Phân tích các yếu tố xã hội tác động đến hoạt động thực hiện pháp luật, liên hệ với tình hình thực tiễn thực hiện pháp luật ở nước ta hiện nay

MỞ ĐẦU Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho các quy định của pháp luật đi vào thực tiễn cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật. Cũng chính bởi lẽ đó mà có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hoạt đọng thực hiện pháp luật. Sau đây bài viết của em xin trình bày vấn đề: “ Phân tích các yếu tố xã hội tác động đến hoạt động thực hiện pháp luật. Liên hệ với tình hình thực tiễn thực hiện pháp luật ở nước ta hiện nay”. 1, Yếu tố kinh tế Yếu tố kinh tế hiểu bao gồm tổng thể các điều kiện, hoàn cảnh về kinh tế- xã hội, hệ thống các chính sách xã hội và việc triển khai thực hiện, áp dụng chúng trong thực tế xã hội. Nền kinh tế- xã hội phát triển năng động, bền vững sẽ là điều kiện thuận lợi cho hoạt động thực hiện pháp luật, tác động tích cực tới việc nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức pháp luật của các tầng lớp xã hội. Ngược lại, nền kinh tế- xã hội chậm phát triển, kém năng động và hiệu quả sẽ có thể ảnh hưởng tiêu cực tới việc thực hiện pháp luật của các chủ thể pháp luật. Yếu tố kinh tế là nền tảng của sự nhận thức, hiểu biết pháp luật và thực hiện pháp luật nên có tác động mạnh mẽ tới hoạt động thực hiện pháp luật của các chủ thể pháp luật. Thực tế hiện nay cho thấy rằng điều kiện kinh tế- xã hội có ảnh hưởng quan trọng đến lợi ích và do đó, tác động đến tư tưởng, quan điểm, thái độ, niềm tin của các tầng lớp nhân dân đối với pháp luật. Khi nền kinh tế- xã hội phát triển, đời sống vật chất của các tầng lớp dân cư được cải thiện, lợi ích kinh tế được đảm bảo thì nhân dân sẽ phấn khởi, tin tưởng vào đường lối kinh tế, chính sách pháp luật, sự lãnh đạo của Đảng và hoạt động điều hành, quản lý của Nhà nước. Khi đó, niềm tin của các chủ thể đối với pháp luật được củng cố, hoạt động thực hiện pháp luật sẽ mang tính tích cực, thuận chiều, phù hợp với các giá trị, chuẩn mực pháp luật hiện hành. Khi kinh tế phát triển, đời sống vật chất, tinh thần được cải thiện, các cán bộ, công chức nhà nước, các tần lớp nhân dân có điều kiện mua sắm cá phương tiện nghe, nhìn, có điều kiện thỏa mãn các nhu cầu thông tin pháp luật đa dạng và cập nhật. Các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật sẽ dễ đàng đến được với đông đảo cascn bộ và nhân dân; nhu cầu tìm hiểu, trang bị thông tin, kiến thức pháp luật trở thành như cầu tự giác, thường trực trong suy nghĩ và hành động của họ. Điều đó giúp cho hoạt động thực hiện pháp luật của các chủ thể mang tính tự giác, tích cực. Còn khi kinh tế chậm pháp triển, thu nhập thấp, tình trạng thất nghiệp còn gia tăng, lợi ích kinh tế koong được đảm bảo, đời song của cán bộ, nhân dân gặp khó khăn thì tư tưởng sẽ diễn biến phức tạp, cái xấu có cơ họi nảy sinh, tác động tiêu cực tới việc thực hiện pháp luật. Đây chính là mảnh đất lý tưởng cho sự xuất hiện các loại hành vi vi phạm pháp luật, đi ngược lại các giá trị, chuẩn mực pháp luật, như tệ quan liêu, của quyền, nhũng nhiễu, tham nhũng trong cán bộ, viên chức nhà nước; buôn lậu, gian lận thương mại, trốn thuế từ phía các doanh nghiệp; trộm cắp, cướp giật, buôn bán ma túy…trong các thành phần xã hội bất hảo… Bên cạnh đó cơ chế kinh tế cũng có ảnh hưởng tới hoạt động thực hiện pháp luật. Cơ chế kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp trước đây đã tạo ra tâm lý thụ động, ỷ lại; do đó, nhận thức pháp luật và hoạt động thực hiện pháp luật thường mang tính phiến diện, một chiều theo kiểu mệnh lênh- chấp hành mệnh lệnh. Cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hienj nay với những mặt tích cực của nó sẽ tạo ra tư duy năng động, sáng tạo, coi trọng uy tín, chất lượng, hiệu quả của hoạt động kinh tế; từ đó, sẽ tác động tích cực hơn tới ý thức pháp luật và hành vi thực hiện pháp luật của các chủ thể trong các hoạt động sản xuất kinh doanh sinh hoạt và tiêu dung. Nhưng mặt trái của kinh tế thị trường cũng sẽ tạo ra tâm lý sung bái đồng tiền, coi tiền là tất cả, bất chấp các giá trị đạo đức, pháp luật; đồng thời sẽ tạo ra những quan niệm, hành vi sai lệch trong thực hiện pháp luật, lấy đồng tiền làm thước đo để đánh giá các quan hệ giữa người với người. Đây là nguyên nhân phát sinh các hành vi trái pháp luật, là môi trường cho các loại tội phạm nảy sinh và phát triển. Việc thực hiện chính sách xã hội, đảm bảo các nguyên tắc của công bằng xã hội là điều kiện cần thiết cho sự ổn định chính trị, tăng cường pháp chế và đoàn kết mọi tần lớp nhân dân trong xã hội; củng cố ý thức của con người về cái chung trong các ợi ích, lý tưởng của họ, khơi dậy thái độ tích cực của quần chúng đối với việc tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội bằng pháp luật; nhờ đó, ý thức tôn trọng. chấp hành pháp luật cũng được nâng lên một bước và việc thực hiện pháp luật của các chủ thể trở nên tự giác và chủ động hơn. 2. Yếu tố chính trị Yếu tố chính trị là toàn bộ yếu tố tạo nên đời sống chính trị của xã hội ở từng giai đoạn lịch sử nhất định, bao gồm môi trường chính trị, hệ thống các chuẩn mực chính trị, chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và quá trình tổ chức thực hiện chúng; các quan hệ chính trị và ý thức chính trị, hoạt động của hệ thống chính trị. Cùng với đó là nền dân chủ xã hội và bầu không khí chính trị- xã hội. Yếu tố chính trị có ảnh hưởng mạnh mẽ tới các hiệu quả của hoạt động thực hiện pháp luật của các chủ thể páp luật, đặc biệt là các cá nhân, cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng pháp luật. Môi trường chính trị- xã hội của đất nước ta trong những năm qua luôn ổn định, phát triển bền vững chính là điều kiện thuận lợi đối với hoạt động thực hiện pháp luật, vì nó củng cố ý thức và niềm tin chính trị của cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, gia tăng lập trường chính trị- tư tưởng của các cá nhân có thẩm quyền áp dụng pháp luật. Thực tiễn lích sử chứng minh tằng, trong thập kỷ cuối cùng của thế kỉ XX, khi mà Liên Xô và cá nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu suy thoái, tan rã, một bộ phần không nhỏ cán bộ, đảng viên, nhân dân có sự hoang mang, dao động về tư tưởng, tâm lý; nhưng nhờ môi trường chính trị ổn định dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam nên chúng ta đã vượt qua thử thách một cách thành công. Cương lĩnh chính trị, đường lối lãnh đạo của Đảng có ảnh hưởng rất quan trọng tới hoạt động thực hiện pháp luật. Ở nước ta, sự vận hành của hệ thống pháp luật trên các phương diện xây dựng, thực hiện và áp dụng pháp luật luôn được dặt dưới sự lãnh đạo của Đản Cộng Sản Việt Nam. Đảng ta nhận thức sâu sắc rằng muốn xây dựng được một bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh vận hành trên cơ sở các nguyên tắc, quy định của pháp luật thì vấn đề thực hiện pháp luật một cách nhất quán, nghiêm chỉnh từ phía các bộ, đảng viên và nhân dân phải luôn được đặt lên vị trí hàng đầu. Muốn cho pháp luật được tôn trọng và thực hiện nghiêm túc thì cán bộ, đảng viên phải là những người đi trước, gương mẫu thực hiện và có “ năng lực tổ chức và vận động nhân dân thực hiện đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, công tâm, thạo việc, tận tụy với nhân dân, biết phát huy sức dân”. Chính vì vậy Đảng ta luôn quan tâm và chỉ đạo sâu sắc đối với các hoạt động pháp luật, trong đó có thực hiện pháp luật. Ý thức chinsht rị cũng có ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động thực hiện pháp luật. Nó phản ánh các quan hệ chính trị, kinh tế, xã hội giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia cũng như thái độ của các giai cấp đối với quyền lực nhà nước, thể hiện trực tiếp và tập trung nhất lợi ích gia cấp. Ở nước ta, hệ thống chính trị được thể hiện trong cương lĩnh, đường lối chinshh trị của Đảng cũng như trong các chính sách, pháp luật của Nhà nước dựa trên nneef tảng của chủ nghĩa Mác- Leenin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giữ vai trf chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội, thể hiện và vì lợi ích của đông đảo các giai cấp, tầng lớp nhân dân lao động. Trong hoạt động thực hiện pháp luật, ý thức chính trị thể hiện trước hết ở việc các chủ thể có chức năng áp dụng pháp luật quán triệu, thầm nhuần nhiệm vụ chính trị của mình, lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, sâu sát quá trình thực hiện, áp dụng pháp luật, giữ nghiêm kỷ cương, phép nước. Điều đó sẽ giúp cho hoạt động thực hiện pháp luật thực sự đạt được chất lượng, hiệu quả cao, khơi dậy ý thức, trách nhiệm chính trị của các chủ thể khác trong thực hiện pháp luật. Tính chất, mức độ của nền dân chủ xã hội cũng có ảnh hưởng quan trọng tới hoạt độngt hực hiện pháp luật, Trong điều kiện xã hội có nền dân chủ rộng rãi, thông tin đa dạng, phong phú, nhiều chiều, các tần lớp xã hội có thể thẳng thắn , công khai, cởi mở bày tỏ chính kiến, quan điểm, nguyện vọng của mình đối với các vấn đề pháp luật và các cơ quan thực hiện pháp luật hoặc yêu cầu các cơ quan pháp luật trợ giúp, bảo vệ lợi ích hợp pháp, chính đáng của mình. Ngược lại, trong điều kiện xã hội thiếu dân chủ, thông tin nghèo nàn, thậm chí bị bưng bít thì bầu không khí chính trị- xã hội bị ngột ngạt, gò bó, các công dân không dám nói thật suy nghĩ của lòng mình, không dám đòi hỏi công lý vì e ngại ý kiến, yêu cầu mà họ đưa ra có thể “ phạm húy” hoặc không “ hợp khẩu vị” của ai đó. 3. Yếu tố văn hóa- đời sống Các yếu tố văn hóa- đời sống bao giờ cũng thuộc về một môi trường văn hóa- xã hội nhất định gắn liền với một phạm vi không gian- xã hội nhất định, nơi các cá nhân và cộng đồng người tổ chức các hoạt động sống, lao động, sinh hoạt, cùng nhau tạo dựng, thừa nhân và chia sẻ các giá trị văn hóa, lối sống phong tục tập quán, lễ nghi… Với những mặt, những khía cạnh biểu hiện của mình, cá yếu tố văn hóa có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động thực hiện pháp luật, thể hiện trên các điểm sau: Các phong tục tập quán trong cộng đồng xã hội có ảnh hưởng nhất định tới hoạt động thực hiện pháp luật của các tần lớp nhân dân, thể hiện đặc biệt rõ nét ở khu vực nông thôn. Bên cạnh những ưu điểm rất căn bản, các phong tục, tập quán ở nông thôn cũng đang bộc lộ những nhược điểm nhất định như việc tổ chức hội hè, đình đám, ma chay, giỗ chạp nhiều lúc nhiều nơi còn cồng kềnh, tốn kém và lãng phisl nhưng hủ tục lạc hậy, lỗi thời còn tồn taijl trình độ dân trí cón thấp; thói hư tật xấu và tệ nạn xã hội phát sinhl tính tích cực chính trị- xã hội của mỗi người dân còn hạn chề… Tại một số làng xã, chinhsh quyền và người dân đứng ra tổ chức lễ hội ồn ào, kéo dài, ảnh hưởng đến sản xuất và sinh hoạt, bán vé và thu phí sai nguyên tắc tài chính, sự chỉ đạo thiếu sâu sát, để cho một số người lợi dụng lễ hội để hành nghề mê tín dị đoan. Trong khi một số thói hư, tật xấu và tệ nạn xã hội như nạn cờ bạc, số đề, mê tín bị đoan, mại dâm… đang xâm nhập vào nông thôn, thì có những người, thay vì tích cực đấu tranh ngăn chặn, phòng ngừa, lại tiếp tay hoặc trức tiếp tham gia vào những thói xấu đó. Những hiện tường trên đây gây khó khăn cho việc thực hiện đúng đắn pháp luật, đồng thời là những hành vi vi phàm pháp luật, coi thường kỷ cương, phép nước, cần phảo có biện pháp xử lý nghiêm minh, thích đáng. Lối sống đô thị và lối sống nông thôn có ảnh hưởng khác nhau tới hoạt động thực hiện pháp luật. Đặc trung nổi bật của lối sống đô thị là tích cự chính trị- xã hội ở đô thị tương đối cao. Cư dân đô thị có nhiều điều kiện tiếp xúc với các thông tin chính trị- xã hội và tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội lớn mà phần nhiều được tổ chức tại các đô thị. Các phong trào có sức huy đọng quần chúng ở cá đô thị thường diễn ra nhanh hơn so với ở nông thôn. Đây cũng là điều dễ hiểu vì đô thị thường là nơi tập trung nhiều thành phần xã hội có trinhfh độ học vấn tương đối cao. Tại các thành phố, phạm vi giao tiếp xã hội về cơ bản tương đối rộng cường độ giao tiếp cao và mang tính ẩn danh trong giao tiếp. Đây là điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển ý thức pháp luật và các hình thức thực hiện pháp luật. Mặt khác, đô thì là nơi tập trung phần lớn bộ phận không thể thiếu trong dân cư đo thị thường được gọi dưới cái tên những “phần tử ngời lề xã hội”. Về phương diện xã hội, đây là môi trường phát sinh nhiều loại tệ nạn xã hội và tội phạm nhiều khi ở mức báo động, gây khó khăn cho công tác quản lý xã hội và hoạt động thực thi, bảo vệ pháp luật. Lối sống nông thôn là lối sống mang tính cộng đồng rất cao và rất chặt chẽ, liên kết cá thành viên trong làng xã lại với nhau, mỗi người đều hướng tới những người khác. Điều đó thể hiện ở mói quan hệ gắn bó, sự quan tâm giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên trong gia đinh, dòng họ, lối xóm ở nông thôn. Người dân nông thôn thường sống đoàn kết găn bó với quê hương làng xóm, rất coi trọng trình làng nghĩa xóm. Đây là một biểu hiện rất riêng, rất đặc thù của lối sống nông thôn Việt. Tính cộng đồng được coi là điều kiện thuận lợi đối với hoạt động thực hiện pháp luật. Bằng ý thức cộng đồng, nó giúp cho các cán bộ pháp luật dễ dàng hơn trong việc phổ biến, tuyên truyền và thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sach, pháp luật của Nhà nước đến với đông đảo người dân nông thôn. Sức mạnh của tinh thần đoàn kết giúp cho các cơ quan hành chính, tư pháp hoàn thành tốt các nhiệm vụ thực thi và bảo vệ pháp luật. Khi truyền thống dân chủ làng xã được phát huy, người dân cơi mở, thẳng thắn tham gia ý kiến về những cái được và cái chưa được trong hoạt động thực hiện pháp luật. Sự đề cao tính cộng đồng và chủ nghĩa tập thể dễ dẫn cán bộ làm công tác thực thi và bảo vệ pháp luật đến việc đánh mất ý thức về con người cá nhâ, cái tôi bị triệt tiêu, ý thức cá nhân và hành vi các nhân cũng bị đặt vào lối xử thế hòa cả làng. Tình trạng này khiến cho cán bộ nhà nước khi phải đối mặt với những việc làm sai trái, khuyết điểm, thậm chí vi phạm pháp luật, thì hò thường tìm cách né tránh trách nhiệm cá nhân và muốn đó là trách nhiệm tập thể. Bên cạnh đó tính cộng đồng thương là cái cớ được cán bộ làm công tác thực thi và bảo vệ pháp luật dùng để biện minh cho thói quen ỷ lại vào tập thể và tâm lý an phận thủ thường. Chính điều này làm hạn chế năng lực sáng tạo sự chủ động và uyết đoán của họ trong điều hành, giải quyết các công việc chung; từ đó, ảnh hưởng đến hoạt động thực hiện pháp luật. Quan hệ dòng họ, thân tộc trong điều kiện xã hội hiện nay nhất là nông thôn cũng đang bộc lộ những tác động tiêu cực và tích cực của nó đối với công tác thực hiện pháp luật. Các phương tiện thông tin đại chúng thường xuyên đăng tải các thông tin về các sự kiện hiện tường pháp luật xảy ra trong xã hội, hoạt động thực hiện pháp luật của các tầng lớp xã hội và của cá cơ quan chức năng, nêu lên những tấm gương điển hình người tốt việc tốt trong việc thực hiện pháp luật… những thông tin đó ở chừng mực khác nhau tác động đến suy nghĩ nhận thức và hành vi của mỗi con người, khiến cho họ thực hiện pháp luật tốt hơn. Dư luận xã hội có tác động mạnh mẽ tới hoạt động thực hiện pháp luật. Dư luận xã hội gắn liền với ý chí của cộng đồng của nhóm xã hội nên nó có tác động mạnh mẽ đến suy nghĩa và hành động của các cá nhân. Trong một chừng mực nhất định người ta có thể không sợ sự trùng phạt của pháp luật khi thực hiện những hành vi sai trái, phạm pháp nhưng lại sợ sự phê phán lên án của dư luận xã hội- một thứ bất thành văn. Trong điều kiện xã hội có nền dân chủ rộng rãi, dư luận xã hội được coi là phương tiện kiểm tra xã hội đối với ý thức pháp luật và hành vi pháp luật của mỗi người. Dưới áp lực của dư luận xã hội, mỗi người luôn phải xem xét, suy nghĩ, kiểm định trước khi thực hiện một hành vi pháp luật nào đó. Những câu hỏi luôn phải được mỗi người đặt ra về cái đúng sai, nên hay không nên… Nhờ đó, ý thức tôn trọng, tuân thủ pháp luật trong mỗi chủ thể cũng được nâng lên một bước.. 4. Yếu tố pháp luật Là tổng thế các yếu tố tạo nên đời sống pháp luật của xã hội ở từng gia đoạn phát triển nhất định bao gồm hệ thống pháp luật, các quan hệ pháp luật… Bản thân pháp luật được sinh ra là để điều chỉnh các quan hệ xã hội là cơ sở để các chủ thể thực hiện pháp luật. Song chính các mặt, khía cạnh khác nhau của các chuẩn mực pháp luật cũng có ảnh hưởng nhất định đến hoạt động thực hiện pháp luật. Văn hóa pháp luật được hình thành từ tổng thể các hoạt động xã hội- pháp luật trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, văn hóa pháp luật là hệ thống các giá trị, chuẩn mực pháp luật được kết tinh từ trí thức pháp luật, tình cảm, niềm tin đối với pháp luật và hành vi pháp luật; có ảnh hưởng sau rộng tới các hình thức pháp luật từ tuân thủ chấp hành sử dụng cho tới áp dụng pháp luật. Văn hóa pháp luật được thể hiện ra trng đời sống pháp luật thông qua quá trình thực hiện pháp luật ( hành vi pháp luạt và lối sống theo pháp luật của các chủ thể). Giữa văn hóa pháp luật và hoạt động thực hiện pháp luật có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Văn hóa pháp luật là cơ sỏ nền tảng khuôn mẫu tư duy và chuẩn mực hành vi của hoạt động thực hiện pháp luật, có định hướng đúng đắn. Ngược lại hoạt động thực hiện pháp luajaat có tác dụng bổ sung làm phong phú sâu sắc thêm cho các giá trị chuẩn mực của văn hóa pháp luật. Các yếu tố truyền thống cũng có ảnh hưởng không nhỏ đối với hoạt động thực hiện pháp luật trong giai đoạn hiện tại. Sự quản lý của nhà nước bằng pháp luật là nhằm khắc phục tính thiển cận, cục bộ trong quá trình phát triển sản xuất xây dựng làm xã trên các lĩnh vực kinh tế- xã hội. Thông qua pháp luật nhà nước nhắc nhở duy trì mọi nghĩa vụ của người dâ và làng xã đối với nhà nước và xã hội. Trong quá trình phát triển nhà nước thừa nhận làng có lệ riêng của mình sao cho không trái với nguyên tắc quy định của pháp luật. Hệ thống tự quản chủ yếu dựa vào dư luận xã hội uy tín của các vị chức sắc và đặc biệt vai trò của lệ làng. Cần kết hợp hài hòa cả hai hình thức quản lý này trong hoạt động thực hiện pháp luật. Sự tồn tại dai dẳng của pháp luật do các chế độ cũ để lại có ảnh hưởng nhất định tới việc thực hiện pháp luật. Một sô người có quan niệm sai lầm cho rằng pháp luật chỉ chủ yếu là công cụ trừng phạp, do thiếu hiểu biết họ có tâm lý sợ hãi pháp luật ( với tính chất tàn khốc quy định trong pháp luật phong kiến để lại). Tâm lý lo sợ đó khiến cho hành vi của con người thiếu ổn định do đó khó có thể dẫn đến hành vi xử sự tích cực trước pháp luật và đối với pháp luật. Tình trạng thờ ơ đới với pháp luật hoặc coi thường pháp luật ở một số người tác động tiêu cực đến việc thực hiện pháp luật của những người khác. Vẫn còn tồn tại tình trạng không tuân thủ pháp luật, thờ ơ coi thường pháp luật, điều này không chỉ ảnh hưởng xấu đến việc thực hiện pháp luật mà còn có tác động không nhỏ tới xã hội cộng đồng. Ý thức, niềm tin đối với pháp luật của con người có ảnh hưởng quan trọng tới việc thực hiện pháp luật. Bởi lẽ nếu thiếu sự tin tưởng vào pháp luật, không có niềm tin vững chắc vào tính công bằng và nghiêm minh của pháp luật… thì việc thực hiện pháp luật cũng không thể tốt và chắc chẽ được. Sự hoạt động của các cơ quan chức năng trong việc thực hiện pháp luật có tác động quan trọng đến việc hoạt động thực hiện pháp luật. Sự can thiệp của các cơ quan chức năng nhằm đảm bảo cho pháp luật được tôn trọng và thực hiện mỗi khi xảy ra vi phạm pháp luật, tranh chấp… là cần thiết đúng đắn. Việt Nam đã và đang trên đà hội nhập với nền kinh tế thế giới với muôn vàn khó khăn và thử thách, cũng chính vì lẽ đó mà nhà nước ta đã ra sức cũng cố, xây dựng và ban hành các chuẩn mực pháp luật và mong muốn được thực hiện một cách tích cự trong thực tế đời sống.