Nghiên cứu một số đặc điểm bệnh lý của bệnh viêm phổi ở lợn do Mycoplasma tại một số vùng phụ cận Hà Nội và biện pháp phòng trị

h«i vµ tanh, mµu tro. 2.3.7. Phßng vµ trÞ bÖnh a. §èi víi nh÷ng vïng vµ tr¹i ch­a cã bÖnh - Thùc hiÖn ph­¬ng ch©m kh«ng nhËp lîn tõ ngoµi vµo. NÕu cÇn thiÕt ph¶i nhËp th× chän nh÷ng vïng, tr¹i tõ tr­íc ch­a ph¸t hiÖn ra bÖnh suyÔn; kiÓm tra kü t×nh h×nh søc kháe chØ mua; khi ®em lîn vÒ ph¶i c¸ch ly 2 th¸ng vµ theo dâi, kh«ng ph¸t hiÖn triÖu chøng bÖnh míi cho nhËp ®µn. - Th­êng xuyªn lµm c«ng t¸c phßng dÞch, nÕu ph¸t hiÖn lîn cã triÖu chøng ho, thë th× cã thÓ nghi lµ bÖnh suyÔn; c¸ch ly ngay, b¸o cho c¬ quan thó y. Ch¨m sãc vµ qu¶n lý tèt ®µn lîn míi nhËp (vÖ sinh chuång, nu«i d­ìng). b. §èi víi c¸c tr¹i ®· m¾c bÖnh - TuyÖt ®èi kh«ng b¸n lîn, xuÊt lîn khái tr¹i, tr­êng hîp cho ®i mæ ë lß s¸t sinh th× vËn chuyÓn th¼ng tõ tr¹i ®Õn lß, ®Ò phßng gieo r¾c bÖnh däc ®­êng. - Lîn ®ùc gièng tèt bÞ bÖnh, tuyÖt ®èi kh«ng cho nh¶y trùc tiÕp mµ dïng thô tinh nh©n t¹o. Nh÷ng lîn ®ùc gièng kÐm chÊt l­îng ®em nu«i vç bÐo ®Ó thÞt. - Lîn n¸i ®· m¾c bÖnh th× nªn ®em vç bÐo ®Ó thÞt, kh«ng dïng sinh s¶n. Tr­êng hîp lîn n¸i gièng tèt, ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp; nÕu sau 5 th¸ng thÊy khái vÒ triÖu chøng th× cã thÓ dïng sinh s¶n b»ng thô tinh nh©n t¹o, nh­ng kh«ng ®­îc ph¸t gièng ra khái tr¹i. - Lîn con do mÑ m¾c bÖnh ph¶i theo dâi nghiªm ngÆt vµ nu«i lín ®Ó lÊy thÞt, thÞt b¸n t¹i ®Þa ph­¬ng kh«ng dïng ®Ó lµm gièng. - ThÞt lîn bÞ suyÔn cã thÓ dïng ¨n ®­îc, nh­ng ph¶i hñy bá hoµn toµn bé phæi vµ c¸c h¹ch l©m ba phæi. - Trong thêi gian tr¹i ®ang bÞ bÖnh, kh«ng nhËp lîn míi. NÕu cÇn thiÕt ph¶i nhËp, th× ph¶i ®Ó riªng ë mét khu vùc c¸ch xa ®µn lîn cò tèi thiÓu 10 mÐt, cã hµng rµo kÝn cao 1 mÐt. - §èi víi mét sè lîn cßn l¹i, ¸p dông biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp. c. BiÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp - Nguyªn t¾c: ChÈn ®o¸n vµ ph¸t hiÖn sím, c¸ch ly triÖt ®Ó, båi d­ìng qu¶n lý tèt kÕt hîp víi ch÷a trÞ. - BiÖn ph¸p chung: + Chuång nu«i: quÐt dän s¹ch sÏ, kh« r¸o, tr¸nh Èm ­ít. Trêi rÐt ph¶i cã r¬m lãt, ph¶i gi÷ cho chuång Êm, kÝn giã. Chuång ph¶i ®ñ ¸nh s¸ng vµ cã s©n vËn ®éng. Mçi ngµy cho lîn vËn ®éng Ýt nhÊt 5 giê ngoµi trêi. Trong khi th¶ kh«ng ®Ó lîn èm, kháe tiÕp xóc víi nhau. + Tiªu ®éc: h»ng tuÇn tiªu ®éc mét lÇn toµn tr¹i. TÊt c¶ dông cô, m¸ng ¨n, sau khi dïng ph¶i röa s¹ch sÏ vµ ph¬i n¾ng. Th­êng xuyªn quÐt v«i vµ tiªu ®éc nÒn víi nh÷ng chÊt nh­ xót (NaOH)5%, n­íc v«i 15%, liz«n 3%, crezin 5%, n­íc tro 30%. + Nu«i d­ìng: cho lîn ¨n no ®ñ, nhiÒu thøc ¨n t­¬i, t¨ng thøc ¨n tinh bét, bét x­¬ng, muèi vµ chÊt kho¸ng. + Dïng thuèc: Dïng Tylosin: Tylosin dïng liÒu 20mg/kg thÓ träng, tiªm b¾p thÞt, dïng liªn tôc 6 ngµy, nghØ 5 ngµy, l¹i tiÕp tôc dïng 5 ngµy n÷a. KÕt qu¶ cho thÊy lîn khái vÒ l©m sµng; thë b×nh th­êng, hÕt ho, ¨n kháe. Cïng víi Tylosin cÇn sö dông thªm c¸c lo¹i thuèc trî søc: Vitamin B2, Vitamin C, cafein…vµ ch¨m sãc nu«i d­ìng tèt. Theo NguyÔn Ngäc Nhiªn (1992) dïng Tylosin kÕt hîp víi Streptomicin hoÆc Kanamicin víi liÒu l­îng 30mg/kg thÓ träng, ch¨m sãc, nu«i d­ìng tèt, cho biÕt; lîn khái bÖnh 80 – 90%. Dïng Tiamulin: Tiamulin lµ kh¸ng sinh míi cã t¸c dông diÖt Mycoplasma vµ c¸c vi khuÈn ®­êng h« hÊp kh¸c, dïng víi liÒu l­îng 20 mg/kg thÓ träng kÕt hîp dïng Kanamicin víi liÒu l­îng 20 mg/kg thÓ träng, Gentamicin víi liÒu 4 ®v/kg thÓ träng dïng liªn tôc 6-7 ngµy, kÕt qu¶ khái bÖnh l©m sµng 85-90% (NguyÔn H÷u Vò,1993). §èi víi c¸c c¬ së ®· cã bÖnh suyÔn: - Ph©n chia lîn thµnh 3 lo¹i 1. Lîn m¾c bÖnh cã triÖu chøng (ho, thë). 2. Lîn nghi m¾c bÖnh gåm: lîn tõ tr­íc ®ã cã ho vµ thë sau kh«ng thÊy ho vµ thë n÷a, lîn ®· ë chung hay tiÕp xóc víi lîn bÖnh nh­ng ch­a thÊy triÖu chøng ho vµ thë; lîn n¸i kh«ng thÊy triÖu chøng nh­ng ®Î th× ®µn lîn con bÞ suyÔn. 3. Lîn kháe gåm: nh÷ng lîn tõ tr­íc ch­a bao giê ph¸t hiÖn triÖu chøng ho vµ thë, sinh tr­ëng b×nh th­êng, lªn c©n; lîn ch­a ë chung víi lîn èm bao giê, lîn n¸i mµ con ®Î ra kh«ng con nµo m¾c bÖnh.Theo dâi 15 ngµy vÒ triÖu chøng, bÖnh tÝch ®Ó ph©n lo¹i. - Mçi lo¹i lîn cÇn ®­îc ch¨m nu«i riªng trong tõng khu vùc. Quy ®Þnh ba khu vùc cho ba lo¹i, mçi khu c¸ch nhau tèi thiÓu 10m – nÕu chia thµnh tõng côm th× ph¶i b¶o ®¶m kh«ng ®Ó lîn kháe tiÕp xóc víi lîn èm. - Khu vùc lîn èm: ch¨n nu«i riªng, dông cô riªng, bÕp riªng, c«ng nh©n phôc vô riªng. TuyÖt ®èi kh«ng ®­îc ®em nh÷ng dông cô, thøc ¨n tõ khu vùc lîn bÞ èm sang khu lîn kháe, kh«ng ®­îc ®em lîn n¸i kháe ®Ó lÊy gièng ë khu lîn ®ùc èm hoÆc ng­îc l¹i. Trong nh÷ng tr¹i nhá nu«i d­íi 50 lîn, Ýt c«ng nh©n kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ch¨n nu«i riªng, th× ng­êi ch¨m sãc lîn ph¶i cho lîn kháe ¨n tr­íc, lîn bÖnh ¨n sau, mçi lÇn ra tr¹i ph¶i tÈy trïng thay quÇn ¸o, giµy dÐp. - Khu vùc lîn kh¶ nghi: còng tiÕn hµnh nh­ khu vùc èm. Khi ph¸t hiÖn lîn cã triÖu chøng th× ®­a ngay sang khu vùc lîn èm. Nh÷ng lîn cßn l¹i, tÝch cùc ®iÒu d­ìng vµ ch÷a trÞ. - Khu vùc lîn kháe: ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng vµ qu¶n lý nh­ trªn. Th­êng xuyªn quan s¸t ®Ó ph¸t hiÖn con èm vµ ®­a sang khu vùc lîn èm; lîn nghi th× ®­a sang khu vùc nghi bÖnh. Lîn n¸i mçi con ®Ó mét chuång riªng, kh«ng ®Ó lîn con ch¹y lung tung vµ tiÕp xóc víi ®µn lîn kh¸c. CÇn theo dâi ®µn lîn con cã mét hai con ph¸t hiÖn bÖnh th× t×m nguyªn nh©n l©y bÖnh. NÕu tiÕp xóc ph¸t hiÖn nhiÒu con kh¸c trong ®µn bÞ bÖnh th× ph¶i ®­a c¶ mÑ lÉn con ®i c¸ch ly vµo khu vùc èm. Kinh nghiÖm gi¶i quyÕt bÖnh suyÔn lîn t¹i mét sè c¬ së ch¨n nu«i - Kinh nghiÖm phßng trõ tæng hîp t¹i tr¹i ch¨n nu«i L¹c VÖ (Hµ B¾c). TiÕn hµnh tõ n¨m 1967 ®Õn n¨m 1972 víi nh÷ng biÖn ph¸p ®· sö dông sau: - Th¶i lo¹i nh÷ng lîn gièng xÊu, giµ, nh÷ng lîn nhiÔm bÖnh nÆng, xö lý toµn bé lîn choai, lîn thÞt. - Nh÷ng lîn ®ùc gièng tèt th× theo dâi, c¸ch ly, t¨ng c­êng båi d­ìng, kh«ng cho nh¶y trùc tiÕp mµ chØ lÊy tinh. - Nh÷ng lîn n¸i c¬ b¶n th× ph©n lo¹i, c¸ch ly theo tõng lo¹i, tõng khu vùc: lo¹i A lµ t­¬ng ®èi an toµn, lo¹i B lµ nghi ngê, lo¹i C ®· nhiÔm bÖnh. C¸ch ly tõng con, mçi con mét « chuång, cã dông cô ch¨m sãc riªng. Th­êng xuyªn theo dâi, ph¸t hiÖn nh÷ng lîn cã triÖu chøng ho, thë ®Ó kÞp thêi th¶i lo¹i. KiÓm tra lîn con b»ng c¸ch mæ kh¸m bÖnh tÝch qua ba løa: nh÷ng lîn cã triÖu chøng l©m sµng, cßi cäc, mæ tr­íc; thêi gian lîn cßn theo mÑ mæ 1/3 sè con trong mçi æ; sè cßn l¹i ®Õn th¸ng thø t­ vµ th¸ng thø s¸u mæ hÕt. NÕu thÊy lîn cã bÖnh tÝch ®iÓn h×nh vµ thÊy lîn cã triÖu chøng l©m sµng ë lîn mÑ th× th¶i lo¹i lîn mÑ. Qua ba løa kiÓm tra, nÕu hai løa liÒn lîn con kh«ng cã bÖnh tÝch vµ lîn mÑ kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng th× cã thÓ c«ng nhËn lîn mÑ kh«ng cã bÖnh. Lîn con cña nh÷ng lîn mÑ nµy ®­îc nu«i chung ®Õn 8-10 th¸ng tuæi th× mæ kiÓm tra phæi h¹ch, nÕu thÊy kh«ng cã bÖnh tÝch th× cã thÓ kÕt luËn lµ lîn mÑ ®· lµnh bÖnh. Sau thêi gian thùc hiÖn, c¸c t¸c gi¶ nhËn thÊy cã kÕt qu¶ b­íc ®Çu; triÖu chøng l©m sµng ë ®µn lîn n¸i gi¶m râ rÖt, bÖnh tÝch trªn phæi cã biÕn chuyÓn tèt. KiÓm tra vi thÓ thÊy lîn con bÖnh gi¶m dÇn qua tõng løa, kiÓm tra nh÷ng lîn ®­îc coi lµ lµnh bÖnh thÊy ®Òu an toµn, nh÷ng lîn lµnh bÖnh ®­a ra nu«i thÞt ®Òu ph¸t triÓn tèt. Tõ kÕt qu¶ thùc hiÖn trªn viÖc phßng trõ suyÔn cÇn ¸p dông mét sè kinh nghiÖm vÒ kü thuËt sau: - X©y dùng ®µn lîn an toµn: quy m« nhá qu¶n lý ®­îc chÆt: 50 ®Õn 100 lîn n¸i, 6 ®Õn 5 lîn ®ùc gièng, tÊt c¶ ®Òu lµ hËu bÞ 4 th¸ng tuæi. §ùc vµ c¸i (thÝ dô Mãng C¸i) mua ë hai vïng kh¸c nhau ®Ó tr¸nh ®ång huyÕt. Sè lîn con cuèi cïng gi÷ l¹i kho¶ng 1/2 ( qua chän läc gièng ). Vïng mua lîn gièng ph¶i an toµn suyÔn ( do c¬ quan thó y ®Þa ph­¬ng chøng nhËn). C¸ch ly, kiÓm tra suyÔn ( chiÕu X.quang, theo dâi l©m sµng). Dïng ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o phèi gièng cïng mét ngµy cho lîn n¸i an toµn vµ nh÷ng lîn n¸i suyÔn thuéc gièng tèt. - DiÖt trïng tiªu ®éc; Thuèc s¸t trïng lµ NaOH 2% ë ®é nãng 60 0C, pha xong dïng ngay. Tr×nh tù tiªu ®éc: §Çu tiªn quÐt dän hÕt r¸c bªn trong vµ ngoµi chuång, n¹o vÐt khai th«ng cèng r·nh; sau ®ã, dïng n­íc s¹ch xèi m¹nh cä röa nÒn chuång, t­êng (tõ mÆt ®Êt lªn ®Õn ®é cao 0,60 – 1,2 mÐt); nÒn chuång ®Êt th× tr¶i r¬m kh« ®èt; sau cïng, r¶i thuèc s¸t trïng ba ngµy liÒn, s©n ch¬i ph¶i dän s¹ch cá, r¸c. ph©n, cuèc trªn mÆt vµ r¾c v«i bét theo ®Þnh møc 0,2 kg/m2. Dông cô ch¨n nu«i, sau khi cä röa b»ng n­íc s¹ch, ph¬i n¾ng 2-3 giê. Sau khi lµm xong vÖ sinh tiªu ®éc, chuång tr¹i ph¶i cã mµu tr¾ng ®Ñp. Bá trèng chuång 3 ngµy cho hÕt mïi thuèc. -Néi quy phßng bÖnh: CÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c ®iÓm sau: Tr¹i ch¨n nu«i ph¶i cã t­êng rµo ®Ó ng¨n c¶n lîn ra vµo, ban ngµy còng nh­ ban ®ªm. Tr¹i chØ xuÊt vµ tr¸nh nhËp lîn. NÕu b¾t buéc nhËp th× nhÊt thiÕt ph¶i cã tæ chøc khu vùc nhèt riªng vµ kiÓm dÞch nghiªm ngÆt. H¹n chÕ tham quan: ChØ cho th¨m quan ®éi nu«i lîn n¸i hËu bÞ vµ ®éi nu«i lîn thÞt. Kh¸ch tham quan ph¶i thùc hiªn thñ tôc phßng bÖnh ( mang ñng, ¸o choµng cña tr¹i, giÉm vµo thuèc s¸t trïng). Tr­íc cöa chuång, ph¶i cã hè hoÆc thïng chøa thuèc s¸t trïng. Thuèc s¸t trïng thay ba ngµy mét lÇn. Ng­êi vµo lµm viÖc trong trang tr¹i ph¶i mang ñng vµ quÇn ¸o lao ®éng. C¸c thø nµy ®Ó ë n¬i quy ®Þnh, kh«ng ®­a vÒ gia ®×nh. Phèi gièng cho lîn n¸i b»ng ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o. LËp vµnh ®ai an toµn xung quanh trang tr¹i b»ng c¸ch cung cÊp con gièng vµ gióp ®ì c¸c hîp t¸c x· l©n cËn g©y ®µn lîn an toµn vÒ suyÔn. ViÖc thanh toµn bÖnh hiÖn nay ë c¸c n­íc còng gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®ßi hái mét sù kiÓm tra thó y hÕt søc nghiªm ngÆt. Muèn thanh to¸n bÖnh trong c¸c ®µn lîn sinh s¶n, cã thÓ theo kü thuËt g©y l¹i ®µn b»ng nh÷ng lîn s¹ch bÖnh hoµn toµn. 2.4. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ m¸u 2.4.1. Kh¸i niÖm M¸u lµ mét khèi chÊt dÞch n»m trong tim vµ hÖ thèng m¹ch m¸u, lµ nguån gèc cña hÇu hÕt c¸c dÞch thÓ trong c¬ thÓ. Sè l­îng m¸u thay ®æi theo tõng loµi ®éng vËt, Ng­êi lµ 7,5% träng l­îng c¬ thÓ, ë lîn lµ: 4,6% träng l­îng cë thÓ. Trong c¬ thÓ 54% m¸u l­u th«ng trong hÖ thèng tuÇn hoµn, 46% dù tr÷ trong ®ã 20% ë gan, 16% ë l¸ch, 10% mao m¹ch. M¸u lµ tÊm g­¬ng ph¶n chiÕu t×nh tr¹ng dinh d­ìng vµ søc khoÎ cña c¬ thÓ, v× vËy nh÷ng xÐt nghiÖm vÒ m¸u lµ nh÷ng xÐt nghiÖm c¬ b¶n ®­îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹nh c¬ thÓ, nh­ gióp cho viÖc chÈn ®o¸n bÖnh. 2.4.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc Scholm O.W. Jain N.C vµ Carroll E. J (1975) ®· nghiªn cøu c¸c chØ tiªu sinh lý, h×nh th¸i m¸u b×nh th­êng còng nh­ bÖnh lý cña Tr©u, Bß , Lîn, Dª, Cõu, Chã vµ mÌo. Nghiªn cøu sù biÕn ®æi cña b¹ch cÇu theo tuæi vµ c¸c quy luËt biÕn ®æi sinh häc cña b¹ch cÇu cã t¸c gi¶ HNKNTNH B.H (1969). T¸c gi¶ Van Furth R, Cohn Z.A (1970) ®· ®i s©u nghiªn cøu vÒ nguån gèc tÕ bµo m¸u gia sóc, gia cÇm. Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc,siªu cÊu tróc,thµnh phÇn,chøc n¨ng cña hång cÇu, hemoglobin cã c¸c t¸c gi¶ Bakken A.F (1971), Bunn H. F (1972), Dagg J.H (1972), Jensen W.N, Lessin L.S (1972), Powell L.W (1972) vµ Keeton L. W (1973), nghiªn cøu vÒ ®éng lùc, chøc n¨ng vµ nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng c¸c lo¹i b¹ch cÇu cã t¸c gi¶ Bessis M (1971), Brune K, Jaranwski J (1972), Thompson J vµ Van Furth R ( 1973). N¨m 1986, Cohn Z.A ®· nghiªn cøu s©u vÒ sinh hãa cña tÕ bµo ®¹i thùc bµo. VÒ huyÕt häc cã c¸c t¸c gi¶, Waddill vµ céng sù ( 1962), Brook C.C vµ Davis J. N ( 1969), Schalm O.W, Jain N.C vµ Corroll E.J (1975), ®· c«ng bè c¸c chØ tiªu sinh lý, sinh hãa, h×nh th¸i m¸u lîn Duroc- Jersey vµ ph«i thai lîn. 2.4.3 T×nh h×nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam ë n­íc ta, c¸c chØ tiªu sinh lý m¸u ng­êi ®· ®­îc nghiªn cøu kü l­ìng vµ ®Çy ®ñ. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ m¸u gia sóc, gia cÇm cßn rÊt Ýt, lÎ tÎ, ch­a ®Çy ®ñ vµ ch­a cã cô thÓ , nhÊt lµ c¸c h»ng sè vÒ m¸u trong tr­êng hîp bÞ bÖnh cô thÓ. Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý m¸u lîn con, lîn lín vµ lîn ®ùc gièng ( TrÇn Cõ vµ bé m«n sinh lý gia sóc Tr­êng §HNN I -1975). T¸c gi¶ §ç §øc ViÖt ( 1994) Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý, sinh th¸i m¸u cña mét sè gièng lîn vïng ®ång b»ng s«ng Hång. C¸c t¸c gi¶ Lª Kim Thao, NguyÔn ThÞ B×nh (1978) ®· nghiªn cøu huyÕt tñy ®å lîn û ViÖt Nam. Nghiªn cøu c¸c chØ tiªu c¬ b¶n vÒ h×nh th¸i m¸u tr©u, bß ViÖt Nam cã c¸c t¸c gi¶ Ph¹m §øc Lé, Cï Xu©n DÇn, §ç §øc ViÖt ( 1979) Nghiªn cøu x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu sinh lý, h×nh th¸i m¸u lîn Corrwall nu«i ë n­íc ta ( Cï Xu©n DÇn, §inh Hång LuËn, 1983). NguyÔn ThÞ §µo Nguyªn ( 1994) ®· nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý huyÕt häc l©m sµng cña tr©u kháe vµ trong mét sè bÖnh th­êng gÆp. 2.4.4. Chøc n¨ng sinh lý cña m¸u - Chøc n¨ng h« hÊp: vËn chuyÓn oxy tõ phæi ®Õn c¸c m« bµo vµ vËn chuyÓn khÝ cacbonic tõ m« tÕ bµo vÒ phæi ®Ó th¶i ra ngoµi. - Chøc n¨ng dinh d­ìng: vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh d­ìng hÊp thô ®­îc tõ èng tiªu ho¸ ®Õn tËn c¸c m« tÕ bµo, tæ chøc. - Chøc n¨ng bµi tiÕt: m¸u nhËn c¸c s¶n ph¶m cuèi cïng cña trao ®æi chÊt ë c¸c m« bµo, tæ chøc nh­ khÝ CO2, urª, axituric…råi vËn chuyÓn ®Õn phæi, thËn gia ®Ó ®µo th¶i ra ngoµi. - Chøc n¨ng ®iÒu hoµ th©n nhiÖt M¸u ®¶m b¶o nhiÖt l­îng trong c¬ thÓ, ®ång thêi nhê hÖ thèng tuÇn hoµn m¸u nhiÖt ®­îc vËn chuyÓn tõ trong c¬ thÓ ra ngoµi da hay ng­îc l¹i. cã t¸c dông ®iÒu hoµ nhiÖt. Khi gÆp l¹nh m¸u ngoµi da co l¹i dån vµo bªn trong gi÷ Êm cho c¬ thÓ. Khi trêi nãng, m¹ch m¸u ngoµi da d·n ra, m¸u tõ trong dån ra da ®Ó th¶i bít nhiÖt. - Chøc n¨ng ®iÒu hoµ vµ duy tr× sù c©n b»ng néi m«i. c©n b»ng n­íc, ®é pH, ¸p suÊt thÈm thÊu. - Chøc n¨ng b¶o vÖ c¬ thÓ C¸c loaÞ kh¸ng thÓ, b¹ch cÇu trong m¸u cã kh¶ n¨ng ng¨n c¶n tieu diÖt vi khuÈn vµ nh÷ng mÇm bÖnh x©m nhËp vµo c¬ thÓ. 2.4.5. C¸c dßng tÕ bµo m¸u. 2.4.5.1 TÕ bµo gèc TÕ bµo gèc lµ nh÷ng tÕ bµo non cña tæ chøc t¹o m¸u, tõ nh÷ng tÕ bµo nµy sinh ra c¸c tÕ bµo m¸u l­u hµnh vµ c¸c tÕ bµo cña tæ t¹o m¸u thuéc hÖ liªn vâng tæ chøc bµo. TÕ bµo gèc bao gåm tÕ bµo liªn vâng vµ c¸c tÕ bµo trung gian biÖt hãa nh­ nguyªn m« bµo m¸u vµ nguyªn bµo m¸u. - TÕ bµo liªn vâng bao gåm liªn vâng thùc bµo vµ liªn vâng kiÓu monoxit hoÆc kiÓu Limphoxit. - Nguyªn m« bµo m¸u lµ lo¹i tÕ bµo trung gian biÖt hãa tõ tÕ bµo liªn vâng ra, lµ lo¹i tÕ bµo non nhÊt cña tÕ bµo m¸u di ®éng ®­îc. B×nh th­êng lo¹i tÕ bµo nµy Ýt gÆp v× chóng xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i rÊt nhanh ®Ó chuyÓn thµnh tÕ bµo kh¸c. - Nguyªn bµo m¸u: Còng lµ mét lo¹i tÕ bµo trung gian, cã thÓ tõ tÕ bµo liªn vâng, nguyªn m« bµo m¸u chuyÓn thµnh. Chóng biÕn ®i rÊt nhanh ®Ó chuyÓn thµnh c¸c tÕ bµo dßng b¹ch cÇu h¹t, dßng hång cÇu vµ c¸c lo¹i b¹ch cÇu kh¸c. 2.4.5.2 Dßng hång cÇu a. S¬ l­îc lÞch sö. §Õn nöa cuèi thÕ kû 19 cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ dßng hång cÇu. N¨m 1868, Neimann nhøng mnh r»ng hång cÇu ®­îc h×nh thµnh trong tñy x­¬ng. Vµ nghiªn cøu cña Ehrlich n¨m 1877 vÒ h×nh th¸i häc c¸c tÕ bµo m¸u, viÕt s¾c tè chøa trong hång cÇu vµ c¸c ph­¬ng ph¸p ®o l­êng kÝch th­íc hång cÇu, l­îng huyÕt s¾c tè... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y do tiÕn bé cña c¸c ngµnh khoa häc víi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ®· cho phÐp nghiªn cøu s©u vÒ cÊu tróc, ®êi sèng, c¸c ho¹t ®éng vµ sinh tr­ëng cña hång cÇu. b. Sù ph¸t sinh ph¸t triÓn cña dßng hång cÇu b×nh th­êng. C¸c tÕ bµo dßng hång cÇu ®­îc biÖt hãa tõ nguyªn bµo m¸u cña tñy x­¬ng vµ ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh ph©n bµo phøc t¹p. B»ng ph­¬ng ph¸p ®o l­êng trùc tiÕp phÇn nh©n vµ toµn bé tÕ bµo còng nh­ ®Õm trùc tiÕp nhiÔm s¾c thÓ, ng­êi ta ®· kÕt luËn r»ng c¸c nguyªn hång cÇu cã kh¶ n¨ng t¸i sinh s¶n b»ng c¸ch ph©n bµo ®Ó sinh ra nh÷ng hång cÇu non kh¸c. C¨n cø vµo h×nh th¸i cña c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña hång cÇu, ng­êi ta ®· ph©n ®Þnh mét c¸ch râ rµng nh÷ng thay ®æi cña mçi thêi kú, danh ph¸p øng víi nh÷ng thay ®æi mµ c¸c t¸c gi¶ ®· m« t¶. Ehrlich ®· chia hång cÇu non ra 2 lo¹i chÝnh: - Mét lo¹i dßng hång cÇu b×nh th­êng, nã cã ë tÊt c¶ mäi gia sóc vµ ng­êi kháe m¹nh. - Mét lo¹i dßng hång cÇu khæng lå chØ thÊy ë gia sóc, bÖnh nh©n thiÕu m¸u ¸c tÝnh hoÆc ë thêi kú bµo thai. Sabin vµ tr­êng ph¸i cña bµ th× l¹i cho r»ng hång cÇu khæng lå chØ lµ mét d¹ng cña hång cÇu b×nh th­êng vµ cã c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn nh­ sau: TiÒn nguyªn hång cÇu (Proerythroblaste), nguyªn hång cÇu cña baz¬ (Ðrythroblaste basophile), nguyªn hång cÇu ®a s¾c (Ðrythroblaste polychromatophile), nguyªn hång cÇu ­a axit (Ðrythroblaste acidophile), hång cÇu m¹ng l­íi (rÐticulocyte) vµ hång cÇu tr­ëng thµnh (Ðrûthocyte). c. Dßng hång cÇu khæng lå (mÐgaloblaste). Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c tÕ bµo dßng hång cÇu khæng lå qua c¸c giai ®o¹n mµ ng­êi ta ®· quan s¸t ®­îc còng t­¬ng tù nh­ dßng hång cÇu b×nh th­êng. Nguyªn tiÒn hång cÇu khæng lå (promÐgaloblaste) lµ tÕ bµo ®Çu dßng cña dßng hång cÇu khæng lå víi tªn gäi kh¸c nhau: Dameshek – Ðrythrogone, nÕu xuÊt hiÖn trong bÖnh thiÕu m¸u ¸c tÝnh gäi lµ rubriblaste. TÕ bµo cã mét sè ®Æc ®iÓm gÇn gièng nh­ hång cÇu nguyªn thñy ë thêi kú bµo thai, khi cÇu t¹o tÕ bµo nµy cÇn c¸c yÕu tè ë niªm m¹c ruét nh­ c¸c yÕu tè ë B12 cho nªn khi bÞ thiÕu m¸u ®iÒu trÞ b»ng B12 rÊt kÕt qu¶. Nguyªn hång cÇu ­a baz¬ (Ðrythroblaste basophile) tÕ bµo cã nguyªn sinh chÊt ­a baz¬. Tû lÖ gi÷a nh©n vµ bµo t­¬ng kh«ng c©n ®èi, l­íi mµu nh©n th« h¬n hång cÇu non ­a baz¬ b×nh th­êng, kh«ng cã h¹t nh©n. Nguyªn hång cÇu khæng lå ®a s¾c (Ðrythroblaste polychromatophile): nguyªn sinh chÊt ­a nhiªu mµu cã vïng ­a baz¬, cã vïng da cam v× hång cÇu ®· xuÊt hiÖn HST. Nh©n nhá, th«, kh«ng cã h¹t nh©n. Nguyªn hång cÇu ­a axit lµ tÕ bµo cã nhiÒu nh©n nhá h¬n 3 – 4 lÇn so víi hång cÇu khæng lå ®a s¾c. TÕ bµo trßn hoÆc bÇu dôc, bµo t­¬ng chøa ®Çy huyÕt s¾c tè cho nªn bµo t­¬ng cã mµu da cam ®Òu ®Æn. Hång cÇu khæng lå tr­ëng thµnh: Lµ tÕ bµo lín gÊp r­ìi hång cÇu b×nh th­êng. TÕ bµo cã h×nh trßn hoÆc bÇu dôc. Kh«ng cã h×nh ®Üa lâm hai mÆt do ®ã nhuém mµu sÉm h¬n. ThÓ tÝch mçi hång cÇu lín nªn trÞ sè hång cÇu còng lín h¬n. Cã thÓ gÆp thÓ Jolly vµ h¹t ng©m azua. d. Nh÷ng h×nh th¸i bÊt th­êng cña hång cÇu: Trªn tiªu b¶n m¸u ®µn nhuém mµu còng nh­ trªn tiªu b¶n soi t­¬i, b×nh th­êng c¸c hång cÇu ®Òu gièng nhau vÒ kÝch th­íc vµ h×nh d¹ng. Nh­ng thØnh tho¶ng chóng ta còng gÆp nh÷ng tÕ bµo biÕn d¹ng, dËp n¸t do nguyªn nh©n c¬ häc khi dµn tiªu b¶n. Trong nh÷ng tr­êng hîp bÖnh lý hång cÇu hay bÞ thay ®æi kÝch th­íc. e. Sinh lý sinh hãa cña hång cÇu: Hång cÇu lµm nhiÖm vô vËn chuyÓn khÝ oxy tíi tæ chøc vµ mang khÝ CO2 tõ tæ chøc ®i – chøc n¨ng nµy do huyÕt s¾c tè ®¶m nhiÖm. Hång cÇu lµ tÕ bµo ®­îc biÖt hãa ®Õn møc cao ®é, kh«ng cÇn nh©n rÊt Ýt c¸c bµo quan vµ cã h×nh d¸ng ®Æc biÖt. Nhê cã cÊu t¹o ®Æc biÖt nµy gióp cho c¸c ph©n tö huyÕt s¾c tè dï bÊt kú ë chç nµo trong h×nh cÇu còng cã kho¶ng c¸ch gÇn mµng hång cÇu vµ tiÕp xóc dÔ dµng víi oxy. Ng­êi ta tÝnh r»ng cø 1 gi©y cã tíi 10 gam huyÕt s¾c tè qua phæi. Mµng hång cÇu kh«ng cho thÊm qua c¸c chÊt keo nh­ Hemoglobin vµ Lipit. §èi víi c¸c ion vµ muèi kho¸ng tÝnh thÈm thÊu cña mµng còng kh«ng ®ång ®Òu. Mµng cho phÐp trao ®æi khÝ, cã tÝnh ®µn håi vµ dÎo dai do ®ã khi hång cÇu biÕn d¹ng sau l¹i trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th­êng. Chóng cã thÓ kÐo dµi ra ®Ó di chuyÓn trong mao m¹ch nhá. Khi ¸p suÊt thÈm thÊu xung quanh thay ®æi th× kÝch th­íc cña hång cÇu còng thay ®æi. Sù kh¸c biÖt vÒ sè l­îng, kÝch th­íc vµ h×nh thÓ hång cÇu chÝnh lµ biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh tiÕn hãa. Hång cÇu bÞ ph¸ huû mét phÇn nhá ë ngay trong dßng m¸u, ®ã lµ biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh sinh lý b×nh th­êng. PhÇn lín c¸c hång cÇu chÕt trong c¸c ®¹i thùc bµo thuéc hÖ thèng liªn vâng néi m«. C¸c tÕ bµo khæng lå nµy nhËn ra c¸c hång cÇu giµ vµ ¨n chóng, qu¸ tr×nh nµy x¶y ra ë tñy x­¬ng. Trong qu¸ tr×nh bÖnh lý th× hiÖn t­îng thùc bµo x¶y ra ë gan, n¸ch, m¸u tuÇn hoµn vµ ®Æc biÖt ngay c¶ ë c¸c b¹ch cÇu h¹t còng ¨n hång cÇu. Sau khi bÞ c¸c ®¹i thùc bµo ¨n, toµn bé huyÕt s¾c tè bÞ tho¸i hãa. g. C¸c yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó t¹o hång cÇu. - YÕu tè ngo¹i chñ yÕu lµ muèi kho¸ng, protein vµ vitamin. - YÕu tè néi chñ yÕu lµ c¸c néi tiÕt tè vµ c¸c t¸c ®éng thÇn kinh, thÓ dÞch. Sè l­îng hång cÇu tïy lo¹i gia sóc, cïng theo løa tuæi vµ giíi tÝnh, dinh d­ìng vµ thÓ träng. B×nh th­êng: Lîn lín 6 - 8 triÖu/ mm3 m¸u Lîn con 4.5 - 5.8 triÖu/ mm3 m¸u Lîn mãng c¸i 5-6 triÖu/ mm3 m¸u Lîn Lang hång 5.2 – 5.8 triÖu/ mm3 m¸u 2.4.5.3. B¹ch cÇu: B¹ch cÇu lµ lo¹i tÕ bµo m¸u kh«ng cã s¾c tè víi sè l­îng th­êng kh«ng æn ®Þnh vµ phô thuéc vµo tr¹ng th¸i sinh lý cña c¬ thÓ, b¹ch cÇu ®­îc t¹o ra trong hÖ thèng néi m« vµ bÞ ph¸ hñy ë gan vµ n¸ch. Chøc n¨ng cña b¹ch cÇu lµ b¶o vÖ c¬ thÓ, chèng nhiÔm trïng vµ ngé ®éc trong hÖ thèng phßng vÖ chung cña c¬ thÓ. Chøc n¨ng nµy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua thùc bµo, miÔn dÞch tÕ bµo vµ miÔn dÞch dÞch thÓ. a. Ph©n lo¹i vµ cÊu t¹o b¹ch cÇu. B¹ch cÇu lµ tÕ bµo cã nh©n trong bµo t­¬ng cã h¹t vµ kh«ng cã h¹t. + B¹ch cÇu cã h¹t: cã 3 lo¹i - B¹ch cÇu trung tÝnh: Lµ lo¹i b¹ch cÇu mµ trong bµo t­¬ng cã h¹t nhá, cã mµu hång hoÆc mµu tÝm hoa cµ. Tû lÖ ë lîn lµ 50%. - B¹ch cÇu ¸i toan: Trong bµo t­¬ng cña lo¹i b¹ch cÇu nµy cã h¹t trßn to b¾t mµu ®á. Nh©n ®­îc chia thµnh 2 lo¹i. Tû lÖ ë lîn lµ 46%. - B¹ch cÇu ¸i kiÒm: Lµ lo¹i b¹ch cÇu trong bµo t­¬ng cã h¹t nhuém mµu xanh, nh©n th­êng cã h×nh ch÷ S hoÆc h×nh l¸. Tû lÖ phÇn tr¨m ë lîn lµ 0,8-1,5%. + B¹ch cÇu kh«ng h¹t: cã 2 lo¹i - L©m ba cÇu: th­êng chia ra lµm 3 lo¹i vÒ mÆt sinh th¸i: nhá, trung b×nh vµ lín. ë lîn tû lÖ lµ 57%. - B¹ch cÇu ®¬n nh©n lín: Lµ lo¹i b¹ch cÇu to nhÊt, nh©n cã h×nh mãng ngùa hoÆc h×nh h¹t ®ç n»m lÖch vÒ mét phÝa cña tÕ bµo. Tû lÖ lo¹i nµy ë lîn lµ 4%. b. Chøc n¨ng sinh lý cña b¹ch cÇu. Trong c¬ thÓ b¹ch cÇu thùc hiÖn 3 chøc n¨ng chÝnh: thùc bµo, miÔn dÞch tÕ bµo vµ miÔn dÞch dÞch thÓ. + Chøc n¨ng sinh lý cña b¹ch cÇu trung tÝnh vµ ®¬n nh©n lín: 2 lo¹i b¹ch cÇu nµy cã kh¶ n¨ng thùc bµo rÊt m¹nh ®Æc biÖt lµ thùc bµo trung tÝnh, toµn diÖn nhÊt lµ b¹ch cÇu ®¬n nh©n lín - ®¹i thùc bµo →Thùc bµo: lµ kh¶ n¨ng ng¨n nhøng chÊt l¹ hoÆc vi khuÈn x©m nhËp vµo c¬ thÓ (do b¹ch cÇu ®¬n nhan lín vµ b¹ch cÇu trung tÝnh ®¶m nhiÖm), khi kh¸ng nguyªn x©m nhËp vµ c¬ thÓ, b¹ch cÇu trung tÝnh ®· cã mÆt (sau 30 phót), nÕu nh­ ®· tiªm v¸c xin th× chØ 10-20 phót c¸c emzim cña b¹ch c©u trung tÝnh sÏ ph©n gi¶i kh¸ng nguyªn. B¹ch cÇu ®¬n nh©n lín: lµm nhiÖm vô thùc bµo. Khi kh¸ng nguyªn x©m nhËp th× qu¸ tr×nh thùc bµo s¶y ra nh­ sau: Giai ®o¹n g¾n: c¸c kh¸ng nguyªn, vi khuÈn, chÊt l¹ g¾n vµo b¹ch cÇu nhê c¸c ®iÓm tiÕp nhËn cña b¹ch cÇu. Giai ®o¹n nuèt: B¹ch cÇu ph¸t ch©n gi¶ bao lÊy kh¸ng nguyªn vµ vi khuÈn. Giai ®o¹n h×nh thµnh hèc: ChÊt nguyªn sinh lâm vµo t¹o hèc, vµ Lizosom tiÕt enzim vµo hèc. Giai ®o¹n tiªu diÖt: Nhê pH c¸c chÊt oxy ho¸ hoÆc nhê t¸c dông cña c¸c enzim nh­ proteaza, kh¸ng nguyªn bÞ ph©n gi¶i. → §¸p øng miÔn dÞch: Kh¸ng nguyªn lµ nh÷ng chÊt l¹ khi ®­a vµo c¬ thÓ sinh vËt g©y nªn mét ®¸p øng miÔn dÞch b»ng c¸ch sinh ra kh¸ng thÓ t­¬ng øng ®Æc biÖt. VËy ®¸p øng miÔn dÞch lµ sù sinh ra kh¸ng thÓ t­¬ng øng ®Æc hiÖu víi kh¸ng nguyªn x©m nhËp, ®Ó b¶o vÖ c¬ thÓ. B¶n chÊt lµ glubulin miÔn dÞc(Ig) cã 5 lo¹i: Ig=75%; IA:20%; IgM:5%; vµ IgD;IgE víi hµm l­îng nhá. §¸p øng miÔn dÞch thÕ do IgG ®¶m nhiÖm- Huýet thanh phßng bÖnh §¸p øng miÔn dÞch tÕ bµo: do lypho T tiÕt ra IgG g¾n lªn tÕ bµo C¬ chÕ t¸c dông cña kh¸ng thÓ: Ig Cã kh¶ n¨ng ng­ng kÕt, kÕt qu¶ kh¸ng nguyªn hoÆc lµ hoµ tan vi khuÈn, trung hoµ ®éc tè. Sè l­îng b¹ch cÇu th­êng Ýt kho¶ng 1000 lÇn so víi hång cÇu. Lîn lín: 20 ngµn/mm3 m¸u Lîn con: 15 ngµn/mm3 m¸u - Sè l­îng b¹ch cÇu kh«ng æn ®Þnh phô thuéc vµo tr¹ng th¸i sinh ký, T¨ng sau khi ¨n, vËn ®éng, cã thai, trong mét sè tr­êng hîp bÖnh bÖnh lý nh­ : Viªm nhiÔm, vi khuÈn vµ vËt l¹ x©m nhËp Gi¶m khi bÞ suy tuû, nhiÔu phãng x¹. V× vËy x¸c ®Þnh sè l­îng hång cÇu cã ý nghÜa trong chÈn ®o¸n. 2.4.6. Rèi lo¹n cña m¸u 2.4.6.1. Sù thay ®æi vÒ khèi l­îng m¸u Trong tr­êng hîp bÖnh lý th× khèi l­îng m¸u cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m. + Khèi l­îng m¸u t¨ng KhèL­îng m¸u cã thÓ t¨ng toµn bé trong tr­êng hîp thiÕu m¸u, hoÆc lao ®éng nÆng m¸u tõ c¸c c¬ quan dù tr÷ ®æ vµo vßng tuÇn hoµn, nh÷ng tr­êng hîp nµy ®¬n gi¶n sau mét thêi gian ng¾n c¬ thÓ l¹i ®iÒu chØnh trë l¹i b×nh th­êng. T¨ng khèi l­îng m¸u do t¨ng hång cÇu th­êng gÆp ë ®éng vËt m¾c bÖnh tim, phæi, ®éng vËt ë vïng nói cao,... C¸c c¬ thÓ ë tr¹ng th¸i bÖnh lý nµy thiÕu Oxy cho tæ chøc, kÝch thÝch c¸c c¬ quan t¹o m¸u s¶n xuÊt hång cÇu ®­a vµo vßng tuÇn hoµn. Sè l­îng hång cÇu cã thÓ t¨ng gÊp hai lÇn b×nh th­êng. Trong thùc nghiÖm cã thÓ lµm cho hång cÇu t¨ng 100-150% vµ thÊy cã nh÷ng biÓu hiÖn nh­: d·n m¹ch, t¨ng tÝnh thÊm thµnh m¹ch, lµm cho m¸u c« ®Æc khã l­u th«ng, c¶n trë sù ho¹t ®éng cña tim. T¨ng khèi l­îng m¸u do t¨ng huyÕt t­¬ng. Th­êng x¶y ra ë gia sóc m¾c bÖnh thËn, thiÕu m¸u, mÊt m¸u, gÇy ®ãi l©u,...bÖnh biÓu hiÖn chøng m¸u lo·ng, thµnh phÇn h÷u h×nh Ýt kh«ng t¨ng khèi l­îng chung cña m¸u. + Khèi l­îng m¸u gi¶m M¸u cã thÓ gi¶m toµn bé khèi l­îng trong tr­êng hîp mÊt m¸u (xuÊt huyÕt). NÕu mÊt mét l­îng m¸u Ýt th× do c¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ n­íc sÏ ®­îc hót vµo lßng m¹ch ®Ó håi phôc t­¬ng ®èi (nghÜa lµ gi÷ ¸p lùc vµ võa ®ñ ®Ó phôc håi tuÇn hoµn). Trong tr­êng hîp mÊt mét l­îng m¸u lín tõ 60 – 70% con vËt kh«ng håi phôc ®­îc vµ chÕt. Gi¶m khèi l­îng m¸u chñ yÕu do gi¶m sè l­îng hång cÇu. Lo¹i nµy th­êng gÆp trong tr­êng hîp thiÕu m¸u m·n tÝnh (bÇn huyÕt) hoÆc trong c¸c tr¹ng th¸i bÖnh lý do vi khuÈn hoÆc ký sinh trung g©y nªn. Gi¶m khèi l­îng m¸u chñ yÕu do gi¶m khèi l­îng huyÕt t­¬ng. Tr­êng hîp nµy hay gÆp trong c¸c t×nh tr¹ng bÖnh lý g©y mÊt n­íc nh­: Øa ch¶y nÆng, n«n möa, báng nÆng,...khèi l­îng huyÕt t­¬ng gi¶m th­êng g©y hiÖn t­îng gi¶m tuÇn hoµn do m¸u c« ®Æc, khã l­u th«ng, thiÓu niÖu. Gi¶m khèi l­îng m¸u cßn gÆp khi gi¶m m¹ch ®ét ngét do bÞ ngé ®éc (histaminAsen) thñy ng©n. Khi gi·n m¹ch ®ét ngét kÝch thÝch gay co th¾t ë n¬i kh¸c lµm tæn th­¬ng thµnh m¹ch t¨ng tÝnh thÊm n­íc tho¸t ra ngoµi lßng m¹ch. 2.4.6.2. Rèi lo¹n hång cÇu vµ b¹ch cÇu. a. Rèi lo¹n hång cÇu. + Chøng t¨ng hång cÇu. HiÖn t­îng hång cÇu t¨ng lªn trong mét ®¬n vÞ khèi l­îng m¸u, cã thÓ do mét sè yÕu tè th«ng th­êng sau ®©y: - ThiÕu oxy ë tæ chøc. Khi thiÕu oxy, tñy x­¬ng bÞ kÝch thÝch t¨ng sinh hång cÇu, th­êng gÆp trong c¸c tr¹ng th¸i bÖnh lý do c¸c bÖnh ë tim, ë phæi, ë m¹ch vµ c¸c tr­êng hîp ngé ®éc. - ThÇn kinh bÞ kÝch thÝch vµo trïng n·o. + Chøng gi¶m hång cÇu. ThiÕu m¸u dÉn ®Õn gi¶m hång cÇu. b. Rèi lo¹n t¹o b¹ch cÇu. + Rèi lo¹n vÒ sè l­îng b¹ch cÇu. T¨ng b¹ch cÇu. Tøc lµ sè l­îng b¹ch cÇu t¨ng lªn trong mét ®¬n vÞ thÓ tÝch m¸u. HiÖn t­îng nµy cã gi¸ trÞ lín trong chÈn ®o¸n. T¨ng b¹ch cÇu trung tÝnh gÆp trong nh÷ng ®iÒu kiªn sinh lý (Sau b÷a ¨n, sau lao ®éng, cã thai, thay ®æi khÝ hËu...). Trong ®iÒu kiÖn bÖnh lý (ThiÕu oxy, nhiÔm khuÈn, sau ch¶y m¸u khèi u ¸c tÝnh...). Ngoµi ra cßn t¨ng khi tiªm vaccine, tiªm Protein, tiªm hocmone vá th­îng thËn... T¨ng b¹ch cÇu toan tÝnh. GÆp trong c¸c tr­êng hîp dÞ øng, nhiÔm ký sinh trïng, t¨ng sinh tñy x­¬ng sau khi nhiÔu x¹, bÖnh ®ãng dÊu... T¨ng b¹ch cÇu kiÒm tÝnh. Chñ yÕu gÆp trong c¸c tr­êng hîp bÖnh b¹ch cÇu ¸c tÝnh. Gi¶m b¹ch cÇu. Lµ hiÖn t­îng sè l­îng b¹ch cÇu trong mét ®¬n vÞ thÓ tÝch m¸u d­íi møc b×nh th­êng. HiÖn t­îng gi¶m b¹ch cÇu cã thÓ gi¶m toµn bé hay gi¶m riªng tõng, th­êng do bÞ ngé ®éc c¸c b¹ch cÇu kÕt dÝnh chÕt hµng lo¹t. Trong bÖnh dÞch t¶ lîn, viªm phæi, ngé ®éc Asen, phãng x¹...®Òu thÊy b¹ch cÇu gi¶m. B¹ch cÇu trung tÝnh gi¶m chñ yÕu do tñy x­¬ng bÞ øc chÕ v× ®éc tè vµ vi khuÈn. Khi thiÕu h¼n b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh sÏ g©y hiÖn t­îng loÐt vµ ho¹i tö da vµ niªm m¹c, do sù x©m nhËp cña vi khuÈn mµ c¬ thÓ kh«ng cã hµng rµo b¶o vÖ. Gi¶m b¹ch cÇu toan tÝnh trong nh÷ng tr­êng hîp strees, nhiÔm trïng hoÆc gi¶m chung víi c¸c b¹ch cÇu cã h¹t. Gi¶m b¹ch cÇu kiÒm tÝnh. GÆp trong bÖnh c­êng gi¸p, sö dông heparin l©u. 2.5. C¬ quan h« hÊp cña Lîn 2.5.1. CÊu t¹o C¬ quan h« hÊp cña lîn gåm: §­êng dÉn khÝ vµ phæi. §­êng dÉn khÝ bao gåm: Mòi, häng, hÇu, khÝ qu¶n, phÕ qu¶n, c¸c phÕ qu¶n ph©n bè nhá dÇn ®i kh¾p phæi. Däc ®­êng dÉn khÝ lµ hÖ thèng m¹ch m¸u ph©n bè dµy ®Æc ®Ó s­ëi Êm kh«ng khÝ tr­íc khi vµo phÕ nang. Däc ®­êng dÉn khÝ cßn cã nhiÒu tuyÕn tiÕt dÞch nhµy cã t¸c dông gi÷ l¹i c¸c bôi bÆm trong kh«ng khÝ, råi nhê sù vËn ®éng cña c¸c líp tÕ bµo tiªm mao trªn niªm m¹c ®­êng dÉn khÝ mµ bôi bÆm ®­îc ®Èy dÇn ra ngoµi. §­êng h« hÊp rÊt nh¹y c¶m víi c¸c thµnh phÇn l¹ chøa trong kh«ng khÝ, tõ ®ã t¹o ra nh÷ng ph¶n x¹ tù vÖ nh­: h¾t h¬i, ho,...®Ó ®Èy chÊt l¹ ra ngoµi. C¬ tr¬n phÕ qu¶n, nh¸nh phÕ qu¶n vµ nh¸nh phÕ qu¶n nhá chÞu sù ®iÒu hßa cña hÖ thÇn kinh thùc vËt. ThÇn kinh phã giao c¶m tiÕt axetylcholin lµm co phÕ qu¶n. ThÇn kinh giao c¶m tiÕt adrenalin vµ noradrenalin lµm d·n phÕ qu¶n. V× thÕ lóc co thë, tiªm adrenalin hoÆc uèng ephedrin cã t¸c dông tèt, hoÆc tiªm atropin ®Ó øc chÕ thÇn kinh phã giao c¶m còng cã hiÖu qu¶. 2.5.1.1. Xoang mòi Mòi lîn ®Æc biÖt cã mét g­¬ng mòi rÊt ph¸t triÓn (planum rostrale). ë lç mòi, ngoµi sôn t¹o thµnh lç mòi, cßn cã x­¬ng g­¬ng mòi (os rostri) vµ sôn lç mòi h×nh kh«ng gièng neo tµu. Trong xoang mòi cã èng cuén trong. TuyÕn mòi (glandula laterales nasi) th­êng ®æ ra ë ng¸ch th«ng gi÷a c¸ch lç mòi kh«ng xa. G­¬ng mòi lu«n lu«n ­ít. Tr­íc khi ®i vµo phæi, kh«ng khÝ ph¶i qua xoang mòi. ë ®©y kh«ng khÝ ®­îc läc s¹ch, tÈm ­ít, s­ëi nãng lªn. Xoang mòi cßn lµ c¬ quan c¶m gi¸c khøu gi¸c. - Lç mòi (nares): lµ hai c¸i hèc h×nh trøng hÑp, Ýt cö ®éng, chÐo xuèng d­íi vµo trong, ph©n lµm hai c¸nh dÝnh nhau ë hai líp. - Xoang mòi (cavum nasi): lµ hai xoang n»m hai bªn bøc sôn ng¨n gi÷a mòi, tõ lç mòi ®Õn phiÕn sµng. + Mçi xoang mòi cã mét thµnh ngoµi tøc lµ mÆt trong cña x­¬ng liªn hµm vµ x­¬ng hµm trªn, mét thµnh trong tøc lµ mÆt bªn cña v¸ch ng¨n gi÷a mòi, rÇm th­îng lµ mÆt d­íi cña x­¬ng mòi, rÇm h¹ lµ mÆt trªn cña vßm khÈu c¸i. PhÝa tr­íc rÇm h¹ cã mét lç nhá th«ng ra cña èng Stenson, èng nµy mét ®Çu th«ng víi lç mòi mét ®Çu th«ng víi miÖng. + §Çu tr­íc xoang mòi lµ mç mòi, ®Çu sau xoang mòi gi¸p víi t¶ng bªn x­¬ng sµng vµ th«ng víi yÕt hÇu, trong xoang mòi cã c¸c x­¬ng èng cuén. + Xoang ®Çu mÆt lµ nhøng v¸ch ®ôc th«ng trong bÒ dµy cña x­¬ng ®Çu vµ mÆt, gåm cã xoang tr¸n, xoang hµm trªn, xoang sµng vµ xoang b­ím. + Xoang tr¸n (Sinus frontani): hai xoang tr¸n kh«ng th«ng víi xoang hµm trªn, chóng c¸ch nhau bëi mét phiÕn kh«ng ®«ng nhÊt vµ kh«ng bÞ ®ôc lç. C¸c xoang tr¸n ®æ trùc tiÕp vµo xoang mòi cïng phÝa bëi nhiÒu lç nhá ®ôc thñng ë ®¸y x­¬ng sµn. + Xoang hµm trªn (Sinus maxillari): c¸c xoang hµm trªn b¾t ®Çu tõ gß hµm kÐo dµi ®Õn vßm khÈu c¸i, nh­ng kh«ng ¨n th«ng víi èng cuén hµm vµ còng ®éc lËp víi xoang hµm trªn bªn kia. Xoang hµm trªn bÞ èng r¨ng trªn chia lµm xoang phÝa trong vµ xoang phÝa ngoµi. C¸c xoang ®ã th«ng vµo xoang mòi nhê mét lç réng dôc thñng víi èng cuén hµm. + Xoang sµn (Sinus etmoidal): ë trong lßng x­¬ng sµn, nã th«ng víi phÇn trong cña èng cuén hµm qua mét khe. + Xoang b­ím (Cavum spheholdal): rÊt hÑp, n»m ë trong th©n x­¬ng b­ím, th«ng víi xoang mòi ë phÝa trong gèc cña xoang hµm trªn. 2.5.1.2.Thanh qu¶n (larynx) Thanh qu¶n lµ mét bé phËn cÊu t¹o phøc t¹p cña ®­êng h« hÊp. CÊu t¹o nµy liªn quan ®Õn chøc n¨ng thø hai cña thanh qu¶n – mét c¬ quan ph¸t ©m. Thanh qu¶n gåm mét xoang ng¾n n»m gi÷a yÕt hÇu vµ khÝ qu¶n, d­íi x­¬ng thiÖt cèt, toµn bé ®­îc cÊu t¹o b»ng sôn, liªn hÖ víi nhau b»ng c¬ vµ d©y ch»ng. Niªm m¹c thanh qu¶n lµ phÇn nèi tiÕp cña niªm m¹c xoang miÖng vµ yÕt hÇu. 2.5.1.3. KhÝ qu¶n (trachea) KhÝ qu¶n lµ èng dÉn kh«ng khÝ, b¾t ®Çu tõ sôn nhÉn cña thanh qu¶n ®Õn rèn phæi, gåm nhiÒu vµnh sôn xÕp kÕ tiÕp nhau. §Õn rèn phæi, khÝ qu¶n chia thµnh hai phÕ qu¶n. KhÝ qu¶n chia lµm hai ®o¹n gåm ®o¹n vïng cæ vµ ®o¹n vïng ngùc. - §o¹n vïng cæ lµ ®o¹n tõ thanh qu¶n ®Õn cöa vµo lång ngùc. §o¹n nµy n»m d­íi thùc qu¶n, gi÷a c¸c c¬ dµi cæ, øc- thiÖt cèt, øc-gi¸p tr¹ng, øc ®Çu, ®éng m¹ch cæ vµ thÇn kinh X. - §o¹n trong l«ng ng­îc b¾t ®Çu tõ cöa vµo lång ngùc ®Õn rèn phæi. §o¹n nµy n»m gi÷a c¸c l¸ phÕ m¹c, tr­íc tim, trªn chñ tÜnh m¹ch tr­íc, bªn ph¶i cïng chñ ®éng m¹ch sau. 2.5.1.4. PhÕ qu¶n (bronchus) TËn cïng cña khÝ qu¶n t¸ch lµm hai nh¸nh phÕ qu¶n gèc ph¶i vµ tr¸i (bronchus dexter et sinister). PhÕ qu¶n bªn ph¶i to h¬n phÕ qu¶n bªn tr¸i. Khi chui vµo trong phæi phÕ qu¶n ®i trªn vµ trong ®éng m¹ch phæi, ngoµi vµ trªn tÜnh m¹ch phæi. C¸c phÕ qu¶n con t¸ch khái phÕ qu¶n gèc ®Òu lµ gãc nhän, trõ nh¸nh phÝa tr­íc ®i vµo thïy ®Ønh (thïy miÖng) th× xuÊt ph¸t b»ng mét gãc tï, nh¸nh Êy gäi lµ phÕ qu¶n miÖng. 2.5.1.5. Phæi (pulmones) Phæi lîn cã mét nh¸nh phÕ qu¶n t¸ch ë ®o¹n khÝ qu¶n ®Ó ph©n vµo cho thïy ®Ønh ë phÝa trªn bªn ph¶i tr­íc khi ph©n hai phÕ qu¶n gèc. L¸ phæi tr¸i ph©n lµm ba thïy: thïy ®Ønh, thïy tim vµ thïy hoµnh. L¸ phæi ph¶i ph©n lµm bèn thïy: thïy ®Ønh, thïy tim, thïy hoµnh vµ mét thïy phô. a. VÞ trÝ Cã hai l¸ phæi ph¶i vµ tr¸i n»m trong xoang ngùc ng¨n c¸ch nhau ë gi÷a bëi tung c¸ch m¹c (mµng trung thÊt – mediastinum). Trong tung c¸ch m¹c cã tim, c¸c m¹ch m¸u lín vµ thùc qu¶n. b Mµu s¾c Phæi nh½n, bãng v× cã mµng phæi (pleura) bäc. Mµu s¾c thay ®æi tïy theo tuæi. Phæi bµo thai cã mµu ®á n©u, phæi sóc vËt non mµu hång, phæi sóc vËt giµ cã mµu h¬i xanh vµ trªn mÆt phæi cã nhiÒu chÊm ®en do s¾c tè ®äng l¹i lµm cho phæi x¹m l¹i va ranh giíi cña c¸c tiÓu thïy phæi h×nh ®a gi¸c hiÖn lªn râ rÖt h¬n. c. H×nh th¸i ngoµi Mçi l¸ phæi cã ba mÆt (mÆt ngoµi, mÆt trong vµ mÆt sau hay ®¸y) vµ ®Ønh ë trªn. - MÆt ngoµi hay mÆt s­ên (facies costalis). Mæt ngoµi cña phæi lçi ¸p s¸t vµo thµnh trong cña lång ngùc. Gi÷a c¸c líp x­¬ng c¬ cña lång ngùc vµ mÆt ngoµi phæi chØ cã mµng phæi. Mæt ngoµi cã c¸c vÕt Ên lâm cña c¸c x­¬ng s­ên. - MÆt trung hay mÆt trung thÊt (facies mediastinalis). Cã rèn phæi n»m ë gÇn phÝa trªn h¬n phÝa d­íi, cã c¸c thµnh phÇn cña phÕ qu¶n gèc ®i vµo phæi. Trong rèn phæi cã phÕ qu¶n gèc, ®éng m¹ch phæi vµ tÜnh m¹ch phæi. - §Ønh (apex pulmonis) lµ phÇn phæi thß lªn trªn lç tr­íc cña cöa vµo lång ngùc, giíi h¹n bëi x­¬ng s­ên I vµ mám khÝ qu¶n x­¬ng øc. d.CÊu t¹o phæi - Phæi ®­îc cÊu t¹o bëi c©y phÕ qu¶n, c¸c m¹ch qu¶n (®éng m¹ch vµ tÜnh m¹ch phæi, ®éng m¹ch vµ tÜnh m¹ch phÕ qu¶n, c¸c b¹ch m¹ch) c¸c sîi thÇn kinh cña ®¸m rèn phæi vµ c¸c tæ chøc liªn kÕt ë xung quanh c¸c thµnh phÇn trªn. C©y phÕ qu¶n: mçi phÕ qu¶n gèc sau khi vµo phæi sÏ ph©n chia nhá dÇn. Toµn bé c¸c nh¸nh ph©n chia phÕ qu¶n gèc gäi lµ c©y phÕ qu¶n. Mçi phÕ qu¶n gèc sau khi vµo rèn phæi sÏ tiÕp tôc ®i trong phæi theo h­íng mét trôc (gäi lµ th©n chÝnh). Tõ th©n chÝnh sÏ t¸ch ra c¸c phÕ qu¶n thïy theo kiÓu ph©n nh¸nh bªn. C¸c phÕ qu¶n thïy dÉn khÝ vµo mét ®¬n vÞ phæi nhÊt ®Þnh gäi lµ thïy phæi. Tõ c¸c phÕ qu¶n thïy chia ra c¸c phÕ qu¶n ph©n thïy. C¸c phÕ qu¶n ph©n thïy l¹i chia thµnh c¸c phÕ qu¶n d­íi ph©n thïy. C¸c phÕ qu¶n nµy l¹i chia nhiÒu lÇn n÷a vµ sau cïng chia thµnh c¸c phÕ qu¶n trªn tiÓu thïy. Mçi phÕ qu¶n trªn tiÓu thïy dÉn khÝ cho mét ®¬n vÞ phæi, thÓ tÝch kho¶ng 1cm gäi lµ tiÓu thïy. Xung quanh c¸c tiÓu thïy lµ mét líp tæ chøc liªn kÕt cã c¸c tÜnh m¹ch ®i trong. C¸c tiÓu thïy hiÖn lªn bÒ mÆt cña phæi thµnh c¸c h×nh ®a gi¸c. Mçi phÕ qu¶n trªn tiÓu thïy khi ®i vµo tiÓu thïy th× gäi lµ phÕ qu¶n trong tiÓu thïy. C¸c phÕ qu¶n trong tiÓu thïy l¹i chia nhiÒu nh¸nh gäi lµ tiÓu phÕ qu¶n. C¸c nh¸nh tiÓu phÕ qu¶n l¹i chia thµnh tiÓu phÕ qu¶n tËn. Mçi tiÓu phÕ qu¶n tËn ph×nh ra thµnh mét èng phÕ nang. èng phÕ nang l¹i chia thµnh chïm phÕ nang. Thµnh phÕ nang chØ lµ mét líp néi m¹c gi¸p ngay víi líp néi m¹c cña mao m¹ch. Do ®ã chÝnh ë néi m¹c x¶y ra dù trao ®æi gi÷a CO2 cña m¸u vµ O2 cña kh«ng khÝ. e. H« hÊp ë phæi Phæi kh«ng cã cÊu t¹o c¬ nªn tù nã kh«ng thÓ co d¸n, mµ co d·n mét c¸ch thô ®éng nhê c¸c c¬ h« hÊp gåm c¬ hoµnh vµ c¸c c¬ gian s­ên. C¸c c¬ nµy ®ãng vai trß ®éng lùc chÝnh cho qu¸ tr×nh h« hÊp, lµm cho lång ngùc më réng hay thu hÑp, dÉn ®Õn lµm biÕn ®æi ¸p lùc xoang mµng ngùc, kÐo theo vËn ®éng cña phæi. Khi lång ngùc më r«ng phæi në ra theo, ¸p lùc trong phæi gi¶m do ®ã kh«ng khÝ ®i vµo phæi g©y ®éng t¸c hÝt vµo; khi lång ngùc thu hÑp, phæi xÑp xuèng ®Èy kh«ng khÝ tho¸t ra ngoµi, g©y ®éng t¸c thë ra. + §éng t¸c hÝt vµo: hÝt vµo lµ kÕt qu¶ më réng dung tÝch cña xoang ngùc theo chiÒu dµi vµ chiÒu ngang, do t¸c dông cña c¬ hoµnh vµ c¬ ngang s­ên ngoµi. + §éng t¸c thë ra: lµm cho lång ngùc bÞ thu hÑp theo c¶ ba chiÒu kh«ng gian, phæi bÞ Ðp xÑp, ¸p lùc trong phæi t¨ng, ®Èy kh«ng khÝ tho¸t ra ngoµi g©y ®éng t¸c thë ra. g. Ph­¬ng thøc h« hÊp Cã ba ph­¬ng thøc h« hÊp bao gåm: + Ph­¬ng thøc h« hÊp ngùc bông: cã sù tham gia cña c¶ hai lo¹i c¬ lµ c¬ hoµnh vµ c¬ gian s­ên. Ph­¬ng thøc nµy biÓu hiÖn ë gia sóc kháe m¹nh b×nh th­êng. + Ph­¬ng thøc h« hÊp bông: do t¸c dông cña c¬ hoµnh lµ chñ yÕu, lµ ph­¬ng thøc h« hÊp khi gia sóc m¾c bÖnh vÒ tim, phæi hoÆc xoang ngùc bÞ tæn th­¬ng. + Ph­¬ng thøc h« hÊp ngùc: ®éng t¸c hÝt vµo chñ yÕu do t¸c dông cña c¬ gian s­ên ngoµi, lµ tr­êng hîp khi gia sóc cã chöa vµ khi gia sóc bÞ viªm ruét, d¹ dµy. h. TÇn sè h« hÊp Lµ sè lÇn thë/phót. TÇn sè h« hÊp phô thuéc vµo c­êng ®é trao ®æi chÊt, tuæi, tÇm vãc. Gia sóc non cã c­êng ®é trao ®æi chÊt m¹nh nªn tÇn sè h« hÊp cao. §éng vËt nhá so víi ®éng vËt lín nªn cã tÇn sè h« hÊp cao h¬n. ë lîn, tÇn sè h« hÊp lµ 20-30 lÇn/phót. I. Trao ®æi khÝ trong h« hÊp Qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ trong h« hÊp gåm 3 b­íc. + Trao ®æi khÝ gi÷a phÕ bµo vµ m¸u mao m¹ch xung quanh nã. ChÊt khÝ khuyÕch t¸n tõ n¬i cã ¸p suÊt riªng phÇn cao ®Õn n¬i cã ¸p suÊt riªng phÇn thÊp. Do sù chªnh lÖch vÒ ph©n ¸p O2 trong phÕ bµo sÏ khuyÕch t¸n qua mµng phÕ bµo vµ thµnh mao m¹ch vµ m¸u, cßn CO2 th× ng­îc l¹i. KhuyÕch t¸n tõ m¸u sang phÕ bµo. Qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n nµy tiÕn hµnh t­¬ng ®èi chËm. + VËn chuyÓn O2 tõ phÕ bµo ®Õn tæ chøc vµ CO2 tõ tæ chøc ®Õn phÕ bµo. O2 tõ m¸u cã ph©n ¸p cao sÏ khuyÕch t¸n vµo tæ chøc n¬i cã ph©n ¸p O2 thÊp. Ng­îc l¹i, CO2 tõ tæ chøc cã ph©n ¸p cao sÏ khuyÕch t¸n sang m¸u. + Trao ®æi khÝ gi÷a m¸u ®éng m¹ch vµ tæ chøc. Sù kÕt hîp vµ vËn chuyÓn khÝ O2, CO2 do sù chªnh lÖch ph©n ¸p gi÷a m¸u vµ c¸c m« bµo, tæ chøc. 2.5.2. §iÒu hßa ho¹t ®éng h« hÊp §iÒu hßa ho¹t ®éng h« hÊp lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p d­íi sù ®iÒu khiÓn cña hÖ thèng thÇn kinh thÓ dÞch. + §iÒu hßa thÓ dÞch: nh©n tè thÓ dÞch ¶nh h­ëng chñ yÕu lµ nång ®é CO2 trong m¸u. NÕu CO2 t¨ng, O2 gi¶m sÏ g©y h­ng phÊn trung khu h« hÊp, vµ ng­îc l¹i nÕu CO2 gi¶m, O2 t¨ng sÏ lµm gi¶m h« hÊp, nh­ng t¸c dông cña CO2 mÉn c¶m h¬n O2 rÊt nhiÒu. C¸c nh©n tè thÓ dÞch kh¸c nh­ chÊt khÝ, chÊt ®éc,...chøa trong m¸u trùc tiÕp kÝch thÝch vµo c¸c tÕ bµo thÇn kinh cña trung khu h« hÊp hoÆc kÝch thÝch vµo thô quan hãa häc ë cung ®éng m¹ch chñ, tói ®éng m¹ch cæ,...g©y nªn ph¶n x¹ ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng h« hÊp. + §iÒu hßa thÇn kinh: vai trß cña thÇn kinh c¶m gi¸c: kÝch thÝch d©y thÇn kinh c¶m gi¸c, nhÊt lµ d©y V sÏ cã t¸c dông lµm thay ®æi h« hÊp. kÝch thÝch nhÑ lµm thë s©u, kÝch thÝch m¹nh lµm ngõng thë. Cö ®éng khíp lµm t¨ng h« hÊp xuÊt ph¸t tõ c¸c xung ®éng thÇn kinh ph¸t sinh ë c¸c c¬ gÇn khíp, cã ý nghÜa t¨ng kh«ng khÝ khi vËn c¬. Vai trß cña d©y X: ghi dßng ®iÖn ho¹t ®éng trªn sîi truyÒn vµo cña d©y X th× thÊy khi hÝt vµo tÇn sè xung ®éng t¨ng. Khi hÝt vµo c¸c phÕ nang d·n ra kÝch thÝch c¸c ®Çu thô c¶m cña d©y X n»m trong phæi sÏ g©y øc chÕ trung khu hÝt vµo. Cµng hÝt vµo nhiÒu øc chÕ cµng t¨ng, tíi mét lóc trung khu hÝt vµo bÞ øc chÕ hoµn toµn, phæi xÑp dÇn, kh«ng kÝch thÝch c¸c ®Çu d©y thÇn kinh X n÷a, trung khu hÝt vµo kh«ng bÞ øc chÕ l¹i h­ng phÊn vµ g©y ra ®éng t¸c hÝt vµo tiÕp theo. 2.5.3. Rèi lo¹n h« hÊp Bé m¸y h« hÊp lµ c¬ quan chñ yÕu lµm nhiÖm vô trao ®æi khÝ gi÷a c¬ thÓ víi m«i tr­êng bªn ngoµi. Nhê sù trao ®æi ®ã mµ c¬ thÓ cã thÓ hÊp thu ®­îc oxy tõ m«i tr­êng bªn ngoµi vµ ®µo th¶i khÝ cacbonic ra khái c¬ thÓ. Vai trß cña hÖ h« hÊp v« cïng quan träng víi sù sèng: HÖ thèng ngõng ho¹t ®éng qu¸ 5 phót lµ c¬ thÓ ®· cã thÓ bÞ hñy diÖt. + Rèi lo¹n qu¸ tr×nh th«ng khÝ do c¸c bÖnh ë bé m¸y h« hÊp - Do tæn th­¬ng lång ngùc, bÖnh liÖt c¬ h« hÊp - Trë ng¹i ®­êng h« hÊp trªn do ®­êng h« hÊp bÞ viªm phï, u sÑo, dÞ vËt bÞ chÌn Ðp ë ®­êng h« hÊp trªn. KhÝ qu¶n, phÕ qu¶n bÞ viªm, g©y s­ng phï niªm m¹c lßng khÝ qu¶n phÕ qu¶n, lµm cho tiÕt diÖn lßng khÝ qu¶n, phÕ qu¶n bÞ hÑp l¹i. HoÆc trong tr­êng hîp hen suyÔn viªm m·n tÝnh khÝ qu¶n dµy xuÊt tiÕt dÞch rØ viªm lµm hÑp, ®Æc bÝt c¸c khÝ qu¶n, c¸c nguyªn nh©n c¶n trë kh«ng khÝ g©y khã thë. - Trë ng¹i ®­êng h« hÊp d­íi: Chñ yÕu lµ viªm phæi, phÕ nang vµ c¸c vi phÕ qu¶n bÞ tæn th­¬ng dÞch rØ viªm vµ dÞch phï xuÊt lµm ®«ng ®Æc c¸c phÕ nang vµ vi phÕ qu¶n, kh«ng khÝ kh«ng lät vµo d­îc phÕ nang, kh«ng tiÕp xóc ®­îc víi mao m¹ch. Trong bÖnh suyÔn lîn, rèi lo¹n h« hÊp g©y khã thë chñ yÕu lµ do c¸c c¬ tr¬n ë phÕ qu¶n vµ vi phÕ qu¶n bÞ co th¾t, kÕt hîp víi xuÊt tiÕt dÞch lµm c¶n trë th«ng khÝ g©y thiÕu O2 tr­êng diÔn. Mæt kh¸c rèi lo¹n ®­êng h« hÊp d­íi cßn ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh khuÕch t¸n O2 vµ CO2. PhÇn 3. §èi t­îng, ®Þa ®iÓm néi dung vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. §èi t­îng nghiªn cøu Nh÷ng lîn lai F1 (2-3th¸ng tuæi) m¾c bÖnh suyÔn thÓ cÊp tÝnh trong tù nhiªn t¹i mét sè c¬ së ch¨n nu«i tËp trung trªn vïng phô cËn Hµ Néi. 3.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu, vïng nghiªn cøu - Bé m«n néi chÈn- D­îc lý Khoa ch¨n nu«i thó y Tr­êng §HNNI- Hµ Néi - Bé m«n Vi sinh vËt- TruyÒn nhiÔm - BÖnh lý Khoa ch¨n nu«i thó y Tr­êng §HNNI- Hµ Néi. - BÖnh viÖn thó y - Khoa ch¨n nu«i thó y - Tr­êng §HNNI - Hµ Néi. - Trung t©m chÈn ®o¸n - Côc thó y. - Mét sè c¬ së ch¨n nu«i thuéc vïng phô cËn Hµ Néi. 3.3. Néi dung nghiªn cøu 3.3.1. Nghiªn cøu mét sè triÖu chøng vµ nh÷ng biÕn ®æi l©m sµng cña lîn bÖnh ( Th©n nhiÖt, tÇn sè h« hÊp, tÇn sè m¹ch) 3.3.2. Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh lý m¸u cña lîn bÖnh - Sè l­îng hång cÇu - Tû khèi hång cÇu - ThÓ tÝch b×nh qu©n cña hång cÇu - Søc kh¸ng cña hång cÇu. - Hµm l­îng Hemoglobin - Nång ®é Hemoglobin b×nh qu©n. - L­îng Hemoglobin trung b×nh trong mét hång cÇu - Sè l­îng b¹ch cÇu - C«ng thøc b¹ch cÇu 3.3.3. Mét sè chØ tiªu sinh ho¸ cña hång cÇu - Protein tæng sè - C¸c tiÓu phÇn Protein 3.3.4. Nghiªn cøu tæn th­¬ng bÖnh lý cña phæi - Tæn th­¬ng ®¹i thÓ - Tæn th­¬ng vi thÓ 3.3.5. X©y dùng ph¸c ®å phßng bÖnh 3.3.6. Thö nghiÖm ph¸c ®å trÞ bÖnh 3.4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.4.1. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu mét sè triÖu chøng vµ chØ tiªu l©m sµng §Ó nghiªn cøu c¸c chØ tiªu trªn, chóng tiªn hµnh x¸c ®Þnh lîn bÞ bÖnh b»ng kü thuËt Elisa. Kü thuËt Elisa Sau khi cã nh÷ng c¨n cø vÒ triÖu chøng vµ bÖnh tÝch chóng t«i tiÕn hµnh lÊy mÉu m¸u råi lµm ph¶n øng Elisa, (ph¶n øng miÔn dÞch ®¸nh dÊu enzim). - Nguyªn lý cña ph¶n øng: Dïng kh¸ng thÓ hoÆc kh¸ng kh¸ng thÓ g¾n enzim råi cho kÕt hîp trùc tiÕp víi kh¸ng nguyªn, sau ®ã cho c¬ chÊt vµo, c¬ chÊt sÏ kÕt hîp víi enzim ®· g¾n, t¹o mÇu. Thùc chÊt ph¶n øng nµy gièng ph¶n øng miÔn dÞch huúnh quang, chØ kh¸c lµ kh«ng dïng thuèc nhuém ®Ó nhuém kh¸ng thÓ hoÆc kh¸ng kh¸ng thÓ mµ dïng mét sè enzim cã ho¹t tÝnh cao vµ sau ®ã cho c¬ chÊt t­¬ng øng víi enzym vµo, enzym ph©n hñy c¬ chÊt t¹o nªn mµu vµ cho soi mµu trong quang phæ kÕ sÏ ®Þnh l­îng ®­îc møc ®é ph¶n øng. Cã hai lo¹i ph¶n øng Elisa: Ph¶n øng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. + Ph¶n øng Elisa trùc tiÕp dïng ®Ó ph¸t hiÖn kh¸ng nguyªn. B­íc 1. Cè ®Þnh kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu lªn phiÕn chÊt dÎo, röa n­íc ®Ó lo¹i bá kh¸ng thÓ kh«ng g¾n. B­íc 2. Cho huyÔn dÞch bÖnh phÈm ®· chiÕt xuÊt thµnh dung dÞch hoµ tan (kh¸ng nguyªn nghi). NÕu cã kh¸ng nguyªn t­¬ng øng chóng sÏ g¾n víi kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu, sù kÕt hîp sÏ s¶y ra, röa n­íc ®Ó lo¹i bá phÇn thõa. B­íc 3. Cho kh¸ng thÓ ®· g¾n enzim vµo. NÕu trong b­íc 2 ®· cã x¶y ra kÕt hîp gi÷a kh¸ng nguyªn víi kh¸ng thÓ ®¸nh dÊu b»ng enzym, bëi v× kh¸ng nguyªn nµy lµ lo¹i ph©n tö cã nhiÒu quyÕt ®Þnh kh¸ng nguyªn (Ýt nhÊt lµ hai quyÕt ®Þnh kh¸ng nguyªn), mét quyÕt ®Þnh ®· ®­îc g¾n víi kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu trong b­íc hai, quyÕt ®Þnh cßn l¹i sÏ g¾n víi kh¸ng kh¸ng thÓ ®· ®­îc ®¸nh dÊu enzym. Röa n­íc ®Ó lo¹i bá kh¸ng thÓ ®¸nh dÊu thõa. Sù kÕt hîp th× b­íc 3 nµy sÏ x¶y ra sù kÕt hîp gi÷a kh¸ng nguyªn vµ kh¸ng thÓ d¸nh dÊu enzime. B­íc 4. TiÕp tôc cho thªm vµo ®ã c¬ chÊt t­¬ng øng víi enzym. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ph¶n øng. - NÕu cã mµu tøc lµ kh¸ng nguyªn t­¬ng øng, ph¶n øng d­¬ng tÝnh, so mµu trong quang phæ kÕ ®Ó ®Þnh l­îng møc ®é cña ph¶n øng. - NÕu kh«ng cã mµu, tøc kh¸ng nguyªn kh«ng t­¬ng øng, cho nªn ngay tõ b­íc 2 kh¸ng nguyªn bÞ tr«i ®i khi röa n­íc, do ®ã mµ kh«ng cã sù kÕt hîp kh¸ng thÓ - kh¸ng nguyªn - kh¸ng kh¸ng thÓ, ph¶n øng ©m tÝnh. + Ph¶n øng Elisa gi¸n tiÕp: dïng ®Ó ph¸t hiÖn kh¸ng thÓ - B­íc 1: g¾n kh¸ng nguyªn ®· biÕt lªn tiªu b¶n phiÕn chÊt dÎo, röa n­íc ®Ó lo¹i bá kh¸ng nguyªn thõa. - B­íc 2: cho huyÕt thanh cÇn chÈn ®o¸n lªn (cã thÓ cã hay kh«ng cã kh¸ng thÓ cÇn t×m). NÕu cã kh¸ng thÓ t­¬ng øng víi kh¸ng nguyªn chuÈn th× sÏ cã kÕt hîp kh¸ng nguyªn – kh¸ng thÓ, röa n­íc ®Ó lo¹i bá c¸c chÊt thõa. - B­íc 3: cho kh¸ng kh¸ng thÓ t­¬ng øng ®· g¾n enzym vµo. NÕu ®· cã kÕt hîp kh¸ng nguyªn kh¸ng thÓ råi, th× tiÕp tôc sÏ cã kÕt hîp kh¸ng nguyªn – kh¸ng thÓ - kh¸ng kh¸ng thÓ (cã g¾n enzym) vµ khi röa n­íc sÏ kh«ng bÞ tr«i ®i. - B­íc 4: cho c¬ chÊt t­¬ng øng víi enzym vµo, enzym sÏ ph©n hñy c¬ chÊt thµnh s¶n phÈm cã mµu, ph¶n øng d­¬ng tÝnh, dïng quang phæ kÕ ®Ó ®Þnh l­îng ph¶n øng. Trong tr­êng hîp huyÕt thanh kh«ng cã kh¸ng thÓ t­¬ng øng víi kh¸ng nguyªn, sÏ kh«ng x¶y ra kÕt hîp kh¸ng nguyªn – kh¸ng thÓ ë b­íc 2, do ®ã mµ khi cho kh¸ng thÓ vµo, còng kh«ng cã kÕt hîp nªn röa n­íc bÞ tr«i ®i, vµ khi cho c¬ chÊt vµo th× kh«ng cã enzym ®Ó ph©n hñy nªn kh«ng cã mµu s¾c, ph¶n øng ©m tÝnh. Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®­îc lîn bÖnh, chóng t«i tiÕn hµnh quan s¸t bªn ngoµi kÕt hîp víi viÖc dïng nhiÖt kÕ 42oC ®Ó x¸c ®Þnh th©n nhiÖt cña lîn. §Õm ®éng t¸c thë qua hâm bông vµ quan s¸t thanh bông vµ thµnh ngùc kÕt hîp víi viÖc nghe vïng phæi ®Ó x¸c ®Þnh tÇn sè h« hÊp. Dïng èng nghe vïng tim, ®Õm sè lÇn tim ®Ëp ®Ó x¸c ®Þnh tÇn sè m¹ch ®Ëp. 3.4.2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu nh÷ng biÕn ®æi vÒ mét sè chØ tiªu sinh lý cña m¸u lîn b»ng m¸y Screm 18 3.4.3. Mét sè chØ tiªu sinh hãa cña m¸u lîn kháe vµ lîn bÞ bÖnh suyÔn 3.4.4. Nghiªn cøu tæn th­¬ng bÖnh lý ë phæi cña lîn bÞ bÖnh suyÔn a. Tæn th­¬ng ®¹i thÓ. Chóng t«i tiÕn hµnh mæ kh¸m, quan s¸t qu¸ tr×nh tæn th­¬ng cña phæi. b. Tæn th­¬ng vi thÓ. Phæi lîn bÖnh ®­îc cè ®Þnh b»ng dung dÞch Formol 10% (thÓ tÝch formol gÊp 10 - 20 lÇn thÓ tÝch tæ chøc phæi). - TÈy n­íc lµm trong: + LÊy bÖnh phÈm ra khái dung dÞch Formol 10% råi ®em röa n­íc tõ 12 - 24 giê (röa d­íi vßi n­íc ch¶y nhÑ) ®Ó tr«i hÕt Formol. + Khö n­íc: MÉu bÖnh phÈm röa n­íc xong thÊm nhÑ trªn giÊy läc råi cho vµo hÖ thèng cån Ethylic víi thêi gian nh sau: Cèc 1: cån 700 = 2 - 4 giê; Cèc 2, 3, 4 lµ cån 1000 = 4 - 6 giê. Thêi gian cã thÓ thay ®æi tïy mÉu tæ chøc to hay nhá. + Lµm trong: LÊy miÕng tæ chøc ra khái cån, thÊm nhÑ trªn giÊy läc råi cho vµo hÖ thèng 3 lä Xylen mçi lä 2 - 4 giê. Thêi gian cã thÓ thay ®æi tïy theo theo miÕng tæ chøc to hay nhá. Sau khi ®i qua lÇn lît 3 lä Xylen, miÕng tæ chøc trong nh­ ®­êng phÌn lµ ®­îc, nÕu kh«ng ph¶i khö l¹i tõ cån tuyÖt ®èi råi l¹i ®a vµo dung dÞch lµm trong. - TÈm Paraffin gåm: Cèc 1: Paraffin + Xylen theo tû lÖ 1:1 tõ 2 - 12 giê ë 370C. Sau ®ã lÇn l­ît cho qua 3 cèc paraffin ë nhiÖt ®é 560C mçi cèc 4 - 6 giê. (Khi tÈm cÇn theo dâi nhiÖt ®é liªn tôc, nÕu nhiÖt ®é qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp miÕng tæ chøc sÏ bÞ háng). - §æ Block: ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ dông cô, khu«n giÊy, paraffin ph¶i nãng ch¶y hoµn toµn nh­ng nhiÖt ®é kh«ng ®îc qu¸ cao sÏ ¶nh hëng ®Õn chÊt l­îng tiªu b¶n sau nµy. §îi cho paraffin ®«ng ®Æc hoµn toµn, bãc bá khu«n giÊy vµ söa l¹i Block cho vu«ng v¾n. - C¾t d¸n m¶nh: C¾t miÕng tæ chøc trªn m¸y c¾t Microtom víi ®é dµy 3 μm. M¶nh tæ chøc khi ®­îc c¾t ra sÏ ®­îc ®Ó t·i ph¼ng nhê n­íc trøng trªn ngän löa ®Ìn cån. §Ó miÕng tæ chøc kh« nhê kh«ng khÝ sau mét thêi gian th× cho vµo tñ Êm 370. - Nhuém tiªu b¶n: Dïng thuèc nhuém Hematoxylin - nhuém bµo t­¬ng Dung dÞch I: Hematoxylin: 1 gam Cån 950: 10ml Dung dÞch II: PhÌn Kali: 20 gam N­íc cÊt: 200ml Trén dung dÞch I vµ II vµo mét b×nh, ®un s«i trªn ngän löa nhá, võa ®un võa khuÊy cho ®Õn khi s«i cho thªm 3 ml dung dÞch KMnO4 b·o hoµ, sau ®ã ®Ó nguéi vµ läc. Cho hçn hîp läc ®îc vµo lä thuû tinh nót mµi dïng dÇn. Thuèc nhuém Eosin dïng ®Ó nhuém nguyªn sinh chÊt cña tÕ bµo. C¸ch pha: Eosin: 1 gam, cån 960: 250 ml Hoµ tan, läc kü cã thÓ cho thªm vµo vµi giät axit axetic. C¸c b­íc nhuém tiªu b¶n: + TÈy Paraffin: Cho tiªu b¶n lÇn l­ît qua 3 lä Xylen mçi lä 3 - 5 phót. Khi cho tiªu b¶n qua Xylen ph¶i th­êng xuyªn nhÊc lªn nhÊc xuèng cho tan paraffin, dïng kh¨n lau s¹ch paraffin xung quanh miÕng tæ chøc. + TÈy Xylen: dïng cån Ethylic: Cèc 1: 960 tõ 3 - 5 phót. Cèc 2, 3: 1000 tõ 3 - 5 phót. + Nhuém Hematoxilin: Ng©m tiªu b¶n trong dung dÞch Hematoxilin kho¶ng 5 - 10 phót tïy theo chÊt l­îng thuèc nhuém vµ ®é dÇy tiªu b¶n. Sau khi nhuém Hematoxylin ph¶i kiÓm tra, nÕu mµu tiªu b¶n nh¹t cã thÓ nhóng nhanh tiªu b¶n qua NaHCO3 1% ®Ó tiªu b¶n ®Ëm h¬n. C¸ch pha dung dÞch NaHCO3 1%: NaHCO3 1 gam, n­íc cÊt 100 ml NÕu tiªu b¶n ®Ëm qu¸ cã thÓ nhóng nhanh qua cån Axit chlohydric. Sau khi ®iÒu chØnh mµu röa s¹ch tiªu b¶n b»ng n­íc cÊt. + Nhuém Eosin: Cho tiªu b¶n vµo Eosin kho¶ng 30 gi©y - 2 phót tïy theo thùc tÕ, nÕu mµu Eosin nh¹t cã thÓ cho vµo dung dÞch Eosin 1 - 2 giät Axit axetic. Sau ®ã röa b»ng n­íc cÊt 1 - 2 phót. + TÈy n­íc: dïng cån Ethylic tÈy n­íc trong tiªu b¶n. Cån 900 cèc 1: 2 - 3 phót. Cån 1000 cèc 2, 3: 3 - 5 phót + Lµm trong: Cho tiªu b¶n qua 2 cèc Xylen mçi cèc 3 - 5 phót + G¾n lamen, d¸n nh·n vµ ®äc kÕt qu¶ trªn kÝnh hiÓn vi. 3.4.5. X©y dùng ph¸c ®å phßng bÖnh Chia sè lîn nghiªn cøu thµnh 2 l« L«1. Dïng ®Ó lµm ®èi chøng ( Kh«ng ®­îc tiªm vaccin phßng bÖnh) L« 2. Dïng ®Ó nghiªn cøu ( §­îc tiªm vaccin phßng bÖnh) Tr×nh tù thÝ nghiªm nh­ sau : - B­íc 1 : T¹o ®é th«ng tho¸ng chuång nu«i, mËt ®é nu«i hîp lý, vÖ sinh thøc ¨n, m¸ng uèng, … chÕ ®é dinh d­ìng cho c¶ 2 l« lîn t­¬ng ®­¬ng nhau. - B­íc 2 : Tiªm vacxin phßng bÖnh M+ PAC víi liÒu l­îng 2ml/con vµo 42 ngµy tuæi cho lîn l« 2. - B­íc 3 G©y bÖnh thùc nghiÖm : Chóng t«i lÊy tæ chøc phæi vµ h¹ch phæi cña lîn bÞ bÖnh suyÔn, nghiÒn nhá, hßa n­íc theo tû lÖ 1/20, ®Ó l¾ng, lÊy phÇn trong nhá vµo mòi lîn theo tû lÖ 5ml/con vµo ngµy thø 15 sau khi tiªm vaccin cho lîn ë c¶ 2 l« råi tiÕn hµnh theo dâi nh÷ng biÓu hiÖn triÖu chøng còng nh­ nh÷ng biÕn ®æi mét sè chØ tiªu ( Th©n nhiªt, TÇn sè h« hÊp, tÇn sè m¹ch) tõ ®ã ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. 3.3.6. §iÒu trÞ thö nghiÖm + chuÈn bÞ lîn thÝ ®iÒu trÞ Chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu trÞ trªn nh÷ng lîn ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ bÞ suyÔn b»ng kü thuËt Elisa vµ lîn bÞ bÖnh trong qu¸ tr×nh g©y bÖnh thùc nghiÖm, tÊt c¶ lîn ®­îc ®iÒu trÞ ®Òu m¾c bÖnh ë thÓ cÊp tÝnh. Chia lîn thµnh 2 l«, mçi l« ®iÒu trÞ theo mét ph¸c ®å Ph¸c ®å 1 ( L«1) : Dïng Citius 5% do C«ng ty Liªn doanh Virbac s¶n xuÊt víi liÒu 1.5ml/25kg thÓ träng/ngµy, tiªm b¾p trong 3 ngµy. TiÕp ®ã dïng thuèc trî søc trî lùc Injactavit víi liÒu 1ml/con/ngµy råi theo râi nh÷ng biÕn ®æi l©m sµng sau thêi gian ®iÒu trÞ. Ph¸c ®å 2 ( L«2 ): Chóng t«i còng tiÕn hµnh nh­ ph¸c ®å 1 vµ tiªm thªm Dexametasol víi liÒu 1ml/10kgTT/ngµy vµ theo dâi triÖu chøng l©m sµng sau thêi gian ®iÒu trÞ.