Thực trạng môi trường và các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm ở công ty xi măng Bút Sơn

§Æt vÊn ®Ò Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n­íc, vÊn ®Ò x©y dùng h¹ tÇng c¬ së lµ träng t©m. N­íc ta ®ang trªn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp lµ nhiÖm vô hµng ®Çu. Xi m¨ng lµ mét trong nh÷ng nguyªn liÖu c¬ b¶n ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng nghiÖp vµ d©n dông cña nhµ n­íc, nh©n d©n. §Õn n¨m 2000 nhµ n­íc ta ®· cã 60 c«ng ty xi m¨ng vµ ®· s¶n xuÊt mét l­îng xi m¨ng kh¸ lín ( trªn 11 triÖu tÊn mét n¨m ) vµ theo dù tÝnh nhu cÇu xi m¨ng sÏ t¨ng 4-5 lÇn míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu x©y dùng c¬ b¶n trong c¶ n­íc. C¸c c«ng tr×nh c«ng nghiÖp,®­êng s¸,cÇu cèng,c¸c c«ng tr×nh v¨n hãa,thÓ thao kÓ c¶ nhu cÇu x©y dùng cña nh©n d©n v× vËy trong thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû 20 nhiÒu nhµ m¸y xi m¨ng ®­îc x©y dùng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i s¶n xuÊt b»ng lß quay thay thÕ dÇn c«ng nghÖ lß ®øng ®· l¹c hËu. Tuy nhiªn kh«ng thÓ thay thÕ trong mét thêi gian ng¾n v× vËy viÖc s¶n xuÊt xi m¨ng b»ng lß ®øng vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay.VÊn ®Ò s¶n xuÊt xi m¨ng trong nh÷ng n¨m qua ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu c¬ b¶n vÒ x©y dùng trong thêi kú hiÖn nay nh­ng bªn c¹nh kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng còng ®¸ng lo ng¹i . Kh«ng nh÷ng c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt chÞu ¶nh h­ëng cña t¸c ®éng m«i tr­êng do nhiÖt, tiÕng ån, bôi,h¬i khÝ ®éc vµ mïi h«i thèi cña n­íc th¶i mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn nh©n d©n vïng l©n cËn. §Ó t×m hiÓu thªm ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng lao ®éng ®Õn c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng ë c«ng ty xi m¨ng Bót S¬n chóng em thùc hiÖn ®Ò tµi: “ Thùc tr¹ng m«i tr­êng vµ c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm ë c«ng ty xi m¨ng Bót S¬n” nh»m môc ®Ých: 1. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng m«i tr­êng kh«ng khÝ, n­íc gåm c¸c yÕu tè vi khÝ hËu, bôi, tiÕng ån, c¸c khÝ ®éc h¹i vµ n­íc sinh ho¹t, n­íc th¶i cña c«ng ty. 2. T×m hiÓu mét sè biÖn ph¸p cña c«ng ty nh»m h¹n chÕ t¸c ®éng cña m«i tr­êng ®Õn søc khoÎ cña c«ng nh©n vµ nh©n d©n vïng l©n cËn. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy gióp em hoµn thiÖn thªm vÒ kiÕn thøc ®· ®­îc thÇy c« trang bÞ trong 4 n¨m häc ë tr­êng, ®ång thêi gióp em hiÓu thªm ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn 1 ®å ¸n tèt nghiÖp, lµm quen víi nghiªn cøu khoa häc, t¹o nhiÒu thuËn lîi trong c«ng t¸c sau nµy. Ch­¬ng i Tæng quan tµi liÖu
1.1. Thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë n­íc ta. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô, giao th«ng vËn t¶i, trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr­êng cµng trë nªn trÇm träng vµ kh«ng chØ trong ph¹m vi cña mét Quèc gia mµ v­ît ra ngoµi biªn giíi, mang tÝnh toµn cÇu. ¤ nhiÔm do ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô, giao th«ng vËn t¶i, do sinh ho¹t cña con ng­êi vµ c¶ thiªn nhiªn còng gãp phÇn ®¸ng kÓ (nói löa, b·o lôt, b¨ng tan) trong ®ã c¸c ngµnh ho¹t ®éng c«ng nghiÖp g©y « nhiÔm m«i tr­êng lµ nÆng nÒ nhÊt.[1] M«i tr­êng lao ®éng bao gåm toµn bé c¸c yÕu tè cã t¹i n¬i lµm viÖc t¸c ®éng ®Õn viÖc thùc hiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng. §ã lµ c¸c yÕu tè vÊt lý (tiÕng ån, nhiÖt ®é cao, ¸nh s¸ng, ®é Èm…), ho¸ häc, lý-ho¸ (bôi), sinh häc… Trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp con ng­êi th­êng xuyªn ph¶i tiÕp xóc víi c¸c yÕu tè ®éc h¹i, trong khi ®ã kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ chèng ®ì cña c¬ thÓ l¹i cã h¹n, cho nªn ®Õn mét thêi ®iÓm nµo ®ã, c¬ thÓ sÏ gi¶m sót søc ®Ò kh¸ng, suy yÕu søc khoÎ, ph¸t sinh c¸c bÖnh tÊt vµ gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. Theo ®¸nh gi¸ cña ViÖn y häc lao ®éng vµ VÖ sinh m«i tr­êng (n¨m 1999) th× m«i tr­êng lao ®éng tõng lóc, tõng n¬i ®· bÞ « nhiÔm nghiªm träng, cã tíi 40% sè c«ng nh©n lao ®éng trong m«i tr­êng nhiÔm c¸c yÕu tè ®éc h¹i. NhiÒu nghiªn cøu ®· thèng nhÊt r»ng t×nh tr¹ng søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng lµ th­íc ®o tæng hîp tr¹ng th¸i cña m«i tr­êng. Khi c¸c yÕu tè m«i tr­êng t¸c dông xÊu ®èi víi søc kháe vµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña con ng­êi th× ®­îc coi lµ yÕu tè t¸c h¹i nghÒ nghiÖp. HiÖn nay ng­êi ta chia ra 4 lo¹i yÕu tè t¸c h¹i nghÒ nghiÖp chñ yÕu ®Õn ng­êi lao ®éng ®ã lµ - T¸c h¹i nghÒ nghiÖp liªn quan ®Õn vÊn ®Ò s¶n xuÊt: do c«ng nghÖ vµ nguyªn liÖu s¶n xuÊt lµm ph¸t sinh ra c¸c yÕu tè t¸c h¹i nh­ c¸c yÕu tè vËt lý (nhiÖt ®é, ®é Èm, tèc ®é giã, bôi, tiÕng ån…); ho¸ häc (h¬i khÝ ®éc h¹i nh­ CO, SO2, HF, CO2…) sinh häc ( nÊm mèc,vi khuÈn, ký sinh trïng…) ¶nh h­ëng ®Õn søc khoÎ ng­êi c«ng nh©n. -T¸c h¹i nghÒ nghiÖp cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lao ®éng nh­: thêi gian lµm viÖc, c­¬ng ®é lao ®éng, chÕ ®é nghØ ng¬i thiÕu hîp lý… -T¸c hai nghÒ nghiÖp liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng vÖ sinh chung vµ t×nh tr¹ng thiÕt bÞ s¶n xuÊt: nhµ x­ëng, ph­¬ng tiÖn b¶o hé lao ®éng, vÞ trÝ lµm viÖc ch­a hîp lý… -T¸c h¹i nghÒ nghiÖp liªn quan ®Õn t©m lý ng­êi lao ®éng: c¨ng th¼ng t©m lý, l­îng th«ng tin vµ c«ng viÖc qu¸ t¶i… Trong c«ng nghiÖp c¸c yÕu tè g©y « nhiÔm th­êng gÆp ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt lµ nhiÖt ®é, ®é Èm cao, tiÕng ån, bôi vµ c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i trong m«i tr­êng kh«ng khÝ.[6,4-32] 1.1.1. ¤ nhiÔm nhiÖt. N­íc ta thuéc n­íc nhiÖt ®íi, giã mïa, nãng vµ Èm (hµng n¨m cã > 273 ngµy n¾ng nãng, nhiÖt ®é ngoµi trêi trong bãng d©m >200C vµ ®é Èm th­êng xuyªn kho¶ng 80%) §Æc biÖt, vÒ mïa hÌ trong nh÷ng ngµy nãng bøc, nhiÖt ®é ngoµi trêi cã khi lªn ®Õn 380-400C, nhiÖt ®é cña c¸c vËt bÞ nung nãng cã thÓ lªn tíi 450C. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t sinh « nhiÔm nhiÖt t¹i m«i tr­êng lao ®éng. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy nhiÖt ®é hÇu hÕt ë c¸c c«ng tr­êng, xÝ nghiÖp ®Òu v­ît tiªu chuÈn cho phÐp (TCCP).[2] T¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt nhiÖt ®é ngoµi trêi vµ trong nhµ cã m¸i che cã sù chªnh lÖch lín. Trong ®iÒu kiÖn c¸c nhµ x­ëng, n¬i lµm viÖc tho¸ng, cã cöa ra vµo vµ cöa sæ réng, kh«ng khÝ ®­îc giao l­u th× nhiÖt ®é trong nhµ thÊp h¬n ngoµi trêi. Nh­ng ng­îc l¹i nÕu trong nhµ ®ãng kÝn, cã c¸c m¸y mãc ho¹t ®éng th× nhiÖt ®é trong nhµ l¹i cao h¬n ngoµi trêi. Mét sè ngµnh nghÒ ph¶i lao ®éng trong m«i tr­êng cã nhiÖt ®é cao nh­ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, gèm sø, luyÖn kim, ®óc khu«n… nguån nhiÖt th­êng ph¸t sinh tõ c¸c lß nung luyÖn,bøc x¹ mÆt trêi, bøc x¹ nhiÖt ph¸t ra tõ c¸c ®éng c¬ m¸y mãc thiÕt bÞ. ë c¸c ph©n x­ëng nung xi m¨ng, vÒ mïa hÌ,nhiÖt ®é n¬i lµm viÖc lªn tíi 520C, ®é Èm 98% .ë nhµ m¸y xi m¨ng BØm S¬n, khi nhiÖt ®é ngoµi trêi 36,90C th× trong ph©n x­ëng nung cao h¬n ngoµi trêi 3,340C, ®é Èm l¹i thËp h¬n 4,16%, nhiÖt ®é Yaglou cao h¬n 3,090.[20,3-20] Theo mét sè t¸c gi¶ Liªn X«(cò) lao ®éng trong m«i tr­êng nhiÖt ®é cao, hiÖu qu¶ lµm viÖc gi¶m 30-44 % nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ®é Èm cao.[4,9-16] B¶ng 1.1 . C¶m gi¸c nhiÖt vµ kh¶ n¨ng lao ®éng theo ®é Èm vµ nhiÖt ®é. NhiÖt ®é (0C)  §é Èm t­¬ng ®èi(%)  Kh¶ n¨ng lao ®éng   21  40 85 91  DÔ chÞu nhÊt DÔ chÞu khi nghØ ng¬i MÖt vµ suy nh­îc   26  20 65 80 100  Kh«ng cã c¶m gi¸c khã chÞu Khã chÞu CÇn nghØ Kh«ng lao ®éng nÆng ®­îc   32  25 50 65 81 90  Kh«ng cã c¶m gi¸c khã chÞu. Kh«ng lao ®éng nÆng ®­îc. Kh«ng lao ®éng g× ®­îc. T¨ng nhiÖt ®é c¬ thÓ. Nguy hiÓm cho søc khoÎ.   Ngoµi ra « nhiÔm nhiÖt cßn hîp lùc víi c¸c yÕu tè kh¸c: bôi, tiÕng ån, lao ®éng thÓ lùc nÆng…vµ lµm t¨ng t¸c ®éng bÊt lîi cña m«i tr­êng ®Õn søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng. Do ®ã nh÷ng c«ng nh©n ë nh÷ng c¬ së cã « nhiÔm bôi, h¬i khÝ ®éc vµ vi khÝ hËu nãng cã tû lÖ bÖnh m¾t, h« hÊp, mòi- häng vµ ngoµi da th­êng cao h¬n so víi nh÷ng c«ng nh©n chØ tiÕp xóc riªng víi yÕu tè vi khÝ hËu nãng.[18] 1.1.2.¤ nhiÔm tiÕng ån Kinh tÕ ph¸t triÓn, c¬ giíi ho¸ cµng cao th× sù « nhiÔm tiÕng ån cµng lín. TiÕng ån lµ nh÷ng ©m thanh cã c­êng ®é vµ tÇn sè kh¸c nhau, ®­îc s¾p xÕp mét c¸ch kh«ng cã trËt tù, g©y c¶m gi¸c khã chÞu cho ng­êi nghe, c¶n trë con ng­êi lµm viÖc vµ nghØ ng¬i. Do vËy, chèng tiÕng ån lµ mét trong vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®Ó b¶o vÖ søc khoÎ cña nh©n d©n sèng ë c¸c ®« thÞ, còng nh­ nh÷ng ng­êi tiÕp xóc trùc tiÕp víi tiÕng ån cã c­êng ®é cao. ë c¸c n­íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cã tõ 1/4 (1/3 sè ng­êi ph¶i lao ®éng trong m«i tr­êng cã tiÕng ån ë møc cã h¹i.Theo sè liÖu kh¶o s¸t cña ViÖn b¶o hé lao ®éng ë 11 c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp thÊy cã nhiÒu ng­¬× ph¶i tiÕp xóc víi tiÕng ån v­ît TCCP, trong ®ã cã tíi 10,95% sè c«ng nh©n bÞ bÖnh ®iÕc nghÒ nghiÖp (§NN). Qua ®iÒu tra trong ngµnh ph©n l©n, ph©n ®¹m, vµ super phèt ph¸t, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng…møc ®é tiÕng ån chung v­ît TCCP 10 ( 25 dB. §iÒu tra trªn 669 tµi xÕ ë xÝ nghiÖp ®Çu m¸y Hµ Néi ®· ph¸t hiÖn ®­îc 9,27% sè ng­êi cã biÓu ®å d¹ng ®iÕc nghÒ nghiÖp trong ®ã cã 4,34% ®­îc h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi (sè c«ng nh©n cã tõ 20 n¨m tuæi nghÒ trë lªn). Bïi Thu vµ céng sù nghiªn cøu tiÕng ån cña mét sè xe chuyªn dông thÊy r»ng lo¹i m¸y kÐo DT-75 cã tiÕng ån tõ 85dB ®Õn 90dB, m¸y kÐo DT-54 tõ 98dB ®Õn 120dB. C¸c lo¹i xe ®Òu cã tiÕng ån tõ khã chÞu (60dB) ®Õn chãi tai (90dB). C¸c lo¹i xe ñi, xe g¹t, m¸y khoan (ë c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng vµ s¶n xuÊt xi m¨ng (bé phËn khai th¸c ®¸) ®Òu cã tiÕng ån tõ 90 dB trë lªn.[19,3-40] NhiÒu nghiªn cøu ®· chøng minh r»ng, nÕu bÞ t¸c ®éng th­êng xuyªn, tiÕng ån sÏ g©y rèi lo¹n chøc n¨ng cña toµn c¬ thÓ ( thÇn kinh trung ­¬ng, tim m¹ch, vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¬ quan thÝnh gi¸c ).T¹i c¸c n­íc t­ b¶n, sè c«ng nh©n bÞ rèi lo¹n thÇn kinh do tiÕng ån ngµy cµng nhiÒu. ë Ph¸p cø 5 ng­êi bÞ t©m thÇn th× cã 1 ng­êi bÞ t©m thÇn do tiÕng ån. T¹i n¬i cã nhiÒu tiÕng ån tØ lÖ viªm d¹ dµy- t¸ trµng kh¸ cao vµ n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m 60%. TiÕp xóc l©u dµi víi tiÕng ån sÏ g©y ra ®iÕc nghÒ nghiÖp.[30,127-128] T¸c ®éng cña tiÕng ån víi c¬ thÓ phô thuéc ba yÕu tè: b¶n chÊt vËt lý cña tiÕng ån (tiÕng ån lu«n thay ®æi tÇn sè vµ c­êng ®é); tÝnh chÊt c«ng t¸c cña ng­êi lao ®éng (ph¶i tiÕp xóc th­êng xuyªn víi c­êng ®é tiÕng ån cao) vµ tÝnh c¶m thô tiÕng ån cña tõng ng­êi( phô n÷, ng­êi cao tuæi, èm mÖt dÔ nh¹y c¶m víi tiÕng ån m¹nh). C­êng ®é tiÕng ån cµng cao th× thêi gian tiÕp xóc víi tiÕng ån cµng ph¶i gi¶m bít. NghÜa lµ khi c«ng nh©n lµm viÖc chÞu t¸c ®éng cña tiÕn ån cao, thêi gian lµm viÖc mét ca trong ngµy ®­îc rót ng¾n. Quy ®Þnh thêi gian tiÕp xóc (giê) trong ngµy cña c¸c c«ng nh©n t¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®­îc biÓu thÞ trong b¶ng 1.2 B¶ng 1.2. Thêi gian tiÕp xóc trong ngµy (giê) ë c¸c c­êng ®é tiÕng ån kh¸c nhau (dBA) C­êng ®é tiÕng ån (dBA)  Thêi gian tiÕp xóc trong ngµy (giê)  C­êng ®é tiÕng ån (dBA)  Thêi gian tiÕp xóc trong ngµy (giê)   90  8  102  1 (1/2   92  6  105  1   95  4  107  3/4   97  3  110  1/2   100  2  115*  1/4   *TrÞ sè ng­ìng tèi ®a, kh«ng cho phÐp tiÕp xóc víi tiÕng ån lµ >115 dBA Ngoµi c­êng ®é, møc g©y h¹i cña tiÕng ån cßn phô thuéc vµo thêi gian tiÕp xóc víi tiÕng ån. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chøng minh thêi gian tiÕp xóc víi tiÕng ån cµng l©u th× tû lÖ suy gi¶m thÝnh lùc, ®iÕc nghÒ nghiÖp cµng cao. Theo b¸o c¸o cña Junghans t¹i §¹i héi lÇn thø 8 cña hiÖp héi chèng ån thÕ giíi th× nh÷ng ng­êi cã thêi gian tiÕp xóc víi tiÕng ån > 20 n¨m cã tû lÖ ®iÕc nghÒ nghiÖp cao h¬n 10 lÇn nh÷ng ng­êi tiÕp xóc cïng lo¹i ån nh­ng thêi gian <5 n¨m. 1.1.3.¤ nhiÔm bôi Trong c¸c yÕu tè g©y « nhiÔm m«i tr­êng lao ®éng, th× « nhiÔm bôi næi lªn hµng ®Çu. Bôi lµ nh÷ng ph©n tö h÷u c¬ cøng, nhá, lan to¶ vµ l¬ löng trong kh«ng khÝ. Ng­êi ta chia bôi thµnh 2 lo¹i tuú theo kÝch th­íc cña nã: lo¹i xon khÝ (®­êng kÝnh nhá h¬n 0,1 micron) gåm khãi vµ x­¬ng mï, lo¹i xon khÝ huyÒn phï (®­êng kÝnh lín h¬n 0,1 micron) gåm xon khÝ huyÒn phï h¹t to¶ lan thÓ cøng vµ xon khÝ huyÒn phï h¹t to¶ lan thÓ láng. Bôi ®­îc h×nh thµnh theo 3 c¬ chÕ: c¬ chÕ thø nhÊt lµ do sù nghiÒn n¸t c¬ häc cña c¸c vËt r¾n, trong tr­êng hîp nµy ®­îc gäi lµ khÝ dung ph©n to¶. C¬ chÕ thø 2 lµ do sù ng­ng tô c¸c h¹t r¾n trong kh«ng khÝ nghÜa lµ do h¬i c¸c kim lo¹i bèc lªn gÆp kh«ng khÝ t¹o thµnh c¸c oxyt kim lo¹i rÊt nhá l¬ löng trong kh«ng khÝ gäi lµ khÝ dung ng­ng kÕt. C¬ chÕ thø 3 lµ do ®èt ch¸y nhiªn liÖu kh«ng hoµn toµn (khãi, bå hãng). C«ng nh©n s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng trong ®ã cã c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng chñ yÕu chÞu t¸c ®éng cña bôi thuéc loaÞ c¬ chÕ thø nhÊt lµ chñ yÕu. Theo NguyÔn Kh¾c H¶i t×nh h×nh « nhiÔm bôi lµ rÊt phæ biÕn, nång ®é bôi cao,tû lÖ SiO2 cao (16%) lµ nguy c¬ dÔ m¾c bÖnh bôi phæi. HiÖn nay mét sè biÖn ph¸p c¶i thiÖn m«i tr­êng do « nhiÔm bôi vÉn ch­a ®¶m b¶o, hÖ thèng hót bôi ch­a mang l¹i hiÖu qu¶, thËm chÝ cã n¬i ch­a cã hÖ thèng hót bôi. NhiÒu c«ng tr×nh ®iÒu tra cho thÊy nång ®é bôi ë nhµ m¸y c¬ khÝ CÈm Ph¶, nhµ m¸y c«ng cô sè 1 Hµ Néi, Diezen S«ng C«ng, ®iÖn c¬ Hµ Néi, khu c¸n thÐp Gia Sµng (Th¸i Nguyªn) ®Òu v­ît TCCP tõ 5 (125 lÇn. C¸c c«ng ty vËt liÖu x©y dùng CÇu §uèng, xi m¨ng BØm S¬n, xi m¨ng H¶i Phßng, Hµ Tiªn nång ®é bôi v­ît TCCP tõ 20 ( 435 lÇn, nhµ m¸y tuyÓn quÆng (Qu¶ng Ninh ) v­ît tõ 170(1150 lÇn.[7,13-14] KÕt qu¶ ®iÒu tra nång ®é bôi ë 6 c¬ së thuéc dù ¸n “ KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia phßng chèng BBPSi” n¨m 2000 cho thÊy t×nh tr¹ng « nhiÔm bôi rÊt nÆng nÒ sè mÉu bôi h« hÊp kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh lµ 71,6%; sè mÉu bôi träng l­îng kh«ng ®¹t tiªu chuÈn chiÕm 86,2%. Trong ®ã hµm l­¬ng SiO2 cao nhÊt lµ ë nhµ m¸y thÐp T©n ThuËn (84,0%), ë má than Hµ LÇm, c«ng ty vËt t­ thiÕt bÞ giao th«ng Kh¸nh Hoµ hµm l­îng SiO2 còng cao (40,3(57,48%). Riªng hîp t¸c x· kh¶m trai Chuyªn Mü tû lÖ rÊt thÊp (0,9 (1,6%) Hµng n¨m cã kho¶ng 5000 c«ng nh©n ®­îc gi¸m ®Þnh bÖnh nghÒ nghiÖp, th× BBPSi chiÕm h¬n 90%. Thèng kª cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n­íc ®Òu cho thÊy ngµnh c«ng nghiÖp cã tû lÖ BBPSi cao lµ g¹ch chÞu löa, ®óc, c¬ khÝ, luyÖn kim, khai th¸c than, ®¸ vµ s¶n xuÊt gèm sø … Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn BBPSi phô thuéc nhiÒu yÕu tè: nång ®ä bôi v­ît qu¸ TCCP, tû lÖ bôi h« hÊp cao, hµm l­îng silic tù do cao, thêi gian tiÕp xóc dµi, lao ®éng thÓ lùc cao(tÇn sè, biªn ®é h« hÊp cao) vµ yÕu tè c¸ nh©n. Do vËy, ®Ó ®¸nh gi¸ ®­îc nh÷ng yÕu tè nµy, cÇn n¾m v÷ng kü thuËt ®¸nh gi¸ « nhiÔm bôi qua nång ®é bôi, kÝch th­íc h¹t, tû lÖ bôi h« hÊp vµ hµm l­îng silic tù do. Th«ng th­êng, bôi ph¸t sinh tõ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu cã ®­êng kÝnh d­íi 10 μm, nhiÒu nhÊt lµ lo¹i bôi d­íi 5μm (bôi khÝ). Lo¹i bôi nhá nµy th­êng tån t¹i l©u trong kh«ng khÝ n¬i lµm viÖc vµ lµ lo¹i bôi chñ yÕu g©y t¸c h¹i ®Õn søc khoÎ con ng­êi nãi chung vµ ®Õn c¬ quan h« hÊp nãi riªng . Nång ®é bôi trong kh«ng khÝ cµng cao, cµng cã h¹i. Thêi gian lµm viÖc ph¶i tiÕp xóc víi bôi l©u, c­êng ®é lao ®éng cµng lín, l­îng kh«ng khÝ vµo phæi cµng cao bôi sÏ vµo phæi cµng nhiÒu. Bôi sÏ trë nªn nguy hiÓm h¬n nÕu m«i tr­êng lao ®éng cã thªm « nhiÔm nhiÖt, h¬i khÝ ®éc…. 1.1.4.¤ nhiÔm c¸c chÊt khÝ th¶i. C¸c lo¹i khÝ th¶i ®éc h¹i do s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th¶i vµo m«i tr­êng lµ nguån g©y « nhiÔm lín vµ ®¸ng lo ng¹i. ë Hµ Néi, trong néi thµnh víi mËt ®é 23.000 d©n/1km2 cã 300 nhµ m¸y, 15.700 c¬ së s¶n xuÊt, hµng ngµy th¶i kh«ng khÝ mét l­îng khÝ th¶i ®éc h¹i cao, CO2 cao gÊp 1,2 lÇn tiªu chuÈn cho phÐp .[8,25-40] Trong c¸c khu c«ng nghiÖp ®­îc theo dâi, cã 3 khu c«ng nghiÖp nång ®é khÝ SO2 v­ît tiªu chuÈn cho phÐp lµ khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh, Biªn Hoµ vµ nhµ m¸y xi m¨ng H¶i Phßng. Nång ®é NO2 ë khu c«ng nghiÖp Biªn Hoµ v­ît TCCP 1,8 lÇn ë c¸c xÝ nghiÖp khai th¸c vËt liÖu x©y dùng (khai th¸c ®¸) th­êng cã nång ®é CO, NO2 trong m«i tr­êng cao. T¹i c¸c má lé thiªn c¸ch xa 50m n¬i mçi lÇn næ m×n ph¸ ®¸, nång ®é CO trong kh«ng khÝ lµ 0,1%, nång ®é NO2 lµ 0,02% cao gÊp nhiÒu lÇn TCCP. ë c¸c xÝ nghiÖp khai th¸c than, cø khai th¸c 100 tÊn than th× cã tõ 500-700m3 khÝ CH4, 700-1500m3 khÝ CO2. Kh¶o s¸t 275 nhµ m¸y s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong nghµnh ho¸ chÊt, ph©n bãn, c¬ khÝ luyÖn kim, vËt liÖu x©y dùng tõ 1991-1995 thÊy cã23,27% c¸c ph©n x­ëng s¶n xuÊt bÞ « nhiÔm h¬i khÝ ®éc h¹i (SO2, CO, CO2…) víi nång ®é ®o v­ît TCCP tõ 1,5-50 lÇn. Nh­ vËy, m«i tr­êng lao ®éng cña nghµnh c«ng nghiÖp n­íc ta bÞ « nhiÔm nÆng nÒ bëi c¸c yÕu tè vi khÝ hËu nãng, ån, bôi vµ c¸c khÝ th¶i ®éc h¹i. Nh÷ng yÕu tè nµy t¸c ®éng “hîp lùc” ®Õn søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng, lµ nguyªn nh©n lµm ph¸t sinh, ph¸t triÓn c¸c lo¹i bÖnh tËt vµ lµm thay ®æi c¬ cÊu bÖnh tuú theo møc ®é t¸c ®éng cña m«i tr­êng. 1.1.5.¤ nhiÔm m«i tr­êng n­íc vµ t¸c h¹i cña nã N­íc lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng, tõ ho¹t ®éng n«ng nghiÖp,dÞch vô vµ sinh ho¹t cña nh©n d©n, trong ®ã c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cÇn rÊt nhiÒu n­íc. Trªn thÕ giíi nguån n­íc sö dông trong cuéc sèng, trong lao ®éng s¶n xuÊt chØ kho¶ng 1% tæng l­îng n­íc trªn Tr¸i §Êt. Theo thèng kª ë Mü n­íc sö dông cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm tû lÖ 50% trong ®ã n«ng nghiÖp chiÕm 40% cßn 10% cho c¸c môc ®Ých kh¸c. Trong c«ng nghiÖp mçi ngµnh, mçi khu chÕ xuÊt cã c¸c c«ng nghÖ kh¸c nhau cho nªn yªu cÇu sè l­îng vµ chÊt l­îng n­íc kh¸c nhau. Ng­êi ta ­íc tÝnh ®Ó s¶n xuÊt 1 tÊn giÊy cÇn 250 tÊn n­íc (250m3), s¶n xuÊt 1 tÊn ®¹m cÇn 600 tÊn n­íc,1 tÊn chÊt bét cÇn 1000 tÊn n­íc. Muèn khai th¸c 1 lÝt dÇu cÇn 10 lÝt n­íc, 1kg len cÇn 600 lÝt n­íc, 1tÊn xi m¨ng cÇn 45 tÊn n­íc, 1 tÊn thÐp cÇn 200 tÊn n­íc. C«ng nghÖ chÕ biÕn l­¬ng thùc, thùc phÈm, c«ng nghÖ thuéc da, chÕ biÕn r­îu, s¶n xuÊt bia ®Òu cÇn rÊt nhiÒu n­íc. Ngµnh dÖt may trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chØ tÝnh trong 1 th¸ng ®· sö dông 104.100m3 n­íc… Con ng­êi ngµy cµng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn n­íc. L­îng n­íc ngÇm khai th¸c n¨m 1990 gÊp 30 lÇn l­îng n­íc khai th¸c n¨m 1960, dÉn ®Õn nguy c¬ g©y suy gi¶m tr÷ l­îng n­íc s¹ch vµ sÏ g©y nªn c¸c thay ®æi lín vÒ c©n b»ng n­íc. Cho nªn vÊn ®Ò b¶o vÖ nguån n­íc s¹ch cho c¸c vïng d©n c­ trªn thÕ giíi ®ang lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña c¸c tæ chøc m«i tr­êng thÕ giíi. Trong 10 n¨m tõ 1980-1990, thÕ giíi ®· chi 300 tû USD cho ch­¬ng tr×nh n­íc ®¶m b¶o cung cÊp cho kho¶ng 79% d©n c­ ®« thÞ vµ 41% d©n sè n«ng th«n. ¤ nhiÔm n­íc lµ sù biÕn ®æi nãi chung chÊt l­îng n­íc. C¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm m«i tr­êng n­íc cã thÓ chia lµm 2 lo¹i « nhiÔm n­íc cã nguån gèc tù nhiªn vµ « nhiÔm n­íc cã nguån gèc nh©n t¹o. Trong « nhiÔm n­íc cã nguån gèc nh©n t¹o th× « nhiÔm do s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã tÇm quan träng ®Æc biÖt vµ cµng ngµy cµng cã nguy c¬ g©y « nhiÔm lín h¬n.[21,17-30] N­íc th¶i c«ng nghiÖp ë n­íc ta hiÖn nay so víi thÕ giíi vµ so víi n­íc th¶i sinh ho¹t kh«ng lín, nh­ng trong n­íc th¶i c«ng nghiÖp cã nhiÒu ho¸ chÊt ®éc h¹i nh­ kim lo¹i nÆng, c¸c chÊt h÷u c¬, v« c¬ cã nång ®é cao. Nång ®é BOD5 , COD cao lµm gi¶m tr÷ l­îng «xy cã trong n­íc lµm ¶nh h­ëng ®Õn sinh vËt vµ hÖ sinh th¸i. C¸c chÊt h÷u c¬, c¸c chÊt tÈy röa s¶n phÈm, l­u ho¸ cao su, glycerin lµ nh÷ng chÊt bÒn v÷ng thËm chÝ cã thÓ tiªu diÖt vi sinh vËt, ¶nh h­ëng ®Õn sù lµm s¹ch cña n­íc.[9] Vïng kinh tÕ phÝa nam lµ vïng kinh tÕ träng ®iÓm sè 1 vÒ sè l­îng khu c«ng nghiÖp vµ dù ¸n. Theo tÝnh to¸n, c¸c khu c«ng nghiÖp th¶i vµo s«ng gåm: s«ng §ång Nai kho¶ng 130.000 m3 n­íc th¶i trong ®ã cã kho¶ng 23,2 tÊn cÆn l¬ löng, 19,4 tÊn BOD; 41,3 tÊn COD; 7,5 tÊn Nit¬; 1 tÊn photpho vµ nhiÒu kim lo¹i nÆng, cïng víi c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i kh¸c. Theo qui ho¹ch ph¸t triÓn dù b¸o n¨m 2010 cã kho¶ng 278 tÊn cÆn l¬ löng, 231 tÊn BOD, 493 tÊn COD, 89 tÊn Nit¬,12 tÊn photpho vµ nhiÒu kim lo¹i nÆng ®­îc th¶i vµo n­íc. Ngµnh dÖt may th¶i vµo m«i tr­êng tõ 24-30 triÖu m3 n­íc, trong ®ã cã kho¶ng 90% l­îng n­íc ch­a ®­îc xö lý, th¶i trùc tiÕp vµo m«i tr­êng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ngµnh dÖt may sö dông hµng v¹n tÊn ho¸ chÊt ®éc h¹i. ChØ tÝnh n¨m 1996 ngµnh dÖt may ®· sö dông 6520 tÊn xót (NaOH) nång ®é 80%, 129 tÊn axit sunphuric (H2SO4),220 tÊn axit acetic (CH3COOH), 3200 tÊn cacbonat natri (Na2CO3). HiÖu suÊt sö dông c¸c ho¸ chÊt nµy chØ cã kho¶ng 70%-80%, cßn l¹i 20%-30% th¶i theo n­íc th¶i vµo m«i tr­êng n­íc. N­íc bÞ « nhiÔm ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn søc khoÎ cña c«ng nh©n. N­íc kh«ng thÓ thiÕu trong cuéc sèng nh­ng nÕu n­íc bÞ « nhiÔm sÏ ®em ®Õn bÖnh tËt cho con ng­êi hµng ngµy dïng nã. Phô thuéc vµo nång ®é c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong n­íc vµ thêi gian tiÕp xóc mµ møc ®é ®éc h¹i cu¶ nã ®èi víi ng­êi, ®éng thùc vËt cã kh¸c nhau. [16,30-40] Theo th«ng b¸o cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi cã 80% bÖnh tËt cña con ng­êi cã liªn quan ®Õn n­íc. N­íc lµ m«i tr­êng trung gian l©y truyÒn bÖnh cho ng­êi trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp bëi c¸c vi sinh vËt vµ c«n trïng truyÒn bÖnh dÞch, bÖnh th­êng theo ®­êng n­íc lan trµn trong ®iÒu kiÖn thiÕu n­íc s¹ch vµ thiÕu ph­¬ng tiÖn b¶o vÖ, nhÊt lµ c¸c bÖnh vÒ ®­êng tiªu ho¸ vµ sau n÷a lµ qua da, niªm m¹c, m¾t.Theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi, hµng n¨m t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã kho¶ng 14 triÖu trÎ em ®ang bÞ bÖnh nÆng lµ hËu qu¶ cña viÖc dïng n­íc bÈn vµ cã kho¶ng 340 triÖu trÎ em d­íi 5 tuæi sèng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kÓ c¶ Trung Quèc cã sè l­ît tiªu ch¶y lµ 1 tû/ n¨m trung b×nh 3 l­ît trÎ em n¨m.Theo WHO/COD ch­¬ng tr×nh khèng chÕ bÖnh tiªu ch¶y, ®iÒu tra trªn 7350 trÎ em ë 70 n­íc cho thÊy tû lÖ lµ 3,4 l­ît/ trÎ em/ n¨m vµ ­íc tÝnh hµng n¨m cã kho¶ng 4 triÖu ng­êi bÞ nhiÔm ký sinh trïng ®­êng ruét.[28] Ngoµi ra c¸c chÊt ®éc h¹i cã trong n­íc do c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp nh­ chÊt phãng x¹, DDT… tån l­u trong n­íc lµ nguyªn nh©n ph¸t sinh bÖnh ung th­, qu¸i thai, dÞ d¹ng.[10,10-20] N¨m 1955 ë NhËt B¶n xuÊt hiÖn 1 lo¹i bÖnh kú l¹. Lóc ®Çu bÞ c¶m sau ®ã lµ ®au toµn th©n tiÕp ®ã lµ g·y x­¬ng vµ tö vong, chØ trong 5 n¨m cã 207 ng­êi chÕt vÒ bÖnh nµy. Nguyªn nh©n g©y ra bÖnh nµy lµ do n­íc th¶i cã chøa Cadimi, 1kim lo¹i ®éc. N­íc th¶i cã chøa Cadimi trùc tiÕp vµo lóa vµ lóa cho s¶n l­îng cao, Cadimi tån t¹i trong g¹o vµ ng­êi ¨n vµo g©y xèp x­¬ng, dßn vµ dÔ g·y cuèi cïng g©y tö vong. N¨m 1999 tµu chë dÇu cña vïng ExongVadenxo ®©m vµo ®¸ ngÇm trong vÞnh Prince William Sound lµm 11 triÖu galon dÇu ®æ ra biÓn, hËu qu¶ lµ lµm « nhiÔm 1 vïng biÓn réng lín. Alanxaca con tµu chë dÇu Nephon cña Singapo còng n¨m 1999 chë 22000 tÊn dÇu lóc cËp c¶ng nhµ m¸y läc dÇu C¸t L¸i (thuéc Sµi Gßn Petro) ®· ®©m vµo cÇu c¶ng lµm sËp hoµn toµn cÇu c¶ng B, c¸c èng dÉn dÇu cña c¶ng bÞ vì, ®øt g·y. DÇu tõ tµu Neptune vµ tõ èng dÉn dÇu bÞ vì ®æ th¼ng vµo s«ng, v¸ng dÇu dµy hµng chôc mm phñ kÝn bÒ mÆt cña mét khóc s«ng g©y « nhiÔm n­íc vµ lµm chÕt nhiÒu lo¹i ®éng vËt, thuû sinh. N­íc bÞ « nhiÔm kh«ng nh÷ng ¶nh h­ëng ®Õn søc khoÎ con ng­êi mµ cßn g©y t¸c h¹i ®Õn m«i tr­êng toµn cÇu, g©y h¹n h¸n, lò lôt lµm thiÖt h¹i nhiÒu ng­êi vµ cña. Theo dù ®o¸n cña viÖn canh n«ng thÕ giíi ®Õn n¨m 2020 cã kho¶ng 40% nh©n lo¹i sÏ sèng ë vïng thiªó n­íc. ¤ nhiÔm n­íc g©y thiÕu n­íc s¹ch sÏ lµ hiÓm ho¹ cña nh©n lo¹i trong thÕ kû 21, còng lµ nguyªn nh©n g©y sa m¹c ho¸, ®ång thêi g©y ®ãi khæ cho hµng tû ng­êi. Theo Liªn hîp quèc mçi n¨m cã kho¶ng 5,3 triÖu ng­êi chÕt vµ 3,35 tû ng­êi m¾c bÖnh cã liªn quan tíi n­íc vµ con sè nµy cßn t¨ng lªn n­·. C¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn th­êng m¾c c¸c bÖnh “lan truyÒn theo n­íc”. BÖnh lan truyÒn theo n­íc lµ nh÷ng bÖnh mµ t¸c nh©n l©y truyÒn theo nguån n­íc nh­ c¸c bÖnh tiªu ch¶y, th­¬ng hµn, ghÎ, bÖnh s¸n l¸ mang (qua èc sèng trong n­íc).[12,123-124] B¶o vÖ m«i tr­êng n­íc lµ nhiªm vô hµng ®Çu ®ßi hái sù tham gia cña c¸c quèc gia céng ®ång vµ ®ßi hái nhiÒu biÖn ph¸p khoa häc vµ gi¶i ph¸p c«ng nghÖ, tæ chøc qu¶n lý, kinh tÕ vµ v¨n ho¸ x· héi… HiÖn nay ë 1 sè nhµ m¸y,c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt ®· ®Çu t­ x©y dùng c¸c hÖ thèng xö lý n­íc th¶i tr­íc khi ®æ vµo m«i tr­êng. Tuy nhiªn cßn nhiÒu nguyªn nh©n nh­ kinh phÝ cã h¹n, c«ng nghÖ xö lý n­íc ch­a ®ång bé, l¹c hËu nªn phÇn lín n­íc ch­a ®­îc xö lý tr­íc khi ®æ vµo m«i tr­êng. §èi víi c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, nhµ m¸y chuÈn bÞ x©y dùng ngoµi dù ¸n x©y dùng cßn cã dù ¸n t¸c ®éng m«i tr­êng, khi c¸c khu nµy ®i vµo ho¹t ®éng ®Ó ®¶m b¶o kh«ng khÝ vµ n­íc kh«ng bÞ « nhiÔm. 1.2. C¸c yÕu tè m«i tr­êng kh«ng khÝ ¶nh h­ëng ®Õn søc khoÎ c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng. 1.2.1 ¶nh h­ëng cña bôi Nh­ ta ®· biÕt. Bôi lµ nh÷ng h¹t r¾n cã kÝch th­íc rÊt nhá, l¬ löng trong kh«ng khÝ dµi hay ng¾n, phô thuéc vµo kÝch th­íc, h×nh th¸i vµ tû träng h¹t bôi, møc ®é chuyÓn ®éng cña kh«ng khÝ. Bôi ë nhµ m¸y xi m¨ng th­êng lµ do sù nghiÒn n¸t c¬ häc cña vËt r¾n (®¸, th¹ch cao, ®Êt sÐt, clinke ). Nh­ vËy bôi t¸c ®éng lªn c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng thuéc lo¹i bôi khÝ dung ph©n to¶, bªn c¹nh ®ã bôi ë c¸c ph©n x­ëng s¶n xuÊt xi m¨ng cßn ®­îc t¹o thµnh do sù ®èt ch¸y nguyªn liÖu kh«ng hoµn toµn (khãi, hå hãng). ¶nh h­ëng nhiÒu nhÊt ®èi víi c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng lµ bôi ®¸. Trong thµnh phÇn cña bôi ®¸ cã tû lÖ silic víi h×nh thÓ kh«ng ®Òu, kh«ng nh½n, s¾c c¹nh vµ r¾n.[13,21-22] T¸c h¹i cña bôi ®èi víi c¬ thÓ phô thuéc vµo kÝch th­íc, tÝnh khuÕch t¸n, tû träng, diÖn tÝch h×nh thÓ, ®é r¾n vµ tÝnh thÇm, trong ®ã tÝnh hoµ tan tøc lµ kh¶ n¨ng cña nã l¬ löng trong kh«ng khÝ nhanh hay l©u cã ¶nh h­ëng lín nhÊt. Theo Latavet A.A bôi ®¸ th¹ch anh h×nh cÇu kÝch th­íc 10 micron trong 3,3 gi©y cã thÓ r¬i ®­îc mét qu·ng ®­êng dµi 10 cm, h¹t bôi cã ®­êng kÝnh tõ 10-100 micron chØ chiÕm tû lÖ 4,7%. C¸c h¹t bôi cã ®­êng kÝnh nhá h¬n 0,1 micron (khãi ë c¸c lß nung) trong 5,4 phót chØ r¬i ®­îc 10 cm, th­êng chóng l¬ löng trong kh«ng khÝ rÊt l©u, do chuyÓn ®éng Brown. Thêi gian r¬i nhanh hay chËm cña bôi trong kh«ng khÝ kh«ng chØ phô thuéc vµo kÝch th­íc h¹t bôi mµ cßn phô thuéc vµo giã. Giã lµm h¹t bôi kh«ng ®øng yªn. Trong c¸c ph©n x­ëng, tuy giã tù nhiªn bÞ h¹n chÕ, song cã trang bÞ qu¹t nªn c¸c h¹t bôi nhá khã r¬i xuèng ®Êt, chóng l¬ löng trong kh«ng khÝ rÊt l©u ngay trong tÇm thë cña c«ng nh©n. Chóng ta biÕt r»ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c h¹t bôi ®Òu ®Õn ®­îc phÕ nang vµ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn c¸c phÕ nang. Nh÷ng h¹t bôi to th­êng ®­îc gi÷ l¹i ë ®­êng h« hÊp trªn bëi l«ng mòi vµ chÊt nhÇy. Theo nhiÒu t¸c gi¶, nÕu thë b»ng mòi sè h¹t bôi gi÷ l¹i ë mòi 45-50% sè cßn l¹i ®i vµo phÕ qu¶n vµ thùc bµo hoÆc ph¶n x¹ ho, tèng ra ngoµi. Nh÷ng h¹t bôi cã ®­êng kÝnh nhá vµo tËn phÕ nang. §é bÒn v÷ng cña h¹t bôi vµ kh¶ n¨ng x©m nhËp cña nã vµo c¬ thÓ cßn phô thuéc ®iÖn tÝch cña h¹t bôi. Bôi ®¸, bå hãng , khãi th­êng mang ®iÖn tÝch d­¬ng cïng dÊu. Theo Panxakhovic I.M vµ Gordanskaia E.N, tèc ®é thùc bµo ®èi víi bôi phô thuéc vµo ®iÖn tÝch cña h¹t bôi. Do bôi ®¸, khãi cã ®iÖn tÝch d­¬ng cïng dÊu nªn khã kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh nh÷ng h¹t bôi to h¬n ®Ó l¾ng xuèng vµ v× vËy thêi gian l¾ng xuèng ch©m h¬n, kh¶ n¨ng to¶ lan cao h¬n, l¬ löng trong kh«ng khÝ l©u, nªn dÔ x©m nhËp vµo ®­êng h« hÊp. T¸c h¹i cña bôi ®èi víi con ng­êi vµ ®éng vËt phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña chóng, cã lo¹i bôi mang theo b¶n chÊt ®éc h¹i vÒ ho¸ häc vµ lý häc, cã lo¹i chØ g©y trë g¹i vÒ mÆt c¬ häc do ®Æc tÝnh b¸m hót cña nã còng cã lo¹i mang theo c¶ vi khuÈn, ký sinh trïng, vi rót sÏ g©y h¹i nhiÒu h¬n. RÊt nhiÒu phÇn tö nhá bÐ(bôi) trong m«i tr­êng kh«ng khÝ cã tÝnh ®éc h¹i nh­ bôi kim lo¹i, bôi ®¸ vµ hy®rocacbon th¬m. Hîp chÊt hydrocacbon th¬m lµ nh÷ng hîp chÊt ®a vßng, th­êng xuÊt hiÖn trong kh«ng khÝ vïng ®« thÞ, nã lµ t¸c nh©n g©y bÖnh ung th­ ®èi víi ng­êi vµ ®éng vËt. Bôi clinke trong s¶n xuÊt xi m¨ng kh«ng nh÷ng g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn ng­êi, ®éng vËt mµ cßn cã t¸c ®éng xÊu ®Õn thùc vËt. §èi víi thùc vËt, nã lµm rông l¸ nhanh, c©y chãng giµ, h×nh thµnh c¸c khÝ hæng trong qu¶, gi¶m träng l­îng qu¶ vµ h¹t, nãi chung bôi trong s¶n xuÊt xi m¨ng lµm cho thùc vËt bÞ c»n cçi. Tuy vËy, trõ bôi clinke, bôi ®Êt ®¸ tõ c¸c m¸y nghiÒn nguyªn liÖu lµm xi m¨ng th× kh«ng nguy hiÓm l¾m. T¸c h¹i cña bôi lªn c¬ thÓ trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn, tr­íc hÕt chóng x©m nhËp vµo ®­êng h« hÊp trªn vµ nÕu tiÕp xóc l©u dµi dÔ bÞ bÖnh bôi phæi nghÒ nghiÖp. Bôi silic ngoµi g©y bÖnh bôi phæi cßn g©y rèi lo¹n nghiªm träng c¸c c¬ quan nh­ x¬ gan, rèi lo¹n chøc phËn d¹ dµy(co bãp yÕu, tiÕt dÞch vÞ kÐm) nªn khã tiªu, viªm loÐt d¹ dµy, rèi lo¹n thÇn kinh chøc n¨ng, ®au ®Çu, mÖt mái, kh¶ n¨ng lao ®éng gi¶m. Bôi vµo m¾t g©y viªm gi¸c m¹c, kÕt m¹c. Bôi s¾c c¹nh cã thÓ g©y loÐt gi¸c m¹c v× chóng g©y nh÷ng vÕt x­íc ë gi¸c m¹c lµm gi¶m thÞ lùc. Bôi r¬i vµ phñ lªn da lµm kh« da, da tho¸t må h«i kÐm, ¶nh h­ëng ®Õn sù th¶i nhiÖt cña c¬ thÓ vèn ®· nãng do nhiÖt ®é n¬i lµm viÖc cña c«ng nh©n cao. Bôi cã thÓ g©y dÞ øng toµn th©n nhÊt lµ khi ®é Èm kh«ng khÝ cao. Bôi bÞ nhiÔm khuÈn hoÆc c¸c chÊt phãng x¹ lµm cho da dÔ bÞ viªm, tr¹ng th¸i bÖnh lý ë da ngµy cµng nÆng thªm.Nh­ vËy bôi silic cã t¸c h¹i ®Õn toµn th©n vµ khu tró chñ yÕu ë phæi. Theo TrÇn Ngäc LiÔn kh¸m søc khoÎ cho 232 c«ng nh©n tiÕp xóc víi bôi Ami¨ng trªn 10 n¨m thÊy tû lÖ c«ng nh©n bÞ viªm mòi häng lµ 55,8%,ho,khã thë 31,6%, viªm phÕ qu¶n m¹n 9,03%.[11,56-58] Theo thèng kª cña ban Y tÕ Bé X©y dùng, trong sè 7197 c¸n bé, c«ng nh©n xi m¨ng thÊy r»ng c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng ë c«ng ty xi m¨ng BØm S¬n bÖnh viªm mòi häng, phÕ qu¶n lµ 61%, c«ng ty xi m¨ng Hµ Tiªn 23,6%. T¸c h¹i l©u dµi vµ nguy hiÓm nhÊt cña bôi lµ g©y bÖnh bôi phæi, nhÊt lµ bôi chøa hµm l­îng silic cao. Trong 25 c«ng nh©n x©y dùng ®­êng hÇm ( khoan ®¸) tiÕp xóc víi bôi ®­îc kh¸m th× cã 10 ng­êi bÞ bÖnh bôi phæi, chiÕm tû lÖ 40%. ë nhµ m¸y c¬ khÝ NghÖ An trong 82 c«ng nh©n ®­îc kh¸m, cã 11 c«ng nh©n bÞ bÖnh bôi phæi chiÕm 13,41%.[17][23,47-49] Theo Do·n Ngäc H¶i, sè c«ng nh©n bÞ bÖnh bôi phæi silic ë mét sè nhµ m¸y xÝ nghiÖp ®­îc thèng kª nh­ sau: c¸c xÝ nghiÖp vËt liÖu x©y dùng8,4%, má ®¸ Hoµ An(Biªn Hoµ) 16,06%, má ®¸ Phñ Lý 6,46%, xi m¨ng H¶i Phßng 1,06%, c«ng ty xi m¨ng Hµ Tiªn 2,8%, nhµ m¸y g¹ch chÞu löa §ång Nai 19,09%, nhµ m¸y g¹ch chÞu löa Th¸i Nguyªn 9,77%.[24,10-14] Theo NguyÔn V¨n Hoµi c¸c c«ng nh©n trong nhµ m¸y c¬ khÝ c¶ n­íc, m¾c bÖnh bôi phæi 25,4%. TÝnh ®Õn n¨m 2.000 c¶ n­íc ta cã h¬n 10.000 tr­êng hîp m¾c bÖnh bôi phæi silic chiÕm 89% c¸c lo¹i bÖnh nghÒ nghiÖp ®­îc b¶o hiÓm. Trong thùc tÕ c¸c yÕu tè m«i tr­êng kh«ng t¸c ®éng riªng rÏ mµ t¸c ®éng phèi hîp.ë c¸c ph©n x­ëng s¶n xuÊt xi m¨ng còng vËy, c¸c yÕu tè nãng, ®é Èm cao, bôi, tiÕng ån vµ c¸c khÝ ®éc cïng phèi hîp t¸c ®éng ®Õn søc khoÎ cña c«ng nh©n.[14,72-75] Theo Babkin V.O.,Peter B.A.(1988) khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ tõ 26,4oC ®Õn 34,4oC ; nång ®é bôi tõ 2,6 ®Õn 7,5 mg/m3 vµ nång ®é ch× trong kh«ng khÝ tõ 0,004-0,02 mg/m3 cïng víi g¸nh nÆng thÓ lùc, tû lÖ bÖnh tËt cao h¬n h¼n nhãm chøng lµ 12% trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c bÖnh h« hÊp, tiªu ho¸, tim m¹ch, thÇn kinh vµ c¬ x­¬ng khíp. Nh­ vËy t¸c ®éng phèi hîp c¸c yÕu tè bÊt lîi cña m«i tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng lao ®éng, søc khoÎ gi¶m,tû lÖ bÖnh tËt t¨ng lªn. 1.2.2 ¶nh h­ëng cña nãng Èm Theo quy ­íc quèc tÕ vïng nãng Èm lµ vïng trong n¨m cã trªn 6 th¸ng nãng Èm, trong ngµy nãng Èm cã trªn 12 giê nhiÖt ®é ngoµi trêi trong bãng d©m lµ 20oC, ®é Èm trªn 80%. N­íc ta vµo mïa hÌ, trong nh÷ng ngµy nãng bøc nhiÖt ®é kh«ng khÝ lªn tíi 38oC-40 oC, nhiÖt ®é mÆt ®­êng ®Êt ®¸ bÞ hun nãng cã khi tíi 45 oC, thuéc vµo vïng nãng Èm. C«ng nh©n l¸i xe xóc,« t« t¶i cña ph©n x­ëng má, ¶nh h­ëng cña nhiÖt ®é ®èi víi c¬ thÓ kh¸ lín. Hä kh«ng nh÷ng chÞu ¶nh h­ëng cña bøc x¹ mÆt trêi mµ cßn chÞu ¶nh h­ëng cña bøc x¹ nhiÖt do ®éng c¬ ho¹t ®éng cña c¸c xe. V× vËy nhiÖt ®é trong xe th­êng cao h¬n ngoµi trêi. Do ¶nh h­ëng cña nhiÖt ®é cao vµ ®é Èm lín nªn viÖc th¶i nhiÖt bÞ h¹n chÕ, h¬n thÕ n÷a cßn bÞ hÊp thô nhiÖt (nhiÖt do bøc x¹, dÉn truyÒn, ®èi l­u) nhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng lªn sau ca lao ®éng so víi tr­íc ca lao ®éng. Bøc x¹ nhiÖt lµm t¨ng nhanh c¸c chØ tiªu sinh lý, nhiÖt ®é da t¨ng nhanh trong 10 phót ®Çu, nhiÖt ®é da ngùc tõ 37oC lªn 38 oC, ë tr¸n t¨ng tõ 36,4 oC lªn 37,9 oC. M¹ch t¨ng nhanh trong 6 phót ®Çu tõ 80 nhÞp / phót lªn ®Õn 130 nhÞp /phót. NhiÖt ®é d­íi l­ìi t¨ng nhanh trong 15 phót ®Çu tõ 36 oC lªn 38 oC. Bªn c¹nh ¸nh s¸ng nh×n thÊy c«ng nh©n cßn chÞu ¶nh h­ëng cña tia hång ngo¹i. Tia hång ngo¹i chiÕm mét kho¶ng kh¸ lín trong quang phæ. Ngoµi bøc x¹ hång ngo¹i vµ ¸nh s¸ng nh×n thÊy, c«ng nh©n c¸c ph©n x­ëng s¶n xuÊt xi m¨ng cßn chÞu t¸c ®éng cña bøc x¹ kÝch thÝch ®ã lµ tia tö ngo¹i, tia tö ngo¹i cã t¸c dông diÖt khuÈn, lµm x¹m da vµ cã thÓ g©y báng ®é I khi chiÕu trùc tiÕp vµo da. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy khi lao ®éng trong c¸c ph©n x­ëng s¶n xuÊt xi m¨ng, c«ng nh©n ph¶i chÞu t¸c ®éng cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao vµ ®é Èm lín, c­êng ®é bøc x¹ m¹nh ë n¬i lµm viÖc. MÆt kh¸c, lao ®éng nÆng c¬ thÓ s¶n nhiÖt t¨ng nªn nhËn thªm nhiÖt cña bøc x¹, nhiÖt dÉn truyÒn vµ ®èi l­u, th¶i nhiÖt h¹n chÕ kÓ c¶ th¶i nhiÖt b»ng con ®­êng må h«i, nªn nhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng, rÊt dÔ say nãng.[22] NhiÖt ®é vµ ®é Èm cao lµ yÕu tè kÝch thÝch hÕt søc quan träng g©y ¶nh h­ëng ®Õn tÊt c¶ qu¸ tr×nh sèng x¶y ra trong c¬ thÓ. D­íi t¸c dông cña nhiÖt ®é cao ( stress nhiÖt ) hµng lo¹t qu¸ tr×nh sinh lý, sinh ho¸ diÔn ra trong c¬ thÓ bÞ rèi lo¹n. Rèi lo¹n ®iÒu tiÕt thÇn kinh, rèi lo¹n ®iÒu tiÕt tim m¹ch, h« hÊp, rèi lo¹n qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ n­íc-®iÖn gi¶i. C¸c rèi lo¹n kÓ trªn lµ hËu qu¶ cña mét qu¸ tr×nh tÝch nhiÖt cña c¬ thÓ.[29] NhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng, c¬ thÓ ph¶n øng b»ng c¸ch t¨ng th¶i nhiÖt qua ®­êng h« hÊp. Trong m«i tr­êng nhiÖt ®é cao, pH m¸u nghiªng vÒ phÝa axit, nång ®é CO2 trong m¸u t¨ng lµ nguyªn nh©n chñ yÕu kÝch thÝch trung khu h« hÊp lµm t¨ng tÇn sè h« hÊp. Song song víi t¨ng tÇn sè h« hÊp cßn cã c¸c ph¶n øng kh¸c nh­ t¨ng th¶i nhiÖt ë da, t¨ng tÇn sè tim, t¨ng l­u l­îng m¸u l­u th«ng, tr­¬ng lùc m¹ch m¸u gi¶m, huyÕt ¸p h¹, gi·n m¹ch ngo¹i vi, m¸u bÞ c« ( do tiÕt nhiÒu må h«i ) mÊt ®iÖn gi¶i, nÕu lao ®éng kÐo dµi th× cã thÓ dÉn ®Õn thiÕu m¸u n·o.V× khi nhiÖt ®é m«i tr­êng n¬i lµm viÖc cao, c¸c con ®­êng th¶i nhiÖt b»ng bøc x¹, dÉn truyÒn,®èi l­u hÇu nh­ mÊt hoµn toµn vµ ng­îc l¹i c¬ thÓ nhËn thªm nhiÖt cña m«i tr­êng b»ng c¸c con ®­êng nµy, khi ®ã con ®­êng th¶i nhiÖt duy nhÊt cña c¬ thÓ lµ bay h¬i n­íc tõ bÒ mÆt da (må h«i). Mét gam må h«i bay h¬i cã thÓ th¶i ®­îc 0,580 kcal .Tuy nhiªn sù bèc h¬i må h«i trong ®iÒu kiÖn nãng còng gÆp nhiÒu khã kh¨n. HiÖu suÊt bay h¬i må h«i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®é Èm kh«ng khÝ, må h«i ra khái c¬ thÓ ë d¹ng láng còng kh«ng cã t¸c dông th¶i nhiÖt.[25] 1.2.3 ¶nh h­ëng cña tiÕng ån vµ rung xãc. TiÕng ån lµ ©m thanh kh«ng cã gi¸ trÞ, kh«ng phï hîp víi mong muèn cña ng­êi nghe. §ã lµ ©m thanh g©y c¶m gi¸c khã chÞu, ¶nh h­ëng xÊu ®Õn c¬ quan thÝnh gi¸c còng nh­ toµn tr¹ng søc khoÎ, lµm gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. TiÕng ån lµ tæng hîp cña nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau, ®­îc hçn hîp trong sù c©n b»ng biÕn ®éng. Mçi thµnh phÇn cã vai trß riªng trong sù g©y ån, nã rÊt kh¸c nhau ®èi víi ng­êi nµy, ng­êi kh¸c, tõ chç nµy ®Õn chç kh¸c vµ tõ lóc nµy ®Õn lóc kh¸c. Møc ®é kh«ng muèn nghe lµ th­íc ®o tÝnh chÊt t¸c h¹i cña tiÕng ån. TiÕng ån lµ d¹ng « nhiÔm phæ biÕn ë c«ng ty.[15,203-210] Nguån ån ®­îc t¹o ra ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt xi m¨ng th­êng lµ do c¸c nguyªn nh©n kh¸c nhau : b¾n m×n, ph¸ ®¸, khoan ®¸, m¸y nÐn khÝ,®éng c¬ « t«, m¸y xóc, m¸y næ, khu vùc nghiÒn nguyªn liÖu. V× vËy tiÕng ån ë c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau kh«ng ®ång nhÊt võa lµ lo¹i tiÕng ån æn ®Þnh ( ®éng c¬ cña c¸c m¸y nghiÒn nguyªn liÖu, nghiÒn clinke, « t« ®ang ch¹y trªn ®­êng ) võa lµ tiÕng ån kh«ng æn ®Þnh. TiÕng ån kh«ng æn ®Þnh cã 2 lo¹i: tiÕng ån dao ®éng (nhiÒu lo¹i xe « t«, nhiÒu m¸y nghiÒn cïng ®ång thêi ho¹t ®éng, « t« t¨ng gi¶m ga…); tiÕng ån ng¾t qu·ng ( næ m×n, ph¸ ®¸, khoan ®¸…) ngoµi ra cßn cã tiÕng ån xung ( céng h­ëng c¸c tiÕng ån ). C¸c lo¹i xe vËn chuyÓn ®¸ cã träng t¶i lín, cã tiÕng ån tõ 80-98 dB nh÷ng lo¹i cò tiÕng ån ®Õn 114 dB… T¸c ®éng cña tiÕng ån ®èi víi c¬ thÓ kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo c­êng ®é, tÇn sè mµ cßn phô thuéc vµo thêi gian t¸c ®éng, tÝnh ph¶n øng cña c¬ thÓ. Nh×n chung, bÊt cø tiÕng ån nµo cã trong m«i tr­êng ®Òu lµ lo¹i « nhiÔm v× nã h¹ thÊp chÊt l­îng cuéc sèng, tiÕng ån t¸c ®éng xÊu ®Õn con ng­êi trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn. Ogawa H. nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña tiÕng ån ®Õn c¬ thÓ cho thÊy tiÕng ån cã c­êng ®é 35dB g©y rèi lo¹n giÊc ngñ, tõ 45-60 dB c¶n trë giao tiÕp vµ g©y cho con ng­êi khã chÞu.TiÕng ån tõ 80-90dB g©y gi¶m hoÆc mÊt thÝnh lùc vµ tiÕng ån tõ 130-140dB g©y chãi tai, ®au tai. Thùc tÕ, tiÕng ån tõ 100dB trë lªn trong kho¶ng thêi gian ng¾n ®· g©y ¶nh h­ëng xÊu ®èi víi thÝnh lùc. Khi con ng­êi lµm viÖc ë m«i tr­êng ån, sau vµi giê nghØ ph¶i mÊt mét thêi gian nhÊt ®Þnh, thÝnh gi¸c míi trë l¹i b×nh th­êng. NÕu con ng­êi chÞu t¸c ®éng cña tiÕng ån lín, kÐo dµi cã thÓ g©y bÖnh ®iÕc nghÒ nghiÖp.§iÒu tra ë n¬i lµm viÖc cña mét sè nhµ m¸y, xÝ nghiÖp cã tiÕng ån 85dB thÊy tØ lÖ c«ng nh©n bÞ ®iÕc nghÒ nghiÖp lµ 21,5%, ë c«ng nh©n cã tuæi nghÒ tõ 20 n¨m trë lªn lµ 34,34%. TiÕng ån ë n¬i lµm viÖc cña c«ng nh©n c«ng ty xi m¨ng BØm S¬n v­ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp ®Æc biÖt ë tÇn sè2000-4000 Hz. Trong sè 1139 c«ng nh©n ë c¸c nhµ m¸y xi m¨ng trªn ®­îc kiÓm tra søc khoÎ (kh¸m tai, mòi, häng, tim m¹ch) cho thÊy tû lÖ gi¶m søc nghe lµ 35,55 ( 1,42%, ®iÕc nghÒ nghiÖp lµ 11,59 ( 0,94%, bÖnh tim m¹ch lµ 7,98%.[27,146-148] ë nh÷ng c«ng nh©n sö dông m¸y khoan, m¸y Ðp h¬i khi khoan ®¸ lÊy nguyªn liÖu s¶n xuÊt xi m¨ng sau mét ngµy lµm viÖc ®Òu cã c¶m gi¸c ®au ®Çu dai d¼ng, trong tai nh­ cã tiÕng ve hay cã tiÕng muçi kªu, th­êng bÞ chãng mÆt, v· må h«i, mÖt mái, dÔ c¸u kØnh, trÝ nhí gi¶m, giÊc ngñ kh«ng b×nh th­êng, ban ngµy thÌm ngñ, ngñ gµ, ban ®ªm khã ngñ, giÊc ngñ kh«ng s©u, hËu qu¶ cuèi cïng lµ gi¶m sót søc khoÎ, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m tõ 20-40%, tai n¹n lao ®éng dÔ ph¸t sinh. Nh­ vËy, râ rµng tiÕng ån cã t¸c dông tæng hîp ®èi víi cuéc sèng con ng­êi ë 3 møc : quÊy rÇy vÒ mÆt c¬ häc ( che lÊp ©m thanh cÇn nghe ); quÊy rÇy vÒ mÆt sinh häc cña c¬ thÓ chñ yÕu lµ bé phËn thÝnh gi¸c vµ hÖ thèng thÇn kinh; quÊy rÇy vÒ mÆt ho¹t ®éng cña con ng­êi. TÊt c¶ c¸c quÊy rÇy trªn, dÉn ®Õn biÓu hiÖn xÊu vÒ mÆt t©m lý, sinh lý, bÖnh lý, gi¶m hiÖu qu¶ lao ®éng vµ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn c«ng nh©n. Nguån tiÕng ån rung xãc còng ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng nh­ng ®èi víi c«ng nh©n s¶n xuÊt xi m¨ng th× t¸c ®éng cña rung lµ chñ yÕu. Rung lµ mét trong nh÷ng dao ®éng ®iÒu hoµ, c¨n cø vµo tiÕp xóc ng­êi ta chia rung lµm 2 lo¹i : rung toµn th©n vµ rung côc bé. C«ng nh©n l¸i « t«, l¸i m¸y xóc, m¸y ñi, c«ng nh©n ®øng m¸y nghiÒn, chÞu t¸c ®éng cña rung toµn th©n cßn c«ng nh©n sö dông m¸y khoan, m¸y Ðp h¬i…chÞu t¸c ®éng cña rung côc bé, chñ yÕu lµ c¸c c¬ ë tay, vai. C¬ thÓ ph¶n øng víi rung gåm 3 lo¹i : lo¹i kÝch thÝch thÇn kinh tiÒn ®×nh, lo¹i ph¶n øng cña tæ chøc, lo¹i lµm cho c¸c t¹ng di ®éng. Rung xãc kÐo dµi g©y nªn sù mÖt mái, ®éng t¸c ®iÒu khiÓn thiÕu chÝnh x¸c, hiÖu xuÊt lao ®éng kh«ng cao, tai n¹n dÔ x¶y ra. Rung xãc cßn lµm rèi lo¹n mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hÖ thèng l­íi g©y stress tr­êng diÔn vµ t¸c ®éng lªn hÖ d­íi ®åi-tuyÕn yªn-vá th­îng thËn g©y t¨ng tiÕt corticoid, adrenalin, lµm t¨ng nhÞp tim, t¨ng huyÕt ¸p vµ nÕu kÝch thÝch liªn tôc sÏ g©y rèi lo¹n. Ch­¬ng ii §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.1 §èi t­îng nghiªn cøu: §Ò tµi ®­îc tiÕn hµnh ë c«ng ty xi m¨ng Bót S¬n gåm c¸c x­ëng sau ®©y: X­ëng lß X­ëng má X­ëng nghiÒn ®ãng bao X­ëng ®iÖn X­ëng xe m¸y X­ëng c¬ khÝ X­ëng nguyªn liÖu X­ëng n­íc Phßng ®iÒu khiÓn trung t©m. 2.2 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.2.1 C¸c chØ tiªu theo dâi *C¸c chØ tiªu vÒ vi khÝ hËu : gåm nhiÖt ®é, ®é Èm, tèc ®é giã +NhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ:nhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ ®­îc ®o b»ng Èm kÕ Assmann. Èm kÕ Assmann gåm cã 2 nhiÖt kÕ : nhiÖt kÕ kh« vµ nhiÖt kÕ ­ít. BÇu cña nhiÖt kÕ ­ít ®­îc bäc mét líp v¶i ®Ó gi÷ n­íc. Khi ®o, dïng mét c¸i b¬m (cã s½n trong hép Èm kÕ) b¬m n­íc cho ­ít líp v¶i cña Èm kÕ ­ít. Trong Èm kÕ cã mét qu¹t giã, nhê hÖ thèng gi©y cãt t¹o ra mét tèc ®é giã ®Ó lµm thay ®æi bÇu thuû ng©n cña hai nhiÖt kÕ.Thø tù thao t¸c nh­ sau: -B¬m n­íc vµo bÇu nhiÖt kÕ ­ít. -Lªn d©y cãt c¸nh qu¹t ®Ó qu¹t s½n sµng ho¹t ®éng. -Treo Èm kÕ vµo n¬i nghiªn cøu. Më chèt cho c¸nh qu¹t quay. Sau 5-10 phót khi nhiÖt ®é ë hai bªn nhiÖt ®· æn ®Þnh th× ®äc trÞ sè ë hai nhiÖt kÕ. TÝnh kÕt qu¶ dùa vµo hiÖu nhiÖt ®é cña nhiÖt kÕ kh« vµ ­ít((t) tra b¶ng tÝnh s½n ta cã ®é Èm t­¬ng ®èi. Khi ®o kh«ng ®Æt nhiÖt kÕ gÇn nguån nhiÖt vµ Èm. Khi cã giã m¹nh ( giã cña thiªn nhiªn) trªn 3 m/s th× l¾p thªm mét bé phËn ch¾n giã chç c¸nh qu¹t. +§o tèc ®é giã Tèc ®é giã tÝnh b»ng mÐt/ gi©y hoÆc b»ng km/ giê. Tèc ®é giã th­êng thay ®æi nªn mçi nhãm ®o th­êng kÐo dµi 100 gi©y råi tÝnh tèc ®é trung b×nh cho kho¶ng thêi gian ®ã. §Ó ®o tèc ®é giã ng­êi ta th­êng dïng m¸y ®o c¸nh qu¹t hay c¸nh g¸o.§o b»ng m¸y ®o giã c¸nh qu¹t -CÊu t¹o : M¸y gåm bé phËn c¶m øng d¹ng chong chãng c¸nh qu¹t. Trôc cña chong chãng nèi víi mét hÖ thèng b¸nh xe ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng ®Õn 3 kim ®ång hå : hµng ®¬n vÞ, hµng tr¨m vµ hµng ngh×n. PhÝa bªn cã mét chèt ®Ó më hoÆc h·m kim cña m¸y. -C¸ch sö dông : . Tr­íc khi ®o ghi sè chØ cña tÊt c¶ c¸c kim (A) . §Ó m¸y ®óng h­íng giã thæi tíi. .Cho m¸y ®o giã qu¹t tù do 1- 2 phót. .Sau ®ã më chèt cho kim ch¹y, ®ång thêi bÊm ch¹y ®ång hå bÊm gi©y. .Sau 100 gi©y th× h·m m¸y. .Ghi sè chØ cña tÊt c¶ c¸c kim (S). TÝnh tèc ®é giã theo c«ng thøc:
*C¸c chØ tiªu vËt lý: gåm ¸nh s¸ng, tiÕng ån vµ bôi + Ph­¬ng ph¸p ®o ¸nh s¸ng
§o ®é chiÕu s¸ng b»ng Luxmetre: Luxmetre ®­îc cÊu t¹o b»ng 2 bé ph©n chÝnh : tÕ bµo quang ®iÖn vµ ®iÖn kÕ. TÕ bµo quang ®iÖn lµ 1 tÊm kim lo¹i cã phñ vµng + Selen, khi cã nguån s¸ng chiÕu vµo, tÕ bµo quang ®iÖn biÕn quang n¨ng thµnh ®iÖn n¨ng vµ ®­îc ®o b»ng ®iÖn kÕ. Kim ®iÖn kÕ chØ trùc tiÕp tÝnh ra Lux. §é nh¹y cña tÕ bµo quang ®iÖn ®èi víi c¸c phæ nh×n thÊy kh¸c nhau. Luxmetre ®­îc kh¾c ®é theo ®Ìn d©y tãc nªn khi ®o ®é chiÕu s¸ng cña c¸c nguån s¸ng kh¸c nhau th× ph¶i nh©n víi hÖ sè ®iÒu chØnh. -C¸ch ®o: §Æt ngöa tÕ bµo quang ®iÖn trªn mÆt ph¼ng cÇn ®o vÆn møc ®o lªn thang cao nhÊt råi chuyÓn tõ tõ xuèng nÊc thÊp cho ®Õn khi kim ®iÖn kÕ quay vµ dõng l¹i. TrÞ sè kim dõng chØ ®óng gi¸ trÞ c­êng ®é chiÕu s¸ng t¹i ®iÓm ®o. VÞ trÝ ®o, sè mÉu ®o, thêi gian ®o ®­îc x¸c ®Þnh tuú theo tÝnh chÊt cña c«ng viÖc ®ang kh¶o s¸t vµ ®o cÇn tr¸nh bãng che ngÉu nhiªn. +Ph­¬ng ph¸p ®o tiÕng ån (¸p suÊt ©m thanh) ¸p suÊt ©m thanh ®­îc ®o b»ng m¸y RION-4 cña NhËt B¶n. §o ¸p suÊt ©m thanh trong phßng Ýt nhÊt ph¶i lÊy sè ®o t¹i 3 ®iÓm ph©n bè ®Òu theo diÖn tÝch, ®iÓm ®o c¸ch t­êng Ýt nhÊt lµ 1 mÐt, cao 1,2 - 1,5 mÐt. VËn tèc giã trªn 1 m/s cã thÓ lµm sai lÖch sè liÖu ®o. NÕu nguån ån ë trong nhµ, khi ®o ph¶i ®ãng hÕt c¸c cöa l¹i vµ cho Ýt nhÊt 2/3 sè m¸y ho¹t ®éng. NÕu nguån ån ë ngoµi phßng khi ®o ph¶i më hÕt c¸c cöa. §èi víi tiÕng ån kh«ng æn ®Þnh th× ph¶i ®o trong thêi gian 30 phót, ghi sè liÖu 5 gi©y 1 lÇn, lÊy kÕt qu¶ trung b×nh céng 5 lÇn lÊy. §¬n vÞ tÝnh lµ dexiben A (dBA). +Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh bôi Nguyªn t¾c : Kh«ng khÝ cã chøa bôi ®­îc hót qua èng thuû tinh cã chøa b«ng vµ bôi ®­îc gi÷ l¹i ë líp b«ng ®ã. X¸c ®Þnh träng l­îng cña èng gi÷ bôi tr­íc vµ sau khi lÊy bôi trong cïng mét ®iÒu kiÖn kü thuËt. BiÕt thÓ tÝch kh«ng khÝ ®· hót sÏ tÝnh ®­îc nång ®é bôi trong mét mÐt khèi kh«ng khÝ (mg/m3). §¸nh gi¸ kÕt qu¶ : Nång ®é bôi trong kh«ng khÝ (C) ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
Trong ®ã : P : träng l­îng allonge tr­íc khi lÊy mÉu bôi (mg) P’: träng l­îng allonge sau khi lÊy mÉu bôi (mg) V: thÓ tÝch kh«ng khÝ ®· hót (lÝt)( V= l­u l­îng lÊy mÉu ( lÝt/phót) x thêi gian lÊy mÉu(phót) ). *C¸c chØ tiªu vÒ ho¸ häc + Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nång ®é SO2: Nguyªn t¾c : KhÝ SO2 ®­îc hÊp thô vµo dung dÞch Tetraclomercurat (TCM). KhÝ SO2 t¸c dông víi TCM t¹o thµnh diclosunfit mercurat theo ph­¬ng tr×nh 1 kh«ng bay h¬i. HgCl2-4 + SO2 + H2O = [ Hg( Cl2SO3)2-] + 2Cl- + 2H+ Sau ®ã Dichlosunfic mercurat t¸c dông víi thuèc thö pararosanilin (®· axit ho¸ b»ng HCl) céng víi sù cã mÆt cña formaldehyt cho ta hîp chÊt axit pararosanilin – metylsunforic (mµu tÝm) vµ cã ®é hÊp thô cùc ®¹i cña b­íc sãng 569 nm. Tõ ®é hÊp thô cña dung dÞch ®o ®­îc b»ng m¸y quan tr¾c, ta sÏ tÝnh ®­îc nång ®é chÊt tan cã trong dung dÞch theo c«ng thøc: I1 = I0 .10KCd D = log I0/ I1 = K.c.d Trong ®ã : c : lµ nång ®é mol chÊt tan trong dung dÞch I0 : c­êng ®é ¸nh s¸ng tíi I1 : c­êng ®é ¸nh s¸ng lã d : ®é dµi truyÒn quang D : mËt ®é quang K : hÖ sè hÊp thô ph©n tö §é nh¹y cña ph­¬ng ph¸p dïng c¸c chÊt ho¸ häc trªn lµ 0,005 ppm (mét phÇn triÖu ). KÕt qu¶ nång ®é SO2 ®­îc tÝnh theo c«ng thøc :
Trong ®ã : a : hµm l­îng SO2 tra theo ®­êng chuÈn ë ®å thÞ (mg) b : thÓ tÝch dung dÞch hÊp thô ®­a vµo ban ®Çu (mg) c : thÓ tÝch dung dÞch hÊp thô lÊy ra ph©n tÝch (mg) V0 : thÓ tÝch ®· lÊy ®­a vÒ tiªu chuÈn cho phÐp (250) Tiªu chuÈn vÖ sinh trong kh«ng khÝ lµ 20 mg/m3 +Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nång ®é CO : Nång ®é CO ®­îc x¸c ®Þnh b»ng m¸y TESTO-346-2 cña céng hoµ liªn bang §øc. Ph­¬ng ph¸p ®o : dïng èng hót, hót kh«ng khÝ ®­îc ®o vµo m¸y ( sau khi ®· chuÈn mét mÉu kh«ng khÝ trong s¹ch ), m¸y tù ®éng cho kÕt qu¶ nång ®é CO theo ppm. ChuyÓn ®æi ®¬n vÞ ppm ( theo thÓ tÝch ) ra ®¬n vÞ mg/m3 ( theo träng l­îng ) nh­ c«ng thøc: mg/m3 =
Trong ®ã : T0K lµ nhiÖt ®é Kelvin cña m«i tr­êng kh«ng khÝ T0K = T0C + 273 p : ¸p suÊt cña m«i tr­êng kh«ng khÝ 22,4 : thÓ tÝch khÝ cña mét ph©n tö gam ( ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn t0 =00C vµ 1 atm). Tiªu chuÈn cho phÐp nång ®é CO trong kh«ng khÝ lµ 30 mg/m3 *C¸c chØ tiªu vÒ n­íc ¨n, n­íc sinh ho¹t vµ n­íc th¶i +C¸c chØ tiªu vËt lý gåm: nhiÖt ®é, ®é cøng, pH, chÊt r¾n hoµ tan. -Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhiÖt ®é: NhiÖt ®é cña n­íc cho ta biÕt n­íc cã bÞ « nhiÔm nhiÖt hay kh«ng. §Ó ®o nhiÖt ®é cña n­íc ng­êi ta dïng nhiÖt kÕ ®­îc quÊn nhiÒu líp v¶i xung quanh bÇu thuû ng©n sau ®ã th¶ vµo trong n­íc kho¶ng 10 phót, lÊy ra vµ ®äc kÕt qu¶ vµ so s¸nh víi nhiÖt ®é kh«ng khÝ. §¸nh gi¸ kÕt qu¶: .NÕu nguån n­íc æn ®Þnh quanh n¨m th× lµ n­íc ngÇm. .Nªó nguån n­íc thay ®æi th× lµ n­íc mÆt. - Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é cøng: §é cøng cña n­íc ®­îc thÓ hiÖn bëi sù cã mÆt cña c¸c muèi canxi vµ magie hoµ tan trong n­íc. Th­êng dïng ®é §øc ®Ó biÓu hiÖn ®é cøng, mét ®é §øc t­¬ng ®­¬ng víi 10 mg/l CaO. Cã 2 lo¹i ®é cøng lµ ®é cøng toµn phÇn vµ ®é cøng t¹m thêi. §é cøng t¹m thêi do muèi bicacbonat cña ion canxi vµ magie t¹o thµnh, khö ®é cøng nµy b»ng c¸ch ®un s«i. §é cøng toµn phÇn lµ ®é cøng do tÊt c¶ c¸c lo¹i muèi kh¸c cña magie vµ canxi t¹o nªn nh­: CaSO4, Mg3(PO4)2, MgSO4, CaCl2, MgCl2… ®un s«i kh«ng khö ®­îc ®é cøng nµy. X¸c ®Þnh nång ®é Ca2+ vµ Mg2+ b»ng m¸y quang phæ hÊp thô. Nguyªn tö Atom Absorption Spectrophotometry cña Mü nh·n hiÖu Perkin Elmer 3300 víi ®Ìn Hollowcathode, Ca, Mg ë b­íc sãng 520 nm. TÝnh ra ®é §øc. §é cøng tÝnh ra ®é §øc cho 1 lÝt n­íc: 5-120 §øc: n­íc rÊt tèt 12-180 §øc : n­íc uèng ®­îc 18-300 §øc: n­íc cøng > 300 §øc: n­íc rÊt cøng. -Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh pH: Gi¸ trÞ pH lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh chÊt l­îng n­íc vÒ mÆt ho¸ häc. pH cña n­íc phô thuéc vµo nång ®é ion H chøa trong n­íc. ë nhiÖt ®é 250 C, n­íc tinh khiÕt cã ®é pH= 7. Tiªu chuÈn dïng cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t cña ViÖt Nam ®é pH tõ 6-8,5. [3] §Ó x¸c ®Þnh pH n­íc ng­êi ta sö dông m¸y ®o pH meter HANNA 920 cña Mü. C¸ch ®o: LÊy 10 ml n­íc kiÓm nghiÖm cho vµo cèc, nhóng ®Çu pH meter HANNA 920 ngËp vµo b×nh n­íc vµ chê cho ®Õn khi mµn h×nh hiÓn thÞ æn ®Þnh, ghi kÕt qu¶. - Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chÊt r¾n hoµ tan: C¸ch tiÕn hµnh: . Röa s¹ch b¸t sø cã dung tÝch cì 250 ml (®· ®­îc ng©m, röa tr­íc b»ng NaOH vµ HCl). . Tr¸ng röa l¹i b»ng n­íc cÊt, ®em sÊy kh« ë nhiÖt ®é 100- 1050 C, ®Õn khèi l­îng kh«ng ®æi. . §Ó nguéi trong b×nh hót Èm ®Õn nhiÖt ®é phßng. . §em c©n, ®­îc khèi l­îng P0 . LÊy chÝnh x¸c100-200 ml n­íc mÉu ®· läc kü . §em c« trªn bÕp c¸ch thuû ®Õn kh« kiÖt. .SÊy kh« ë nhiÖt ®é 100-1050C ®Õn träng l­îng kh«ng ®æi. §Ó nguéi trong b×nh hót Èm ®Õn nhiÖt ®é phßng. §em c©n, ®­îc P2. TÝnh kÕt qu¶:
Trong ®ã:

X: L­îng cÆn hoµ tan ( mg/l) P2: Khèi l­îng b¸t sø cã cÆn (mg) P: Khèi l­îng b¸t sø kh«ng cã cÆn (mg) V: ThÓ tÝch n­íc mÉu lÊy ph©n tÝch (ml) - Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh cÆn l¬ löng: ChÊt cÆn l¬ löng lµ d¹ng hîp chÊt cña v« c¬ kh«ng tan trong n­íc víi c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n t¸n d­íi d¹ng li ti. X¸c ®Þnh cÆn l¬ löng theo ph­¬ng ph¸p träng l­îng. C¸ch x¸c ®Þnh: LÊy 500 ml n­íc xÐt nghiÖm ®· ®­îc läc b»ng giÊy läc qua phÔu sø ®¸y b»ng, giÊy läc tiªu chuÈn ®· ®­îc sÊy kh« vµ x¸c ®Þnh träng l­îng giÊy ban ®Çu b»ng m¸y hót ch©n kh«ng. Bá miÕng giÊy ®· läc xong vµo ®Üa petri, sÊy kh« ë nhiÖt ®é tõ 105-1100C trong tñ sÊy 1 giê. X¸c ®Þnh träng l­îng miÕng giÊy läc cã chøa cÆn ngay sau khi nguéi. X¸c ®Þnh träng l­îng giÊy tr­íc vµ sau läc b»ng c©n scaetece CHLB §øc. L­îng cÆn l¬ löng (mg/l) ®­îc tÝnh b»ng c«ng thøc:
Trong ®ã: V1: Träng l­îng giÊy tr­íc läc V2: Träng l­îng giÊy sau läc X: L­îng cÆn (mg) v: ThÓ tÝch n­íc mÉu ®· x¸c ®Þnh (500ml) 1000: dung tÝch n­íc mÉu. Theo TCVN, gi¸ trÞ giíi h¹n ®èi víi n­íc bÒ mÆt vµ n­íc th¶i c«ng nghiÖp lµ 80-100 mg/l. + C¸c chØ tiªu ho¸ häc gåm: BOD5, COD, Fe3+, Nit¬ tæng, NO3, as, Clorua NO2,NH4+. - Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh BOD5 : Nhu cÇu sinh ho¸ (BOD5 ) lµ nång ®é cña oxy hoµ tan bÞ tiªu thô bëi sù oxy ho¸ sinh häc c¸c chÊt h÷u c¬ vµ v« c¬ trong n­íc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh. BOD th­êng ®­îc ®o ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é lµ 200C, trong bãng tèi vµ thêi gian lµ 5 ngµy (BOD5). Chóng t«i x¸c ®Þnh (BOD5 ) theo ph­¬ng ph¸p cña ISO. Dïng m¸y BSB-MeBgerat –Mode 11002- §øc. C¸ch x¸c ®Þnh: Cho mét l­îng n­íc nhÊt ®Þnh vµo chai chuÈn cña m¸y, ®Ó m¸y khuÊy ®Òu trong 30 phót. Nót kÝn vµ nèi miÖng chai víi cét ®o thuû ng©n cña m¸y. §Ó trong buång tèi ë nhiÖt ®é 200 C, trong thêi gian 5 ngµy ®ªm. L­îng BOD5 ®­îc tÝnh th«ng qua chØ sè ®o trªn cét thuû ng©n. Theo tiªu chuÈn ViÖt Nam, gi¸ trÞ giíi h¹n biÕn ®æi víi n­íc bÒ mÆt lµ 25 mg/l. -Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh COD: COD ( nhu cÇu oxy ho¸ häc) : Nhu cÇu oxy ho¸ häc lµ l­îng oxy cÇn thiÕt ®Ó oxy ho¸ hoµn toµn chÊt h÷u c¬ b»ng chÊt oxy ho¸ m¹nh. §Ó x¸c ®Þnh COD ng­êi ta dïng ph­¬ng ph¸p oxy ho¸ b»ng ®icromat, dïng kalidicromat ( K2Cr2O7 ) lµm chÊt oxy ho¸. Sau khi oxy ho¸ vÉn d­ thõa K2Cr2O7 trªn c¬ së l­îng K2Cr2O7 ®· bÞ oxy ho¸ ta x¸c ®Þnh COD.