Nghiên cứu đề xuất giải pháp phát triển thương mại hàng thực phẩm sạch trong điều kiện Việt Nam là thành viên của tổ chức thương mại Thế giới

ung hiện nay ch−a đáp ứng cho các yêu cầu chất l−ợng và VSATTP thuỷ sản, việc giết mổ thuỷ sản đ−ợc thực hiện ngay tại chợ, nên phần lớn không đảm bảo VSATTP. - Siêu thị: Chất l−ợng thuỷ sản bán trong siêu thị đ−ợc đảm bảo, nguồn gốc rõ ràng, khu bày bán sạch sẽ, đảm bảo chất l−ợng thuỷ sản. Các siêu thị đã ký kết với các cơ sở nuôi trồng thủy sản và yêu cầu họ tuân thủ đúng quy trình chăn nuôi và chăm sóc. Tuy nhiên, chất l−ợng một số sản phẩm thuỷ sản đ−ợc l−u thông qua mạng l−ới siêu thị hiện nay cũng còn hạn chế, do một số siêu thị đã có những sai phạm trong kinh doanh. 2.2.1.2. Hàng thực phẩm chế biến Kênh phân phối thực phẩm chế biến chủ yếu qua các chợ, siêu thị, các cửa hàng bán lẻ, đại lý, trên đ−ờng phố... Có thể thấy, hàng thực phẩm chế biến đ−ợc bán ở khắp nơi, đáp ứng nhu cầu mua bán của mọi tầng lớp dân c−. Tuy nhiên, còn rất nhiều bất cập về chất l−ợng của các sản phẩm l−u thông trên thị tr−ờng ch−a đ−ợc quản lý và không rõ ràng, cách thức bảo quản, phân phối ch−a bảo đảm VSATTP. Tình trạng hàng giả, hàng kém chất l−ợng, hàng quá hạn sử dụng hay không rõ nguồn gốc xuất xứ… còn l−u thông phổ biến trên thị tr−ờng. 2.2.2. Đối với xuất khẩu 2.2.2.1.Hàng thực phẩm t−ơi sống * Rau, quả: Kim ngạch xuất khẩu (KNXK) của nhóm hàng này thấp, chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng KNXK cả n−ớc. Giai đoạn 2002-2007, tổng KNXK rau, quả đạt 1344 triệu USD, chiếm 0,73% so với tổng KNXK cả n−ớc trong cùng 14 giai đoạn. Hiện rau, quả Việt Nam đ−ợc xuất khẩu chủ yếu sang Trung Quốc, phần xuất khẩu sang EU còn nhỏ bé cả về kim ngạch và khối l−ợng. Chất l−ợng rau, quả XK đã có sự chuyển biến tích cực theo h−ớng nâng cao chất l−ợng, sản phẩm đảm bảo sạch trên cơ sở áp dụng các mô hình sản xuất và chế biến sạch. Vì vậy, một số sản phẩm rau, quả đã đáp ứng đ−ợc những yêu cầu về chất l−ợng và VSATTP của các n−ớc nhập khẩu. Tuy nhiên, nhiều loại rau, quả chất l−ợng ch−a đảm bảo do không tuân thủ quy trình sản xuất và chế biến tốt. Tình trạng d− l−ợng thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật trong sản phẩm còn cao. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu rau, quả với cơ sở lạc hậu, ph−ơng tiện vận chuyển thô sơ, kho bảo quản dự trữ, hàng hoá không đảm bảo…là những nguyên nhân ảnh h−ởng xấu đến chất l−ợng sản phẩm, hạn chế khả năng tiếp cận thị tr−ờng đối với rau, quả xuất khẩu. * Thịt gia súc, gia cầm: Do tập quán chăn nuôi nhỏ lẻ cũng nh− không tuân thủ các quy định từ khâu chọn giống đến chế độ ăn uống, chăm sóc y tế và khâu giết mổ, chế biến nên thịt xuất khẩu của ta ch−a đáp ứng đ−ợc các tiêu chuẩn về VSATTP của n−ớc nhập khẩu. Vì vậy, thịt của n−ớc ta hiện nay mới chỉ xuất khẩu vào những thị tr−ờng có tiêu chuẩn về VSATTP thấp, ch−a tiếp cận đ−ợc các thị tr−ờng yêu cầu cao về chất l−ợng nh− EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản… *Thuỷ sản: là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của n−ớc ta, với kim ngạch xuất khẩu tăng dần qua các năm và có mặt ở gần 130 thị tr−ờng trên thế giới, trong đó những thị tr−ờng xuất khẩu chủ yếu bao gồm: EU, Nhật Bản, Mỹ và một số thị tr−ờng khác nh− Hàn Quốc, Nga, Trung Quốc, Australia... Mặc dù kim ngạch xuất khẩu thủy sản tăng tr−ởng liên tục nh−ng ch−a khai thác hết tiềm năng. Chất l−ợng thuỷ sản xuất khẩu còn nhiều hạn chế, đặc biệt là vấn đề thủy sản sạch. Do công nghệ chế biến và bảo quản còn lạc hậu, ch−a hoàn toàn đáp ứng đ−ợc tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị tr−ờng nhập khẩu, đặc biệt là thị tr−ờng EU, nên gần đây đã có những cảnh báo và những lô hàng XK bị trả lại do không đáp ứng đ−ợc yêu cầu về chất l−ợng và VSATTP của n−ớc nhập khẩu. 2.2.2.2. Hàng thực phẩm chế biến KNXK thực phẩm chế biến chiếm tỷ trọng khoảng 11%/năm trong tổng KNXK cả n−ớc. Tỷ trọng này đang có xu h−ớng giảm dần từ 2002-2007. Các mặt hàng thực phẩm chế biến xuất khẩu chủ yếu bao gồm thuỷ sản chế biến, thực phẩm chế biến từ tinh bột và bột ngũ cốc, sữa và các sản phẩm sữa, thịt đông lạnh và chế biến… Hiện nay hàng thực phẩm chế biến xuất khẩu đã có mặt ở nhiều thị tr−ờng trên thế giới, đặc biệt đối với thuỷ sản chế biến, trong đó có những thị tr−ờng khó tính nh− Hoa Kỳ, Nhật Bản, EU… Tuy vậy, thực phẩm chế biến XK của n−ớc ta còn tồn tại một số hạn chế, đặc biệt là những hạn chế về VSATTP. Nhiều mặt hàng thực phẩm chế biến, đặc biệt là thủy sản chế biến do không đảm bảo VSATTP nên bị các n−ớc nhập khẩu cảnh báo và trả về, thậm chí bị các n−ớc này cấm không cho nhập vào n−ớc họ. 2.2.3. Đánh giá chung * L−u thông trên thị tr−ờng nội địa Chợ và siêu thị hiện là hai kênh phân phối thực phẩm chủ yếu hiện nay ở n−ớc ta. Đối với mạng l−ới chợ, trong thời gian qua đã có nhiều tiến bộ: cơ sở vật 15 chất của nhiều chợ đ−ợc đầu t− cải tạo, nâng cấp và xây mới. Số chợ đạt tiêu chuẩn chợ loại I với cơ sở vật chất hiện đại, sạch sẽ, đảm bảo vệ sinh môi tr−ờng và chất l−ợng hàng hoá ngày càng tăng. Chợ cóc, chợ tạm có xu h−ớng giảm dần. Hàng hoá l−u thông trong chợ, đặc biệt là hàng thực phẩm đ−ợc bày bán khoa học, chất l−ợng hàng hoá đ−ợc BQL chợ kiểm tra th−ờng xuyên. Tại nhiều chợ cũng đã xuất hiện các quầy hàng, sạp hàng bán thực phẩm sạch nh− rau sạch, thịt gà sạch, trứng gà sạch, thịt lợn sạch, n−ớc mắm sạch.... Hệ thống các siêu thị trong thời gian qua ở n−ớc ta cũng không ngừng tăng lên về số l−ợng và chất l−ợng. Nhiều siêu thị hiện đại, quy mô lớn kể cả siêu thị của các tập đoàn n−ớc ngoài đã xuất hiện. Thực phẩm đ−ợc bày bán trong siêu thị sạch sẽ, chất l−ợng đảm bảo, nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Nhiều sản phẩm đ−ợc ghi rõ là sản phẩm sạch trên bao bì nh− rau sạch, thịt gà sạch, trứng sạch... Các siêu thị đ−a ra những yêu cầu cao về chất l−ợng, buộc nhà cung cấp phải xuất trình đ−ợc chứng chỉ về quản lý chất l−ợng. Để có đ−ợc nguồn thực phẩm sạch cung cấp cho thị tr−ờng thông qua hệ thống chợ hay siêu thị, các cơ sở sản xuất thực phẩm sạch đã chủ động liên kết trong cung cấp sản phẩm cho chợ hay siêu thị. Ngoài ra, cũng có một số siêu thị chủ động đầu t− sản xuất thực phẩm sạch để tạo nguồn nguyên liệu ổn định cho thị tr−ờng. Bên cạnh những tích cực nêu trên, l−u thông hàng thực phẩm sạch hiện nay cũng còn tồn tại một số khó khăn, bất cập: - Xuất phát từ nguồn cung TPS: đa phần ng−ời sản xuất là những ng−ời nông dân, quen làm theo kiểu gia truyền, rất khó có thể thay đổi nhận thức của họ trong áp dụng quy trình sản xuất tốt nhằm tạo ra những sản phẩm sạch. Hơn nữa, chi phí sản xuất TPS cao hơn nhiều so với chi phí sản xuất thực phẩm không sạch. Nhiều khi TPS đ−ợc sản xuất ra không bán đ−ợc do giá thành cao hơn. Vì vậy, nhiều ng−ời sản xuất không “mặn mà” với quy trình sản xuất sạch. Vì vậy, hàng năm diện tích sản xuất rau, quả sạch cũng nh− số l−ợng các hộ chăn nuôi gia súc, gia cầm và nuôi trồng thủy sản sạch tăng chậm. Điều này ảnh h−ởng trực tiếp tới nguồn cung TPS cho thị tr−ờng trong n−ớc và xuất khẩu. - Xuất phát từ phía cầu TPS: Một mặt do tập quán, thói quen mua sắm, tiêu dùng của dân c−, ng−ời dân th−ờng mua sắm thực phẩm theo thói quen, cảm tính và th−ờng tin t−ởng vào ng−ời bán. Mặt khác, đại bộ phận dân c− hiện nay ở n−ớc ta có thu nhập thấp, mức sống ch−a cao nên thực phẩm sạch đối với họ có thể coi là hàng hoá “xa xỉ” bởi vì giá của thực phẩm sạch th−ờng cao hơn so với giá của thực phẩm không sạch. Cầu thấp nên không tạo động lực thúc đẩy cung- không khuyến khích ng−ời sản xuất thực phẩm sạch. Nhận thức của ng−ời mua về thực phẩm sạch còn hạn chế, nhiều khi còn dễ tính, ch−a có thói quen tẩy chay đối với ng−ời cung cấp sản phẩm không sạch. Nhiều ng−ời có nhu cầu và khả năng thanh toán khi mua thực phẩm sạch nh−ng họ không biết nên mua ở đâu. - Xuất phát từ phía các doanh nghiệp phân phối: Nhiều cơ sở kinh doanh và các doanh nghiệp phân phối thực phẩm vì mục đích lợi nhuận nên đã có những hành vi gian dối trong kinh doanh, làm mất lòng tin đối với ng−ời tiêu dùng. Tình trạng kinh doanh, buôn bán hàng giả, hàng kém chất l−ợng, hàng quá hạn sử dụng, nguồn gốc xuất xứ không rõ ràng và không đảm bảo VSATTP, nguy hại đến sức khoẻ ng−ời tiêu dùng hiện còn khá phổ biến và ch−a kiểm soát đ−ợc. Số vụ buôn bán hàng giả, hàng vi phạm VSATTP ch−a có dấu hiệu suy giảm. 16 - Xuất phát từ hệ thống cơ sở vật chất trong l−u thông nh− hệ thống kho hàng, bến bãi, ph−ơng tiện bảo quản, vận chuyển...: Trong bảo quản thực phẩm hiện nay còn vi phạm nghiêm trọng vấn đề VSATTP, đặc biệt là trong bảo quản rau, quả; Hệ thống các kho hàng phục vụ bảo quản, dự trữ sản phẩm rau, quả hầu nh− ch−a đạt tiêu chuẩn. Hầu hết các cơ sở phân phối đều ch−a có kho lạnh để bảo quản sản phẩm, diện tích nhà kho không phù hợp với số l−ợng sản phẩm trong kho; Các ph−ơng tiện vận chuyển chuyên dụng, hiện đại nh− xe lạnh để phục vụ cho việc chuyên chở sản phẩm rau, quả hầu nh− có rất ít. Đa số sản phẩm rau, quả hiện nay đ−ợc vận chuyển bằng những ph−ơng tiện thô sơ, kém chất l−ợng nh− xe máy cũ, xe thồ. Do đó, chất l−ợng rau, quả giảm và hao hụt tăng lên; Bao bì, nhãn mác đối với rau, quả cũng ch−a đảm bảo, đặc biệt là những sai phạm trong ghi nhãn mác và nguồn gốc xuất xứ; Việc bố trí và cách bày bán thực phẩm t−ơi sống cũng ch−a đảm bảo điều kiện vệ sinh môi tr−ờng cũng nh− ATTP. * Đối với xuất khẩu Xuất khẩu thực phẩm trong thời gian qua đã có những chuyển biến theo h−ớng cải tiến tích tích cực về chất l−ợng và mẫu mã, chủng loại sản phẩm. Nhiều hàng thực phẩm xuất khẩu đã có mặt ở nhiều n−ớc trên thế giới, trong đó có cả những thị tr−ờng đòi hỏi tiêu chuẩn khắt khe về chất l−ợng nh− Mỹ, Nhật Bản. EU. Kim ngạch xuất khẩu nhiều mặt hàng thực phẩm ở n−ớc ta hiện nay còn thấp. Ngoài thủy sản là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu cao, nhiều hàng thực phẩm chúng ta có lợi thế và tiềm năng nh− rau, quả, thịt gia súc, gia cầm có kim ngạch xuất khẩu còn rất khiêm tốn. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nh− quy mô sản xuất chăn nuôi nhỏ lẻ, sản l−ợng thấp; dây truyền và công nghệ giết mổ còn lạc hậu; năng suất thấp, giá thành cao và đặc biệt là chất l−ợng và VSATTP ch−a cao, ch−a đáp ứng đ−ợc tiêu chuẩn chất l−ợng của thị tr−ờng nhập khẩu, đặc biệt đối với rau, quả và sản phẩm thịt. Đối với thị tr−ờng EU, chỉ cho phép nhập khẩu thịt gia súc, gia cầm từ những quốc gia có Hiệp định Thú y và các cam kết vệ sinh chăn nuôi, giết mổ. Việt Nam vẫn ch−a ký Hiệp định này với EU, nên đến nay chỉ có một số ít doanh nghiệp xuất khẩu đ−ợc một khối l−ợng nhỏ thực phẩm chế biến có nguồn gốc từ thịt gia súc, gia cầm sang EU, ch−a xuất khẩu đ−ợc thịt lợn và thịt gà đông lạnh sang thị tr−ờng này. Nh− vậy, trong l−u thông thực phẩm hiện nay, bao gồm l−u thông trên thị tr−ờng nội địa cũng nh− trong hoạt động xuất khẩu còn nhiều hạn chế về VSATTP cũng nh− cung ứng, phân phối hàng thực phẩm sạch. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Để thực phẩm l−u thông trên thị tr−ờng đảm bảo sạch từ “trang trại tới bàn ăn” cần có sự quản lý phối hợp của nhiều cấp, ngành cũng nh− của nhiều khâu khác nhau trong quá trình trồng trọt, sản xuất, chăn nuôi, thu hoạch, bảo quản, vận chuyển, chế biến, l−u thông... Đặc biệt, cần nâng cao nhận thức và ý thức, trách nhiệm của ng−ời sản xuất và kinh doanh hàng thực phẩm. 2.3. Thực trạng những quy định pháp lý liên quan đến sản xuất, chế biến, l−u thông trong n−ớc và xuất nhập khẩu hàng thực phẩm 2.3.1. Những quy định pháp lý của Việt Nam Những quy định pháp lý liên quan đến sản xuất, chế biến, l−u thông và xuất, nhập khẩu hàng thực phẩm của chúng ta khá đầy đủ và đồng bộ, từ các Bộ Luật, chỉ thị, thông t− của Chính phủ đến các Bộ, ngành có liên quan (xem phần 17 phụ lục). Những quy định pháp lý này phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế – xã hội của đất n−ớc, cũng nh− những yêu cầu của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, đang dần hoàn thiện và t−ơng thích với các cam kết song ph−ơng, đa ph−ơng và các cam kết trong khu vực của chúng ta. Tuy nhiên tr−ớc diễn biến rất phức tạp của kinh tế thị tr−ờng, những quy định pháp lý đó cũng còn những tồn tại bất cập, do vậy chúng cần tiếp tục đ−ợc hoàn thiện. 2.3.2. Những tác động tích cực của các quy định pháp lý Những quy định pháp lý liên quan đến hoạt động sản xuất, chế biến, l−u thông trong n−ớc và xuất nhập khẩu hàng thực phẩm, đặc biệt liên quan đến VSATTP liên tục đ−ợc xây dựng, sửa đổi và ban hành. Đồng thời, những quy định pháp lý này đã phù hợp và t−ơng thích với những quy định và nguyên tắc quốc tế liên quan đến vấn đề đảm bảo VSATTP. Nhờ đó, giúp thuận lợi hóa xuất khẩu hàng thực phẩm của Việt Nam sang các n−ớc, tăng kim ngạch xuất khẩu hàng thực phẩm, giảm đáng kể số vụ các lô hàng xuất khẩu của n−ớc ta bị trả lại do không đảm bảo VSATTP. *Các quy định pháp lý liên quan đến sản xuất, chế biến và l−u thông hàng thực phẩm trên thị tr−ờng nội địa t−ơng đối đầy đủ và đồng bộ, đề cập chi tiết từ các khâu từ sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm cũng nh− các quy định về bảo quản, vận chuyển thực phẩm và ghi nhãn hàng hoá. * Các quy định pháp lý liên quan đến xuất nhập khẩu hàng thực phẩm cũng t−ơng đối đồng bộ và đầy đủ, từ quy định xuất, nhập khẩu thực phẩm hàng hoá, các chất phụ gia thực phẩm, các ph−ơng tiện vận chuyển, bảo quản. 2.3.3. Những mặt ch−a hoàn thiện của các quy định pháp lý * Việc phân công trách nhiệm quản lý VSATTP còn một số bất cập, dẫn đến quá trình triển khai công việc còn chồng chéo: * Các quy định pháp lý mặc dù khá đầy đủ nh−ng ch−a hoàn thiện, ch−a có sự thống nhất về văn bản pháp luật giữa các Bộ, ngành, thiếu sự phối hợp và trao đổi thông tin cũng nh− trong việc sử dụng cơ sở hạ tầng và thiết bị giữa các cơ quan quản lý VSATTP. * Quy định pháp lý trong lĩnh vực Thú y ch−a đủ và còn bất cập. * Tổ chức bộ máy quản lý ATTP hiện nay còn yếu và thiếu. * Nhân lực thực hiện nhiệm vụ quản lý ATTP ở các tuyến còn rất thiếu. * Tổ chức hệ thống thanh tra ATTP ở n−ớc ta còn nhiều bất cập. * Đầu t− nguồn lực cho công tác VSATTP còn ch−a đáp ứng yêu cầu * Tổ chức hệ thống kiểm nghiệm ATTP còn nhiều hạn chế so với yêu cầu. * Nhận thức và thực hành của các nhóm đối t−ợng về VSATTP còn hạn chế. * Công tác quản lý thị tr−ờng ch−a có sự phối hợp đồng bộ và ch−a có biện pháp kiên quyết để xử lý vi phạm. * ý thức thực hiện và chấp hành các quy định VSATTP ch−a cao. * Công tác thông tin, tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật về VSATTP còn hạn chế. 18 Ch−ơng 3 GiảI pháp phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ở việt nam đến năm 2015 và định h−ớng đến năm 2020 3.1. Dự báo những nhân tố ảnh h−ởng và xu h−ớng phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch 3.1.1. Dự báo những nhân tố ảnh h−ởng đến phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch 3.1.1.1 Những nhân tố quốc tế - Nhu cầu về các sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt là l−ơng thực thực phẩm tiếp tục gia tăng trên toàn thế giới do dân số thế giới đang ngày càng tăng. - Kinh tế toàn cầu ngày càng phát triển, chất l−ợng cuộc sống và chất l−ợng tiêu dùng ngày càng đ−ợc quan tâm nhiều hơn, trình độ tiêu dùng của ng−ời tiêu dùng cũng ngày càng cao, do đó nhu cầu thực phẩm sạch đã trở thành nhu cầu thiết yếu cũng đang ngày càng tăng, theo dự báo của Tổ chức l−ơng thực thế giới nhu cầu hàng TPS trên thế giới có thể đạt tới 60 tỷ Đô la Mỹ vào năm 2010. - Sự bất ổn của sản xuất nông nghiệp trên thế giới đã khiến cho giá cả các sản phẩm nông nghiệp nói chung, hàng thực phẩm nói riêng luôn giao động với mức độ cao. Trong đó, giá cả của các sản phẩm thô, t−ơi sống và sản phẩm trồng trọt có biên độ giao động cao hơn các sản phẩm chế biến và chăn nuôi. - Xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và tự do hoá th−ơng mại, đã và đang tạo nhiều thuận lợi trong việc mở rộng thị tr−ờng xuất, nhập khẩu hàng hoá nói chung, xuất nhập khẩu hàng thực phẩm nói riêng. Các yêu cầu về VSATTP của các n−ớc nhập khẩu đối với thực phẩm cũng rất nghiêm ngặt và có xu h−ớng ngày càng cao hơn, đặc biệt đối với những thực phẩm t−ơi sống, đã đặt ra nhiều cơ hội và thách thức cho các n−ớc sản xuất và xuất khẩu thực phẩm - Sự phát triển nhanh chóng hệ thống phân phối hiện đại đã tác động đến sản xuất hàng nông sản, thực phẩm và các khâu sau sản xuất nh− thu hoạch, bảo quản, vận chuyển, bao gói... đòi hỏi các nguồn cung ứng vào hệ thống phân phối phải bảo đảm cả về quy mô, chất l−ợng, giá cả cạnh tranh và nhất là hàng nông sản,thực phẩm phải sạch và đáp ứng đ−ợc các tiêu chuẩn VSATTP. - Bảo hộ sản xuất nông nghiệp ở các n−ớc có nền kinh tế phát triển và các hàng rào kỹ thuật th−ơng mại đ−ợc sử dụng trong th−ơng mại quốc tế của các n−ớc nhập khẩu hàng nông sản, thực phẩm, đã gây cản trở và khó khăn cho hàng nông sản thực phẩm thâm nhập vào thị tr−ờng của các n−ớc này, đồng thời cũng đặt ra những thách thức đối với những n−ớc sản xuất và xuất khẩu hàng nông sản, thực phẩm phải nhanh chóng thay đổi ph−ơng thức chăn nuôi, trồng trọt, sản xuất, chế biến và l−u thông, ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ tiên tiến để đáp ứng đ−ợc nhu cầu của thị tr−ờng. - Sự phát triển không ngừng của những tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ hiện đại trên thế giới và những ứng dụng của khoa học công nghệ nhất là công nghệ sinh học trong nuôi trồng, chế biến, cùng với sự phát triển nhanh 19 chóng các dịch vụ logistics sẽ tạo nên những nền tảng to lớn và điều kiện thuận lợi đối với phát triển th−ơng mại thực phẩm sạch trên toàn thế giới. - Sự xuất hiện các loại dịch bệnh mới, nguy cơ lây lan dịch bệnh, ch−a có giải pháp phòng, chống là một trong những thách thức trong việc phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch đối với tất cả các n−ớc trên thế giới. 3.1.1.2. Những nhân tố trong n−ớc - Chất l−ợng và năng suất của sản xuất nông nghiệp nói chung, sản xuất chế biến hàng thực phẩm sạch nói riêng của n−ớc ta còn rất thấp, do: Trình độ, tập quán sản xuất, lạc hậu cả về điều kiện sản xuất, cơ sở hạ tầng kỹ thuật lạc hậu, quy mô sản xuất nhỏ bé, manh mún, tự phát. Trình độ và nhận thức của ng−ời sản xuất ch−a cao. Sản xuất còn bị tác động nhiều từ điều kiện tự nhiên, thời tiết.. Chất l−ợng giống cây trồng, vật nuôi ch−a cao, lai tạp, khả năng kháng bệnh thấp nên sản l−ợng và chất l−ợng sản phẩm thu đ−ợc thấp, không bảo quản đ−ợc lâu. - Nguyên liệu đầu vào cho sản xuất, chế biến còn nhiều hạn chế: chất l−ợng không cao, không đồng đều, thậm chí nhiễm bệnh, h− hỏng, không đảm bảo VSATTP, vì vậy sản phẩm tạo ra không đáp ứng tiêu chuẩn thực phẩm sạch. - Công nghệ bảo quản, chế biến, kho tàng, hệ thống giao thông, cũng nh− các dịch vụ hỗ trợ logistics ch−a thực sự phát triển, l−u thông hàng thực phẩm vẫn chủ yếu qua các kênh phân phối truyền thống. - Nhận thức và thói quen của ng−ời tiêu dùng. Tốc độ đô thị hóa nhanh. - Trình độ và nhận thức của các các nhà sản xuất và chế biến trong n−ớc. - Việc cắt giảm thuế nhập khẩu hàng hóa, trong đó có hàng thực phẩm. - Hạn chế trong quản lý hoạt động nhập khẩu hàng hoá, đặc biệt là tình trạng nhập lậu qua các cửa khẩu, nên nguồn hàng nhập khẩu vào n−ớc ta ch−a đ−ợc kiểm soát chặt chẽ. - Hạn chế và yếu kém về chuyên môn cũng nh− về số l−ợng ng−ời tham gia công tác quản lý thị tr−ờng, đảm bảo VSATTP, kiểm dịch… cũng nh− những hạn chế về tài chính trong đầu t− cơ sở vật chất kỹ thuật. - Những hạn chế về cơ sở pháp lý liên quan đến sản xuất, chế biến và l−u thông hàng thực phẩm sạch cũng nh− ch−a có sự phối hợp, đồng bộ giữa các ngành trong vấn đề đảm bảo VSATTP đang là những trở ngại không nhỏ đối với phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ở n−ớc ta. 3.1.2. Xu h−ớng phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch - Trên thị tr−ờng thế giới, th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ngày càng gia tăng về cả l−ợng và giá trị trong tổng l−ợng và giá trị trao đổi hàng thực phẩm. - Bên cạnh sự phát triển nhanh chóng th−ơng mại hàng TPS ở các n−ớc có nền kinh tế phát triển nh− Mỹ, EU, Nhật Bản, xu h−ớng phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch cũng diễn ra mạnh mẽ ở các n−ớc đang phát triển. - Nhu cầu về l−ơng thực và thực phẩm sẽ tăng lên nhanh trong những năm sắp tới sẽ khiến cho giá cả của những mặt hàng này tăng nhanh và làm ảnh h−ởng đến khả năng cung cấp, làm thay đổi ph−ơng thức sản xuất, qua đó làm ảnh 20 h−ởng đến đời sống của nhân loại và tác động đến các tầng lớp và nhóm ng−ời khác nhau trong xã hội. - Thị tr−ờng nông sản, thực phẩm thế giới đang có xu h−ớng chuyển dần về khu vực các n−ớc đang phát triển, nhất là các n−ớc ở khu vực châu á. Nhóm các n−ớc này ngày càng chiếm tỷ trọng cao trong giá trị th−ơng mại quốc tế về các sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm, nhất là giá trị nhập khẩu. - Xu thế t−ơng lai trong th−ơng mại hàng thực phẩm là sự gia tăng nhanh của giá trị và khối l−ợng th−ơng mại hàng thực phẩm chế biến và thực phẩm sạch hơn là sự gia tăng của th−ơng mại hàng thực phẩm t−ơi sống và thực phẩm thô. - Nếu nh− tr−ớc đây sự chuyển đổi thị tr−ờng thực phẩm về mặt cung do cuộc Cách mạng Xanh mang lại, thì bây giờ, đó lại là làn sóng chuyển đổi sâu sắc xuất phát từ phía cầu, đ−ợc tạo bởi sự bùng nổ của siêu thị. Sự bùng nổ của siêu thị đã kéo theo sự chuyển đổi của hệ thống thu mua của siêu thị theo h−ớng tập trung hóa, khu vực hóa và gia tăng các tiêu chuẩn riêng cho sản phẩm thực phẩm nhờ đó giảm đ−ợc đáng kể chi phí, tạo lợi thế cạnh tranh cho mỗi n−ớc. - Nhu cầu và mối quan tâm về thực phẩm sạch ngày càng tăng không chỉ là thực phẩm sạch cho con ng−ời mà còn thực phẩm sạch cho chăn nuôi. - Sự cạnh tranh trên thị tr−ờng quốc tế sẽ ngày càng gay gắt đối với hàng hóa và hàng thực phẩm sạch, nhất là tại các quốc gia có nền kinh tế phát triển. - Trên thị tr−ờng nội địa, bên cạnh sự cạnh tranh giữa các nhà phân phối trong n−ớc là sự cạnh tranh mạnh mẽ giữa các nhà phân phối trong n−ớc và nhà phân phối n−ớc ngoài, khi các nhà phân phối n−ớc ngoài có nhiều −u thế hơn trong l−u thông và phân phối hàng thực phẩm sạch. - Sẽ xuất hiện và phát triển những chuỗi phân phối hàng thực phẩm sạch kết nối từ đồng ruộng đến bàn ăn tại n−ớc ta trong t−ơng lai. - Hệ thống phân phối thực phẩm trong n−ớc sẽ chuyển từ các kênh phân phối truyền thống (chợ, bán rong...) sang kênh phân phối hiện đại (siêu thị, cửa hàng chuyên doanh, cửa hàng tiện lợi). 3.2. Quan điểm và định h−ớng phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ở n−ớc ta * Quan điểm phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch - Phát triển th−ơng mại hàng TPS góp phần vào phát triển th−ơng mại nói chung của cả n−ớc cả về khối l−ợng và giá trị theo h−ớng phát triển bền vững. - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch góp phần tăng kim ngạch xuất khẩu đặc biệt là kim ngạch xuất khẩu hàng nông sản thực phẩm, khẳng định uy tín và vị thế hàng thực phẩm của Việt Nam trên thị tr−ờng thế giới. - Hàng thực phẩm phải đảm bảo sạch ngay từ khâu đầu tiên và trong suốt từng công đoạn của quy trình hình thành nên giá trị của hàng thực phẩm. Phải tạo tập quán sản xuất sạch ngay từ khâu đầu, đặc biệt là đối với nhà nông. - Th−ơng mại hàng thực phẩm sạch cần đảm bảo chất l−ợng nh− nhau về hàng tiêu dùng trong n−ớc và hàng xuất khẩu, thậm chí phải −u tiên hơn cho th−ơng mại hàng thực phẩm sạch trong n−ớc. 21 - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch góp phần chuyển dịch cơ cấu ngành sản xuất, chăn nuôi theo h−ớng tập trung, chuyên môn hóa và hiện đại hóa, xây dựng nền sản xuất chất l−ợng cao. - Phát triển th−ơng mại hàng TPS tạo điều kiện thúc đẩy phát triển các ngành sản xuất, chế biến l−ơng thực thực phẩm và các dịch vụ logistics cho th−ơng mại hàng TPS. Chính từ sự phát triển của các dịch vụ này sẽ góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh cũng nh− tăng giá trị gia tăng của hàng TPS. * Định h−ớng phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch theo h−ớng gia tăng cả về khối l−ợng và giá trị hàng thực phẩm sạch trong phân phối. - Phát triển th−ơng mại hàng TPS trên cơ sở thực thi tốt chiến l−ợc “từ đồng ruộng đến bàn ăn” và kiểm soát chặt chẽ hàng thực phẩm nhập khẩu. - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch theo h−ớng thúc đẩy lành mạnh hóa sản xuất trong n−ớc, thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, chế biến l−u thông hàng thực phẩm - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch để thỏa mãn ngày càng tốt hơn nhu cầu trong và ngoài n−ớc ngày càng cao về hàng thực phẩm và TPS. - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch tiến tới hòa nhập thị tr−ờng hàng thực phẩm của Việt Nam với thị tr−ờng thế giới - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch để nâng cao thu nhập, và chất l−ợng cuộc sống ng−ời dân. - Phát triển th−ơng mại hàng TPS trên cơ sở thực hiện tốt các cam kết song ph−ơng và đa ph−ơng trong th−ơng mại, đầu t− và phát triển bền vững. - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch tạo tiền đề thúc đẩy sự phát triển của các chuỗi phân phối và kênh phân phối hiện đại, tiến tới phát triển nền th−ơng mại văn minh, hiện đại. Đồng thời bảo đảm sự tham gia của nhà sản xuất và sản phẩm thực phẩm vào các chuỗi và kênh phân phối hiện đại đó. - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch phải trên cơ sở tăng thêm giá trị gia tăng hàng thực phẩm đ−ợc sản xuất và chế biến trong n−ớc. - Phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch phải trên cơ sở gắn kết chặt chẽ giữa 4 nhà: Nhà Nông, doanh nghiệp, nhà khoa học và nhà quản lý. - Ưu tiên cho việc nâng cao nhận thức và quảng bá về thực phẩm sạch và tiêu dùng thực phẩm sạch cho cộng đồng. 3.3. Kiến nghị các giải pháp phát triển th−ơng mại thực phẩm sạch. 3.3.1.Giải pháp đối với sản xuất và chế biến hàng thực phẩm sạch 3.3.1.1. Đối với sản xuất * Giải pháp chung - Tạo nhận thức đúng của ng−ời sản xuất về sự cần thiết xây dựng nền nông nghiệp sạch và nền nông nghiệp hữu cơ ở n−ớc ta. Sự cần thiết này bắt nguồn từ chính lợi ích của họ cũng nh− lợi ích của cộng đồng. 22 - Đẩy mạnh công tác khuyến nông h−ớng vào việc phát triển nền nông nghiệp sạch và nông nghiệp hữu cơ thông qua việc xây dựng và thực hiện các ch−ơng trình khuyến nông cụ thể thích ứng với từng vùng, từng địa ph−ơng. - Nhà n−ớc ban hành các chính sách hỗ trợ hợp lý cho nông dân trong phát triển nông nghiệp sạch và nông nghiệp hữu cơ, trong đó quan trọng hàng đầu là các biện pháp chuyển giao công nghệ sản xuất nông sản sạch theo yêu cầu của thị tr−ờng tới những ng−ời sản xuất trực tiếp ở nông thôn. - Tăng c−ờng đầu t− cho nghiên cứu công nghệ sinh học và định h−ớng nghiên cứu vào chủ đề hiện đại hóa các kỹ thuật canh tác truyền thống, kế thừa và phát triển những yếu tố tích cực của kỹ thuật truyền thống. - Nghiên cứu và quy hoạch các vùng trồng trọt rau quả, chăn nuôi gia súc, gia cầm và nuôi trồng thủy sản tập trung, có quy mô đủ lớn. - Tăng c−ờng đầu t− nghiên cứu sản xuất giống cây trồng và vật nuôi để đảm bảo chất l−ợng và tiêu chuẩn VSATTP cho sản phẩm nông, thủy sản. - Dành vốn ngân sách hỗ trợ, đầu t− cho các ch−ơng trình phát triển sản xuất sạch nh− quy hoạch các vùng sản xuất, chăn nuôi sạch; xây dựng các trung tâm quốc gia về giống để tạo ra giống sạch và có chất l−ợng cao. - Có các biện pháp quản lý nguồn thức ăn chăn nuôi và thuốc thú y. - Tuyên truyền nhằm nâng cao ý thức và nhận thức của ng−ời sản xuất nhằm hạn chế tình trạng sử dụng các loại thức ăn kích thích tăng tr−ởng cũng nh− các loại thuốc kích thích, thuốc thú y bị cấm. Tuyên truyền để nâng cao nhận thức của ng−ời sản xuất trong việc đảm bảo thời gian cách ly sau khi phun thuốc, tiêm thuốc cho rau, quả, gia súc, gia cầm, thủy sản tr−ớc khi giết, bán. * Giải pháp cụ thể + Đối với chăn nuôi gia súc, gia cầm - Có chính sách hỗ trợ và khuyến khích ng−ời chăn nuôi áp dụng quy trình sản xuất, chăn nuôi sạch trên cơ sở áp dụng ph−ơng pháp quản lý chất l−ợng. - Đầu t− xây dựng hệ thống nuôi công nghiệp, trang thiết bị đủ tiêu chuẩn. - Nâng cao năng lực giám sát, chuẩn đoán và phát hiện nhanh dịch bệnh, trên cơ sở tăng c−ờng sự liên kết giữa các cấp, các ngành, từ đó có các biện pháp kiểm soát và ngăn chặn kịp thời khi xẩy ra dịch bệnh trong chăn nuôi gia súc, gia cầm để hạn chế sự lây lan dịch bệnh. - Đầu t− và nâng cao năng lực cho Cục Thú y về nhân lực và chuyên môn, đầu t−, nâng cấp các thiết bị kiểm dịch. - Để các sản phẩm trong chăn nuôi có thể tồn tại và cạnh tranh đ−ợc trong tiêu thụ, các nhà chăn nuôi phải đảm bảo cạnh tranh đ−ợc cả về giá cả và giá trị + Đối với nuôi trồng thuỷ sản - Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành thủy sản và ngành nông nghiệp trong công tác quy hoạch các vùng sản xuất, nuôi trồng thủy sản tập trung. Trong đó, chú trọng công tác thủy lợi cho nuôi trồng thủy sản, đặc biệt cho các vùng mới chuyển đổi, vùng nuôi tôm tập trung... 23 - Nghiên cứu kỹ thuật, quy trình nuôi trồng đối với từng loại thủy sản, h−ớng đến mô hình nuôi trồng sạch trên cơ sở chú trọng xây dựng các tiêu chuẩn vùng nuôi sạch, đảm bảo VSATTP. - Tăng c−ờng phổ biến kinh nghiệm và kỹ thuật nuôi trồng nhằm nâng cao kiến thức nuôi trồng cho ng−ời dân, h−ớng đến mô hình sản xuất sạch, đảm bảo chất l−ợng nguồn thủy sản. - Các cơ sở nuôi trồng cần tăng c−ờng đầu t− cơ sở hạ tầng để đảm bảo chất l−ợng thủy sản và vệ sinh môi tr−ờng. - áp dụng các biện pháp đánh bắt hiện đại để đảm bảo chất l−ợng thuỷ sản. - áp dụng phổ cập các ph−ơng pháp quản lý chất l−ợng nh− tiêu chuẩn ISO 9000, ISO 1400, HACCP… ở tất cả các cơ sở từ đánh bắt, nuôi trồng, thu gom, bảo quản, vận chuyển, phân phối và chế biến thuỷ sản để đảm bảo sản phẩm thuỷ sản đạt yêu cầu chất l−ợng và VSATTP. + Đối với trồng trọt rau, quả - Quy hoạch vùng chuyên canh sản xuất rau, quả sạch, an toàn theo h−ớng sản xuất hàng hoá trên phạm vi rộng, quy mô lớn, áp dụng kỹ thuật tiến bộ. - Chọn lọc và lai tạo, thích nghi các giống cây trồng có năng suất và chất l−ợng cao, thích nghi với từng vùng và có khả năng chống sâu bệnh. - Kiện toàn cơ quan quản lý chất l−ợng và vệ sinh rau quả, vừa xây dựng những tiêu chuẩn VSATTP vừa phối hợp với các n−ớc nhập khẩu giám sát chất l−ợng rau quả tạo điều kiện cho việc sản xuất và xuất khẩu rau quả sạch, an toàn. - Phối hợp chặt chẽ nhập khẩu và quản lý sử dụng các loại thuốc BVTV, thuốc trừ sâu với công tác kiểm tra d− l−ợng hoá chất đối với rau quả giữa các cơ quan chức năng nh− Cục BVTV, Cục VSATTP, Cục quản lý thị tr−ờng, Tổng Cục hải quan… tránh tình trạng ng−ời nông dân có thể dễ dàng mua và sử dụng tuỳ tiện các loại thuốc BVTV, thuốc trừ sâu nh− hiện nay. - Xây dựng các văn bản kỹ thuật về tiêu chuẩn và quy trình kỹ thuật về cây trồng, phân bón, hoá chất bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu, thuốc kích thích… làm cơ sở cho công tác quản lý và h−ớng dẫn ng−ời sản xuất đối với các văn bản kỹ thuật này. Cần ban hành danh mục hoá chất bảo vệ thực vật đ−ợc sử dụng hay hạn chế sử dụng và cấm sử dụng. Khuyến khích sử dụng các loại phân bón sinh học và áp dụng phòng trừ dịch bệnh bằng ph−ơng pháp sinh học trong sản xuất nông nghiệp nói chung và đối với trồng trọt rau, quả nói riêng. 3.3.1.2. Đối với chế biến * Đối với các doanh nghiệp chế biến - Tăng c−ờng đầu t− cơ sở vật chất kỹ thuật, đặc biệt là đầu t− đổi mới công nghệ, nhất là công nghệ sạch. - Tăng c−ờng công tác kiểm tra nguyên liệu đầu vào và sản phẩm đầu ra trên cơ sở đầu t− các thiết bị chuyên dùng và kỹ thuật kiểm tra. - Lết với các nhà sản xuất để đảm bảo nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định về chất l−ợng và các tiêu chuẩn vệ sinh. 24 - Tranh thủ sự trợ giúp kỹ thuật và hợp tác của các tổ chức quốc tế trong vấn đề đảm bảo VSATTP. - Có ý thức và nghiêm chỉnh tuân thủ các tiêu chuẩn, quy định trong n−ớc và quốc tế có liên quan tới VSATTP. - Từng b−ớc chuyển sang sản xuất, chế biến sử dụng công nghệ sạch, bằng cách triển khai áp dụng các hệ thống quản lý chất l−ợng và VSATTP nh− ISO, HACCP, GMP (quy trình chế biến tốt), GHP (Good quy trình vệ sinh tốt)... - Chú trọng đầu t− đào tạo đối với nguồn nhân lực trong doanh nghiệp nhằm nâng cao nhận thức về VSATTP trong quá trình chế biến. 3.3.2. Giải pháp đối với vận chuyển, bảo quản, l−u thông phân phối hàng thực phẩm - Nhà n−ớc cùng với doanh nghiệp xây dựng, tổ chức và phát triển các trung tâm tiêu thụ sản phẩm nông sản thực phẩm, trên cơ sở đó hình thành nên các liên kết dọc và các chuỗi sản xuất, phân phối tiêu thụ sản phẩm. - Xây dựng và thực thi chiến l−ợc ”từ đồng ruộng đến bàn ăn” đối với hàng nông sản thực phẩm. * Về vận chuyển thực phẩm - Về phía nhà n−ớc, cần đầu t− cơ sở hạ tầng đồng bộ, bao gồm đ−ờng xá, hệ thống kho tàng, bến bãi, cầu cảng… - Tăng c−ờng kiểm tra, giám sát đối với các hoạt động vận chuyển hàng hoá trên thị tr−ờng nội địa nhằm hạn chế tình trạng vận chuyển hàng giả, hàng kém chất l−ợng trên thị tr−ờng. - Các cơ sở vận chuyển cần đầu t− hạ tầng đồng bộ nh− hệ thống kho hàng, kho lạnh, bến bãi, ph−ơng tiện vận chuyển phù hợp với tính chất và đặc điểm th−ơng phẩm học của từng loại thực phẩm. * Về bảo quản thực phẩm - Đối với các cơ quan quản lý Nhà n−ớc về VSATTP, cần có h−ớng dẫn cụ thể về ph−ơng pháp bảo quản thực phẩm sạch, nh− quy định liều l−ợng chất bảo quản thực phẩm và thời gian bảo quản cho từng loại thực phẩm. - Quản lý chặt chẽ đối thị tr−ờng thuốc BVTV cũng nh− các sản phẩm hoá học dùng trong bảo quản thực phẩm. - Tăng c−ờng công tác thanh tra, kiểm tra đối với các cơ sở bảo quản thực phẩm để nhanh chóng phát hiện và xử lý kịp thời đối với các hành vi vi phạm tiêu chuẩn VSATTP. - Tăng c−ờng giáo dục, tuyên truyền để các đối t−ợng sử dụng ph−ơng pháp bảo quản thích hợp, không sử dụng thuốc bảo quản gây nguy hại đối với sức khoẻ con ng−ời cũng nh− đảm bảo về thời gian bảo quản sản phẩm. - Đối với các cơ sở bảo quản, phải sử dụng bao bì thích hợp để đảm bảo thực phẩm sạch, phải bảo vệ thực phẩm không bị ô nhiễm và bảo đảm chất l−ợng thực phẩm trong thời gian bảo quản, sử dụng và thuận lợi cho việc ghi nhãn. Bao bì tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm phải đ−ợc kiểm nghiệm về VSATTP. 25 - Cơ sở bảo quản cần áp dụng biện pháp bảo quản thích hợp để bảo đảm thực phẩm không bị h− hỏng, biến chất, giữ đ−ợc chất l−ợng, mùi vị và không tăng thêm chất ô nhiễm vào thực phẩm trên cơ sở có sự đầu t− thích đáng về cơ sở, thiết bị cũng nh− con ng−ời. * Về phân phối thực phẩm trên thị tr−ờng nội địa. - Tăng c−ờng công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm soát các hoạt động phân phối hàng hoá trên thị tr−ờng trên cơ sở tăng c−ờng nhân lực và trình độ cho công tác quản lý thị tr−ờng. - Cần có các chế tài xử phạt mạnh hơn đối với các cơ sở kinh doanh vi phạm điều kiện VSATTP. - Th−ờng xuyên công khai thông tin về các doanh nghiệp sản xuất và phân phối thực phẩm sạch cũng nh− các doanh nghiệp vi phạm VSATTP để ng−ời tiêu dùng nhận biết đ−ợc và có các thay đổi lựa chọn trong tiêu dùng. - Tăng c−ờng công tác giáo dục, tuyên truyền để nâng cao ý thức và nhận thức của các đối t−ợng kinh doanh nhằm hạn chế tình trạng kinh doanh hàng giả, hàng kém chất l−ợng, hàng vi phạm VSATTP. - Có các hình thức tổ chức kinh doanh hợp lý, đảm bảo VSATTP, phù hợp với đặc tính th−ơng phẩm học của từng loại hàng hoá. - Đối với các doanh nghiệp phân phối hàng thực phẩm, cần đàm phán, ký kết hợp đồng tiêu thụ sản phẩm đầu ra lâu dài, ổn định với các nhà sản xuất, chăn nuôi thực phẩm sạch. - Có chính sách hỗ trợ, khuyến khích các nhà phân phối TPS (nh− công bố hoặc trao giải th−ởng tôn vinh) để ng−ời tiêu dùng có thể nhận biết và tiếp cận các nhà phân phối sản phẩm của họ. - Cần có quy hoạch các cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm tập trung, với công nghệ tiên tiến, đảm bảo các điều kiện về VSATTP. - Có chính sách khuyến khích đầu t− xây dựng các khu chế biến, giết mổ gia súc, gia cầm tập trung, đảm bảo VSATTP trong khâu giết mổ. - Quy hoạch hệ thống chợ, siêu thị cần tính đến yêu cầu đảm bảo VSATTP. - Cần tăng c−ờng kiểm tra, thanh tra đối với các cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống trên cơ sở tăng c−ờng phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Trên cơ sở đó, đình chỉ kinh doanh đối với các cơ sở không đủ điều kiện đảm bảo VSATTP. 3.3.3. Giải pháp đối với xuất khẩu, nhập khẩu hàng thực phẩm sạch 3.3.3.1. Đối với xuất khẩu * Về phía Nhà n−ớc - Xây dựng hệ thống kiểm tra chất l−ợng thực phẩm xuất khẩu (bao gồm thuỷ sản, thịt gia súc, gia cầm, rau quả…) đồng bộ, rộng khắp. - Có những hỗ trợ nhất định để doanh nghiệp có đ−ợc các chứng nhận về tiêu chuẩn VSATTP nh− “Chứng nhận chất l−ợng” và “Chứng nhận kiểm dịch” do một cơ quan đ−ợc chỉ định cấp. 26 - Cho phép hoặc thuê cơ quan giám định chất l−ợng quốc tế có uy tín để giám định và chứng nhận chất l−ợng hàng xuất khẩu. - Hỗ trợ về vốn cho các hộ nông dân và các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, xuất khẩu nông, thuỷ sản sạch đ−ợc vay vốn từ các ch−ơng trình hỗ trợ phát triển cây trồng, vật nuôi để sản xuất nguyên liệu sạch. - Nhanh chóng đàm phán và tiến hành việc ký kết hiệp định kiểm dịch động, thực vật với các n−ớc đang xúc tiến và mở rộng ra các n−ớc có nhu cầu nhập thịt gia súc, gia cầm, rau quả của Việt Nam. - Tăng c−ờng công tác thông tin về các thị tr−ờng nhập khẩu cũng nh− những thông tin về hệ thống tiêu chuẩn VSATTP của các thị tr−ờng này cho các doanh nghiệp xuất khẩu. - Hỗ trợ về tín dụng cho các doanh nghiệp sản xuất, chế biến và xuất khẩu thực phẩm nhằm tạo điều kiện để các doanh nghiệp này có thể tiếp cận đ−ợc với các công nghệ sản xuất và chế biến sạch. - Hỗ trợ đào tạo nhân lực để các doanh nghiệp có thể tiếp cận công nghệ tiên tiến, hiện đại, công nghệ sạch, đảm bảo VSATTP. - Hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc giải quyết những tranh chấp vi phạm các quy định và tiêu chuẩn VSATTP trên thị tr−ờng quốc tế. * Về phía các doanh nghiệp - Các doanh nghiệp cần tăng c−ờng đầu t− đổi mới công nghệ và ph−ơng thức sản xuất, áp dụng hệ thống HACCP từ khâu sản xuất, chăn nuôi cho tới khâu chế biến và l−u thông. - Các doanh nghiệp cần tích cực, chủ động trong việc tiếp cận các nguồn thông tin, cập nhật và hiểu rõ các quy định và tiêu chuẩn liên quan đến vấn đề VSATTP của các thị tr−ờng nhập khẩu. - Tăng c−ờng đầu t− đào tạo nguồn nhân lực của doanh nghiệp để họ có thể thực hành ph−ơng pháp sản xuất, chế biến sạch, đảm bảo VSATTP trên cơ sở tiếp cận, vận hành những thiết bị, công nghệ hiện đại, công nghệ sạch. Trong đó chú ý đào tạo cán bộ về VSATTP để kiểm soát tốt nhất các hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp có liên quan đến VSATTP. - Doanh nghiệp cần nhận thức đ−ợc những lợi ích khi tuân thủ cũng nh− những bất lợi khi vi phạm các tiêu chuẩn về VSATTP trong hoạt động kinh doanh, xuất khẩu nông, thủy sản. - Phối hợp với các cơ quan quản lý nhà n−ớc trong việc giải quyết v−ớng mắc thị tr−ờng liên quan đến vấn đề VSATTP nhằm hạn chế những tổn hại về kinh tế và uy tín cho các doanh nghiệp xuất khẩu. - Hình thành liên kết dọc đối với sản phẩm thực phẩm, trong giai đoạn đầu có thể áp dụng mô hình này đối với một số thực phẩm chủ yếu nh− thủy sản, rau, quả, thịt gia súc, gia cầm. - Doanh nghiệp xuất khẩu có thể tham gia trong suốt quy trình sản xuất khép kín từ sản xuất đến chế biến và xuất khẩu. - Đẩy mạnh công tác xúc tiến xuất khẩu. 27 - Kết hợp với cơ quan đại diện th−ơng mại ở n−ớc ngoài để tìm hiểu thông tin và quy định về VSATTP của n−ớc nhập khẩu. Đồng thời phối hợp với cơ quan đại diện để quảng bá và xúc tiến xuất khẩu, đầu t− đối với hàng thực phẩm sạch. 3.3.3.2. Về nhập khẩu - Quản lý chặt chẽ đối với hoạt động nhập khẩu thực phẩm. - Quản lý chặt chẽ đối với nhập khẩu những hàng hoá có khả năng gây mất VSATTP nh−: hoá chất, phân bón, thuốc trừ sâu, thức ăn chăn nuôi, thuốc BVTV, thuốc kháng sinh cấm sử dụng, dây chuyền chế biến lạc hậu... Đồng thời, khuyến khích nhập khẩu công nghệ chế biến sạch, công nghệ hiện đại, thiết bị xử lý chất thải phục vụ chế biến hàng nông, thuỷ sản xuất khẩu. - Chú trọng nhập khẩu đối với những cây giống, con giống sạch, cũng nh− các loại thức ăn gia súc, gia cầm đảm bảo chất l−ợng. - Tăng c−ờng công tác quản lý thị tr−ờng, đặc biệt tại các cửa khẩu biên giới để hạn chế tình trạng nhập khẩu lậu đối với những thực phẩm không đảm bảo VSATTP, bị nhiễm dịch bệnh, có nguy cơ lây lan và phát dịch trong n−ớc. Đặc biệt là hoạt động nhập khẩu lậu đối với các loại thức ăn giả, thức ăn không đảm bảo chất l−ợng và các loại thuốc kháng sinh, thuốc BVTV bị cấm. 3.3.4. Hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến sản xuất, chế biến, l−u thông trong n−ớc và xuất, nhập khẩu hàng thực phẩm sạch - Đối với nhập khẩu, cần ra soát và bổ sung quy chế quản lý nhập khẩu hoá chất, thuốc BVTV, các phụ gia thực phẩm, các loại thực phẩm không đảm bảo vệ sinh, chống di nhập các loại sinh vật lạ lây lan mầm bệnh. - Xây dựng hàng rào kỹ thuật th−ơng mại trong khuôn khổ WTO mà tr−ớc mắt là những quy định về tiêu chuẩn VSAT đối với mọi thực phẩm nhập khẩu vào Việt Nam. - Cần có sự thống nhất về văn bản pháp luật giữa các Bộ ngành, cũng nh− thống nhất từ Trung −ơng đến địa ph−ơng trong vấn đề đảm bảo VSATTP trên cơ sở rà soát và loại bỏ những điểm chồng chéo giữa các văn bản về VSATTP giữa các Bộ, ngành khác nhau. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các quy định giữa các Bộ ngành. - Nghiên cứu, rà soát, cập nhật để bổ sung hoặc thay đổi, loại bỏ và ban hành những quy định pháp lý mới về tiêu chuẩn đảm bảo VSATTP phù hợp với điều kiện sản xuất của n−ớc ta và đáp ứng với các tiêu chuẩn của quốc tế. - Cần xây dựng hệ thống tiêu chuẩn quốc gia đồng bộ về VSATTP, phù hợp với khu vực và thế giới. - Xây dựng và ban hành các quy định về điều kiện kinh doanh, ph−ơng tiện vận chuyển, công nghệ bảo quản đối với từng nhóm thực phẩm có nguy cơ cao nh− thịt, sữa, rau quả, thực phẩm ăn ngay, n−ớc đóng chai... - Xây dựng đồng bộ các quy trình quy phạm, kỹ thuật canh tác trong sản xuất nông, lâm, ng− nghiệp, quy trình công nghệ trong bảo quản, chế biến, trong phân phối, l−u thông v.v... - Sớm ban hành quy định về xuất nhập khẩu các sản phẩm biến đổi gen và sinh vật biến đổi gen. 28 - Nghiên cứu xây dựng và ban hành các tiêu chí về văn minh th−ơng mại trong kinh doanh thực phẩm. - Cần có chế tài đủ mạnh để xử lý và kiểm tra, giám sát việc thực hiện hệ thống các tiêu chuẩn liên quan đến vấn đề đảm bảo VSATTP. - Nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện các văn bản quy định phục vụ cho công tác quản lý nhà n−ớc về VSATTP. - Tích cực chuyển sang kiểm soát các nguy cơ trong toàn bộ dây truyền cung ứng sản phẩm trên cơ sở hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật liên quan đến vấn đề này. - Xây dựng và ban hành các văn bản pháp luật cụ thể quy định và phân công rõ trách nhiệm quản lý VSATTP của các cơ quan chức năng. 3.3.5. Nâng cao nhận thức của toàn x∙ hội trong sản xuất, chế biến, phân phối và tiêu dùng hàng thực phẩm sạch - Xây dựng chiến l−ợc thông tin giáo dục truyền thông trên cơ sở xác định các nhóm đối t−ợng, huy động các kênh truyền thông và các lực l−ợng truyền thông, cũng nh− xây dựng nội dung thông điệp cho các nhóm đối t−ợng và nghiên cứu ph−ơng pháp tiếp cận phù hợp. - Hợp pháp hóa các văn bản pháp quy về VSATTP thông qua việc ban hành các quy định, nghị định, chỉ thị h−ớng dẫn thi hành. Xuất bản tài liệu h−ớng dẫn cụ thể đối với từng quy định d−ới dạng hỏi - đáp. - Mở các chiến dịch đào tạo và tuyên truyền về VSATTP, phổ biến các quy định và tiêu chuẩn của quốc tế về VSATTP quốc tế cho các nhà quản lý và doanh nghiệp nh− các quy định liên quan của WTO (TBT, SPS, TRIPs...), ASEAN, các hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm; các quy định và tiêu chuẩn của các n−ớc và khu vực thị tr−ờng nh− Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản..., cho cộng đồng, nhà sản xuất, chế biến, phân phối và nhà xuất, nhập khẩu. - Nâng cao nhận thức về các lợi ích mà việc đáp ứng các yêu cầu VSATTP mang lại cho quốc gia và doanh nghiệp. - Nâng cao nhận thức, ý thức của ng−ời dân trong việc bảo vệ sức khoẻ, thay đổi sở thích tiêu dùng hàng hóa theo h−ớng đảm bảo các yêu cầu vệ sinh. - Triển khai thực hiện công tác xã hội hoá các hoạt động VSATTP, tránh tình trạng việc thực thi công tác VSATTP tại mỗi địa ph−ơng, doanh nghiệp, cá nhân chỉ thực hiện theo chiến dịch, tập trung chủ yếu vào tháng hành động, dịp lễ tết, cần đảm bảo hoạt động xã hội hoá đ−ợc tiến hành hàng ngày, hàng giờ. - Tuyên truyền vận động dân c− từ bỏ thói quen ăn uống lạc hậu, mất vệ sinh. Xây dựng tiêu chí văn minh th−ơng mại trong kinh doanh thực phẩm nh− cửa hàng rau sạch, thịt sạch, phở sạch… Giáo dục l−ơng tâm và đạo đức kinh doanh cho các cơ sở kinh doanh thực phẩm thông qua các ch−ơng trình tập huấn, hội thảo, hội nghị. 29 Kết luận Thực phẩm là hàng hóa thiết yếu, không thể thiếu đ−ợc trong đời sống hàng ngày của con ng−ời, kinh tế xã hội càng phát triển, nhu cầu đối với hàng thực phẩm sạch hơn, an toàn hơn sẽ ngày càng cao và sẽ dần thay thế cho nhu cầu thực phẩm chất l−ợng thấp. Cùng với những tiến bộ của khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ sinh học, đã cải thiện bứt phá không chỉ về năng suất mà còn cả sự đa dạng về chủng loại hàng hóa thực phẩm, nh−ng cũng đem lại cho con ng−ời cả những thảm họa, những tổn hại về sức khỏe và tinh thần từ những ứng dụng khoa học công nghệ phục vụ cho những mục tiêu không vì sức khỏe cộng đồng và an toàn cho ng−ời sử dụng. Tr−ớc thực tiễn sản xuất, chế biến, l−u thông và tiêu dùng hàng thực phẩm còn mang tính đa diện, mang đến những lợi ích cũng nh− thiệt hại cho cộng đồng, để phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch nhằm h−ớng tới bảo đảm và ngày càng đem đến lợi ích nhiều hơn cho ng−ời tiêu dùng, lành mạnh hoá trong sản xuất, chế biến, kinh doanh, xuất, nhập khẩu hàng thực phẩm, đồng thời hoà nhập với môi tr−ờng kinh doanh quốc tế, đề tài: “Nghiên cứu đề xuất giải pháp phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch trong điều kiện Việt Nam là thành viên của Tổ chức Th−ơng mại Thế giới“, đã đ−ợc thực hiện nhằm nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để đề xuất định h−ớng và giải pháp phát triển th−ơng mại hàng thực sạch (phục vụ trực tiếp cho nhu cầu con ng−ời) ở Việt Nam trong điều kiện và bối cảnh mới. Đề tài đ−ợc kết cấu thành 3 ch−ơng kiểu truyền thống. Ch−ơng I, giải quyết một số vấn đề lý luận cơ bản, đây cũng là cơ sở lý luận cần thiết để đề tài đề xuất kiến nghị và giải pháp trong ch−ơng tiếp theo. Đề tài đã xuất phát từ việc làm rõ những khái niệm liên quan đến hàng thực phẩm sạch, vai trò của thực phẩm sạch, ý nghĩa của việc phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm. Những nhân tố ảnh h−ởng đến sản xuất, chế biến và l−u thông hàng thực phẩm sạch đ−ợc phân tích theo từng nhóm nhân tố trong từng khâu của quá trình hình thành nên hàng thực phẩm sạch. Cũng trong ch−ơng này, đề tài đã khái quát cơ sở pháp lý của sản xuất, chế biến và l−u thông hàng thực phẩm sạch. Phần kết thúc ch−ơng I, đề tài đã rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm của một số n−ớc có th−ơng mại hàng thực phẩm sạch phát triển, đồng thời là những n−ớc có nhu cầu cao về hàng thực phẩm mà chúng ta hoàn toàn có lợi thế và khả năng đáp ứng đ−ợc, đó là Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Châu Âu. Ch−ơng II của đề tài tập trung vào đánh giá: Thực trạng của sản xuất, chế biến, l−u thông hàng thực phẩm sạch ở n−ớc ta từ năm 2002 đến 2007; và Thực 30 trạng về những quy định pháp lý của n−ớc ta liên quan đến sản xuất, chế biến, l−u thông trong n−ớc và xuất nhập khẩu hàng thực phẩm. Từ phân tích khái quát thực trạng sản xuất, chế biến hàng thực phẩm, tập trung phân tích sâu về thực trạng l−u thông và xuất nhập khẩu theo những nhóm hàng thực phẩm đã lựa chọn nghiên cứu, phản ánh thực trạng về các quy định pháp lý có liên quan, đề tài đã đánh giá những mặt đ−ợc cũng nh− những tồn tại, bất cập theo những nội dung phân tích. Đây là cơ sở thực tiễn để đề tài đề xuất kiến nghị và giải pháp ở ch−ơng III. Trong ch−ơng cuối cùng, đề tài đã dự báo những nhân tố trong n−ớc và quốc tế ảnh h−ởng đến phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ở n−ớc ta trong thời gian tới, cũng nh− làm rõ những xu h−ớng phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn đã đ−ợc nghiên cứu ở ch−ơng I và ch−ơng II, ch−ơng III của đề tài đã đề xuất quan điểm, định h−ớng và kiến nghị nhằm phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ở n−ớc ta. Đề tài đã dành dung l−ợng lớn để đề xuất các giải pháp phát triển th−ơng mại hàng thực phẩm sạch ở n−ớc ta đến năm 2015 định h−ớng đến 2020, các giải pháp đ−ợc kết cấu thành 5 nhóm theo những nội dung nghiên cứu trong các ch−ơng tr−ớc, theo logíc chuỗi hình thành nên giá trị hàng thực phẩm sạch từ đồng ruộng đến bàn ăn, cũng nh− trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng thực phẩm, một giải pháp không thể thiếu đ−ợc đề xuất cuối cùng là nâng cao nhận thức của toàn xã hội về thực phẩm sạch đã đ−ợc đề tài kiến nghị để kết thúc chủ đề nghiên cứu. Mặc dù chủ đề nghiên cứu không phải là vấn đề mới, nh−ng đây là một chủ đề khó, phạm vi nghiên cứu rộng, với những hạn chế về năng lực và điều kiện nghiên cứu, nên chắc chắn đề tài còn nhiều khiếm khuyết, Ban chủ nhiệm đề tài rất mong tiếp tục nhận đ−ợc sự góp ý của các nhà khoa học, nhà quản lý và các nhà hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực này để ban chủ nhiệm hoàn thiện và nâng cao giá trị khoa học của đề tài. Ban chủ nhiệm đề tài chân thành cảm ơn Vụ Khoa học Công nghệ, Vụ Thị tr−ờng trong n−ớc, Vụ Xuất Nhập khẩu, Cục Quản lý Thị tr−ờng - Bộ Công Th−ơng, Viện Nghiên cứu Chiến l−ợc phát triển Nông nghiệp – Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Viện Nghiên cứu Th−ơng mại, các nhà khoa học và đồng nghiệp đã ủng hộ, tạo điều kiện, giúp đỡ và hợp tác để ban chủ nhiệm đề tài hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu. BAN chủ nhiệm đề tài