Luận án dài 215 trang gồm 3 chương, 8 tiết.
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
1.1. Trong bối cảnh bước sang năm thứ 17 thực hiện công cuộc đổi mới đất nước do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo (từ Đại hội Đảng VI tháng 12 năm 1986), tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực chính trị, ngoại giao, kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng. Đến nay Việt Nam đã có quan hệ ngoại giao với hơn 160 nước trên thế giới; có quan hệ về hợp tác kinh tế, tài chính, tín dụng với hơn 200 tổ chức quốc tế và diễn đàn quốc tế; có quan hệ buôn bán với hơn 100 nước, trong đó với 60 nước đã ký kết Hiệp định về thương mại ở cấp Chính phủ; các công ty, doanh nghiệp của trên 50 nước và vùng lãnh thổ đã đầu tư trực tiếp vào Việt Nam [47, tr. 5]. Tháng 7/2000 đã ký kết Hiệp định thương mại Việt - Mỹ. Hiện nay Việt Nam đang tích cực tiến hành đàm phán để quyết tâm gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2005.
Sau ảnh hưởng chung của cuộc khủng hoảng tài chính khu vực vào năm 1997, tổng số lượng vốn của các dự án đầu tư nước ngoài tại Việt Nam tuy bị giảm đáng kể, nhưng vẫn đạt 43,5 tỷ USD theo đăng ký, trong đó có khoảng 22 tỷ USD của các dự án đã và đang được triển khai thực hiện [47, tr. 5]. Cùng với đó là đội ngũ chuyên gia, cán bộ, nhân viên của các công ty, chi nhánh, văn phòng đại diện nước ngoài vào Việt Nam thực hiện các chương trình, dự án đầu tư, kinh doanh sản xuất, làm ăn với các đối tác Việt Nam cũng ngày càng tăng lên. Tình hình đầu tư ra nước ngoài của Việt Nam mặc dù còn ở mức độ khiêm tốn, nhưng trong một vài năm trở lại đây cũng đã đạt tốc độ khá cao, chủ yếu là sang Lào, Cămpuchia, Tiệp Khắc (cũ), Liên bang Nga và một số nước khác.
Những năm qua, số lượng công dân Việt Nam được gửi đi lao động hợp tác ở nước ngoài cũng tăng lên đáng kể, trong đó phải kể đến số lao động được gửi đi Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật bản, Malayxia và một số nước khác. Thị trường lao động nước ngoài mà lao động Việt Nam đến làm việc tăng nhanh. Năm 1992 lao động Việt Nam đến làm việc tại 12 nước, năm 1995 tại 15 nước, năm 1998 tại 27 nước, năm 1999 tại 38 nước và năm 2002 tại trên 40 nước. Tổng số lao động đưa đi nước ngoài năm 1996 là 12.660 người, năm 1997 là 18.470 người, năm 1999 là 21.810 người . năm 2002 ngót 40.000 người [7].
Cùng với đó, số lượng khách du lịch nước ngoài và người Việt Nam định cư ở nước ngoài nhập cảnh Việt Nam cũng ngày càng tăng lên. Năm 1997 có 1.055.783 lượt người nhập cảnh Việt Nam qua hai cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài và Tân Sơn Nhất; năm 1999 số lượt người nhập cảnh Việt Nam đã tăng lên 2.015.973, trong đó có gần 1 triệu lượt người nước ngoài vào Việt Nam theo các dự án đầu tư . Trong năm 2002 đã có tới 2,6 triệu lượt khách nước ngoài vào Việt Nam [3].
Tất cả tình hình trên đây đã và đang góp phần quan trọng thúc đẩy sự hội nhập kinh tế, cũng như phát triển quan hệ về mọi mặt giữa Việt Nam với các nước, các tổ chức và diễn đàn quốc tế. Trong bối cảnh đó, đã làm gia tăng hết sức mạnh mẽ các giao lưu về dân sự có yếu tố nước ngoài đòi hỏi phải được pháp luật điều chỉnh. Các quan hệ về hôn nhân và gia đình, lao động, thừa kế . có yếu tố nước ngoài trong các năm qua cũng tăng lên. Chỉ riêng về tình hình kết hôn và nuôi con nuôi giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, trung bình mỗi năm cũng có hàng chục ngàn vụ kết hôn và nuôi con nuôi được đăng ký. Theo Báo cáo (ngày 15/4/2003) của Vụ Công chứng-Giám định-Hộ tịch-Quốc tịch-Lý lịch tư pháp (Bộ Tư pháp) về việc thực hiện Đề án điều tra cơ bản tình hình phụ nữ Việt Nam kết hôn với người nước ngoài theo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm, thì "từ năm 1995 đến năm 2002 cả nước có 115.844 trường hợp kết hôn có yếu tố nước ngoài, trong đó có 64.683 trường hợp kết hôn với người nước ngoài, 51.161 trường hợp kết hôn với người Việt Nam định cư ở nước ngoài". Tình hình người nước ngoài xin nhận trẻ em Việt Nam làm con nuôi cũng ngày một tăng. Cũng theo báo cáo của Vụ này, "từ năm 1995 đến tháng 10/2002 cả nước có trên 11.350 trẻ em được người nước ngoài nhận làm con nuôi" [15].
Như vậy, cùng với nhịp độ phát triển mạnh mẽ của các quan hệ kinh tế - thương mại có yếu tố nước ngoài trong bối cảnh năng động tại các đô thị, thành phố lớn, đã làm phát sinh ngày càng nhiều các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Tình hình đó tất nhiên sẽ kéo theo những hậu quả làm phát sinh các vụ tranh chấp về dân sự, thừa kế, hôn nhân và gia đình . có yếu tố nước ngoài, đòi hỏi phải được giải quyết kịp thời. Những vấn đề này, rõ ràng là không thể giải quyết được, nếu không có đủ cơ sở pháp lý cần thiết cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét vụ việc.
1.2. Nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế ngày nay đã trở thành một đòi hỏi có tính tất yếu khách quan của mọi quốc gia trong tiến trình phát triển. Quá trình hội nhập quốc tế đòi hỏi Việt Nam phải có một hệ thống pháp luật hoàn thiện. Điều đó cũng có nghĩa là, cùng với việc xây dựng và hoàn thiện hệthống pháp luật phục vụ cho quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thì việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về dân sự nói chung và pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói riêng, là một yêu cầu tất yếu khách quan và có tính cấp thiết hiện nay.
Trong bối cảnh mở rộng quan hệ quốc tế theo xu thế hội nhập của Việt Nam hiện nay, như đã được khẳng định trong Nghị quyết của Hội nghị Trung ương lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VII (Nghị quyết Trung ương 8), điều cần thiết là "phải tiếp tục củng cố và tăng cường . mở rộng quan hệ quốc tế về tư pháp ., tạo hành lang pháp lý cho các quan hệ dân sự phát triển lành mạnh trong khuôn khổ pháp luật, phòng chống tội phạm và các tệ nạn xã hội".
Do đó, yêu cầu về việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật dân sự, trong đó có Phần thứ bảy về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói riêng, cũng như các văn bản pháp luật dân sự có liên quan, càng trở nên cấp thiết và có ý nghĩa quan trọng, góp phần tạo hành lang pháp lý cho việc ổn định các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, thúc đẩy phát triển kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam trong thời kỳ mới.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách toàn diện, hệ thống các vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói chung, các quan hệ sở hữu, thừa kế, hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài nói riêng, là hết sức cần thiết và có ý nghĩa thời sự, nhất là trong bối cảnh hiện nay Bộ Tư pháp và các Bộ, ngành liên quan đang tiến hành sửa đổi Bộ luật dân sự.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Từ khi Bộ luật dân sự được Quốc hội khóa IX, kỳ họp thứ 8 thông qua (ngày 28 tháng 10 năm 1995), đã có nhiều công trình khoa học của các cá nhân, tập thể và cơ quan nhà nước nghiên cứu về những nội dung cơ bản của Bộ luật. Nhưng liên quan đến các quy định tại Phần thứ bảy của Bộ luật dân sự về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, các luật gia còn quá hạn chế (TS. Hà Hùng Cường viết chương VIII "Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài" trong cuốn Bình luận khoa học một số vấn đề cơ bản của Bộ luật dân sự; TS. Trần Văn Thắng viết chương XI "Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài" trong cuốn Giáo trình Luật dân sự (Tập II) v.v .), chủ yếu nhằm phục vụ mục đích giảng dạy về luật dân sự hoặc tư pháp quốc tế. Cho đến nay, mới có một công trình nghiên cứu khoa học cấp cơ sở của Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ Tư pháp nghiên cứu khái quát về "Hoàn thiện pháp luật về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài" (thuộc Chương trình nghiên cứu chung Việt Nam - Nhật Bản về việc sửa đổi Bộ luật dân sự). Chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống các vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh các sở hữu và quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam hiện nay.
Mặt khác, qua 7 năm thi hành Bộ luật dân sự cho thấy, việc thực hiện các quy định của Phần thứ bảy Bộ luật dân sự về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài (từ Điều 826 đến Điều 838) cũng còn nhiều bất cập.
Thứ nhất, các quy định tại phần này còn quá chung chung, chủ yếu chỉ dừng lại trên các nguyên tắc xác định pháp luật áp dụng để giải quyết xung đột pháp luật về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, chưa được hướng dẫn chi tiết thi hành.
Thứ hai, phạm vi các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, theo lý luận và thực tiễn điều chỉnh pháp luật ở nhiều nước cho thấy, bao gồm rất nhiều quan hệ phát sinh giữa các chủ thể trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống kinh tế - xã hội. Trong khi đó, Bộ luật dân sự chỉ điều chỉnh một số quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, có những quan hệ chưa được pháp luật điều chỉnh (như quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài).
Thứ ba, có sự "vênh nhau" trong việc giải thích giữa quy định tại Điều 15 khoản 4 với quy định tại Điều 17 và Điều 826, đến nay chưa có văn bản pháp luật nào xử lý vấn đề này, cũng như chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào đề cập đến vấn đề này.
Thứ tư, thực tiễn của Tòa án Việt Nam khi giải quyết các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài cho thấy, hầu như chưa bao giờ Tòa án Việt Nam áp dụng điều ước quốc tế, tập quán quốc tế và pháp luật nước ngoài trong quá trình xét xử, khiến cho các quy định giải quyết xung đột pháp luật trong Bộ luật dân sự đơn thuần chỉ tồn tại về mặt hình thức, không phát huy được một cách đầy đủ hiệu lực của Bộ luật dân sự trong thực tiễn.
Cho đến nay hầu như chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện về những vấn đề tồn tại, bất cập nêu trên. Vì vậy, đặt vấn đề nghiên cứu về những nội dung này trong đề tài, đặc biệt trên cơ sở lý luận về pháp luật điều chỉnh quan hệ sở hữu và quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài, nhằm góp phần vào việc sửa đổi, bổ sung Phần thứ bảy của Bộ luật dân sự, là điều cần thiết và cũng là mong muốn mà tác giả hướng tới.
3. Mục đích nghiên cứu đề tài
Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là nhằm:
Thứ nhất, làm rõ một số vấn đề lý luận liên quan đến khái niệm, tính chất, vị trí, vai trò của quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài trong tổng thể các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của các ngành luật khác nhau, đặc biệt là ngành luật dân sự; về sự cần thiết và phương pháp điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài trong pháp luật Việt Nam (có liên hệ với pháp luật của các nước).
Thứ hai,phân tích, đánh giá về pháp luật Việt Nam điều chỉnh một số quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài (chủ yếu từ năm 1986 đến nay), gồm quan hệ sở hữu, quan hệ thừa kế, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài. Qua đó rút ra những ưu điểm, tồn tại, bất cập của pháp luật để tiếp tục nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, phù hợp với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam quản lý xã hội bằng pháp luật.
Thứ ba, kiến nghị về phương hướng, giải pháp hoàn thiện và thực hiện các quy phạm pháp luật Việt Nam điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói chung, quan hệ sở hữu, quan hệ thừa kế, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài nói riêng.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài
Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài là một phạm trù rộng, gồm nhiều chế định, quy phạm pháp luật phức tạp. Xét về mặt lý luận, thì có thể vừa coi đây là đối tượng điều chỉnh của pháp luật dân sự, vừa là đối tượng điều chỉnh của tư pháp quốc tế. Trong phạm vi đề tài thuộc chuyên ngành luật dân sự, tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ bản sau đây:
Thứ nhất, về cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, nhằm làm rõ các luận điểm khoa học sau:
- Chính sách đối ngoại của Việt Nam với sự hình thành, phát triển các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài và sự cần thiết của việc pháp luật điều chỉnh các quan hệ này ở nước ta hiện nay.
- Khái niệm, vị trí, tính chất và ý nghĩa của quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài trong tổng thể các quan hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật dân sự (trong mối liên hệ với tư pháp quốc tế).
- Phương pháp điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài (qua việc tham khảo pháp luật của các và thực tiễn pháp luật Việt Nam).
Thứ hai, về thực trạng pháp luật Việt Nam điều chỉnh một số quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài trong giai đoạn từ 1986 đến nay, bao gồm quan hệ sở hữu có yếu tố nước ngoài, quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài. Đây là các quan hệ phổ biến trong đời sống dân sự, có liên quan chặt chẽ với nhau thông qua yếu tố tài sản, là yếu tố quan trọng nhất thường làm phát sinh các tranh chấp trong giao lưu dân sự quốc tế. Đó cũng là yếu tố mà tác giả xác định là chủ đề trung tâm xuyên suốt toàn bộ đề tài nghiên cứu.
Thứ ba, về phương hướng hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, tác giả nêu lên một số quan điểm về phương hướng hoàn thiện pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói chung, đồng thời, đưa ra các giải pháp cụ thể về hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quan hệ sở hữu và quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài. Cùng với đó và xen kẽ trong các phần liên quan, tác giả cũng nêu lên các giải pháp nhằm bảo đảm việc thi hành các quy định pháp luật về quyền tài sản trong quan hệ vợ chồng, quan hệ cha mẹ và con giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, nhất là trong việc giải quyết cho người nước ngoài nhận trẻ em Việt Nam làm con nuôi - vốn là lĩnh vực nhân đạo, nhưng khá nhạy cảm và được dư luận xã hội trong và ngoài nước hết sức quan tâm.
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Luận án được nghiên cứu bằng/và kết hợp các phương pháp chủ yếu như phương pháp duy vật biện chứng và lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; phương pháp phân tích luật học; phương pháp phân tích - so sánh; phương pháp khảo sát, điều tra xã hội học (về nhận thức và thực tiễn áp dụng pháp luật); phương pháp tổng hợp (trên cơ sở phân tích, so sánh và tham khảo pháp luật nước ngoài); phương pháp trích dẫn v.v .
Trên cơ sở phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá về cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, đặc biệt đánh giá, phân tích về thực trạng pháp luật Việt Nam điều chỉnh một số quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài đã lựa chọn, tác giả rút ra những ưu điểm, tồn tại trong việc thi hành pháp luật, từ đó đề ra các giải pháp cụ thể nhằm sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật.
Thông qua việc sử dụng các kết quả khảo sát, điều tra và tham khảo thực tiễn pháp luật và kinh nghiệm nước ngoài, cũng như các lớp tập huấn, hội nghị, tọa đàm khoa học trong và ngoài nước, tác giả đưa ra những thông tin, số liệu, dữ kiện trung thực, làm căn cứ cho các đánh giá, nhận định xác đáng về tình hình nhận thức, thi hành và áp dụng pháp luật liên quan đến quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Qua đó, nắm được những diễn biến phức tạp nảy sinh trong quá trình thi hành pháp luật để từ đó có các giải pháp khắc phục hợp lý.
Bằng phương pháp mô hình và lượng hóa, liên hệ, tổng quát và dự báo, phần kiến nghị của luận án đưa ra những quan điểm về phương hướng hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài; đồng thời trên các mức độ khác nhau, kiến nghị về các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quan hệ sở hữu, quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài, cũng như bảo đảm thi hành đối với quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài hiện nay đã được pháp luật điều chỉnh tương đối toàn diện.
6. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Với tính cách là một trong những công trình khoa học đầu tiên (thuộc chuyên ngành luật dân sự) nghiên cứu một cách khá toàn diện, có hệ thống các vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ mang lại những đóng góp mới về khoa học pháp lý như sau:
Thứ nhất, trên cơ sở nghiên cứu, phân tích và ứng dụng khái niệm "quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài" đã được pháp luật quy định, tác giả đưa ra khái niệm (mới) về quan hệ sở hữu có yếu tố nước ngoài, quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài. Việc đưa ra các khái niệm này trong tình hình hiện nay là cần thiết, góp phần quan trọng vào công tác nghiên cứu và giảng dạy về pháp luật dân sự cũng như tư pháp quốc tế, củng cố cho nền khoa học pháp lý nước ta, cũng như phục vụ tích cực cho việc sửa đổi Phần thứ bảy của Bộ luật dân sự về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài đang diễn ra hiện nay.
Thứ hai, khẳng định trên cơ sở khoa học về mối quan hệ biện chứng giữa chính sách ngoại giao rộng mở của Việt Nam với sự phát triển các giao lưu dân sự quốc tế, đặt tiền đề cho sự điều chỉnh các quan hệ này bằng phương pháp xung đột, phù hợp với thông lệ quốc tế. Thông qua đó, góp phần khẳng định những thành tựu quan trọng của công cuộc đổi mới đất nước dưới sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng ta trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
Thứ ba, khẳng định mối liên hệ chặt chẽ giữa các quan hệ sở hữu, quan hệ thừa kế, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài thông qua yếu tố tài sản - yếu tố quan trọng nhất có giá trị chi phối và dễ làm phát sinh các tranh chấp trong giao lưu dân sự quốc tế. Chính điều này góp phần tạo nên phương pháp điều chỉnh riêng biệt của pháp luật dân sự trong mối tương quan với tư pháp quốc tế, nhằm giải quyết xung đột pháp luật về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Đồng thời, nó còn là tiền đề cho yêu cầu về việc hoàn thiện pháp luật điều chỉnh các quan hệ đã lựa chọn.
Thứ tư, làm rõ các luận điểm khoa học về cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài ở nước ta hiện nay, đặc biệt trong mối tương quan với các quan hệ sở hữu, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài. Điều chỉnh pháp luật đối với quan hệ thừa kế có yếu tố nước ngoài thực sự là vấn đề cấp bách. Nhưng từ khi Bộ luật dân sự được thông qua cho đến nay, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về vấn đề này.
Thứ năm, khẳng định trên cơ sở khoa học về điều kiện bảo đảm thi hành pháp luật về quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài theo hướng hội đủ ba loại quy phạm pháp luật (tam quy): quy phạm luật xung đột, quy phạm luật nội dung và quy phạm luật thủ tục. Chừng nào pháp luật còn thiếu một trong những loại quy phạm đó, thì chừng ấy việc thực hiện pháp luật về các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài còn gặp nhiều khó khăn.
Thứ sáu, khẳng định bản chất tiến bộ, dân chủ và ngày càng phù hợp với thông lệ quốc tế của pháp luật dân sự Việt Nam điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài. Thông qua đó, đề cao vai trò của pháp luật điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, góp phần ổn định các quan hệ xã hội dân sự, phục vụ tích cực công cuộc đổi mới đất nước.
Thứ bảy, làm rõ về sự cần thiết hoàn thiện và thực hiện quy chế pháp lý dân sự đối với người nước ngoài ở Việt Nam trên cơ sở chế độ đãi ngộ như công dân trong các quan hệ sở hữu, quan hệ thừa kế, quan hệ hôn nhân và gia đình - chế độ pháp lý cao nhất dành cho người nước ngoài được hưởng. Bên cạnh đó, cũng cần tiến tới xóa bỏ những hạn chế, phân biệt đối với người Việt Nam ở nước ngoài trong các lĩnh vực dân sự nói chung và trong quan hệ sở hữu, quan hệ thừa kế, quan hệ hôn nhân và gia đình nói riêng.
211 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2626 | Lượt tải: 4
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh một số quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài ở nước ta hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
am thêng tró ë trong níc ®îc hëng di s¶n thõa kÕ ë níc ngoµi; c«ng d©n ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi ®îc hëng di s¶n thõa kÕ t¹i ViÖt Nam. Do ®ã, kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c Nhµ níc ViÖt Nam b¶o hé quan hÖ thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi lµ rÊt cÇn thiÕt. Trªn tinh thÇn ®ã, viÖc bæ sung chÕ ®Þnh thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi vµo PhÇn thø b¶y Bé luËt d©n sù díi d¹ng c¸c quy ph¹m xung ®ét, lµ ®iÒu hoµn toµn phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, phï hîp víi c¸c HiÖp ®Þnh t¬ng trî t ph¸p mµ ViÖt Nam ®· ký kÕt víi c¸c níc.
Tuy nhiªn, ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc c¸c quy ®Þnh nµy, th× ®iÒu cÇn thiÕt lµ Nhµ níc ph¶i ban hµnh ®Çy ®ñ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt thùc ®Þnh, cô thÓ hãa vµ híng dÉn chi tiÕt vÒ viÖc thùc hiÖn quyÒn thõa kÕ, néi dung quyÒn thõa kÕ, còng nh tr×nh tù, thñ tôc më thõa kÕ, chuyÓn di s¶n ra níc ngoµi vµ tõ níc ngoµi vµo ViÖt Nam, th× míi cã thÓ ¸p dông ®îc.
3.2.3. Ph¬ng híng hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ nu«i con nu«i cã yÕu tè níc ngoµi
Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 35 cña NghÞ ®Þnh 68/2002, trong viÖc gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, chóng t«i cho r»ng, cÇn qu¸n triÖt ®Çy ®ñ ý nghÜa ®Ó thùc hiÖn tèt hai nguyªn t¾c quan träng sau ®©y:
Thø nhÊt, b¶o ®¶m viÖc cho vµ nhËn trÎ em lµm con nu«i ®îc thùc hiÖn trªn tinh thÇn nh©n ®¹o, v× lîi Ých tèt nhÊt cña trÎ em vµ t«n träng c¸c quyÒn c¬ b¶n cña trÎ em. Nguyªn t¾c nµy tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, nhÊt qu¸n cña §¶ng vµ Nhµ níc ta trong viÖc cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, nh»m môc ®Ých cao nhÊt lµ t×m cho nh÷ng trÎ em cã hoµn c¶nh khã kh¨n m¸i Êm gia ®×nh thay thÕ.
§ång thêi, ®Ó b¶o ®¶m nguyªn t¾c nh©n ®¹o, v× lîi Ých tèt nhÊt cña trÎ em lµm con nu«i, NghÞ ®Þnh quy ®Þnh nghiªm cÊm lîi dông viÖc nu«i con nu«i nh»m môc ®Ých kinh doanh, bãc lét søc lao ®éng, x©m ph¹m t×nh dôc, mua b¸n trÎ em hoÆc v× môc ®Ých trôc lîi kh¸c. NÕu ai vi ph¹m quy ®Þnh cÊm nµy ph¶i bÞ xö lý nghiªm minh.
Thùc tiÔn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 184/CP cho thÊy, hiÖn tîng vi ph¹m nguyªn t¾c nh©n ®¹o trong viÖc cho trÎ em lµm con nu«i ngêi níc ngoµi diÔn ra hÕt søc phøc t¹p, ®· tõng cã c¸c vô ¸n h×nh sù liªn quan ®Õn hµnh vi trôc lîi trong viÖc m«i giíi cho trÎ em lµm con nu«i (Ninh B×nh, An Giang...). Do ®ã, viÖc mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh râ rµng nguyªn t¾c nµy trong NghÞ ®Þnh 68/2002, víi c¸c chÕ tµi nghiªm kh¾c cÇn thiÕt míi cã thÓ b¶o ®¶m thùc hiÖn tèt viÖc cho nhËn trÎ em lµm con nu«i v× lîi Ých tèt nhÊt cña trÎ em.
Thø hai, chØ gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, nÕu ngêi ®ã thêng tró t¹i níc mµ níc ®ã víi ViÖt Nam ®· ký kÕt hoÆc gia nhËp ®iÒu íc quèc tÕ vÒ hîp t¸c nu«i con nu«i. §©y lµ quy ®Þnh míi, ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n vÒ tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt viÖc nu«i con nu«i theo NghÞ ®Þnh 68/2002, NghÞ ®Þnh 184/CP kh«ng cã nguyªn t¾c nµy. ViÖc ®Ò ra nguyªn t¾c nµy lµ nh»m t¹o ra c¬ së ph¸p lý quèc tÕ cho vÊn ®Ò b¶o vÖ trÎ em sau khi ®îc cho lµm con nu«i ë níc ngoµi, qua ®ã gãp phÇn h¹n chÕ c¸c hiÖn tîng tiªu cùc cã thÓ x¶y ra liªn quan ®Õn viÖc cho vµ nhËn con nu«i. §ång thêi, viÖc thùc hiÖn tèt nguyªn t¾c nµy sÏ t¹o tiÒn ®Ò thuËn lîi ®Ó tiÕn tíi ViÖt Nam gia nhËp C«ng íc Lahay n¨m 1993 vÒ b¶o vÖ trÎ em vµ hîp t¸c trong lÜnh vùc nu«i con nu«i gi÷a c¸c níc.
Theo nguyªn t¾c trªn ®©y, th× cho ®Õn nay, Nhµ níc ta ®· ký kÕt víi Céng hßa Ph¸p HiÖp ®Þnh hîp t¸c vÒ nu«i con nu«i (01/02/2000); ®· ®µm ph¸n xong HiÖp ®Þnh hîp t¸c vÒ nu«i con nu«i víi V¬ng quèc §an M¹ch (ngµy 20-22/11/2002), Italia (17-18/12/2002). C¸c bªn ®ang hoµn tÊt c¸c thñ tôc cÇn thiÕt ®Ó chuÈn bÞ ký chÝnh thøc HiÖp ®Þnh. §ång thêi, Bé T ph¸p ®· phèi hîp víi c¸c Bé, ngµnh h÷u quan tiÕn hµnh ®µm ph¸n vßng 1 cÊp chuyªn viªn vÒ dù th¶o HiÖp ®Þnh hîp t¸c vÒ nu«i con nu«i víi Thôy §iÓn vµ Canada (th¸ng 01/2003), víi Ai-len, BØ, Lócx¨mbua, QuªbÐc (dù kiÕn vµo quý I/2003) v.v...
Nh vËy, thùc hiÖn nguyªn t¾c míi nµy cña NghÞ ®Þnh 68/2002, ®· cã nhiÒu níc ®Ò nghÞ ®µm ph¸n, ký kÕt HiÖp ®Þnh hîp t¸c vÒ nu«i con nu«i víi ViÖt Nam. §ã lµ biÖn ph¸p kh¾c phôc tÝch cùc, më ra triÓn väng míi trong c¬ chÕ hîp t¸c song ph¬ng gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc nh»m b¶o vÖ lîi Ých tèt nhÊt cho trÎ em.
Tuy nhiªn, viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c trªn ®©y còng g©y ra t×nh tr¹ng phøc t¹p ®èi víi ngêi níc ngoµi thêng tró t¹i c¸c níc kh«ng ký kÕt ®iÒu íc quèc tÕ víi ViÖt Nam. Trong ®iÒu kiÖn cha thÓ gia nhËp C«ng íc Lahay, còng nh kh«ng thÓ cïng mét lóc ký kÕt ®iÒu íc víi tÊt c¶ c¸c níc cã nhu cÇu xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, do ®ã, ph¸p luËt ph¶i tÝnh ®Õn trêng hîp ngo¹i lÖ, tøc lµ cã thÓ cho phÐp ngêi níc ngoµi thêng tró t¹i c¸c níc cha ký kÕt ®iÒu íc víi ViÖt Nam ®îc nhËn trÎ em lµm con nu«i trong mét sè trêng hîp hÕt søc ®Æc biÖt.
§èi víi trêng hîp ngo¹i lÖ nµy, theo quy ®Þnh t¹i Th«ng t sè 07/TT-BTP ngµy 16/12/2002 cña Bé T ph¸p, th× chØ xem xÐt gi¶i quyÕt, nÕu ngêi níc ngoµi thuéc diÖn: i) cã thêi gian sinh sèng, lµm viÖc, häc tËp, lao ®éng t¹i ViÖt Nam Ýt nhÊt tõ 06 th¸ng trë lªn; ii) xin ®Ých danh trÎ em ®ang sèng t¹i gia ®×nh thuéc trêng hîp må c«i, bÞ tµn tËt, cã quan hÖ hä hµng, th©n thÝch lµm con nu«i. NÕu ngêi ®ã xin nhËn trÎ em cã quan hÖ hä hµng, th©n thÝch lµm con nu«i th× kh«ng ®ßi hái ph¶i cã thêi gian sinh sèng, lµm viÖc, häc tËp t¹i ViÖt Nam tõ 6 th¸ng trë lªn. §ång thêi, ®Ó tr¸nh viÖc vËn dông ph¸p luËt mét c¸ch tïy tiÖn, Th«ng t cña Bé T ph¸p ®· cô thÓ hãa c¸c ®èi tîng trÎ em thuéc trêng hîp ngo¹i lÖ ®îc xin ®Ých danh nh sau: trÎ em må c«i bao gåm trÎ em må c«i c¶ cha vµ mÑ, trÎ em må c«i cha hoÆc må c«i mÑ, cßn ngêi kia kh«ng râ lµ ai; quan hÖ hä hµng bao gåm quan hÖ cña ngêi xin nhËn con nu«i lµ c«, cËu, d×, chó, b¸c víi trÎ em ®îc nhËn lµm con nu«i lµ ch¸u (theo bªn néi hoÆc bªn ngo¹i); quan hÖ th©n thÝch bao gåm quan hÖ gi÷a bè dîng víi con riªng cña vî, mÑ kÕ víi con riªng cña chång.
Nh vËy, nÕu ngêi níc ngoµi muèn xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i trong trêng hîp ngo¹i lÖ nh nªu trªn ®©y, th× ph¶i cã ®ñ giÊy tê ®Ó chøng minh ®îc r»ng ngêi ®ã ®· cã thêi gian c tró t¹i ViÖt Nam Ýt nhÊt tõ 6 th¸ng trë lªn (nh»m môc ®Ých c«ng t¸c, lµm viÖc, häc tËp, lao ®éng...) vµ xin ®Ých danh trÎ em thuéc mét trong ba trêng hîp trªn, th× míi ®îc c¬ quan cã thÈm quyÒn chÊp nhËn.
a) TrÎ em ®îc cho lµm con nu«i
NghÞ ®Þnh 184/CP kh«ng h¹n chÕ vÒ ®èi tîng trÎ em ®îc cho lµm con nu«i, cho nªn ngêi níc ngoµi cã thÓ xin trÎ em tõ c¬ së nu«i dìng, tõ c¬ së y tÕ hoÆc tõ c¸c gia ®×nh lµm con nu«i. Thùc tÕ nµy ®· dÉn ®Õn nh÷ng hiÖn tîng c¬ së y tÕ hoÆc c¸c gia ®×nh th«ng qua m«i giíi, trung gian giíi thiÖu trÎ em cho lµm con nu«i ngêi níc ngoµi; ngêi níc ngoµi trùc tiÕp hoÆc thuª c«ng d©n ViÖt Nam ®i t×m trÎ em ®Ó xin lµm con nu«i, g©y mÊt trËt tù an ninh x· héi, ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn chÝnh s¸ch nh©n ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc ta.
§Ó kh¾c phôc hiÖn tîng nµy, NghÞ ®Þnh 68/2002 mét mÆt quy ®Þnh nguyªn t¾c ngêi níc ngoµi xin nhËn con nu«i ph¶i lµ ngêi thêng tró t¹i níc mµ níc ®ã ®· ký kÕt hoÆc gia nhËp ®iÒu íc quèc tÕ vÒ hîp t¸c nu«i con nu«i víi ViÖt Nam, nh ®· nªu trªn ®©y, mÆt kh¸c, quy ®Þnh cô thÓ vÒ ba ®èi tîng trÎ em cã thÓ ®îc cho lµm con nu«i nh sau:
Thø nhÊt, trÎ em ®îc cho lµm con nu«i ngêi níc ngoµi, tríc hÕt ph¶i lµ trÎ em cã ®ñ ®iÒu kiÖn, ®ang sèng trong c¸c c¬ së nu«i dìng ®îc thµnh lËp hîp ph¸p t¹i c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng (bao gåm trÎ em cã quèc tÞch ViÖt Nam vµ cã thÓ c¶ trÎ em lµ ngêi kh«ng quèc tÞch).
Thø hai, nÕu ngêi níc ngoµi xin ®Ých danh trÎ em ®ang sèng t¹i gia ®×nh lµm con nu«i, th× chØ ®îc xem xÐt gi¶i quyÕt nÕu ®ã lµ trÎ em må c«i, bÞ tµn tËt hoÆc cã quan hÖ hä hµng, th©n thÝch víi ngêi nhËn con nu«i.
Thø ba, trÎ em ®îc cho lµm con nu«i ngêi níc ngoµi, còng cã thÓ lµ trÎ em ViÖt Nam c tró ë níc ngoµi, kh«ng cßn hé khÈu thêng tró ë trong níc (theo §iÒu 52). Trong trêng hîp nµy th× viÖc gi¶i quyÕt ®îc thùc hiÖn t¹i C¬ quan Ngo¹i giao, L·nh sù ViÖt Nam ë níc ngoµi.
Nh vËy, trÎ em ®îc cho lµm con nu«i chñ yÕu lµ trÎ em ®ang sèng trong c¸c c¬ së nu«i dìng; kh«ng chÊp nhËn viÖc gi¶i quyÕt trùc tiÕp cho trÎ s¬ sinh tõ c¸c c¬ së y tÕ lµm con nu«i ngêi níc ngoµi nh tríc ®©y. §èi víi trêng hîp trÎ em bÞ bá r¬i hoÆc khi sinh ra bÞ bá l¹i c¬ së y tÕ, th× c¬ së y tÕ kh«ng cã quyÒn trùc tiÕp cho trÎ em ®ã lµm con nu«i ngêi níc ngoµi. NghÞ ®Þnh 184/CP tríc ®©y kh«ng cã quy ®Þnh h¹n chÕ nµy, do ®ã nhiÒu c¬ së y tÕ ®· mãc nèi víi c¸c ®êng d©y m«i giíi trÎ em ®Ó cho ngêi níc ngoµi. §©y lµ mét thùc tr¹ng diÔn ra trong nhiÒu n¨m qua, ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ phøc t¹p vÒ an ninh x· héi.
b) VÒ viÖc thµnh lËp C¬ quan con nu«i quèc tÕ cña ViÖt Nam thuéc Bé T ph¸p
§©y lµ quy ®Þnh hoµn toµn míi so víi NghÞ ®Þnh 184/CP tríc ®©y. Tõ ngµy 02/01/2003 trë vÒ tríc, hå s¬ cña ngêi xin nhËn con nu«i ®îc nép t¹i Së T ph¸p 61 tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng. Së T ph¸p võa tiÕp nhËn hå s¬, võa thÈm tra, phèi hîp víi c¬ quan C«ng an tØnh x¸c minh hå s¬ vµ ®Ò xuÊt tr×nh Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh quyÕt ®Þnh. Thùc tiÔn cho thÊy, viÖc qu¶n lý hå s¬ nu«i con nu«i (gåm hå s¬ cña ngêi níc ngoµi vµ hå s¬ cña trÎ em) do Së T ph¸p ®¶m nhiÖm. T×nh tr¹ng nµy g©y nªn sù t¶n m¸t, thiÕu tËp trung, kh«ng thèng nhÊt trong viÖc qu¶n lý hå s¬. §ã lµ cha kÓ viÖc theo dâi t×nh tr¹ng ph¸t triÓn cña trÎ em ®Õn n¨m 18 tuæi, theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, còng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc, do c¸c Së T ph¸p kh«ng cã th«ng tin, kh«ng cã c¬ chÕ hîp t¸c quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy.
§Ó kh¾c phôc hiÖn tîng nµy, nh»m qu¶n lý thèng nhÊt vµo mét ®Çu mèi, NghÞ ®Þnh 68/2002 quy ®Þnh viÖc thµnh lËp C¬ quan con nu«i quèc tÕ thuéc Bé T ph¸p. Víi sù tham gia cña C¬ quan con nu«i quèc tÕ trong tiÕn tr×nh gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, ch¾c ch¾n sÏ mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc vµ b¶o ®¶m phï hîp h¬n víi th«ng lÖ quèc tÕ trong lÜnh vùc nµy.
c) VÒ thñ tôc nép vµ tiÕp nhËn hå s¬ xin con nu«i
Theo NghÞ ®Þnh 184/CP th× ngêi nhËn con nu«i cã nghÜa vô trùc tiÕp nép hå s¬ t¹i Së T ph¸p; trong trêng hîp ngêi ®ã kh«ng cã ®iÒu kiÖn trùc tiÕp nép, th× cã thÓ nép qua c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao, l·nh sù cña níc ®ã t¹i ViÖt Nam. Xin nãi râ thªm, NghÞ ®Þnh 184/CP kh«ng quy ®Þnh cho phÐp tæ chøc con nu«i níc ngoµi ®îc ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam vµ v× thÕ còng kh«ng chÊp nhËn viÖc nép hå s¬ th«ng qua tæ chøc nµy. Quy ®Þnh vÒ nghÜa vô trùc tiÕp nép hå s¬ cña ngêi xin nhËn con nu«i t¹i Së T ph¸p, v« h×nh chung ®· "tiÕp tay" cho c¸c ®êng d©y m«i giíi, trung gian ho¹t ®éng. Bëi thùc tÕ, kh«ng cã trêng hîp nµo ngêi níc ngoµi xin con nu«i l¹i kh«ng th«ng qua trung gian m«i giíi ®Ó t×m trÎ em, hoµn thiÖn hå s¬ còng nh nép hå s¬. Râ rµng lµ, quy ®Þnh trªn ®©y theo NghÞ ®Þnh 184/CP ®· tr¸i ngîc víi th«ng lÖ quèc tÕ, hoµn toµn kh¸c so víi thñ tôc xin con nu«i theo C«ng íc Lahay 1993 vÒ b¶o vÖ trÎ em vµ hîp t¸c trong lÜnh vùc nu«i con nu«i gi÷a c¸c níc, khiÕn cho quèc tÕ lo ng¹i.
Theo NghÞ ®Þnh 68/2002 (kho¶n 2 §iÒu 41), hå s¬ cña ngêi nhËn con nu«i ph¶i do C¬ quan Trung ¬ng vÒ nu«i con nu«i quèc tÕ cña níc ngoµi x¸c nhËn ®Çy ®ñ, hîp lÖ vµ chuyÓn cho C¬ quan con nu«i quèc tÕ cña ViÖt Nam thuéc Bé T ph¸p hoÆc nép qua tæ chøc con nu«i níc ngoµi ®îc phÐp ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. Ngêi níc ngoµi thêng tró t¹i níc cha ký kÕt hoÆc cïng gia nhËp ®iÒu íc quèc tÕ víi ViÖt Nam vÒ hîp t¸c nu«i con nu«i, th× trùc tiÕp nép hå s¬ t¹i C¬ quan con nu«i quèc tÕ.
Nh vËy, theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh 68/2002, toµn bé hå s¬ cña ngêi níc ngoµi, ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi, xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, ®Òu ®îc nép t¹i C¬ quan con nu«i quèc tÕ. KÓ tõ ngµy 02/01/2003, kh«ng chÊp nhËn viÖc ngêi níc ngoµi trùc tiÕp nép hå s¬ t¹i Së T ph¸p c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng. NghÞ ®Þnh quy ®Þnh viÖc nép hå s¬ t¹i C¬ quan con nu«i quèc tÕ lµ mét ®iÓm míi quan träng, nh»m tËp trung qu¶n lý thèng nhÊt toµn bé hå s¬ xin con nu«i (®Çu vµo), gióp cho viÖc lu tr÷, theo dâi l©u dµi vµ b¶o vÖ tèt h¬n c¸c quyÒn cña trÎ em.
d) Xö lý hå s¬ xin nhËn con nu«i
Theo NghÞ ®Þnh 184/CP, th× Së T ph¸p lµ c¬ quan gióp ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh trong viÖc thô lý hå s¬ cña ngêi níc ngoµi xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, còng nh phèi hîp víi c¬ quan C«ng an x¸c minh hå s¬ (cña ngêi níc ngoµi vµ cña trÎ em) trong tõng trêng hîp cô thÓ.
Theo §iÒu 42 cña NghÞ ®Þnh 68/2002, viÖc xö lý ban ®Çu ®èi víi hå s¬ cña ngêi níc ngoµi xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i do C¬ quan con nu«i quèc tÕ thùc hiÖn.
®) Giíi thiÖu trÎ em lµm con nu«i
ViÖc giíi thiÖu trÎ em lµm con nu«i theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 51 cña NghÞ ®Þnh chØ ®îc thùc hiÖn trong trêng hîp ngêi nhËn con nu«i thêng tró t¹i níc mµ níc ®ã víi ViÖt Nam ®· ký kÕt hoÆc gia nhËp ®iÒu íc quèc tÕ vÒ hîp t¸c nu«i con nu«i. ViÖc giíi thiÖu nµy chØ ®îc thùc hiÖn ®èi víi trÎ em ®ang sèng t¹i c¸c c¬ së nu«i dìng ®îc thµnh lËp hîp ph¸p; kh«ng giíi thiÖu trÎ em ®ang sèng t¹i gia ®×nh.
e) Tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt viÖc nu«i con nu«i
Theo NghÞ ®Þnh 68/2002 (tõ §iÒu 42 ®Õn §iÒu 49), cã thÓ kh¸i qu¸t quy tr×nh gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i theo c¸c bíc c¬ b¶n nh sau:
Bíc 1: TiÕp nhËn vµ xö lý hå s¬ t¹i C¬ quan con nu«i quèc tÕ:
Hå s¬ cña ngêi xin nhËn con nu«i do C¬ quan trung ¬ng vÒ con nu«i quèc tÕ cña níc ngoµi h÷u quan chuyÓn hoÆc V¨n phßng con nu«i níc ngoµi nép cho C¬ quan con nu«i quèc tÕ. NghÞ ®Þnh quy ®Þnh viÖc nép hå s¬ t¹i C¬ quan nµy, tríc hÕt nh»m qu¶n lý l©u dµi, thèng nhÊt ®èi víi toµn bé hå s¬ cña ngêi xin nhËn con nu«i. Trong c¸c n¨m qua, viÖc qu¶n lý hå s¬ nµy lµ do c¸c Së T ph¸p (gióp ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh) thùc hiÖn. Trªn thùc tÕ, do cung c¸ch qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ l·nh ®¹o kh«ng thèng nhÊt, nªn mçi tØnh duy tr× viÖc qu¶n lý, theo dâi hå s¬ mçi kh¸c, thËm chÝ do b·o lôt, thiªn tai, thay ®æi c¸n bé... nªn cã nh÷ng ®Þa ph¬ng kh«ng lu gi÷ ®îc hå s¬. §©y lµ mét thùc tÕ ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ kh«n lêng vÒ sau nµy.
Bíc 2: ChuÈn bÞ hå s¬ cña trÎ em. ViÖc chuÈn bÞ hå s¬ cña trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i ngêi níc ngoµi ®îc tiÕn hµnh theo §iÒu 43 cña NghÞ ®Þnh 68/2002. C¬ së nu«i dìng trÎ em hoÆc cha mÑ ®Î hay ngêi gi¸m hé cña trÎ em cã tr¸ch nhiÖm lµm hå s¬ cña trÎ em.
Víi quy ®Þnh nµy, mét mÆt quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm vµ n©ng cao ý thøc cña nh÷ng ngêi liªn quan trong viÖc hoµn thiÖn hå s¬ cho trÎ em, tr¸nh t×nh tr¹ng trung gian, m«i giíi th«ng qua c¸c dÞch vô lµm hå s¬, mÆt kh¸c gióp cho Së T ph¸p cã ®iÒu kiÖn thÈm tra, x¸c minh kü cµng vÒ hå s¬ cña trÎ em tríc khi th«ng b¸o cho C¬ quan con nu«i quèc tÕ. Tríc ®©y, theo NghÞ ®Þnh 184/CP, kh«ng cã sù ph©n biÖt nµy. Ngêi níc ngoµi ®ång thêi cã tr¸ch nhiÖm lµm hå s¬ cho trÎ em, cho nªn dÔ dÉn ®Õn dÞch vô trung gian, m«i giíi thu lîi bÊt hîp ph¸p. ThËm chÝ hiÖn tîng giÊy tê gi¶ m¹o trong hå s¬ ®· trë thµnh nhøc nhèi cho c¸c c¬ quan nhµ níc, bëi kh«ng cã c¬ chÕ kiÓm tra, gi¸m s¸t chÆt chÏ ngay tõ giai ®o¹n ®Çu.
Bíc 3: ThÈm tra hå s¬ cña trÎ em t¹i ®Þa ph¬ng:
ViÖc thÈm tra hå s¬ cña trÎ em, vÒ nguyªn t¾c, do Së T ph¸p tiÕn hµnh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm. NghÞ ®Þnh 68/2002 ®· t¨ng cêng quyÒn h¹n, còng nh tr¸ch nhiÖm cña Së T ph¸p trong viÖc thÈm tra hå s¬ cña trÎ em.
§iÓm míi c¨n b¶n trong thñ tôc thÈm tra hå s¬, theo NghÞ ®Þnh 68/2002 lµ ë chç, vÒ nguyªn t¾c, Së T ph¸p kh«ng b¾t buéc ph¶i phèi hîp víi c¬ quan C«ng an thÈm tra, x¸c minh hå s¬ cña trÎ em trong mäi trêng hîp. Theo NghÞ ®Þnh 184/CP th× trong mäi trêng hîp Së T ph¸p ®Òu ph¶i phèi hîp víi c¬ quan C«ng an x¸c minh hå s¬ cña trÎ em, tríc khi tr×nh Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n tØnh quyÕt ®Þnh. Thùc tÕ cho thÊy, chÝnh quy ®Þnh nµy ®· g©y phiÒn hµ, kÐo dµi thêi h¹n gi¶i quyÕt hå s¬ mµ thùc chÊt th× c¬ quan C«ng an còng kh«ng ®i x¸c minh lµm râ ®èi víi mäi hå s¬, chØ cã ý kiÕn vÒ mÆt an ninh. ViÖc phèi hîp mét c¸ch h×nh thøc nh thÕ, v« h×nh chung, ®· t¹o thªm khã kh¨n cho ngêi xin nhËn con nu«i, ®Æc biÖt trong trêng hîp muèn ®îc gi¶i quyÕt nhanh chãng.
Do ®ã, NghÞ ®Þnh 68/2002 ®· lîc bít thñ tôc nµy. ChØ trong trêng hîp thËt cÇn thiÕt, khi ph¸t hiÖn hå s¬ cã giÊy tê gi¶ m¹o, nguån gèc trÎ em kh«ng râ rµng, cã biÓu hiÖn vi ph¹m ph¸p luËt trong viÖc cho trÎ em lµm con nu«i..., míi yªu cÇu c¬ quan C«ng an x¸c minh lµm râ.
Bíc 4: KiÓm tra hå s¬ cña trÎ em t¹i C¬ quan con nu«i quèc tÕ.
C¬ quan con nu«i quèc tÕ cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra l¹i toµn bé c¸c giÊy tê, tµi liÖu trong hå s¬ cña trÎ em, b¶o ®¶m sù phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh 68/2002, còng nh c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c vÒ nu«i con nu«i liªn quan, tríc khi Së T ph¸p tr×nh ñy ban nh©n d©n tØnh quyÕt ®Þnh theo thÈm quyÒn.
Bíc 5: Hoµn tÊt hå s¬ xin nhËn con nu«i.
Ngêi nhËn con nu«i ph¶i cã mÆt t¹i ViÖt Nam ®Ó hoµn tÊt thñ tôc xin nhËn con nu«i nh nép lÖ phÝ, cam kÕt râ rµng vÒ viÖc th«ng b¸o ®Þnh kú 6 th¸ng mét lÇn (trong 3 n¨m ®Çu tiªn) vµ sau ®ã mçi n¨m 1 lÇn vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña con nu«i cho ®Õn khi con nu«i ®ñ 18 tuæi; th«ng b¸o ph¶i göi cho ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh (n¬i ra quyÕt ®Þnh cho nhËn con nu«i) vµ C¬ quan con nu«i quèc tÕ.
Bíc 6: QuyÕt ®Þnh cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i.
ViÖc quyÕt ®Þnh cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i chØ ®îc ®a ra sau khi mäi thñ tôc xin nhËn con nu«i ®· ®îc hoµn tÊt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ngêi nhËn con nu«i ®ang cã mÆt t¹i ViÖt Nam ®Ó trùc tiÕp nhËn con nu«i.
Bíc 7: Giao nhËn con nu«i.
ViÖc giao nhËn con nu«i ®îc tæ chøc t¹i trô së cña Së T ph¸p, víi sù cã mÆt cña ®¹i diÖn Së T ph¸p; trÎ em ®îc cho lµm con nu«i; bªn nhËn lµ cha mÑ nu«i; bªn giao lµ ®¹i diÖn c¬ së nu«i dìng (nÕu xin trÎ em tõ c¬ së nu«i dìng) hoÆc cha mÑ ®Î, ngêi gi¸m hé cña trÎ em (nÕu xin trÎ em tõ gia ®×nh).
Qu¶n lý hå s¬ vµ theo dâi t×nh h×nh ph¸t triÓn cña trÎ em sau khi ®îc cho lµm con nu«i ngêi níc ngoµi.
VÒ nguyªn t¾c, toµn bé hå s¬ xin nhËn con nu«i (gåm hå s¬ cña cha mÑ nu«i ngêi níc ngoµi vµ hå s¬ cña trÎ em ViÖt Nam cïng c¸c giÊy tê liªn quan kh¸c) do C¬ quan con nu«i quèc tÕ trùc tiÕp thèng nhÊt qu¶n lý trong ph¹m vi toµn quèc. C¬ quan con nu«i quèc tÕ cßn cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi C¬ quan ®¹i diÖn Ngo¹i giao, C¬ quan L·nh sù ViÖt Nam ë níc ngoµi trong viÖc theo dâi vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña trÎ em ®îc cho lµm con nu«i cho ®Õn khi trÎ em 18 tuæi.
g) C¸c trêng hîp tõ chèi cho nhËn con nu«i
Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 50 cña NghÞ ®Þnh, viÖc ngêi níc ngoµi xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i bÞ tõ chèi trong c¸c trêng hîp sau ®©y:
Thø nhÊt, ngêi nhËn con nu«i kh«ng ®¸p øng ®ñ ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i theo ph¸p luËt cña níc n¬i ngêi ®ã thêng tró.
Thø hai, ngêi nhËn con nu«i kh«ng ®¸p øng ®ñ ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam.
Thø ba, trÎ em ®îc xin nhËn lµm con nu«i kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam.
Thø t, cã c¨n cø ®Ó kh¼ng ®Þnh viÖc nu«i con nu«i lµ nh»m môc ®Ých bu«n b¸n trÎ em, bãc lét søc lao ®éng cña trÎ em, x©m ph¹m t×nh dôc ®èi víi trÎ em, thu lîi vËt chÊt bÊt hîp ph¸p hoÆc nh»m môc ®Ých trôc lîi kh¸c.
Tãm l¹i, víi quy tr×nh míi nh ®· nªu trªn ®©y, ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i theo NghÞ ®Þnh 68/2002. ViÖc thùc hiÖn tèt quy tr×nh nµy sÏ kh¾c phôc ®îc nh÷ng tån t¹i, bÊt cËp c¬ b¶n trong viÖc gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i nh sau:
Mét lµ, tËp trung c«ng t¸c qu¶n lý hå s¬ cña ngêi xin nhËn con nu«i vµ hå s¬ cña trÎ em vµo mét ®Çu mèi (lµ C¬ quan con nu«i quèc tÕ), t¹o c¬ së quan träng cho viÖc theo dâi vÒ t×nh tr¹ng ph¸t triÓn cña trÎ em ®îc lµm con nu«i cho ®Õn n¨m 18 tuæi, b¶o ®¶m lîi Ých tèt nhÊt cho trÎ em.
Hai lµ, t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nhµ níc, tæ chøc, c¸ nh©n cã liªn quan trong viÖc b¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p vÒ hå s¬ nu«i con nu«i, cã thÓ h¹n chÕ tèi ®a t×nh tr¹ng hå s¬ gi¶ m¹o.
Ba lµ, h¹n chÕ mét c¸ch c¨n b¶n t×nh tr¹ng ngêi níc ngoµi vµo ViÖt Nam trùc tiÕp ®i t×m trÎ em ®Ó xin lµm con nu«i, gãp phÇn gi÷ g×n trËt tù an ninh x· héi, t¹o thuËn lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý ngêi níc ngoµi ë ViÖt Nam.
Bèn lµ, th«ng qua viÖc cÊp phÐp cho c¸c tæ chøc con nu«i níc ngoµi vµo ho¹t ®éng hîp ph¸p t¹i ViÖt Nam, kh¾c phôc ®îc hiÖn tîng ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p cña c¸c tæ chøc nµy nh ®· diÔn ra trong thêi gian qua, g©y phøc t¹p cho c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc. §ång thêi, th«ng qua c¬ chÕ hîp t¸c quèc tÕ song ph¬ng gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc, cã thÓ tranh thñ ®îc sù gióp ®ì, hç trî kü thuËt, tµi trî nh©n ®¹o cña níc ngoµi cho c¸c c¬ së nu«i dìng trÎ em, gãp phÇn th¸o gì nh÷ng khã kh¨n vÒ c¬ së vËt chÊt, tµi chÝnh cña c¸c c¬ së nµy.
N¨m lµ, viÖc thùc hiÖn tèt NghÞ ®Þnh 68/2002 cßn t¹o tiÒn ®Ò quan träng cho ViÖt Nam tiÕn tíi gia nhËp C«ng íc Lahay 1993 vÒ b¶o vÖ trÎ em vµ hîp t¸c trong lÜnh vùc nu«i con nu«i gi÷a c¸c níc.
Tuy vËy, díi gãc ®é nghiªn cøu, trong mèi liªn hÖ víi c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi ®îc lùa chän trong ®Ò tµi nµy, thÊy r»ng, viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ nu«i con nu«i cã yÕu tè níc ngoµi còng cßn mét sè khã kh¨n, bÊt cËp nh sau:
Mét, vÒ hÖ qu¶ ph¸p lý cña viÖc nu«i con nu«i. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 68 cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000, th× ë ViÖt Nam cã hai h×nh thøc nu«i con nu«i ®îc thõa nhËn lµ nu«i con nu«i ®èi víi trÎ em tõ 15 tuæi trë xuèng vµ nu«i con nu«i ®èi víi ngêi trªn 15 tuæi. C¶ hai h×nh thøc nu«i con nu«i nµy ®Òu lµm ph¸t sinh quan hÖ cha mÑ vµ con gi÷a cha mÑ nu«i vµ con nu«i, nhng kh«ng lµm chÊm døt quan hÖ ph¸p lý gi÷a cha mÑ ®Î vµ trÎ em ®îc cho lµm con nu«i. Gi÷a cha mÑ ®Î vµ ngêi con ®· cho lµm con nu«i vÉn cã quan hÖ thõa kÕ víi nhau (thuéc hµng thõa kÕ thø nhÊt) theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (§iÒu 679 Bé luËt d©n sù).
Trong khi ®ã, theo ph¸p luËt cña nhiÒu níc hiÖn nay, ch¼ng h¹n nh Bé luËt d©n sù Ph¸p (tõ §iÒu 343 ®Õn §iÒu 363) quy ®Þnh cã hai h×nh thøc nu«i con nu«i (®¬n gi¶n vµ trän vÑn), trong ®ã viÖc nu«i con nu«i trän vÑn ®îc thùc hiÖn ®èi víi trÎ em díi 15 tuæi ®· ®îc tiÕp nhËn vµo gia ®×nh cha mÑ nu«i Ýt nhÊt 6 th¸ng (§iÒu 345). Nu«i con nu«i trän vÑn lµm ph¸t sinh quan hÖ cha mÑ vµ con gi÷a cha mÑ nu«i vµ con nu«i, lµm chÊm døt quan hÖ ph¸p lý gi÷a cha mÑ ®Î vµ trÎ em ®ã (§iÒu 356). ViÖc nu«i con nu«i trän vÑn kh«ng thÓ bÞ hñy bá (§iÒu 359). Cßn nu«i con nu«i ®¬n gi¶n ®îc ¸p dông réng r·i ®èi víi mäi ngêi, "kh«ng tÝnh ®Õn tuæi cña con nu«i" (§iÒu 360). Con nu«i vÉn ë gia ®×nh gèc cña m×nh, vÉn mang hä cña cha mÑ ®Î vµ cã thÓ mang thªm hä cña cha mÑ nu«i (§iÒu 363), vÉn cã quan hÖ thõa kÕ ®èi víi cha mÑ ®Î (§iÒu 364) vµ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, ®îc hëng thõa kÕ cña cha mÑ nu«i (§iÒu 368). ViÖc nu«i con nu«i ®¬n gi¶n, nÕu cã lý do chÝnh ®¸ng, cã thÓ bÞ hñy bá (§iÒu 370).
Nh vËy, gi÷a ph¸p luËt ViÖt Nam víi ph¸p luËt cña Ph¸p vµ c¸c níc cã sù kh¸c nhau c¨n b¶n vÒ h×nh thøc nu«i con nu«i, tõ ®ã dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ hÖ qu¶ ph¸p lý cña viÖc nu«i con nu«i.
Nh ®· nãi, nÕu theo ph¸p luËt ViÖt Nam, th× sau nµy nh÷ng ngêi ®· ®îc cho lµm con nu«i ë níc ngoµi ®Òu cã thÓ trë vÒ ViÖt Nam ®Ó hëng thõa kÕ tµi s¶n cña cha mÑ ®Ó l¹i theo ph¸p luËt.
Hai, liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt xung ®ét ph¸p luËt trong lÜnh vùc nu«i con nu«i cã yÕu tè níc ngoµi, hiÖn nay trong LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 vµ NghÞ ®Þnh 68/2002 ®ang cã sù kh«ng thèng nhÊt. §iÒu dÔ nhËn thÊy lµ, quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 105 cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh víi kho¶n 1 §iÒu 37 cña NghÞ ®Þnh 68/2002 cã sù vªnh nhau vÒ luËt ¸p dông ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn cña ngêi xin nhËn con nu«i. Kho¶n 1 §iÒu 105 cña LuËt quy ®Þnh ngêi níc ngoµi xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i ph¶i tu©n theo ®iÒu kiÖn nhËn nu«i con nu«i trong ph¸p luËt cña níc mµ ngêi ®ã lµ c«ng d©n. Trong khi ®ã kho¶n 1 §iÒu 37 NghÞ ®Þnh 68/2002 th× quy ®Þnh ngêi níc ngoµi xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó nu«i con nu«i theo ph¸p luËt cña níc n¬i ngêi ®ã thêng tró. ViÖc cïng mét lóc sö dông c¶ hai hÖ thuéc lµ luËt quèc tÞch (lex nationalis) vµ luËt n¬i thêng tró (lex domicilii) ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn ®èi víi ngêi xin nhËn con nu«i, lµ mét khã kh¨n lín cho viÖc x¸c ®Þnh ph¸p luËt ¸p dông.
Chóng t«i ®îc biÕt, khi so¹n th¶o NghÞ ®Þnh, còng ®· cã ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò nµy. Nhng nhiÒu ý kiÕn kh¸c cho r»ng, theo lÏ thêng, mét ngêi cã quèc tÞch níc nµo th× thêng tró trªn l·nh thæ níc ®ã. Cho nªn trong trêng hîp nµy, hÖ thuéc luËt n¬i c tró (lex domicilii) vµ hÖ thuéc luËt quèc tÞch (lex nationalis) còng chØ lµ mét. MÆt kh¸c, xu híng cña quèc tÕ còng chän hÖ thuéc luËt n¬i thêng tró ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i, v× nã thùc tÕ h¬n so víi hÖ thuéc luËt quèc tÞch. Quy ®Þnh t¹i §iÒu 2 vµ §iÒu 14 cña C«ng íc Lahay n¨m 1993 vÒ b¶o vÖ trÎ em vµ hîp t¸c trong lÜnh vùc nu«i con nu«i gi÷a c¸c níc lµ minh chøng cho quan ®iÓm nµy. HiÖp ®Þnh khung hîp t¸c vÒ nu«i con nu«i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc (§iÒu 1) còng c¨n cø vµo n¬i thêng tró ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn cña ngêi xin nhËn con nu«i. Cho nªn, quy ®Þnh nh kho¶n 1 §iÒu 37 cña NghÞ ®Þnh 68/2002 lµ phï hîp.
Tuy nhiªn, sù vªnh nhau gi÷a hai hÖ thuéc cña LuËt vµ NghÞ ®Þnh 68/2002 sÏ dÉn ®Õn hÖ qu¶ phøc t¹p khi chän luËt ¸p dông ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn cña ngêi xin nhËn con nu«i, trong trêng hîp ngêi ®ã cã quèc tÞch níc nµy nhng l¹i thêng tró ë mét níc kh¸c mµ gi÷a ph¸p luËt c¸c níc ®ã quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i. VÝ dô, mét ngêi 45 tuæi cã quèc tÞch Hµ Lan nhng thêng tró t¹i Thôy §iÓn muèn xin nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i. NÕu ¸p dông ph¸p luËt Hµ Lan lµ níc mµ ngêi ®ã lµ c«ng d©n (theo dÉn chiÕu cña kho¶n 1 §iÒu 105 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh), th× ngêi ®ã kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó nu«i con nu«i theo ®iÓm b kho¶n 5 §iÒu 5 LuËt vÒ nhËn trÎ em níc ngoµi lµm con nu«i t¹i Hµ Lan (8/12/1988), v× ®· ngoµi 42 tuæi. Trong khi ®ã, nÕu ¸p dông ph¸p luËt Thôy §iÓn lµ níc n¬i ngêi ®ã thêng tró (theo dÉn chiÕu cña kho¶n 1 §iÒu 37 NghÞ ®Þnh 68/2002), th× ngêi ®ã cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó nu«i con nu«i theo §iÒu 1 LuËt vÒ cha mÑ cña Thôy §iÓn (10/6/1949), v× ®· trªn 25 tuæi. Nh vËy, trêng hîp nµy ®Æt ra cho c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn cña ViÖt Nam tríc mét sù lùa chän: tu©n theo LuËt hay tu©n theo NghÞ ®Þnh 68/2002? NÕu tu©n theo LuËt, th× kh«ng cã lîi cho ngêi xin nhËn con nu«i; nÕu kh«ng tu©n theo LuËt mµ tu©n theo NghÞ ®Þnh 68/2002, th× râ rµng cã lîi cho ngêi xin nhËn con nu«i vµ còng phï hîp víi môc ®Ých nh©n ®¹o cña viÖc cho nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i. ChÊp nhËn lµm tr¸i luËt ®Ó cã lîi cho ®¬ng sù. Ph¶i ch¨ng ®ã còng lµ môc ®Ých quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 37 cña NghÞ ®Þnh 68/2002 nh ®· nªu trªn ®©y, trong khi kh«ng thÓ söa ®æi LuËt ngay ®îc.
MÆt kh¸c, ph¸p luËt hiÖn hµnh (§iÒu 69 kho¶n 2 LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh) chØ quy ®Þnh ngêi nhËn nu«i ph¶i h¬n con nu«i Ýt nhÊt tõ 20 tuæi trë lªn, mµ kh«ng quy ®Þnh vÒ ®é tuæi tèi thiÓu cña ngêi nhËn con nu«i ph¶i lµ bao nhiªu, nh ph¸p luËt cña nhiÒu níc quy ®Þnh (Trung Quèc - ngêi tõ 35 tuæi trë lªn míi ®îc nu«i con nu«i; Thôy §iÓn, PhÇn Lan - tõ 25 tuæi trë lªn; Ph¸p - tõ 30 tuæi trë lªn...). Cßn theo ph¸p luËt ViÖt Nam, tuæi tèi thiÓu cña ngêi nhËn con nu«i ph¶i lµ 21.
Quy ®Þnh trªn ®©y cã vÎ còng kh«ng æn. Ngêi níc ngoµi muèn nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn do ph¸p luËt ViÖt Nam quy ®Þnh, trong ®ã cã ®iÒu kiÖn vÒ ®é tuæi (ph¶i h¬n con nu«i Ýt nhÊt 20 tuæi trë lªn). §ång thêi, ngêi níc ngoµi cßn ph¶i tu©n theo ph¸p luËt cña níc mµ ngêi ®ã cã quèc tÞch (theo kho¶n 1 §iÒu 105 LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh) hoÆc n¬i ngêi ®ã thêng tró (theo kho¶n 1 §iÒu 37 NghÞ ®Þnh 68). Ph©n tÝch vÝ dô sau ®©y sÏ thÊy ®îc sù bÊt cËp tõ quy ®Þnh nµy trong ph¸p luËt ViÖt Nam. Mét ngêi ®µn «ng 31 tuæi, quèc tÞch Trung Quèc, thêng tró t¹i Ph¸p, muèn xin nhËn mét trÎ em g¸i 10 tuæi quèc tÞch ViÖt Nam lµm con nu«i. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 69 cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh (luËt néi dung), ngêi nµy cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó nu«i con nu«i, v× h¬n con nu«i 21 tuæi. Theo quy ®Þnh dÉn chiÕu cña kho¶n 1 §iÒu 37 NghÞ ®Þnh 68 (luËt xung ®ét), ngêi nµy còng ®ñ ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i theo ph¸p luËt cña Ph¸p lµ níc n¬i ngêi ®ã thêng tró (tõ 30 tuæi trë lªn, h¬n con nu«i Ýt nhÊt 15 tuæi- theo §iÒu 343 vµ §iÒu 344 Bé luËt d©n sù Ph¸p). Nhng nÕu theo quy ®Þnh dÉn chiÕu t¹i kho¶n 1 §iÒu 105 cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh, th× ngêi nµy kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i theo ph¸p luËt Trung Quèc lµ níc mµ ngêi ®ã cã quèc tÞch (®µn «ng ®éc th©n nu«i trÎ em g¸i th× ph¶i h¬n con nu«i Ýt nhÊt 40 tuæi trë lªn - theo §iÒu 9 LuËt vÒ nu«i con nu«i cña Trung Quèc ngµy 04/11/1998).
§©y lµ mét thùc tÕ mµ trong qu¸ tr×nh thi hµnh ph¸p luËt, c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn ph¶i lu ý lùa chän, hoÆc lµ chØ theo LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh, hoÆc chØ theo NghÞ ®Þnh 68. Bëi nÕu ph¶i tu©n theo c¶ hai v¨n b¶n, sÏ dÉn ®Õn xung ®ét ngay gi÷a c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt næi.
Trªn ®©y lµ mét sè thuËn lîi, còng nh nh÷ng khã kh¨n khi thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 68/2002 vÒ nu«i con nu«i víi ngêi níc ngoµi. NghÞ ®Þnh ®ang trong giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh "thö nghiÖm", ch¾c ch¾n r»ng cã thÓ cßn nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p kh¸c n÷a sÏ ph¸t sinh liªn quan ®Õn c¸c quy ®Þnh vÒ nguyªn t¾c, còng nh quy ®Þnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt viÖc nu«i con nu«i cã yÕu tè níc ngoµi. Trong mèi liªn hÖ víi c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®iÒu chØnh quan hÖ së h÷u, thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi, th× chÕ ®Þnh nu«i con nu«i cã yÕu tè níc ngoµi ë ViÖt Nam vÉn cßn nhiÒu ®iÓm ph¶i ®îc lµm râ ®Ó cã gi¶i ph¸p hoµn thiÖn, nhÊt lµ ®èi víi viÖc thùc thi quyÒn thõa kÕ tµi s¶n cña trÎ em ViÖt Nam ®îc nhËn lµm con nu«i ë níc ngoµi.
Tuy nhiªn, so víi quy ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ së h÷u vµ quan hÖ thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi (sÏ nãi tíi ë c¸c môc sau), th× ph¸p luËt ®iÒu chØnh quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh nãi chung vµ nu«i con nu«i cã yÕu tè níc ngoµi nãi riªng hiÖn nay lµ kh¸ toµn diÖn vµ cã tÝnh kh¶ thi cao. C¸c quy ®Þnh nµy ®· vµ ®ang thùc sù ®i vµo cuéc sèng, gãp phÇn b¶o vÖ ngµy cµng tèt h¬n quyÒn vµ lîi Ých cña c«ng d©n ViÖt Nam, nhÊt lµ cña trÎ em ®îc ngêi níc ngoµi nhËn lµm con nu«i.
Tãm l¹i, ph¸p luËt ViÖt Nam ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi nh×n chung ®· t¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn. Ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ nµy kh«ng chØ b»ng c¸c quy ph¹m xung ®ét (vÒ ®iÒu kiÖn kÕt h«n, ®iÒu kiÖn nu«i con nu«i...), mµ cßn b»ng nh÷ng quy ph¹m thùc chÊt vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn trªn thùc tÕ b»ng c¸c quy ®Þnh vÒ thñ tôc hµnh chÝnh. Nh vËy, xÐt vÒ tÝnh hiÖu qu¶, th× chÕ ®Þnh h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi trong ph¸p luËt ViÖt Nam hiÖn nay, so víi c¸c chÕ ®Þnh d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi kh¸c, lµ cã tÝnh kh¶ thi cao nhÊt, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i.
Ph¹m vi c¸c quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh t¬ng ®èi toµn diÖn. Nhng xÐt mét c¸ch tæng thÓ, th× trong ph¸p luËt hiÖn hµnh vÉn cßn thiÕu mét sè nhãm quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi cha ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh. §ã lµ mèi quan hÖ nh©n th©n vµ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång, gi÷a cha mÑ vµ con. §©y lµ nh÷ng lo¹i quan hÖ rÊt ®Æc thï trong ph¬ng ph¸p lùa chän hÖ thuéc x¸c ®Þnh ph¸p luËt ¸p dông, tån t¹i trong mèi liªn hÖ thèng nhÊt, kh«ng thÓ t¸ch rêi víi c¸c quyÒn vÒ së h÷u vµ thõa kÕ tµi s¶n cã yÕu tè níc ngoµi, xÐt trong tæng thÓ c¸c chÕ ®Þnh d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi nãi chung.
kÕt luËn Ch¬ng 3
ViÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt ®iÒu chØnh quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi ë níc ta hiÖn nay lµ rÊt cÇn thiÕt. Trong khi Nhµ níc ta cha ban hµnh ®¹o luËt riªng nh»m ®iÒu chØnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi, th× viÖc söa ®æi, bæ sung Bé luËt d©n sù nãi chung vµ PhÇn VII cña Bé luËt nãi riªng nh»m ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi, trong ®ã cã quan hÖ së h÷u, quan hÖ thõa kÕ, lµ ®iÒu cã tÝnh cÊp b¸ch.
Víi viÖc söa ®æi, bæ sung quy ®Þnh t¹i §iÒu 833 vÒ quyÒn së h÷u cã yÕu tè níc ngoµi, bæ sung mét sè ®iÒu míi quy ®Þnh vÒ thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi, sÏ gãp phÇn hoµn thiÖn ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c lo¹i quan hÖ cã nhiÒu ®Æc thï nµy trong giao lu d©n sù quèc tÕ.
Cïng víi ®ã, viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c gi¶i ph¸p nh»m thi hµnh tèt c¸c quy ®Þnh cña LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh vÒ quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi, nhÊt lµ trong viÖc gi¶i quyÕt cho ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i, lµ ®iÒu cã tÝnh cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay.
kÕt luËn
Trong bèi c¶nh Nhµ níc ta ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ, tham gia ngµy cµng tÝch cùc vµo c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng quèc tÕ vµ khu vùc, nh»m phôc vô ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, th× c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi ngµy cµng gia t¨ng m¹nh mÏ vµ ¶nh hëng s©u réng ®Õn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. §Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu vÒ ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c lo¹i quan hÖ nµy, víi tÝnh c¸ch lµ c¸c quan hÖ cã nhiÒu ®Æc thï so víi c¸c quan hÖ kh¸c bëi yÕu tè níc ngoµi cho thÊy, ®©y thùc sù lµ ®Ò tµi rÊt phøc t¹p vÒ mÆt lý luËn khoa häc ph¸p lý.
Néi hµm cña kh¸i niÖm quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi bao gåm rÊt nhiÒu vÊn ®Ò thuéc ®èi tîng ®iÒu chØnh cña nhiÒu ngµnh luËt kh¸c nhau. Trong khu«n khæ mét luËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc thuéc chuyªn ngµnh d©n sù, thËt khã cã thÓ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, gi¶i quyÕt ®îc thÊu ®¸o mäi vÊn ®Ò ®Æt ra xung quanh nhãm quan hÖ cã nhiÒu ®Æc thï nµy.
Trªn c¬ së lùa chän ba nhãm quan hÖ së h÷u, quan hÖ thõa kÕ vµ quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi, víi tÝnh c¸ch lµ c¸c quan hÖ cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau trong ®êi sèng d©n sù, t¸c gi¶ cè g¾ng b¸m s¸t c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn yÕu tè tµi s¶n trong c¸c quan hÖ nµy ®Ó lµm tiªu chÝ so s¸nh, ®èi chiÕu vµ ®¸nh gi¸ chung vÒ ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. Qua nghiªn cøu, t¸c gi¶ luËn ¸n rót ra mét sè kÕt luËn sau:
1. Quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi nãi chung, quan hÖ së h÷u, quan hÖ thõa kÕ, quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi nãi riªng, lµ nh÷ng quan hÖ x· héi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét c¸ch tÊt yÕu, kh¸ch quan. Trong ®iÒu kiÖn Nhµ níc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch ngo¹i giao réng më, quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ cña ViÖt Nam cµng ph¸t triÓn, th× c¸c quan hÖ nµy cµng gia t¨ng vµ v× thÕ ®ßi hái ph¶i ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh mét c¸ch kÞp thêi vµ toµn diÖn. KÓ tõ khi ViÖt Nam thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®Õn nay, c¸c quan hÖ nµy ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ gi÷ vÞ trÝ quan träng trong c¬ chÕ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam. ChÝnh yÕu tè níc ngoµi trong c¸c quan hÖ nµy ®· t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®Æc thï lµ ph¬ng ph¸p thùc chÊt vµ ph¬ng ph¸p xung ®ét.
2. Trong ®iÒu kiÖn Nhµ níc ta cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó ban hµnh mét ®¹o luËt riªng nh»m ®iÒu chØnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi, th× nh÷ng quan hÖ së h÷u, quan hÖ thõa kÕ, quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi ®îc ®iÒu chØnh xen kÏ trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt. Tuy nhiªn, do truyÒn thèng lËp ph¸p vµ quan niÖm cña ViÖt Nam, cho nªn quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi ®îc ®iÒu chØnh trong LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh (cïng c¸c v¨n b¶n híng dÉn thi hµnh), quan hÖ së h÷u cã yÕu tè níc ngoµi ®îc ®iÒu chØnh trong Bé luËt d©n sù, còng nh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt chuyªn ngµnh liªn quan kh¸c. Riªng quan hÖ thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi th× hÇu nh cha ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh.
Cho dï ®îc quy ®Þnh ë ®©u, th× c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi kÓ trªn còng ®Òu ®îc ®iÒu chØnh b»ng ph¬ng ph¸p thùc chÊt vµ ph¬ng ph¸p xung ®ét. §©y lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh c¬ b¶n cña T ph¸p quèc tÕ ®· ®îc nhiÒu níc ¸p dông hµng tr¨m n¨m nay vµ ®îc ¸p dông thµnh c«ng vµo ViÖt Nam. Víi ph¬ng ph¸p xung ®ét, trong ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam ®· vµ ®ang h×nh thµnh ngµy cµng nhiÒu lo¹i quy ph¹m dÉn chiÕu ®Õn viÖc ¸p dông ph¸p luËt, kÓ c¶ ph¸p luËt níc ngoµi, ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh, quan hÖ së h÷u vµ trong t¬ng lai lµ quan hÖ thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi. C¸c quy ph¹m nµy cña ViÖt Nam ngµy cµng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ.
3. Thùc tr¹ng ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam hiÖn nay cho thÊy, ®Ó hoµn thiÖn viÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi, th× cßn ph¶i x©y dùng thªm nhiÒu quy ph¹m ph¸p luËt, kÓ c¶ vÒ luËt néi dung vµ luËt xung ®ét. LÜnh vùc h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi ®îc xem lµ lÜnh vùc ®· ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh t¬ng ®èi toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ h¬n c¶. Bëi trong lÜnh vùc nµy, chóng ta ®· cã kh«ng chØ c¸c quy ph¹m xung ®ét, mµ c¶ c¸c quy ph¹m luËt néi dung, còng nh quy ph¹m luËt thñ tôc quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc cô thÓ, b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi cao. Cßn trong lÜnh vùc së h÷u cã yÕu tè níc ngoµi, chóng ta míi chØ cã c¸c quy ®Þnh chung mang tÝnh nguyªn t¾c, cha cã ®Çy ®ñ c¸c quy ph¹m luËt néi dung vµ ®Æc biÖt cha cã c¸c quy ®Þnh vÒ thñ tôc ®Ó b¶o ®¶m cho viÖc thi hµnh. Riªng lÜnh vùc thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi, v× nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, cho ®Õn nay hÇu nh cha ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh, mÆc dï thùc tÕ c¸c quan hÖ nµy ®· vµ ®ang ph¸t sinh ngµy cµng nhiÒu ë ViÖt Nam.
V× vËy, yªu cÇu bæ sung vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi trªn ®©y lµ v« cïng cÇn thiÕt.
4. §i ®«i víi viÖc hoµn thiÖn ph¸p luËt ®iÒu chØnh quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi, ®ßi hái ph¶i n©ng cao nhËn thøc, tr×nh ®é, n¨ng lùc vµ kiÖn toµn ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy. §ång thêi, Nhµ níc cÇn sím hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®Ó b¶o ®¶m thùc thi quyÒn së h÷u, quyÒn thõa kÕ cña ngêi níc ngoµi ë ViÖt Nam vµ cña ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi. C¸c chÝnh s¸ch nµy ph¶i b¶o ®¶m viÖc dÇn dÇn tiÕn tíi xãa bá sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c«ng d©n ViÖt Nam víi ngêi níc ngoµi trong c¸c quan hÖ së h÷u, quan hÖ thõa kÕ, quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh. Trong t¬ng lai cã thÓ cho phÐp cho ngêi níc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®îc hëng chÕ ®é ®·i ngé nh c«ng d©n trong c¸c lÜnh vùc d©n sù. §i ®«i víi ®ã, th× viÖc xãa bá nh÷ng h¹n chÕ, ph©n biÖt vÒ mÆt ph¸p lý ®èi víi c«ng d©n ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi trong c¸c quan hÖ d©n sù, còng lµ ®iÒu cÇn thiÕt.
5. §Ó b¶o ®¶m sù phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi, nhÊt lµ t¹o thuËn lîi cho ho¹t ®éng tè tông cña Tßa ¸n, cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ x©y dùng ¸n lÖ vÒ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi cña ViÖt Nam. §iÒu nµy sÏ gãp phÇn quan träng vµo viÖc bæ khuyÕt cho khung ph¸p luËt thµnh v¨n ®iÒu chØnh quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi nãi chung.
nh÷ng c«ng tr×nh liªn quan ®Õn luËn ¸n ®· c«ng bè
NguyÔn C«ng Khanh (1994), "VÊn ®Ò h«n nh©n vµ gia ®×nh cña c«ng d©n ViÖt Nam víi ngêi níc ngoµi cã g× míi", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (1), tr. 8-11.
NguyÔn C«ng Khanh (1995), "L¹i nãi vÒ viÖc ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (5), tr. 13-14.
NguyÔn C«ng Khanh (1996), "CÇn hay kh«ng cÇn GiÊy khai sinh trong hå s¬ xin kÕt h«n cña ngêi níc ngoµi", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (1), tr. 11-13.
NguyÔn C«ng Khanh (1996), "LuËt quèc tÞch ViÖt Nam víi quyÒn cã quèc tÞch cña trÎ em", LuËt häc, (2), tr. 15-20.
NguyÔn C«ng Khanh (1996), "VÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (5), tr. 9-12.
Nguyen Cong Khanh (1996), "The need to Draft and Finalize Law on Marriage and Family Having Foreign Elements", Vietnamese Law Journal, 3(5), tr. 40-42.
NguyÔn C«ng Khanh (1996), "Cã hay kh«ng cã vÊn ®Ò ly th©n vµ biÖt s¶n trong LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam", Tßa ¸n nh©n d©n, (12), tr. 14-16.
NguyÔn C«ng Khanh (1997), "C¬ së ph¸p luËt b¶o hé quyÒn lîi cña c«ng d©n ViÖt Nam ë níc ngoµi", LuËt häc, (5), tr. 7-12.
Nguyen Cong Khanh (1997), "Law on Nationality of Vietnam and the Right of Children to have Nationality", Vietnamese Law Journal, 4(12), tr. 29-33.
Nguyen Cong Khanh (1998), "Legal Basis for the Protection of the Interests of Vietnamese Citizens Abroad", Law Journal Revue de Droit Vietnamien, 2(16), tr. 40-44.
NguyÔn C«ng Khanh (1999), "Mét sè vÊn ®Ò míi cña LuËt quèc tÞch ViÖt Nam n¨m 1998", LuËt häc, (4), tr. 20-27.
NguyÔn C«ng Khanh (1999), "Nh÷ng víng m¾c khi thùc hiÖn c¸c viÖc vÒ hé tÞch cã liªn quan ®Õn quèc tÞch vµ c¸ch gi¶i quyÕt", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (9), tr. 2 -3 vµ 10-11.
NguyÔn C«ng Khanh (2000), "Mét sè ý kiÕn vÒ viÖc hoµn thiÖn chÕ ®Þnh nu«i con nu«i", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (2), tr. 8-10.
NguyÔn C«ng Khanh (2000), "CÇn t¹o c¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng t¬ng trî t ph¸p quèc tÕ ë níc ta", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (3), tr. 12-15.
NguyÔn C«ng Khanh (2000), "MÊy ý kiÕn vÒ viÖc thi hµnh LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ®èi víi ®ång bµo vïng s©u, vïng xa", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (10), tr. 7-8 vµ 32.
NguyÔn C«ng Khanh (2001), "MÊy ý kiÕn söa ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù vÒ quan hÖ d©n sù cã yÕu tè níc ngoµi", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (10), tr. 18-22.
NguyÔn C«ng Khanh (2002), "Ph¬ng híng x©y dùng chÕ ®Þnh thõa kÕ cã yÕu tè níc ngoµi trong PhÇn thø b¶y Bé luËt d©n sù", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (10), tr. 5-10.
LG. NguyÔn C«ng Khanh (2002), Hái ®¸p ph¸p luËt vÒ Quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh cã yÕu tè níc ngoµi, Nxb Phô n÷, Hµ Néi.
danh môc tµi liÖu tham kh¶o
B¶n tin Innocenti, sè 4-UNICEF, 1999.
B¶n tin Thêi sù cña §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam, ngµy 08/12/2002.
B¶n tin Thêi sù cña §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam, tèi ngµy 01/01/2003.
B¸o c¸o cña Bé T ph¸p t¹i Héi nghÞ ngµy 02/11/2001 t¹i Hµ Néi.
B¸o c¸o KÕt qu¶ c«ng t¸c cña §oµn c¸n bé liªn ngµnh T ph¸p - Ngo¹i giao - C«ng an t¹i tØnh Cao B»ng tõ ngµy 28-29/10/1999: "Cã trªn 3.000 phô n÷ ViÖt Nam lÊy chång Trung Quèc (kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n); 35 trÎ em lai (mÑ ViÖt Nam, cha Trung Quèc) ®îc ®em vÒ ViÖt Nam nu«i dìng; 23 trÎ em kh«ng râ nguån gèc ®îc ®em vÒ ViÖt Nam díi h×nh thøc con nu«i nhng ®Òu kh«ng cã giÊy tê g×".
B¸o C«ng an nh©n d©n, sè ra ngµy 04/4/2001.
B¸o Lao ®éng sè ra ngµy 28/10/2002.
B¸o Lao ®éng, sè 348/2002, ra ngµy 27/12/2002.
B¸o Ph¸p luËt, sè 53, ra ngµy 02/4/2001.
B¸o Ph¸p luËt, sè 55, ra ngµy 06/4/2002.
B¸o Thanh niªn, sè 61, ra ngµy 12/3/2001.
B¸o TiÒn phong, c¸c sè 256, 257, 258 ra th¸ng 12/2002.
Bé C«ng an (06/02/1999), C«ng v¨n sè 28/BC/BCA (A11): "TÝnh ®Õn th¸ng 12/1998 ë 42 tØnh, thµnh phè trong c¶ níc cã 25.649 phô n÷ ViÖt Nam sang Trung Quèc, phÇn lín ®Ó lÊy chång; cã 306 trÎ em thuéc diÖn con lai ®îc ®em vÒ ViÖt Nam nu«i dìng".
Bé C«ng an (29/8/2000), C«ng v¨n sè 1402/BCA (A11): "Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 th× cã tíi ngãt 100 phô n÷ C¨mpuchia lÊy chång lµ bé ®éi ViÖt Nam, theo chång vÒ sinh sèng t¹i ViÖt Nam, nhng phÇn lín cha ®¨ng ký kÕt h«n, cha ai ®îc nhËp quèc tÞch ViÖt Nam".
Bé T ph¸p (12/2002), Tµi liÖu tËp huÊn vÒ NghÞ ®Þnh 68/2002/N§-CP.
NguyÔn Xu©n Ch¸nh (1964), Ph©n tranh luËt ph¸p gi¶n yÕu, Trêng §¹i häc LuËt khoa Sµi Gßn.
ChÝnh phñ (5/11/2001), NghÞ ®Þnh sè 81/2001/N§-CP, VÒ viÖc ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi mua nhµ ë t¹i ViÖt Nam.
Phan Huy Chó (1961), LÞch TriÒu HiÕn Ch¬ng Lo¹i TrÝ, tËp III, Nxb Sö häc, Hµ Néi.
C«ng íc Geneve 12/8/1949 vÒ b¶o hé thêng d©n trong chiÕn tranh (ViÖt Nam gia nhËp 05/6/1957), C«ng íc Geneve 12/8/1949 vÒ viÖc ®èi xö víi tï binh (ViÖt Nam gia nhËp 05/6/1957), C«ng íc Geneve 12/8/1949 vÒ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng th¬ng binh, bÖnh binh vµ nh÷ng ngêi bÞ ®¾m tµu thuéc lùc lîng h¶i qu©n (ViÖt Nam gia nhËp 05/6/1957).
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng kho¸ VIII t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng, th¸ng 4-2000.
TS. §ç §øc §Þnh (2000), Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - Hoa Kú, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.
NguyÔn Minh H»ng (2001), Bu«n b¸n qua biªn giíi ViÖt - Trung - LÞch sö - hiÖn tr¹ng - triÓn väng, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
HiÕn ph¸p ViÖt Nam (1946, 1959, 1980 vµ 1992) (1995), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
Vò §×nh Hße (2001), Ph¸p quyÒn nh©n nghÜa Hå ChÝ Minh, Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Trung t©m V¨n hãa ng«n ng÷ §«ng T©y.
GS.TS Jochen Taupitz (11/1997), "C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña T ph¸p quèc tÕ", Kû yÕu Héi th¶o vÒ LuËt T ph¸p quèc tÕ cña Céng hßa Liªn bang §øc, Vô Hîp t¸c quèc tÕ, Bé T ph¸p.
TrÇn §¹i Kh©m (1967), ¸n lÖ vùng tËp (Recueil de Jurisprudence), Nhµ s¸ch Khai TrÝ, Sµi Gßn.
Ng« SÜ Liªn (1972), §¹i ViÖt sö ký toµn th, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
Vò V¨n MÉu (1960), D©n-luËt kh¸i-luËn, Bé Quèc gia Gi¸o dôc xuÊt b¶n (lÇn thø hai).
TS. §oµn N¨ng (chñ biªn) (1993), Gi¸o tr×nh LuËt quèc tÕ, Khoa luËt, Trêng ®¹i häc tæng hîp Hµ Néi,.
TS. §oµn N¨ng (chñ biªn) (1997), Gi¸o tr×nh T ph¸p quèc tÕ, Khoa luËt, §¹i häc quèc gia Hµ Néi, Nxb §¹i häc quèc gia Hµ Néi.
TS. §oµn N¨ng (2001), Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ T ph¸p quèc tÕ, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
Nhµ Ph¸p luËt ViÖt - Ph¸p (1998), Bé luËt d©n sù cña níc Céng hoµ Ph¸p, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
TS. Bïi Xu©n Nhù (chñ biªn) (1997), Gi¸o tr×nh T ph¸p quèc tÕ, Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
Quèc triÒu H×nh luËt (LuËt h×nh TriÒu Lª) (1991), Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi.
QuyÕt ®Þnh cìng chÕ thi hµnh ¸n sè 02/THA-Q§CC ngµy 16.11.2001 cña Phßng Thi hµnh ¸n Hµ Néi trong vô ¸n ly h«n gi÷a David Grant Manthorepe (quèc tÞch Anh) víi NguyÔn Ngäc Lan ®· gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n khi thi hµnh.
Së T ph¸p TP. Hå ChÝ Minh (21/8/2001), C«ng v¨n sè 72/STP-HT: "TuyÖt ®¹i ®a sè ngêi níc ngoµi sinh sèng lµm ¨n trªn ®Þa bµn thµnh phè ®Òu ph¶i th«ng qua th©n nh©n ngêi ViÖt Nam (vî, chång, con, ch¸u) ®Ó xin cÊp GiÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u nhµ".
T¹p chÝ LuËt häc, sè 23, 2001.
TS. §inh V¨n Thanh, ThS. GVC Ph¹m V¨n TuyÕt (2002), Gi¸o tr×nh LuËt d©n sù, TËp I, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
TS. §inh V¨n Thanh, ThS. GVC Ph¹m V¨n TuyÕt (2002), Gi¸o tr×nh LuËt d©n sù, TËp II, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
TS. TrÇn V¨n Th¾ng vµ ThS. Lª Mai Anh (2001), LuËt quèc tÕ - Lý luËn vµ thùc tiÔn, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (12/7/1974), Th«ng t sè 11/TATC, Híng dÉn mét sè vÊn ®Ò vÒ nguyªn t¾c vµ thñ tôc trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc ly h«n cã nh©n tè níc ngoµi.
Tuyªn ng«n cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em (1959); Tuyªn ng«n cña Liªn hîp quèc vÒ c¸c nguyªn t¾c x· héi vµ ph¸p lý liªn quan ®Õn b¶o vÖ vµ phóc lîi cña trÎ em, ®Æc biÖt lµ viÖc thu xÕp nu«i con nu«i ë trong vµ ngoµi níc (3/12/1986); C«ng íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ (1966); C«ng íc quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em (1989); C«ng íc La hay vÒ b¶o vÖ trÎ em vµ hîp t¸c trong lÜnh vùc nu«i con nu«i gi÷a c¸c níc (1993).
Tuyªn ng«n Geneve 1924 (®îc coi lµ v¨n kiÖn ph¸p lý quèc tÕ ®Çu tiªn vÒ quyÒn trÎ em).
ñy ban vÒ ngêi ViÖt Nam ë níc ngoµi, Bé Ngo¹i giao (2000), Mét sè gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch ®Êt ®ai vµ nhµ ë ®èi víi ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé (nghiÖm thu th¸ng 3).
ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé T ph¸p (1998), "Chuyªn ®Ò vÒ LuËt quèc tÞch", Th«ng tin khoa häc ph¸p lý, (2).
ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé T ph¸p (1999), Chuyªn ®Ò vÒ chÕ ®Þnh nu«i con nu«i trong ph¸p luËt ViÖt Nam vµ quèc tÕ.
ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý, Bé T ph¸p, C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng Ph¸p lÖnh t¬ng trî t ph¸p quèc tÕ, m· sè 99-78-048, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé.
ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé T ph¸p, Mèi quan hÖ gi÷a ®iÒu íc quèc tÕ cña Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vµ ph¸p luËt ViÖt Nam, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé, m· sè 95-98/113/DT.
Vô C«ng chøng - Gi¸m ®Þnh - Hé tÞch - Quèc tÞch - Lý lÞch t ph¸p, Bé T ph¸p (2003). B¸o c¸o Tæng kÕt c«ng t¸c n¨m 2002.
Vô Hîp t¸c quèc tÕ - Bé T ph¸p (9/2001), B¸o c¸o kÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i CHLB §øc.
Vô Hîp t¸c quèc tÕ, Bé T ph¸p (2002), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c n¨m 2001, tr. 17.
Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, Bé T ph¸p (2002), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c n¨m 2001, (c¸c tØnh kh«ng cã trÎ em lµm con nu«i ngêi níc ngoµi lµ Hµ Giang, Lai Ch©u, S¬n La, Qu¶ng TrÞ, §¾c L¾c), tr. 13.
Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, Bé T ph¸p (2002), B¸o c¸o Chñ tÞch níc vÒ viÖc ngêi níc ngoµi nhËn trÎ em ViÖt Nam lµm con nu«i: n¨m 1992 cã 258 trÎ em ViÖt Nam ®îc nhËn lµm con nu«i t¹i Ph¸p; n¨m 1996 ®· cã 1.339 trÎ em (trung b×nh mçi ngµy cã 3 trÎ em ViÖt Nam ®îc vµo Ph¸p); trung b×nh mçi n¨m còng cã kho¶ng 1.000 trÎ em ViÖt Nam ®îc nhËn lµm con nu«i t¹i Ph¸p. Con sè nµy bÞ ch÷ng l¹i kÓ tõ n¨m 2000).
Vô LuËt ph¸p vµ §iÒu íc quèc tÕ, Bé Ngo¹i giao (6/1992), Tµi liÖu vÒ viÖc gi¶i quyÕt tµi s¶n víi Mü.
tiÕng anh
Cf. Beale, Breslauer (1937), The private international law of succesion in England, America and Germany, pag. 245.
Cheshire North (1979), Private International Law, London Butterworths, pag 233-235.
Savigny (1964), Traite de droit romain actuel, book VIII, pag 204-207.
tiÕng nga
Q.Q Ajeipeeb (1982), Nplmbz cmprd`opqb` h no`b`, Lmpib` "Czpw`~ wimj`".
C.A. C`phjelim (1998), Nplmbz qemohh kefdrl`omdlmcm no`b`, Jheb "Czx` wimj`".
P.K. M`ozwihl` (1983), Do`fd`lpime h qmocmbme no`bm i`nhq`jhpqhvepiht cmprd`opqb, Lmpib` "Lefdrl`omdlze mqlmwelh~", pqo. 259-260; 270-271; 278-279; 283; 287.
P.K. M`ozwihl` (1984), Do`fd`lpime h qmocmbme no`bm i`nhq`jhpqhvepiht cmprd`opqb, Lmpib` "Lefdrl`omdlze mqlmwelh~".
A.I. Jmomjeb (1982), Remoh~ cmprd`opqb` h no`b`, Kelhlco`d hgd`qej{pqbm Kelhlco`dpimcm rlhbeophqeq`.
K.A. Krlu (1973), Jrop Lefdrl`omdlmcm v`pqlmcm no`b`, Nax`~ v`pq{, "^ohdhvepi`~ jhqeo`qro`", Lmpib`.
K.A. Krlu (1975), Jrop Lefdrl`omdlmcm v`pqlmcm no`b`, Npmaell`~ v`pq{, "^ohdhvepi`~ jhqeo`qro`", Lmpib`.
K.A. Krlu, M.I. L`ozweb` (1976), Lefdrl`omdlmcm v`pqlmcm no`b`, Lefdrl`omdlzÐ no`fd`lpihÐ nomuepp, "^ohdhvepi`~ jhqeo`qro`", Lmpib`.
D.J. L`qbeeb` (1985), Lefdrl`omdlme v`pqlme no`bm, Jheb "Czx` wimj`".
A.A. Lej{lhimb (1981), Jrop pmbeqpimcm co`fd`lpimcm nomueppr`j{lmcm no`b`, Rmk neobzÐ, Igd`qej{pqbm "M`ri`", Lmpib`.
A.A. Lej{lhimb (1981), Jrop pmbeqpimcm co`fd`lpimcm nomueppr`j{lmcm no`b`, Rmk CqmomÐ, Igd`qej{pqbm "M`ri`", Lmpib`.
A.Q. Ohcmjihl` (1982), Nplmbz qemohh cmprd`opqb` h no`b`, Lmpib` "Czpw`~ wimj`".
D.I. Rrlihl (1982), Lefdrl`omdlme no`bm, "^ohdhvepi`~ jhqeo`qro`", Lmpib`.
N.M. Q`dhimb (1982), Lefdrl`omdlme v`pqlme no`bm, "^ohdhvepi`~ jhqeo`qro`", Lmpib`.
]dr`odm thkelep de Aoev`c` (1983), Qmboekellme kefdrl`omdlme no`bm, Oomcoepp.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật điều chỉnh một số quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài ở nước ta hiện nay.DOC
