Những mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam

a. lêi më ®Çu ViÖt Nam - trong c«ng cuéc ®æi ®· thùc sù ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶ to lín, lµm thay ®æi bé mÆt ®Êt n­íc vµ cuéc sèng nh©n d©n, cñng cè v÷ng ch¾c ®éc lËp d©n téc vµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, n©ng cao vÞ thÕ vµ uy tÝn cña ®Êt n­íc ta trªn tr­êng quèc tÕ. Nh©n tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña sù nghiÖp ®æi míi ®ã lµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ®­îc khëi x­íng tõ sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI. ¡ng Ghen nãi: “ Sù ph¸t triÓn cña chÝnh trÞ, luËt ph¸p, triÕt häc, t«n gi¸o, v¨n häc, nghÖ thuËt ®Òu dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn kinh tÕ ”. Kinh tÕ lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho mäi ho¹t ®éng vËt chÊt cña con ng­êi, lµ yÕu tè quan träng nhÊt cña ®êi sèng x· héi. So víi thÕ giíi, n­íc ta vÉn lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, nh÷ng tµn d­ cña chÕ ®é tËp trung quan liªu bao cÊp vÉn cßn tån t¹i kh¸ nhiÒu. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, th× ngoµi nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ, cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi, k×m h·m sù ph¸t triÓn. ChÝnh v× thÕ mµ viÖc nghiªn cøu t×m ra h­íng ®i ®óng ®¾n cho nÒn kinh tÕ, phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh ®Êt n­íc, phï hîp víi khu vùc, thÕ giíi vµ thêi ®¹i lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nh÷ng m©u thuÉn biÖn chøng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam ” d­íi gãc ®é triÕt häc, trong tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ biÖn chøng, sÏ gióp chóng ta hiÓu mét c¸ch s©u s¾c h¬n, b¶n chÊt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò xunh quanh viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. Lµ mét sinh viªn n¨m thø nhÊt, víi kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm cßn h¹n chÕ, nªn néi dung bµi tiÓu luËn nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong ®­îc sù nhËn xÐt, ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« trong tr­êng. §iÒu nµy sÏ gióp em bæ sung kiÕn thøc, kinh nghiÖm, nh»m kh«ng ngõng hoµn thiÖn m×nh, xøng ®¸ng víi sù mong muèn cña nhµ tr­êngvµ cña c«ng cuéc ®æi míi x©y dùng ®Êt n­íc. b. néi dung I/ M©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña mäi vËn ®éng vµ ph¸t triÓn 1. Néi dung cña qui luËt Qui luËt m©u thuÉn cßn ®­îc gäi lµ qui luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp, lµ mét trong ba qui luËt cña phÐp biÖn chøng. Nghiªn cøu qui luËt nµy ®Ó thÊy râ ®­îc nguån gèc, ®éng lùc cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn Trong thÕ giíi v« vµn sù vËt hiÖn t­îng, mçi sù vËt, hiÖn t­îng tån t¹i ®­îc ®Òu lµ mét thÓ thèng nhÊt ®­îc t¹o thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c thuéc tÝnh, c¸c khuynh h­íng ®èi lËp nhau vµ ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, t¹o thµnh m©u thuÉn tån t¹i trong lßng sù vËt hiÖn t­îng ®ã. M©u thuÉn tån t¹i tõ khi sù vËt xuÊt hiÖn cho ®Õn sù vËt kÕt thóc. Trong cïng mét sù vËt, hiÖn t­îng kh«ng chØ cã mét m©u thuÉn mµ cã thÓ cã rÊt nhiÒu m©u thuÉn, khi m©u thuÉn nµy ®­îc gi¶i quyÕt th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh... vµ cø nh­ vËy thÕ giíi vËt chÊt lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi kh«ng ngõng. a) M©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn. Trong quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c th× râ rµng vËt chÊt tù th©n vËn ®éng, nã hoµn toµn kh«ng phô thuéc vµo mét lùc l­îng siªu nhiªn nµo, kÓ c¶ con ng­êi.ChÝnh v× vËy mµ khi thõa nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc cña vËn ®éng th× nã ®· bao hµm m©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan, nã kh«ng nh÷ng kh«ng lÖ thuéc vµo ý thøc cña con ng­êi mµ cßn chi phèi, qui ®Þnh c¶ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. M©u thuÉn tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy con ng­êi. Trong x· héi, cã nh÷ng m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng... b) Sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp §èi lËp lµ sù kh¸i qu¸t nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, cïng tån t¹i bªn trong sù vËt, hiÖn t­îng vµ t¹o nªn sù vËt hiÖn t­îng ®ã. Kh«ng ph¶i bÊt k× hai mÆt ®èi lËp nµo còng h×nh thµnh nªn m©u thuÉn. Bëi chÝnh bªn trong sù vËt ®· cã rÊt nhiÒu mÆt ®èi lËp, chØ cã nh÷ng mÆt ®èi lËp nµo thèng nhÊt víi nhau nh­ mét chØnh thÓ míi t¹o thµnh m©u thuÉn. Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù n­¬ng tùa vµo nhau lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cña nhau. NÕu thiÕu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× kh«ng tån t¹i sù vËt ®ã. Bëi vËy, sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt k× sù vËt hiÖn t­îng nµo. §Êu tranh gi­· c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu tÊt yÕu trong cïng mét sù vËt, ®ã lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt hiÖn t­îng Êy. ChÝnh v× vËy mµ Lªnin kh¼ng ®Þnh: “Sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”. §Êu tranh diÔn ra trong mét thÓ thèng nhÊt, tõ ®ã sÏ sù ph¸ vì thÓ thèng nhÊt cò vµ thiÕt lËp mét thÓ thèng nhÊt míi vµ lµm cho sù vËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®ã lµ sù triÓn khai cña c¸c mÆt ®èi lËp, diÔn ra v« cïng phøc t¹p vµ ®­îc chia lµm nhiÒu giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n thÓ hiÖn mét ®Æc ®iÓm riªng. Khi bµn luËn vÒ mèi quan hÖ thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp, Lªnin kh¼ng ®Þnh râ: “ MÆc dï thèng nhÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cña sù vËt, hiÖn t­îng, vµ th«ng qua nã chóng ta nhËn biÕt ®­îc sù vËt hiÖn t­îng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan. Song b¶n th©n sù thèng nhÊt chØ t­¬ng ®èi t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã diÔn ra trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña m×nh.”. Nh­ vËy thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lu«n diÔn ra liªn tôc, vµ ®ã chÝnh lµ c¬ së ®Ó gi¶i thÝch v× sao vËt chÊt tù th©n vËn ®éng c) Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp Nh­ chóng ta ®· biÕt, kh«ng ph¶i bÊt k× sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, héi tô tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt th× míi dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸, bµi trõ phñ ®Þnh lÉn nhau. Khi cã sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp, th× lóc ®ã m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra hÕt søc phøc t¹p, phong phó nhiÒu vÎ. Nãi tãm l¹i, trong thÕ giíi v« vµn sù vËt, hiÖn t­îng, sù vËt hiÖn t­îng nµo còng chøa ®ùng m©u thuÉn ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, khuynh h­íng ph¸t triÓn tr¸i ng­îc nhau. Khi m©u thuÉn nµy ®­îc gi¶i quyÕt th× sù vËt míi ra ®êi kÐo theo m©u thuÉn míi tån t¹i trong sù vËt ®ã...Cø nh­ vËy thÕ giíi vËt chÊt cña chóng ta lu«n vËn ®éng biÕn ®æi. Víi c©u nãi næi tiÕng cña Hªra crÝt cµng minh chøng râ ®iÒu nµy: “Kh«ng ai cã thÓ t¾m trªn cïng mét dßng s«ng” . 2. Vai trß cña qui luËt m©u thuÉn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi M©u thuÉn lµ hiÖn t­îng phæ biÕn, nã tån t¹i trong mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau: m©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn bªn ngoµi, m©u thuÉn c¬ b¶n vµ m©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n, m©u thuÉn chñ yÕu vµ m©u thuÉn thø yÕu, m©u thuÉn ®èi kh¸ng vµ m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, m©u thuÉn tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, viÖc ph©n tÝch m©u thuÉn cã ý nghÜa rÊt quan träng. Nh­ chóng ta ®· biÕt, trong mçi mét sù vËt, hiÖn t­îng, kh«ng chØ cã mét m©u thuÉn mµ cïng mét lóc cã thÓ cã rÊt nhiÒu m©u thuÉn. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn lµ ®iÒu tÊt yÕu, nh­ng kh«ng thÓ cïng mét lóc chóng ta gi¶i quyÕt ®­îc tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn. ChÝnh v× thÕ mµ ph¶i x¸c ®Þnh xem m©u thuÉn nµo cÇn ph¶i gi¶i quyÕt tr­íc. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: “ BÊt cø ®Þa ph­¬ng nµo, c¬ quan nµo, th­êng trong mét lóc cã nhiÒu c«ng viÖc träng yÕu. Trong mét thêi gian ®ã, l¹i cã mét c«ng viÖc träng yÕu nhÊt vµ vµi ba viÖc träng yÕu võa. Ng­êi l·nh ®¹o trong ®Þa ph­¬ng hoÆc c¬ quan ®ã ph¶i xem xÐt kÜ hoµn c¶nh mµ s¾p ®Æt c«ng viÖc cho ®óng. ViÖc chÝnh, viÖc gÊp th× lµm tr­íc. Kh«ng nªn luém thuém, kh«ng cã kÕ hoÆch, gÆp viÖc nµo lµm viÖc Êy, thµnh thö viÖc nµo còng lµ viÖc chÝnh, lén xén, kh«ng cã ng¨n n¾p “ VÝ dô: Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc ë Liªn X« vµ §«ng ¢u lµ: TiÕn hµnh c¶i tæ kh«ng theo mét tr×nh tù râ rµng, ®· cã sù phª ph¸n ®èi víi “sù tr× trÖ” nh­ng kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc m©u thuÉn nµo cÇn ®­îc gi¶i quyÕt tr­íc, vµ chóng ®­îc thùc hiÖn theo sù nhÊt qu¸n nµo, vµo thêi gian nµo,trong ®iÒu kiÖn nµo. Tõ ®ã dÉn ®Õn hiÖn t­îng luèng cuèng, hçn ®én, mÊt æn ®Þnh cña nhµ n­íc vµ x· héi. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, ph¸t hiÖn vµ nhËn thøc m©u thuÉn lµ rÊt quan träng, kh«ng nªn l¶ng tr¸nh vµ che dÊu m©u thuÉn. H¬n n÷a, m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt b»ng qu¸ tr×nh ®Êu tranh theo qui luËt kh¸ch quan. Cho nªn rong ®êi sèng x· héi chóng ta ph¶i coi hµnh vi ®Êu tranh lµ ch©n chÝnh. II/ TÝnh tÊt yÕu ph¶i x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam §¹i héi §¶ng lÇn thø VI cã ý nghÜa lÞch sö, ®¸nh dÊu b­íc ngoÆt chuyÓn ®Êt n­íc ta sang thêi k× míi, thay thÕ nÒn kinh tÕ hiÖn vËt víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ( KTTT §H XHCN ). KTTT ®Þnh h­íng XHCN, thùc chÊt lµ kiÓu tæ chøc nÒn kinh tÕ võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ qui luËt cña KTTT, võa dùa trªn nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña CNXH. Do ®ã, KTTT ®Þnh h­íng XHCN cã hai nhãm nh©n tè c¬ b¶n tån t¹i trong nhau, kÕt hîp víi nhau vµ bæ sung cho nhau. §ã lµ nhãm cña KTTT ®ãng vai trß nh­ lµ “®éng lùc” thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn nhanh vµ nhãm nh©n tè cña x· héi XHCN, ®ãng vai trß h­íng dÉn, chØ ®Þnh sù v©n ®éng cña nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu ®· x¸c ®Þnh. Vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hÕt søc quan träng. Sù qu¶n lý cña nhµ n­íc b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng æn ®Þnh, ®¹t hiÖu qu¶, ®Æc biÖt lµ sù ®¶m b¶o c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi. Kh«ng cã ai ngoµi nhµ n­íc l¹i cã thÓ gi¶m bít ®­îc sù chªnh lÖch gi÷a giµu vµ nghÌo, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, gi÷a c¸c vïng cña ®Êt n­íc...ChÝnh v× vËy m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ mét ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña n­íc ta, nã hoµn toµn kh¸c víi m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. M« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt chØ phï hîp trong thêi chiÕn, lóc ®ã chóng ta cÇn tËp trung toµn bé søc ng­êi, søc cña ®Ó phôc vô cho tiÒn tuyÕn. Nh­ng trong thêi b×nh, m« h×nh ®ã tá ra kh«ng phï hîp vµ thùc chÊt ®ã lµ m« h×nh phi kinh tÕ. H¬n thÕ, ®Êt n­íc ta sau chiÕn tranh r¬i vµo trong t×nh tr¹ng trÇm träng nhÊt cña khñng ho¶ng kinh tÕ – x· héi: s¶n xuÊt ®×nh ®èn, l¹m ph¸t t¨ng vät, ®Êt n­íc bÞ bao v©y kinh tÕ, ®êi sèng nh©n d©n hÕt søc khã kh¨n ... Duy tr× m« h×nh hiÖn vËt, kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò hiÖn cã mµ nã cßn cho thÊy râ khuyÕt tËt bªn trong k×m h·m sù ph¸t triÓn : nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua c¹nh tranh, kh«ng ph¸t huy ®­îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng, cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng g¾n víi nhu cÇu, ý chÝ chñ quan ®· lÊn ¸p ý chÝ kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi ®éng lùc vµ søc m¹nh néi sinh cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, lµm cho nÒn kinh tÕ suy tho¸i, thiÕu hôt hiÖu qu¶ thÊp, nhiÕu môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi kh«ng ®­îc thùc hiÖn. Thùc tÕ cho thÊy, sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tù do chen lÉn thÞ tr­êng cã tæ chøc, sù l¼ng lÆng vi ph¹m c¸c qui t¾c, c¸c chuÈn mùc lóc bÊy giê lµ nh÷ng ph¶n ¸nh sù bÊt lùc cña mét c¬ chÕ qu¶n lý cøng nh¾c. §øng tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¶ng ®· kÞp thêi cã nh÷ng chuyÓn biÕn, b¾t ®Çu uèn n¾n nh÷ng lÖch l¹ch trong phong trµo hîp t¸c ho¸, c«ng nghiÖp ho¸ ®Õn viÖc thay ®æi thÓ chÕ chÝnh s¸ch. NghÞ quyÕt Trung ­¬ng lÇn thø VI ®­îc ®¸nh dÊu nh­ mét c¸i mèc trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ: cho s¶n xuÊt bung ra, thõa nhËn quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, cho tù do l­u th«ng. Vµ nh­ thÕ nÒn kimh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ra ®êi, t¹o tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §ã lµ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu, lµ b­íc ph¸t triÓn kh«ng thÓ thiÕu trong nÒn kinh tÕ Trªn con ®­êng ®i lªn chñ ngihÜa x· héi, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, ®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Môc ®Ých cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp trªn c¶ ba mÆt së h÷u, qu¶n lý vµ ph©n phèi. Chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn t­ duy, quan niÖm cña §¶ng ta vÒ sù phï hîp gi÷a QHSX víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §ã chÝnh lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t cña n­íc ta trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. III/ Nh÷ng m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø IV, ®Êt n­íc ta b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn, vµ cho ®Õn nay, sau 15 n¨m thùc hiÖn ®· thùc sù ®em l¹i kÕt qu¶ to lín trong mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi: ®­a ®Êt n­íc ta ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ – x· héi, tæng s¶n phÈm trong n­íc t¨ng gÊp ba, tõ t×nh tr¹ng hµng ho¸ khan hiÕm nghiªm träng nay s¶n xuÊt ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu thiÕt yÕu cña nh©n d©n, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi t¨ng nhanh. Trong GDP, tû träng n«ng nghiÖp tõ 38,7% gi¶m xuèng 24,3%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng tõ 22,7% t¨ng lªn 36,6%, dÞch vô tõ 38,6% t¨ng lªn 39,1%....Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ mµ ta ®¹t ®­îc, lµ nh÷ng khã kh¨n trong khi x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tr­íc hÕt ph¶i nãi ®Õn ®iÓm xuÊt ph¸t cña ta khi chuyÓn dÞch c¬ chÕ, tõ nÒn kinh tÕ yÕu kÐm, mang ®Ëm tÝnh tù cung, tù cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i cã sù tÝch luü dåi dµo, khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn vµ mét nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh ...TiÕp theo ®ã lµ c¬ chÕ qu¶n lý cña nhµ n­íc, mÆc dï ®­êng lèi cña §¶ng ®Æt ra lµ ®óng ®¾n, nh­ng viÖc thùc hiÖn nã kh«ng ®ång bé. Y thøc hÖ cßn ch­a ®­îc râ rµng, t¸c phong c¸ nh©n yÕu kÐm... ChÝnh nh÷ng khã kh¨n trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®· n¶y sinh nhiÒu m©u thuÉn k×m h·m b­íc ph¸t triÓn. 1. M©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ m©u thuÉn c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, th× vÊn ®Ò lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p. xÐt trªn ph­¬ng diÖn triÕt häc, th× lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung, cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ ý thøc, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi, vµ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt lóc nµy tá ra kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m. §Ó më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau, nã lµ th­íc ®o ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. ¥ ViÖt Nam, mÆc dï nhµ n­íc ®· cã rÊt nhiÒu chÝnh s¸ch ®Ó c©n ®èi sao cho LLSX – QHSX ph¸t triÓn song song ®ång bé. Nh­ng thùc tÕ cho thÊy, khi b¾t tay vµo x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× LLSX lu«n tá ra m©u thuÉn víi QHSX. TÝnh c¹nh tranh vµ n¨ng ®éng lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, th× ng­îc l¹i chóng ta l¹i chËm th¸o gì c¸c v­íng m¾c vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Ó t¹o ®éng lùc vµ ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp nhµ n­íc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. ViÖc thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn lµm chËm. Ch­a quan t©m tæng kÕt thùc tiÔn, kÞp thêi chØ ra ph­¬ng h­íng, biÖn ph¸p ®æi míi kinh tÕ hîp t¸c, ®Ó hîp t¸c x· nhiÒu n¬i tan r· hoÆc chØ cßn lµ h×nh thøc, c¶n trë s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ch­a kÞp thêi ®óc kÕt kinh nghiªm, gióp ®ì c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c míi ph¸t triÓn. Ch­a gi¶i quyÕt tèt mét sè chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch kinh tÕ t­ nh©n ph¸t huy tiÒm n¨ng, ®ång thêi ch­a qu¶n lý tèt thµnh phÇn kimh tÕ nµy. Qu¶n lý kinh tÕ hîp t¸c liªn doanh víi n­íc ngoµi cßn nhiÒu s¬ hë. Kinh tÕ vÜ m« cßn nh÷ng yÕu tè thiÕu v÷ng ch¾c. C«ng t¸c tµi chÝnh, ng©n hµng, gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, qui ho¹ch x©y dùng, qu¶n lý ®Êt ®ai cßn yÕu kÐm, thñ tôc ®æi míi hµnh chÝnh chËm. Th­¬ng nghiÖp nhµ n­íc bá trèng mét sè trËn ®Þa quan träng, ch­a ph¸t huy tèt vai trß chñ ®¹o trªn thÞ tr­êng. Qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu cßn nhiÒu s¬ hë, tiªu cùc, mét sè tr­êng hîp g©y ra t¸c ®éng xÊu víi s¶n xuÊt. ChÕ ®é ph©n phèi thu nhËp cßn bÊt hîp lý, béi chi ng©n s¸ch vµ nhËp siªu cßn lín ... §ã lµ mét sè h¹n chÕ cña QHSX k×m h·m LLSX ph¸t triÓn vµ ®iÒu ®ã lµm cho qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt n­íc cña ta gÆp nhiÒu khã kh¨n. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc ®èi víi chóng ta hiÖn nay ®ã lµ viÖc lµm, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp lµ mét biÓu hiÖn râ rµng ®Ó chøng tá ®­îc r»ng gi÷a LLSX – QHSX cã sù mÊt c©n ®èi. Khi QHSX phï hîp, nã kh«ng nh÷ng gi¶i phãng ®­îc søc s¶n xuÊt mµ cßn t¹o tiÒn ®Ò ®Ó thóc ®Èy b­íc ph¸t triÓn cña LLSX. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn nµy? CÇn ®æi míi vµ hoµn thiÖn khung ph¸p lý, th¸o gì mäi trë ng¹i vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ thñ tôc hµnh chÝnh ®Ó huy ®éng tèi ®a mäi nguån lùc, t¹o søc bËt míi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau. Mäi doanh nghiÖp, mäi c«ng d©n ®­îc ®Çu t­ kinh doanh theo h×nh thøc do luËt ®Þnh vµ ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Mäi tæ chøc kinh doanh theo c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau hoÆc ®an xen hçn hîp ®Òu ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c, c¹nh tranh b×nh ®¼ng vµ lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ph¸t triÓn m¹nh c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa, tõng b­íc h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh. TiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n­íc ®Ó thøc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n­íc trong nh÷ng s¶n xuÊt vµ dÞch vô quan träng: X©y dùng c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc ®ñ m¹nh ®Ó lµm nßng cèt trong nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ lín, cã n¨ng lùc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, ph©n biÖt quyÒn cña chñ së h÷u vµ quyÒn kinh doanh cña doanh nghiÖp. ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc kinh doanh sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h­ò h¹n hoÆc c«ng ty cæ phÇn. B¶o ®¶m quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ trong s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, c¹nh tranh b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt,xo¸ bá bao cÊp cña nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc kh«ng n¾m gi÷ 100% vèn ®Ó huy ®éng thªm vèn, t¹o ®éng lùc vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng thóc ®Èy doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ víi c¸c h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng, ph¸t triÓn hîp t¸c x· kinh doanh tæng hîp ®a ngµnh hoÆc chuyªn ngµnh®Ó s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô, t¹o ®iÒu kiÖn më réng qui m« s¶n xuÊt, kinh doanh phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng H×nh thµnh ®ång bé vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn, hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ tr­êng ®i ®«i víi viÖc x©y dùng khu«n khæ ph¸p lý thÓ chÕ, ®Ó thÞ tr­êng ho¹t ®éng n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶. cã trËt tù, kØ c­¬ng trong m«i tr­êng c¹nh tranh l¹nh m¹nh, c«ng khai minh b¹ch, h¹n chÕ vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn kinh doanh. Ph¸t triÓn thÞ tr­êng vèn vµ tiÒn tÖ, tæ chøc vµ vËn hµnh an toµn, hiÖu qu¶ thÞ tr­êng chøng kho¸n, thÞ tr­êng b¶o hiÓm, H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr­êng lao ®éng. T¹o ®iÒu kiÖn c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi d©n, tõ ®ã n©ng cao ®êi sèng x· héi. Vµ ®iÒu cuèi cïng lµ viÖc ®æi míi chÕ ®é së h÷u, ®ã lµ mÊu chèt quan träng nhÊt trong viÖc c©n b»ng mèi quan hÖ gi÷a LLSX vµ QHSX. . HiÖn nay ë n­íc ta, mét sè h×nh thøc së h÷u ®· ®­îc h×nh thµnh, mét sè h×nh thøc kh¸c ®ang ®­îc kh«i phôc hoÆc míi b¾t ®Çu h×nh thµnh. ChÕ ®é nhiÒu h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ lµ hoµn toµn cã c¬ së kh¸ch quan. §ã lµ nh÷ng thay ®æi diÔn ra trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Tr×nh ®é ph¸t triÓn LLSX vµ x· héi ho¸ s¶n xuÊt trong c¸c khu vùc kinh tÕ quèc d©n kh«ng gièng nhau. Cã nh÷ng kho¶ng c¸ch ®¸ng kÓ trong ph¸t triÓn kü thuËt ë c¸c xÝ nghiÖp, c¸c ngµnh, c¸c vïng kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy mµ cÇn ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu QHSH. Trong viÖc ®æi míi c¸c quan hÖ së h÷u, x¸c lËp nhiÒu h×nh thøc së h÷u, cÇn ph¶i xem xÐt, ®¸nh gi¸ ®óng, t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o cña c¸c h×nh thøc së h÷u nhµ n­íc, b»ng c¸ch c¶i tæ khu vùc nµy: nh÷ng xÝ nghiÖp nµo cÇn ®­îc duy tr×, nh÷ng xÝ nghiÖp nµo cÇn ®­îc gi¶i thÓ vµ viÖc gi¶i thÓ ®ã ra sao, lµ nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p. ChÝnh v× thÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cµng ®ßi hái ph¶i cã sù ®iÒu hµnh hîp lý cña Nhµ n­íc. 2. C¬ chÕ thÞ tr­êng vµ nh÷ng m©u thuÉn xunh quanh nã ThÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, do vËy kinh tÕ hµng ho¸ cµng ph¸t triÓn th× thÞ tr­êng cµng ®­îc më réng, ng­îc l¹i, thÞ tr­êng cµng ®­îc më réng th× cµng thóc ®Èy kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, ®ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng g¾n bã h÷u c¬ víi nhau. Vµ xunh quanh mèi quan hÖ biÖn chøng ®ã lµ nh÷ng m©u thuÉn kh¸ch quan, tån t¹i trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¸c bé phËn hîp thµnh c¬ chÐ thÞ tr­êng lµ : Gi¸ c¶ thÞ tr­êng: lµ thø gi¸ c¶ h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng bëi sù t¸c ®éng cña c¸c lùc thÞ tr­êng. Trªn mçi thÞ tr­êng, mçi hµng ho¸, dÞch vô ®Òu cã mét gi¸ nhÊt ®Þnh vµ toµn bé nh÷ng gi¸ c¶ ®ã t¹o thµnh hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ tr­êng CÇu hµng ho¸: lµ sè l­îng hµng ho¸ mµ ng­êi mua mong muèn mua vµ cã kh¶ n¨ng mua theo møc gi¸ nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy, ®Ó cã cÇu hµng ho¸ ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong muèn mua, cã kh¼ n¨ng mua vµ møc gi¸. Cung hµng ho¸: lµ sè l­îng mµ ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ mong muèn s¶n xuÊt vµ cã kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ tr­êng víi gi¸ nhÊt ®Þnh. §Ó cã cung hµng ho¸ còng ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong nuèn s¶n xuÊt, cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ møc gi¸. Khi cung hµng hãa nµo ®ã trªn thÞ tr­êng võa b»ng cÇu vÒ hµng ho¸ ®ã, th× møc gi¸ c¶ lµ b×nh qu©n. C¹nh tranh trªn thÞ tr­êng: c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau theo ba h­íng; gi¸ c¶, chÊt l­îng vµ dÞch vô t­¬ng øng. C¹nh trang gi÷a nh÷ng ng­êi mua víi nhau. c¹nh tranh gi÷a mét bªn lµ ng­êi b¸n vµ mét bªn lµ ng­êi mua. Trªn thÞ tr­êng kh«ng bao giõo cã chuyÖn “®¬n ph­¬ng ®éc m·” mµ lµ “bu«n cã b¹n, b¸n cã ph­êng”. Bèn bé phËn hîp thµnh c¬ chÕ thÞ tr­êng kÓ trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh­ lµ nh÷ng kh©u trong mét guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ tr­êng, cung – cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån, lµ søc sèng cña thÞ tr­êng. Trong nÒn KTTT, tån t¹i mét sè lo¹i thÞ tr­êng sau ®©y: ThÞ tr­êng ®éc quyÒn ®¬n ph­¬ng; lµ lo¹i thÞ tr­êng chØ cã mét ng­êi, nãi ®óng h¬n lµ mét chñ thÓ b¸n ( ng­êi s¶n xuÊt duy nhÊt ) kh«ng cã s¶n phÈm nµo kh¸c cã thÓ thay thÕ. §ã lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng ®éc quyÒn cña mét chñ thÓ duy nhÊt b¸n hµng hay cßn gäi lµ ®éc quyÒn tù nhiªn. ¥ c¸c n­íc trªn thÕ giíi còng nh­ n­íc ta, h×nh th¸i thÞ tr­êng nµy chØ tån t¹i trong mét sè ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh nh­ : ®iÖn n­íc, b­u ®iÖn, hµng kh«ng ... Trong h×nh th¸i thÞ tr­êng nµy, nhu cÇu vÒ s¶n phÈm Ýt co d·n, nªn ng­êi b¸n cã thÓ kiÓm so¸t hoµn toµn khèi l­îng hµng ho¸, dÞch vô b¸n trªn thÞ tr­êng vµ tù quyÕt ®Þnh gi¸ c¶. §Ó b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng, Nhµ n­íc ph¶i tham gia qu¶n lý vÜ m« ®èi víi lo¹i thÞ tr­êng nµy b»ng nh÷ng biÖn ph¸p chèng ®éc quyÒn nh­ : thuÕ, kiÓm so¸t gi¸ c¶, kiÓm so¸t tån kho hµng ho¸, quy ®Þnh luËt lÖ cÊm liªn kÕt ®Ó h×nh thµnh ®éc quyÒn, b¶o vÖ tù do c¹nh tranh. ThÞ tr­êng ®éc quyÒn ®a ph­¬ng: lµ lo¹i thÞ tr­êng, trong ®ã sè ng­êi b¸n võa ®ñ ®Ó cho nh÷ng ho¹t ®éng cña mét ng­êi cã ¶nh h­ëng ®Õn l­îng cung vµ gi¸ c¶ cña nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c ( vÝ dô : s¶n phÈm xi m¨ng, s¾t thÐp ...). Do tªn thÞ tr­êng ®éc quyÒn ®a ph­¬ng cßn cã c¹nh tranh, nªn gi¸ c¶ còng lu«n biÕn ®æi ThÞ tr­êng c¹nh tranh ®éc quyÒn: lµ thÞ tr­êng, trong ®ã, cã nhiÒu ng­êi b¸n hµng cïng mét s¶n phÈm, nh­ng s¶n phÈm cña mçi ng­êi cã Ýt nhiÒu kh¸c nhau vÒ chÊt l­îng, mÉu m· vµ gi¸ c¶ ( vÝ dô thÞ tr­êng s¶n phÈm ngµnh dÖt, thÞ tr­êng s¶n phÈm ngµnh giµy dÐp...). Thùc tÕ trong nÒn KTTT, th× c¹nh tranh mang tÝnh m©u thuÉn, nã võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ, võa lµ yÕu tè k×m h·m, sù ph¸ s¶n, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng vµ c¸c bé phËn d©n c­, vµ nhÊt lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng tÖ n¹n x· héi do mÆt tr¸i cña KTTT g©y ra. Thùc tÕ cho thÊy, s¶n phÈm hµng ngo¹i trµn lan trªn thÞ tr­êng ViÖt nam, lÊn ¸p hoµn toµn hµng ho¸ trong n­íc. Nguyªn nh©n chñ yÕu, ®ã lµ do søc c¹nh tranh cña n­íc ta cßn yÕu, t©m lý ng­êi d©n muèn dïng hµng ngo¹i. MÆc dï hµng ngo¹i b¸n trªn thÞ tr­êng cã thÓ ®¾t h¬n so víi gi¸ trÞ thùc cña nã, song nh÷ng ng­êi mua hµng lu«n cã suy nghÜ r»ng gi÷a hµng ngo¹i vµ hµng trong n­íc lu«n cã sù kh¸c nhau c¶ vÒ chÊt l­îng lÉn mÉu m· cña s¶n phÈm. Mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc bÞ ph¸ s¶n, ph¶i ®ãng cöa v× kh«ng ®ñ søc ®Ó cã thÓ c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng. Hµng ho¸ trong n­íc kh«ng ®­îc ­a chuéng, do mÉu m· còng nh­ chÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng thÓ c¹nh tranh ®­îc víi hµng ngo¹i ®­îc s¶n xuÊt víi d©y truyÒn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. 3. M©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých x· héi Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, lîi Ých lµ môc tiªu hµng ®Çu, v× vËy ®Ó thùc hiÖn t¨ng tr­ëng kinh tÕ cÇn ph¶i coi träng mäi lîi Ých: lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých tËp thÓ vÇ lîi Ých x· héi. Trong nÒn KTTT, m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi ch¼ng nh÷ng kh«ng bÞ mÊt ®i mµ cßn cã nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p h¬n. Tr­íc hÕt lµ ph¶i nãi ®Õn ­u ®iÓm cña nÒn KTTT, nã t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi c¸ nh©n ph¸t huy n¨ng lùc, trÝ tuÖ, thÞ tr­êng ®­îc t¹o ra lµ mét thÞ tr­êng tù do, tù do giao dÞch... KTTT cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, mét mÆt nã ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña thÞ tr­êng, mÆt kh¸c nã l¹i t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho ho¹t ®éng tham nhòng, bu«n lËu... cña mét sè ng­êi l¹m dông chøc tr¸ch cña m×nh. M©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi nÕu kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n sÏ biÓu hiÖn thµnh nh÷ng hiÖn t­îng bÊt c«ng b»ng x· héi. Trong mèi quan hÖ nµy, nÕu lîi Ých c¸ nh©n bÞ vi ph¹m th× x· héi sÏ mÊt ®i mét ®éng lùc to lín cña sù ph¸t triÓn x· héi. Cßn ng­îc l¹i, nÕu c¸c nh©n cã lîi, nh­ng lîi Ých x· héi bÞ vi ph¹m, th× n¹n nh©n cña sù bÊt c«ng l¹i lµ céng ®ång x· héi. VÝ dô: V× lîi Ých c¸ nh©n mµ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ng­êi ta cã thÓ ph¸ ho¹i m«i tr­êng sèng, cã thÓ lµm nh÷ng viÖc phi ph¸p, phi ®¹o ®øc, phi nh©n tÝnh, ®Ó cã lîi cho b¶n th©n, lµm thÊt tho¸t tµi s¶n cña nhµ n­íc... Trong tr­êng hîp nµy hËu qu¶ do c¸ nh©n ®ã t¹o ra lµm ¶nh h­ëng ®Õn céng ®ång x· héi. Chóng ta cÇn biÖt lîi Ých chÝnh ®¸ng víi lîi Ých Ých kØ c¸ nh©n. Lîi Ých chÝnh ®¸nh cña c¸ nh©n lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi, lµ c¸i mµ x· héi ph¶i t«n träng vµ ph¸t huy, cßn lîi Ých Ých kØ cña c¸ nh©n lµ nguån gèc cña chñ nghÜa c¸ nh©n, lµ nguyªn nh©n d©n ®Õn sù tho¸i ho¸, biÕn chÊt, trém c¾p, tham nhòng cña mét sè c¸ nh©n trong bé m¸y cña nhµ n­íc. NÕu x· héi kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ th× nh÷ng tÖ n¹n nµy ch¼ng nh÷ng kh«ng gi¶m ®i, mµ tr¸i l¹i cµng gia t¨ng, v× cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, cña c¶i x· héi, phóc lîi tËp thÓ sÏ t¨ng lªn vµ nh÷ng thø nµy l¹i ®­îc giao cho c¸ nh©n trùc tiÕp qu¶n lý. Thùc tÕ cho thÊy r»ng ë ViÖt Nam, trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa th× t×nh tr¹ng tham nhòng, suy tho¸i vÒ t­ t­ëng chÝnh trÞ, ®¹o ®øc vµ lèi sèng ë mét bé phËn kh«ng nhá c¸n bé ®¶ng viªn lµ rÊt nghiªm träng. Së dÜ cã t×nh tr¹ng trªn lµ do nguyªn nh©n chñ quan trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®­êng lèi cña §¶ng: ViÖc tæ chøc thùc hiÖn nghÞ quyÕt, chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng ch­a tèt, kØ luËt, kØ c­¬ng ch­a nghiªm. T×nh tr¹ng tuú tiÖn, thiÕu ý thøc tæ chøc, kØ luËt vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, kh«ng chÊp hµnh chØ thÞ, nghÞ qyuÕt cña §¶ng, ph¸p luËt, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc, vi ph¹m nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, lµm cho ®­êng lèi cña §¶ng khã ®i vµo cuéc sèng. C«ng t¸c chØ ®¹o, ®iÒu hµnh ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh cßn bÊt cËp, thiÕu kiÓm tra, ®«n ®èc vµ ch­a cã sù phèi hîp chÆt chÏ, hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ ch­a cao. NhiÒu c¸n bé, ®¶ng viªn vi ph¹m ph¸p luËt vµ §iÒu lÖ cña §¶ng cßn ch­a ®­îc xö lý thËt kiªn quyÕt. Mét sè quan ®iÓm, chñ tr­¬ng ch­a râ, ch­a cã sù nhËn thøc thèng nhÊt vµ ch­a ®­îc th«ng suèt ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh. C¶i c¸ch hµnh chÝnhtiÕn hµnh chËm, thiÕu kiªn quyÕt, hiÖu qu¶ thÊp. Tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc cßn c«ng kÒnh, trïng lÆp chøc n¨ng víi nhiÒu tÇng nÊc trung gian vµ nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ, kh«ng Ýt tr­êng hîp trªn vµ d­íi, trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng hµnh ®éng kh«ng thèng nhÊt, g©y khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ lµ gi¶m ®éng lùc ph¸t triÓn. Mét sè ng­êi vµ c¬ quan do lîi Ých c¸ nh©n, côc bé kh«ng muèn ®Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i c¸ch tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc... Trªn ®©y lµ nh÷ng tiªu cùc cña mét sè c¸ nh©n cã chøc quyÒn vµ l¹m dông nã ®Ó tiÕn hµnh m­u lîi riªng cho m×nh, g©y tæn thÊt nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cßn ®èi víi c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh bÊt chÊp ph¸p luËt ®Ó ch¹y theo lîi nhuËn. HiÖn t­îng lµm hµng gi¶, hµng lËu vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn lµm ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm. Nh­ vËy, chÝnh m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi n¶y sinh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, cµng cho thÊy râ ®­îc tÇm quan träng trong vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn nh÷ng tiªu cùc trong x· héi ®ã lµ sù qu¶n lý yÕu kÐm, kh«ng ®ång bé cña nhµ n­íc. ChÝnh v× vËy mµ trong nghÞ quyÕt trung ­¬ng §¶ng lÇn thø IX, chñ tr­¬ng chØnh ®èn §¶ng, t¹o ra sù thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm, ý chÝ vµ hµnh ®éng trong toµn §¶ng, l·nh ®¹o tæ chøc thùc hiÖn, x©y dùng vµ kiÖn toµn bé m¸y nhµ n­íc trong s¹ch, v÷ng m¹nh. CÇn nhËn thøc r»ng: “§­êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña sù nghiÖp ®æi míi”. 4. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi x· héi chñ nghÜa Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng: “muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt ph¶i cã con ng­êi XHCN. Yªu tè con ng­êi gi÷ vai trß cùc kú quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng, bëi con ng­êi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸. Con ng­êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c­êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phung phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña CNXH. Chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ng­êi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t”. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ tr­îng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ trªn thÞ tr­êng. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng. KTTT ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tr×nh ®é v¨n minh vµ ph¸t triÓn x· héi, lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, thóc ®Èy x· h«i tiÕn lªn. tuy nhiªn KTTT còng cã nh÷ng khuyÕt tËt nh­: sù c¹nh tranh l¹nh lïng, tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng dÉn ®Õn ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu kú... XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn d©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi míi ë n­íc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng con ng­êi nÕu thiÕu yÕu tè KTTT. Do hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, m« h×nh kinh tÕ kh«ng phï hîp, n­íc ta ®· bÞ tôt hËu nghiªm träng so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, KTTT lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta ra khái khñng ho¶ng vµ ®i vµo phôc håi, ®Èy m¹nh tèc ®é t¨ng tr­ëng, b¾t kÞp b­íc tiÕn cña thêi ®¹i. Trong nh÷ng n¨m qua, KTTT ë n­íc ta ®· ®­îc nh©n d©n h­ëng øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng, lµm cho nÒn kinh tÕ s«i ®éng h¬n,. §©y lµ kÕt qu¶ ®¸ng mõng vµ cÇn ®­îc ph¸t huy, nã thÓ hiÖn sù vËn dông ®óng ®¾n c¸c quy luËt kh¸ch quan cña x· héi. Qu¸ tr×nh biÖn chøng ®i lªn CNXH tõ kh¸ch quan ®ang trë thµnh nhËn thøc chñ quan trªn qui m« toµn x· héi. Bªn c¹nh ®ã, cã mét khÝa c¹nh kh¸c còng cÇn ®­îc ®Ò cËp ®Õn: KTTT ë n­íc ta hiÖn nay kh«nng chØ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng vµ ph¸t huy nguån lùc cña con ng­êi mµ cßn t¹o ra m«i tr­êng thÝch hîp cho con ng­êi ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn. KTTT t¹o ra sù c¹nh trnah vµ ch¹y ®ua quyÕt liÖt. §iÒu ®ã buéc con ng­êi ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o, linh ho¹t, cã t¸c phong nhanh... Tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy râ r»ng kh«ng ph¶i cø x©y dùng ®­îc KTTT lµ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp ®ã tù h×nh thµnh trong con ng­êi. Cã nh÷ng lóc KTTT kh«ng nh÷ng kh«ng lµm cho con ng­êi ta n¨ng ®éng h¬n, tèt ®Ñp h¬n mµ ng­îc l¹i, cßn lµm tha ho¸ b¶n chÊt con ng­êi, biÕn con ng­êi thµnh kÎ sïng b¸i ®ång tiÒn hoÆc kÎ ®¹o ®øc gi¶ chØ biÕt t«n träng søc m¹nh vµ l¬Þ Ých c¸ nh©n, s½n sµng trµ ®¹p lªn nh©n phÈm, ®¹o ®øc ... Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, KTTT cßn cã nhiÒu khuyÕt tËt, g©y ra nh÷ng t¸c ®éng xÊu. Quan hÖ hµng ho¸, tiÒn tÖ lµm s«i ®éng thÞ tr­êng, nh­ng còng lµm sãi mßn nh©n c¸ch vµ phÈm chÊt con ng­êi. Ngoµi ra ®i kÌm víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ hµng lo¹t c¸c tÖ n¹n x· héi: cê b¹c, r­îu chÌ, ma tuý, bu«n lËu, hèi lé, tham nhòng... ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi cém nhÊt trong nÒn KTTT mµ kh«ng rÔ rµng kh¾c phôc. Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, KTTT lµ môc tiªu con ng­êi XHCN, lµ mét m©u thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn n­íc ta hiÖn nay. §©y thùc chÊt lµ hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn x· héi. Gi÷a KTTT vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi võa cã sù thèng nhÊt, võa cã sù ®Êu tranh. KTTT võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng vµ ph¸t huy con ng­êi, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè ®Ó huû ho¹i con ng­êi. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy lµ mét viÖc kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. §èi víi n­íc ta, m©u thuÉn gi÷a KTTT vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi ®­îc gi¶i quyÕt b»ng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, b»ng sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. §¶ng ta x¸c ®Þnh “ s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi CNXH mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y XHCN vµ c¶ khi CNXH ®­îc x©y dùng” . Nh­ vËy §¶ng v¹ch râ sù thèng nhÊt gi÷a KTTT vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi cña CNXH. ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý tÇm vÜ m« cña Nhµ n­íc, ®ång thêi x¸c nhËn ®Çy ®ñ chÕ ®é tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò nµy sÏ ph¸t huy ®­îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc to lín, còng nh­ ng¨n ngõa h¹n chÕ kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc, khiÕm khuyÕt cña nÒn KTTT. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i h­íng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng nguån lùc con ng­êi. CÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, gi¸o dôc nh»m lo¹i bá t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn, bÊt chÊp ®¹o lý, coi th­êng c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n, ph¶i ra søc ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn nh©n ®¹o, thÈm mü, c¸c di s¶n v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña d©n téc. §©y chÝnh lµ c«ng cô, ph­¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c ®éng gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn nªu trªn. 5. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng m©u thuÉn n¶y sinh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta a) Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña nø¬c ta hiÖn nay. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña §¶ng, mét mÆt t¹o ®iÒu kiÖn cho QHSX ph¸t triÓn, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho nh©n d©n, mÆt kh¸c, nã t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng ngiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Sau ®©y lµ n¨m thµnh phÇn kinh tÕ c¬ b¶n mµ Nhµ n­íc chñ tr­¬ng ph¸t triÓn: Kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc: HiÖn nay viÖc nhËn thøc thµnh phÇn kinh tÕ cßn rÊt h¹n hÑp vµ rÊt ®¬n gi¶n, mÆc dï nã chiÕm mét vÞ trÝ rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ cña n­íc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy rÊt ph¸t triÓn, nã bao gåm c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, ®· cã mét sè chuyÓn biÕn b­íc ®Çu, mét sè xÝ nghiÖp ®· v­ît qua ®­îc khã kh¨n t¹o nªn thÕ æn ®Þnh, b¾t ®Çu phôc håi vµ ®i lªn. Song nh÷ng nh©n tè ®ã ch­a nhiÒu vµ nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ch­a cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi. Kinh tÕ tËp thÓ: dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ tuy tr×nh ®é x· héi ho¸ t­ liÖu s¶n xuÊt, tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cßn thÊp h¬n kinh tÕ quèc d©n, nh­ng s¶n xuÊt víi l­îng hµng ho¸ cung øngcho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®êi sèng x· héi. Tr­íc biÕn ®éng cã tÝnh b­íc ngoÆt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng, kinhtÕ tËp thÓ ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng, trong ®ã hîp t¸c x· lµ nßng cèt. Nhµ n­íc gióp hîp t¸c x· ®µo t¹o c¸n bé, øng dông khoa häc c«nng nghÖ, n¾m b¾t th«ng tin më réng thÞ tr­êng, x©y dùng c¸c quü hç trî ph¸t triÓn hîp t¸c x·, gi¶i quyÕt nî tån ®äng. KhuyÕn khÝch viÖc tÝch luü, ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ vèn tËp thÓ trong hîp t¸c x·. TiÕp tôc ®æi míi vµ kiÖ toµn kinh tÕ tËp thÓ theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng ph¸t huy vµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña x· viªn. Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc hîp t¸c, ®a d¹ng vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, mua b¸n, tÝn dông ë nh÷ng n¬i cÇn thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n: Trªn thùc tÕ thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n ë n­íc ta bao gåm: c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n, hé t­ nh©n vµ c¸ thÓ, tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i nµy ch­a cã sù thèng nhÊt. MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ nµy míi ®­îc håi sinh vµ më réng, nh­ng cho ®Õn nay ®· thùc sù ph¸t triÓn m¹nh. §Æc biÖt Nhµ n­íc l¹i t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¶ vÒ chÝnh s¸ch vµ ph¸p lý. C¸c doanh nghiÖp cã thÓ liªn doanh, liªn kÕt víi nhau, kÓ c¶ ®Çu t­ ra n­íc ngoµi, chuyÓn thµnh doanh nghiÖp cæ phÇn, b¸n cæ phÇn cho ng­êi lao ®éng... Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ: thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã thÓ kinh doanh nh­ c¸c t¸c nh©n kinh tÕ ®éc lËp, nh­ng còng cã thÓ lµ c¸c vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hay hîp t¸c x·. ¥ ®©y chóng ta còng thÊy chÝnh s¸ch kinh tÕ còng ®an xen víi nhau, vÒ b¶n chÊt lµ kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, nh­ng biÓu hiÖn ra lµ c¸c c¬ së gia c«ng cho doanh nghiÖp hoÆc hîp t¸c x·. Kinh tÕ c¸ thÓ ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong c¸c ngµnh c¶ ë thµnh thÞ lÉn n«ng th«n, kh«ng bÞ h¹n chÕ më réng kinh doanh, cã thÓ tån t¹i ®éc lËp, tham gia c¸c lo¹i h×nh hîp t¸c x·, liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp lín b»ng nhiÒu h×nh thøc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn së h÷u c¸ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng trùc tiÕp cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Kinh tÕ c¸ thÓ cã ®Æc ®iÓm kü thuËt thñ c«ng, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt nhá ph©n t¸ch, nh­ng khi cã chÝnh s¸ch kinh tÕ ®óng, kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu cho lîi Ých x· héi nh­ : tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm truyÒn thèng. Tuy nhiªn Nhµ n­íc còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÞ tr­êng chÆt chÏ ®Ó h¹n chÕ kh¾c phôc tÝnh tù ph¸t cña nã. Kinh tÕ quèc doanh: dùa trªn së h÷u toµn d©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª n¨m 1989, c¶ n­íc cã 12080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t­¬ng øng lµ 10 tØ ®ång USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y dùng chiÕm 9% tæng sè vèn, n«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn, l©m nghiÖp chiÕm 1,2% tæng sè vèn, th­¬ng nghiÖp chiÕm 11,6%, c¸c nghµnh kh¸c chiÕm 5,93% t«ng sè vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra kho¶ng 35 – 40% GDP vµ tõ 22 – 30% thu nhËp quèc d©n, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60 – 80% sè thu cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé c«ng nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu. Trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, th× thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®èng vai trß quan träng nhÊt trong nÒn kinh tÕ. Tuy ®· ®¹t ®­îc mét sè thµnh tÝch, song khu vùc kinh tÕ nµy ch­a ®¶m b¶o ®­îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. HiÖn nay, sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, tuy ®· b­íc ®Çu cã sù chuyÓn biÕn nh­ng sù chuyÓn biÕn ®ã ch­a cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi. Ngoµi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nãi trªn, trong ®¹i héi §¶ng lÇn thø IX, cßn chñ tr­¬ng ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm phÇn vèn ®Çu t­ cña n­íc ngoµi vµo c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh ë n­íc ta. b) M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ M©u thuÉn trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña n­íc ta hiÖn nay ®­îc biÓu hiÖn gi÷a mét bªn lµ nh÷ng lùc l­îng vµ khuynh h­íng ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa víi mét bªn lµ khuynh h­íng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc l­îng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n nµy quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u trong qu¸ tr×nh x©y dùng KTTT. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn khÝch kinh tÕ t­ nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ, v× hiÖn nay sù ph¸t triÓn ®ã cßn thÊp, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, nh­ng kh«ng cã vai trß nh­ nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh­ vËy, bªn c¹nh mèi quan hÖ thèng nhÊt, cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau, cßn tån t¹i c¸c m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vÒ lîi Ých, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn nh­ c«ng nghiÖp quèc phßng, Ng©n hµng nhµ n­íc, B­u chÝnh viÔn th«ng ... c¹nh tranh khèc liÖt trªn thÞ tr­êng. Sù c¹nh tranh ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn h¬n vÒ chÊt l­îng vµ sè l­îng cña s¶n phÈm. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tÊt yÕu ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ, nÕu kh«ng h­íng tíi xuÊt khÈu, kh«ng v­¬n ra ngoµi hoµ nhËp th× kh«ng thÓ ®­a ®Êt n­íc ®i lªn theo kÞp b­íc tiÕn cña nh©n lo¹i. §Ó gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn nµy, th× hÖ thèng qu¶n lý cña Nhµ n­íc ph¶i ®¶m b¶o ®­îc tÝnh ®ång bé, qu¸n triÖt mäi hµnh vi vi ph¹m cña tæ chøc hay c¸ nh©n. Bªn c¹nh ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng tæ chøc kinh doanh cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,thóc ®Èy tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. 6. TÝnh tù ph¸t vµ tÝnh tù gi¸c lµ hai mÆt ®èi lËp trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nhá lµ phæ biÕn, bëi thÞ tr­êng hµng ho¸ lu«n lu«n biÕn ®éng, ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi nhanh chãng vÒ mÉu m· còng nh­ chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr­êng tiªu dïng. §èi víi ®Êt n­íc ta trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ nh­ vËy th× tÊt nhiªn ch­a thÓ tho¸t khái tÝnh tù ph¸t TBCN. Ngay c¶ viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng kh«ng ph¶i lµ sù ph¸t triÓn tù ph¸t, mµ lµ kÕt qu¶ cña sù nhËn thøc vµ vËn dông mét c¸ch tù gi¸c xu h­íng vµ quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi trong thêi ®¹i ngµy nay. Nh­ vËy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, tån t¹i sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp ®ã lµ tÝnh tù ph¸t vµ tÝnh tù gi¸c. Chóng ta thõa nhËn r»ng, trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc ta hiÖn nay th× tÝnh tù ph¸t vÉn cßn lµ c¸i cÇn thiÕt vµ kh«ng trµnh khái trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ viÖc lµm, trong l­u th«ng hµng ho¸... Tuy nhiªn, nÕu ®Ó nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn chñ yÕu dùa trªn tÝnh tù ph¸t th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc môc tiªu cña CNXH. Cßn ho¹t ®éng tù gi¸c lµ ho¹t ®éng dùa trªn sù nhËn thøc ®óng ®¾n xu thÕ tÊt yÕu vµ quy luËt kh¸ch quan cña ®êi sèng x· héi, nh­ng nÕu cã sai lÇm trong nhËn thøc vµ nhÊt lµ sai lÇm trªn b×nh diÖn quèc gia th×, th× hËu qu¶ cña nã thËt kh«n l­êng. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ còng vËy, nÕu nhËn thøc sai vÒ quan ®iÓm, ®­êng lèi ph¸t triÓn, th× rÊt dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n, thÊt tho¸t tµi s¶n quèc gia... ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh tù ph¸t trong ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi lµ hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p. Kh«ng thÓ mét lóc cã thÓ xo¸ bá hoµn toµn tÝnh tù ph¸t, biÕn mäi ho¹t ®éng cña con ng­êithµnh ho¹t ®éng tù gi¸c. Ph¶i ph¸t huy ngµy cµng cao tÝnh tù gi¸c trªn c¬ së n©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc khoa häc còng nh­ n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý phèi hîp ho¹t ®éng trªn b×nh diÖn x· héi, h¹n chÕ dÇn tÝnh tù ph¸t trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ng­êi. 7. M©u thuÉn gi÷a lîi Ých cña ng­êi lao ®éng vµ lîi Ých cña ng­êi thuª m­ín lao ®éng. Chóng ta ph¸t triÓn KTTT trong thêi kú qu¸ ®é tøc lµ chÊp nhËn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã cã thµnh phÇn TBCN, chÊp nhËn c¸c h×nh thøc së h÷u vµ kinh doanh cã thuª m­ín lao ®éng vµ cã bãc lét søc lao ®éng. Trong khi ®ã, môc tiªu l©u dµi cña c¸ch m¹ng XHCN lµ xo¸ bá bãc lét. ¥ ®©y, mét sè mèi quan hÖ cã m©u thuÉn cÇn ®­îc nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng, ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c lîi Ých: lîi Ých cña ng­êi lao ®éng vµ lîi Ých thuª m­ín lao ®éng. Kh«ng cã c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng, trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, hinh thøc kinh doanh cã thuª m­ín lao ®éng sÏ ngµy cµng gi¶m ®i. Còng lµ sai lÇm nÕu cho r»ng, cØ cã thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vµ thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c x· lµ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ thay thÕ dÇn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn l¹i. Trªn thøc tÕ th× kh«ng ph¶i vËy, tÊt c¶ c¸cc thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ph¸t triÓn theo mét ®Þnh h­íng duy nhÊt: ®Þnh h­íng XHCN. Cïng víi sù tr­ëng thµnh cña CNXH, c¸c thµnh phÇn cã thuª m­ín lao ®éng sÏ gi¶m dÇn møc ®é bãc lét cña nã. TÊt nhiªn, ®iÒu nµy chØ cã thÓ hoµn toµn ®­îc thùc hiÖn ®­îc khi cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng, sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc XHCN, sù chñ ®¹o cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc, sù lín m¹nh cña thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c. Trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ cã m©u thuÉn gi÷a lîi Ých ng­êi thuª m­ín lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng lµm thuª cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸c lîi Ých, nÕu m©u thuÉn nµy kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng th× nã sÏ k×m h·m sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nhµ n­íc, b»ng hÖ thèng ph¸p luËt vµ hÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, x· héi cña m×nh, võa khuyÕn khÝch lîi Ých chÝnh ®¸ng vµ tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña nh÷ng nhµ kinh doanh, võa h¹n chÕ ®­îc sù bãc lét vµ nh÷ng tiªu cùc trong ho¹t ®éng kinh doanh. Nhµ n­íc th«ng qua nguån thuÕ thu ®­îc vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp kh¸c tõ c¸c c¬ së kinh doanh mµ më réng, ph¸t triÓn c¸c ch­¬ng tr×nh x· héi. Tuy nhiªn, sù ®iÒu tiÕt thu nhËp th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, nÕu kh«ng ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp lý sÏ cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn lîi Ých ®Çu t­ , g©y ¶nh h­ëng kh«ng nhá cho ho¹t ®éng kinh doanh. c. kÕt luËn Qua néi dung ng¾n gän cña bµi tiÓu luËn, ch¾c h¼n còng cho chóng ta thÊy phÇn nµo thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay. MÆc dï b­íc vµo ®æi míi tõ n¨m 1986, cho ®Õn nay, sau 15 n¨m ®· thu ®­îc nhiÒu th¾ng lîi to lín. Nh­ng ®øng tr­íc sù ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, ®ßi hái chóng ta ph¶i kh«ng ngõng cè g¾ng phÊn ®Êu ph¸t triÓn toµn diÖn h¬n vÒ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ. ¡ngGhen nãi: “ Sù ph¸t triÓn cña chÝnh trÞ, luËt ph¸p, triÕt häc, t«n gi¸o, v¨n häc nghÖ thuËt, ®Òu dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn kinh tÕ ”. Kinh tÕ thÞ tr­êng - víi mÆt tr¸i cña nã lµ ®iÒu hoµn toµn kh«ng thÓ tr¸nh khái. Tuy nhiªn, ®Ó gi¶m bít nh÷ng tiªu cùc, nh÷ng m©u thuÉn xung quanh vÊn ®Ò ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, th× sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®ãng vai trß rÊt quan träng, sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau: Nhµ n­íc t¹o m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi cho c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng. Nhµ n­íc t¹o m«i tr­êng kinh tÕ – x· héi æn ®Þnh b»ng c¸ch x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xuÊt vµ kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi. Nhµ n­íc so¹n th¶o kÕ ho¹ch, quy ho¹ch, c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ®Ó h­íng c¸c chñ thÓ thÞ tr­êng thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch, quy ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh Êy th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ, sö dông c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh­: ­u ®·i vÒ thuÕ, vÒ l·i suÊt cho vay cho nh÷ng ai ®Çu t­ vµo lÜnh vùc mµ nhµ n­íc khuyÕn khÝch. Nh­ vËy, cã thÓ nãi r»ng môc tiªu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ mét ®­êng lèi thÓ hiÖn sù s¸ng suèt cña §¶ng. Chóng ta ®ang ®i trªn con ®­êng mµ §¶ng chän, vµ chóng ta tin r»ng con ®­êng ®ã sÏ mang ®Õn mét cuéc sèng v¨n minh, h¹nh phóc. d. tµi liÖu tham kh¶o 1. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX 2. T¹p chÝ: nghiªn cøu lý luËn sè 8 3. S¸ch kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa 4. S¸ch t×m hiÓu vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng 5. T¹p chÝ th«ng tin lý luËn sè 10 6. T¹p chÝ nghiªn cøu lý luËn sè 9 7. T¹p chÝ kinh tÕ ph¸t triÓn sè 2