Pháp luật về chào bán chứng khoán của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, thực trạng và đề xuất pháp lý của người nghiên cứu

Chào bán chứng khoán là hoạt động phát hành chứng khoán để thu hút vốn nhằm thỏa mãn nhu cầu về vốn của chủ thể chào bán, là hoạt động đem lại những hiệu quả tích cực không những cho chủ thể chào bán mà còn cho cả nền kinh tế. Đó là cách thức huy động vốn linh hoạt và mang lại hiệu quả cao, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Vì thế, việc tìm hiểu hệ thống pháp luật điều chỉnh và thực trạng hoạt động chào bán chứng khoán của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở nước ta có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn: Khái niệm liên quan: ♠ Chào bán chứng khoán: chào bán chứng khoán là hoạt động phát hành chứng khoán để thu hút vốn nhằm thỏa mãn nhu cầu về vốn của chủ thể chào bán. Chủ thể chào bán chứng khoán rất đa dạng, có thể là chính phủ, chính quyền địa phương và các doanh nghiệp. Các chứng khoán thường được chào bán theo hai phương thức: chào bán riêng lẻ và chào bán ra công chúng. + Chào bán chứng khoán ra công chúng là việc chào bán chứng khoán theo một trong các phương thức sau đây:“Thông qua phương tiện thông tin đại chúng, kể cả internet; chào bán chứng khoán cho từ một trăm nhà đầu tư trở lên, không kể nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp; chào bán cho một số lượng nhà đầu tư không xác định” ( khoản 12 điều 6 Luật chứng khoán 2006) + Chào bán chứng khoán riêng lẻ là việc tổ chức chào bán chứng khoán cho dưới một trăm nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp và không sử dụng phương tiện thông tin đại chúng hoặt internet. (khoản 3 điều 1 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật chứng khoán) ♠ Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài: Khoản 6 Điều 3 của Luật Đầu tư định nghĩa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là doanh nghiệp do nhà đầu tư nước ngoài thành lập để thực hiện hoạt động đầu tư tại Việt Nam hoặc là doanh nghiệp Việt Nam do nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần, sáp nhập, mua lại. Pháp luật hiện hành quy định tổ chức kinh tế 100% vốn của nhà đầu tư nước ngoài hoặc tổ chức kinh tế liên doanh giữa các nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo các loại hình công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh theo quy định của Luật Doanh nghiệp. Pháp luật về chào bán chứng khoán của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam: Chào bán chứng khoán ra công chúng: Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có thể chào bán chứng khoán dưới dạng cổ phiếu( công ty cổ phần); trái phiếu( công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn) hoặc cả cổ phiếu và trái phiếu ( công ty cổ phần) tùy thuộc vào loại hình doanh nghiệp, để gọi vốn, thỏa mãn nhu cầu trong kinh doanh. ♦ Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chuyển thành công ty cổ phần kết hợp chào bán cổ phiếu ra công chúng: Về điều kiện chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng được quy định tại khoản 2, điều 4 Nghị định 14/2007 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật chứng khoán chính phủ: Vốn điều lệ: 10 tỷ Việt Nam đồng; Hoạt động kinh doanh năm liền trước phải có lãi. ; Không có lỗ lũy kế; Phương án phát hành và phương án sử dụng vốn được chủ doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài hoặc Hội đồng quản trị doanh nghiệp liên doanh thông qua; Có công ty chứng khoán tư vấn lập hồ sơ. Hồ sơ đăng kí chào bán cổ phiếu ra công chúng quy định tại khoản 1, điều 14 Luật chứng khoán bao gồm giấy đăng ký chào bán, bản cáo bạch, điều lệ của tổ chức phát hành, quyết định của đại hội đồng cổ đông thông qua phương án phát hành, phương án sử dụng vốn thu được và cam kết đưa chứng khoán vào giao dịch trên thị trường giao dịch chứng khoán có tổ chức( Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật chứng khoán), quyết định chuyển đổi doanh nghiệp. Cam kết bảo lãnh phát hành( nếu có); Văn bản xác nhận của tổ chức, cá nhân có liên quan; Tài liệu xác định giá trị doanh nghiệp; Hợp đồng tư vấn hồ sơ với công ty chứng khoán; Quyết định của Hội đồng quản trị doanh nghiệp liên doanh hoặc chủ doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài thông qua hồ sơ. ♦ Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã chuyển đổi thành công ty cổ phần: ◘ Điều kiện: Vốn điều lệ đã góp: tối thiểu 10 tỷ Việt Nam đồng. Hoạt động kinh doanh năm liền trước phải có lãi. Không có lỗ lũy kế. Có phương án phát hành và phương án sử dụng vốn được Đại hội đồng cổ đông thông qua. Có công ty chứng khoán tư vấn lập hồ sơ. ◘ Hồ sơ: Giấy đăng ký chào bán. Bản cáo bạch. Điều lệ công ty. Cam kết bảo lãnh phát hành( nếu có) Văn bản chấp thuận của ngân hàng nhà nước Việt Nam, trường hợp tổ chức phát hành là tổ chức tín dụng. Văn bản xác nhận của tổ chức, cá nhân có liên quan. Tài liệu về việc xác định giá trị doanh nghiệp. Hợp đồng tư vấn hồ sơ với công ty chứng khoán. Quyết định của Hội đồng quản trị qua phương án phát hành và phương án sử dụng vốn. Quyết định của hội đồng quản trị thông qua hồ sơ. Chào bán chứng khoán ra công chúng của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam phải tuân thủ theo trình tự thủ tục chào bán chứng khoán ra công chúng gồm ba bước cơ bản là : đăng kí chào bán chứng khoán ra công chúng, công bố thông tin trước khi chào bán chứng khoán ra công chúng và cuối cùng là phân phối chứng khoán ra công chúng. Đặc biệt phải tuân thủ nghiêm ngặt chế độ công bố thông tin trước khi phát hành. Trong 7 ngày kể từ ngày giấy chứng nhận chào bán chứng khoán ra công chúng có hiệu lực, tổ chức phát hành phải công bố bản thông báo phát hành trên tờ báo điện tử hoặc báo viết trong 3 số liên tiếp. Việc phân phối chứng khoán phải được hoàn tất trong vòng 90 ngày kể từ ngày giấy chứng nhận chào bán chứng khoán ra công chúng có hiệu lực.Thời hạn này có thể được kéo dài tới 30 ngày nếu có sự chấp thuận của UBCKNN. Chào bán chứng khoán riêng lẻ: Hoạt động chào bán chứng khoán riêng lẻ có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chuyển đổi các loại hình doanh nghiệp khác như doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, công ty trách nhiệm hữu hạn chuyển đổi thành công ty cổ phần và hoạt động quản lý nhà nước trên thị trường sơ cấp. Như vậy các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chuyển sang hoạt động theo hình thức công ti cổ phần là một trong các chủ thể phát hành chứng khoán riêng lẻ (Điều 8 Nghị định số 01/2010/NĐ-CP) ♦ Hoạt động chào bán cổ phiếu riêng lẻ được quy định ở nghị định số 01/2010/ NĐ-CP về chào bán cổ phần riêng lẻ. Tại điều 2 quy định về đối tượng áp dụng, theo đó, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có thể thực hiện chào bán cổ phần riêng lẻ để chuyển đổi thành công ty cổ phần. Đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chuyển đổi sang hoạt động theo hình thức công ty cổ phần thông qua chào bán cổ phiếu riêng lẻ thì trước hết phải đáp ứng các điều kiện: ba điều kiện cần thiết để được chuyển đổi thành công ty cổ phần: phải huy động đủ vốn pháp định theo quy định tại Giấy phép đầu tư trước khi tiến hành chuyển đổi, phải có thời gian hoạt động chính thức tối thiểu 3 năm và trong năm thứ 3 liền kề năm chuyển đổi hình thức hoạt động doanh nghiệp phải làm ăn có lãi, phải có hồ sơ đề nghị chuyển đối sang hoạt động theo hình thức công ty cổ phần; sau khi được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận, doanh nghiệp phải công bố rộng rãi về việc chuyển đổi hình thức doanh nghiệp trên các phương tiện thông tin đại chúng nhằm đảm bảo nhà đầu tư nắm được những thông tin cần thiết. Về điều kiện chào bán cổ phần riêng lẻ và hồ sơ đăng kí chào bán cổ phần riêng lẻ được quy định khá cụ thể trong điều 8, điều 9 của Nghị định. Về trình tự, thủ tục doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài phải làm thủ tục đăng kí với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Hồ sơ đăng kí được quy định tại Điều 9 nghị định 01/2010/NĐ-CP. Sau đó tương tự như chào bán chứng khoán ra công chúng chào bán cổ phiếu riêng lẻ( và cả chào bán trái phiếu riêng lẻ) cũng phải tuân thủ nghiêm ngặt chế độ công bố thông tin trước khi phát hành. Với doanh nghiệp nước ngoài cổ phần hóa chào bán cổ phiếu riêng lẻ thì doanh nghiệp không cần công bố báo cáo tài chính và báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, mà chỉ cần công bố công khai địa điểm, thời gian hình thức bán cổ phiếu, số lượng cổ phần dự kiến bán và thông tin cần thiết khác..Tuy nhiên doanh nghiệp này phải thông báo rộng rãi về việc chuyển đổi hình thức trên các phương tiện thông tin đại chúng sau khi phương án chuyển đổi đã được Bộ kế hoạch và đầu tư chủ trì lấy ý kiến các Bộ, ngành liên quan trình Thủ tướng Chính phủ xem xét và phê duyệt. ♦ Hoạt động chào bán trái phiếu riêng lẻ: Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thuộc đối tượng chào bán chứng khoán riêng lẻ được chào bán trái phiếu riêng lẻ khi đáp ứng các điều kiện: Doanh nghiệp hoạt động ít nhất được 1 năm kể từ chính thức bước vào hoạt động đến khi thực hiện việc chào bán; Doanh nghiệp phải có báo cáo tài chính năm liền kề trước năm thực hiện việc chào bán, và phải kinh doanh có lãi ở năm liền kề đó; phải có phương án phát hành trái phiếu cụ thể, được tổ chức hoặc cá nhân có thẩm quyền của doanh nghiệp thông qua. Về trình tự, thủ tục chào bán trái phiếu riêng lẻ: Thứ nhất: Chủ thể phát hành phải công khai báo cáo tài chính được kiểm toán của năm trước năm phát hành làm cơ sở cho việc đánh giá tình hình kinh doanh. Thứ hai, công bố phương án phát hành trái phiếu như mục đích chào bán, số lượng, kỳ hạn, lãi suất… đã được cá nhân hoặc tổ chức có thẩm quyền của thông qua. Thứ ba, công khai kết quả xếp loại của tổ chức định mức tín nhiệm đối với tổ chức phát hành trái phiếu và loại trái phiếu chào bán. Thứ tư, công bố quyền lợi của người mua trái phiếu và cam kết của mình với người mua trái phiếu. Phương thức chào bán trái phiếu riêng lẻ: trái phiếu được chào bán riêng lẻ có thể thực hiện theo các phương thức: bán trực tiếp, bảo lãnh phát hành, đại lý phát hành, đấu thầu trái phiếu… Thực trạng và đề xuất pháp lý: Thực trạng: Pháp luật về thị trường chứng khoán ở Việt Nam nói chung và pháp luật về hoạt động chào bán chứng khoán của doanh nghiệp có vốn nước ngoài luôn trong quá trình hoàn thiện và hiện nay, khuôn khổ pháp lý cho sự vận hành và phát triển thị trường chứng khoán đã tương đối đầy đủ, đồng bộ. Ngoài việc ban hành Luật Chứng khoán, các văn bản hướng dẫn thi hành cũng đã ra đời tạo ra một môi trường pháp luật ổn định cho các nhà đầu tư. Có thể kể đến quy định về các hình thức xử phạt hành chính trong hoạt động chào bán cổ phần riêng lẻ với mức phạt tiền cao nhất lên tới 100 triệu đồng cũng khiến các doanh nghiệp phải tuân thủ pháp luật một cách nghiêm túc hơn. Việc ban hành Nghị định số 01/2010/NĐ – CP về chào bán cổ phần riêng lẻ trong thời điểm hiện nay là hết sức cần thiết tuy nhiên đã dẫn đến nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp trong việc hoạt động, cụ thể nó đã thêm một bước trong thủ tục đăng ký chào bán chứng khoán riêng lẻ đối với các công ty cổ phần không phải là công ty đại chúng, đó là làm hồ sơ đăng ký chào bán riêng lẻ cho đơn vị quản lý trực tiếp. Nhiều doanh nghiệp trong đó phải kể đến doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đang còn rất lúng túng vì nghị định mới chưa được “phổ cập” chứ chưa nói gì đến việc có kinh nghiệm để làm hồ sơ đầy đủ, chính xác ngay từ đầu. Giải pháp: ♦ Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về chào bán chứng khoán. + Trong các phương thức chào bán chứng khoán ra công chúng nói chung, chào bán chứng khoán của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nói riêng, có thể nói bảo lãnh phát hành là phương thức hiện đại và an toàn hơn cả. Phương thức này có thể sử dụng cho cả cổ phiếu và trái phiếu. Tuy nhiên Luật chứng khoán không quy định về phương thức bảo lãnh phát hành. Vì vậy, trong thời gian tới cần bổ sung quy định về phương thức bảo lãnh phát hành chứng khoán ra công chúng. Đồng thời cần có quy định cụ thể về điều kiện thành lập tổ chức bảo lãnh phát hành, cơ cấu tổ chức, hoạt động của tổ chức bảo lãnh phát hành, đặc biệt là những hoạt động của tổ chức bảo lãnh đối với tổ chức phát hành. Ngoài ra, pháp luật cũng cần quy định thêm phương thức phát hành chứng khoán ra công chúng như đại lý phát hành để tổ chức bảo lãnh có cơ hội lựa chọn phương thức chào bán chứng khoán ra công chúng phù hợp với điều kiện của mình. + Hiện nay Việt Nam vẫn chưa có văn bản quy phạm pháp luật thống nhất điều chỉnh hoạt động chào bán chứng khoán riêng lẻ, dẫn đến việc áp dụng pháp luật hết sức khó khăn. Điều đó đòi hỏi cần phải có những quy định cần thiết điều chỉnh hoạt động phát hành chứng khoán riêng lẻ. Chính phủ có thể xây dựng một nghị định mới hướng dẫn thi hành Luật doanh nghiệp năm 2005 trong đó cần quy định cụ thể hoạt động chào bán chứng khoán riêng lẻ. Cần quy định rõ trình tự, thủ tục cũng như hình thức của phát hành chứng khoán riêng lẻ của tất cả các chủ thể, xử lý các vấn đề phát sinh trong đợt chào bán. Đồng thời, các quy định cũng phải hết sức rõ ràng, chặt chẽ để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tham gia thị trường quốc tế. + Đối với việc xác định giá trị doanh nghiệp: cần quy định cho phép các doanh nghiệp áp dụng nhiều hình thức, linh hoạt đối với các loại hình doanh nghiệp để đảm bảo việc xác định giá trị doanh nghiệp sẽ cung cấp cho các nhà đầu tư thông tin chính xác về giá trị cổ phiếu của các doanh nghiệp một cách minh bạch, rõ ràng, đảm bảo sự an toàn cho các nhà đầu tư và đem lại lợi thế tốt nhất cho các doanh nghiệp. + Cần bổ sung hoặc ban hành nghị định mới hướng dẫn Luật doanh nghiệp năm 2005, Luật đầu tư năm 2005 để sửa đổi thủ tục huy động vốn của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài cổ phần hóa theo hướng đơn giản, gọn nhẹ hơn. + Về quy định trong bản cáo bạch phải có báo cáo tài chính của doanh nghiệp trong hai năm gần nhất, như đã nói ở trên, điều này làm hạn chế việc huy động vốn để mở rộng sản xuất kinh doanh của các công ty mới thành lập. Do vậy, pháp luật nên sửa đổi theo hướng trong bản cáo bạch chỉ cần báo cáo tài chính của một năm gần nhất nhưng phải kèm theo báo cáo kết quả sử dụng nguồn vốn huy động trong đợt chào bán chứng khoán ra công chúng lần trước. ♦ Nâng cao chất lượng và hiệu quả của cơ chế quản lý, giám sát hoạt động chào bán chứng khoán nói chung và hoạt động chào bán chứng khoán của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nói riêng: Việc quản lý hoạt động chào bán chứng khoán trước đây theo Luật doanh nghiệp năm 1990 có quy định thuộc thẩm quyền quản lý của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh nơi cấp Giấy chứng nhận đăng kí kinh doanh cho doanh nghiệp, cần xem xét và ghi nhận quy định này trong văn bản hướng dẫn Luật doanh nghiệp mới về quản lý hoạt động chào bán chứng khoán riêng lẻ của doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam nói riêng. Đồng thời với việc quy định thẩm quyền của cơ quan quản lý cần xây dựng các quy định về xử lý vi phạm trong hoạt động chào bán chứng khoán. ♦ Cần xây dựng thị trường giao dịch cho các chứng khoán phát hành riêng lẻ giao dịch. Nhà nước cần xây dựng hệ thống pháp luật và các điều kiện cần thiết khác để cho ra đời một thị trường cho chứng khoán chào bán riêng lẻ giao dịch. giải pháp này sẽ thể hiện sự phân biệt rạch ròi giữa chào bán chứng khoán ra công chúng và chào bán chứng khoán riêng lẻ. Với hai bộ phận pháp luật điều chỉnh, hai loại thị trường của hai loại chứng khoán chào bán, phát triển đồng bộ hai thị trường là phù hợp với nền kinh tế thị trường, thông lệ quốc tế hiện nay. ♦ Tăng cường nhận thức pháp luật chứng khoán, pháp luật chào bán chứng khoán. Một tồn tại chung hiện nay là kiến thức, ý thức tuân thủ pháp luật của người dân chưa cao. Sự tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật trên các phương tiện thông tin đại chúng, các trung tâm tư vấn pháp luật mặc dù được đầu tư, quan tâm song kết quả đạt được chưa khả quan, nhất là pháp luật về chứng khoán còn mới mẻ đối với người dân Việt Nam. Chính vì vậy cần tăng cường phổ biến sâu rộng các quy định của pháp luật về chào bán chứng khoán đối với các doanh nghiệp, các nhà đầu tư bằng nhiều phương pháp một cách thường xuyên. ♦ Đào tạo đội ngũ cán bộ. Nhân tố con người là vấn đề quan trọng, quyết định phần nào tới sự tồn tại và phát triển của các hoạt động kinh tế - xã hội. Cần tăng cường công tác đào tạo đội ngũ cán bộ có chuyên môn nghiệp vụ, kinh nghiệm trong lĩnh vực chứng khoán, xây dựng đội ngũ tư vấn giúp đỡ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong hoạt động chào bán chứng khoán. ♦ Nên tách UBCKNN khỏi Bộ Tài chính, tức là UBCKNN phải trực thuộc Chính phủ, do Chính phủ điều hành trực tiếp để ủy ban có đủ thực quyền để quyết sách, dễ dàng điều tiết thị trường. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Luật chứng khoán 2006. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật chứng khoán số 62/2010/QH12. Nghị định của chính phủ số 14/2007/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật chứng khoán. Nghị định 01/2010 về chào bán cổ phần riêng lẻ. Giáo trình Luật chứng khoán/ trường ĐH Luật Hà Nội.