Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong vấn đề tiền thưởng ở một số doanh nghiệp Việt Nam hiện nay

Môc lôc Trang I. §Æt vÊn ®Ò 1 II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò 1 II.1. Mét sè quan ®iÓm triÕt häc vÒ con ng­êi. 1 II.1.1. Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ con ng­êi. 1 II.1.2. T­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh vÒ con ng­êi 4 II.2. Con ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö. 5 II.2.1. §iÒu kiÖn h×nh thµnh con ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö. 5 II.2.2. MÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ cña con ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö. 5 II.3. Nghiªn cøu vÒ con ng­êi ViÖt Nam tr­íc yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n­íc. 6 II.3.1. Nghiªn cøu vÒ con ng­êi - nhiÖm vô võa quen thuéc võa míi l¹. 6 II.3.2. Sù biÕn ®æi mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n - x· héi. 8 II.3.3. VÊn ®Ò v¨n ho¸ cña con ng­êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. 12 II.3.4. Nh©n tè con ng­êi-nguyªn nh©n cña thÊt b¹i, bÝ quyÕt cña thµnh c«ng. 16 III. KÕt luËn. 18  I. §Æt vÊn ®Ò ë ViÖt Nam tr­íc kia, v¨n, sö, triÕt bÊt ph©n. H¬n mét ngh×n n¨m, kÓ tõ khi Nho gi¸o du nhËp tri thóc cña v¨n ho¸ Nho gi¸o chñ yÕu lµ tri thøc vÒ con ng­êi, chñ ®Ò bao trïm lµ d¹y vµ häc lµm ng­êi. Nh­ vËy, soi vµo lÞch sö nhËn thøc, th× nhiÖm vô nghiªn cøu con ng­êi ViÖt Nam d­êng nh­ ®· kh¸ quen thuéc vµ cã thÓ nãi, ®· Ýt nhiÒu cã truyÒn thèng ®èi víi giíi nghiªn cøu ViÖt Nam. Tuy hiªn, ®Æt trong t­¬ng quan víi nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c ®èi t­îng kh¸c, nhÊt lµ, ®Æt trong t­¬ng quan víi nh÷ng nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc, cña sù ph¸t triÓn b¶n th©n con ng­êi tr­íc th¸ch thøc cña thÕ kû XXI, th× nhiÖm vô nµy thùc ra lµ míi mÎ, cÊp b¸ch, vµ kh¸c xa víi vÊn ®Ò con ng­êi mµ nhËn thøc truyÒn thèng ®· tõng lý gi¶i b­íc vµo thÕ kû XXI, vai trß cña con ng­êi ®èi víi sù ph¸t triÓn l¹i cµng chiÕm vÞ trÝ næi tréi. Do vËy nghiªn cøu con ng­êi víi t­ c¸ch lµ ®èi t­îng ®­îc ®Æt ra cÊp thiÕt h¬n bao giê hÕt. Thùc tiÔn cho thÊy h¬n chôc n¨m gÇn ®©y vÊn ®Ò con ng­êi ®­îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu ë nh÷ng chiÒu c¹nh kh¸c nhau, song vÒ c¬ b¶n trªn ba ph­¬ng diÖn khoa häc x· héi sau: C¸ thÓ, c¸ nh©n, nh©n c¸ch, tøc lµ con ng­êi ®¹i diÖn cho loµi lµ c¸ thÓ, con ng­êi khi lµ thµnh viªn cña x· héi lµ c¸ nh©n, con ng­êi khi lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng lµ nh©n c¸ch. II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. II.1. Mét sè quan ®iÓm triÕt häc vÒ con ng­êi. C¸c t«n gi¸o nãii chung ®Òu cho con ng­êi lµ s¶n phÈm cña thÇn thanh, cña th­îng ®Õ. Chñ nghÜa duy t©m gi¶i thÝch b¶n chÊt con ng­êi ë ngoµi con ng­êi hoÆc tõ mét lùc l­îng thÇn bÝ nµo ®ã. C¸c nhµ duy vËt siªu h×nh l¹i chØ thÊy ®­îc b¶n chÊt sinh häc, b¶n chÊt cña con ng­êi vµ tuyÖt ®èi ho¸ b¶n chÊt nµy. II.1.1. Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ con ng­êi. Con ng­êi võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t võa lµ môc ®Ých cuèi cïng cña triÕt häc M¸c - Lªnin nãi riªng, chñ nghÜa M¸c - Lªnin nãi chung: Chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ chñ nghÜa nh©n ®¹o, nh©n ®¹o nhÊt, triÖt ®Ó nhÊt v× môc ®Ých cña nã lµ gi¶i phãng hoµn toµn triÖt ®Ó mèi ng­êi vµ c¶ loµi ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu t­îng cæ h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝn hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng­êi lµ tæng ho¸ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi khi nãi tíi b¶n chÊt con ng­êi, trong tÝnh hiÖn thùc cña nã lµ tæng ho¸ c¸c quan hÖ x· héi, còng cã nghÜa lµ tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi ®Òu gãp phÇn h×nh thµnh b¶n chÊt con ng­êi, nh­ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Bëi lÏ, c¸c quan hÖ x· héi kh¸c ®Òu trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp chÞu sù quy ®Þnh cña quan hÖ s¶n xuÊt. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh gi÷ vai trß chi phèi vµ chÝnh kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®ã lµ c¸i, xÐt ®Õn cïng, t¹o nªn b¶n chÊt con ng­êi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ ®ã. Th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ng­êi lµm biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn còng nh­ ®êi sèng x· héi, ®ång thêi còng lµm biÕn ®æi chÝnh b¶n th©n m×nh. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ con ng­êi tiÕp nhËn b¶n chÊt x· héi cña m×nh th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi. Khi kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt con ng­êi lµ tæng ho¸ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi, triÕt häc M¸c - Lªnin kh«ng lµ thÊp mÆt sinh häc còng nh­ kh«ng tuyÖt ®èi ho¸ mÆt x· héi thèng nhÊt cña c¸i sinh häc vµ c¸i x· héi. MÆt sinh häc cña con ng­êi thÓ hiÖn ë chç, gièng nh­ c¸c sinh vËt kh¸c, con ng­êi còng chÞu sù quy ®Þnh cña quy luËt sinh häc, cña tù nhiªn, ch¼ng h¹n nh­ quy luËt di truyÒn, sù sèng chÕt cña c¬ thÓ... ë ®©y, b¶n tÝnh tù nhiªn ®­îc thÓ hiÖn vÒ viÖcµ bªn ngoµi lµ c¸c nhu cÇu kh¸ch quan nh­ ¨n, mÆc, ë... MÆt sinh häc cña con ng­êi cã nh÷ng nÐt chung víi ®éng vËt cao cÊp nh­ng ®· ®­îc c¶i t¹o nhê mÆt x· héi. V× vËy, con ng­êi lµ mét sinh vËt hoµn thiÖn nhÊt. MÆt x· héi cña con ng­êi thÓ hiÖn ë chç, con ng­êi chØ tån t¹i víi t­ c¸ch ng­êi khi sèng trong x· héi, cã quan hÖ víi nhau, cã ho¹t ®éng x· héi cho m×nh vµ cho ®ång lo¹i. Lµ thµnh viªn cña x· héi, con ng­êi chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt khi ®­îc tho¶ m·n c¸c nhu cÇu sinh ho¹t, t­ liÖu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. §Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu Êy con ng­êi ph¶i lao ®éng, ph¶i s¸ng t¹o ®Ó duy tr× sù tån t¹i cña m×nh. B»ng lao ®éng s¸ng t¹o, con ng­êi ®· v­ît lªn trªn c¸c ®éng vËt kh¸c kh«ng chØ trong mèi quan hÖ x· héi mµ c¶ trong mèi quan hÖ sinh häc. Kh«ng cã c¸i x· héi thuÇn tuý, còng nh­ kh«ng cã c¸i sinh ho¹t thuÇn tóy tån t¹i ®éc lËp trong con ng­êi. Quan niÖm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ b¶n chÊt con ng­êi ®· kh¾c phôc ®­îc hai th¸i cùc sai lÇm trong vÊn ®Ò con ng­êi: HoÆc lµ chØ thÊy mÆt sinh häc, kh«ng thÊy vai trß quy ®Þnh cña mÆt x· héi ®èi víi b¶n chÊt con ng­êi: hoÆc lµ chØ thÊy mÆt x· héi kh«ng thÊy ®­îc tiÒn ®Ò tù nhiªn, sinh häc trong b¶n chÊt con ng­êi. II.1.2. T­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh vÒ con ng­êi. Hå ChÝ Minh kh«ng cã t¸c phÈm lý luËn riªng vÒ con ng­êi, song tÊt c¶ c¸c bµi viÕt vµ c¶ cuéc ®êi cña Hå ChÝ Minh lµ v× con ng­êi. Hå ChÝ Minh quan niÖm "ch÷ ng­êi, nghÜa hÑp lµ gia ®×nh, anh em, hä hµng, bÇu b¹n. NghÜa réng lµ ®«ng bµo c¶ n­íc. Réng h¬n n÷a lµ c¶ loµi ng­êi". Nh­ vËy t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng­êi lµ t­ t­ëng vÒ c¶ c¸ nh©n, céng ®ång, giai cap¸, d©n téc vµ vÒ c¶ nh©n lo¹i. §èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, mét sè néi dung c¬ b¶n nhÊt vÒ con ng­êi trong t­ t­ëng Hå ChÝ Minh ®­îc thÓ hiÖn vÒ c¸c mÆt sau: Thø nhÊt: T­ t­ëng vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng. Hå ChÝ Minh kh¼ng ®Þnh r»ng ®éc lËp, tù do lµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña tÊt c¶ c¸c d©n téc. + Gi¶i phãng d©n téc tr­íc hÕt ph¶i do chÝnh c¸c d©n téc thùc hiÖn. + Gi¶i phãng d©n téc ph¶i g¾n liÒn víi gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng. T­ t­ëng Hå ChÝ Minh thÓ hiÖn s©u s¾c r»ng quyÒn lîi cña d©n téc, quyÒn lîi cña giai cÊp vµ nh©n d©n lao ®éng g¾n bã chÆt chÏ víi nhau nªn gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng kh«ng t¸ch khái nhau. Nh­ vËy, con ®­êng ®¶m b¶o cho sù th¾ng lîi cña gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng lµ c¸ch m¹ng v« v¶n - cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c nhÊt, triÖt ®Ó nhÊt ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa céng s¶n. Tãm l¹i t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng lµ t­ t­ëng vÒ sù kÕt hîp gi÷a d©n téc víi giai cap¸, d©n téc víi quèc tÕ ®éc lËp d©n téc víi chñ nghÜa x· héi. Thø hai: T­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng­êi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cña c¸ch m¹ng. Tõ nhËn thøc Êy tÊt c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng trªn thÕ giíi ®Òu cã mét môc ®Ých chung lµ tho¸t khái ¸ch ¸p bøc bãc lét, ®­îc sèng sung s­íng tù do, tøc lµ thùc hiÖn chÕ ®é céng s¶n. Thø ba: T­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh vÒ ph¸t triÓn con ng­êi toµn diÖn. + Tiªu chuÈn c¬ b¶n hµng ®Çu cña con ng­êi toµn diÖn lµ ®øc vµ tµi, trong ®ã ®øc lµ gèc. + Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x©y dùng con ng­êi toµn diÖn lµ tu d­ìng, rÌn luyÖn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, thùc hiÖn ®ång bé qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ tù gi¸o dôc. II.2. Con ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö. II.2.1. §iÒu kiÖn h×nh thµnh con ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö. N¬i khai sinh lËp nghiÖp cña tæ tiªn ng­êi ViÖt lµ mét vïng ®Êt míi ®­îc båi ®¾p, mét bªn lµ nói vµ mét bªn lµ biÓn. Cho nªn con ng­êi ViÖt Nam g¾n liÒn víi nÒn n«ng nghiÖp lóa n­íc. ThÝch øng víi nÒn s¶n xuÊt nµy lµ nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt gia ®×nh vµ nh÷ng céng ®ång lµng x·. NÒn kinh tÕ tiÓu n«ng vµ kÕt cÊu tæ chøc hµnh chÝh lµng x· ®· h×nh thµnh ë con ng­êi ViÖt Nam nhiÒu phÈm chÊt, ®¹o ®øc, n¨ng lùc, quan ®iÓm, quan niÖm vµ tÇm nh×n t­¬ng øng. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia bÞ nhiÒu thÕ lùc lín m¹nh x©m chiÕm, ®« hé, cã thêi gian sù ®« hé kÐo dµi liªn tôc h¬n m­êi thÕ kû. Tõ hoµn c¶nh ®Þa lý vµ lÞch sö gi÷ n­íc, ng­êi ViÖt Nam ®· chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c nÒn v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc kh¸c trªn thÕ giíi trong ®ã næi lªn lµ Trung Quèc, Ên §é, Ph¸p. C¸c hÖ t­ t­ëng cña c¸c d©n téc nµy tõng lµ quèc gi¸o ë ViÖt Nam nh­ Nho gi¸o, PhËt gi¸o. §Çu thÕ kû XX, qua ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc ng­êi ViÖt Nam ®· tiÕp cËn víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ tõ khi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp th× chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· trë thµnh hÖ t­ t­ëng ®Þnh h­íng cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam. II.2.2. MÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ cña ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö. MÆt tÝch cùc ®ã lµ: Lßng yªu n­íc nång nµn, ý chÝ tù c­êng d©n téc; tÝch thÇn ®oµn kÕt, ý thøc céng ®ång g¾n kÕt c¸ nh©n - gia ®×nh - lµng x· - Tæ quèc; lßng nh©n ¸i, khoan dung, träng nghÜa t×nh, ®¹o lý, ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o trong lao ®éng, tinh tÕ trong øng xö, gi¶n dÞ trong lèi sèng. Nh÷ng h¹n chÕ cña truyÒn thèng d©n chñ lµng x·, ®iÒu nµy dÉn ®Õn t­ t­ëng côc bé dßng hä, lµng x· t­ t­ëng b×nh qu©n chñ nghÜa; hay can thiÖp vµo cuéc sèng riªng t­, thiÕu tinh thÇn tù gi¸c, dÔ hµnh ®éng tù do, tuú tiÖn. + TËp qu¸n s¶n xuÊt tiÓu n«ng dÉn ®Õn kh¶ n¨ng h¹ch to¸n kinh tÕ kÐm cái, nÆng vÒ lîi Ých tr­íc m¾t nªn dÔ bá qua lîi Ých l©u dµi. + §Ò cao th¸i qu¸ kinh nghiÖm dÉn ®Õn viÖc xem th­êng lý luËn, xem th­êng tuæi trÎ, quyÒn lùc thuéc vÒ nh÷ng ng­êi l©u n¨m... + TÝnh hai mÆt cña mét sè truyÒn thèng dÉn ®Õn sù h¹ thÊp nhu cÇu trong khi nhu cÇu lµ mét ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi. II.3. Nghiªn cøu vÒ con ng­êi ViÖt Nam tr­íc yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n­íc. II.3.1. Nghiªn cøu vÒ con ng­êi - nhiÖm vô võa quen thuéc võa míi l¹. Håi ®Çu thÕ kû, víi phong trµo Duy T©n, §«ng Du, con ng­êi ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn ®­îc ®em so s¸nh víi ng­êi ph­¬ng T©y vµ ng­êi §«ng ¸. KÓ tõ ®ã, cïng víi sù tiÕp thu vµ ph¸t triÓn cña c¸c khoa häc chuyªn ngµnh, tri thøc vÒ con ng­êi nãi chóng vµ vÒ con ng­êi ViÖt Nam nãi riªng ®· ®­îc tÝch luü ngµy mét phong phó h¬n, nh­ng t¶n m¶n trong c¸c khoa häc chuyªn ngµnh riªng rÏ nh­ triÕt häc vµ v¨n häc, sö häc vµ kh¶o cæ häc, y häc vµ d©n téc häc, x· héi häc vµ t©m lý häc, ®¹o ®øc häc vµ nh©n tr¾c häc... Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 (thÕ kû XX), nh÷ng khã kh¨n kh¸ch quan do ®Êt n­íc võa tr¶i qau thêi kú chiÕn tranh kÐo dµi, do nh÷ng bÊt cËp cña c¬ chÕ hµnh chÝnh - bao cÊp vµ do vÊp ph¶i mét sè sai lÇm chñ quan trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi... ®· lµm cho vÊn ®Ò con ng­êi, vai trß cña nh©n tè con ng­êi cÇn ph¶i ®­îc nhËn thøc l¹i. Tr­íc ®ã, viÖc qu¸ nhÊn m¹nh quan ®iÓm con ng­êi lµ s¶n phÈm cña hoµn c¶nh, qu¸ nhÊn m¹nh lîi Ých x· héi, lîi Ých tËp thÓ... ®· lµm cho chóng ta ®«i khi v« t×nh kh«ng thÊu hiÓu ®­îc søc m¹nh cña nh©n tè con ng­êi, kh«ng chó träng ®óng møc vai trß con ng­êi, c¸ nh©n, l·ng quªn lîi Ých c¸ nh©n - nh÷ng ®éng lùc quan träng cña sù ph¸t triÓn. §æi míi néi dung, ®æi míi t­ duy nèi riªng, ®· ®¸p øng nhu cÇu bøc thiÕt ®ã. KÓ tõ khi ®æi míi, con ng­êi, nh©n tè con ng­êi ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®Æc biÖt coi träng. Trong "c­¬ng lÜnh x©y dùng x· héi trong thêi kú qu¸ ®é" (1991), §¶ng ra x¸c ®Þnh râ: "v× h¹nh phóc con ng­êi lµ ®éng lùc to lín ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nh©n d©n". Trong "chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 1991 - 2000", t­ t­ëng coi con ng­êi lµ trung t©m cña sù ph¸t triÓn ®· ®­îc §¶ng ra chÝnh thøc ghi nhËn. v¨n kiÖn viÕt: "Môc tiªu vµ ®éng lùc chÝnh cña sù ph¸t triÓn lµ v× con ng­êi, do con ng­êi. ChiÕn l­îc kinh tÕ - x· héi ®Æt con ng­êi vµo trÞ trÝ trung t©m... Lîi Ých cña mçi ng­êi, cña tõng tËp thÓ vµ cña toµn x· héi g¾n bã h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã lîi Ých c¸ nh©n lµ ®éng lùc trùc tiÕp". Nh÷ng t­ t­ëng nµy cã ý nghÜa to lín trong viÖc thóc ®Èy nh÷ng chuyÓn biÕn kinh tÕ - x· héi nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ sÏ cßn lµ quan ®iÓm cã ý nghÜa chiÕn l­îc ®èi víi sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc mai sau. Bµi häc cña c¸c n­íc trong khu vùc, nhÊt lµ ®èi víi c¸c n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn t­¬ng tù nh­ ViÖt Nam, tµi nguyªn kh«ng giµu, song bøt ph¸ lªn ®­îc do biÕt ph¸t huy nh©n tè con ng­êi, do biÕt chó träng khai th¸c nguån lùc con ng­êi... ®· lµm cho viÖc ®æi míi t­ duy vÒ nh©n tè con ng­êi ë ViÖt Nam cã thªm ch¨n cø thùc tiÔn. Trong thÕ kû XX, nhÊt lµ tõ nöa sau thÕ kû, c¸c khoa häc vÒ con ng­êi ®· cã b­íc tiÕn rÊt dµi trong viÖc nghiªn cøu con ng­êi. Nh×n l¹i sù ph¸t triÓn cña khoa häc thÕ kû XX, t¹i Héi nghÞ qu«c stÕ bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc do UNESCO tæ chøc t¹i Hung-ga-ri, th¸ng 6/1999 (lóc giíi khoa häc ch­a d¸m nghÜ ®Õn viÖc hoµn thµnh gi¶i m· b¶n ®å gen ng­êi, 2003, NhËt B¶n v« tÝnh ng­êi 2003) céng ®ång thÕ giíi ®· ra Tuyªn bè vÒ nh÷ng tr¸ch nhiÖm míi cña khoa häc, trong ®ã cã ®¸nh gi¸ rÊt cao nh÷ng ®ãng gãp cña khoa häc vµ c«ng nghÖ cho tiÕn bé cña con ng­êi. Theo tuyªn bè nµy, tri thøc khoa häc thÕ kû XX ®· ®em l¹i "nh÷ng kÕt qu¶ cã lîi ë møc cao nhÊt" cho con ng­êi. BÖnh tËt ®· ®­îc khèng chÕ ë møc ®¸ng mõng. s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· cho phÐp sè d©n t¨ng ®¸ng kÓ. Nguån n¨ng l­îng cho ®êi sèng t¨ng kú diÖu. PhÇn lín lao ®éng nÆng nhäc ®­îc gi¶i phãng. C¸c thÕ hÖ ng­êi ngµy nay ®­îc h­ëng "mét phæ lín" c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ vµ c«ng nghiÖp so víi cha anh hä. Tri thøc vÒ ngån gèc vò trô, vÒ nguån gèc sù sèng, vÒ nguån gèc con ng­êi vµ loµi ng­êi... ®· cho phÐp con ng­êi cã nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi ®èi víi c¸c vÊn ®Ò cña cuéc sèng. Khã häc "®· t¸c ®éng s©u s¾c tíi hµnh vi vµ triÓn väng" cña chÝnh con ng­êi. Kh«ng thÓ phñ nhËn, khoa häc thÕ kû XX ®· cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ con ng­êi s©u s¾c h¬n rÊt nhiÒu so víi tr­íc kia. Trong khi thÕ giíi cã nh÷ng nhan¹ thøc kh¸ s©u vÒ con ng­êi trong nhiÒu vïng v¨n ho¸ kh¸c nhau, th× tri thøc vÒ con ng­êi ViÖt Nam, cã thÓ nãi, vÉn cßn kh¸ ®¬n gi¶n vµ cã phÇn c¶m tÝnh trong nhiÒu Ên phÈm. nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ con ng­êi trong c¸c khoa häc y, sinh, t©m lý hoÆc x· héi vµ nh©n v¨n... trªn thùc tÕ, vÉn ch­a ®ñ ®Ó x¸c ®Þnh ®Æc tr­ng ng­êi ViÖt. H¬n thÕ n÷a, h×nh ¶nh vÒ con ng­êi trong hÇu hÕt c¸c khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n còng nh­ trong mét sè khoa häc tù nhiªn cã nghiªn cøu vÒ con ng­êi, nh×n chung, ®Òu bÞ c« lËp ho¸ vµ chia c¾t theo c¸c khÝa c¹nh qu¸ chuyªn biÖt, ®Õn nçi rÊt khÝ h×nh dung bãng d¸ng cña con ng­êi b»ng x­¬ng b»ng thÞt trong c¸c nghiªn cøu chuyªn ngµnh. Khoa häc vÒ con ng­êi ë ViÖt Nam, trªn thùc tÕ, cßn lµ mét m¶nh ®Êt hoang, ch­a ®­îc cµy xíi. ViÖc tr¶ lêi c©u hái con ng­êi ViÖt Nam lµ g× vµ ®Æc tr­ng riªng biÖt cña con ng­êi ViÖt Nam ra sao râ rµng vÉn ch­a cã c©u tr¶ lêi. Nh÷ng kÕt qu¶ trong nghiªn cøu ng­êi ViÖt (kÓ c¶ ë c¸c nhµ ViÖt Nam häc n­íc ngoµi) còng cßn rÊt khiªm tèn. Cã lý do ®Ó nãi chung ta thùc sù hiÓu biÕt qu¸ Ýt vÒ ng­êi ViÖt Nam. II.3.2. Sù biÕn ®æi mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi. Nghiªn cøu sù biÕn ®æi quan hÖ c¸ nh©n vµ x· héi còng chÝnh lµ nghiªn cøu con ng­êi trong tÝnh lÞch sö cña nã, con ng­êi ®ang chÞu sù t¸c ®éng cña con c¶nh vµ c¶i t¹o hoµn c¶nh. V× lÏ ®ã ®­¬ng nhiªn trong giai ®o¹n hiÖn nay x· héi chuyÓn nhanh tõ tr¹ng th¸i "cò" sang tr¹ng th¸i "míi" (tøc lµ tõ x· héi truyÒn thèng sang x· héi hiÖn ®¹i), tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa th× mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi còng cÇn ph¶i ®­îc nh×n nhËn trong sù biÕn ®æi Êy. C¸ nh©n lµ mét c¸ thÓ ng­êi víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn x· héi vµ lµ chñ thÓ cña mäi ho¹t ®éng x· héi, c¸c quan hÖ x· héi vµ nhËn thøc. C¸ nh©n lµ mét con ng­êi hoµn chØnh trong sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng kh¶ n¨ng riªng cña ng­êi ®ã. §èi víi chøc n¨ng x· héi mµ ng­êi ®ã thùc hiÖn. C¸ nh©n lµ mét s¶n phÈm cña x· héi. Mäi phÈm chÊt, n¨ng lùc, t­ chÊt c¸ nh©n chØ cã thÓ ®­îc ph¸t triÓn, hoµn thiÖn th«ng qua sù t¸c ®éng víi c¸c c¸ nh©n kh¸c vµ víi x· héi nãi chung. X· héi lµ mét kiÓu, mét hÖ thèng x· héi cô thÓ, trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. §ã lµ s¶n phÈm cña sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng­êi vµ ng­êi theo mét tæ chøc nhÊt ®Þnh. Mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi lµ mèi quan hÖ biÖn chøng trong ®ã x· héi gi÷a vai trß quyÕt ®Þnh. §èi víi con ng­êi ViÖt Nam trong lÞch sö còng nh­ hiÖn ®¹i, mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi hÕt søc kh¨ng khÝt trong mét hÖ thèng bÒn chÆt Nhµ - Lµng - N­íc. §iÒu nµy ®­îc biÓu hiÖn rÊt râ ë tÝnh céng ®ång: "NhiÒu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g­¬ng Ng­êi trong mét n­íc th× th­¬ng nhau cïng" Hay "L¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch", "ChÞ ng· em n©ng" TÝnh céng ®«ng bÒn chÆt cã ë con ng­êi ViÖt Nam còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu, bëi v× hä lµ nh÷ng c«ng d©n cña mét Quèc gia cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng thÕ lùc nhßm ngã cã m­u ®å x©m l¨ng, bëi v× hä vµ c«ng d©n cña mét n­íc cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu "M­a ch¼ng thuËn, giã ch¼ng hoµ"... Trong bèi c¶nh ®ã, vËn mÖnh cña c¸ nh©n lu«n g¾n chÆt víi vËn mÖnh cña céng ®ång vµ x· héi vµ c¸ nh©n s½n sµng hy sinh nh÷ng lîi Ých riªng ®Ó b¶o vÖ lÊy lîi Ých chung, b¶o vÖ ®­îc c¸i chung còng chÝnh lµ sÏ gi¶i quyÕt ®­îc c¸i riªng. V× thÕ sau hµng ngµn n¨m B¾c thuéc, d©n téc ViÖt Nam vÉn giµnh l¹i ®­îc ®éc lËp, cèt c¸ch cña con ng­êi ViÖt Nam vÉn ®­îc gi÷ v÷ng vµ ph¸t huy. B­íc vµo thêi kú ®éc lËp, tù chñ sau hµng ngµn n¨m ë triÒu ®¹i phong kiÕn, ViÖt Nam l¹i bÞ c¸c thÕ lùc thùc d©n cò vµ míi x©m l­îc. Trong bèi c¶nh ®ã, tÝnh céng ®ång Êy l¹i ®­îc ph¸t huy vµ kh¼ng ®Þnh víi mét ý chÝ: TÊt c¶ v× chiÕn th¾ng, tÊt c¶ cho Tæ quèc quyÕt sinh. ý chÝ ®ã lµ sîi chØ ®á chØ ®¹o nh÷ng con ng­êi t¹m thêi hy sinh nh÷ng nhu cÇu c¸ nh©n ®Ó v× c¸i chung, ®ã lµ giµnh l¹i ®éc lËp cho Tæ quèc. §Êt n­íc ®­îc ®éc lËp, nh©n d©n ®­îc tù do, nh÷ng "c¸ nh©n anh hïng" l¹i trë vÒ víi ®êi th­êng. LÏ ra ë giai ®o¹n nµy, nh÷ng chÝnh s¸ch còng nh­ ®­êng lèi x©y dùng ®Êt n­íc ph¶i xö lý tÊt mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi (xÐt vÒ nhu cÇu vµ lîi Ých), ®Æc biÖt ph¶i chó ý ch¨m lo ®êi sèng c¸ nh©n. ThÕ nh­ng trªn nÒn vinh quang chiÕn th¾ng ®ã, cïng víi mét t­ duy ý chÝ, chóng ta muèn x©y dùng ngay chñ nghÜa x· héi trªn mét nÒn t¶ng x· héi thiÕu v÷ng ch¾c, lùc l­îng s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n dÉn tíi hiÖn t­îng cã sù m©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt, cho nÒn nÒn kinh tÕ r¬i vµo khñng ho¶ng nghiªm träng. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng ®· chØ râ: "§· cã biÓu hiÖn nãng véi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa, nhanh chãng biÕn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n thµnh quèc doanh..." Thõa nhËn nh÷ng sai lÇm khuyÕt ®iÓm trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch mét thêi gian dµi lµm mÊt ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi, §¶ng ta chñ ®éng tiÕn hµnh ®æi míi nÒn kinh tÕ, tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. NghÜa lµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc c©u hái lµm sao ph¸t huy ®­îc tèi ®a sù ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c c¸ nh©n? Lµm sao ®Ó ch¨m lo ®êi sèng cho mçi c¸ nh©n trong x· héi? MÆt kh¸c, chÊp nhËn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ chÊp nhËn nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh... TÊt c¶ c¸c quy luËt vµ yªu cÇu nµy ®· vµ ®ang lµ t¸c nh©n quan träng ®Ó ph¸ vì c¸i "cò" vµ h×nh thµnh c¸i "míi" trong quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi. Nãi nh­ C.M¸c, mçi b­íc tiÕn míi sÏ lµ tÊt yÕu biÓu hiÖn ra sù xóc ph¹m tíi c¸i thiªng liªng, lµ mét sù næi lo¹n chèng l¹i tr¹ng th¸i cò ®ang suy ®åi, nh÷ng tËp qu¸n ®­îc thÇn th¸nh ho¸ vµ sù "xung ®ét" gi÷a cò vµ míi trong mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi ®­îc biÓu hiÖn ë mét sè ®iÓm c¨n b¶n: Thø nhÊt: NÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tù cÊp, tù tóc t¹o sù khÐp kÝn trong mét khu«n khæ gia ®×nh lµng x·, do ®ã t¹o nªn nh÷ng c¸ nh©n cã tÝnnh b¶o thñ kh¸ cao ®iÒu ®Æc biÖt h¬n, nÒn s¶n xuÊt nhá Êy l¹i ®­îc dung d­ìng bëi mét hÖ t­ t­ëng Nho gi¸o víi sù ph©n chia ®¼ng cÊp: SÜ - N«ng - C«ng - Th­¬ng. Cô thÓ lµ trong b¶ng thang gi¸ trÞ Êy tÇng líp SÜ ®­îc ®øng ®Çu tiªn, tÇng líp th­¬ng nh©n ®­îc xÕp vµo cuèi b¶ng ®©y lµ tÇng líp lu«n ®­îc x· héi nh×n víi con m¾t ch¼ng lÊy g× lµm thiÖn c¶m. Vµ ®­¬ng nhiªn c¸ch nh×n vµ kh«ng gian x· héi ®ã ®· dÉn tíi hÖ qu¶ lµ hiÖn nay tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam ®ang rÊt chËt vËt trong "biÓn c¶" cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, trong ®iÒu kiÖn héi nhËp vµ giao l­u quèc tÕ. Nh÷ng biÓu hiÖn thiÕu tÝnh chuyªn nghiÖp trong kinh doanh ®ã lµ: mÊt th­¬ng hiÖu trªn thÞ tr­êng quèc tÕ, mÊt uy tÝn trong kinh doanh hay qu¶ng b¸ s¶n phÈm cßn yÕu... Thø hai: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, yÕu tè luËt ph¸p cã vai trß quan träng ®Æc biÖt. Bêi v×, viÖc ®iÒu chØnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ tõ c¸ nh©n tíi x· héi ®Òu b»ng luËt ph¸p, ®iÒu ®ã ®¶m b¶o cho sù c«ng b»ng cña mçi c¸ nh©n trong x· héi. ThÕ nh­ng xuÊt ph¸t tõ x· héi tiÓu n«ng, ¶nh h­ëng t­ t­ëng Nho gi¸o, nh÷ng con ng­êi víi t­ c¸ch c¸ nh©n ®· v¸c nÆng trªn vai nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng b»ng lèi suy nghÜ: gia ®×nh lµ c¸i gèc cña N­íc, N­íc lµ c¸i Nhµ to, Nhµ lµ c¸i N­íc nhá. Nh÷ng biÓu hiÖn nµy tr¸nh sao khái nh÷ng biÓu hiÖn tuú tiÖn, ®éc ®o¸n bÊt chÊp h¸p luËt lµm hËn chÕ sù ph¸t triÓn cña mét c¸ nh©n lµ rµo c¶n cho sù nghiÖp ®æi míi do §¶ng ta khëi x­íng vµ l·nh ®¹o. Thø ba: CÇn kh¼ng ®Þnh r»ng hoµn c¶nh ¶nh h­ëng tíi con ng­êi trong chõng mùc con ng­êi c¶i t¹o hoµn c¶nh, song con ng­êi còng kh«ng thÓ nµo tho¸t khái hoµn c¶nh. Víi d©n sè trªn 70% lµm n«ng nghiÖp vµ sèng ë n«ng th«n th× hä Ýt nhiÒu chÞu sù t¸c ®éng cña lèi sèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Do ®ã t¸c phong c«ng nghiÖp d­êng nh­ vÉn cßn thiÕu trong mçi c¸ nh©n. HiÖn t­îng lµm viÖc ®­îc ch¨ng hay chí, s¸ng c¾p « ®i, tèi c¾p « vÒ, hiÖu qu¶ kinh tÕ ë c¸c c¬ quan c«ng nghiÖp cña Nhµ n­íc cßn thÊp kh«ng ph¶i lµ chuyÖn hiÕm. Trªn ®©y lµ ®«i nÐt ph¸c th¶o vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi trong lÞch sö vµ sù "xung ®ét' gi÷a nh÷ng gi¸ trÞ "cò" vµ "m­ãi", trong sù biÕn ®æi quan hÖ c¸ nh©n vµ x· héi giai ®o¹n hiÖn nay. B­íc vµo thêi kú ®æi míi, ®Èy m¹nh CNH, H§H ®Êt n­íc trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ (tr­íc hÕt toµn cÇu ho¸ kinh tÕ) ë mét thÕ giíi ®Çy rÉy biÕn ®éng vµ ®ang ®­îc chi phèi bëi mét "siªu c­êng" theo c¸i gäi lµ quy luËt "m¹nh ®­îc, yÕu thua" th× ®iÒu ®Çu tiªn chóng ta cÇn lµ nhËn diÖn ®­îc mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ sÏ t¹o ra mét néi lùc cho x· héi. §©y sÏ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó ViÖt Nam tù kh¼ng ®Þnh m×nh ë thÕ kû XXI. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã, ®­¬ng nhiªn bªn c¹nh viÖc ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp trong mèi c¸ nh©n nh­ lßng yªu n­íc, tù hµo d©n téc, tÝnh céng ®ång... th× mâi con ng­êi ViÖt Nam cßn cÇn ph¶i bæ sung nh÷ng gi¸ trÞ cña thêi ®¹i ®­îc thÓ hiÖn trong ba ®iÒu sau ®©y: Thø nhÊt, ®Çu ãc thùc tiÔn trong hiÖu qu¶, tinh thÇn kinh doanh. NÕu thiÕu gi¸ trÞ nµy con ng­êi ViÖt Nam sÏ khã cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng mang tÝnh toµn cÇu. Thø hai, träng "ch÷ tÝn". Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, vai trß "ch÷ tÝn" lµ tèi quan träng. NÕu nh­ kinh doanh còng nh­ trong hîp t¸c mµ "ch÷ tÝn" bÞ xem nhÑ th× ®­¬ng nhiªn viÖc tænn h¹i vÒ kinh tÕ lµ khã tr¸nh khái. §iÒu nµy lý gi¶i v× sao c¸c doanh nh©n Trung Hoa th­êng thµnh c«ng trªn th­¬ng tr­êng, bêi v× ng­êi Trung Hoa rÊt coi träng ch÷ tÝn trong kinh doanh. §èi víi ng­êi Hoa, vi ph¹m ch÷ tÝn, kh«ng t«n träng ®iÒu kÕt ­íc lµ mét ®iÒu ®¸ng lªn ¸n nhÊt, cßn h¬n c¶ téi ¸c h×nh sù kh¸c. Thø ba: coi träng ph¸p luËt. X· héi muèn trËt tù kû c­¬ng cÇn cã hÖ thèng luËt ph¸p ®ñ m¹nh vµ hîp lý. Con ng­êi ViÖt Nam tõ nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng b­íc ra kinh tÕ thÞ tr­êng cßn mang nÆng lèi hµnh xö theo thãi quen. Do vËy, trong giai ®o¹n tíi yÕu tè luËt ph¸p ph¶i lµ ý thøc trùc trong mèi c¸ nh©n còng nh­ trong xö lý mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi. II.3.3. VÊn ®Ò v¨n ho¸ cña con ng­êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, v¨n ho¸ vµ con ng­êi ®ang ®­îc c¸c quèc gia trªn thÕ giíi coi lµ nguån néi lùc quan träng cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ë ViÖt Nam, v¨n ho¸ vµ con ng­êi ®­îc x¸c ®Þnh võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nh­ng, cÇn ph¶i thÊy r»ng, bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm m¹nh, tÝch cùc, v¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam hiÖn vÉn cßn mét sè yÕu kÐm cÇn ®­îc nhËn diÖn, ph©n tÝch vµ kh¾c phôc. Cã nh­ vËy, v¨n ho¸ míi thùc sù ph¸t triÓn vai trß nÒn t¶ng cña néi lùc, con ng­êi míi thùc sù lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cña néi lùc. NhiÖm vô quan träng hiÖn nay cña chóng ta lµ x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa trong ®ã, x©y dùng con ng­êi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa lµ vÊn ®Ò trung t©m. Trong nç lùc t×m kiÕm ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, v¨n ho¸ vµ con ng­êi hiÖn ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc c¶ thÕ giíi quan t©m. §èi víi nhiÒu quèc gia, kÓ c¶ nh÷ng n­íc ph¸t triÓn lÉn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, v¨n ho¸ vµ con ng­êi ®­îc coi lµ néi lùc quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - xj, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®­îc më réng nh­ hiÖn nay. ë ViÖt Nam, trong suèt tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng, ®Æc biÖt lµ tõ khi ®Êt n­íc b­íc vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Èy m¹nh CNH - H§H, §¶ng ta lu«n coi träng vÊn ®Ò v¨n ho¸ vµ con ng­êi. Cïng víi viÖc ®Ò cao yÕu tè con ng­êi, v¨n ho¸ ®­îc coi lµ nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi, võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. LÞch sö nh©n lo¹i nãi chung vµ lÞch sö cña d©n téc ViÖt Nam nãi chung ®· chøng minh r»ng, v¨n ho¸ lu«n g¾n liÒn víi cuéc sèng con ng­êi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi, con ng­êi tån t¹i, tr­ëng thµnh vµ ph¸t triÓn nhê v¨n ho¸ cña m×nh. NÒn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc ta ®­îc kÕt tinh vµ kh¼ng ®Þnh trong cuéc ®Êu tranh vµ lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn cña nh©n d©n trong lÞch sö dùng n­íc vµ gi÷ n­íc. Cã thÓ nãi, v¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam lµ nh÷ng nh©n tè quan träng, gãp phÇn h×nh thµnh nªn truyÒn thèng lÞch sö tr¶i dµi hµng ngµn n¨m cña d©n téc. Trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, nh©n tè v¨n ho¸ con ng­êi ViÖt Nam ®­îc ph¸t huy, t¹o nªn søc m¹nh nhÊn ch×m bän ®Õ quèc x©m l­îc, giµnh vµ b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc, thùc hiÖn thèng nhÊt Tæ quèc. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè ®ã tiÕp tôc ®ãng vai trß lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ®­a ®Êt n­íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa víi môc tiªu d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Tõ nh÷ng thËp niªn 80, 90 cña thÕ kû tr­íc, thÕ giíi ®· xÈy ra biÕt bao biÕn ®éng nhanh chãng cïng víi sù bïng næ cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. V¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam víi tÝnh c¸ch nh÷ng nguån lùc néi sinh quan träng cña sù ph¸t triÓn x· héi, tr­íc hÕt cÇn cã sù ph©n tÝch ®øng gi¸ ®óng thùc tr¹ng cña v¨n ho¸ vµ con ng­êi. Thùc hiÖn nhiÒu ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu xung quanh c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam ®· ®­îc tæ chøc, triÓn khai nghiªn cøu tõ c¸c gãc ®é kh¸c nhau. §Æc biÖt x©y dùng v¨n ho¸ vµ con ng­êi lu«n lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng trong v¨n kiÖn cña c¸c kú §¹i héi vµ mét sè Héi nghÞ Trung ­¬ng cña §¶ng. T¹i Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng lÇn thø V (kho¸ VIII), §¶ng ra ®· cã sù ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n, kh¸ch quan vÒ nh÷ng thµnh tùu, nh÷ng yÕu kÐm cña v¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn, nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng. Kh¸i qu¸t c¸c nguån tµi liÖu trªn, chóng ta cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm m¹nh cña v¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam, ®ã lµ: Thø nhÊt: Con ng­êi ViÖt Nam vÉn lu«n g¾n bã mËt thiÕt víi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng, víi nh÷ng phÈm gi¸ cña d©n téc mµ ®iÓm næi bËt lµ tinh thÇn yªu n­íc, ý thøc ®éc lËp d©n téc, tù lùc, tù c­êng, ®oµn kÕt v× ®¹i nghÜa d©n téc. Thø hai: Con ng­êi ViÖt Nam vÉn lu«n thÓ hiÖn ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o trong mäi ho¹t ®éng. Thø ba: NÐt ®Æc tr­ng cña ®êi sèng tinh thÇn cña phÈm gi¸ con ng­êi ViÖt Nam lµ truyÒn thèng céng ®ång, lßng nh©n ¸i nh÷ng t×nh c¶m vÞ tha vµ khoan dung... vÉn ®­îc gi÷a v÷ng, ph¸t huy trong ®iÒu kiÖn míi cña ®Êt n­íc. Nh÷ng gi¸ trÞ mang tÝnh nÒn t¶ng cèt lâi Êy lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn tÝnh nh©n v¨n vµ x©y dùng v¨n ho¸ ViÖt Nam hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn, mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc. Thø t­: Con ng­êi ViÖt Nam vÉn gi÷ ®­îc truyÒn thèng hiÕu häc, t«n s­ träng ®¹o vµ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ míi cña v¨n ho¸ vµ con ng­êi ®· chøng minh sù kÕt hîp gi÷a truyÒn th«ng víi hiÖn ®¹i trong thêi kú ®æi míi vµ ®Èy m¹nh CNH - H§H ®Êt n­íc. Thø n¨m: Trong c«ng cuéc ®æi míi, m« h×nh gia ®×nh truyÒn thèng ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi lín, phøc t¹p do sù t¸c ®éng cña kinh tÕ hµng ho¸, c¬ chÕ thÞ tr­êng do nh÷ng biÕn ®æi cña x· héi ®ang qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi... Tuy vaþa nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn, ®¹o lý cña gia ®×nh truyÒn thèng vÉn ®­îc gi÷ v÷ng vµ lµ nh©n tè quan träng ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi. Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm m¹nh trªn, chóng ta còng cÇn ph¶i nhËn diÖn mét sè yÕu kÐm trong v¨n ho¸ con ng­êi ViÖt Nam. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë chç: Phong c¸ch s¶n xuÊt nhá biÓu hiÖn trong thãi quen, tËp qu¸n, lèi sèng vµ c¸ch øng xö, nÕp suy nghÜ... cña ng­êi ViÖt Nam lµ nh÷ng c¶n trë kh«ng nhá ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H. Nh÷ng mÆt tr¸i cña kinh tÕ thi tr­êng ®ang t¸c ®éng tiªu cùc tíi sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ con ng­êi ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn râ nÐt lµ sù suy gi¶m vÒ mÆt ®¹o ®øc cña kh«ng Ýt ng­êi, nhÊt lµ líp trÎ, thËm chÝ cña c¶ mét sè c¸n bé ®¶ng viªn tho¸i ho¸, biÕn chÊt. Cïng víi ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña c¸c yÕu tè tiªu cùc kh¸c, nh­ chñ nghÜa côc bé, ®Þa ph­¬ng lèi sèng thùc dông ch¹y theo ®ång tiÒn, ®Ò cao qu¸ møc tiÖn nghi vËt chÊt, xa hoa, l·nh phÝ. Sù tiªu cùc nµy ¶nh h­ëng tíi t­ t­ëng, ®¹o ®øc lèi sèng cña nh©n d©n ta vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y chÝnh lµ vÊn ®Ò quan hÖ con ng­êi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lµ ý thøc vÒ tr¸ch nhiÖm, bæn phËn, nghÜa vô cña c¸ nh©n ®èi víi gia ®×nh, céng ®ång vµ x· héi. Ph©n tÝch céi nguån dÉn tíi c¸c yÕu kÐm trªn ®©y, ngoµi viÖc chØ râ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan, §¶ng ta cho r»ng nguyªn nh©n chñ quan lµ do ch­a ®Æt ®óng vÞ trÝ cña v¨n ho¸, ch­a x©y dùng ®­îc chiÕn l­îc ph¸t triÓn v¨n ho¸ song song víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ, ch­a xö lý nghiªm nh÷ng phÇn tö th¸i ho¸, biÕn chÊt. ViÖc qu¶n lý Nhµ n­íc cã dÊu hiÖu bÞ bu«ng láng, ch­a cã tÝnh s¸ch ph¸t huy néi lùc cña nh©n d©n, ch­a t¹o ®­îc phong trµo quÇn chóng m¹nh mÏ tham gia ph¸t triÓn v¨n ho¸, x©y dùng nÕp sèng v¨n minh, b¶o vÖ v¨n ho¸ d©n téc. Trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu, nh÷ng yÕu kÐm v¨n ho¸ vµ con ng­êi ë n­íc ta hiÖn nay, Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø V (kho¸ VIII) cña §¶ng ®· ra NghÞ quyÕt vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. §¶ng ta coi v¨n ho¸ lµ nguån lùc néi sinh quan träng nhÊt cña ph¸t triÓn vµ yÕu tè quyÕt ®Þnh néi lùc vµ chÊt l­îng con ng­êi v¨n ho¸ lµ cña con ng­êi, chá cã ë con ng­êi. V¨n ho¸, ®èi víi mét con ng­êi, ®ã lµ tµi vµ ®øc, ®èi víi mét quèc gia, ®ã lµ nÒn t¶ng d©n trÝ, lµ trÝ tuÖ, b¶n lÜnh cña d©n téc. Vai trß ®éng lùc cña v¨n ho¸ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua chñ nghÜa ng­êi. NhËn thøc s©u s¾c vai trß cña v¨n ho¸ còng nh­ mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a v¨n ho¸ vµ con, c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng nh­ NghÞ quyÕt Trung ­¬ng lÇn th­ n¨m (kho¸ VII), kÕt luËn cña Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø IX (kho¸ IX) vµ v¨n kiÖn §¹i héi X, ®Òu kh¼ng ®Þnh sø mÖnh cao quý nhÊt cña v¨n ho¸ lµ gãp phÇn trùc tiÕp x©y dùng con ng­êi vµ nguån nh©n lùc cã chÊt l­îng cao ®¸p øng yªu cÇu cña sù nghiÖp CNH - H§H. II.3.4. Nh©n tè con ng­êi - nguyªn nh©n cña sù thÊt b¹i, bÝ quyÕt cña sù thµnh c«ng. B­íc vµo thÕ kû XXI, khi ®Êt n­íc tõng b­íc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÑn ®¹i ho¸, chñ ®éng më cöa vµ héi nhËp víi khu vùc vµ quèc tÕ, th× hµng lo¹t th¸ch thøc ®· n¶y sinh xung quanh viÖc xö lý vÊn ®Ò con ng­êi, ph¸t huy vai trß nh©n tè con ng­êi. §èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi hiÖn ®¹i, h×nh nh­ mäi vÊn ®Ò ®Æt ra trong ho¹t ®éng x· héi ®Òu cã c¸i g× ®ã thuéc vÒ con ng­êi, nh©n tè con ng­êi. Nãi c¸ch kh¸c, hÇu hÕt c¸c v­íng m¾c trªn ®­êng ph¸t triÓn, ®Òu cã nguyªn thuéc vÒ con ng­êi - c on ng­êi ViÖt Nam s¶n phÈm tÊt nhiªn vµ ®Æc thï cña lÞch sö ViÖt Nam. Mét sè v­íng m¾c trong ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi hiÖn nay. Con ng­êi lao ®éng, con ng­êi qu¶n lý, con ng­êi ViÖt Nam c«ng nghiÖp: c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi than phiÒn lÒ lèi lµm viÖc cña ng­êi ViÖt. Con ng­êi kinh tÕ: Con ng­êi ViÖt Nam trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng nhµ ®Êt kho¶ng 10 n¨m qua. Con ng­êi vµ luËt ph¸p ë ViÖt Nam: Tõ luËt, v¨n b¶n d­íi luËt ®Õn thùc thi luËt ph¸p. Con ng­êi khoa häc ë ViÖt Nam: Kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, ý chÝ s¸ng t¹o vµ c¸c vËt c¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh . Con ng­êi ViÖt Nam trong ®Þnh h­íng gi¸ trÞ: Gi¸ trÞ thùc vµ gi¸ trÞ ¶o, thùc dông vµ thùc tÕ. VÒ bÝ Èn cña con ng­êi ViÖt Nam, Gi¸o s­ TrÇn V¨n Giµu viÕt: "CÇn ph¶i g¾ng mµ nghiªn cøu con ng­êi ViÖt Nam, c¾t nghÜa nguyªn nh©n v× sao mµ ng­êi ViÖt Nam l¹i th¾ng Ph¸p råi l¹i tiÕp tôc th¾ng Mü. Khã l¾m, ®Ò tµi nµy rÊt khã. Bëi v× t«i còng ®ång ý víi M¾c - na-ma-ra, Mü lµ c­êng quèc bËc nhÊt trªn thÕ giíi, lµ n­íc giµu nhÊt thÕ giíi, kh«n nhÊt thÕ giíi. §õng ng©y th¬ mµ nãi Mü d¹i: Mü kh«ng hÒ d¹i, ng­îc l¹i rÊt kh«n, kh«n l¾m. Kh«n thÕ, giái thÕ mµ l¹i dµnh nh÷ng 20 n¨m tiÕn hµnh chiÕn tranh víi ViÖt Nam; råi thua. Thua con ng­êi ViÖt Nam, thua v¨n ho¸ ViÖt Nam, thua c¸i "chÊt ViÖt Nam"... vÊn ®Ò lµ ë chç, trªn thÕ giíi nay hay gÇn h¬n lµ c¸c n­íc quanh ta, ai chØ ra ®­îc, hay ai tr¶ lêi ®­îc c©u hái: cã d©n téc nµo nhiÒu lÇn ph¶i ®­¬ng ®Çu nhÊt víi mét n­íc l©n cËn lín m¹nh h¬n gÊp 10 lÇn, 20 lÇn, 30 lÇn... vµ rèt cuéc ®Òu ®øng v÷ng, kh«ng bÞ ®ång ho¸, gi÷ ®­îc b¶n s¾c cña m×nh vµ nÕu ph¶i tiÕn hµnh chiÕn tranh th× ®Òu ph¶i mét lÇn, mµ hai lÇn trong lÞch sö hiÖn ®¹i ®¸nh b¹i hai c­êng quèc m¹nh nhÊt thÕ giíi. LÇn thø nhÊt lµ chiÕn th¾ng Ph¸p, lÇn thø hai lµ chiÕn th¾ng Mü". Mét sè häc gi¶ n­íc ngoµi ®· tõng nãi" Kh«ng chØ trong chiÕn ®Êu, mµ ngay trong lao ®éng, s¸ng t¹o, trong x©y dùng kinh tÕ ... con ng­êi ViÖt Nam còng cã nhiÒu phÈm chÊt ®¸ng tin cËy. §iÒu thó vÞ lµ, nghiªn cøu con ng­êi ViÖt Nam, l©u nay, lu«n lµ vÊn ®Ò cã søc cuèn hót ®Æc biÖt ®èi víi mäi tÇng líp x· héi: nhµ khoa häc - khoa häc x· héi vµ khoa häc tù nhiªn, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ - x· héi; ng­êi thµnh ®¹t vµ ng­êi ch­a thµnh ®¹t, ... tÊt c¶ ®Òu c¶m thÊy cÇn ph¶i nhËn thøc s©u h¬n n÷a vÒ con ViÖt Nam vµ chÝnnh con ng­êi m×nh.  III. KÕt luËn Cã c¬ së ®Ó nãi r»ng, con ng­êi ViÖt Nam, mét mÆt, do ®­îc sinh ra tõ lÞch sö ®Æc thï cña x· héi ViÖt Nam vµ ®­îc ®Æt tr­íc nh÷ng th¸ch thøc riªng biÖt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi ViÖt Nam nªn ch¾c ch¾n cã nh÷ng nÐt ®Æc thï so víi ng­êi ph­¬ng T©y, ng­êi Nga, ng­êi Trung Hoa hoÆc §«ng - Nam ¸... Song mÆt kh¸c, ng­êi ViÖt, ngay tõ ngµn x­a ®· lµ s¶n phÈm cña sù giao thoa gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸. cã thÓ nãi, vÒ mÆt ®Þa - chÝnh trÞ, ViÖt Nam thuéc khu vùc §«ng - Nam ¸, tøc lµ cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång víi khu vùc nµy. Nh­ng vÒ mÆt v¨n ho¸, do chÞu ¶nh h­ëng nhiÒu cña v¨n ho¸ Khæng gi¸o nªn ViÖt Nam l¹i thuéc vÒ vïng v¨n ho¸ §«ng ¸. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm kh¸ tÕ nhÞ, cã ý nghÜa quy ®Þnh ®¸ng kÓ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña con ng­êi vµ x· héi ViÖt Nam t­¬ng lai. Do vËy ®Æc ®iÓm nµy rÊt ®¸ng kÓ ®­îc l­u ý ®Ó nghiªn cøu con ng­êi ViÖt Nam. Con ng­êi ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn ®¹i: §Æc tr­ng v¨n ho¸ - x· héi cña ng­êi viÖt: Nh÷ng ®iÓm m¹nh, nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ tr­íc yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr­êng, toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ. §Æc tr­ng ng­êi ViÖt trong c¸c vïng, miÒn, ®Þa ph­¬ng. Nh÷ng t¸c ®éng cña v¨n minh vµ v¨n ho¸ hiÖn ®¹i ®Õn ng­êi ViÖt, quy ®Þnh diÖn m¹o cña con ng­êi ViÖt Nam hiÖn nay. C¸c ngo¹i sinh vµ c¸i néi sinh, c¸i cÇn g×n gi÷, b¶o tån vµ c¸i cÇn v­ît bá v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng­êi. Sau gÇn 20 n¨m ®æi míi, chÊt l­îng sèng céng ®ång ®­îc n©ng cao. Sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng­êi ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín thÓ hiÖn râ nhÊt lµ: chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi (HDI) ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §Þnh h­íng x· héi con ng­êi ViÖt Nam ph¸t triÓn toµn diÖn. X©y dùng con ng­êi "cã ý thøc lµm chñ, ý thøc tr¸ch nhiÖm c«ng d©n; cã tri thøc, søc khoÎ vµ lao ®éng giái; sèng cã v¨n ho¸ vµ t×nh nghÜa, giµu lßng yªu n­íc vµ tinh thÇn quèc tÕ ch©n chÝnh", "x©y dùng con ng­êi ViÖt Nam ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ, t­ t­ëng, trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, thÓ chÊt, n¨ng lùc s¸ng t¹o, cã ý thøc céng ®ång, lßng nh©n ¸i, khoa dung, t«n träng nghÜa t×nh, lèi sèng cã v¨n ho¸, quan hÖ hµi hoµ trong gia ®×nh,céng ®ång vµ x· héi. V¨n ho¸ trë thµnh nh©n tè thóc ®Èy con ng­êi tù hoµn thiÖn nh©n c¸ch, kÕ thõa truyÒn thèng c¸ch m¹ng cña d©n téc, ph¸t huy tinh thÇn yªu n­íc, ý chÝ tù lùc, tù c­êng x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc. Nh÷ng nÐt ®Æc thï, phæ biÕn, nh÷ng nÐt tÝch cùc, thÕ m¹nh vµ nh÷ng h¹n chÕ cña ng­êi ViÖt Nam... tr­íc ®ßi hái míi cña x· héi hiÖn ®¹i thÓ hiÖn qua c¸c gi¸ trÞ. Nh÷ng nÐt tÝch cùc, thÕ m¹nh: Yªu n­íc, cÇn cï hiÕu häc, ®Ò cao gi¸o dôc, tÝnh céng ®«ng, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n ®èi víi céng ®ång cao. T«n träng quan hÖ gia ®×nh, huyÕt réc. Th«ng minh. T×nh nghÜa, vÞ tha. ThÝch nghi, n¾m b¾t c¸i míi nhanh nh¹y, ghÐt cùc ®oan. VÒ nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ: kh«ng cã nh÷ng s¸ng t¹o lín. ThiÕu t¸c phong c«ng nghiÖp. VÒ kh¶ n¨ng cña ng­êi ViÖt tr­íc nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn: Kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc - kü thuËt hiÖn ®¹i. Kh¶ n¨ng ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. §øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc míi cña sù ph¸t triÓn, nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸, ng­êi ViÖt cã ®Æc thï x· héi, ®Æc thï t©m lý, ®Æc thï v¨n ho¸ (vµ cã thÓ cã nh÷ng nÐt ®Æc thï sinh häc) riªng. §ã lµ "nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, nh÷ng tinh hoa cña céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam ®­îc vun ®¾p nªn qua lÞch sö hµng ngµn n¨m ®Êu tranh dùng n­íc vµ gi÷ n­íc", nh­ ®· ®­îc §¶ng ta kh¼ng ®Þnh.