Quy luật mâu thuẫn và những biểu hiện của nó trong quá trình xây dựng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Môc lôc Lêi nãi ®Çu M©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc : tù nhiªn , x· héi, vµ t­ duy cña con ng­êi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ mÆt trËn còng mang tÝnh phæ biÕn, ch¼ng h¹n nh­ cung _ cÇu , tÝch luü vµ tiªu dïng ... M©u thuÉn tån t¹i khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc . Trong mçi mét sù vËt m©u thuÉn h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ mét mµ cßn lµ nhiÒu m©u thuÉn , vµ sù vËt trong cïng mét lóc cã rÊt nhiÒu mÆt ®èi lËp ,m©u thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh ... Trong sù nghiÖp ®æi míi cña n­íc ta do §¶ng khëi x­íng vµ l·nh ®¹o ®· dµnh ®­îc nh÷ng th¾ng lîi b­íc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh , quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa . Trong nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh c«ng to lín nh­ng trong nh÷ng thµnh c«ng ®ã lu«n tån t¹i nh÷ng vÊn ®Ò m©u thuÉn lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng c3uéc ®æi míi . §ßi hái ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò Êy nÕu ®­îc gi¶i quyÕt sÏ thóc ®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ . Víi mong muèn t×m hiÓu thªm vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ , quan ®iÓm lý luËn còng nh­ nh÷ng v­íng m¾c trong c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ _ x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ nªn Em ®· chän “Quy luËt m©u thuÉn vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã trong qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam”. Lµm ®Ò tµi cho tiÓu luËn m«n triÕt häc M¸c _ Lªnin . V× thêi gian cã h¹n nªn trong tiÓu luËn nµy chØ xem xÐt ®¸nh gi¸ mét vµi m©u thuÉn tiªu biÓu . -- §æi míi vÒ kinh tÕ - §æi míi chÝnh trÞ -- Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt -- C¸c h×nh thøc së h÷u tr­íc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é sang KTTT ë ViÖt Nam. -- M©u thuÉn gi÷a KTTT víi x©y dùng con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa. V× ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn lµm tiÓu luËn nªn em kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt, em rÊt mong thÇy gi¸o th«ng c¶m vµ t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em ®Ó c¸c bµi tiÓu luËn sau em lµm ®­îc tèt h¬n . Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy! Néi dung I . Lý luËn chung Mçi mét sù vËt , hiÖn t­îng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng nhÊt ®­îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh h­íng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, ®èi lËp nhau ... ë ®©y ta chia lµm hai phÇn. 1- Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng nhÊt. Trong phÐp biÖn chøng duy vËt kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp lµ sù kh¸i qu¸t nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh h­íng, ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau tån t¹i trong cïng mét sù vËt hiÖn t­îng, t¹o nªn sù vËt hiÖn t­îng ®ã. Do ®ã cÇn ph¶i ph©n biÖt r»ng bÊt kú hai mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn. Trong cïng mét thêi ®iÓm ë mçi sù vËt cã thÓ cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi lËp, cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét sù vËt nh­ng cã khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, bµi trõ, phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. (Sù chuyÓn ho¸ nµy t¹o thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi qui ®Þnh c¸c b¶n chÊt, khuynh h­íng ph¸t triÓn cña sù vËt) th× hai mÆt ®èi lËp nh­ vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn. “Thèng nhÊt” cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chóng ®øng bªn c¹nh nhau mµ lµ l­¬ng tùa vµo nhau, t¹o ra sù phï hîp, c©n b»ng nh­ liªn hÖ phô thuéc, qui ®Þnh mµ rµng buéc lÉn nhau. MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña chÝnh m×nh vµ ng­îc l¹i. NÕu thiÕu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cho sù tån t¹i cña bÊt kú sù vËt hiÖn t­îng nµo. + Sù thèng nhÊt nµy do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n th©n sù vËt t¹o nªn. * VÝ dô: Lùc l­îng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cïng víi nã quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¸t triÓn hai h×nh thøc nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Nh­ng quan hÖ cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau: - Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®­îc kh¸i qu¸t tõ c¸c mÆt phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®­îc b¶n chÊt cña sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. - Thø hai: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm “®éng” ph¶n ¸nh ®­îc tr¹ng th¸i biÕn ®æi th­êng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. - Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi ý nghÜa nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh h­íng, chØ dÉn cho viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï hîp cao nhÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy còng chØ lµ t­¬ng ®èi. B¶n th©n néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t­¬ng ®èi cña nã: thèng nhÊt cña c¸i ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi lËp. §Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp. Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng t¸ch rêi sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh­ mét chØnh thÓ trän vÑn nh­ng kh«ng n»m yªn bªn nhau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn d­íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc chia ra lµm nhiÒu giai ®o¹n. Th«ng th­êng, khi míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp ch­a thÓ hiÖn râ sù xung kh¾c gay g¾t, ng­êi ta gäi ®ã lµ giai ®o¹n kh¸c nhau. ChØ cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau tån t¹i trong mét sù vËt nh­ng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn, th× hai mÆt ®èi lËp Êy míi h×nh thµnh b­íc ®Çu cña m©u thuÉn. Khi hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn thµnh ®éc lËp. NÕu héi ®ñ c¸c mÆt cÇn thiÕt hai mÆt ®èi lËp sÏ chuyÔn ho¸ lÉn nhau. M©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt míi h¬n xuÊt hiÖn. Cø nh­ thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn cao, chÝnh v× vËy Lªnin kh¼ng ®Þnh “Sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”. 2. Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp : Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi dÉn ®Õn chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp chÝnh lµ lóc m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi, ®ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh diÔn biÕn rÊt phøc t¹p víi nhiÒu h×nh thøc phong phó kh¸c nhau. Th«ng th­êng th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph­¬ng thøc: + Ph­¬ng thøc thø 1: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi lËp kia nh­ng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph­¬ng diÖn chÊt cña sù vËt. + Ph­¬ng thøc thø 2: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn. C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh­ vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ giíi kh¸ch quan th­êng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi quan niÖm míi. Nh­ chóng ta ®· biÕt, tõ khi chñ nghÜa x· héi ®­îc x©y dùng, tÊt c¶ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÖn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, c¬ chÕ vËn hµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ nµy ®­îc duy tr× trong mét thêi gian kh¸ dµi vµ xem nh­ lµ ®Æc tr­ng riªng biÖt cña CNXH, lµ c¸i ®èi lËp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng cña CNTB. NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®­îc c¸c n­íc T­ b¶n ¸p dông tõ tr­íc khi nhiÒu n­íc x¸c lËp chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. Nh­ng c¸c n­íc TBCN ®· xo¸ bá c¬ chÕ thÞ tr­êng sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt lín vÒ kinh tÕ x· héi. Nh­ng c«ng b»ng mµ nãi, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng ch­a ph¶i lµ c¸i duy nhÊt b¶o ®¶m cho sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. §¶ng ta mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc bÒn v÷ng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. §ång thêi tuyªn bè lÊy chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh lµm kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng. + Mét sè ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt nam nh×n tõ gãc ®é triÕt häc. NÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay, cã thÓ nãi, ®ang ë trong giai ®o¹n qu¸ ®é chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Do vËy, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n qu¸ ®é trong nÒn kinh tÕ n­íc ta, ®­¬ng nhiªn lµ mét vÊn ®Ì cã ý nghÜa, rÊt cÇn ®­îc nghiªn cøu, xem xÐt. VËy tõ ph­¬ng diÖn triÕt häc th× nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é cña n­íc ta hiÖn nay lµ g×? Nh­ chóng ta ®· biÕt, trong nÒn kinh tÕ tËp trung-bao cÊp, mäi chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña nÒn kinh tÕ ®Òu ®­îc triÓn khai trong qu¸ tr×nh kÕ ho¹ch ho¸ ë cÊp ®é quèc gia. TÝnh bao cÊp cña nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt, l­u th«ng, ph©n phèi... kh¸ nÆng nÒ. Lîi Ých kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ lîi Ých c¸ nh©n ng­êi lao ®éng, mét ®éng lùc trùc tiÕp cña ho¹t ®éng x· héi ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc. V× thÕ, sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ nh×n chung lµ chËm ch¹p, kÐm n¨ng ®éng. KÓ tõ ®¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (12/1986) ®Õn nay, theo ®­êng lèi ®æi míi, ®Êt n­íc ta ®· tõng b­íc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ, chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc quan träng, nh÷ng thµnh tùu cho phÐp chóng ta “®iÒu chØnh vµ bæ xung nhËn thøc, lµm cho quan niÖm vÒ chñ nghÜa x· héi ngµy cµng cô thÓ; ®­êng lèi, chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ngµy cµng ®ång bé, cã c¨n cø khoa häc vµ thùc tiÔn”. Nh÷ng thµnh tùu ®ã, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, còng gi¸n tiÕp kh¶ n¨ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong viÖc n¨ng ®éng ho¸ nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. Thµnh tùu nh÷ng n¨m ®æi míi ë n­íc ta võa qua ®· cã t¸c dông lµm cho chóng quen dÇn víi c¸c quan hÖ hµng ho¸. B­íc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng nµy ®­¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã; nh­ng dÉu sao nã còng nãi lªn søc sèng vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña c¸c quan hÖ thÞ tr­êng. VÒ thùc chÊt cña b­íc chuyÓn nµy, mét sè cho r»ng: “ë ViÖt nam, dï nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng chØ míi võa ®­îc h×nh thµnh, cßn ®ang trong nh÷ng b­íc chËp ch÷ng ban ®Çu vµ ®­îc ®iÒu tiÕt mét c¸ch cã ý thøc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, song còng ®· t¸c ®éng kh¸ râ ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ ®Ó l¹i ë ®ã nh÷ng dÊu Ên cña m×nh vÒ mÆt v¨n ho¸ ... “Sù ®an xen chi phèi m·nh liÖt cña c¸c nh©n tè kh¸c cña ®êi sèng x· héi trong bèi c¶nh cña mét x· héi võa ra khái c¬ chÕ hµnh chÝnh - bao cÊp ®· lµm cho c¬ chÕ thÞ tr­êng bÞ “khóc x¹” theo nhiÒu chiÒu h­íng kh¸c nhau. Vai trß cña Nhµ n­íc vµ cña nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc trong mét nÒn kinh tÕ h­íng tíi thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ ®iÒu kh«ng ph¶i bµn c·i. Nhµ n­íc, ngoµi viÖc trùc tiÕp ph¶i quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ cßn ph¶i ®ãng vai trß lµ nh©n vËt trung gian gi÷a c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi. Nhµ n­íc víi c¸c chÝnh s¸ch luËt lÖ cña m×nh, mét mÆt, cã kh¶ n¨ng lµm cho nÒn kinh tÕ ®¹t tíi mét sù t¨ng tr­ëng cã hiÖu qu¶, nh­ng mÆt kh¸c, nã còng l¹i chÝnh lµ ng­êi lo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò do chÝnh sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®ã t¹o ra. Trªn thùc tÕ, bé m¸y qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ cßn qu¸ cång kÒnh vµ kÐm hiÖu qu¶. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp kinh tÕ Nhµ n­íc ®Òu ho¹t ®éng thiÕu n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶, qu¸ û l¹i vµo Nhµ n­íc. Còng ph¶i thõa nhËn r»ng, c¸c vÊn ®Ò nãi trªn dï Ýt, dï nhiÒu, còng lµ c¸c vÊn ®Ò cña b¶n th©n c¬ chÕ qu¶n lý. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay, c¬ chÕ qu¶n lý ®ang ë giai ®o¹n h×nh thµnh nªn th­êng lµ kh«ng ®ång bé, thiÕu hôt. Chóng ta ch­a thùc sù t¹o ra m«i tr­êng an toµn vµ æn ®Þnh cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. TÝnh chÊt kh«ng râ rµng, thiÕu x¸c ®Þnh c¶ trªn ph­¬ng diÖn kinh tÕ - x· héi d­êng nh­ ®ang lµ mét c¸i g× ®ã rÊt phæ biÕn, rÊt ®Æc tr­ng cho c¸c quan hÖ trong nÒn kinh tÕ n­íc ta. CÇn thiÕt ph¶i l­u ý r»ng, kh¸c víi c¬ chÕ hµnh chÝnh - bao cÊp, c¬ chÕ thÞ tr­êng víi c¸c qui luËt kh¸ch quan khã n¾m b¾t cña m×nh, th­êng biÓu hiÖn ra nh­ lµ mét c¬ chÕ tù ph¸t h¬n, tù nhiªn h¬n vµ n»m xa sù chi phèi cña con ng­êi h¬n. Bao giê còng vËy, trong c¸c giai ®o¹n qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp yÕu tè tù ph¸t thÓ hiÖn vai trß cña m×nh m¹nh h¬n yÕu tè tù gi¸c. Bëi vËy, trong nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay, viÖc n¾m ®­îc c¸c yÕu tè tù ph¸t, tù gi¸c cña nÒn kinh tÕ, hiÓu ®­îc ph­¬ng thøc hoÆc t×m ra ®­îc ph­¬ng ph¸p kiÓm so¸t thÝch hîp ®èi víi chóng ta ®Òu hÕt søc cã ý nghÜa. Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã còng cã qu¸ nhiÒu hiÖn t­îng vµ qu¸ tr×nh mµ chóng ta cßn bu«ng láng sù kiÓm so¸t hoÆc ch­a thùc sù cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t sù vËn ®éng cña chóng ta. Mçi hµnh trang cã ý nghÜa mµ c«ng cuéc ®æi míi trang bÞ cho chóng ta, s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng víi “NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng”, hiÖn ®· ®­îc chóng ta hiÓu lµ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi. Víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n minh nh©n lo¹i, mét “C¬ héi ®Ó c¸c céng ®ång më cöa, tiÕp xóc víi bªn ngoµi”, kinh tÕ thÞ tr­êng râ rµng lµ c¸i kh¸ch quan vµ tÊt yÕu ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ tr­êng bao nhiªu, chóng ta l¹i còng hiÓu râ h¬n bÊy nhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi. Sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®­¬ng nhiªn lµ mét môc tiªu cña ph¸t triÓn x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Nh­ng t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt ®i liÒn víi sù tiÕn bé x· héi. Do vËy, trong quan niÖm cña §¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi môc tiªu d©n giÇu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh th× kinh tÕ thÞ tr­êng nhÊt ®Þnh ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. II. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. 1. MÊy vÊn ®Ò lý luËn chung cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin vÒ quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin th× kinh tÕ quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ. “ChÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ". Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ng­êi kh«ng ph¶i bao giê còng cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Tõ khi x· héi cã giai cÊp vµ nhµ n­íc xuÊt hiÖn th× vÊn ®Ò chÝnh trÞ míi xuÊt hiÖn. VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc vÒ quan hÖ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. B¶n th©n vÊn ®Ò chÝnh trÞ ra ®êi hoµn toµn lµ do kinh tÕ quyÕt ®Þnh. ChÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých kinh tÕ. Khi phª ph¸n quan niÖm cña Duyninh cho r»ng b¹o lùc chÝnh trÞ quyÕt ®Þnh kinh tÕ, F.Engen ®· kh¼ng ®Þnh: “B¹o lùc chØ lµ ph­¬ng tiÖn, cßn lîi Ých kinh tÕ, tr¸i l¹i, lµ môc ®Ých “Vµ trong t¸c phÈm” LótvÝch Phoi¬b¨c vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc” F. Engen ®· chØ râ: "§Ó tho¶ thuËn nh÷ng lîi Ých kinh tÕ th× quyÒn lùc chÝnh trÞ chØ ®­îc sö dông lµm mét ph­¬ng tiÖn ®¬n thuÇn”. QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é x· héi. Sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho giai cÊp ®ã thùc hiÖn ®­îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh giai cÊp, vÒ thùc chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh tÕ, ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ®Êu tranh chÝnh trÞ. Theo F.Engen “BÊt cø cuéc ®Êu tranh giai cÊp nµo còng ®Òu lµ ®Êu tranh chÝnh trÞ, xÐt ®Õn cïng, ®Òu xoay quanh vÊn ®Ò vÒ gi¶i phãng kinh tÕ". §Ó nhÊn m¹nh vai trß cña chÝnh trÞ , V.L Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh: “ChÝnh trÞ kh«ng thÓ kh«ng chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu so víi kinh tÕ". Vµ lËp tr­êng chÝnh trÞ ®óng hay sai sÏ thóc ®Èy (hoÆc k×m h·m) sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ. V.I Lªnin cßn kh¼ng ®Þnh: “Kh«ng cã mét lËp tr­êng chÝnh trÞ ®óng th× mét giai cÊp nhÊt ®Þnh nµo ®ã, kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®­îc sù thèng trÞ cña m×nh vµ do ®ã còng kh«ng thÓ nµo hoµn thµnh ®­îc nhiÖm vô cña m×nh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt". Khi ®ã, viÖc thay ®æi thÓ chÕ chÝnh trÞ cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn kiªn quyÕt ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau trªn nÒn t¶ng quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ. §©y lµ c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn quan träng trong viÖc nhËn thøc x· héi nãi chung, nhËn thøc c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt nam nãi riªng. Cã thÓ nãi , tõ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI (th¸ng 12 n¨m 1986) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt nam, ®Êt n­íc ta chuyÓn sang mét giai ®o¹n míi - giai ®o¹n thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi. Khi b­íc vµo c«ng cuéc ®æi míi, §¶ng ta ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®æi míi t­ duy nhÊt lµ ®èi víi c¸n bé l·nh ®¹o, coi ®ã lµ tiÒn ®Ò ®Ó ®æi míi trong hiÖn thùc. Tuy nhiªn nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ ®æi míi t­ duy cã thÓ t¸ch khái ®æi míi trong thùc tiÔn. B¶n th©n ®æi míi t­ duy lµ ph¶n ¸nh yªu cÇu ®æi míi trong thùc tiÔn mµ g¾n liÒn víi thùc tiÔn cu¶ c«ng cuéc ®æi míi. ChÝnh v× vËy, tæng kÕt thùc tiÔn c«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta lµ c¬ së chñ yÕu nhÊt ®Ó kh«ng ngõng ®æi míi vµ ph¸t triÓn t­ duy. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta, khi mµ Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u vÊp ph¶i nh÷ng thÊt b¹i nÆng nÒ, khi mµ chóng ta giµnh ®­îc nh÷ng th¾ng lîi b­íc ®Çu, ë n­íc ta ®· cã quan ®iÓm cho r»ng nguyªn nh©n thÊt b¹i cña chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u lµ do c¸c n­íc ®ã ®æi míi chÝnh trÞ tr­íc ®æi míi kinh tÕ sau; cßn nguyªn nh©n thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta lµ ®æi míi kinh tÕ tr­íc, ®æi míi chÝnh trÞ sau. Quan ®iÓm nµy míi xem qua t­ëng lµ chÝnh x¸c, nh­ng ®i vµo ph©n tÝch sÏ thÊy nã kh«ng phï hîp víi lý luËn vµ thùc tiÔn. Kh¼ng ®Þnh r»ng ë n­íc ta ®æi míi kinh tÕ tr­íc, ®æi míi chÝnh trÞ sau còng kh«ng phï hîp víi thùc tiÔn. Sù thËt lµ ph¶i cã ®­êng lèi ®æi míi do §¶ng ta ®Ò ra, trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh chÝnh s¸ch míi, luËt ph¸p míi...th× míi cã thÓ ®æi míi kinh tÕ . B¶n th©n ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng cïng víi chÝnh s¸ch luËt ph¸p...cña nhµ n­íc ®Òu thuéc vÒ chÝnh trÞ . §æi míi chÝnh trÞ ph¶i trªn c¬ së ®æi míi kinh tÕ, g¾n liÒn víi ®æi míi kinh tÕ vµ ®¸p øng yªu cÇu cña ®æi míi kinh tÕ. T¹i ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII ( th¸ng 6 n¨m 1991 ) §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: “VÒ quan hÖ gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ, ph¶i tËp trung søc lµm tèt ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n vÒ ®êi sèng, viÖc lµm vµ c¸c nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn hµnh thuËn lîi ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ. §ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ, ph¶i tõng b­íc ®æi míi tæ chøc vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ, ph¸t huy ngµy cµng tèt quyÒn lµm chñ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña nh©n d©n trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, nªn viÖc ®æi míi trong hÖ thèng chÝnh trÞ nhÊt thiÕt ph¶i trªn c¬ së nghiªn cøu vµ chuÈn bÞ rÊt nghiªm tóc, kh«ng cho phÐp g©y mÊt æn ®Þnh chÝnh trÞ dÉn ®Õn sù rèi lo¹n. Nh­ng kh«ng v× vËy mµ tiÕn hµnh chËm trÔ ®æi míi chÝnh trÞ nhÊt lµ vÒ tæ chøc bé m¸y vµ c¸n bé, mèi quan hÖ gi÷a §¶ng, Nhµ n­íc vµ c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n, bëi ®ã lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ thùc hiÖn d©n chñ”. T­ t­ëng trªn ®· ®­îc tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸ch râ rµng h¬n ë §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 6 n¨m 1999) cña §¶ng ta. Khi tæng kÕt c¸c bµi häc cña 10 n¨m ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh ph¶i"KÕt hîp chÆt chÏ ngay tõ ®Çu ®æi míi kinh tÕ víi ®æi míi chÝnh trÞ" §©y lµ mét c¸ch kh¸i qu¸t míi, hoµn toµn khoa häc nã phï hîp víi lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin võa phï hîp víi c«ng cuéc ®æi míi ë n­íc ta. Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ, §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh ph¶i æn ®Þnh chÝnh trÞ gi÷ v÷ng vµ t¨ng c­êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng. §iÒu nµy t­ëng nh­ lµ mét nghÞch lý nh­ng l¹i hoµn toµn cã lý vµ khoa häc. §èi víi n­íc ta hiÖn nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ thùc chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng c­êng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, t¨ng c­êng vai trß cña nhµ n­íc XHCN, b¶o vÖ vµ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi. æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ. Nh­ng ®æi míi vÒ chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ ®æi míi v« nguyªn t¾c, mµ ®æi míi lµ ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c­êng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n­íc XHCN. §æi míi chÝnh trÞ l¹i ph¶i g¾n liÒn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ th× míi cã thÓ t¨ng c­êng ®­îc vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n­íc XHCN, vµ nhê ®ã míi gi÷ v÷ng ®­îc sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Song ®æi míi vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i lµ ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn, mµ theo mét ®Þnh h­íng chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. §ã chÝnh lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang "nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa" (hay nãi mét c¸ch ng¾n gän - ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa) ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu "D©n giÇu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh" Vµ ®ã còng lµ c¬ së kinh tÕ cho sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Tãm l¹i : æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®èi lËp nh­ng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi cã ®æi míi vµ ®æi míi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh. Hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ g¾n bã chÆt chÏ víi ®æi míi kinh tÕ , trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi kinh tÕ. 2. M©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt. Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc l­îng s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p m©u thuÉn gi÷a hai lùc l­îng nµy vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã xÐt trªn ph­¬ng diÖn triÕt häc vµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin theo ®ã lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña sù vËt cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ ý thøc cña sù vËt, lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt còng kh«ng cßn phï hîp n÷a, trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc l­îng s¶n xuÊt ®Ó më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cÇn ph¶i thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t vµ quyÕt liÖt vµ cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. Nh­ng gi¶i quyÕt nã b»ng c¸ch nµo? §ã chÝnh lµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi, chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ mµ cuéc chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta lµ mét vÝ dô. Khi mét môc tiªu, mét nhiÖm vô cùc kú quan träng , thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt C¸ch m¹ng cña c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay ë ViÖt nam lµ phÊn ®Êu x©y dùng n­íc ta trë thµnh quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ "d©n giÇu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh". C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc lµ chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p võa mang tÝnh c¸ch m¹ng võa mang tÝnh khoa häc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi . Nãi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc chÝnh lµ nãi ®Õn nÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn vµ ®ã chÝnh lµ lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nãi ®Õn khoa häc, trÝ tuÖ lµ nãi ®Õn mét ph­¬ng thøc tèi ­u ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, nghÌo nµn, l¹c hËu, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt cho CNXH ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Tr­íc ®©y chóng ta ®· tá ra thiÕu quan t©m ®óng møc ®Õn vai trß cña trÝ tuÖ, khoa häc, ®Õn viÖc t¹o lËp c¬ së kinh tÕ, vËt chÊt cña CNXH. Do thÕ hËu qu¶ tÊt yÕu ®· xÈy ra lµ khoa häc ë n­íc ta chËm hoÆc Ýt cã ®iÒu kiÖn m«i tr­êng ph¸t triÓn, ®Êt n­íc kh«ng tho¸t khái nÒn s¶n xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu vµ cµng kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. 3. M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tr­íc ®©y vµ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tr­íc ®©y ng­êi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong chñ nghÜa x· héi lµ: së h÷u XHCN tån t¹i d­íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng CNXH vµ x©y dùng CNXH quyÕt ®Þnh. Sau khi giµnh ®­îc chÝnh quyÒn, giai cÊp c«ng nh©n ®øng tr­íc hai h×nh thøc së h÷u t­ nh©n kh¸c nhau. Së h÷u t­ nh©n TBCN vµ së h÷u t­ nh©n cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá. Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng nh©n ph¶i cã th¸i ®é ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi víi h×nh thøc së h÷u t­ nh©n TBCN b»ng c¸ch t­íc ®o¹t hoÆc "chuéc l¹i" ®Ó chuÓn th¼ng lªn së h÷u toµn d©n cßn ®èi víi h×nh thøc së h÷u t­ nh©n cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× kh«ng thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh­ trªn, mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc, tæ chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng con ®­êng hîp t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u ®ã lµ hai con ®­êng ®Æc thï tiÕn lªn chñ nghÜa céng s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ. C¸c h×nh thøc së h÷u tr­íc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt nam. H¬n m­êi n¨m ®æi míi ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta ®· chøng tá tÝnh ®óng ®¾n cña ®­êng lèi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi x­íng vµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn. Thùc tiÔn ®· cho thÊy, mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®­¬ng nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chø kh«ng ph¶i chØ cã hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ nh­ quan niÖm tr­íc ®©y... - VÒ së h÷u toµn d©n: Tr­íc ®©y ng­êi ta quan niÖm së h÷u toµn d©n trïng víi së h÷u Nhµ n­íc. ë n­íc ta hiÖn nay, nh­ hiÕn ph¸p vµ vµ luËt ®Êt ®ai ®· qui ®Þnh râ: "§Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n". XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai lµ ph­¬ng tiÖn tån t¹i c¬ b¶n cña c¶ céng ®ång x· héi. XÐt vÒ mÆt x· héi, ®Êt ®ai lµ l·nh thæ lµ n¬i c­ tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ nhung khi xÐt trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn cã thÓ nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ ®èi t­îng së h÷u cña riªng ai. ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n mµ Nhµ n­íc lµ ng­êi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ quyÒn ®­îc chuyÓn nh­îng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ c¸c vÊn ®Ò së h÷u, biÕt t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông. V¨n kiÖn ®¹i héi VII cña §¶ng ta ®· chØ râ: "Trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai ruéng ®Êt ®­îc giao cho n«ng d©n sö dông l©u dµi. Nhµ n­íc qui ®Þnh b»ng luËt ph¸p c¸c vÊn ®Ò thõa kÕ, chuyÓn quyÒn sö dông ruéng ®Êt ...” - §¶ng Céng s¶n ViÖt nam v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII nhµ xuÊt b¶n sù thËt Hµ néi n¨m 1991. Nh­ vËy h×nh thøc së h÷u toµn d©n ë n­íc ta hiÖn nay ®· ®­îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó thùc sù trë thµnh nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. - VÒ së h÷u Nhµ n­íc: Trong thêi kú bao cÊp tr­íc ®©y kh«ng chØ ë n­íc ta mµ cßn ë mét sè n­íc kh¸c trong hÖ thèng XHCN th­êng ®ång nhÊt së h÷u Nhµ n­íc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm lÉn nh­ vËy mµ cã mét thêi gian kh¸ dµi, ng­êi ta th­êng bá quªn h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc, chØ quan t©m ®Æc biÖt tíi së h÷u toµn d©n, v× vËy mµ chóng ta ®· ra søc quèc doanh ho¸ nÒn kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng chØ nh­ vËy míi cã chñ nghÜa x· héi nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë thµnh së h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ së h÷u cô thÓ nµo c¶. H×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc, xÐt vÒ tæng thÓ, míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u. Cßn kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u Nhµ n­íc ë n­íc ta, cã lÏ chñ yÕu thÓ hiÖn quyÒn së h÷u ®ã ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh, khu vùc c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. - VÒ së h÷u tËp thÓ: ë n­íc ta tr­íc ®©y h×nh thøc së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i d­íi h×nh thøc hîp t¸c x· (Gåm c¶ hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp), mµ c¸c mµ c¸c x· viªn lµ chñ së h÷u chÝnh v× vËy mµ víi h×nh thøc së h÷u nµy, quyÒn mua b¸n hoÆc chuyÓn nh­îng t­ liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ l­u th«ng ë n­íc ta ®· diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. quyÒn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt th­êng rÊt h¹n chÕ, song ®«i khi l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù "nhËp nh»ng" víi quyÒn së h÷u Nhµ n­íc vµ víi së h÷u t­ nh©n tr¸ h×nh còng lµ hiÖn t­îng phæ biÕn. §Ó tho¸t ra khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn nh­îng t­ liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ cã nh­ vËy th× së h÷u tËp thÓ míi cã thÓ trë thµnh mét h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qu¶. Chóng ta ®Òu ®· biÕt, hîp t¸c x· kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc riªng cã, ®Æc tr­ng cho chñ nghÜa x· héi, nh­ng nã lµ mét h×nh thøc së h÷u kinh tÕ tiÕn bé trong thêi kú së h÷u ®i lªn chñ nghÜa x· héi. V× vËy chóng ta cÇn ph¶i duy tr× vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a h×nh thøc së h÷u nµy khi x©y dùng chñ nghÜa x· héi, nh­ V.I Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh: "ChÕ ®é cña ng­êi x· viªn hîp t¸c x· v¨n minh lµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa" Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¸c nhu cÇu kinh tÕ vÒ vèn, cung øng vËt t­, tiªu thô s¶n phÈm...®ßi hái c¸c héi s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi nhau míi cã kh¶ n¨ng vµ ph¸t triÓn. Thùc tiÔn cho thÊy, ë n­íc ta hiÖn nay, ®· cã nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c x· kiÓu míi ra ®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. §iÒu nµy cho thÊy, kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp víi thùc tiÔn ë n­íc ta hiÖn nay. 4. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi XHCN. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt ph¶i cã con ng­êi XHCN. YÕu tè con ng­êi gi÷ vai trß cùc kú quan träng trong sù nghiÖp C¸ch m¹ng, bëi v× con ng­êi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸ con ng­êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c­êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña CNXH chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ng­êi lÊy con ng­êi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi míi ë n­íc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ng­êi nÕu thiÕu yÕu tè kinh tÕ thÞ tr­êng. ViÖc x©y dùng cñng cè, hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc x©y dùng ph¸t triÓn con ng­êi cho thÕ kû XXI. Trong nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta ®· ®­îc nh©n d©n h­ëng øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng, gãp phÇn kh¬i dËy nhiÒu tiÒm n¨ng s¸ng t¹o, lµm cho nÒn kinh tÕ sèng ®éng h¬n, bé mÆt thÞ tr­êng ®­îc thay ®æi vµ s«i ®éng h¬n. §©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mõng, ®¸ng ®­îc ph¸t huy, nã thÓ hiÖn sù ph¸t hiÖn vµ vËn dông ®óng ®¾n c¸c qui luËt x· héi. Qu¸ tr×nh biÖn chøng ®i lªn CNXH tõ kh¸ch quan ®ang trë thµnh nhËn thøc chñ quan trªn qui m« toµn x· héi. Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi XHCN lµ mét m©u thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn n­íc ta hiÖn nay. §©y chÝnh lµ hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn x· héi. gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi võa cã sù thèng nhÊt, võa cã sù ®Êu tranh. Kinh tÕ thÞ tr­êng võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ng­êi, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè huû ho¹i con ng­êi. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn ®©y lµ viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n. §èi víi n­íc ta m©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi ®­îc gi¶i quyÕt b»ng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, b»ng sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. §¶ng ta x¸c ®Þnh "S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH vµ c¶ khi CNXH ®· ®­îc x©y dùng". Nh­ vËy, §¶ng ta v¹ch râ sù thèng nhÊt gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng XHCN. ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thi tr­êng ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý tÇm vÜ m« cña Nhµ n­íc, ®ång thêi x¸c nhËn ®Çy ®ñ chÕ ®é tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò nµy sÏ ph¸t huy ®­îc t¸c ®éng tÝch cùc to lín còng nh­ ng¨n ngõa, h¹n chÕ kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc, khiÕm khuyÕt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i h­íng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng nguån lùc con ng­êi. CÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, gi¸o dôc nh»m xo¸ bá t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn, bÊt chÊp ®¹o lý coi th­êng c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n, ph¶i ra søc ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn nh©n ®¹o, thÈm mü, c¸c di s¶n v¨n ho¸, nghÖ thuËt cña d©n téc nh­ néi dung cña nghÞ quyÕt TW 5 ®· nªu. §©y chÝnh lµ c«ng cô, ph­¬ng tiÖn quan träng ®Ó t¸c ®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®· nªu. KÕt luËn M©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan phæ biÕn h×nh thµnh tõ nh÷ng cÊu tróc vµ thuéc tÝnh bªn trong vèn cã tù th©n cña tÊt c¶ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong b¶n th©n thÕ giíi kh¸ch quan...Do ®ã trong ho¹t ®éng thùc tiÔn ph©n tÝch tõng mÆt ®éc lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cô thÓ ®Ó nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt khuynh h­íng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t­îng. CÇn n¾m v÷ng nguyªn t¾c ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn. §ã lµ sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp diÔn ra theo hai qui luËt ph¸ vì c¸i cò ®Ó thiÕt lËp c¸i míi tiÕn bé h¬n. V× vËy, trong ®êi sèng x· héi, mäi hµnh vi ®Êu tranh cÇn ®­îc coi lµ ch©n chÝnh khi nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn. Trong thêi kú chuyÓn sang nÒn kinh tÕ ë ViÖt nam tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. Chñ tr­¬ng l·nh ®¹o cña §¶ng lµ rÊt ®óng ®¾n tuy nhiªn trong thùc hiÖn cßn nhiÒu thiÕu sãt, m©u thuÉn gi÷a c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh. Nh­ng nh÷ng m©u thuÉn ®ã l¹i ®ßi hái chóng ta gi¶i quyÕt cã nh­ thÕ nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn theo ®óng nghÜa ®æi míi cña nã. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c Lªnin tËp II (Nhµ chÝnh trÞ xuÊt b¶n quèc gia) 2. T¹p chÝ triÕt häc sè 1 th¸ng 2 n¨m 2000 3. T¹p chÝ triÕt häc sè 2 th¸ng 4 n¨m 2000 4. ViÖt nam chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng (Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia) 5. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII (Nhµ xuÊt b¶n sù thËt Hµ néi 1991) 6 V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi 1996) 7. Hå ChÝ Minh toµn tËp (Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi)