Nghiên cứu ứng dụng mô hình toán mô phỏng lũ tràn đồng trên hệ thống sông Hương, tỉnh Thừa Thiên Huế

cña m« h×nh thñy v¨n, ®©y chÝnh lµ biªn l­u l­îng cña m« h×nh MIKE 11. Dßng ch¶y sinh ra do m­a khÊu trõ tæn thÊt (m­a hiÖu qu¶) ®­îc ph©n bæ trªn toµn l­u vùc. ë ®©y kÕt qu¶ cña m« h×nh NAM ®­îc nèi trùc tiÕp vµo m« h×nh thñy lùc m¹ng s«ng MIKE 11. C¸c l­u vùc th­îng l­u ®­îc nèi vµo ®Çu c¸c nh¸nh s«ng b¾t nguån tõ phÝa §«ng Tr­êng S¬n, c¸c l­u vùc ®ång b»ng vµ ven biÓn ®­îc nèi trùc tiÕp vµo c¸c s«ng hoÆc nh¸nh s«ng ë h¹ l­u (H×nh 3.3.8). B¶ng 3.3.4. Danh s¸ch nèi m« h×nh NAM vµo m« h×nh MIKE 11 VÞ trÝ nèi (m) TiÓu l­u vùc DiÖn tÝch (km2) S«ng B¾t ®Çu KÕt thóc T¶ Tr¹ch 679,14 T¶ Tr¹ch 0 300 Cæ Bi 809,78 Bå 0 300 B×nh §iÒn 673,37 H÷u Tr¹ch 0 500 ¤ L©u 484,79 ¤ L©u 0 700 ¤ L©u 149,5 ¤ L©u 12.000 12.100 ¤ L©u 226,.4 ¤ L©u 19.000 19.100 ¤ L©u 85,21 ¤ L©u 14.000 14.100 -85- VÞ trÝ nèi (m) TiÓu l­u vùc DiÖn tÝch (km2) S«ng B¾t ®Çu KÕt thóc CÇu Hai 199,34 Lîi N«ng 27.500 27.600 CÇu Hai 91,98 Truåi 0 300 CÇu Hai 13,36 Truåi 7.000 7.100 CÇu Hai 76,34 N«ng 0 300 CÇu Hai 59,25 Lîi N«ng 25.000 25.100 CÇu Hai 35,84 Truåi 200 200 HuÕ 41,92 T¶ Tr¹ch 4.800 4.900 HuÕ 24,09 T¶ Tr¹ch 8.000 8.100 HuÕ 43,17 T¶ Tr¹ch 11.000 11.100 HuÕ 84,78 An Xu©n 6.000 6.500 HuÕ 60,2 An Xu©n 3.000 3.100 HuÕ 29,32 H­¬ng 5.000 5.100 HuÕ 21,74 Diªn Hång 1.000 1.000 HuÕ 25,48 §«ng Ba 1.000 1.100 HuÕ 65,3 CÇu Long 3.000 3.100 HuÕ 17,07 Lîi N«ng 5.000 5.100 HuÕ 41,57 Lîi N«ng 11.000 11.100 HuÕ 42,84 Lîi N«ng 15.000 15.100 HuÕ 42,28 Lîi N«ng 19.000 19.100 HuÕ 55,06 Lîi N«ng 20.000 20.100 HuÕ 42,25 Lîi N«ng 27.000 27.100 HuÕ 82,12 H­¬ng 9.500 9.600 HuÕ 68,72 Bå 8.500 8.600 HuÕ 27,08 H­¬ng 3.000 3.100 HuÕ 28,87 H­¬ng 13.000 13.100 HuÕ 10,59 H­¬ng 15.000 15.100 HuÕ 31,02 H­¬ng 25.000 25.100 Trong b¶ng 3.3.4, c¸c vÞ trÝ kÕt nèi b¾t ®Çu ë 0 (m) gåm c¸c s«ng T¶ Tr¹ch, Bå, H÷u Tr¹ch, ¤ L©u, Truåi vµ N«ng lµ c¸c vÞ trÝ biªn trªn cña m« h×nh mét chiÒu MIKE 11. C¸c vÞ trÝ cßn l¹i, dßng ch¶y trªn 7 tiÓu l­u vùc tÝnh to¸n ®­îc tõ NAM ®­îc ph©n bæ trªn c¸c s«ng vµ nh¸nh s«ng cña hÖ thèng nh­ lµ mét l­u l­îng gia nhËp khu gi÷a. -86- H×nh 3.3.8. VÞ trÝ nèi m« h×nh NAM vµo m« h×nh MIKE 11 3.4. ThiÕt lËp m« h×nh hai chiÒu MIKE 21 Ph¹m vi m« h×nh MIKE 21 lµ miÒn hai chiÒu cã kÝch th­íc 22,8  84 km. ChiÒu däc tõ th­îng l­u (miÒn nói) ®Õn h¹ l­u (®ång b»ng) ®­îc x¸c ®Þnh tõ ng· ba TuÇn ra ®Õn biÓn, bao gåm toµn bé ®ång b»ng s«ng H­¬ng, s«ng ¤ L©u vµ ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai (H×nh 3.4.1). 3.4.1. ThiÕt lËp b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry [22] §©y lµ mét b­íc quan träng trong qu¸ tr×nh thiÕt lËp m« h×nh hai chiÒu. X©y dùng m« h×nh thñy lùc hai chiÒu MIKE 21 cÇn ph¶i thiÕt lËp ®­îc b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry. B¶n ®å nµy cã nhiÖm vô lµm nÒn ®Þa h×nh cho m« h×nh. Ph­¬ng ph¸p x©y dùng b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry lµ dùa trªn d÷ liÖu cña b¶n ®å cao ®é sè DEM (Digital Elevation Model) ®­îc chuyÓn vÒ d¹ng file XYZ vµ ®­a vµo néi suy. DEM lµ sè liÖu c¬ b¶n ®Ó phôc vô c«ng viÖc tÝnh to¸n ph©n tÝch ®Þa h×nh, x¸c ®Þnh h­íng dßng ch¶y vµ thiÕt lËp m« h×nh. X©y dùng mét b¶n ®å DEM cho vïng nghiªn cøu cÇn c¸c d÷ liÖu ®Þa h×nh nh­ ®· nªu trong môc 3.1. C¸c d÷ liÖu cã ®­îc chuyÓn thµnh d¹ng file cña Acrview ë d¹ng theme ®iÓm ®Ó dÔ dµng xö lý vµ chuyÓn ®æi. Khi x©y dùng DEM, c¸c phÇn trïng nhau ®­îc lo¹i bá (H×nh 3.4.2). VÝ dô, trong b¶n ®å DEM 90 m  -87- 90 m chØ lÊy c¸c vïng cã cao ®é lín h¬n 10 m vµ lo¹i bá c¸c phÇn thÊp. C¸c sè liÖu ®Þa h×nh d¹ng b×nh ®å vµ mÆt c¾t sÏ ®­îc lo¹i bá ®i c¸c phÇn trïng víi DEM 90 m  90 m cã cao ®é lín h¬n 10 m. Tõ ®ã x©y dùng ®­îc b¶n ®å cao ®é sè DEM víi b­íc l­íi 30 m  30 m. H×nh 3.4.1. Ph¹m vi m« pháng m« h×nh MIKE 21 Tõ b¶n ®å DEM víi ®é ph©n gi¶i 30 m  30 m, tiÕn hµnh néi suy ®Ó x©y dùng b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry cho vïng nghiªn cøu. Bathymetry ®­îc thiÕt lËp cã b­íc l­íi 120 m  120 m, trªn vïng cã kÝch th­íc 22,8 km  84 km víi sè ®iÓm l­íi lµ 190  700. MiÒn tÝnh to¸n ®­îc xoay 1 gãc 370 so víi vÜ tuyÕn. Cao tr×nh ®iÓm ®Êt (®iÓm kh«ng cã n­íc trµn trong toµn bé thêi gian m« pháng) ®­îc chän lµ 6,5 m. C¸c khu vùc côc bé nh­ cöa s«ng, ®ª bao, ®­êng ®­îc chØnh söa côc bé cho phï hîp víi ®Þa h×nh thùc tÕ. §Æc biÖt lµ c¸c ®iÓm l­íi bao quanh (trõ khu vùc c¸c cöa biÓn) ®­îc g¸n lµ ®iÓm ®Êt (H×nh 3.4.3). H×nh 3.4.2. D÷ liÖu ®Þa h×nh ®Çu vµo cña b¶n ®å DEM -88- H×nh 3.4.3. B¶n ®å cao ®é sè Bathymetry víi ®é ph©n gi¶i 120 m  120 m §Þa h×nh cöa biÓn cã ®­îc ®Ó t¹o b¶n ®å Bathymetry lµ ®Þa h×nh ®o sau trËn lò 1999, cã tån t¹i cöa biÓn Hßa Du©n (H×nh 3.4.4). H×nh 3.4.4. §Þa h×nh vïng nghiªn cøu m« pháng b»ng MIKE 21 3.4.2. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña m« h×nh + M« h×nh hai chiÒu MIKE 21 ®­îc thiÕt lËp chØ sö dông m« ®un thñy ®éng lùc häc (hydrodynamic only). + V× khu vùc nghiªn cøu lµ vïng ¶nh h­ëng bëi thñy triÒu nªn trong m« h×nh cÇn x¸c ®Þnh hai th«ng sè lµ ®iÓm kh« (Drying depth) vµ ®iÓm ­ít (Flooding depth). §iÓm kh« lµ ®iÓm cã ®é s©u mùc n­íc nhá nhÊt cã thÓ ®Ó b¾t ®Çu tÝnh to¸n ®­îc lÊy gi¸ trÞ b»ng 2 cm, cßn ®iÓm ­ít lµ ®iÓm cã ®é s©u mùc n­íc mµ t¹i ®ã sÏ ®­îc tÝnh to¸n l¹i ®­îc x¸c ®Þnh lµ 5 cm. + HÖ sè nhít rèi dïng trong c¸c c«ng thøc tÝnh ma s¸t rèi xx, yy, xy (c«ng thøc 1.2.8, 1.2.9) ®­îc lÊy b»ng 0,2. + Thµnh phÇn hÖ sè ma s¸t vµ bøc x¹ sãng ®­îc x¸c ®Þnh cã gi¸ trÞ b»ng 0 v× m« h×nh ®­îc thiÕt lËp bá qua t¸c ®éng ¶nh h­ëng cña sãng, giã. + HÖ sè nh¸m cña m« h×nh ®­îc x¸c ®Þnh theo sè Manning M = n–1. C¸c gi¸ trÞ ®é nh¸m trong lßng dÉn vµ ®é nh¸m trªn b·i ®­îc g¸n nh­ sau: Mlßng = 50; Mb·i = 25. -89- 3.4.3. §iÒu kiÖn biªn cña m« h×nh §èi víi m« h×nh MIKE 21, tÊt c¶ c¸c biªn më ®Òu ph¶i ®­îc g¸n gi¸ trÞ mùc n­íc hoÆc l­u l­îng. Khi b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry ®­îc thiÕt lËp, m« h×nh sÏ tù ®éng quÐt vµ x¸c ®Þnh tÊt c¶ c¸c vÞ trÝ biªn. Trong m« h×nh nµy, tõ b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry (H×nh 3.4.3), c¸c biªn ®­îc x¸c ®Þnh chØ cã ë h¹ l­u t¹i cöa ThuËn An b¾t ®Çu tõ ®iÓm à = 262.189 ®Õn ®iÓm à = 426.189 vµ t¹i cöa T­ HiÒn b¾t ®Çu tõ ®iÓm à = 631.189 ®Õn ®iÓm à = 698.189. ë th­îng l­u ®­îc bao kÝn bëi c¸c ®iÓm l­íi cã cao tr×nh ®iÓm ®Êt nªn kh«ng cã biªn trªn. Gi¸ trÞ dßng ch¶y t¹i khu vùc th­îng l­u sÏ ®­îc lÊy tõ m« h×nh MIKE 11 khi ®­îc kÕt nèi trong m« h×nh MIKE FLOOD. C¸c gi¸ trÞ ®ã thÓ hiÖn lµ sù trao ®æi n­íc gi÷a hai m« h×nh MIKE 11 vµ MIKE 21. Trong vïng nghiªn cøu kh«ng cã tr¹m ®o mùc n­íc triÒu th­êng xuyªn, mµ chØ ®o tõng thêi ®o¹n khi cã c¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn cöa biÓn hoÆc ®Çm ph¸. Tõ tr­íc ®Õn nay, chØ cã duy nhÊt trong lò th¸ng 11 n¨m 2004, Dù ¸n qu¶n lý ven bê Thõa Thiªn HuÕ ®o ®­îc mùc n­íc phÝa trong vµ phÝa ngoµi cöa biÓn. T¹i ThuËn An, vÞ trÝ phÝa trong cöa biÓn lµ ®ån biªn phßng ThuËn An, phÝa ngoµi bê biÓn ThuËn An t¹i vÞ trÝ nhµ nghØ C«ng An ®· bÞ sËp trong lò 11/1999. Biªn mùc n­íc ®­îc x¸c ®Þnh t¹i h¹ l­u trong m« h×nh sö dông biªn mùc n­íc thùc ®o th¸ng 11/2004 b¾t ®Çu tõ 0h00 ngµy 15/11/2004 ®Õn 23h00 ngµy 15/12/2004 ë phÝa ngoµi cöa ThuËn An (H×nh 3.4.5) vµ T­ HiÒn (H×nh 3.4.6). Nh­ ®· tr×nh bµy trong môc 2.2, mét ®Æc ®iÓm næi bËt vÒ mùc n­íc biÓn t¹i vïng nghiªn cøu lµ cã chÕ b¸n nhËt triÒu ®Òu vµ cã biªn ®é rÊt thñy triÒu rÊt thÊp. Biªn ®é thñy triÒu trung b×nh kú c­êng chØ dao ®éng trong kho¶ng 40  50 cm. Dao ®éng thñy triÒu lín nhÊt ®o ®­îc t¹i cöa ThuËn An lµ 50 cm vµ t¹i cöa T­ HiÒn lµ 70 cm. §©y ®­îc coi lµ vïng v« triÒu duy nhÊt t¹i ViÖt Nam. Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu mùc n­íc thùc ®o t¹i cöa biÓn (H×nh 3.4.5 vµ 3.4.6) nhËn thÊy, trong thêi kú lò lín dßng ch¶y lò Ýt ¶nh h­ëng ®Õn mùc n­íc biÓn phÝa ngoµi. Dao ®éng thñy triÒu vÉn lµ c¸c dao ®éng ®iÒu hßa æn ®Þnh. Khi cã c¸c trËn lò lín x¶y ra th× mùc n­íc t¹i biªn ngoµi cöa biÓn Ýt t¸c ®éng ®Õn kÕt qu¶ tÝnh to¸n phÝa trong ®Çm ph¸. -90- H×nh 3.4.5. Mùc n­íc thùc ®o ë phÝa ngoµi cöa ThuËn An 11/2004 H×nh 3.4.6. Mùc n­íc thùc ®o ë phÝa ngoµi cöa T­ HiÒn 11/2004 -91- 3.4.4. M« pháng s¬ bé Thùc hiÖn b­íc m« pháng s¬ bé ®èi víi m« h×nh hai chiÒu MIKE 21 còng víi môc ®Ých nh»m kiÓm chøng kÕt qu¶ x©y dùng m« h×nh. KÕt qu¶ m« pháng ®· cho thÊy víi c¸c ®iÒu kiªn biªn vµ ®iÒu kiÖn ban ®Çu ®¬n gi¶n, m« h×nh ®· m« pháng ®­îc dßng ch¶y trµn trªn l­u vùc s«ng H­¬ng. Nh÷ng hiÖu chØnh tiÕp theo sÏ ®­îc thùc hiÖn khi m« pháng b»ng m« h×nh MIKE FLOOD víi ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn biªn vµ ®iÒu kiÖn ban ®Çu cña dßng ch¶y. 3.5. HiÖu chØnh m« h×nh MIKE FLOOD víi trËn lò 11/2004 3.5.1. ThiÕt lËp c¸c kÕt nèi C¸c kÕt nèi ®­îc sö dông trong m« h×nh gåm cã kÕt nèi chuÈn (Standard (E)); kÕt nèi c«ng tr×nh (tiªu t¸n n¨ng l­îng - Structure (I)); kÕt nèi hai bªn (Lateral) vµ kÕt nèi kh«ng cã dßng ch¶y (XFLOW = 0; YFLOW = 0). C¸c kÕt nèi chuÈn vµ kÕt nèi cã c«ng tr×nh trong m« h×nh ®­îc ®Æt vµo cuèi c¸c nh¸nh s«ng t¹i vÞ trÝ biªn d­íi cña m¹ng s«ng MIKE 11. C¸c kÕt nèi cßn l¹i lµ kÕt nèi hai bªn vµ kÕt nèi kh«ng cã dßng ch¶y ®­îc thiÕt lËp däc theo c¸c ®o¹n s«ng hoÆc nh¸nh s«ng. C¸c kÕt nèi cña m« h×nh ®­îc nªu trong b¶ng 3.5.1. B¶ng 3.5.1. C¸c kÕt nèi trong m« h×nh MIKE FLOOD VÞ trÝ trong M11 TT Lo¹i kÕt nèi S«ng B¾t ®Çu KÕt thóc Sè « kÕt nèi trong M21 PhÝa kÕt nèi ®èi víi M11 1 Standard (E) ¤ L©u 32.100 – 5 Tr¸i 2 Lateral ¤ L©u 2.000 32.100 201 – 3 XFLOW = 0 ¤ L©u 2.000 32.100 202 – 4 YFLOW = 0 ¤ L©u 2.000 32.100 202 – 5 Lateral ¤ L©u 2.000 32.100 197 Tr¸i 6 Lateral Bå 3.500 30.200 260 Tr¸i 7 XFLOW = 0 Bå 3.500 30.200 265 – 8 YFLOW = 0 Bå 3.500 30.200 265 – 9 Lateral Bå 3.500 30.200 253 Tr¸i 10 Standard (E) An Xu©n 10.300 – 3 – 11 Lateral An Xu©n 0 10.300 91 Tr¸i 12 XFLOW = 0 An Xu©n 0 10.300 93 – 13 YFLOW = 0 An Xu©n 0 10.300 93 – -92- VÞ trÝ trong M11 TT Lo¹i kÕt nèi S«ng B¾t ®Çu KÕt thóc Sè « kÕt nèi trong M21 PhÝa kÕt nèi ®èi víi M11 14 Lateral An Xu©n 0 10.300 86 Ph¶i 15 Standard (E) Diªn Hång 5.700 – 3 – 16 Lateral Diªn Hång 0 5.700 61 Tr¸i 17 XFLOW = 0 Diªn Hång 0 5.700 61 – 18 YFLOW = 0 Diªn Hång 0 5.700 61 – 19 Lateral Diªn Hång 0 5.700 61 Ph¶i 20 Lateral Nham BiÒu 0 13.400 112 Ph¶i 21 Standard (E) Qu¸n Cöa 5.300 – 3 – 22 Lateral Qu¸n Cöa 0 5.300 51 Tr¸i 23 XFLOW = 0 Qu¸n Cöa 0 5.300 53 – 24 YFLOW = 0 Qu¸n Cöa 0 5.300 53 – 25 Lateral Qu¸n Cöa 0 5.300 52 Ph¶i 26 Structure (I) H­¬ng 31.100 – 7 – 27 Lateral H­¬ng 8.900 31.100 225 Tr¸i 28 XFLOW = 0 H­¬ng 8.900 31.100 228 – 29 YFLOW = 0 H­¬ng 8.900 31.100 228 – 30 Lateral H­¬ng 8.900 31.100 220 Ph¶i 31 Lateral B¹ch YÕn 0 5.400 33 Tr¸i 32 Lateral An Hßa 0 2.800 31 Tr¸i 33 Lateral KÎ V¹n 0 2.400 27 Tr¸i 34 Lateral §«ng Ba 0 2.600 31 Tr¸i 35 Standard (E) La û 7.000 – 4 – 36 Lateral La û 0 7.000 73 Tr¸i 37 XFLOW = 0 La û 0 7.000 72 – 38 YFLOW = 0 La û 0 7.000 72 – 39 Lateral La û 0 7.000 70 Ph¶i 40 Lateral §Ëp §¸ 0 14.600 153 Tr¸i 41 Standard (E) CÇu Long 5.800 – 3 – 42 Lateral CÇu Long 0 5.800 54 Ph¶i 43 XFLOW = 0 CÇu Long 0 5.800 56 – 44 YFLOW = 0 CÇu Long 0 5.800 56 – -93- VÞ trÝ trong M11 TT Lo¹i kÕt nèi S«ng B¾t ®Çu KÕt thóc Sè « kÕt nèi trong M21 PhÝa kÕt nèi ®èi víi M11 45 Lateral CÇu Long 0 5.800 57 Tr¸i 46 Standard (E) Lîi N«ng 28.100 – 5 – 47 Lateral Lîi N«ng 0 28.100 259 Tr¸i 48 XFLOW = 0 Lîi N«ng 0 28.100 293 – 49 YFLOW = 0 Lîi N«ng 0 28.100 293 – 50 Lateral Lîi N«ng 0 28.100 289 Ph¶i 51 Lateral N«ng 1.600 8.800 48 Tr¸i 52 Lateral N«ng 3.000 8.800 48 Ph¶i 53 Standard (E) Truåi 9.750 – 3 – 54 Lateral Truåi 3.000 9.750 64 Tr¸i 55 Lateral Truåi 3.000 9.750 63 Ph¶i H×nh 3.5.1. M« h×nh MIKE FLOOD C¸c kÕt nèi hai bªn vµ kÕt nèi kh«ng cã dßng ch¶y ®­îc thiÕt lËp däc theo c¸c ®o¹n s«ng trong m« h×nh MIKE 11. Tuy nhiªn, trong c¸c kÕt nèi hai bªn, cã nh÷ng ®o¹n vÞ trÝ kÕt nèi l¹i trïng víi c¸c « l­íi trong MIKE 21 cã cao tr×nh ®iÓm ®Êt lµ 6,5 m nªn t¹i c¸c vÞ trÝ nµy kh«ng ®­îc thiÕt lËp liªn kÕt v× ®iÓm nµy kh«ng cã n­íc trµn trong toµn bé thêi gian m« pháng. -94- C¸c kÕt nèi kh«ng cã dßng ch¶y lµ kÕt nèi nh»m môc ®Ých kh«ng cho n­íc ch¶y trùc tiÕp tõ b·i trµn bê bªn nµy sang b·i trµn bê bªn kia cña mét ®o¹n s«ng. Do ®ã, c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu cã vµ qua nhiÒu lÇn hiÖu chØnh, c¸c kÕt nèi kh«ng cã dßng ch¶y ®­îc thiÕt lËp nh­ trong b¶ng 3.5.1. Trªn toµn bé hÖ thèng, cã duy nhÊt mét kÕt nèi c«ng tr×nh l>m nhiÖm vô tiªu t¸n n¨ng l­îng t¹i vÞ trÝ ®Ëp Th¶o Long ë h¹ l­u s«ng H­¬ng ®o¹n ®æ ra ®Çm ph¸. C¸c vÞ trÝ ®æ vµo ®Çm ph¸ cña c¸c ®o¹n s«ng kh¸c ®Òu ®­îc thiÕt lËp kÕt nèi chuÈn v× t¹i ®ã ®· cã ®Ëp hoÆc cèng ®iÒu tiÕt. C¸c kÕt nèi chuÈn nµy cã nhiÖm vô nèi c¸c c«ng tr×nh trong MIKE 11 vµo mét hoÆc mét vµi « l­íi trong MIKE 21 ®Ó thùc hiÖn viÖc trao ®æi n­íc gi÷a hai m« h×nh t¹i vÞ trÝ biªn h¹ l­u cña MIKE 11. 3.5.2. M« pháng vµ hiÖu chØnh m« h×nh TrËn lò m« pháng diÔn ra tõ ngµy 23/11/2004 ®Õn ngµy 30/11/2004. Trong trËn lò nµy, mùc n­íc t¹i c¸c tr¹m Phong B×nh, Phó èc, Kim Long vµ B×nh §iÒn ®­îc quan tr¾c. Sau khi thùc hiÖn m« pháng, c¸c sè liÖu quan tr¾c ®­îc t¹i 4 tr¹m ®­îc dïng vµo viÖc hiÖu chØnh cho m« h×nh. B­íc thêi gian m« pháng trong m« h×nh mét chiÒu MIKE 11 lµ kh«ng h¹n chÕ do thuËt gi¶i cña m« h×nh lµ s¬ ®å sai ph©n Èn. Nh­ng khi kÕt hîp víi m« h×nh hai chiÒu MIKE 21 th«ng qua m« h×nh MIKE FLOOD th× b­íc thêi gian trong tÝnh to¸n bÞ rµng buéc bëi ®iÒu kiÖn Courant vÒ ®é æn ®Þnh vµ héi tô cña m« h×nh. Víi thuËt gi¶i cña m« h×nh MIKE 21 sö dông s¬ ®å sai ph©n hiÖn nªn ph¶i ®¶m b¶o r»ng b­íc thêi gian t vµ b­íc l­íi x lu«n tháa m·n rµng buéc: max x t v c     Trong ®ã: vmax - vËn tèc lín nhÊt (m/s); c - vËn tèc truyÒn sãng trong n­íc tÜnh (m/s), c gh . h - ®é s©u (m); g - gia tèc träng tr­êng (m/s2). Trong m« h×nh MIKE 21, kh¸i niÖm sè Courant ®­îc thiÕt lËp nh»m c¶nh b¸o kh¶ n¨ng héi tô nghiÖm cña m« h×nh. -95- t t Cr c gh x x       V× b­íc l­íi trong b¶n ®å cao ®é sè Bathymetry ®· ®­îc thiÕt lËp víi kho¶ng c¸ch x = y = 120 m nªn b­íc thêi gian ®­îc lùa chän ®Ó m« pháng lµ 6 s. Khi ®ã m« h×nh ®· tÝnh to¸n vµ c¶nh b¸o sè Cr = 0,81183 Ì 1 tháa m·n ®iÒu kiÖn æn ®Þnh vµ héi tô m« h×nh. Nh­ vËy víi b­íc thêi gian lùa chän lµ 6 s th× m« h×nh ph¶i thùc hiÖn 100.000 b­íc tÝnh, trong ®ã 1.000 b­íc tÝnh ®Çu ®­îc dïng ®Ó lµm “nãng” m« h×nh. B­íc hiÖu chØnh m« h×nh ®­îc thùc hiÖn ®Çu tiªn lµ kiÓm tra vµ xö lý nh÷ng ®iÓm cßn ch­a phï hîp khi “®Æt” m¹ng s«ng trong m« h×nh mét chiÒu MIKE 11 lªn trªn nÒn ®Þa h×nh Bathymetry cña m« h×nh hai chiÒu MIKE 21. B­íc hiÖu chØnh nµy ph¶i thùc hiÖn sao cho ®­êng s«ng chÝnh trong m« h×nh MIKE 11 ph¶i “trïng” víi ®­êng s«ng trªn nÒn m« h×nh MIKE 21. §iÓm kÕt nèi chuÈn hay kÕt nèi c«ng tr×nh ë h¹ l­u c¸c ®o¹n s«ng n¬i ®æ ra ®Çm ph¸ ph¶i cã ®é s©u t­¬ng øng gi÷a hai m« h×nh. Ngoµi ra, xÐt vÒ mÆt ®Þa h×nh, d÷ liÖu vÒ ®é réng vµ ®é s©u ph¶i cã sù ®ång nhÊt t­¬ng ®èi gi÷a c¸c mÆt c¾t trong m« h×nh mét chiÒu víi sè ®iÓm l­íi vµ ®é s©u c¸c ®iÓm l­íi trong m« h×nh hai chiÒu. §é réng vµ ®é s©u c¸c mÆt c¾t rÊt khã phï hîp mét c¸ch tuyÖt ®èi v× b¶n th©n b¶n ®å Bathymetry ®­îc x©y dùng dùa trªn viÖc néi suy tõ b¶n ®å cao ®é sè DEM víi ®é ph©n gi¶i 90 m  90 m. §é s©u c¸c ®iÓm l­íi trªn b¶n ®å Bathymetry chØ lµ ®é s©u trung b×nh cho mét vïng cã diÖn tÝch 120 m  120 m, cßn ®é s©u t¹i tõng mÆt c¾t trong m« h×nh mét chiÒu l¹i ®­îc ®o theo tõng ®iÓm trªn thñy trùc ®o s©u. Sù sai kh¸c ®ã sÏ ®­îc hiÖu chØnh s¬ bé k’m theo viÖc hiÖu chØnh c¸c th«ng sè kh¸c cña m« h×nh nh­ hÖ sè nh¸m, c¸c träng sè sai ph©n theo kh«ng gian vµ thêi gian, hÖ sè nhít rèi hay hÖ sè ma s¸t giã... ViÖc hiÖu chØnh hÖ sè nh¸m ®­îc hiÖu chØnh ®ång bé gi÷a hai m« h×nh. KÕt qu¶ hiÖu chØnh hÖ sè nh¸m cho toµn bé hÖ thèng lµ nlßng = 0,018, nb·i = 0.035 ®èi víi m« h×nh MIKE 11, t­¬ng øng lµ Mlßng = 55, Mb·i = 25 ®èi víi m« h×nh MIKE 21. V× c¸c ®o¹n s«ng vµ c¸c khu chøa cã ®Æc thï kh¸c nhau nªn hÖ sè nh¸m cña chóng còng kh¸c nhau. Mét sè vÞ trÝ trong lßng vµ trªn b·i ®­îc hiÖu chØnh côc bé víi hÖ sè nh¸m lßng thay ®æi nlßng = 0,017  0,020, nb·i = 0,030  0,045. KÕt qu¶ tÝnh to¸n mùc n­íc lò t¹i bèn vÞ trÝ cã tµi liÖu mùc n­íc thùc ®o ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c h×nh tõ 3.5.2 ®Õn 3.5.5. -96- Water level - tÝnh to¸n; External TS 1 - thùc ®o H×nh 3.5.2. Mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Phong B×nh trªn s«ng ¤ L©u Water level - tÝnh to¸n; External TS 1 - thùc ®o H×nh 3.5.3. Mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Phó èc trªn s«ng Bå -97- Water level - tÝnh to¸n; External TS 1 - thùc ®o H×nh 3.5.4. Mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Kim Long trªn s«ng H­¬ng Water level - tÝnh to¸n; External TS 1 - thùc ®o H×nh 3.5.5. Mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m B×nh §iÒn trªn s«ng H÷u Tr¹ch -98- H×nh 3.5.6. Ph¹m vi ngËp lôt lín nhÊt lóc 20h00 ngµy 26/11/2004 3.5.3. KÕt qu¶ m« pháng Tõ c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc sau khi thùc hiÖn hiÖu chØnh m« h×nh, c¸c gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng lò lín nhÊt cña trËn lò th¸ng 11/2004 t¹i mét sè vÞ trÝ ®­îc nªu trong b¶ng 3.5.2. B¶ng 3.5.2. Gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng lò lín nhÊt t¹i mét sè vÞ trÝ Mùc n­íc Hmax (m) TT §Þa danh VÞ trÝ trªn s«ng L­u l­îng Qmax (m 3/s) Thùc ®o TÝnh to¸n 1 B×nh §iÒn H÷u Tr¹ch 518.5 3.361,46 9,15 9,02 2 Ng· ba TuÇn H­¬ng 0.0 7.669,85 6,26 3 Hßn ChÐn H­¬ng 1943 7.667,56 5,90 4 Nham BiÒu H­¬ng 9400 7.766,07 4,47 5 Thiªn Mô H­¬ng 10120 6.944,00 4,39 6 Kim Long H­¬ng 12190 6.948,74 4,02 4,04 7 Ng· ba S×nh H­¬ng 24660 3.930,17 2,43 8 Cæ Bi Bå 0.0 3.014,95 7,00 9 An Lç Bå 5160 3.407,94 5,99 10 Phó èc Bå 8865 3.643,77 4,95 5,11 -99- Mùc n­íc Hmax (m) TT §Þa danh VÞ trÝ trªn s«ng L­u l­îng Qmax (m 3/s) Thùc ®o TÝnh to¸n 11 §Çu kªnh An Xu©n An Xu©n 0.0 2.046,94 3,25 12 Th­îng l­u cèng An Xu©n An Xu©n 9800 166,43 2,90 13 H¹ l­u cèng An Xu©n An Xu©n 10300 161,42 2,40 14 §Çu kªnh Diªn Hång Diªn Hång 0.0 248,40 3,15 15 Th­îng l­u cèng Phó Cam H­¬ng 13990 6.713,13 3,80 16 H¹ l­u cèng Phó Cam Lîi N«ng 300 255,02 2,52 17 Th­îng l­u §Ëp §¸ H­¬ng 17464 5.490,26 3,00 18 H¹ l­u §Ëp §¸ §Ëp §¸ 1000 81,46 1,74 19 Th­îng l­u ®Ëp La û H­¬ng 20000 3.645,47 2,79 20 H¹ l­u ®Ëp La û La û 500 222,44 1,99 21 Bao Vinh H­¬ng 21259 4.465,92 2,75 22 Th­îng l­u cèng Quan Lîi N«ng 27300 460,88 1,80 23 Phong B×nh ¤ L©u 16300 696,63 3,13 3,19 24 Th­îng l­u Cöa L¸c ¤ L©u 31100 993,81 2,66 25 H¹ l­u Cöa L¸c ¤ L©u 32100 930,48 2,61 §Ó kiÓm chøng sù chÝnh x¸c cña m« pháng, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®­îc sö dông theo quy ph¹m 94TCN-91 cña Tæng côc KhÝ t­îng Thñy v¨n (Phô lôc PL.2.2). B¶ng 3.5.3. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Phong B×nh trªn s«ng ¤ L©u Hmax (cm) tmax (h) R 2 P (%) 6,0 3 0,70 78 B¶ng 3.5.4. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Phó èc trªn s«ng Bå Hmax (cm) tmax (h) R 2 P (%) 16,0 13 0,78 83 B¶ng 3.5.5. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Kim Long trªn s«ng H­¬ng Hmax (cm) tmax (h) R 2 P (%) 2,0 15 0,96 91 -100- B¶ng 3.5.6. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m B×nh §iÒn trªn s«ng H÷u Tr¹ch Hmax (cm) tmax (h) R 2 P (%) 13,0 6 0,82 87 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè ®­îc liÖt kª trong c¸c b¶ng tõ 3.5.3  3.5.6 cho thÊy, m« pháng t¹i tr¹m Kim Long lµ tèt nhÊt víi sai sè gi¸ trÞ mùc n­íc ®Ønh lò Hmax gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n chØ lµ 2 cm, víi møc ®¶m b¶o vµ chØ sè Nash- Sutcliff R2 ®¹t trªn 90%, m« pháng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ tèt. Tuy nhiªn sai sè thêi gian xuÊt hiÖn mùc n­íc ®Ønh lò l¹i lín nhÊt, thêi gian xuÊt hiÖn ®Ønh lò trong m« pháng ®Õn sím h¬n thùc ®o lµ 15 giê. XÐt vÒ mÆt sai sè ®Ønh lò vµ thêi gian xuÊt hiÖn ®Ønh th× m« pháng t¹i tr¹m Phong B×nh trªn s«ng ¤ L©u cho kÕt qu¶ ®¸ng tin cËy nhÊt. Hai tr¹m cßn l¹i lµ Phó èc vµ B×nh §iÒn cã kÕt qu¶ m« pháng cho thÊy gi¸ trÞ sai lÖch ®Ønh lò cao h¬n, ch­a “b¾t” ®­îc chÝnh x¸c thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®Ønh lò, nh­ng xÐt theo chØ sè møc ®¶m b¶o vµ chØ sè Nash-Sutcliff th× c¶ hai tr¹m nµy ®Òu ®¹t yªu cÇu. §¸nh gi¸ theo chØ tiªu møc ®¶m b¶o cña c¶ bèn tr¹m cã sè liÖu mùc n­íc quan tr¾c trªn toµn bé hÖ thèng th× t¹i tr¹m Phong B×nh trªn s«ng ¤ L©u tuy cã gi¸ trÞ thÊp h¬n so víi ba tr¹m cßn l¹i, nh­ng theo ng­ìng ®¸nh gi¸ cña chØ sè nµy th× P = 78% lµ ®¹t yªu cÇu. Ba tr¹m cßn l¹i th× trÞ sè nµy ®Òu cã gi¸ trÞ lín h¬n 82% vµ ®­îc ®¸nh gi¸ lµ tèt. Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n l­u l­îng, lò chÝnh vô th¸ng 11/2004 lµ trËn lò t­¬ng ®èi lín víi l­u l­îng t¹i Cæ Bi lµ 3.015 m3/s, t¹i B×nh §iÒn lµ 3.362 m3/s, t¹i ng· ba TuÇn lµ 7.670 m3/s vµ t¹i Kim Long lµ 6.949 m3/s. T¹i ng· ba TuÇn, mùc n­íc t¨ng thªm 4,46 m chØ sau 11 giê. §o¹n tõ ng· ba TuÇn vÒ Kim Long dµi h¬n 12 km, ®Ønh lò t¹i Kim Long xuÊt hiÖn lóc 3h00 ngµy 26/11 vµ muén h¬n 6 giê so víi t¹i ng· ba TuÇn. T¹i Bao Vinh, do ®©y lµ vïng ®ång b»ng ven biÓn nªn t¹i ®©y mùc n­íc lò còng lªn chËm h¬n, sau 29 giê mùc n­íc chØ t¨ng ®­îc 1,35 m vµ ®¹t ®Ønh ë ng­ìng 2,75 m lóc 5h00 ngµy 26/11, nh­ vËy Bao Vinh c¸ch Kim Long kho¶ng 10 km, ®Ønh lò ®· xuÊt hiÖn chËm h¬n 2 giê. T¹i ng· ba S×nh, do chØ c¸ch Bao Vinh kho¶ng 3,5 km nªn d¹ng qu¸ tr×nh lò kh«ng kh¸c lµ mÊy so víi t¹i Bao Vinh tuy gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng ®Ønh lò cã thÊp h¬n. Trªn s«ng Bå, tuy Phó èc c¸ch Cæ Bi kho¶ng gÇn 10 km nh­ng mùc n­íc ®Ønh lò t¹i Cæ Bi lµ 7,00 m lóc 2h00 ngµy 26/11 vµ t¹i Phó èc lµ 5,11 m xuÊt hiÖn gÇn nh­ ®ång thêi t¹i Cæ Bi. §iÒu nµy chøng tá r»ng l­u vùc s«ng Bå cã ®é dèc lín nªn lò tËp trung nhanh khi cã m­a lín x¶y ra, tèc ®é dßng ch¶y lín nªn vËn tèc truyÒn lò cao. -101- Qu¸ tr×nh ngËp lôt trªn toµn bé l­u vùc s«ng H­¬ng b¾t ®Çu diÔn ra tõ lóc 7h00 ngµy 25/11 (Phô lôc PL.2), ®Õn 20h00 ngµy 26/11 diÖn tÝch ngËp lôt trªn toµn hÖ thèng lµ lín nhÊt víi tæng diÖn tÝch ngËp lôt gÇn 20.000 ha (H×nh 3.5.6), vµ kÐo dµi ®Õn hÕt ngµy 29/11 (Phô lôc PL.2). Thêi gian ngËp trªn l­u vùc tån t¹i h¬n 3 ngµy v× kh¶ n¨ng tho¸t n­íc cña hÖ thèng lµ chËm. Víi trËn lò nµy, toµn bé ®ång b»ng phÝa h¹ l­u bÞ ngËp, lò trªn s«ng Bå vµ s«ng H­¬ng gÆp nhau t¹i ng· ba S×nh (H×nh 3.5.7) lµm cho lò rót chËm khiÕn t×nh tr¹ng ngËp kÐo dµi g©y ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng d©n sinh kinh tÕ x· héi trong vïng, ®Æc biÖt lµ khu vùc néi thµnh HuÕ. Dßng ch¶y lò trªn s«ng CÇu Long ®æ vµo ®Çm ph¸ mét phÇn ch¶y theo ®Çm Hµ Trung - Thñy Tó råi ®æ ra biÓn th«ng qua cöa T­ HiÒn, mét phÇn l¹i ®­îc nhËp l­u vµo dßng chÝnh cña s«ng La û ®æ ra biÓn th«ng qua cöa ThuËn An. §iÒu nµy ®· gãp phÇn lµm cho tr­êng vËn tèc t¹i cöa ThuËn An lín h¬n. Thêi ®iÓm x¶y ra hiÖn t­îng ngËp lôt lín nhÊt còng trïng víi thêi ®iÓm mùc n­íc triÒu t¹i hai cöa ThuËn An vµ T­ HiÒn ®¹t ®Ønh cña chu kú triÒu (H×nh 3.4.5 vµ 3.4.6) lµm kh¶ n¨ng tho¸t lò cña toµn hÖ thèng th«ng qua cöa biÓn gÆp khã kh¨n. HiÖn t­îng nµy còng ®­îc thÓ hiÖn kh¸ râ trªn h×nh 3.5.7, khi vËn tèc phÝa trong cöa ThuËn An lµ lín nh­ng ra ®Õn phÝa ngoµi th× vËn tèc gi¶m xuèng ®¸ng kÓ. H×nh 3.5.7. Tr­êng vËn tèc chi tiÕt t¹i cöa ThuËn An vµ ng· ba S×nh lóc 20h00 ngµy 26/11 -102- Lò trªn s«ng ¤ L©u còng g©y ngËp trªn toµn bé ®ång b»ng phÝa h¹ l­u. ë ®©y, lò tuy kh«ng lín b»ng lò s«ng H­¬ng hay s«ng Bå nh­ng víi l­u l­îng tÝnh to¸n ®­îc t¹i h¹ l­u Cöa L¸c n¬i ®æ vµo ph¸ Tam Giang lµ 930,48 m3/s lóc 18h00 ngµy 26/11 (2 giê tr­íc khi x¶y ra hiÖn t­îng ngËp lôt trªn diÖn réng) lµm cho kh¶ n¨ng tho¸t lò cña c¸c s«ng ë h¹ l­u ®ång b»ng s«ng H­¬ng bÞ h¹n chÕ. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy r»ng m« h×nh ®· m« pháng ®­îc lò tõ sè liÖu khÝ t­îng vµ biªn mùc n­íc h¹ l­u. S¬ ®å tÝnh to¸n thñy lùc cïng c¸c th«ng sè cña m« h×nh ®· cho kÕt qu¶ tÝnh to¸n m« pháng vµ thùc ®o cã sù trïng khíp vÒ d¹ng lò, c¸c gi¸ trÞ ®Ønh. Tuy nhiªn, v× kh«ng cã ®­îc sè liÖu l­u l­îng thùc ®o nªn ®· kh«ng thùc hiÖn ®­îc viÖc kiÓm chøng ®èi víi l­u l­îng lò trªn hÖ thèng. Nh­ vËy, m« h×nh cã ®ñ tin cËy ®Ó thùc hiÖn viÖc kiÓm ®Þnh víi dßng ch¶y lò th¸ng 11/1999. 3.6. KiÓm ®Þnh m« h×nh MIKE FLOOD víi trËn lò 11/1999 3.6.1. KiÓm ®Þnh m« h×nh TrËn lò ®­îc sö dông ®Ó kiÓm ®Þnh diÔn ra trong vßng 07 ngµy kÓ tõ ngµy 01/11/1999 ®Õn 07/11/1999. §©y lµ trËn lò lín thø 2 trong lÞch sö cña thÕ kû XX trªn khu vùc nghiªn cøu. TrËn lò diÔn ra øng víi tÇn suÊt 1,5%. Thêi gian lò lªn lµ 01 ngµy, thêi gian lò xuèng lµ 01 ngµy vµ thêi gian duy tr× ®Ønh lò lµ 05 ngµy. TrËn lò th¸ng 11/1999 g©y ra bëi m­a lín trªn toµn l­u vùc. Tæng l­îng m­a trong 07 ngµy ®¹t 2.292,7 mm t¹i HuÕ. L­îng m­a ngµy lín nhÊt lµ 977,6 mm t¹i HuÕ, l­îng m­a giê lín nhÊt lµ 120 mm t¹i HuÕ. L­îng m­a g©y lò trªn l­u vùc thÓ hiÖn trong b¶ng 3.6.1. B¶ng 3.6.1. L­îng m­a ngµy g©y lò 1999 t¹i Thõa Thiªn HuÕ Tr¹m ®o m­a (mm) Ngµy Phó èc B×nh §iÒn Nam §«ng A L­íi HuÕ Tµ L­¬ng Th­îng NhËt 01/11 55,9 100,2 173,0 242,8 87,9 219,9 109,4 02/11 572,1 321,0 398,6 758,1 863,7 610,0 289,9 03/11 721,6 415,4 474,4 367,5 977,6 371,3 376,6 04/11 360,2 297 392,6 365,2 272,1 53,2 184,8 05/11 69,0 49,1 412,7 382,3 22,4 69,7 348,7 06/11 48,2 81,4 94,0 106,8 64,2 14,1 81,3 07/11 6,9 10,5 12,8 3,1 4,8 97,3 12,6 Max 721,6 415,4 474,4 758,1 977,6 610,0 376,6 Tæng 1833,9 1274,6 1958,1 2225,8 2292,7 1435,5 1403,3 -103- ThiÖt h¹i vÒ ng­êi, tµi s¶n vµ m«i tr­êng sinh th¸i cho khu vùc ven biÓn vµ ®ång b»ng Thõa Thiªn HuÕ do trËn lò nµy g©y ra lµ rÊt lín. VÊn ®Ò ®­îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu lµ hiÖn t­îng më cöa biÓn Hßa Du©n lóc 2h00 ngµy 03/11. HiÖn t­îng nµy nh­ lµ mét sù kiÖn “vì ®Ëp”. Cöa biÓn Hßa Du©n tån t¹i ®Õn th¸ng 6/2000 th× ®­îc tiÕn hµnh lÊp vµ t¹i ®©y ®· x©y dùng mét tuyÕn ®­êng víi cao tr×nh 1,6 m. Trong trËn lò nµy, mùc n­íc t¹i vÞ trÝ Phó èc trªn s«ng Bå vµ Kim Long trªn s«ng H­¬ng ®­îc quan tr¾c. Sau khi lò rót ®· cã nh÷ng ®iÒu tra vÕt lò trªn c¸c nh¸nh s«ng chÝnh. B­íc thêi gian thùc hiÖn m« pháng kiÓm ®Þnh còng ®­îc lùa chän lµ 6 s. Khi ®ã m« h×nh còng ®· tÝnh to¸n vµ c¶nh b¸o sè Cr = 0,81183 Ì 1 tháa m·n ®iÒu kiÖn æn ®Þnh vµ héi tô m« h×nh. Nh­ vËy víi b­íc thêi gian tÝnh to¸n lµ 6 s th× ®Ó m« pháng kiÓm ®Þnh hoµn chØnh 07 ngµy cña trËn lò th¸ng 11/1999, m« h×nh ph¶i thùc hiÖn 100.000 b­íc tÝnh, trong ®ã 1.000 b­íc tÝnh ®Çu ®­îc dïng ®Ó lµm “nãng” m« h×nh. Bé th«ng sè cña m« h×nh sau b­íc hiÖu chØnh ®­îc bæ sung thay ®æi biªn l­u l­îng ë th­îng l­u ®­îc tÝnh to¸n tõ m­a thêi ®o¹n giê b»ng m« h×nh m­a - dßng ch¶y NAM (H×nh 3.6.1), kÕt nèi trùc tiÕp vµo m« h×nh MIKE 11. Cßn biªn mùc n­íc t¹i cöa biÓn vÉn ®­îc lÊy lµ mùc n­íc thùc ®o trong lò 11/2004 (H×nh 3.4.5 vµ 3.4.6). H×nh 3.6.1. KÕt qu¶ m« pháng tõ m« h×nh NAM víi trËn lò th¸ng 11/1999 -104- Water level - tÝnh to¸n; External TS 1 - thùc ®o H×nh 3.6.2. Mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Phó èc trªn s«ng Bå Water level - tÝnh to¸n; External TS 1 - thùc ®o H×nh 3.6.3. Mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Kim Long trªn s«ng H­¬ng KÕt qu¶ kiÓm ®Þnh t¹i hai vÞ trÝ ®­îc thÓ hiÖn trªn h×nh 3.6.2 vµ 3.6.3. C¸c kÕt qu¶ l­u l­îng vµ mùc n­íc lò t¹i mét sè vÞ trÝ kh¸c trªn hÖ thèng s«ng H­¬ng ®­îc tr×nh bµy trong phÇn phô lôc. -105- 3.6.2. KÕt qu¶ m« pháng Tõ c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc sau khi thùc hiÖn kiÓm ®Þnh m« h×nh b»ng trËn lò th¸ng 11/1999, c¸c gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng lò lín nhÊt t¹i mét sè vÞ trÝ ®­îc nªu trong b¶ng 3.6.2. B¶ng 3.6.2. Gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng lò lín nhÊt t¹i mét sè vÞ trÝ Mùc n­íc Hmax (m) TT §Þa danh VÞ trÝ trªn s«ng L­u l­îng Qmax (m 3/s) Thùc ®o TÝnh to¸n 1 B×nh §iÒn H÷u Tr¹ch 518.5 5521,29 11,79 2 Ng· ba TuÇn H­¬ng 0.0 12299,37 8,47 3 Hßn ChÐn H­¬ng 1943 12860,36 7,82 4 Nham BiÒu H­¬ng 9400 13587,93 6,65 5 Thiªn Mô H­¬ng 10120 13535,95 6,55 6 Kim Long H­¬ng 12190 12307,77 5,81 5,66 7 Ng· ba S×nh H­¬ng 24660 5500,60 4,25(*) 4,23 8 Cæ Bi Bå 0.0 4476,18 6,67 9 An Lç Bå 5160 6365,45 7,27 10 Phó èc Bå 8865 4612,13 5,18 5,27 11 §Çu kªnh An Xu©n An Xu©n 0.0 3577,42 4,83 12 Th­îng l­u cèng An Xu©n An Xu©n 9800 257,69 3,38 13 H¹ l­u cèng An Xu©n An Xu©n 10300 206,92 3,13 14 §Çu kªnh Diªn Hång Diªn Hång 0.0 770,97 3,63 15 Th­îng l­u cèng Phó Cam H­¬ng 13990 12576,76 5,69 16 H¹ l­u cèng Phó Cam Lîi N«ng 300 544,76 5,67(*) 5,61 17 Th­îng l­u §Ëp §¸ H­¬ng 17464 10912,19 4,85 18 H¹ l­u §Ëp §¸ §Ëp §¸ 1000 199,41 4,82 19 Th­îng l­u ®Ëp La û H­¬ng 20000 6513,34 4,56(*) 4,51 20 H¹ l­u ®Ëp La û La û 500 474,81 4,24(*) 4,38 21 Bao Vinh H­¬ng 21259 7052,73 4,34 22 Th­îng l­u cèng Quan Lîi N«ng 27300 1012,21 4,09 23 Phong B×nh ¤ L©u 16300 1377,61 4,56 24 Th­îng l­u Cöa L¸c ¤ L©u 31100 2458,56 3,85 25 H¹ l­u Cöa L¸c ¤ L©u 32100 2059,99 3,76 Ghi chó: (*) - kÕt qu¶ cña ®iÒu tra vÕt lò [38] -106- §Ó kiÓm chøng sù chÝnh x¸c cña m« pháng, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ còng ®­îc sö dông nh­ trong phÇn hiÖu chØnh m« h×nh (môc 3.5). C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè t¹i hai vÞ trÝ trªn s«ng Bå vµ s«ng H­¬ng ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng 3.6.3 vµ 3.6.4. B¶ng 3.6.3. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Phó èc trªn s«ng Bå Hmax (cm) tmax (h) R 2 P (%) 9,0 4 0,92 89 B¶ng 3.6.4. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ sai sè gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i tr¹m Kim Long trªn s«ng H­¬ng Hmax (cm) tmax (h) R 2 P (%) 15,0 2 0,96 93 C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ sè ®¸nh gi¸ ph­¬ng ¸n kiÓm ®Þnh cho thÊy, thêi gian xuÊt hiÖn ®Ønh lò gi÷a thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i Phó èc vµ Kim Long chØ sai lÖch lín nhÊt lµ 4 giê. §Ønh lò tÝnh to¸n t¹i hai vÞ trÝ trªn ®Òu xuÊt hiÖn sím h¬n thùc ®o. Sai sè yÕu tè gi÷a gi¸ trÞ mùc n­íc ®Ønh lò thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i Phó èc lµ 9,0 cm t­¬ng øng víi kho¶ng 1,74% gi¸ trÞ mùc n­íc thùc ®o vµ t¹i Kim Long lµ 15 cm t­¬ng øng víi kho¶ng 2,58% gi¸ trÞ mùc n­íc thùc ®o. Sai sè gÆp ph¶i ®èi víi gi¸ trÞ mùc n­íc ®Ønh lò t¹i hai vÞ trÝ trªn lµ chÊp nhËn ®­îc. XÐt vÒ mÆt ®­êng qu¸ tr×nh mùc n­íc tÝnh to¸n vµ thùc ®o ®· cho kÕt qu¶ cña ph­¬ng ¸n kiÓm ®Þnh lµ tèt víi chØ sè Nash-Sutcliff t¹i hai vÞ trÝ ®Òu lín h¬n 0,85 vµ møc ®¶m b¶o ®Òu ®¹t h¬n 82%. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra vÕt lò thu thËp ®­îc cho thÊy, cã gi¸ trÞ mùc n­íc ®Ønh lò tÝnh to¸n ®Òu thÊp h¬n so víi ®iÒu tra. T¹i Ng· ba S×nh, Phó Cam vµ La û, sai sè yÕu tè gi÷a gi¸ trÞ mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n chØ dao ®éng trong kho¶ng 2  6 cm t­¬ng øng víi kho¶ng 0,5  1% gi¸ trÞ mùc n­íc thùc ®o. §iÒu nµy cho thÊy, m« h×nh ®· hoµn nguyªn ®­îc vÕt lò mét c¸ch kh¸ chÝnh x¸c t¹i c¸c vÞ trÝ nªu trªn. Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n l­u l­îng (B¶ng 3.6.2), lò chÝnh vô th¸ng 11/1999 lµ trËn lò rÊt lín víi l­u l­îng t¹i Cæ Bi lµ 4.476 m3/s, t¹i B×nh §iÒn lµ 5.521 m3/s, t¹i ng· ba TuÇn lµ 12.299 m3/s vµ t¹i Kim Long lµ 12.308 m3/s. T¹i ng· ba TuÇn, mùc n­íc lóc 17h00 ngµy 01/11 lµ 2,0 m vµ ®Õn 10h00 ngµy 02/11 mùc n­íc ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt lµ 8,47 m, nh­ vËy chØ trong vßng 17 giê mùc n­íc t¹i ®©y ®· t¨ng thªm gÇn 6,5 m. §o¹n tõ ng· ba TuÇn vÒ Kim Long dµi h¬n 12 km, ®Ønh lò t¹i Kim -107- Long xuÊt hiÖn lóc 12h00 ngµy 02/11 vµ muén h¬n 02 giê so víi t¹i ng· ba TuÇn. Trong khi ®ã, trËn lò th¸ng 11/2004 th× ®Ønh lò t¹i Kim Long xuÊt hiÖn sau 06 giê so víi ng· ba TuÇn, ®iÒu nµy chøng tá r»ng tèc ®é truyÒn lò lµ rÊt lín. T¹i Bao Vinh, do vÞ trÝ lµ vïng ®ång b»ng ven biÓn nªn t¹i ®©y mùc n­íc lò lªn chËm h¬n, sau 20 giê mùc n­íc chØ t¨ng ®­îc 2,54 m vµ ®¹t ®Ønh ë ng­ìng 4,34 m lóc 14h00 ngµy 02/11, nh­ vËy Bao Vinh c¸ch Kim Long kho¶ng 10 km, ®Ønh lò ®· xuÊt hiÖn chËm h¬n 2 giê. T¹i ng· ba S×nh, do chØ c¸ch Bao Vinh kho¶ng 3,5 km nªn d¹ng qu¸ tr×nh lò kh«ng kh¸c lµ mÊy so víi t¹i Bao Vinh tuy gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng ®Ønh lò cã thÊp h¬n vµ ®¹t ng­ìng 4,23 m lóc 15h00 ngµy 02/11. Trªn s«ng Bå, t¹i Cæ Bi mùc n­íc ®Ønh lò lµ 6,67 m, l­u l­îng lµ 4.476 m3/s, t¹i An Lç mùc n­íc ®¹t ®Ønh lµ 7,27 m, l­u l­îng lµ 6.365 m3/s vµ t¹i Phó èc mùc n­íc ®¹t ng­ìng 5,27 m, l­u l­îng lµ 4.612 m3/s. T¹i ba vÞ trÝ nµy, ®Ønh lò xuÊt hiÖn gÇn nh­ ®ång thêi vµo lóc lóc 06h00 ngµy 02/11. §Õn h¹ l­u s«ng Bå t¹i vÞ trÝ gÇn ng· ba S×nh c¸ch tr¹m Phó èc kho¶ng h¬n 20 km, mùc n­íc ®Ønh lò ®¹t ng­ìng 2,96 m lóc 15h00 ngµy 02/11. T¹i thêi ®iÓm nµy nh­ ®· nªu trªn, lò trªn s«ng H­¬ng t¹i ng· ba S×nh còng ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt. Lóc nµy t¹i ®©y ®· x¶y ra hiÖn t­îng giao thao sãng lò g©y ngËp óng nghiÖm träng cho vïng h¹ l­u ®ång b»ng s«ng H­¬ng (H×nh 3.6.4). H×nh 3.6.4. Tr­êng vËn tèc t¹i ng· ba S×nh lóc 15h00 ngµy 02/11/1999 -108- Do cã sù xung ®ét dßng ch¶y lò t¹i ng· ba S×nh nªn lò ë phÝa h¹ l­u s«ng Bå ®· trµn ®ång vµ nhËp vµo dßng chÝnh trªn s«ng Qu¸n Cöa khiÕn mùc n­íc lò t¹i ®©y d©ng cao vµ còng ®· trµn ®ång råi nhËp vµo dßng chÝnh ë h¹ l­u s«ng H­¬ng ch¶y ra ph¸ Tam Giang. §Æc biÖt, t¹i vÞ trÝ ®æ vµo ®Çm ph¸ cña s«ng H­¬ng vµ s«ng La û, dßng ch¶y lò cã h­íng chñ yÕu vÒ phÝa ®Çm Hµ Trung - Thñy Tó, nh­ng t¹i ®©y, lò trªn s«ng CÇu Long còng ®æ vµo ®Çm lµm ®æi h­íng ch¶y dßng lò vÒ phÝa cöa ThuËn An vµ Hßa Du©n. §iÒu nµy ®· minh chøng cho hiÖn t­îng më cöa Hßa Du©n ngµy 03/11 trªn thùc tÕ. Lò trªn s«ng ¤ L©u còng g©y ngËp lôt trªn diÖn réng toµn bé ®ång b»ng phÝa h¹ l­u (H×nh 3.6.5). Lò t¹i ®©y t­¬ng ®èi lín, mùc n­íc tÝnh to¸n ®­îc ë h¹ l­u Cöa L¸c n¬i ®æ vµo ph¸ Tam Giang lµ 3,76, l­u l­îng 930,48 m3/s lóc 10h00 ngµy 03/11 (®óng thêi ®iÓm x¶y ra hiÖn t­îng ngËp lôt lín nhÊt) ®· ng¨n c¶n dßng ch¶y lò t¹i c¸c s«ng nh­ Diªn Hång, An Xu©n, Qu¸n Cöa ®æ vµo ®Çm ph¸. H×nh 3.6.5. Ph¹m vi ngËp lôt lín nhÊt lóc 10h00 ngµy 03/11/1999 Nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, trËn lò th¸ng 11/1999 lµ trËn lò cã c­êng suÊt lín, thêi gian lò lªn vµ rót lµ 1 ngµy, thêi gian duy tr× ®Ønh lò lµ 5 ngµy. KÕt qu¶ m« pháng -109- kiÓm ®Þnh còng cho thÊy thêi gian b¾t ®Çu x¶y ra hiÖn t­îng lò trµn vµo c¸c khu chøa lµ 01h00 ngµy 02/11, ®Õn 10h00 ngµy 03/11 th× diÖn ngËp lôt trªn toµn hÖ thèng lµ lín nhÊt (H×nh 3.6.5) vµ ®Õn 03h00 ngµy 07/11 th× hiÖn t­îng ngËp lôt trªn diÖn réng chÊm døt (Phô lôc). Trªn toµn bé l­u vùc lóc nµy chØ tån t¹i nh÷ng vÞ trÝ ngËp côc bé do ®Þa h×nh thÊp. §å thÞ h×nh 3.6.6 thÓ hiÖn qu¸ tr×nh diÔn biÕn ngËp lôt trªn hÖ thèng. H×nh 3.6.6. DiÔn biÕn ngËp lôt trªn hÖ thèng s«ng H­¬ng H×nh 3.6.6 cho thÊy, chØ trong vßng mét ngµy tõ 0h00 ngµy 02/11 ®Õn 0h00 ngµy 03/11 toµn bé ®ång b»ng s«ng H­¬ng h¬n 25.000 ha ®· ch×m ngËp trong lò. Thêi gian ngËp víi diÖn tÝch trªn 20.000 ha diÔn ra trong 2 ngµy. §Õn 0h00 ngµy 07/11, kho¶ng 10.000 ha ®Êt ngËp n­íc ®­îc gi¶i phãng, chÊm døt thêi kú ngËp trªn diÖn réng. 3.6.3. So s¸nh kÕt qu¶ tÝnh to¸n 1. So s¸nh víi ¶nh vÖ tinh ¶nh vÖ tinh thu thËp ®­îc tõ [44] lµ ¶nh chôp toµn bé l­u vùc s«ng H­¬ng t¹i thêi ®iÓm lò ®ang rót ngµy 06/11/1999. Tõ ¶nh vÖ tinh (H×nh 3.6.8) vµ ph¹m vi ngËp lôt tÝnh to¸n ®­îc (H×nh 3.6.7) cho thÊy cã sù phï hîp t­¬ng ®èi vÒ diÖn ngËp. DiÖn tÝch ngËp tÝnh to¸n ®­îc t¹i thêi ®iÓm nµy lµ 17.530 ha gÇn b»ng diÖn tÝch ngËp lín nhÊt trong trËn lò th¸ng 11/2004. -110- H×nh 3.6.7. Ph¹m vi ngËp lôt lóc 03h00 ngµy 06/11/1999 H×nh 3.6.8. ¶nh vÖ tinh ngµy 06/11/1999 -111- 2. So s¸nh víi c¸c nghiªn cøu tr­íc C¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y ®­îc sö dông ®Ó ®èi chøng gåm cã “¶nh h­ëng cña ®iÒu tiÕt hå D­¬ng Hßa ®Õn ®Æc tr­ng truyÒn lò trªn hÖ thèng s«ng H­¬ng - tØnh Thõa Thiªn HuÕ” cña t¸c gi¶ Lª ThÞ Thu Nga [21] sö dông m« h×nh HEC- RAS; “øng dông m« h×nh MIKE m« pháng dßng ch¶y hÖ thèng s«ng H­¬ng - §Çm ph¸” cña nhãm t¸c gi¶ ViÖn Khoa häc Thñy lîi [22] sö dông m« h×nh MIKE 11 kÕt hîp GIS vµ “M« h×nh hiÓm häa thiªn tai g©y ra bëi lò t¹i tØnh Thõa Thiªn HuÕ, ViÖt Nam” cña t¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c Tiªn Ph­íc [44] sö dông m« h×nh MIKE 11 kÕt hîp GIS. B¶ng 3.6.5. KÕt qu¶ tÝnh to¸n mùc n­íc lò lín nhÊt t¹i mét sè vÞ trÝ TT VÞ trÝ H [22] H [21] H [44] HtÝnh to¸n H®iÒu tra 1 B×nh §iÒn 11,73 11,79 2 Ng· ba TuÇn 8,74 8,47 3 Nham BiÒu 6,49 6,65 4 Kim Long 5,66 5,95 5,66 5,81 5 Ng· ba S×nh 4,36 4,31 4,23 4,25 6 Cæ Bi 6,75 6,67 7 Phó èc 5,18 5,33 5,3 5,27 5,18 8 H¹ l­u cèng Phó Cam 5,40 5,63 5,61 5,67 9 H¹ l­u §Ëp §¸ 4,83 4,82 10 Th­îng l­u ®Ëp La û 4,72 4,51 4,56 11 H¹ l­u ®Ëp La û 4,30 4,38 12 Bao Vinh 4,67 4,34 13 Phong B×nh 4,76 4,56 14 Th­îng l­u Cöa L¸c 3,80 3,85 C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc t¹i 14 vÞ trÝ nªu trong b¶ng 3.6.5 cho thÊy: so víi c¸c nghiªn cøu tr­íc, m« h×nh ®· m« pháng trËn lò th¸ng 11/1999 t¹i c¸c vÞ trÝ cã tµi liÖu ®iÒu tra lµ tèt h¬n c¶. T¹i nh÷ng vÞ trÝ cßn l¹i, c¸c kÕt qu¶ m« pháng cã sai kh¸c so víi c¸c nghiªn cøu tr­íc, tuy nhiªn kh«ng cã ®iÓm sai kh¸c ®Æc biÖt. -112- 3.6.4. NhËn xÐt, ®¸nh gi¸ trËn lò th¸ng 11/1999 C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong viÖc m« pháng hai trËn lò n¨m 1999 vµ 2004 cho thÊy m« h×nh ®· thÓ hiÖn l­u vùc kh¸ phï hîp so víi thùc tÕ. C¸c tÝnh to¸n m« pháng ban ®Çu ®· cho nh÷ng h×nh ¶nh tæng quan vÒ t×nh h×nh lò vµ ngËp lôt trªn l­u vùc. Nh­ ®· nªu ë phÇn trªn, trËn lò diÔn ra tõ ngµy 01  07/11/1999 do ¶nh h­ëng kÕt hîp cña giã mïa §«ng B¾c vµ ®íi giã §«ng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn trªn 5000 m víi d¶i thÊp ho¹t ®éng ë phÝa Nam vÜ tuyÕn 13 vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi (ngµy 5, 6/11) nªn hÇu hÕt tõ Qu¶ng TrÞ ®Õn Qu¶ng Ng·i cã m­a to ®Õn rÊt to. §Æc biÖt trong c¸c ngµy 02, 04 vµ 11 khu vùc tõ Qu¶ng TrÞ ®Õn Qu¶ng Nam m­a rÊt to, c­êng ®é lín nhÊt trong vßng h¬n 100 n¨m nay. T¹i Thõa Thiªn HuÕ, trËn m­a lÞch sö x¶y ra kh¾p tØnh (B¶ng 3.6.1). Do m­a rÊt to, lò lªn rÊt nhanh, bÊt ngê, c­êng suÊt lò s«ng rÊt m¹nh. NgËp lôt diÔn ra hÇu hÕt diÖn tÝch ®ång b»ng. H¬n 90% khu d©n c­ bÞ ngËp lôt nghiªm träng. Møc ngËp nÆng phæ biÕn 1  2 m (H×nh 3.6.5). Cã nh÷ng vïng ngËp s©u 2  3 m nh­ vïng däc s«ng Lîi N«ng gi¸p ranh 2 huyÖn H­¬ng Thñy vµ Phó Vang, khu vùc L¨ng §ång Kh¸nh, vïng x· H­¬ng Hå, x· Thñy BiÒu vµ däc theo vïng b·i s«ng H­¬ng. Nãi chung, lò trµn qua toµn vïng ®ång b»ng, song luång ch¶y m¹nh nhÊt chñ yÕu vÉn trªn c¸c trôc s«ng, n¬i lßng dÉn cã kh¶ n¨ng chuyÓn n­íc tèt nhÊt. H­íng ch¶y cña s«ng H­¬ng thay ®æi theo tõng ®o¹n, kÓ tõ ng· ba TuÇn xuèng biÓn cã 7 ®o¹n cong. §¸ng l­u ý nhÊt lµ 2 ®o¹n cong cuèi cïng tõ c¸c x· H­¬ng Phong, Phó Thanh ra ®Õn cöa biÓn ThuËn An. Trong ®o¹n nµy, dßng ch¶y qua ®Ëp Th¶o Long theo h­íng T©y - §«ng, trïng víi h­íng chung cña lò (H×nh 3.6.4). Dßng ch¶y lò ®· ph¸ chç xung yÕu nhÊt t¹o ra cöa biÓn míi Hßa Du©n. -113- KÕt luËn Víi c¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, m« pháng lò vµ ngËp lôt trªn hÖ thèng s«ng H­¬ng tØnh Thõa Thiªn HuÕ, mét sè kÕt luËn c¬ b¶n ®­îc ®­a ra nh­ sau: - Nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc: + So s¸nh víi mét sè m« h×nh thñy v¨n, thñy lùc th«ng dông ®· cho thÊy bé m« h×nh MIKE gåm c¸c m« ®un thñy v¨n, thñy lùc cho phÐp thùc hiÖn tÝnh to¸n ®ång thêi mét hÖ thèng víi ®Çy ®ñ c¸c thuéc tÝnh ®Æc tr­ng cña l­u vùc. M« h×nh m­a rµo - dßng ch¶y (MIKE NAM) lµ mét d¹ng m« h×nh dßng ch¶y 3 tÇng (mÆt - s¸t mÆt - ngÇm) thÓ hiÖn kh¸ chÝnh x¸c hiÖn t­îng h×nh thµnh dßng ch¶y trªn l­u vùc. TÝnh n¨ng tù hiÖu chØnh th«ng sè vµ kÕt nèi trùc tiÕp vµo m« h×nh thñy lùc lµm biªn l­u l­îng lµ mét c¶i tiÕn rÊt ®¸ng kÓ cña c¸c chuyªn gia lËp m« h×nh. + M« h×nh MIKE FLOOD lµ mét c«ng cô ghÐp nèi m« h×nh mét chiÒu MIKE 11 vµ hai chiÒu MIKE 21. C¸c kÕt nèi kh¸ linh ®éng ®· gióp cho m« h×nh trë thµnh mét c«ng cô tÝnh to¸n kh¸ hoµn chØnh ®èi víi mét l­u vùc bao gåm c¶ vïng ®åi nói, ®ång b»ng vµ cöa s«ng ven biÓn. M« h×nh cho phÐp m« t¶ nh÷ng hÖ thèng phøc t¹p b»ng viÖc tËn dông kÕt hîp c¸c tÝnh n¨ng m« pháng cña hai lo¹i m« h×nh. + Tõ tæng quan c¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y vÒ m« pháng lò trªn l­u vùc cho thÊy viÖc m« pháng l­u vùc s«ng H­¬ng chñ yÕu lµ sö dông m« h×nh mét chiÒu phôc vô tÝnh to¸n tõng môc ®Ých riªng lÎ. Nghiªn cøu l­u vùc b»ng m« h×nh mét chiÒu chñ yÕu chØ dõng l¹i ë viÖc m« pháng dßng ch¶y cña s«ng vµ lò trµn ®ång ra ®Õn ®Çm ph¸ b»ng m« h×nh gi¶ hai chiÒu, biªn d­íi c¸c m« h×nh th­êng kÕt thóc t¹i ®ª bao ®Çm ph¸. Còng ®· cã nh÷ng ®Ò tµi thùc hiÖn viÖc tÝnh to¸n cho l­u vùc b»ng m« h×nh hai chiÒu nh­ng chØ xÐt dßng ch¶y trªn hÖ ®Çm ph¸ vµ cöa biÓn. C¸c nghiªn cøu ®éc lËp ®ã ®· ch­a thÓ ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch hoµn chØnh vÒ t×nh h×nh lò lôt trªn hÖ thèng. + Nghiªn cøu l­u vùc s«ng H­¬ng tõ tr­íc ®Õn nay ®· ®­îc rÊt nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n­íc víi nhiÒu dù ¸n c¶i t¹o, n©ng cÊp hÖ thèng ®· ®­îc thùc hiÖn. Cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu dù ¸n thµnh c«ng vµ ®i vµo thùc tÕ. -114- Víi ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ban ®Çu ®Æt ra lµ ph©n tÝch tæng hîp tµi liÖu vµ sö dông c¸c m« ®un trong bé m« h×nh MIKE cña c¸c chuyªn gia DHI gåm m« ®un MIKE NAM, MIKE 11, MIKE 21 vµ MIKE FLOOD, kÕt qu¶ b­íc ®Çu ®· ®¹t ®­îc lµ m« pháng dßng ch¶y lò trªn toµn hÖ thèng. + Qua nghiªn cøu tæng quan vÒ l­u vùc s«ng H­¬ng cho thÊy hÖ thèng s«ng H­¬ng thuéc phÇn lín tØnh Thõa Thiªn HuÕ vµ mét phÇn phÝa Nam tØnh Qu¶ng TrÞ, kÐo dµi tõ s«ng ¤ L©u cho ®Õn hÕt ®Çm CÇu Hai ch¶y qua nh÷ng vïng ®åi nói vµ ®ång b»ng råi ®æ vµo hÖ thèng ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai sau ®ã ch¶y ra biÓn th«ng qua hai cöa ThuËn An vµ T­ HiÒn. L­u vùc s«ng H­¬ng hÑp, cã ®Þa h×nh ®a d¹ng nªn chÕ ®é thñy v¨n, thñy lùc ë ®©y lµ rÊt phøc t¹p. V× vËy qu¸ tr×nh thùc hiÖn tÝnh to¸n m« pháng lò trµn ®ång trªn hÖ thèng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. + Th«ng qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn m« pháng vµ hiÖu chØnh m« h×nh víi trËn lò th¸ng 11/2004 dùa vµo chuçi sè liÖu khÝ t­îng, thñy v¨n thu thËp ®­îc ®· cho thÊy ®­îc m« h×nh m« t¶ kh¸ chÝnh x¸c c¸c hiÖn t­îng thñy lùc vµ qu¸ tr×nh dßng ch¶y lò trªn hÖ thèng s«ng H­¬ng. ViÖc m« pháng thµnh c«ng trËn lò th¸ng 11/2004 ®· lµm c¬ së cho viÖc chän bé th«ng sè cho m« h×nh thñy v¨n MIKE NAM vµ thñy lùc MIKE 11, MIKE 21 vµ MIKE FLOOD. + Tõ c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra vÕt lò thu thËp ®­îc cïng c¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y, cã thÓ nhËn thÊy r»ng trËn lò lÞch sö trong vßng 100 n¨m trë l¹i ®©y diÔn ra tõ ngµy 01 ®Õn ngµy 07/11/1999 ®· ®­îc m« pháng l¹i kh¸ chi tiÕt trªn toµn hÖ thèng. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®­îc phï hîp víi tµi liÖu ®iÒu tra lò vµ ¶nh chôp tõ vÖ tinh. + Nh­ ®· nªu ë trªn, ®Þa h×nh l­u vùc s«ng H­¬ng bao gåm nói ®åi vµ ®ång b»ng, kh«ng cã vïng trung du chuyÓn tiÕp, nªn lò ë th­îng l­u tËp trung rÊt nhanh, c­êng suÊt lín, thêi gian truyÒn lò ng¾n. Do ®ã, lò ë h¹ l­u th­êng rÊt lín. Kh¶ n¨ng tho¸t lò cña hÖ thèng rÊt chËm v× chØ tho¸t ra ®­îc tõ hai cöa biÓn ThuËn An vµ T­ HiÒn. Do chÕ ®é thñy triÒu ë vïng cöa ThuËn An - Hßa Du©n lµ b¸n nhËt triÒu ®Òu víi biªn ®é triÒu trung b×nh kú c­êng nhá, kho¶ng 0,4  0,5 m nªn mùc n­íc trong s«ng chÞu t¸c ®éng chÝnh cña dßng ch¶y lò, ¶nh h­ëng cña thñy triÒu lµ kh«ng ®¸ng kÓ víi nh÷ng trËn lò lín. + Trªn hÖ thèng, pha lò s«ng H­¬ng vµ s«ng Bå gÇn trïng nhau vµ nhËp l­u t¹i ng· ba S×nh g©y c¶n trë dßng ch¶y lò tho¸t ra biÓn lµm cho hiÖn t­îng -115- ngËp lôt t¹i ®©y nghiªm träng h¬n, thêi gian ngËp lò kÐo dµi. HiÖn t­îng ngËp óng kÐo dµi khiÕn cho hÇu hÕt diÖn tÝch gieo trång vô §«ng Xu©n ë ®ång b»ng cÇn ph¶i ®­îc tiªu óng g©y thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ. + Trong hÖ thèng còng ®· m« pháng ®­îc lò trªn s«ng ¤ L©u tØnh Qu¶ng TrÞ vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®Õn t×nh h×nh ngËp lôt ë h¹ l­u ®ång b»ng s«ng H­¬ng th«ng qua kh¶ n¨ng vËn chuyÓn dßng lò cña hÖ thèng ®Çm ph¸. - Nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i trong nghiªn cøu: + Kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia nghiªn cøu ®iÒu tra thùc ®Þa. Ch­a ®­a ra ®­îc c¸c kÞch b¶n ph©n tÝch ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tho¸t lò cña hÖ thèng. + Do thêi gian cã h¹n nªn trËn lò tÝnh to¸n cßn Ýt, v× vËy c¸c kÕt luËn nhËn xÐt ch­a thÓ mang tÝnh tæng qu¸t, quy luËt truyÒn lò trªn s«ng H­¬ng ch­a ®­îc nghiªn cøu s©u s¾c. Thùc tÕ, cÇn ph¶i ®­îc tÝnh to¸n víi nhiÒu trËn lò cã c¸c møc ®é kh¸c nhau còng nh­ c¸c tæ hîp lò kh¸c nhau ®èi víi c¸c nh¸nh s«ng chÝnh cña l­u vùc, khi ®ã míi cã nh÷ng kÕt luËn mang tÝnh kh¸ch quan. + §Ó thùc hiÖn mét lÇn m« pháng ph­¬ng ¸n 07 ngµy lò b»ng m« h×nh MIKE FLOOD víi c«ng cô m¸y tÝnh cã ®­îc lµ gåm Chip 3,4G, bé nhí RAM 1,0G ph¶i tèn hÕt kho¶ng 38  42 giê vËn hµnh. Do ®ã, quü thêi gian kh«ng cho phÐp thùc hiÖn c¸c ph­¬ng ¸n gi¶ ®Þnh víi c¸c trËn lò kh¸c nhau nh»m ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p chèng lò cã hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng cho toµn l­u vùc s«ng H­¬ng. -116- Tµi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt 1. Hoµng T­ An, Thñy lùc c«ng tr×nh, NXB. N«ng nghiÖp, 2005. 2. Hoµng T­ An, Mai V¨n §¨ng, M« pháng c©n b»ng n­íc s«ng H­¬ng vµ ph­¬ng ¸n khai th¸c, TuyÓn tËp Héi nghÞ khoa häc C¬ thñy khÝ vµ M«i tr­êng, §µ N½ng, 1998. 3. Lª Duy B¸ch, nnk., Nghiªn cøu thiÕt lËp c¬ së khoa häc - kü thuËt phßng tr¸nh vµ gi¶m nhÑ thiªn tai lò lôt c¸c tØnh B¾c Trung bé, B¸o c¸o khoa häc tæng kÕt cña ®Ò ¸n: "Nghiªn cøu thiÕt lËp c¬ së khoa häc - kü thuËt phßng tr¸nh vµ gi¶m nhÑ thiªn tai lò lôt c¸c tØnh B¾c Trung bé (1997 - 1999)". 4. B¸o c¸o tãm t¾t Quy ho¹ch Tæng thÓ kinh tÕ - x· héi tØnh Thõa Thiªn HuÕ thêi kú 1996 - 2010. 5. Hoµng Nam B×nh, Nghiªn cøu øng dông m« h×nh VRSAP trong tÝnh to¸n truyÒn lò trªn hÖ thèng s«ng, §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, 4/2002. 6. Hoµng Nam B×nh, Nghiªn cøu øng dông m« h×nh thñy ®éng lùc häc hai chiÒu ngang FEUDX, §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, 11/2003. 7. NguyÔn C¶nh CÇm, Thñy lùc dßng hë, NXB. X©y dùng, 2006. 8. C«ng ty t­ vÊn x©y dùng Thñy lîi I, C«ng tr×nh hå T¶ Tr¹ch, tØnh Thõa Thiªn HuÕ, NCKT, 8/2000. 9. Côc §Þa chÊt, B¶n ®å ®Þa chÊt tû lÖ 1 : 200.000 lo¹t tê HuÕ - Qu¶ng Ng·i, Hµ Néi, 1996. 10. Côc thèng kª Thõa Thiªn HuÕ, Niªn gi¸m thèng kª 1998 - 1999, Thõa Thiªn HuÕ, 1999. 11. Côc thèng kª Thõa Thiªn HuÕ, Niªn gi¸m thèng kª 2005, Thõa Thiªn HuÕ, 2006. 12. NguyÔn V¨n C­, nnk., Nghiªn cøu thiÕt lËp c¬ së khoa häc kü thuËt phßng tr¸nh vµ gi¶m nhÑ thiªn tai lò lôt c¸c tØnh Nam Trung bé, B¸o c¸o khoa häc tæng kÕt cña ®Ò ¸n: “Nghiªn cøu thiÕt lËp c¬ së khoa häc kü thuËt phßng tr¸nh vµ gi¶m nhÑ thiªn tai lò lôt c¸c tØnh Nam Trung bé” (1997 - 1999). 13. Cao §¨ng D­, §iÒu tra, nghiªn cøu vµ c¶nh b¸o lò lôt phôc vô phßng tr¸nh thiªn tai ë c¸c l­u vùc s«ng miÒn Trung, §Ò tµi cÊp nhµ n­íc, Hµ Néi, 2001. 14. NguyÔn TÊt §¾c, M« h×nh to¸n dßng kh«ng dõng mét chiÒu vÒ truyÒn triÒu vµ x©m nhËp mÆn trªn hÖ thèng s«ng kªnh, LuËn ¸n PTS. To¸n Lý, Hµ Néi, 1996. -117- 15. NguyÔn V¨n H¶i, Nghiªn cøu t¸c ®éng cña cöa biÓn ®Õn dßng ch¶y lò vµ ngËp lôt ®ång b»ng s«ng H­¬ng tØnh Thõa Thiªn HuÕ, LuËn v¨n Th¹c sÜ kü thuËt, §µ N½ng 2004. 16. TrÇn §×nh Hîi, nnk., Nghiªn cøu ph­¬ng ¸n phôc håi thÝch nghi cho vïng cöa s«ng ven biÓn ThuËn An - T­ HiÒn vµ ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai, Hµ Néi, 2001. 17. Hµ Häc Kanh, Nh÷ng luËn cø khoa häc lµm c¬ së cho viÖc khai th¸c nguån n­íc hÖ thèng s«ng H­¬ng, T¹p chÝ Th«ng tin KH vµ CN Thõa Thiªn HuÕ, No 2,1993. 18. NguyÔn H÷u Kh¶i, NguyÔn Thanh S¬n, M« h×nh to¸n thñy v¨n, NXB. §¹i häc Quèc gia, 2003. 19. NguyÔn Nh­ Khuª, X©y dùng m« h×nh to¸n dßng ch¶y lò vµ chÊt hßa tan, Hµ Néi, 1994. 20. Ph¹m V¨n L­îng, nnk., §Æc ®iÓm thñy lý, thñy hãa vµ chÊt l­îng m«i tr­êng ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai, tØnh Thõa Thiªn HuÕ, B¸o c¸o chuyªn ®Ò thuéc ®Ò tµi KT-§L - 95.09, 1996. 21. Lª ThÞ Thu Nga, ¶nh h­ëng cña ®iÒu tiÕt hå D­¬ng Hßa ®Õn ®Æc tr­ng truyÒn lò trªn hÖ thèng s«ng H­¬ng - tØnh Thõa Thiªn HuÕ, LuËn v¨n Th¹c sÜ kü thuËt, Hµ Néi 2004. 22. Lª V¨n NghÞ, nnk., øng dông m« h×nh MIKE m« pháng dßng ch¶y hÖ thèng s«ng H­¬ng - §Çm ph¸, Hµ Néi, 2005. 23. §ç Ngäc, Qu¶n lý tæng hîp l­u vùc s«ng H­¬ng - Dù ¸n chiÕn l­îc vÒ gi÷ g×n vµ b¶o vÖ dßng s«ng, HuÕ, 2004. 24. NguyÔn − n Niªn vµ nnk., Giíi thiÖu bé ch­¬ng tr×nh KOD - WQPS tÝnh lò trµn ®ång, thµnh phÇn nguån n­íc vµ l¾ng ®äng phï sa, TuyÓn tËp Héi nghÞ khoa häc C¬ häc thñy khÝ toµn quèc, H¹ Long, 7/2005. 25. Lª Kh¾c Phß, KhÝ hËu ®ång b»ng khu vùc HuÕ, Së v¨n hãa th«ng tin vµ thÓ thao Thõa Thiªn HuÕ, 1993. 26. Hå Ngäc Phó, N­íc vµ vÊn ®Ò qu¶n lý tæng hîp l­u vùc s«ng H­¬ng tØnh Thõa Thiªn HuÕ, Ban Qu¶n lý dù ¸n s«ng H­¬ng, 2004. 27. NguyÔn Thanh S¬n, TÝnh to¸n thñy v¨n, NXB. §¹i häc Quèc gia, 2003. 28. TrÇn §øc Th¹nh, nnk., Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ hÖ sinh th¸i ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai, TuyÓn tËp Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng biÓn - TËp III, NXB. KH vµ KT, Hµ Néi, 1996. 29. Lª V¨n Th¾ng - Bïi Th¾ng, T¸c ®éng cña ho¹t ®éng nh©n sinh ®Õn m«i tr­êng n­íc s«ng H­¬ng ë Thõa Thiªn HuÕ, HuÕ, 2001. -118- 30. Lª V¨n Th¾ng - NguyÔn §×nh Huy, M¹ng l­íi quan tr¾c m«i tr­êng n­íc trªn l­u vùc s«ng H­¬ng, HuÕ, 2006. 31. Ph¹m Huy Th«ng, nnk., B¶n ®å ®Þa chÊt tØ lÖ 1:50.000 nhãm tê HuÕ, Liªn ®oµn B¶n ®å §Þa chÊt, Hµ Néi 1995. 32. §Æng Trung ThuËn, nnk., Nghiªn cøu vïng ®Êt ngËp n­íc ®Çm Trµ æ nh»m kh«i phôc nguån lîi thñy s¶n vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng ven ®Çm, NXB. N«ng NghiÖp, Hµ Néi, 2000. 33. Ng« §×nh TuÊn, nnk., §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng hå chøa T¶ Tr¹ch, 5/2000. 34. Ng« §×nh TuÊn, Lò lôt s«ng H­¬ng vµ vÊn ®Ò æn ®Þnh cöa biÓn, Héi th¶o khoa häc t¹i HuÕ, Hµ Néi, 2001. 35. NguyÔn V¨n TuÇn vµ nnk., Dù b¸o thñy v¨n, NXB. §¹i häc Quèc gia, 2001. 36. Trung t©m dù b¸o khÝ t­îng thñy v¨n Thõa Thiªn HuÕ, §Æc ®iÓm khÝ hËu Thõa Thiªn HuÕ, Thõa Thiªn HuÕ, 1998. 37. Trung t©m dù b¸o khÝ t­îng thñy v¨n Thõa Thiªn HuÕ, TËp sè liÖu khÝ t­îng thñy v¨n, Thõa Thiªn HuÕ, 2005. 38. Tr­êng §¹i häc Thñy lîi, ThuyÕt minh tæng hîp §iÒu tra kh¶o s¸t lò lÞch sö hÖ thèng s«ng H­¬ng - TØnh Thõa Thiªn HuÕ, Hµ Néi, 02/2000. 39. ViÖn Khoa häc Thñy lîi, KÕt qu¶ §iÒu tra kh¶o s¸t cöa biÓn vïng cöa T­ HiÒn, 1998. 40. NguyÔn ViÖt, KhÝ hËu trong ®Þa chÝ tù nhiªn Thõa Thiªn HuÕ, HuÕ 2000. TiÕng Anh 41. DHI, A Modelling System for Rivers and Channels, Reference Manual Mike 11, 2007. 42. Nghiem Tien Lam, A preliminary study on hydrodynamics of the Tam Giang - Cau Hai lagoon and tidal inlet system in Thua Thien Hue province, Vietnam, M.Sc. Thesis, Netherlands, April 2002. 43. Netherlands climate assistance programme, Climate change impacts in Huong river basin and adaptation in its coastal district Phu Vang, Ha Noi, December 2005. 44. Nguyen Khac Tien Phuoc, Flood hazard modeling in Thua Thien Hue province, Vietnam, M.Sc. Thesis, Netherlands, April 2007. 45. Piero Villegas, Flood modelling in perfume river basin, Hue province, Vietnam, Netherlands, March 2004.