Phân tích vai trò của pháp luật với nền kinh tế Việt Nam hiện nay

LỜI MỞ ĐẦU Ở Việt Nam hiện nay, pháp luật là một phương tiện, công cụ quan trọng để duy trì, bảo vệ trật tự xã hội, tạo điều kiện định hướng cho sự phát triển xã hội, đặc biệt là trong hoạt động điều tiết và quản lí kinh tế. Tuy vậy, thực tiễn vận hành nền kinh tế thị trường trong thời gian qua đã bộc lộ nhiều khó khăn phức tạp trong đó có không ít vấn đề nhức nhối nổi lên như sự bất bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, tình trạng vô chính phủ kinh doanh bất hợp pháp, tranh chấp kinh doanh giữa trong nước với nước ngoàiv..v. Vì vậy mà cả lý luận và thực tiễn đều cho thấy rằng nền kinh tế nào cũng cần có sự quản lí nhà nước trong đó pháp luật là công cụ quản lí nhà nước hữu hiệu nhất. Nền kinh tế nhiều thành phần định hướng xã hội chủ nghĩa lại rất cần sự quản lí đó sự tham gia của pháp luật. Thông qua bài viết này em xin được phần nào làm rõ hơn vai trò của pháp luật đối với nền kinh tế Việt Nam hiện nay. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ KHÁI NIỆM Pháp luật là hệ thống các quy định (hay quy tắc xử sự chung,các nguyên tắc và các khái niệm pháp lý) do nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện, thể hiện ý chí của nhà nước và là công cụ điều chỉnh các quan hệ xã hội nhằm thiết lập và giữ trật tự xã hội. Kinh tế nói chung là những hoạt động của con người nhằm biến đổi những sản vật tự nhiên thành thức ăn, vật dụng nhằm thỏa mãn nhu cầu của mình. Hay nói cách khác kinh tế là tổng thể các yếu tố sản xuất, các điều kiện sống của con người, các mỗi quan hệ trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội. Nói đến kinh tế suy cho cùng là nói đến vấn đề sở hữu và lợi ích. Thực trạng của nền kinh tế Việt Nam hiện nay Năm 2011 là một năm đầy khó khăn đối với thế giới, thiên tai triền miên dẫn tới những mối đe dọa nghiêm trọng từ các lò phản ứng hạt nhân ở Nhật, cuộc nổi dậy của nhân dân Bắc Phi tạo nên sức ép lớn tới các nguồn cung nguyên liệu, rồi đến cuộc khủng hoảng nợ công ở Mỹ, châu Âu và nạn lạm phát đang hoành hành ở các quốc gia mới nổi. Ở cacViệt Nam thuộc nhóm các nước đang phát triển, mặc dù không bị ảnh hưởng trực tiếp từ sự sụp đổ của hệ thống tài chính thế giới, nhưng với việc gia nhập WTO, trở thành một phần không thể tách rời của kinh tế thế giới, Việt Nam vẫn phải chịu những hậu quả gián tiếp nặng nề từ suy thoái kinh tế. Mọi biến động của nền kinh tế Việt Nam trong những năm gần đây có mối tương quan chặt chẽ với biến động kinh tế thế giới. Bước vào năm 2011, tình hình trong nước và quốc tế đã xuất hiện những khó khăn, thách thức mới. Kinh tế thế giới có những diễn biến phức tạp: Tăng trưởng kinh tế chậm lại; giá lương thực, thực phẩm, dầu thô và nguyên vật liệu cơ bản trên thị trường quốc tế tiếp tục tăng cao; thị trường chứng khoán sụt giảm mạnh; nợ công châu Âu lan rộng; kinh tế Nhật Bản trì trệ sau thảm hoạ kép; lạm phát toàn cầu và các nước trong khu vực tăng cao; bất ổn chính trị ở Trung Đông, châu Phi, tình hình căng thẳng ở Biển Đông tăng lên. Trong nước, nền kinh tế tiếp tục phải đối mặt với những khó khăn, thách thức lớn hơn so với dự báo cuối năm 2010. Tăng trưởng kinh tế (GDP) có xu hướng chậm lại; lạm phát tiếp tục tăng cao; mặt bằng lãi suất cao; tỷ giá, giá vàng biến động bất thường; dự trữ ngoại hối giảm mạnh; tổn thất do rét đậm, rét hại kéo dài ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ đã tác động bất lợi đến sản xuất nông nghiệp và đời sống nông dân. Nguy cơ lạm phát cao, bất ổn kinh tế vĩ mô và bảo đảm an sinh xã hội đã trở thành thách thức lớn đối với nền kinh tế nước ta trong năm 2011. Tình hình kinh tế - xã hội 6 tháng cuối năm 2011 và năm 2012 còn diễn biến phức tạp và nhiều khó khăn do tác động, ảnh hưởng của cả những tồn tại, hạn chế nội tại của nền kinh tế và tác động do diễn biến khó lường từ bên ngoài. Lạm phát, mặt bằng lãi suất vẫn ở mức cao; khu vực sản xuất kinh doanh còn gặp nhiều khó khăn do phải tiếp tục thực hiện chính sách thắt chặt tài khoá, tiền tệ và kiềm chế lạm phát. Tai nạn giao thông, tội phạm, vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn đang là vấn đề bức xúc của xã hội. Đời sống của người lao động nhất là công nhân tại các khu công nghiệp còn nhiều khó khăn. Vai trò của pháp luật đối với nền kinh tế Việt Nam hiện nay. Từ thực trạng của nền kinh tế cho thấy vai trò quản lí của nhà nước đối với nền kinh tế còn nhiều hạn chế và bất cập. Mà pháp luật là công cụ để nhà nước điều tiết quản lí nền kinh tế vì vậy mà pháp luật (đặc biệt trong giai đoạn hiện nay) đã và đang nắm giữ một vai trò quan trọng trong hoạt động kiểm soát, phát triển nền kinh tế đất nước.Với tính độc lập tương đối của mình, pháp luật có thể tác động lại sự phát triển của kinh tế. Thông qua việc điều tiết nền kinh tế, pháp luật có thể thúc đẩy nền kinh tế phát triển khi những quy định của nó phù hợp với, phản ánh đúng trình độ phát triển kinh tế. Có thể thấy vai trò quan trọng của pháp luật với nền kinh tế Việt Nam qua một số khía cạnh điển hình sau: 2.1 Trước hết pháp luật xác lập và điều chỉnh các quan hệ sở hữu Quan hệ sở hữu là quan hệ kinh tế cơ bản của xã hội nên quyền sở hữu là một trong các quyền cơ bản của công dân. Quyền này từng được xem như quyền thiêng liêng và bất khả xâm phạm của con người. Do vậy nên từ khi ra đời quyền sở hữu luôn được pháp luật điều chỉnh và cũng luôn được quan tâm trong mọi hệ thống pháp luật. Ở Việt Nam pháp luật xác định rõ chế độ sở hữu, vai trò tác dụng của từng hình thức cũng như việc xác lập và bảo vệ quyền sở hữu. Theo Hiến pháp 1992 quy định: Nhà nước phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần với các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh đa dạng dựa trên chế độ sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân mà sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể là nền tảng. Các thành phần kinh tế gồm: kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể, kinh tế các thể, kinh tế tư bản tư nhân và kinh tế tư bản Nhà nước. Hiến pháp còn quy định cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc mọi thành phần kinh tế phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với nhà nước, bình đẳng trước pháp luật. Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu hợp pháp của các chủ thể. Các quy định trên của Hiến pháp đã được cụ thể hóa trong Bộ luật dân sự và các văn bản quy phạm pháp luật khác bao gồm các nội dung pháp lí cơ bản như khái niệm quyền sở hữu đối tượng của quền sở hữu, cơ sở xác lập chấm dứt quyền sở hữu, quyền và nghĩa vụ của người chiếm hữu vv… Các hình thức sở hữu cũng khá đa dạng, bao gồm sở hữu toàn dân, sở hữu của tổ chức chính trị, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân…Pháp luật còn quy định khá nhiều biện pháp để bảo vệ quyền sở hữu từ biện pháp dân sự như quyền kiện đòi lại tài sản, quyền yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại của chủ sở hữu…vv đến các biện pháp hành chính, hình sự… 2.2 Thứ hai pháp luật đóng vai trò là công cụ quản lí và điều tiết nền kinh tế Pháp luật là công cụ quan trong trọng nhất có tác động to lớn nhất trong hoạt động điều tiết và quản lí kinh tế. Tác động quản lí và điều tiết kinh tế của pháp luật thể hiện qua việc thể chế hóa chiến lược chính sách và kế hoạch phát triển kinh tế theo hướng nhà nước mong muốn. Chẳng hạn hiện tại nhà nước đang tích cực đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước để nâng cao thành phần hiệu quả của nền kinh tế nhà nước dưới nhiều hình thức trên nguyên tắc tự nguyện, dân chủ và cùng có lợi. Kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân được chọn các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh được thành lập doanh nghiệp, không bị hạn chế về quy mô ngành nghề có lợi cho quốc kế dân sinh. Kinh tế gia đình được khuyến khích phát triển. Thông qua các lĩnh vực thuế, tài chính, tiền tệ giá cả đầu tư lao động, pháp luật góp phần cơ cấu lại các ngành kinh tế nhằm cải biến nền kinh tế nước ta từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu thành một nền kinh tế công nghiệp hiện đại đồng thời điều tiết kinh tế theo hướng vừa đảm bảo sự tăng trưởng của kinh tế (thông qua việc khuyến khích sự cạnh tranh lành mạnh) vừa bảo đảm sự ổn định kinh tế. Các quy định về bảo hộ một số ngành nông nghiệp non trẻ quy định về giá cả và việc mua thóc, cà phê của nhà nước hiện nay, giá điện, gas, giá trần lãi suất tiết kiệm, tỉ giá hối đoái tại thể hiện quy luật cung- cầu điều tiết. Song khi giá cả thị trường biến động mạnh, nhà nước quy định mức giá tối đa hoặc tung hàng dự trữ để tránh những cơn sốt giá. Pháp luật còn có thể cơ cấu lại các ngành kinh tế thông qua việc quy định những mặt hàng cấm xuất nhập khẩu việc cấp giấy phép xuất, nhập khẩu hỗ trợ giá, tỉ lệ đầu tư trực tiếp. Những quy định trên có thể khuyến khích việc xuất khẩu hàng lương thực hoặc hàng may mặc, Nhà nước có thể miễn giảm thuế cho những cơ sở sản xuất mặt hàng này hoặc hỗ trợ bằng đầu tư trực tiếp cho vay vốn với tỉ lệ lãi suất ưu đãi. Để bảo hộ một ngành sản xuất nào đó nhà nước có thể tăng thuế nhập khẩu hoặc cấm nhập khẩu những mặt hàng tương đương. Pháp luật có một vai trò đặc biệt quan trọng với nền kinh tế hội nhập của Việt Nam hiện nay trước xu thế suy thoái kinh tế trên toàn cầu. Mặc dù nước ta đã và đang có những biến đổi tích cực, mạnh mẽ trong việc phát triển kinh tế nội địa nhưng vẫn còn nhiều bất cập trong giao thương với nền kinh tế bên ngoài đặc biệt là với Trung Quốc, Mỹ…Việc này đòi hỏi chính sách pháp luật của chúng ta cần phải vừa cứng rắn hơn để không bị lấn át trong hoạt động kinh doanh, cạnh tranh lại vừa cần mềm dẻo để không xảy ra tranh chấp xung đột trong giao dịch thương mại quốc tế. 2.3 Thứ ba, pháp luật là công cụ điều tiết lợi ích của các chủ thể tham gia thị trường Lợi ích kinh tế là vấn đề đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế thị trường bởi lợi nhuận vừa là mục tiêu vừa là động lực của các chủ thể sản xuất kinh doanh sẵn sàng áp dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật, tìm kiếm thị trường, tìm các biện pháp sản xuất kinh doanh có hiệu quả đồng thời sẵn sàng sử dụng các biện pháp tiêu cực như: cạnh tranh không lành mạnh, lừa đảo, trốn thuế gây thiệt hại cho lợi ích của các chủ thể khác, bảo vệ lợi ích của người kinh doanh và tiêu dùng. Do vậy pháp luật là công cụ không thể thiếu để điều tiết lợi ích của các chủ thể. Pháp luật quy định khuôn khổ cạnh tranh để khuyến khích hành vi đúng thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế đồng thời quy định các biện pháp xử lí hành vi cạnh tranh không lành mạnh, hạn chế loại bỏ những hành vi này nhằm bảo vệ lợi ích của người lao động, người sản xuất, người tiêu dùng. Những quy định của pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng quy định trách nhiệm, nghĩa vụ của người sản xuất kinh doanh đối với các loại hàng hóa, dịch vụ gây tổn hại đến quyền lợi của người tiêu dùng đặc biệt là hàng hóa có ảnh hưởng đến sức khỏe và sự an toàn của con người, xác định những chế tài cho hành vi làm hàng giả, hàng nhái, hàng kém phẩm chất. Hiện tại quyền của người tiêu dùng Việt Nam được bảo vệ quy định trong các văn bản như: Luật Doanh nghiệp, Luật Thương mại, Pháp lệnh về đo lường chất lượng hàng hóa, Pháp lệnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Ngoài ra pháp luật khẳng định nguyên tắc hợp đồng ghi nhận và tạo cơ sở pháp lí cho tự do kinh doanh, tạo cơ sở pháp lí cho việc thực hiện nguyên tắc tự do kinh doanh, nguyên tắc mọi doanh nghiệp đều bình đẳng trước pháp luật tạo ra “ sân chơi chung” cho các chủ thể sản xuất kinh doanh. Pháp luật quy định về thủ tục giải quyết các tranh chấp kinh tế, pháp luật bảo vệ quyền lợi của các chủ nợ và người lao động trong trường hợp doanh nghiệp bị phá sản, bảo vệ quyền lợi cho các chủ thể sản xuất kinh doanh khi xảy ra các tranh chấp kinh tế giữa họ đồng thời đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. 2.4 Pháp luật tạo ra điều kiện để giải quyết những vấn đề xã hội phát sinh từ nền kinh tế thị trường. Giống như các nền kinh tế khác trên thế giới, nền kinh tế thị trường nước ta cũng bộc lộ đầy đủ những ưu nhược điểm của nền kinh tế thị trường nói chung, gồm có: Nền kinh tế thị trường áp dụng tiến bộ khoa học- kỹ thuật, tăng năng suất lao động nâng cao trình độ xẫ hội hóa sản xuất. Động lực lợi nhuận đòi hỏi các doanh nghiệp phải hạ mức chi phí lao động cá biệt xuống thấp hơn chi phí lao động cần thiết.Kinh tế thị trường có tính năng động và có khả năng thích nghi nhanh chóng vì trong nó luôn tồn tại một quy tắc: ai đưa ra thị trường một loại hàng hóa mới phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng và đưa ra sớm nhất thì sẽ thu được lợi nhuận nhiều nhất.Cơ chế thị trường có khả năng tự động điều tiết nền sản xuất xã hội tức là sự tự động phân bố các nguồn vốn vào các khu vực, các ngành kinh tế tự động kích thích sự phát triển sản xuất, tăng trưởng cả chiều rộng lẫn chiều sâu, tăng cường chuyên môn hóa sản xuất. Chính nhờ những ưu điểm này mà từ khi phát triển nền kinh tế thị trường tới nay, nền kinh tế nước ta đạt được nhiều thành tựu to lớn. Đất nước đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, tổng sản phẩm trong nước GDP sau 10 năm tăng hơn gấp đôi(2.07 lần). Tích lũy nội bộ của nền kinh tế từ mức không đáng kể đến năm 2000 đạt 27% GDP . Từ tình trạng hàng hóa khan hiếm nghiêm trọng, nay sản xuất đã đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của nhân dân và nền kinh tế, xuất khẩu tăng và có dự trữ. Kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội phát triển nhanh. Cơ cấu kinh tế có bước chuyển dịch tích cực. Song bên cạnh đó còn nhiều mặt tiêu cực, nhược điểm cần phải khắc phục. Tính ưu việt của nhà nước xã hội chủ nghĩa và vai trò của nhà nước và pháp luật thể hiện rõ qua việc giải quyết những vấn đề này: Trước hết là giải quyết những căn bệnh gắn với cơ chế thị trường như khủng hoảng kinh tế, thất nghiệp, lạm phát. Nhà nước quản lí nền kinh tế quốc dân bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách, phân công trách nhiệm và phân công quản lí nhà nước giữa các ngành các cấp, kết hợp lợi ích của cá nhân, của tập thể với lợi ích nhà nước. Pháp luật giải quyết vấn đề thất nghiệp bằng việc quy định trách nhiệm của nhà nước, của các doanh nghiệp và toàn xã hội trong việc giải quyết việc làm bảo đảm cho người lao động có việc làm, hỗ trợ tài chính để người lao động tự giải quyết việc làm. Pháp luật góp phần tích cực vào việc giảm bớt sự phân hóa, sự chênh lệch giàu nghèo thông qua việc quy định chế độ thuế thu nhập lũy tiến, trợ cấp ưu đãi cho vay vốn với tỉ lệ lãi suất ưu đãi, quy định mức lương tối thiểu cho người lao động.Nhà nước ra các quy định về việc bảo vệ môi trường như kiểm soát việc khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên, sử dụng các loại thuốc kích thích, thuốc bảo vệ thực vật vv…trong quá trình phát triển nền kinh tế nông nghiệp, nghiêm cấm khai thác trái phép tài nguyên khoáng sản với nền kinh tế công nghiệp… Ngoài ra vấn đề xây dựng và phát triển kinh tế tri thức cũng đang được đặt ra làm nhiệm vụ của nhà nước ta trong giai đoạn phát triển trước mắt. LỜI KẾT Tóm lại, quan hệ giữa pháp luật với kinh tế ở Việt Nam hiện nay không nằm ngoài mối quan hệ giữa pháp luật với kinh tế nói chung. Tuy nhiên không phải khi nào ở nước ta cũng có sự nhận thức đúng đắn và sử dụng đúng vai trò của pháp luật với sự phát triển kinh tế đất nước và khai thác hiệu quả mối liên hệ giữa pháp luật với kinh tế. Để phát triển kinh tế, thực hiện các chính sách và mục tiêu kinh tế, sớm đưa đất nước ra khỏi tình trạng đói nghèo, chậm phát triển thì một trong những giải pháp quan trọng là đẩy mạnh việc xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhất là pháp luật kinh tế. Sự hoàn thiện của hệ thống pháp luật phải đáp ứng nhu cầu, đòi hỏi và phát triển nội tại của nền kinh tế đất nước, tháo gỡ những vướng mắc khó khăn cho các đơn vị doanh nghiệp, các thành phần kinh tế, tạo lập hành lang an toàn cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, bảo vệ lợi ích của các chủ thể sản xuất kinh doanh và tiêu dùng. Đồng thời sự hoàn thiện hệ thống pháp luật còn xuất phát từ nhu cầu, đòi hỏi của quá trình mở cửa, chủ động hội nhập nền kinh tế Việt Nam với thế giới trên nguyên tắc bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau các bên cùng có lợi, kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại đưa Việt Nam qua những khó khăn, phát triển nhanh và bền vững là một phần trách nhiệm không nhỏ của pháp luật. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Sách: Giáo trình môn lí luận nhà nước và pháp luật – Trường Đại học luật Hà Nội. Luật kinh tế - TS Phạm Duy Nghĩa Giáo trình chung lí luận nhà nước và pháp luật – PGS. TS Nguyễn Văn Động Những nền tảng pháp lí của nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam – Lê Hồng Hạnh Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa – Mã Hồng, Tôn Thượng Thanh Tạp chí, báo điện tử: www.Vneconomy.vn www.Dantri.com.vn www.Thongtinphapluatdansu.wordpress.com www.Moj.gov.vn www.Cnn.com www.Mofa.gov.vn www.Web.worldbank.org www.Pec.org.vn www.vnep.org.vn MỤC LỤC luật với nền kinh