Thách thức của toàn cầu hoá kinh tế đối với các nước đang pháp triển và những bài học vượt qua thách thức cho Việt Nam
1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày 7/11/2006 đánh dấu một mốc đáng ghi nhớ trong chặng đường phát triển của kinh tế Việt Nam: Việt Nam được công nhận là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) sau 11 năm đàm phán. Điều đó có nghĩa là Việt Nam đã chính thức tham gia sâu rộng hơn vào quá trình toàn cầu hoá (TCH) kinh tế, một cuộc chơi mở ra rất nhiều cơ hội, nhưng cũng không ít thách thức. Cơ hội mà không biết tận dụng thì cơ hội sẽ biến thành thách thức. Thách thức mà biết cách vượt qua thì thách thức sẽ biến thành cơ hội. Vậy làm thế nào để nhận biết được các thách thức để tìm cách vượt qua và biến chúng thành cơ hội? Để trả lời được câu hỏi trên, có thể nghiên cứu một số nước đang phát triển có điều kiện kinh tế tương đối giống Việt Nam để rút ra kinh nghiệm cho riêng Việt Nam. Gia nhập WTO thực chất là tham gia TCH về kinh tế. Là nước đi sau, với thể chế chính trị - kinh tế - xã hội có nhiều điểm tương đồng nhưng cũng có điểm khác biệt so với một số nước đang phát triển, vì vậy việc tìm hiểu kinh nghiệm của các nước đi trước là hết sức bổ ích đối với Việt Nam. Trong việc tìm hiểu kinh nghiệm của các nước đi trước, việc tìm hiểu kinh nghiệm vượt qua thách thức của họ là rất cần thiết đối với Việt Nam hiện nay. Bởi vì, có rất nhiều người cho rằng, gia nhập WTO, tham gia vào TCH kinh tế, Việt Nam sẽ có rất nhiều cơ hội. Tuy nhiên, gia nhập WTO, Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với rất nhiều thách thức. Đặc biệt, so với nhiều nước đang phát triển khác, Việt Nam là nước XHCN, nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế phi thị trường, cho nên thách thức sẽ nhiều hơn khi Việt Nam tham gia vào "sân chơi chung" với bản chất là sân chơi của các nước có nền kinh tế thị trường. Vì vậy việc nghiên cứu những thách thức của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển, phân tích những kinh nghiệm vượt qua các thách thức đó để rút ra bài học cho Việt Nam có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận cũng như thực tiễn. Về điều này, Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII tại 2 Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã khẳng định: "Nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức, phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ mới, đó là vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với Đảng và nhân dân ta" [11, tr.67]. Mặt khác, trong bài phát biểu của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng, ông cũng đã làm rõ: "gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới, hội nhập kinh tế quốc tế vừa có cơ hội lớn vừa phải đối đầu với thách thức không nhỏ. Cơ hội tự nó không biến thành lực lượng vật chất trên thị trường mà tùy thuộc vào khả năng vận dụng cơ hội của chúng ta. Thách thức tuy là sức ép trực tiếp nhưng tác động của nó đến đâu còn tùy thuộc vào nỗ lực vươn lên của chúng ta. Cơ hội và thách thức không phải nhất thành bất biến mà luôn vận động, chuyển hóa và và thách thức đối với ngành này có thể là cơ hội đối với ngành khác phát triển. Tận dụng được cơ hội sẽ tạo ra thế và lực mới để vượt qua và đẩy lùi thách thức, tạo cơ hội mới lớn hơn. Ngược lại, không tận dụng được cơ hội, thách thức sẽ lấn át, cơ hội sẽ mất đi, thách thức sẽ chuyển thành những khó khăn dài rất khó khắc phục." [36]. Thách thức và cơ hội khi tham gia vào TCH kinh tế luôn luôn gắn bó chặt chẽ với nhau. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một luận án tiến sỹ, tác giả không có tham vọng phân tích các cơ hội mà chỉ lựa chọn những thách thức khi Việt Nam tham gia vào TCH kinh tế để tìm hiểu, phân tích. Vả lại, khi Việt Nam đã gia nhập WTO, cơ hội, bản thân nó cũng dễ được nhận biết để tận dụng và khai thác. Còn thách thức, đôi khi người ta phải tìm hiểu, phải nghiên cứu, thậm chí phải chỉ rõ ra thì mới nhận thấy. Những phân tích trên đây đã thúc đẩy tác giả chọn vấn đề "Thách thức của toàn cầu hoá đối với các nước đang phát triển và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam" làm đề tài luận án tiến sĩ kinh tế của mình. 2. Tình hình nghiên cứu ở trong và ngoài nước 2.1. ở ngoài nước ở nước ngoài đã có rất nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về TCH và tác động của TCH, tiêu biểu nhất là "Hiểu về toàn cầu hóa" 3 (Understanding Globalization) của Schaeffer, NXB Rowman & Littlefield năm 1997; "Những chuyển đổi toàn cầu" (Global Transformation) của David Held, & Anthony MCGrew, David Goldblatt & Jonathan Perraton, NXB Polity, năm 1999 . Công trình hiện gây tranh cãi nhiều nhất là "Toàn cầu hóa và mặt trái của toàn cầu hóa" (Globalization and Its Discontent) của Stigliz, chuyên gia kinh tế của Ngân hàng Thế giới (WB), NXB Cambridge, năm 2001. Gần đây mới xuất hiện một cuốn sách thu hút đông đảo các nhà lý luận, các nhà nghiên cứu về TCH trên thế giới, đó là "Chiếc Lexus và cây Oliu, toàn cầu hóa là gì?" của Thomas L. Friedman do nhà xuất bản Khoa học Xã hội dịch và xuất bản, năm 2005. Bên cạnh đó còn có một số tài liệu nghiên cứu của các nhà kinh tế, các tổ chức phi chính phủ như Oxfarm . viết về mặt trái của TCH. Tuy nhiên, chưa công trình nghiên cứu nào nghiên cứu chuyên sâu về những thách thức của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển để rút ra những bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. 2.2. ở Việt Nam ở trong nước cũng có nhiều công trình nghiên cứu về TCH và những cơ hội như: "Toàn cầu hóa, nghịch lý của Thế giới tư bản chủ nghĩa", NXB Thống kê, Hà Nội 2003; "Từ Diễn đàn Siaton, toàn cầu hóa và Tổ chức Thương mại Thế giới", Báo cáo nghiên cứu chính sách của Ngân hàng thế giới (2002); "Toàn cầu hóa, tăng trưởng và nghèo đói", NXB Văn hóa Thông tin, năm 2001; "Những vấn đề của toàn cầu hóa kinh tế", TS Nguyễn Văn Dân, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, năm 2001; "Toàn cầu hóa - quan điểm và thực tiễn", của tác giả Trần Việt Phương, NXB Thống kê - Hà Nội năm 1999; "Toàn cầu hóa kinh tế Cơ hội và thách thức với các nước đang phát triển", của tác giả Đường Vinh Sường, NXB thế giới, năm 2004; "Toàn cầu hóa các cuộc phản kháng- Hiện trạng các cuộc đấu tranh 2002" NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2000, v.v . và các bài viết, tài liệu nghiên cứu của các nhà kinh tế của Viện Nghiên cứu Chính trị Thế giới, Viện Nghiên cứu Quản lí kinh tế Trung ương . Tuy nhiên, các tài liệu trên đây hoặc chỉ nghiên cứu chung 4 về TCH, hoặc chỉ phân tích về cơ hội và thách thức nói chung của TCH, hoặc mặt trái của TCH trong các vấn đề về môi trường, về xã hội, về an ninh lương thực đối với các nước đang phát triển. Cũng đã có những bài viết khác về TCH nhưng chú trọng chuyên sâu dưới góc độ an ninh chính trị hay các vấn đề liên quan đến đói nghèo và việc làm. Những thách thức của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển chưa được nghiên cứu một cách toàn diện mà mới chỉ có các nghiên cứu nhỏ lẻ, hoặc chỉ phân tích từng nước cụ thể mà chưa có một nghiên cứu đầy đủ về vấn đề TCH đối với các nước đang phát triển, đặc biệt là rút ra các bài học kinh nghiệm trong việc vượt qua thách thức đối với Việt Nam. Đây là luận án tiến sĩ kinh tế đầu tiên nghiên cứu về vấn đề này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về TCH kinh tế cũng như phân tích những thách thức cụ thể của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển, luận án phân tích để rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc vượt qua những thách thức khi tham gia vào TCH kinh tế và gia nhập WTO. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích nêu trên, luận án có nhiệm vụ sau đây: ã Hệ thống hóa những lý thuyết chủ yếu liên quan đến TCH kinh tế; ã Làm rõ những vấn đề lý luận về TCH kinh tế như khái niệm, nội dung và đặc điểm của TCH kinh tế; ã Phân tích để làm rõ đặc điểm của nước đang phát triển với ý nghĩa là một trong số 4 nhóm nước tham gia vào TCH kinh tế, từ đó, nêu bật những thách thức của TCH kinh tế; ã Phân tích thực tiễn tham gia quá trình TCH kinh tế của một số nước đang phát triển, nêu bật những thách thức cụ thể mà những nước này đã phải đối mặt và đã vượt qua và rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn của TCH kinh tế (các khái niệm, các lý thuyết về TCH kinh tế và nội dung của TCH kinh tế .) và những thách thức của TCH kinh tế mà các nước đang phát triển phải đối mặt. Đối tượng của luận án còn bao gồm cả những quy định của WTO và các Hiệp định đa biên của WTO. Khi nghiên cứu các hiệp định này, trọng tâm phân tích của luận án là làm rõ những thách thức mà chính bản thân những tổ chức này đặt ra đối với các nước đang phát triển với ý nghĩa là những ràng buộc, những cam kết giữa các nước với nhau khi tham gia vào TCH kinh tế. Đối tượng nghiên cứu của luận án còn bao gồm những số liệu về tình hình kinh tế và hội nhập KTQT của các nước đang phát triển và của Việt Nam 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt nội dung: Trong khuôn khổ của một luận án tiến sĩ Kinh tế, luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu chỉ ở TCH về kinh tế, với 3 nội dung chủ yếu là TCH thương mại, TCH đầu tư và toàn cầu hóa tài chính. Bởi vì các lĩnh vực này rất rộng, nên phạm vi nghiên cứu tiếp tục được giới hạn ở chỗ: đối với TCH thương mại, luận án chỉ nghiên cứu lĩnh vực thương mại hàng hoá, đối với TCH đầu tư, luận án chỉ nghiên cứu lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước ngoài, đối với TCH tài chính, luận án chỉ nghiên cứu lĩnh vực ngân hàng. Khi phân tích TCH trong những lĩnh vực này, luận án chỉ đề cập những vấn đề chung mà không đi sâu phân tích từng nhóm hàng hoá cụ thể. - Về mặt thời gian: Từ đầu thập kỷ 90 đến nay - Về nhóm các nước đang phát triển mà luận án nghiên cứu: Trung Quốc, ấn Độ và một số nước Đông Nam á như Thái Lan, Indonesia và Malaysia. 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận nghiên cứu của luận án là chủ nghĩa Mác Lê-Nin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Các quan điểm của Đảng và Nhà 6 nước ta về TCH và hội nhập Kinh tế quốc tế (KTQT), về phát triển kinh tế đất nước cũng được tác giả đặc biệt quán triệt. Tác giả cũng dựa vào các luận thuyết kinh tế chủ yếu làm cơ sở lý luận khi phân tích những vấn đề chung nhất về TCH kinh tế. Khi phân tích TCH kinh tế trong lĩnh vực thương mại hàng hóa, tác giả chọn cách tiếp cận phân tích theo các ngành công, nông nghiệp. Do một số vấn đề phân tích chưa có lý thuyết để chứng minh, tác giả sẽ phân tích dựa trên việc khái quát các nghiên cứu tình huống. Ngoài ra, luận án cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu tổng hợp như phân tích, thống kê, tổng hợp, luận giải, đặc biệt là phương pháp so sánh và phương pháp diễn giải quy nạp. 6. Những đóng góp mới của luận án - Là luận án tiến sĩ kinh tế đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống những vấn đề về thách thức của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Để nêu bật được thách thức của TCH kinh tế, luận án đã hệ thống hoá những vấn đề lý luận về TCH và TCH kinh tế. Luận án cũng đã đưa ra được khái niệm của riêng tác giả về TCH kinh tế. - Đã phân tích thực tiễn tham gia vào quá trình TCH kinh tế và hội nhập KTQT của một số nước đang phát triển để nêu bật những thách thức mà họ phải đối mặt, đặc biệt là những kinh nghiệm mà họ đã vượt qua thách thức đó. - Đã làm rõ những bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam khi Việt Nam phải đối mặt và vượt qua thách thức thời kỳ hậu gia nhập WTO và tham gia vào TCH kinh tế. 7. Bố cục của luận án Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận án gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về TCH kinh tế và thách thức của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển. Chương 2. Những thách thức cụ thể của TCH kinh tế đối với các nước đang phát triển - Nghiên cứu trường hợp của Trung Quốc, ấn Độ và một 7 số nước ở Đông Nam á. Chương 3. Những bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Thách thức của toàn cầu hoá kinh tế đối với các nước đang pháp triển và những bài học vượt qua thách thức cho Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
n¨m 2007
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i th− viÖn Quèc gia, th− viÖn tr−êng §¹i Häc Ngo¹i
Th−¬ng
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIÁ
1. NguyÔn ThÞ Thanh Minh (2003), T×m hiÓu qu¸ tr×nh ®µm ph¸n cña Trung Quèc
gia nhËp WTO, T¹p chÝ Kinh tÕ §èi ngo¹i, Sè 3/2003.
2. NguyÔn ThÞ Thanh Minh (2006), Th¸ch thøc cña toµn cÇu hãa kinh tÕ ®èi víi c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i - ph©n tÝch tõ gãc ®é thùc tiÔn, T¹p
chÝ Kinh tÕ §èi ngo¹i, Sè 18 (7/2006).
3. NguyÔn ThÞ Thanh Minh (2007), Trung Quèc v−ît qua th¸ch thøc trong lÜnh vùc
n«ng nghiÖp sau khi gia nhËp WTO, T¹p chÝ Kinh tÕ §èi ngo¹i, Sè 22 (2/2007).
1
Lêi Më §ÇU
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Ngµy 7/11/2006 ®¸nh dÊu mét mèc ®¸ng ghi nhí trong chÆng ®−êng
ph¸t triÓn cña kinh tÕ ViÖt Nam: ViÖt Nam ®−îc c«ng nhËn lµ thµnh viªn
cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) sau 11 n¨m ®µm ph¸n. §iÒu ®ã
cã nghÜa lµ ViÖt Nam ®· chÝnh thøc tham gia s©u réng h¬n vµo qu¸ tr×nh
toµn cÇu ho¸ (TCH) kinh tÕ, mét cuéc ch¬i më ra rÊt nhiÒu c¬ héi, nh−ng
còng kh«ng Ýt th¸ch thøc. C¬ héi mµ kh«ng biÕt tËn dông th× c¬ héi sÏ
biÕn thµnh th¸ch thøc. Th¸ch thøc mµ biÕt c¸ch v−ît qua th× th¸ch thøc sÏ
biÕn thµnh c¬ héi. VËy lµm thÕ nµo ®Ó nhËn biÕt ®−îc c¸c th¸ch thøc ®Ó
t×m c¸ch v−ît qua vµ biÕn chóng thµnh c¬ héi? §Ó tr¶ lêi ®−îc c©u hái
trªn, cã thÓ nghiªn cøu mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ
t−¬ng ®èi gièng ViÖt Nam ®Ó rót ra kinh nghiÖm cho riªng ViÖt Nam.
Gia nhËp WTO thùc chÊt lµ tham gia TCH vÒ kinh tÕ. Lµ n−íc ®i sau,
víi thÓ chÕ chÝnh trÞ - kinh tÕ - x· héi cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång nh−ng
còng cã ®iÓm kh¸c biÖt so víi mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn, v× vËy viÖc t×m
hiÓu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ®i tr−íc lµ hÕt søc bæ Ých ®èi víi ViÖt
Nam. Trong viÖc t×m hiÓu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ®i tr−íc, viÖc t×m
hiÓu kinh nghiÖm v−ît qua th¸ch thøc cña hä lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi ViÖt
Nam hiÖn nay. Bëi v×, cã rÊt nhiÒu ng−êi cho r»ng, gia nhËp WTO, tham
gia vµo TCH kinh tÕ, ViÖt Nam sÏ cã rÊt nhiÒu c¬ héi. Tuy nhiªn, gia
nhËp WTO, ViÖt Nam còng sÏ ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu th¸ch thøc. §Æc
biÖt, so víi nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, ViÖt Nam lµ n−íc XHCN,
nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng, cho nªn th¸ch thøc sÏ
nhiÒu h¬n khi ViÖt Nam tham gia vµo "s©n ch¬i chung" víi b¶n chÊt lµ
s©n ch¬i cña c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. V× vËy viÖc nghiªn cøu
nh÷ng th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ph©n
tÝch nh÷ng kinh nghiÖm v−ît qua c¸c th¸ch thøc ®ã ®Ó rót ra bµi häc cho
ViÖt Nam cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn còng nh− thùc tiÔn. VÒ ®iÒu
nµy, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VIII t¹i
2
§¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "N¾m b¾t
c¬ héi, v−ît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi kú míi, ®ã lµ
vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n d©n ta" [11, tr.67]. MÆt
kh¸c, trong bµi ph¸t biÓu cña Thñ t−íng ChÝnh phñ NguyÔn TÊn Dòng,
«ng còng ®· lµm râ: "gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi, héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ võa cã c¬ héi lín võa ph¶i ®èi ®Çu víi th¸ch thøc kh«ng
nhá. C¬ héi tù nã kh«ng biÕn thµnh lùc l−îng vËt chÊt trªn thÞ tr−êng mµ
tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng vËn dông c¬ héi cña chóng ta. Th¸ch thøc tuy lµ
søc Ðp trùc tiÕp nh−ng t¸c ®éng cña nã ®Õn ®©u cßn tïy thuéc vµo nç lùc
v−¬n lªn cña chóng ta. C¬ héi vµ th¸ch thøc kh«ng ph¶i nhÊt thµnh bÊt
biÕn mµ lu«n vËn ®éng, chuyÓn hãa vµ vµ th¸ch thøc ®èi víi ngµnh nµy
cã thÓ lµ c¬ héi ®èi víi ngµnh kh¸c ph¸t triÓn. TËn dông ®−îc c¬ héi sÏ
t¹o ra thÕ vµ lùc míi ®Ó v−ît qua vµ ®Èy lïi th¸ch thøc, t¹o c¬ héi míi lín
h¬n. Ng−îc l¹i, kh«ng tËn dông ®−îc c¬ héi, th¸ch thøc sÏ lÊn ¸t, c¬ héi
sÏ mÊt ®i, th¸ch thøc sÏ chuyÓn thµnh nh÷ng khã kh¨n dµi rÊt khã kh¾c
phôc." [36].
Th¸ch thøc vµ c¬ héi khi tham gia vµo TCH kinh tÕ lu«n lu«n g¾n
bã chÆt chÏ víi nhau. Tuy nhiªn, trong khu«n khæ cña mét luËn ¸n tiÕn sü,
t¸c gi¶ kh«ng cã tham väng ph©n tÝch c¸c c¬ héi mµ chØ lùa chän nh÷ng
th¸ch thøc khi ViÖt Nam tham gia vµo TCH kinh tÕ ®Ó t×m hiÓu, ph©n tÝch.
V¶ l¹i, khi ViÖt Nam ®· gia nhËp WTO, c¬ héi, b¶n th©n nã còng dÔ ®−îc
nhËn biÕt ®Ó tËn dông vµ khai th¸c. Cßn th¸ch thøc, ®«i khi ng−êi ta ph¶i
t×m hiÓu, ph¶i nghiªn cøu, thËm chÝ ph¶i chØ râ ra th× míi nhËn thÊy.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y ®· thóc ®Èy t¸c gi¶ chän vÊn ®Ò
"Th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ bµi
häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam" lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ cña
m×nh.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong vµ ngoµi n−íc
2.1. ë ngoµi n−íc
ë n−íc ngoµi ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh, bµi viÕt nghiªn cøu vÒ TCH
vµ t¸c ®éng cña TCH, tiªu biÓu nhÊt lµ "HiÓu vÒ toµn cÇu hãa"
3
(Understanding Globalization) cña Schaeffer, NXB Rowman & Littlefield
n¨m 1997; "Nh÷ng chuyÓn ®æi toµn cÇu" (Global Transformation) cña
David Held, & Anthony MCGrew, David Goldblatt & Jonathan Perraton,
NXB Polity, n¨m 1999... C«ng tr×nh hiÖn g©y tranh c·i nhiÒu nhÊt lµ
"Toµn cÇu hãa vµ mÆt tr¸i cña toµn cÇu hãa" (Globalization and Its
Discontent) cña Stigliz, chuyªn gia kinh tÕ cña Ng©n hµng ThÕ giíi (WB),
NXB Cambridge, n¨m 2001. GÇn ®©y míi xuÊt hiÖn mét cuèn s¸ch thu
hót ®«ng ®¶o c¸c nhµ lý luËn, c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ TCH trªn thÕ giíi, ®ã
lµ "ChiÕc Lexus vµ c©y Oliu, toµn cÇu hãa lµ g×?" cña Thomas L.
Friedman do nhµ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi dÞch vµ xuÊt b¶n, n¨m 2005.
Bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ, c¸c tæ
chøc phi chÝnh phñ nh− Oxfarm... viÕt vÒ mÆt tr¸i cña TCH. Tuy nhiªn,
ch−a c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ nh÷ng th¸ch
thøc cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó rót ra nh÷ng bµi
häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam.
2.2. ë ViÖt Nam
ë trong n−íc còng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ TCH vµ
nh÷ng c¬ héi nh−: "Toµn cÇu hãa, nghÞch lý cña ThÕ giíi t− b¶n chñ
nghÜa", NXB Thèng kª, Hµ Néi 2003; "Tõ DiÔn ®µn Siaton, toµn cÇu hãa
vµ Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi", B¸o c¸o nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña
Ng©n hµng thÕ giíi (2002); "Toµn cÇu hãa, t¨ng tr−ëng vµ nghÌo ®ãi",
NXB V¨n hãa Th«ng tin, n¨m 2001; "Nh÷ng vÊn ®Ò cña toµn cÇu hãa
kinh tÕ", TS NguyÔn V¨n D©n, NXB Khoa häc X· héi, Hµ Néi, n¨m
2001; "Toµn cÇu hãa - quan ®iÓm vµ thùc tiÔn", cña t¸c gi¶ TrÇn ViÖt
Ph−¬ng, NXB Thèng kª - Hµ Néi n¨m 1999; "Toµn cÇu hãa kinh tÕ C¬
héi vµ th¸ch thøc víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn", cña t¸c gi¶ §−êng Vinh
S−êng, NXB thÕ giíi, n¨m 2004; "Toµn cÇu hãa c¸c cuéc ph¶n kh¸ng-
HiÖn tr¹ng c¸c cuéc ®Êu tranh 2002" NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi,
n¨m 2000, v.v... vµ c¸c bµi viÕt, tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ
cña ViÖn Nghiªn cøu ChÝnh trÞ ThÕ giíi, ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n l Ý kinh tÕ
Trung −¬ng... Tuy nhiªn, c¸c tµi liÖu trªn ®©y hoÆc chØ nghiªn cøu chung
4
vÒ TCH, hoÆc chØ ph©n tÝch vÒ c¬ héi vµ th¸ch thøc nãi chung cña TCH,
hoÆc mÆt tr¸i cña TCH trong c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng, vÒ x· héi, vÒ an
ninh l−¬ng thùc ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Còng ®· cã nh÷ng bµi
viÕt kh¸c vÒ TCH nh−ng chó träng chuyªn s©u d−íi gãc ®é an ninh chÝnh
trÞ hay c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®ãi nghÌo vµ viÖc lµm. Nh÷ng th¸ch thøc
cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ch−a ®−îc nghiªn cøu
mét c¸ch toµn diÖn mµ míi chØ cã c¸c nghiªn cøu nhá lÎ, hoÆc chØ ph©n
tÝch tõng n−íc cô thÓ mµ ch−a cã mét nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò TCH
®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ rót ra c¸c bµi häc kinh
nghiÖm trong viÖc v−ît qua th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam. §©y lµ luËn ¸n
tiÕn sÜ kinh tÕ ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu
3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
Trªn c¬ së lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ TCH kinh tÕ còng nh−
ph©n tÝch nh÷ng th¸ch thøc cô thÓ cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn, luËn ¸n ph©n tÝch ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt
Nam trong viÖc v−ît qua nh÷ng th¸ch thøc khi tham gia vµo TCH kinh tÕ
vµ gia nhËp WTO.
3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu
§Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc ®Ých nªu trªn, luËn ¸n cã nhiÖm vô sau ®©y:
• HÖ thèng hãa nh÷ng lý thuyÕt chñ yÕu liªn quan ®Õn TCH kinh
tÕ;
• Lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ TCH kinh tÕ nh− kh¸i niÖm, néi
dung vµ ®Æc ®iÓm cña TCH kinh tÕ;
• Ph©n tÝch ®Ó lµm râ ®Æc ®iÓm cña n−íc ®ang ph¸t triÓn víi ý
nghÜa lµ mét trong sè 4 nhãm n−íc tham gia vµo TCH kinh tÕ, tõ ®ã, nªu
bËt nh÷ng th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ;
• Ph©n tÝch thùc tiÔn tham gia qu¸ tr×nh TCH kinh tÕ cña mét sè
n−íc ®ang ph¸t triÓn, nªu bËt nh÷ng th¸ch thøc cô thÓ mµ nh÷ng n−íc
nµy ®· ph¶i ®èi mÆt vµ ®· v−ît qua vµ rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt
Nam
5
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4.1. §èi t−îng nghiªn cøu
§èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn
cña TCH kinh tÕ (c¸c kh¸i niÖm, c¸c lý thuyÕt vÒ TCH kinh tÕ vµ néi dung
cña TCH kinh tÕ...) vµ nh÷ng th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ mµ c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi mÆt. §èi t−îng cña luËn ¸n cßn bao gåm c¶
nh÷ng quy ®Þnh cña WTO vµ c¸c HiÖp ®Þnh ®a biªn cña WTO. Khi
nghiªn cøu c¸c hiÖp ®Þnh nµy, träng t©m ph©n tÝch cña luËn ¸n lµ lµm râ
nh÷ng th¸ch thøc mµ chÝnh b¶n th©n nh÷ng tæ chøc nµy ®Æt ra ®èi víi c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn víi ý nghÜa lµ nh÷ng rµng buéc, nh÷ng cam kÕt gi÷a
c¸c n−íc víi nhau khi tham gia vµo TCH kinh tÕ. §èi t−îng nghiªn cøu
cña luËn ¸n cßn bao gåm nh÷ng sè liÖu vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ héi nhËp
KTQT cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ cña ViÖt Nam
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
- VÒ mÆt néi dung: Trong khu«n khæ cña mét luËn ¸n tiÕn sÜ Kinh tÕ,
luËn ¸n giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu chØ ë TCH vÒ kinh tÕ, víi 3 néi dung
chñ yÕu lµ TCH th−¬ng m¹i, TCH ®Çu t− vµ toµn cÇu hãa tµi chÝnh. Bëi v×
c¸c lÜnh vùc nµy rÊt réng, nªn ph¹m vi nghiªn cøu tiÕp tôc ®−îc giíi h¹n ë
chç: ®èi víi TCH th−¬ng m¹i, luËn ¸n chØ nghiªn cøu lÜnh vùc th−¬ng m¹i
hµng ho¸, ®èi víi TCH ®Çu t−, luËn ¸n chØ nghiªn cøu lÜnh vùc ®Çu t− trùc
tiÕp n−íc ngoµi, ®èi víi TCH tµi chÝnh, luËn ¸n chØ nghiªn cøu lÜnh vùc
ng©n hµng. Khi ph©n tÝch TCH trong nh÷ng lÜnh vùc nµy, luËn ¸n chØ ®Ò
cËp nh÷ng vÊn ®Ò chung mµ kh«ng ®i s©u ph©n tÝch tõng nhãm hµng ho¸
cô thÓ.
- VÒ mÆt thêi gian: Tõ ®Çu thËp kû 90 ®Õn nay
- VÒ nhãm c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn mµ luËn ¸n nghiªn cøu: Trung
Quèc, Ên §é vµ mét sè n−íc §«ng Nam ¸ nh− Th¸i Lan, Indonesia vµ
Malaysia.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ chñ nghÜa M¸c Lª-Nin vÒ
duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. C¸c quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ
6
n−íc ta vÒ TCH vµ héi nhËp Kinh tÕ quèc tÕ (KTQT), vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ
®Êt n−íc còng ®−îc t¸c gi¶ ®Æc biÖt qu¸n triÖt. T¸c gi¶ còng dùa vµo c¸c
luËn thuyÕt kinh tÕ chñ yÕu lµm c¬ së lý luËn khi ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò
chung nhÊt vÒ TCH kinh tÕ. Khi ph©n tÝch TCH kinh tÕ trong lÜnh vùc
th−¬ng m¹i hµng hãa, t¸c gi¶ chän c¸ch tiÕp cËn ph©n tÝch theo c¸c ngµnh
c«ng, n«ng nghiÖp. Do mét sè vÊn ®Ò ph©n tÝch ch−a cã lý thuyÕt ®Ó
chøng minh, t¸c gi¶ sÏ ph©n tÝch dùa trªn viÖc kh¸i qu¸t c¸c nghiªn cøu
t×nh huèng.
Ngoµi ra, luËn ¸n còng sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng hîp
nh− ph©n tÝch, thèng kª, tæng hîp, luËn gi¶i, ®Æc biÖt lµ ph−¬ng ph¸p so
s¸nh vµ ph−¬ng ph¸p diÔn gi¶i quy n¹p.
6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n
- Lµ luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng
nh÷ng vÊn ®Ò vÒ th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. §Ó nªu bËt ®−îc th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ,
luËn ¸n ®· hÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ TCH vµ TCH kinh tÕ.
LuËn ¸n còng ®· ®−a ra ®−îc kh¸i niÖm cña riªng t¸c gi¶ vÒ TCH kinh tÕ.
- §· ph©n tÝch thùc tiÔn tham gia vµo qu¸ tr×nh TCH kinh tÕ vµ héi
nhËp KTQT cña mét sè n−íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó nªu bËt nh÷ng th¸ch thøc
mµ hä ph¶i ®èi mÆt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng kinh nghiÖm mµ hä ®· v−ît qua
th¸ch thøc ®ã.
- §· lµm râ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam khi ViÖt
Nam ph¶i ®èi mÆt vµ v−ît qua th¸ch thøc thêi kú hËu gia nhËp WTO vµ
tham gia vµo TCH kinh tÕ.
7. Bè côc cña luËn ¸n
Ngoµi lêi nãi ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña
luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng:
Ch−¬ng 1. C¬ së lý luËn vÒ TCH kinh tÕ vµ th¸ch thøc cña TCH kinh
tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.
Ch−¬ng 2. Nh÷ng th¸ch thøc cô thÓ cña TCH kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn - Nghiªn cøu tr−êng hîp cña Trung Quèc, Ên §é vµ mét
7
sè n−íc ë §«ng Nam ¸.
Ch−¬ng 3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam.
Ch−¬ng 1
C¥ Së Lý LUËN VÒ Toμn CÇu Hãa KINH TÕ Vμ TH¸CH
THøC CñA Toμn CÇu Hãa kinh tÕ §èI VíI C¸C N¦íC
§ANG PH¸T TRIÓN
1.1. Lý luËn chung vÒ toµn cÇu hãa
1.1.1. Nh÷ng lÝ thuyÕt chñ yÕu liªn quan tíi toµn cÇu hãa kinh tÕ.
Trong s¸ch b¸o kinh tÕ, cã nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau ®Ò cËp ®Õn toµn cÇu
ho¸, trong ®ã næi bËt lµ ThuyÕt Träng th−¬ng, ThuyÕt Tù do th−¬ng m¹i,
ThuyÕt B¶o hé mËu dÞch, ThuyÕt HiÖn thùc, ThuyÕt Phô thuéc, Häc
thuyÕt M¸c Lªnin, Tõ c¸c lý thuyÕt ®ã, cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng toµn cÇu
ho¸ lµ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c quèc gia, song do lîi Ých tõ
qu¸ tr×nh nµy ®−îc ph©n chia kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c n−íc vµ do tr×nh
®é ph¸t triÓn cña hä lµ kh«ng nh− nhau, v× thÕ, c¸c n−íc th−êng kÕt hîp
toµn cÇu ho¸ víi chÝnh s¸ch b¶o hé v× lîi Ých quèc gia cña m×nh.
1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ toµn cÇu hãa. Theo quan niÖm réng, TCH lµ mét
qu¸ tr×nh, theo ®ã sù ¶nh h−ëng còng nh− sù t¸c ®éng mäi mÆt cña ®êi
sèng tõng quèc gia, tõng n−íc trë nªn kh«ng cã giíi h¹n, kh«ng bÞ rµng
buéc bëi kho¶ng c¸ch l·nh thæ, ®Þa lÝ, khu vùc, vïng hay tõng n−íc. Theo
quan niÖm hÑp, TCH giíi h¹n sù t¸c ®éng cña nã trong ph¹m vi c¸c nhãm
n−íc, khu vùc hoÆc giíi h¹n ë vÊn ®Ò s¶n xuÊt, thÞ tr−êng, giao th«ng hay
cßn gäi lµ giíi h¹n ë ph¹m vi kinh tÕ. ë ph¹m vi hÑp nh− vËy, TCH cßn
®−îc gäi lµ TCH kinh tÕ. Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm vÒ TCH, luËn
¸n ®· rót ra 3 ®Æc ®iÓm vÒ TCH nh− sau:
- Toµn cÇu hãa lµ mét qu¸ tr×nh, mét xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu g¾n liÒn
víi sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña x· héi loµi ng−êi, ®−îc diÔn ra trªn tÊt c¶
c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi trªn ph¹m vi toµn cÇu.
- Toµn cÇu hãa lµm biÕn ®æi s©u s¾c, toµn diÖn c¸c mèi quan hÖ kinh
tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù, v¨n hãa, khoa häc, m«i tr−êng... cña thÕ giíi theo
h−íng lo¹i bá nh÷ng ng¨n c¸ch vÒ ®Þa lý, tõ ®ã tiÕn tíi lo¹i bá sù kh¸c
8
biÖt vÒ thÓ chÕ, vÒ chÝnh trÞ cña tõng quèc gia ®Ó t¹o ra mét s©n ch¬i
chung d−íi t¸c ®éng cña c¸c n−íc ph¸t triÓn, c¸c tËp ®oµn xuyªn quèc
gia. C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc, nÕu
kh«ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp khi tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy.
- Môc ®Ých cña TCH lµ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ, do ®ã, TCH kinh tÕ
®ãng vai trß chñ yÕu trong qu¸ tr×nh TCH.
Sau khi ph©n tÝch c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn TCH, luËn ¸n kh¼ng ®Þnh
r»ng: cã nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa, trong
®ã quan träng nhÊt lµ nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, chÝnh
s¸ch më cöa kinh tÕ cña c¸c n−íc vµ ho¹t ®éng kinh doanh ®−îc quèc tÕ
hãa vµ vai trß cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia.
1.2. Toµn cÇu hãa kinh tÕ
1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ toµn cÇu hãa kinh tÕ. TCH kinh tÕ lµ mét xu thÕ,
mét qu¸ tr×nh x· héi hãa cã tÝnh kh¸ch quan trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi.
Nã ®·, ®ang vµ sÏ ¶nh h−ëng, t¸c ®éng, thÈm thÊu lÉn nhau xuyªn biªn
giíi trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng con ng−êi vµ mäi quèc gia, vµ vËn
hµnh trong mét trËt tù cña hÖ thèng kinh tÕ toµn cÇu, h×nh thµnh nªn mét
nÒn kinh tÕ thÕ giíi thèng nhÊt, trong ®ã thu hót sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c
n−íc vµ ®−îc ®iÒu tiÕt bëi nh÷ng luËt lÖ, quy ®Þnh chung do chÝnh c¸c
n−íc tham gia vµo TCH ®Æt ra..
C¸c n−íc cã thÓ ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh vÒ toµn cÇu hãa kinh tÕ.
C¸c n−íc ph¸t triÓn cho r»ng toµn cÇu ho¸ lµ tÊt yÕu, kh¸ch quan, vµ do
®ã, c¸c n−íc cÇn chÊp nhËn c¸c qui t¾c vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy.
MÆc dï thõa nhËn nã mang l¹i c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn nÒn kinh tÕ, song do
nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh dé ph¸t triÓn, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lu«n c¶m
thÊy bÞ thiÖt thßi khi tham gia toµn cÇu ho¸. Do vËy, hä cã chung quan
®iÓm lµ ph¶i chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ vµ chñ ®éng ®Êu tranh víi c¸c
n−íc ph¸t triÓn ®Ó giµnh quyÒn c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ cho
m×nh. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt nam lµ ph¶i héi nhËp vµ
chñ ®éng tham gia TCH kinh tÕ.®Ó n¾m b¾t nh÷ng c¬ héi mµ TCH kinh tÕ
mang l¹i vµ v−ît qua th¸ch thøc b»ng nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu.
9
Toµn cÇu hãa kinh tÕ ®−îc biÓu hiÖn chñ yÕu th«ng qua sù gia t¨ng
cña c¸c luång giao l−u quèc tÕ vÒ th−¬ng m¹i, ®Çu t−, vèn, c«ng nghÖ,
dÞch vô, nh©n c«ng, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c thÞ tr−êng thèng nhÊt
trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ sù gia t¨ng sè l−îng, qui m« vµ ph¹m vi ho¹t
®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Nã cã ba néi dung (lÜnh vùc) chÝnh
lµ toµn cÇu ho¸ th−¬ng m¹i, toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh vµ toµn cÇu ho¸ ®Çu t−.
Loµi ng−êi ®· tr¶i qua nhiÒu lµn sãng toµn cÇu ho¸ kh¸c nhau. Lµn sãng
toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ mét qu¸ tr×nh toµn diÖn, réng kh¾p, mang tÝnh
hai mÆt – võa c¹nh tranh võa hîp t¸c gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia, ®−îc diÔn
ra ®ång thêi trªn nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau – toµn cÇu, khu vùc vµ song
ph−¬ng, h×nh thøc, qui m« kh¸c nhau, nh»m h×nh thµnh nªn c¸c thÞ tr−êng
réng lín h¬n.
1.2.2. Toµn cÇu hãa kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
Héi nhËp KTQT lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng g¾n kÕt nÒn kinh tÕ vµ thÞ tr−êng
cña tõng n−íc víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi th«ng qua c¸c nç lùc tù
do hãa vµ më cöa thÞ tr−êng th−¬ng m¹i, ®Çu t−, dÞch vô... trªn c¸c cÊp ®é
®¬n ph−¬ng, song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng. Néi dung chñ yÕu cña héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ bao gåm ký kÕt vµ tham gia c¸c ®Þnh chÕ vµ tæ chøc kinh
tÕ quèc tÕ, ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h−íng tù do ho¸, ®iÒu chØnh
c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¬ së lîi thÕ c¹nh tranh, c¶i c¸ch x· héi, ®Æc biÖt lµ
nguån nh©n lùc. Héi nhËp KTQT ®ùîc thùc hiÖn d−íi nhiÒu cÊp ®é vµ
h×nh thøc kh¸c nhau. Gi÷a toµn cÇu hãa kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc
tÕ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, h÷u c¬ víi nhau. TCH kinh tÕ lµ kh¸i niÖm cã
sù tiÕp cËn vÜ m« ë cÊp ®é toµn cÇu. Héi nhËp KTQT lµ kh¸i niÖm ®−îc
tiÕp cËn ë cÊp ®é vÜ m« cña tõng nhµ n−íc, tõng n−íc, vïng l·nh thæ.
TCH kinh tÕ ®ßi hái c¸c n−íc ph¶i më cöa kinh tÕ, më cöa thÞ tr−êng ®Ó
hµng hãa, dÞch vô cña c¸c n−íc ®Õn ®−îc "s©n ch¬i chung", ®Õn ®−îc "thÞ
tr−êng chung". Héi nhËp KTQT ®Æt ra cho mçi n−íc ph¶i ph©n tÝch, ®¸nh
gi¸ vÒ "s©n ch¬i chung" ®ã nh»m t×m kiÕm nh÷ng lîi Ých cã thÓ cã, tõ ®ã,
®−a ra nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch phï hîp. TCH kinh tÕ ®ßi hái sù nç
lùc cña tÊt c¶ c¸c n−íc. Héi nhËp KTQT ®ßi hái sù nç lùc cña tõng n−íc.
10
§iÒu ®ã nghÜa lµ tÝch cùc héi nhËp KTQT cña mçi n−íc sÏ t¸c ®éng tÝch
cùc ®Õn TCH kinh tÕ
1.3. Th¸ch thøc cña toµn cÇu hãa kinh tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn -ph©n tÝch tõ gãc ®é lý luËn.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ hÖ thèng ph¸p
luËt yÕu kÐm vµ ch−a æn ®Þnh, hÖ thèng hµnh chÝnh c«ng quyÒn cång
kÒnh, quan liªu, hÖ thèng tµi chÝnh yÕu kÐm vµ ch−a minh b¹ch, c¸c
ngµnh c«ng, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô kÐm ph¸t triÓn vµ thiÕu søc c¹nh
tranh, møc sèng thÊp, tû lÖ nghÌo ®ãi vµ thÊt nghiÖp cao, tû lÖ tÝch lòy,
tr×nh ®é kü thuËt, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, ¸p lùc vÒ d©n sè vµ viÖc lµm.
Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, th¸ch thøc ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn lµ rÊt lín khi tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Nh÷ng th¸ch thøc
®ã lµ:
• Nh÷ng th¸ch thøc chung cho mäi quèc gia ë cÊp vÜ m« tõ hÖ thèng
toµn cÇu: C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi mÆt víi sù ph©n phèi lîi Ých
kh«ng ®ång ®Òu, lµm cho sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo
t¨ng lªn trong ph¹m vi tõng n−íc vµ gi÷a c¸c n−íc, nguy c¬ gia t¨ng thÊt
nghiÖp, t¨ng sù phô thuéc vÒ kinh tÕ vµo c¸c n−íc ph¸t triÓn, lµm gia t¨ng
m©u thuÉn gi÷a c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, gi÷a c¸c tæ
chøc kinh tÕ toµn cÇu víi c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc, ph¶i ®èi mÆt víi cuéc
c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t vµ vai trß cña Nhµ n−íc bÞ thu hÑp.
• Nh÷ng th¸ch thøc ë 3 lÜnh vùc th−¬ng m¹i, tµi chÝnh vµ ®Çu t−:
Trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi mÆt víi c¸c
rµo c¶n thuÕ quan vµ phi quan thuÕ, víi viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p chèng
b¸n ph¸ gi¸ mµ c¸c n−íc ph¸t triÓn ®· dùng nªn mét c¸ch tinh vi, ph¶i thùc
hiÖn c¸c cam kÕt heo c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO, ®Æc biÖt lµ TRIMS, TRIPS,
AOA, GATS. Trong lÜnh vùc tµi chÝnh quèc tÕ, c¸c n−íc nµy ph¶i ®èi mÆt
víi sù chÝnh s¸ch tù do ho¸ c¸c dßng vèn vµ sù c¹nh tranh cña c¸c ng©n
hµng n−íc ngoµi. Trong ®Çu t− quèc tÕ, hä ph¶i ®èi mÆt víi søc Ðp c¹nh
tranh víi c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi, nguy c¬ trë thµnh b·i r¸c th¶i c«ng
11
nghiÖp, bÞ c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguy c¬ bÞ søc Ðp tõ
c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ IMF, WB.
• Nh÷ng th¸ch thøc b¾t nguån tõ néi t¹i cña chÝnh c¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn: Th¸ch thøc do hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ ch−a hoµn thiÖn,,
th¸ch thøc do nguy c¬ ch¶y m¸u chÊt x¸m tõ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn
sang c¸c n−íc ph¸t triÓn.
Ch−¬ng 2
NH÷NG TH¸CH THøC Cô THÓ CñA Toμn CÇu Hãa KINH
TÕ §èI VíI C¸C N¦íC §ANG PH¸T TRIÓN - Nghiªn cøu
tr−êng hîp cña Trung Quèc, Ên ®é vμ mét sè n−íc
§«ng Nam ¸
2.1. Trung Quèc
2.1.1. Nh÷ng th¸ch thøc vÒ thÓ chÕ ®èi víi ChÝnh phñ vµ quan ®iÓm
cña ChÝnh phñ Trung Quèc
Trung Quèc, ®· cã nh÷ng ®æi míi rÊt c¨n b¶n vÒ nhËn thøc, dÉn tíi
nh÷ng thay ®æi rÊt c¨n b¶n vÒ thÓ chÕ. Tr−íc hÕt Trung Quèc ®· chuyÓn
tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch sang kinh tÕ thÞ tr−êng x· héi chñ nghÜa, chuyÓn tõ
chÕ ®é c«ng h÷u ®¬n nhÊt sang chÕ ®é ®a së h÷u, lÊy c«ng h÷u lµm chñ
thÓ; chuyÓn tõ chÕ ®é kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mÖnh lÖnh sang chÕ ®é x¸c
®Þnh kÕ ho¹ch chØ ra c¸c ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn vÜ m«, cßn thÞ tr−êng cã
t¸c dông c¬ b¶n ®èi víi viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc; chuyÓn tõ thÓ chÕ
®éc quyÒn nhµ n−íc sang thÓ chÕ tiÒn tÖ ®a h×nh thøc. ChÝnh phñ Trung
Quèc ®· nhËn thøc rÊt râ r»ng tham gia s©u h¬n vµo qu¸ tr×nh TCH – vµo
WTO, mét sè ngµnh yÕu kÐm trong n−íc sÏ ph¶i thu hÑp, thËm chÝ xo¸
bá, dÉn tíi gia t¨ng thÊt nghiÖp, lµm t¨ng nguy c¬ bÊt æn x· héi. H¬n n÷a
c¸c doanh nghiÖp tån t¹i ®−îc sÏ ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh gay g¾t
cña c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ngay trªn thÞ tr−êng néi ®Þa. Mét th¸ch
thøc kh¸c lµ ph¶i dung hoµ ®−îc c¸c nhãm lîi Ých kh¸c nhau ë trong n−íc
khi gia nhËp WTO, tham gia TCH kinh tÕ, vµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa
b¶o hé côc bé cña c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng.
Sau mét thêi gian kh¸ dµi tiÕn hµnh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ theo h−íng tù
12
do ho¸ vµ ®µm ph¸n gia nhËp WTO vµo nöa sau thËp kû 1990, chÝnh phñ
Trung Quèc ®· nhËn thøc ®−îc r»ng chñ ®éng héi nhËp sÏ t¹o søc Ðp cho
cuéc c¶i c¸ch trong n−íc vµ do ®ã sÏ ®¶m b¶o thu ®−îc nh÷ng lîi Ých tõ
toµn cÇu ho¸. Hä cho r»ng th¸ch thøc còng chÝnh lµ c¬ héi. §Ó v−ît qua
®−îc c¸c th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ChÝnh phñ Trung Quèc ®· chñ
®éng ®iÒu chØnh vµ ®Æt ra nh÷ng quy t¾c cho cuéc ch¬i cña hä trong kinh
tÕ. NÕu kh«ng, t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ trë thµnh n¹n nh©n cña chñ nghÜa
b¶o hé côc bé, n¹n tham nhòng trµn lan, vµ nh÷ng chÝnh s¸ch mËp mê,
khã hiÓu.
2.1.2.Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi Trung Quèc trong lÜnh vùc n«ng
nghiÖp vµ gi¶i ph¸p v−ît qua
Ngµnh n«ng nghiÖp cña Trung Quèc cã tíi 49% lùc l−îng lao ®éng
tham gia vµ tíi 64% d©n sè sèng ë vïng n«ng th«n sèng phô thuéc vµo
n«ng nghiÖp. Khi gia nhËp WTO, Trung quèc ®· cam kÕt víi Mü gi¶m
thuÕ nhËp khÈu n«ng s¶n tõ møc 45% xuèng 17% trong thêi h¹n tèi ®a lµ
5 n¨m, ®ång thêi kh«ng trî gi¸ xuÊt khÈu n«ng s¶n..§èi víi EU, c¸c møc
thuÕ quan ®èi víi nhiÒu lo¹i n«ng s¶n bÞ gi¶m m¹nh. EU vµ Trung Quèc
cßn k Ý mét hiÖp ®Þnh riªng vÒ vÖ sinh vµ vÖ sinh thùc phÈm theo tinh thÇn
cña HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh dÞch tÔ cña WTO. Bªn c¹nh ®ã,
nhiÒu hµng rµo b¶o hé n«ng nghiÖp còng ph¶i lo¹i bá dÇn dÇn, nh− quyÒn
th−¬ng m¹i cña nhµ n−íc, th−¬ng m¹i chØ ®Þnh, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp,
thuÕ quan vµ h¹n ngh¹ch thuÕ quan...
§Ó ®èi mÆt víi c¸c th¸ch thøc trªn, chÝnh phñ Trung Quèc ®· rÊt khÐo
lÐo trong ®µm ph¸n gia nhËp WTO vµ ®−a ra c¸c ®èi s¸ch phï hîp, nh− ®a
d¹ng ho¸ mÆt hµng n«ng s¶n vµ c¶i tiÕn chÊt l−îng s¶n phÈm theo h−íng
toµn diÖn, ph¸t triÓn viÖc chÕ biÕn hµng n«ng s¶n, thóc ®Èy x©y dùng m«i
tr−êng sinh th¸i vµ thùc hiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trung Quèc ®· ®iÒu
chØnh chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp theo h−íng tÝch cùc h¬n. Cô thÓ lµ h×nh
thµnh hÖ thèng th«ng tin thÞ tr−êng cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp nh»m cung
cÊp cho ng−êi d©n c¸c th«ng tin chÝnh x¸c, toµn diÖn vµ ®óng thêi ®iÓm,
thóc ®Èy sù h×nh thµnh hÖ thèng tiªu chuÈn, an ninh vµ chÊt l−îng, t¨ng
13
c−êng c¸c biÖn ph¸p thanh tra vµ kiÓm tra s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt
lµ thùc phÈm, ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch b¶o hé vµ hç trî cho phï hîp víi qui
®Þnh cña WTO., thóc ®Èy sù ®æi míi trong hÖ thèng qu¶n lý n«ng nghiÖp.
Ngoµi ra, Trung Quèc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi phã l¹i víi nh÷ng t¸c
®éng tiªu cùc cña viÖc gia nhËp WTO trong ng¾n h¹n th«ng qua viÖc ¸p
dông nh÷ng biÖn ph¸p mÒm dÎo, hiÖu qu¶, nh− vËn dông linh ho¹t 5 lo¹i
thuÕ quan mµ WTO cho phÐp bao gåm thuÕ theo sè l−îng, thuÕ theo gi¸,
thuÕ phøc hîp, thuÕ theo mïa vô vµ thuÕ h¹n ng¹ch, ph©n chia thêi gian
gi¶m thuÕ hîp lý hoÆc thay ®æi c¸ch thu thuÕ ®èi víi mét sè s¶n phÈm cã
møc thuÕ quan cao, sö dông linh ho¹t vµ cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ tù b¶o vÖ
trong WTO nh»m b¶o vÖ thÞ tr−êng trong n−íc tr−íc sù th©m nhËp å ¹t
cña c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp n−íc ngoµi.
Nhê ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p trªn, ngµnh n«ng nghiÖp Trung Quèc
b−íc ®Çu ®· chuyÓn h−íng tÝch cùc, vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ quèc
gia lÉn mËu dÞch n«ng phÈm ®Òu thay ®æi. Khuynh h−íng mËu dÞch cho
r»ng, c¸ch hay nhÊt ®Ó t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n lµ chuyÓn sang s¶n
xuÊt nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n cã gi¸ trÞ cao, cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, cã
lîi thÕ c¹nh tranh... ®· thÓ hiÖn t−¬ng ®èi râ. Nh÷ng ngµnh n«ng nghiÖp
xuÊt khÈu cã lîi thÕ so s¸nh Ýt cÇn ®Êt ®ai vµ nhiÒu nh©n c«ng, thÝch hîp
víi ®iÒu kiÖn cña Trung Quèc nh− rau xanh, hoa qu¶, hoa... ®· ph¸t triÓn
t−¬ng ®èi m¹nh. S¶n l−îng thÞt c¸c lo¹i, trøng, thñy h¶i s¶n t¨ng nhanh,
nh÷ng thùc phÈm v« c¬ kh«ng ®éc h¹i, thùc phÈm xanh vµ thùc phÈm h÷u
c¬ còng ph¸t triÓn nhanh chãng. Sau 3 n¨m gia nhËp WTO, s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp kh«ng cã biÕn ®éng lín, xuÊt khÈu gia t¨ng, nhËp khÈu n«ng s¶n
kh«ng hÒ t¨ng cao nh− dù ®o¸n tr−íc khi gia nhËp. Kªt qu¶ lµ ®êi sèng
n«ng d©n ®−îc c¶i thiÖn, sè n«ng d©n chuyÓn ra sèng t¹i khu vùc thµnh thÞ
kh¸ ®«ng.
2.1.3. Nh÷ng th¸ch thøc cña Trung Quèc trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp
vµ gi¶i ph¸p v−ît qua.
Tr−íc khi gia nhËp WTO, s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp cña Trung Quèc
n»m trong t×ng tr¹ng khñng ho¶ng thõa, víi viÖc 80% c¸c mÆt hµng s¶n
14
xuÊt ra, cung v−ît qu¸ cÇu, quy m« s¶n xuÊt th× nhá bÐ. Bªn c¹nh ®ã,
n¨ng suÊt lao ®éng thÊp (n¨ng suÊt trong ngµnh luyÖn kim cña Trung
Quèc thua NhËt B¶n tíi 12 lÇn), lîi nhuËn ë phÇn lín c¸c ngµnh nh− dÖt,
« t«, ®å uèng vµ thuèc l¸ còng thÊp, cã tíi 45% sè doanh nghiÖp nhµ n−íc
lµm ¨n thua lç, chñ yÕu lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng, c¸c ngµnh
c«ng nghÖ cao chØ chiÕm cã 5% GDP vµ ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc c¹nh tranh
rÊt thÊp. . Trong bèi c¶nh Trung Quèc cam kÕt gi¶m thuÕ nhËp khÈu kh¸
m¹nh ®èi víi nhiÒu ngµnh (B¶ng 2.2), nh÷ng tån t¹i trªn ®©y lµ nh÷ng
th¸ch thøc kh«ng nhá.
B¶ng 2.2. Møc ®é b¶o hé nhËp khÈu cña mét sè mÆt hµng c«ng
nghiÖp Trung Quèc tr−íc vµ sau khi gia nhËp WTO (%)
MÆt hµng 1995 2001 Sau khi gia nhËp WTO
ChÕ biÕn thùc phÈm 20,1 26,2 9,9
§å uèng vµ thuèc l¸ 137,2 43,2 15,6
Khai kho¸ng 3,4 1,0 0,6
DÖt 56,0 21,6 8,9
May mÆc 76,1 23,7 14,9
C«ng nghiÖp nhÑ 32,3 12,3 8,4
Ho¸ dÇu 20,2 12,8 7,1
LuyÖn kim 17,4 8,9 5,7
¤ t« 123,1 28,9 13,8
§iÖn tö 24,4 10,3 2,3
C¸c s¶n phÈm kh¸c 22,0 12,9 6,6
X©y dùng 13,7 13,7 6,8
Tæng thÓ- C«ng nghiÖp 25,3 13,5 6,0
Nguån: Elena Ianchovichina and Will Martin, Economic Impact of China’s Accession
to the WTO, December 2002. www.worldbank.org.
§Ó v−ît qua nh÷ng th¸ch thøc trªn, Trung Quèc chñ tr−¬ng tr−íc tiªn
cÇn cã sù ®æi míi vÒ nhËn thøc, ®ång thêi tËn dông c¸c quy ®Þnh cña
WTO ®Ó b¶o hé nh÷ng ngµnh chÞu ¶nh h−ëng nÆng nÒ bëi héi nhËp nhê
x¸c ®Þnh lÞch tr×nh gi¶m thuÕ vµ lo¹i bá c¸c hµng rµo phi quan thuª hîp lý;
®iÒu chØnh vµ n©ng cÊp c¬ cÊu ngµnh trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ vÒ nguån
lao ®éng, ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ, kiªn quyÕt ®µo th¶i nh÷ng
ngµnh l¹c hËu, g©y « nhiÔm m«i tr−êng; tËp trung ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh
c«ng nghÖ cao vµ träng ®iÓm; t¨ng c−êng c¶i c¸ch doanh nghiÖp, ®Æc biÖt
doanh nghiÖp nhµ n−íc vµ quan t©m ®Õn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vïng trªn
15
c¬ së lîi thÕ so s¸nh. .
Nhê ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p trªn, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña Trung Quèc
®· ®−îc c¶i thiÖn, n¨m sau cao h¬n n¨m tr−íc. C¸c ngµnh « t«, ®iÖn tö vµ
b−u chÝnh viÔn th«ng lµ nh÷ng nh©n tè chÝnh thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh
cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp. C¸c ngµnh thiÕt bÞ viÔn th«ng, giao th«ng
vËn t¶i, m¸y mãc ®iÖn tö vµ luyÖn kim ®ãng gãp tíi 47% tæng møc t¨ng
tr−ëng c«ng nghiÖp. Ngµnh dÖt may Trung Quèc lµm cho c¶ thÕ giíi ph¶i
ng¹c nhiªn tr−íc c−êng ®é vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña nã.
2.1.4. Trung Quèc v−ît qua th¸ch thøc ®Ó thu hót vµ sö dông vèn ®Çu
t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI)
ChÝnh phñ Trung Quèc x¸c ®Þnh râ thu hót FDI vµo c¸c ngµnh mòi
nhän ®Ó ph¸t triÓn, ®ßng thêi −u tiªn ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp
trong n−íc. Tuy nhiªn, FDI ë Trung Quèc trong thêi gian qua ®· béc lé
nhiÒu nh−îc ®iÓm. Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− FDI ®· sö dông nhiÒu
biÖn ph¸p, thñ ®o¹n kh¸c nhau ®Ó trèn thuÕ, chiÕm ®o¹t nh÷ng lîi Ých bÊt
hîp ph¸p nh− chuyÓn thiÕt bÞ thµnh cæ phÇn, n©ng cao gi¸, chuyÓn ®Çu t−
thµnh cho vay, chØ ngåi thu lîi bÊt chÝnh, hîp t¸c, liªn doanh trªn danh
nghÜa ®Ó dµnh ®−îc nh÷ng chÝnh s¸ch −u ®·i. §Ó khuyÕn khÝch chuyÓn
giao c«ng nghÖ tõ c¸c nhµ ®Çu t−, Trung Quèc ®· t¨ng c−êng c¸c dù ¸n
gia c«ng, ¸p dông møc thuÕ suÊt cao ®èi víi c¸c thµnh phÈm nhËp khÈu,
hoÆc ®−a ra qui ®Þnh c¸c c«ng ty n−íc ngoµi kh«ng ®−îc bu«n b¸n hµng
nhËp khÈu trªn thÞ tr−êng néi ®Þa. §Ó tr¸nh nh÷ng rñi ro tiÒm Èn cña FDI,
Trung Quèc ®· ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch, tËn dông nguyªn t¾c ®·i ngé quèc
gia NT vµ nguyªn t¾c c¹nh tranh c«ng b»ng ®Ó xo¸ bá nh÷ng chÝnh s¸ch
−u ®·i ¸p dông cho ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi, t¨ng c−êng qu¶n lý, gi¸m
s¸t ng¨n chÆn hiÖn t−îng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, trèn thuÕ, n©ng
cao søc c¹nh tranh cña nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt trong n−íc vµ ®µo t¹o
nguån nh©n lùc,
2.1.5. Nh÷ng th¸ch thøc cña Trung Quèc khi tham gia toµn cÇu ho¸
tµi chÝnh vµ c¸c gi¶i ph¸p v−ît qua
Do tÝnh nh¹y c¶m vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng, còng nh− nh÷ng h¹n chÕ cña
16
lÜnh vùc tµi chÝnh (nî xÊu chiÕm tíi 50% tæng d− nî, bé m¸y cång kÒnh,
vai trß thèng lÜnh cña ng©n hµng quèc doanh, dé rñi ro tÝn dông cao),
chÝnh phñ Trung Quèc chñ tr−¬ng më cöa tõ tõ vµ dïng mäi biÖn ph¸p cã
thÓ ®Ó b¶o vÖ ngµnh ng©n hµng trong n−íc, trong khi vÉn kh«ng ngõng c¶i
tæ ®Ó n©ng cÊp hÖ thèng ng©n hµng néi ®Þa. Khi gia nhËp WTO, Trung
Quèc ®· cam kÕt sau 2 n¨m c¸c ng©n hµng n−íc ngoµi sÏ ®−îc phÐp kinh
doanh ®ång néi tÖ trong n−íc víi c¸c doanh nghiÖp vµ sau 5 n¨m, trªn
toµn ®Êt n−íc, nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia sÏ ®−îc thùc hiÖn triÖt ®Ó sau 5
n¨m gia nhËp. §Ó thùc hiÖn ®−îc nh÷ng cam kÕt nµy, chÝnh phñ Trung
Quèc x¸c ®Þnh t¨ng c−êng c¶i c¸ch ng©n hµng trong n−íc vµ héi nhËp ë
møc ®é võa ph¶i. ViÖc c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng trong n−íc ®−îc tËp
trung vµo xö lý cÊp b¸ch nî xÊu, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý néi
bé, x©y dùng chÕ ®é doanh nghiÖp hiÖn ®¹i – c«ng khai, minh b¹ch,
quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm râ rµng,ph©n t¸ch gi÷a chÝnh quyÒn víi doanh
nghiÖp, qu¶n lý khoa häc, t¨ng c−êng gi¸m s¸t, qu¶n lý rñi ro, hiÖn ®Þa
ho¸ c«ng nghÖ. ChÝnh s¸ch më cöa tõ tõ ®−îc thÓ hiÖn th«n qua nh÷ng qui
®Þnh t−¬ng ®èi chÆt chÏ vÒ viÖc më chi nh¸nh cña ng©n hµng n−íc ngoµi
t¹i Trung Quèc, qui ®Þnh tû lÖ gãp vèn cña hä kh«ng d−îc qu¸ 25%, mét
nhµ ®Çu t− kh«ng ®−îc chiÕm qu¸ 20% tæng vèn. Nhê c¸c biÖn ph¸p nµy,
hÖ thèng ng©n hµnh Trung Quèc ®ang dÇn kh¾c phôc ®−îc nh÷ng h¹n chÕ
vµ t¨ng c−êng héi nhËp.
2.2. Ên §é
2.2.1. Nh÷ng th¸ch thøc vÒ mÆt thÓ chÕ ®èi víi ChÝnh phñ vµ quan
®iÓm cña chÝnh phñ Ên §é
Ên §é cã mét nÒn d©n chñ kh¸ ®Æc thï, céng víi nÒn t¶ng x· héi
mang tÝnh ®a nguyªn víi nhiÒu nhãm lîi Ých thuéc nhiÒu t«n gi¸o kh¸c
nhau ®· lµm cho vÊn ®Ò dung hßa ®−îc c¸c nhãm lîi Ých khi tham gia vµo
TCH kinh tÕ lµ rÊt quan träng. Ên §é t¨ng c−êng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
sau cuéc khñng ho¶ng ng©n s¸ch n¨m 1991 nh− lµ thÊt b¹i cña chÝen l−îc
thay thÕ nhËp khÈu. C¸c nhµ l·nh ®¹o Ên §é cho r»ng nh÷ng c¬ héi tiÒm
n¨ng tõ toµn c©u ho¸ chØ biÕn thµnh hiÖn thùc khi d¸m chÊp nhËn th¸ch
17
thøc vµ c¶i c¸ch sù can thiÖp cña m×nh th«ng qua thay ®æi hÖ thèng chÝnh
s¸ch kinh tÕ, cu thÓ lµ thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu, tù do ho¸ nhËp khÈu, tû
gi¸ hèi ®o¸i, t¨ng c−êng ®iÒu tiÕt vÜ m« th«ng qua ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc
xuÊt khÈu.
2.2.2. Nh÷ng th¸ch thøc trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp ®èi víi Ên §é vµ
gi¶i ph¸p v−ît qua
Khi t¨ng c−êng héi nhËp, tiÒm lùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña Ên §é chØ
n»m ë hai ngµnh lµ m¸y c«ng cô vµ may mÆc, nh−ng víi c«ng nghÖ l¹c
hËu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp vµ ®−îc b¶o hé cña nhµ n−íc. C¸c ngµnh
sö dông chÊt x¸m th× ch−a cã c¬ héi ph¸t triÓn, mÆc dï Ên §é cã mét
nguån nh©n lùc trÎ, n¨ng ®éng vµ rÊt giái tiÕng Anh. V× thÕ, ®Ó gia t¨ng
n¨ng lùc xuÊt khÈu, Ên §é ®· chñ tr−¬ng ®a d¹ng hãa mÆt hµng trªn c¬ së
x¸c ®Þnh râ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu mòi nhän, hç trî ho¹t ®éng thÞ
tr−êng, cho phÐp thµnh lËp c¸c khu chÕ xuÊt, khu c«ng viªn c«ng nghÖ,
khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®i ®«i víi tù do hãa nhËp khÈu ®Ó cè nguyÖn liÖu,
m¸y mãc cho s¶n xuÊt. Víi ®éi ngò nh©n lùc trÎ, ®−îc ®µo t¹o vµ tiÕng
Anh giái, Ên §é chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ phÇn mÒm vµ d−îc
phÈm. V× vËy, Ên §é ®· v−ît qua ®−îc nhiÒu th¸ch thøc. Ngµnh dÖt may
cña hä ®· cã thÓ c¹nh tranh ®−îc víi Trung Quèc nhê c¸c mÆt hµng chÊt
l−îng cao mµ chi phÝ l¹i hîp lý do nguån lao ®éng rÎ vµ ®¹t ®−îc nÒn kinh
tÕ nhê qui m«. Ngµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm Ên §é trë thµnh ngµnh
xuÊt khÈu mòi nhän nhê chÝnh s¸ch −u ®·i hîp lý vÒ thuÕ, t¨ng c−êng thu
hót FDI vµ ®Çu t− ®æi míi trang thiÕt bÞ s¶n xuÊt. Mét thµnh c«ng n÷a cña
Ên §é trong lÜnh vùc c«ng nghÖ cao lµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu m¸y vi tÝnh
cao cÊp víi gi¸ c¹nh tranh. HiÖn nay, c¸c c«ng ty Ên §é ®ang lao nhanh
vµo lÜnh vùc míi, lµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng th«ng tin. §iÒu nµy ph¶n ¸nh
®óng chñ tr−¬ng cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch Ên ®é, lµ −u tiªn cho
ngµnh cã hµm l−îng kü thuËt cao, biÕn chóng trë thµnh nßng cèt trong c¬
cÊu xuÊt khÈu, t¹o ®µ t¨ng tr−ëng míi cho ®Êt n−íc.
2.2.3. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi Ên §é trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp
Cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ n¨m 1991 theo h−íng tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®·
18
cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn n«ng nghiÖp. LÇn ®Çu tiªn, n«ng d©n Ên §é ®−îc
®Æt vµo mét m«i tr−êng c¹nh tranh hoµn toµn míi. Nã cã thÓ t¹o ra nhiÒu
c¬ héi cho ph¸t triÓn, nh−ng ®i kÌm víi nã lµ nhiÒu th¸ch thøc. §ã lµ tiÕp
tôc ph¶i cun cÊp ngo¹i tÖ cho sù ph¸t triÓn nãi chung cña ®Êt n−íc, sù phô
thuéc vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ khã kh¨n vÒ thÞ tr−êng do chÝnh s¸ch b¶o
hé cña mét sè n−íc ph¸t triÓn, c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cßn h¹n chÕ ë c¸c
s¶n phÈm th«, gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp, nh÷ng bÊt cËp vÒ c¬ së h¹ tÇng vµ kh¶
n¨ng c¹nh tranh. §Ó v−ît qua th¸ch thøc, thóc ®Èy xuÊt khÈu, ChÝnh phñ
tËp trung vµo 4 ®iÓm chÝnh: tù do ho¸, c¹nh tranh, thÞ tr−êng vµ khung
chÝnh s¸ch víi c¸c biÖn ph¸p cô thÓ lµ xo¸ bá hÖ thèng kiÓm so¸t h¹n
ng¹ch nhËp khÈu, më réng thÞ tr−êng, sö dông c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó
cung cÊp c¸c dÞch vô, xo¸ bá dÇn h¹n chÕ xuÊt khÈu, thµnh lËp c¸c vïng
xuÊt khÈu n«ng nghiÖp (AEZs), lµm t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr−êng
quèc tÕ cña n«ng d©n nhê t¨ng c−êng xóc tiÕn xuÊt khÈu, t¹o nªn nh÷ng
mÆt hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ cã nhu cÇu cao trong th−¬ng m¹i toµn
cÇu, nhÊt lµ rau qu¶ vµ thu hót sù tham gia cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc
gia (TNCs). C¸c ®èi s¸ch trªn ®· ®−a Ên §é v−ît qua th¸ch thøc, gãp
phÇn thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. KÕt qu¶ lµ c¸c s¶n phÈm n«ng
nghiÖp Ên §é t¨ng m¹nh, chiÕm tíi 1/4 tæng GDP vµ c¬ héi gia t¨ng xuÊt
khÈu. .
2.2.4 Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi Ên §é trong trong lÜnh vùc ®Çu t− trùc
tiÕp n−íc ngoµi
ChÝnh phñ Ên §é ®· cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong c¸ch nh×n nhËn
vÒ FDI sau n¨m 1991 vµ ®· cã chÝnh s¸ch thu hót FDI m¹nh mÏ h¬n.
Th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi hä lµ lµm thÕ nµo thu hót ®−îc FDI khi trong
suèt nhiÒu n¨m qua thiÕu sù quan t©m ®Õn luång vèn nµy vµ nÒn c«ng
nghiÖp trong n−íc chØ cã hai ngµnh chñ ®¹o lµ m¸y c«ng cô vµ may mÆc.
Trong bèi c¶nh ®ã, nhê x¸c ®Þnh ®−îc lîi thÕ cña m×nh vÒ nguån nh©n lùc
vµ t¸c ®éng cña l−îng FDI Ýt ái vµo c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao tõ nöa sau
thËp kû 1980, chÝnh phñ Ên §é ®· chñ tr−¬ng thu hót FDI vµo khu vùc
nµy. §−îc kÕt hîp víi chuyÓn h−íng thu hót ®Çu t− – tõ ch©u ¢u sang Mü
19
vµ §«ng ¸, c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ phÇn mÒm vµ
d−îc phÈm, cña Ên §é ®· cã c¬ héi ph¸t triÓn.
Mét th¸ch thøc lín ®èi víi Ên §é trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ gi¶m
bít kho¶ng c¸ch giµu nghÌo, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi nghÌo ë n«ng th«n.
§Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng n¨ng lùc tµi chÝnh h¹n chÕ cña ng−êi nghÌo, Ên
§é ®· cã mét lo¹t c¸c chiÕn l−îc chØnh ®èn tµi chÝnh cña c«ng cuéc c¶i
c¸ch, lËp ra c¸c ch−¬ng tr×nh ®Æc biÖt gióp ®ì c¸c d©n téc thiÓu sè,
ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, thµnh lËp quü tÝn dông qui m« nhá, c¸c
hiÖp héi, vÝ dô nh− Héi phô n÷ tù lËp – SEWA vµ cã c¸c ch−¬ng tr×nh hç
trî tµi chÝnh phï hîp.
2.3. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ vµ nh÷ng th¸ch
thøc ®èi víi c¸c n−íc Th¸i Lan, Indonesia vµ Malaysia
Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸ n¨m 1997 lµ b»ng chøng vÒ th¸ch
thøc cña toµn cÇu hãa tµi chÝnh. Tõ diÔn biÕn cña cuéc khñng ho¶ng cã
thÓ thÊy nguyªn nh©n lµ do nh÷ng bÊt cËp trong c¬ cÊu, thiÕu minh b¹ch
trong qu¶n lý, ho¹t ®éng gi¸m s¸t kh«ng hiÖu qu¶, sù can thiÖp qu¸ s©u
cña chÝnh phñ vµo ho¹t ®éng ng©n hµng vµ hÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch
kÐm hiÖu qu¶. BiÓu hiÖn cña chóng lµ duy tr× chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i cè
®Þnh trong thêi gian dµi, ®a d¹ng ho¸ thÞ tr−êng trong khi n¨ng lùc gi¸m
s¸t yÕu, t×nh tr¹ng th©m hôt tµi kho¶n v·ng lai lín vµ kÐo dµi, l·i suÊt tÝn
dông cao, ch−a chÊp nhËn luËt ph¸ s¶n, kh«ng kiÓm so¸t ®−îc ho¹t ®éng
®Çu c¬. Nh− vËy, viÖc tù do ho¸ c¸c luång vèn hay cßn gäi lµ TCH tµi
chÝnh lµ mét th¸ch thøc mµ c¸c nÒn kinh tÕ nµy ph¶i v−ît qua vµ t×m c¸ch
phßng tr¸nh.
C¸ch thøc v−ît ra khái khñng ho¶ng cña mçi n−íc lµ kh¸c nhau. Th¸i
Lan, Indonesia ®Çu hµng v« ®iÒu kiÖn vµ chÊp nhËn "ph−¬ng thuèc" cña
IMF. "Toa thuèc" mµ IMF ®· ®−a ra lµ c¶i tæ khu vùc tµi chÝnh b»ng c¸ch
®ãng cöa nh÷ng ng©n hµng bÞ lç vµ cho n−íc ngoµi mua c«ng ty trong
n−íc, gi¶m møc t¨ng tÝn dông b»ng c¸ch t¨ng l·i suÊt, gi¶m chi phÝ b»ng
c¸ch c¾t bá nh÷ng ch−¬ng tr×nh tèn kÐm cña ChÝnh phñ vµ më réng thÞ
tr−êng néi ®Þa. Malaysia ®i theo con ®−êng riªng cña m×nh. ChÝnh phñ
20
Malaysia qui ®Þnh cæ phiÕu c«ng ty Malaysia chØ ®−îc mua b¸n t¹i thÞ
tr−êng chøng kho¸n Kuala Lumper, tiÕn hµnh kiÓm so¸t tiÒn tÖ l−u th«ng
trong vµ ngoµi Malayxia, c¶ víi dßng vèn ®−îc t¹o nªn ë n−íc ngoµi vµ
®Æc biÖt lµ Ên ®Þnh tû gi¸ ®ång ringgit ë møc 3,8 ringgit/USD. Nhê ¸p
dông c¸c biÖn ph¸p phï hîp víi hoµn c¶nh mçi n−íc, c¸c n−íc bÞ khñng
ho¶ng ®· nhanh chãng v−ît qua ®−îc th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ tµi
chÝnh vµ phôc håi kinh tÕ.
Tãm l¹i, qua nghiªn cøu ch−¬ng 2, cã thÓ thÊy thµnh c«ng cña
Trung Quèc, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc tµi chÝnh, lµ chÊp hµnh c¸c cam
kÕt WTO trong khi vÉn ®¶m b¶o mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cho
sù an toµn trong khu vùc tµi chÝnh vµ ph¸t triÓn, c¶i c¸ch hÖ thèng
ng©n hµng th−¬ng m¹i. §èi víi Ên §é, bµi häc lín nhÊt lµ ¶nh h−ëng
ch−a tèt cña viÖc chËm c¶i c¸ch vµ héi nhËp tõ nöa ®Çu thËp niªn 1980,
bµi häc vÒ c¶i c¸ch chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng vµ lùa chän ngµnh mòi
nhän ®Ó xuÊt khÈu, bµi häc vÒ tËn dông c¬ héi míi do c«ng nghÖ th«ng
tin mang l¹i vµ hiÖu qu¶ sö dông FDI. §èi víi mét sè n−íc §«ng Nam
¸ nh− Th¸i Lan, Malaysia..., bµi häc lín nhÊt lµ tõ cuéc khñng ho¶ng
tµi chÝnh tiÒn tÖ.
Ch−¬ng 3
NH÷NG BμI HäC KINH NGHIÖM ®èi víi VIÖT NAM
3.1. Tãm t¾t qu¸ tr×nh c¶i c¸ch, më cöa vµ héi nhËp kinh tÕ cña
ViÖt Nam
§¹i Héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (th¸ng 12 n¨m 1986) ®· ®−a ra
®−êng lèi ®æi míi kinh tÕ víi ba ch−¬ng tr×nh lín lµ l−¬ng thùc, thùc
phÈm, hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu, xem ®ã lµ mòi nhän ph¸t triÓn
trong thêi kú míi, ®ång thêi kiªn qu yÕt xãa bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu
bao cÊp, më réng giao l−u hµng hãa, tõng b−íc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n
d©n. Víi ®−êng lèi ®ã, trong h¬n 20 n¨m qua, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®¹t
®−îc thµnh tùu ë nhiÒu lÜnh vùc. C¬ cÊu ngµnh ®−îc c¶i thiÖn, lu«n ®¹t
t¨ng tr−ëng cao, n¨ng lùc xuÊt kh¶u cña nhiÒu ngµnh ®−îc t¨ng lªn. M«i
tr−êng ph¸p lý ngµy cµng hoµn thiÖn. Khu vùc kinh tÕ t− nh©n vµ khu vùc
21
cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ngµy cµng ®−îc quan t©m vµ ®· cã ®ãng gãp lín
cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc. Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ngµy cµng
®−îc më réng trªn mäi lÜnh vùc – th−¬ng m¹i, ®Çu t−, tµi chÝnh vµ hîp t¸c
kinh tÕ. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh ®æi míi diÔn ra cßn chËm do m«i tr−êng
ph¸p lý, m«i tr−êng kinh doanh vÉn ch−a chuyÓn biÕn kÞp, thñ tôc hµnh
chÝnh r−êm rµ, qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc diÔn ra
rÊt chËm, nhiÒu dù ¸n ®Çu t− kÐm hiÖu qu¶, g©y ¶nh h−ëng lªn qu¸ tr×nh
më cöa nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, nan tham nhòng, kho¶ng c¸ch giµu nghÌo
ngµy cµng gia t¨ng:
3.2. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam sau khi gia nhËp WTO
Sau khi gia nhËp WTO, ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc
h¬n. Tr−íc hÕt lµ n¨ng lùc c¹nh tranh qu¸ thÊp ë c¶ ba cÊp ®é – quèc gia,
ngµnh, doanh nghiÖp, ®−îc t¹o nªn bëi yÕu tè chi phÝ, c«ng nghÖ vµ
nguån nh©n lùc vµ kinh nghiÖm, n¨ng lùc qu¶n lý. Trong c«ng nghiÖp,
may mÆc vµ giµy da lµ thuéc nhãm c¸c ngµnh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao,
nh−ng n¨ng suÊt lao ®éng ch−a cao, c«ng nghÖ ch−a hiÖn ®¹i, nhËp khÈu
®Çu vµo, gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp. Nh− thÕ, viÖc thùc hiÖn ngay c¸c cam kÕt vÒ
gi¶m thuÕ theo WTO lµ th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi hä. Nh÷ng ngµnh
c«ng nghiÖp cßn l¹i còng trong t×nh tr¹ng t−¬ng tù, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµy
cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp, nh− c¬ khÝ, thiÕt bÞ ®iÖn, « t«. Th¸ch thøc
trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ ph¶i thùc hiÖn c¸c cam kÕt WTO vÒ c¾t
gi¶m thuÕ quan trong bèi c¶nh ®éi ngò lao ®éng cã tri thøc ë n«ng th«n
cßn thiÕu, ph−¬ng tiÖn canh t¸c l¹c hËu, n¨ng suÊt chÊt l−îng hiÖu qu¶
thÊp, søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ còng thÊp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn quy
m« nhá bÐ, ch−a phï hîp víi nÒn s¶n xuÊt lín. Th¸ch thøc trong lÜnh vùc
tµi chÝnh ng©n hµng lµ ph¶i më cöa thÞ tr−êng, tuy lµ tõ tõ, ngay tõ n¨m
®Çu tiªn thùc hiÖn cam kÕt WTO. Víi tr×nh ®é c«ng nghÖ ch−a ph¸t triÓn
vµ c¸c nguyªn t¾c thÞ tr−êng ch−a hoµn thiÖn, ®©y lµ th¸ch thøc rÊt lín.
Trong lÜnh vùc ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi, ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi
nh÷n bÊt cËp trong c¬ cÊu ngµnh cña dßng FDI, tr¸nh nguy c¬ phô thuéc
vµo FDI, tû lÖ c¸c dù ¸n cã sö dông c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ nguån cßn
22
thÊp vµ ph©n bæ kh«ng ®Òu.
3.3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam
3.3.1. Bµi häc kinh nghiÖm tõ Trung Quèc: a) bµi häc vÒ quyÕt t©m
c¶i c¸ch thÓ chÕ x©y dùng vµ thùc hiÖn chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp
toµn diÖn trªn c¬ së ph©n tÝch ®óng t×nh h×nh vµ ®Æt ra môc tiªu ®óng ®¾n,
theo h−íng, ph¶i ®a d¹ng hãa n«ng s¶n vµ c¶i tiÕn chÊt l−îng, gi¶m gi¸
thµnh s¶n phÈm vµ ®iÒu chØnh toµn bé qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt; b) Bµi
häc vÒ quyÕt t©m ®æi míi nhËn thøc, t− duy ®Ó ®Èy m¹nh c¶i c¸ch, ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp - lÊy ph¸t triÓn lµm chñ ®Ò, lÊy thÞ tr−êng lµm ph−¬ng
h−íng, lÊy c¶i c¸ch vµ tiÕn bé khoa häc kü thuËt lµm ®éng lùc, lÊy tin tøc
ho¸ lµm träng ®iÓm, t¹o thµnh søc m¹nh tæng hîp ®Ó thóc ®Èy c«ng
nghiÖp ho¸ ®Êt n−íc. Bµi häc vÒ n©ng cao chÊt l−îng nguån nh©n lùc
trong ngµnh dÖt may, vÒ tÝnh linh ho¹t trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trong
ngµnh « t«; vµ c) KhÐo lÐo, linh ho¹t, mÒm dÎo trong viÖc thùc hiÖn c¸c
cam kÕt cña WTO, tËn dông c¸c ®iÒu kho¶n −u ®·i cña WTO dµnh cho
c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, trong khi vÉn b¶o hé ®−îc ngµnh ng©n hµng
trong n−íc, ®Èy m¹nh c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i theo
h−íng thÞ tr−êng, t¨ng c−êng tÝnh hiÖu lùc cña ph¸p luËt ng©n hµng, ®Èy
m¹nh cæ phÇn ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn thu hót mäi kho¶n tiÒn nhµn rçi trong
d©n c− th«ng qua chÝnh s¸ch tù do ho¸ l·i suÊt ng©n hµng
3.3.2. Bµi häc tõ kinh nghiÖm cña Ên §é: a) Bµi häc vÒ më cöa nÒn
kinh tÕ tõ tõ vµ chó ý ®Õn chÊt l−îng t¨ng tr−ëng; b) Bµi häc vÒ sù lùa
chän th«ng minh trong x©y dùng chiÕn l−îc c¶i c¸ch ngo¹i th−¬ng; c) Bµi
häc vÒ viÖc ®· ®Æt c«ng nghÖ phÇn mÒm vµo ®óng −u tiªn ph¸t triÓn; d)
Bµi häc vÒ ph¸t triÓn hiÖu qu¶ ®Çu t− FDI; vµ e) Bµi häc tõ biÖn ph¸p lµm
gi¶m hè ng¨n c¸ch giµu - nghÌo
3.3.3. Bµi häc tõ kinh nghiÖm cña mét sè n−íc §«ng Nam ¸®∙ v−ît
qua cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khi tham gia toµn cÇu hãa kinh tÕ: a) Bµi
häc vÒ viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch tù do ho¸ tµi chÝnh; b) Bµi häc vÒ sö dông
chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i; vµ c) Bµi häc vÒ viÖc gi¶m lÖ thuéc vµo c¸c tæ
chøc quèc tÕ.
23
KÕt luËn
ViÖt Nam ®· thùc hiÖn c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ, chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tËp
trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. H¬n 20 n¨m qua, chóng ta ®· gÆt h¸i
®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. Cã ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®ã lµ do
§¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· cã nh÷ng quan ®iÓm, ®−êng lèi, quyÕt s¸ch ®óng
®¾n vµ kÞp thêi.
Toµn cÇu hãa ®· trë thµnh xu thÕ cña thêi ®¹i - thêi ®¹i mµ c¸c quèc
gia kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÕu kh«ng tham gia héi nhËp. Toµn cÇu hãa
mang l¹i nhiÒu c¬ héi, nh−ng còng kh«ng Ýt th¸ch thøc. ViÖt Nam tham
gia héi nhËp víi chñ tr−¬ng "Chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu
vùc theo tinh thÇn ph¸t huy tèi ®a néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c
quèc tÕ, b¶o ®¶m ®éc lËp tù chñ vµ ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa". Tham
gia TCH nãi chung vµ gia nhËp WTO vµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− më
réng thÞ tr−êng cho hµng hãa ViÖt Nam; n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh
quèc gia còng nh− n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp; tiÕp cËn nguån
vèn cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ c¸c n−íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi; cã ®iÒu
kiÖn ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ vµ n©ng cao kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ
cao... ViÖt Nam còng ph¶i ®èi mÆt víi hµng lo¹t c¸c th¸ch thøc nh−: tr×nh
®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp, hÖ thèng ph¸p luËt ch−a hoµn chØnh, chÝnh s¸ch
ch−a ®ång bé, kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm, c¬ së h¹ tÇng l¹c hËu, ph©n hãa
giµu nghÌo cßn cao, ®èi mÆt víi nguy c¬ khñng ho¶ng tµi chÝnh, phô
thuéc vµo c¸c n−íc m¹nh... Bªn c¹nh ®ã, th¸ch thøc ®Æc biÖt ®èi víi ViÖt
Nam cßn lµ vÊn ®Ò chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, vÊn ®Ò chèng tham
nhòng...
Nghiªn cøu vÒ toµn cÇu hãa, sau khi ®· cã ®−îc c¸c c¬ së lý luËn cÇn
thiÕt, luËn ¸n ®i s©u vµo nghiªn cøu th¸ch thøc cña TCH kinh tÕ ë nhãm
n−íc ®ang ph¸t triÓn ®−îc lùa chän lµ Trung Quèc, Ên §é, vµ mét sè
n−íc §«ng Nam ¸. Bµi häc qua nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña Trung
Quèc, Ên ®é vµ c¸c n−íc §«ng Nam ¸ khi tham gia toµn cÇu hãa kinh tÕ
trong mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh lµ nh÷ng kinh nghiÖm rÊt quÝ b¸u cho
ViÖt Nam, v× nh÷ng n−íc nµy rÊt gÇn ViÖt Nam, cã nh÷ng hoµn c¶nh lÞch
sö, ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t−¬ng ®èi gièng ViÖt Nam.
Kinh nghiÖm cña nh÷ng n−íc nµy ®Òu rÊt bæ Ých vµ quý b¸u ®èi víi ViÖt
Nam, ®Æc biÖt khi hiÖn nay ViÖt Nam ®· lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña
WTO, ®· chÝnh thøc tham gia s©u réng vµo TCH kinh tÕ.
24
§èi víi nhãm n−íc ®−îc lùa chän ®Ó nghiªn cøu, cã rÊt nhiÒu bµi
häc kinh nghiÖm trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi ®Ó nghiªn cøu,
nh−ng luËn ¸n chØ giíi h¹n ë mét vµi lÜnh vùc ®−îc coi lµ ®iÓn h×nh
cña n−íc nghiªn cøu. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi luËn ¸n cho phÐp t¸c gi¶
rót ra mét sè kÕt luËn quan träng sau:
Toµn cÇu hãa kinh tÕ lµ xu h−íng tÊt yÕu kh¸ch quan mµ kh«ng mét
n−íc nµo, quèc gia nµo cã thÓ ®øng ngoµi xu h−íng ®ã.
Toµn cÇu hãa kinh tÕ mang l¹i rÊt nhiÒu c¬ héi cho c¸c n−íc, ®Æc biÖt
lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, nh−ng bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng t¸c ®éng tiªu
cùc, nh÷ng th¸ch thøc mµ b¶n th©n c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i hÕt søc
nç lùc ®Ó v−ît qua, vµ khi biÕt c¸ch ®Ó v−ît qua th× nh÷ng th¸ch thøc ®ã
l¹i biÕn thµnh c¬ héi.
§èi víi Trung Quèc, bµi häc kinh nghiÖm lµ vai trß cña ®æi míi t−
duy, c¶i c¸ch trong n−íc, thÓ hiÖn trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp vµ ng©n hµng, viÖc thùc hiÖn cam kÕt víi WTO vµ chiÕn l−îc,
chÝnh s¸ch, c¸ch øng xö víi c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh.
§èi víi Ên ®é, bµi häc lín nhÊt lµ ¶nh h−ëng kh«ng tèt cña viÖc
chËm c¶i c¸ch vµ héi nhËp, bµi häc vÒ c¶i c¸ch chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng
vµ ®Þnh h−íng chiÕn l−îc xuÊt khÈu, tËn dông c¬ héi míi do c«ng nghÖ
th«ng tin mang l¹i, tËn dông lîi thÕ so s¸nh ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÖt
may, thiÕt kÕ vµ s¶n xuÊt phÇn mÒm.
§èi víi c¸c n−íc §«ng Nam ¸, bµi häc lín nhÊt lµ cuéc khñng ho¶ng
tµi chÝnh tiÒn tÖ, nguyªn nh©n vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc. Sai lÇm cña chÝnh
phñ c¸c n−íc nµy thÓ hiÖn trong c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« nh− chÝnh s¸ch l·i
suÊt, chÝnh s¸ch thu hót vèn ngoµi, can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng cña
c¸c doanh nghiÖp vµ ng©n hµng.... Mçi n−íc cã mét c¸ch v−ît qua khñng
ho¶ng riªng cña m×nh vµ ®Òu lµ nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u mµ chóng ta
nªn xem xÐt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn toµn cÇu hãa kinh tÕ ë ViÖt Nam
trong nh÷ng n¨m tíi.
Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, víi nh÷ng yªu cÇu míi, nh÷ng bµi häc
trªn ®· phÇn nµo gióp cho ViÖt Nam h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc còng
nh− ph¸t huy ®−îc nh÷ng mÆt tÝch cùc cña toµn cÇu hãa kinh tÕ ®Ó cã thÓ
v−ît qua nh÷ng th¸ch thøc, ®−a nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ph¸t triÓn, thùc hiÖn
môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh./.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Thách thức của toàn cầu hoá kinh tế đối với các nước đang pháp triển và những bài học vượt qua thách thức cho Việt Nam.pdf
