸n, mua tr¸i phiÕu, ®Çu t­ kinh doanh trùc tiÕp vµ ®Çu t­ th«ng qua C«ng ty chi nh¸nh. - §Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt ë n­íc ngoµi chñ yÕu tËp trung vµo khai th¸c tµi nguyªn, má, n«ng l©m nghiÖp, h¶i s¶n, ngµnh chÕ t¹o, th­¬ng nghiÖp. Thêi kú ®Çu (1951 - 1960), NhËt B¶n ra søc t×m kiÕm thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®Ó lÊy l¹i thÕ c©n b»ng trong c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ th­êng xuyªn thiÕu hôt. Mü lµ thÞ tr­êng lín, cã nhiÒu triÓn väng nhÊt, l¹i ®­îc h­ëng quy chÕ ­u ®·i, do ®ã ®Çu t­ ra n­íc ngoµi chñ yÕu vµo lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®Ó xuÊt khÈu sang Mü, cuèi nh÷ng n¨m 1950, ®Çu t­ th­¬ng m¹i cña NhËt dån dËp h¬n, sau thÞ tr­êng ¢u - Mü lµ c¸c n­íc Trung - Nam Mü v× n¬i ®©y lµ thÞ tr­êng lín, cã lîi nhuËn cao, vµ lµ khu vùc giµu tµi nguyªn kho¸ng s¶n. V× vËy ®Çu t­ cña NhËt giai ®o¹n nµy (1951 - 1960) ®­îc ph©n bæ nh­ sau: B¾c Mü 40%, Trung Nam Mü 37%, Ch©u ¸ 21%, Ch©u ¢u 1,5%. NÕu ph©n bæ ®Çu t­ theo ngµnh, ngµnh khai kho¸ng 30%, khai th¸c gç vµ s¶n xuÊt bét giÊy 18%, th­¬ng nghiÖp 14%, c¬ khÝ vËn t¶i 5%, ngµnh thÐp vµ kim lo¹i mµu 3.7%. Thêi kú thø hai tõ 1960 - 1973, giai ®o¹n nµy c¸c n­íc Trung Nam Mü vµ Ch©u ¸ ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ vËy c¬ cÊu ®Çu t­ cña NhËt ra n­íc ngoµi còng cã sù thay ®æi, t¨ng tû träng ®Çu t­ vµo Ch©u ¢u. §Çu t­ theo ngµnh: ngµnh khai kho¸ng kÓ c¶ dÇu löa vÉn gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu 39% (1972), sau ®ã lµ ngµnh chÕ t¹o, vËn t¶i, c¬ khÝ ®å ®iÖn gia ®×nh vµ th­¬ng nghiÖp. 2 - N­íc NhËt biÕt kÕt hîp khÐo lÐo cÊu tróc kinh tÕ hai tÇng. Do ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh n­íc NhËt sau chiÕn tranh: lao ®éng d­ thõa c¬ së vËt chÊt bÞ tµn ph¸ sau chiÕn tranh kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu, mÆt kh¸c, thiÕu vèn nghiªm träng. ë NhËt ®· h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ hai tÇng bao gåm khu vùc tiªn tiÕn víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, sö dông lao ®éng suèt ®êi, tiÒn l­¬ng cao theo th©m niªn, ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt, víi khu vùc doanh nghiÖp nhá, kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu, sö dông lao ®éng hîp ®ång kh«ng th­êng xuyªn, tiÒn l­¬ng thÊp. Duy tr× kinh tÕ hai tÇng cña NhËt B¶n võa sö dông kh«ng hîp lý l¹i cã hiÖu qu¶ vèn ®Çu t­, lao ®éng vµ kü thuËt c«ng nghÖ. Sö dông c¬ cÊu hai tÇng phæ biÕn trong ngµnh chÕ t¹o phô tïng cña ngµnh chÕ t¹o m¸y mãc, vµ ngµnh dÖt. Gi÷a c¸c C«ng ty lín vµ doanh nghiÖp nhá cã quan hÖ chÆt chÏ th«ng qua hîp ®ång thÇu kho¸n, c¸c C«ng ty nhá nhËn ®­îc sù tµi trî vÒ vèn, vµ gióp ®ì vÒ kü thuËt, c«ng nghÖ. 3 - ThÞ tr­êng trong n­íc vµ ngoµi n­íc ®­îc më réng a) ThÞ tr­êng trong n­íc: Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, thÞ tr­êng trong n­íc cña NhËt B¶n ®­îc më réng nhanh chãng ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng tiªu dïng, vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. ThÞ tr­êng trong n­íc ®­îc më réng do nh÷ng nh©n tè sau: - C¶i c¸ch trong n«ng nghiÖp: Cïng víi thùc hiÖn c¶i c¸ch ruéng ®Êt, xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn ë n«ng th«n, h×nh thµnh chñ trang tr¹i kinh doanh nhá, Nhµ n­íc cßn khuyÕn khÝch n«ng d©n ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, sö dông m¸y mãc c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh­ m¸y b¬m, m¸y ph¸t ®iÖn, m¸y cµy, m¸y cÊy, m¸y gÆt ®Ëp liªn hîp, m¸y lµm cá, m¸y phun thuèc trõ s©u, ®a d¹ng ho¸ c©y trång, sö dông gièng míi... T¹o ra n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cao, gi¶m tû lÖ lao ®éng trong n«ng nghiÖp tõ 17 triÖu n¨m 1950 xuèng cßn 8 triÖu n¨m 1971, chuyÓn sè lao ®éng nµy sang c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. §êi sèng ng­êi n«ng d©n ®­îc c¶i thiÖn h¬n, cïng víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ®· t¹o ra thÞ tr­êng réng lín cho s¶n xuÊt vµ dÞch vô ph¸t triÓn. - C«ng cuéc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ víi tèc ®é "thÇn kú" (1952 - 1973), lµm xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt míi trong c«ng nghiÖp, c¸c ngµnh dÞch vô ®­îc ph¸t triÓn, ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt. TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè ®ã gãp phÇn më réng thÞ tr­êng s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng tiªu dïng c¸ nh©n, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña NhËt. b) ThÞ tr­êng ngoµi n­íc cña NhËt còng ®­îc më réng nhanh chãng, ®Æc biÖt tõ nh÷ng n¨m 60 trë ®i. ThÞ tr­êng bªn ngoµi ®èi víi nÒn kinh tÕ NhËt cã vai trß quan träng. V× do ®iÒu kiÖn cña n­íc NhËt, NhËt phô thuéc thÞ tr­êng cung cÊp vËt t­, nguyªn liÖu, n¨ng l­îng, vµ thÞ tr­êng tiªu thô hµng ho¸, do ®ã ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cÇn thiÕt víi nÒn kinh tÕ nh­ kh«ng khÝ cÇn cho con ng­êi vËy. Thêi kú tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi II, nhÊt lµ nh÷ng n¨m 60 trë ®i, thÞ tr­êng bªn ngoµi ®­îc më réng, lµ mét nh©n tè quan träng t¸c ®éng m¹nh ®Õn kinh tÕ NhËt, thùc tÕ trong giai ®o¹n 1951 -1970 trong khi kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña c¶ hÖ thèng TBCN chØ t¨ng 6 lÇn, th× cña NhËt t¨ng tíi 25 (tõ 1.7 tû USD t¨ng lªn 43.6 tû USD), trong ®ã xuÊt khÈu t¨ng 30 lÇn, nhËp khÈu t¨ng 21 lÇn. Së dÜ ng­êi NhËt biÕt kÕt hîp yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi cô thÓ lµ: - NhËt ®· lîi dông chiÕn tranh cña Mü ë TriÒu Tiªn (1950 - 1953) vµ cuéc chiÕn tranh ë MiÒn Nam ViÖt Nam (1964 - 1975). NhËt kh«ng chØ nhËn ®­îc nh÷ng ®¬n ®Æt hµng qu©n sù, mµ cßn lµ ng­êi s¶n xuÊt cung cÊp hµng tiªu dïng phôc vô cho chiÕn tranh. MÆt kh¸c, NhËt cã ®iÒu kiÖn x©m nhËp vµo thÞ tr­êng thuéc khu vùc ¶nh h­ëng cña Mü vµ ngay c¶ chÝnh thÞ tr­êng Mü. - Do thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng thÊp, ®ång thêi hîp lý ho¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, nhê ®ã gi¶m ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt, vÝ dô nh­ gi¸ mét tÊn thÐp s¶n xuÊt ë NhËt chØ kho¶ng 60 - 70 USD trong khi ®ã Mü lµ 100 USD. §ã lµ mét trong nh÷ng vò khÝ c¹nh tranh lîi h¹i trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. - Ng­êi NhËt kh«ng chØ s¶n xuÊt nhiÒu mÆt hµng ®Ñp víi gi¸ rÎ, mµ cßn lu«n thay ®æi mÉu m·, phï hîp víi thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng, ­u thÕ nµy tiÕp tôc ®­îc ph¸t huy cho ®Õn ngµy nay vÝ dô nh­ tµu biÓn, hµng tiªu dïng dµi ngµy nh­ ti vi, tñ l¹nh, « t«, m¸y giÆt, m¸y thu thanh... 4 - Vai trß ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc Trong suèt thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt, vai trß cña ChÝnh phñ tham gia vµo ®iÒu chØnh kinh tÕ cã ý nghÜa quan träng. Nhµ n­íc ®iÒu chØnh th«ng qua mét lo¹t nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh­ chÝnh s¸ch ®Çu t­, chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tÝn dông, chÝnh s¸ch khÊu hao, ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc, gãp phÇn lµm dÞu nh÷ng x¸o ®éng cña khñng ho¶ng suy tho¸i cã tÝnh chÊt chu kú, duy tr× tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao sau chiÕn tranh. a) Nhµ n­íc trùc tiÕp x©y dùng vµ qu¶n lý khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc: Nhµ n­íc NhËt B¶n n¾m kho¶ng 1/3 tæng sè vèn ®Çu t­ t­ b¶n cè ®Þnh trong n­íc. Nhµ n­íc chñ yÕu ®Çu t­ vµo c¬ së h¹ tÇng cña s¶n xuÊt vµ x· héi, vµo x©y dùng c¬ së ngµnh c«ng nghiÖp míi, vµo nghiªn cøu khoa häc. ViÖc ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vµo khu vùc nµy, th­êng kh«ng dÉn ®Õn t¨ng nhanh trùc tiÕp l­îng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng, vµ chñ yÕu thu hót vËt t­, lao ®éng trªn thÞ tr­êng. MÆt kh¸c, Nhµ n­íc ®Çu t­ vµo nh÷ng ngµnh ®ßi hái vèn lín, kh¶ n¨ng thu håi vèn chËm, hiÖu qu¶ kh«ng cao, nh­ng l¹i lµ nh÷ng ngµnh c¬ b¶n, quan träng cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng, ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp míi, vµ øng dông kü thuËt vµo c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. VÝ dô nh­ ngµnh ho¸ dÇu, ngµnh ®ãng tÇu, ngµnh ®iÖn tö... b) ChÝnh s¸ch thuÕ, còng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p kÝch thÝch kinh tÕ quan träng cña Nhµ n­íc. Nh×n chung chÝnh s¸ch thuÕ cña NhËt còng nh­ n­íc Anh ®¸nh thuÕ thu nhËp theo biÓu lòy tiÕn, nh­ng thuÕ h­íng vµo kÝch thÝch ®Çu t­, ®Æc biÖt ®Çu t­ t­ nh©n, Nhµ n­íc NhËt nhiÒu lÇn gi¶m thuÕ C«ng ty, trong thêi gian 11 n¨m (1955 - 1966) Nhµ n­íc ®· 7 lÇn gi¶m thuÕ cho c¸c C«ng ty do ®ã møc ®ãng gãp thuÕ trong thu nhËp quèc d©n cña NhËt thÊp h¬n so víi Mü vµ ph­¬ng T©y. NhËt th­êng thay ®æi thuÕ biÓu ®èi víi tõng ngµnh, vµ nh÷ng C«ng ty c¸ biÖt, cho ho·n kú h¹n thanh to¸n thuÕ hoÆc quy ®Þnh tiÒn ph¹t ®èi víi c¸c tr­êng hîp thiÕu thuÕ cña c¸c C«ng ty... Do ®ã th«ng qua biÖn ph¸p thuÕ kho¸, Nhµ n­íc kh«ng nh÷ng kÝch thÝch s¶n xuÊt c¸c C«ng ty ®éc quyÒn nãi chung, mµ cßn cã t¸c dông kÝch thÝch t­ nh©n ®Çu t­ ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi, hoÆc nh÷ng ngµnh cÇn ph¸t triÓn. c) Nhµ n­íc cßn th«ng qua viÖc quy ®Þnh thêi gian khÊu hao vµ møc khÊu hao c¬ b¶n, khuyÕn khÝch khÊu hao nhanh, thóc ®Èy nhanh ®æi míi t­ b¶n cè ®Þnh. Trong thêi kú nh÷ng n¨m 50 - 60 ë NhËt thêi gian khÊu hao toµn bé thiÕt bÞ nghiÖp trung b×nh d­íi 6 n¨m, nghÜa lµ møc khÊu hao b×nh qu©n hµng n¨m 15%. Do ®ã NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng n­íc cã tû lÖ m¸y mãc thiÕt bÞ trÎ nhÊt thÕ giíi. Nhµ n­íc cßn th«ng qua chÝnh s¸ch thuÕ ®Ó ®iÒu chØnh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. Khi kinh tÕ tiªu ®iÒu Nhµ n­íc gi¶m thuÕ C«ng ty, ®ång thêi rót ng¾n thêi gian khÊu hao, ng­îc l¹i khi nÒn kinh tÕ "qu¸ nãng" th× t¨ng thuÕ C«ng ty vµ kÐo dµi thêi gian khÊu hao, cã t¸c dông lµm dÞu sù chÊn ®éng cña chu kú s¶n xuÊt. d) §iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tÝn dông. S¶n xuÊt cµng më réng th× nhu cÇu vÒ vèn cµng lín. T¨ng tr­ëng nhanh, lµm cho nhu cÇu vÒ vèn lu«n v­ît møc cÊp tiÒn cña ng©n hµng, v× vËy c¸c "ng©n hµng ph¸t triÓn", "ng©n hµng xuÊt nhËp khÈu", "ng©n hµng th­¬ng m¹i", ph¶i c¹nh tranh gay g¾t thu hót tiÒn nhµn rçi trong n­íc, nh­ng vÉn kh«ng ®ñ cung øng, v× vËy c¸c ng©n hµng ph¶i vay cña ng©n hµng trung ­¬ng (Ng©n hµng NhËt B¶n). VËy lµ ng©n hµng trung ­¬ng ®· gi¸n tiÕp cÊp vèn cho c¸c C«ng ty t­ nh©n, nhê ®ã mµ ChÝnh phñ ®· h­íng c¸c C«ng ty t­ nh©n ®Çu t­ theo ®óng môc tiªu, kÕ ho¹ch ë møc ®é nhÊt ®Þnh. §èi víi NhËt B¶n giai ®o¹n nµy cã ý nghÜa quan träng, bëi v× nguån vay tõ bªn ngoµi thêi kú nµy rÊt h¹n chÕ, chñ yÕu tõ trong n­íc. Ng©n hµng trung ­¬ng lu«n thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt thÊp. Do ®ã c¸c C«ng ty cña NhËt B¶n rÊt tÝch cùc sö dông nguån vèn ®i vay cña ng©n hµng. ChÝnh s¸ch l·i suÊt thÊp cã t¸c dông khuyÕn khÝch më réng ®Çu t­ cña xÝ nghiÖp, ®Æc biÖt nh÷ng ngµnh mòi nhän nh­ ®ãng tÇu, luyÖn kim, chÕ t¹o m¸y, ho¸ dÇu... Tuy nhiªn l·i suÊt ­u ®·i chØ thùc hiÖn ®èi víi c¸c C«ng ty lín, cßn c¸c C«ng ty võa vµ nhá ph¶i vay tiÒn ë c¸c chi ®iÕm. Nh÷ng chi ®iÕm nµy ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1950 (3/1950), ®ã lµ sù ph©n ®«i thÞ tr­êng cho vay, quan hÖ vay m­în gi÷a c¸c C«ng ty lín víi C«ng ty võa vµ nhá cã sù chªnh lÖch vÒ l·i suÊt võa cã t¸c dông kÝch thÝch s¶n xuÊt kinh doanh, võa ng¨n ngõa sù rñi ro cña ®ång vèn. §ång thêi phï hîp víi c¬ cÊu kinh tÕ hai tÇng cña NhËt B¶n. Th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tÝn dông, Nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong thêi kú t¨ng tr­ëng nhanh, Nhµ n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ (t¨ng l·i suÊt chiÕt khÊu, t¨ng tû lÖ tiÒn ph¹t ®èi víi tiÒn vay trªn h¹n møc chiÕt khÊu, kiÓm so¸t viÖc cho vay. Ng­îc l¹i, khi kinh tÕ suy tho¸i, thùc hiÖn viÖc níi láng l·i suÊt, trî cÊp cho nh÷ng ngµnh quan träng. e) §iÒu chØnh cña nhµ n­íc th«ng qua ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch kinh tÕ. NhËt B¶n ®­îc coi lµ mÉu mùc trong c¸c n­íc t­ b¶n vÒ ph¸t triÓn vÒ c¬ chÕ ®iÒu chØnh Nhµ n­íc vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng víi c¸c h×nh thøc kÕt hîp phong phó, mÒm dÎo, b»ng c¸c c«ng cô m¹nh cã hiÖu lùc. Mét trong nh÷ng c«ng cô ®ã lµ kÕ ho¹ch ho¸ nÒn s¶n xuÊt - x· héi. Tõ n¨m 1995 - 1973 ë NhËt ®· cã 7 kÕ ho¹ch ®­îc th«ng qua vµ thùc hiÖn. Mçi kÕ ho¹ch kinh tÕ bao gåm 3 néi dung c¬ b¶n. Ph­¬ng h­íng kinh tÕ x· héi, nh÷ng chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu vµ nh÷ng chØ dÉn ho¹t ®éng cho c¸c c¬ së kinh doanh vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. g) §Èy nhanh tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ chó ý ®Õn nh©n tè con ng­êi. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ øng dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn t¹o ®iÒu kiÖn cho n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng, gãp phÇn th¾ng thÕ trong c¹nh tranh. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu øng dông khoa häc - kü thuËt vµo s¶n xuÊt vµ qu¶n lý, kh«ng chØ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c c«ng ty mµ cßn lµ nhiÖm vô cña Nhµ n­íc. §Ó nhanh chãng tiÕp thu khoa häc - kü thuËt hiÖn ®¹i cña thÕ giíi. NhËt B¶n ®· v¹ch ra hai h­íng chiÕn l­îc, mét mÆt mua kü thuËt, ph¸t minh cña n­íc ngoµi vÒ nghiªn cøu c¶i tiÕn vµ øng dông, ®©y lµ c¸ch lµm ®­îc ng­êi NhËt cho r»ng võa tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ l¹i võa hiÖu qu¶. MÆt kh¸c, dùa vµo søc m¹nh tæng hîp cña c¸c c«ng ty ®éc quyÒn t­ nh©n, ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ nÒn c«ng nghiÖp cña ®Êt n­íc. §Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc trªn, Nhµ n­íc phèi hîp chÆt chÏ víi c«ng ty t­ nh©n, vµ c¸c trung t©m nghiªn cøu khoa häc. MITI cã vÞ trÝ chñ ®¹o trong viÖc theo dâi nh÷ng thµnh tùu khoa häc cña thÕ giíi ®Ó lËp kÕ ho¹ch mua, ®Þnh ra träng t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn c«ng nghÖ then chèt. MITI h­íng dÉn tíi 70% xÝ nghiÖp t­ nh©n triÓn khai kÕ ho¹ch nghiªn cøu khoa häc theo ®Þnh h­íng cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ quy ®Þnh, cÊm c¹nh tranh mua b¸n b¶n quyÒn kü thuËt n­íc ngoµi mµ do MITI ®¶m nhiÖm. §Ó kÝch thÝch khoa häc kü thuËt chÝnh phñ cßn thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ, trî cÊp hîp lý cho c«ng t¸c nghiªn cøu cña c«ng ty t­ nh©n. Thùc hiÖn hîp t¸c hai chiÒu gi÷a c«ng ty t­ nh©n vµ trung t©m nghiªn cøu, th«ng qua h×nh thøc uû th¸c nghiªn cøu, cung cÊp kinh phÝ, båi d­ìng chuyªn gia... kÕt qu¶ thuéc vÒ së h÷u cña xÝ nghiÖp trong 7 n¨m. Cïng víi sù quan t©m nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc kü thuËt, viÖc gi¸o dôc, ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é cao còng rÊt ®­îc coi träng. Tuy nhiªn, nÕu nh×n l¹i n­íc NhËt giai ®o¹n (1952 - 1973) bªn c¹nh sù ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh “thÇn kú” vÒ kinh tÕ nÒn kinh tÕ NhËt vÉn chøa ®ùng nh÷ng m©u thuÉn vµ khã kh¨n. 1. Tr­íc hÕt ®ã lµ sù mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c vïng kinh tÕ gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, gi÷a tµi chÝnh vµ tÝn dông. §Æc biÖt do tËp trung qu¸ lín c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµo 3 thµnh phè: TOKYO, OSAKA vµ NAGOYA chØ chiÕm 1,25% diÖn tÝch, nh­ng tËp trung 50% s¶n l­îng c«ng nghiÖp cña n­íc NhËt vµ 60 triÖu d©n, do ®ã dÉn ®Õn vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng, tai n¹n xe cé, nhµ ë cña ng­êi lao ®éng, v× do tËp trung cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ, h¹n chÕ nhu cÇu chi tiªu phóc lîi. Do ph©n bè lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng ®Òu, phÝa ®«ng Nam ph¸t triÓn, ng­îc l¹i t©y B¾c trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, nhiÒu nhµ kinh tÕ Ph­¬ng T©y ®· nhËn xÐt, ë NhËt cã hai n­íc NhËt “n­íc NhËt hiÖn ®¹i” vµ “n­íc NhËt l¹c hËu”. 2. NÒn kinh tÕ NhËt tuy cã sù ph¸t triÓn nhanh “thÇn kú (1952 - 1973) nh­ng rÊt bÊp bªnh. Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña n­íc NhËt, do ®ã ®Ó cã ®­îc sù ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt phô thuéc thÞ tr­êng bªn ngoµi vÒ cung cÊp nguyªn nhiªn liÖu, n¨ng l­îng, vµ thÞ tr­êng tiªu thô hµng ho¸, phô thuéc vµo Mü vµ c¸c §ång minh cña Mü. Bëi vËy, nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr­êng thÕ giíi, sù c¹nh tranh gay g¾t gi÷a ba trung t©m kinh tÕ NhËt - Mü - T©y ¢u ®Òu ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ NhËt. 3. Chi phÝ qu©n sù cã xu h­íng t¨ng, ¶nh h­ëng tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 60, khi ®· trë thµnh c­êng quèc kinh tÕ, tr­íc søc Ðp cña c¸c trïm t­ b¶n vµ lîi nhuËn kÕch xï tõ s¶n xuÊt vµ kinh doanh vò khÝ, chÝnh phñ NhËt t¨ng nhanh chi phÝ qu©n sù, chi phÝ qu©n sù trong kÕ ho¹ch 5 n¨m (1972 - 1976) ®· t¨ng 2,2 lÇn so víi kÕ ho¹ch 5 n¨m tr­íc (2500 tû yªn lªn 5500 tû yªn). Träng ®iÓm cña kÕ ho¹ch nµy lµ ph¸t triÓn h¶i qu©n vµ kh«ng qu©n, t¨ng c­êng ho¶ lùc vµ søc c¬ ®éng cña lôc qu©n, më réng qu©n chñng tªn löa vµ ph¸t triÓn vò khÝ tiÕn c«ng. §ã thùc sù lµ kÕ ho¹ch t¨ng c­êng lùc l­îng qu©n sù, chø kh«ng cßn lµ kÕ ho¹ch t¨ng c­êng tù vÖ nh­ ng­êi NhËt vÉn nãi. Thùc tÕ lÞch sö cho thÊy, NhËt thÊt b¹i trong chiÕn tranh thÕ giíi II vµ Mü sa lÇy trong cuéc chiÕn tranh ë ViÖt nam. Do ®ã xu h­íng t¨ng chi phÝ qu©n sù, më réng c«ng nghiÖp sù sÏ ¶nh h­ëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n­íc NhËt vµ an ninh chung cña thÕ giíi. 4. M©u thuÉn x· héi gay g¾t. Do tËp trung cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ, h¹n chÕ nhu cÇu chi tiªu cho phóc lîi thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng thÊp, do ®ã trong giai ®o¹n nµy (1952 - 1973) tuy kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh, nh­ng nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ë NhËt ®­îc nhiÒu ng­êi biÕt ®Õn ®ã lµ: møc sèng thÊp so víi Mü vµ Ph­¬ng T©y, nhµ ë thiÕu thèn, gi¸ thuª nhµ rÊt ®¾t so víi tiÒn l­¬ng, tai n¹n giao th«ng, « nhiÔm m«i tr­êng. Bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam N­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh CNH - H§H, c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ®ßi hái ph¶i tËp trung mäi nguån lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Cã thÓ nãi r»ng NhËt b¶n lµ mét tÊm g­¬ng s¸ng trong viÖc tæ chøc ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng bµi häc vÒ huy ®éng vµ sö dông vèn, kÕt hîp khÐo lÐo cÊu tróc kinh tÕ hai tÇng, më réng thÞ tr­êng trong n­íc vµ ngoµi n­íc, vai trß ®iÒu chØnh kinh tÕ cña Nhµ n­íc lµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý gi¸ cho n­íc ta trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n còng béc lé nhiÒu h¹n chÕ, ®ã lµ nh÷ng ®iÓm yÕu mµ nÒn kinh tÕ n­íc ta ph¶i tr¸nh ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i kÌm víi b¶o vÖ m«i tr­êng, ph¸t triÓn c©n ®èi, ®¶m b¶o phóc lîi x· héi, c«ng b»ng x· héi vµ gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.