Tóm tắt Luận án Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên đại học

1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài - Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn: Khởi sự kinh doanh qua việc tạo lập các doanh nghiệp mới là động lực cho tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm cho xã hội. Chính vì vậy tìm hiểu nhân tố ảnh hưởng tới tiềm năng khởi sự kinh doanh trong giới trẻ, đặc biệt trong giới sinh viên để tiến tới có các biện pháp thúc đẩy tinh thần doanh nhân và lập nghiệp của sinh viên là nhu cầu đang được đặt ra. Lý do cần có sự quan tâm đặc biệt đến thúc đẩy khởi sự kinh doanh ở sinh viên đại học là bởi vì thực tế cho thấy những doanh nhân có trình độ cao sẽ tạo ra các doanh nghiệp tăng trưởng nhanh và mạnh cho nền kinh tế. - Xuất phát từ khoảng trống lý thuyết: Lĩnh vực nghiên cứu về tiềm năng khởi sự kinh doanh hiện nay còn một số khoảng trống nghiên cứu: (a) chủ yếu tập trung tại các quốc gia có nền kinh tế thị trường phát triển; (b) tác động của hoạt động đào tạo trong trường đại học tới tiềm năng KSKD của sinh viên còn có nhiều tranh cãi; (c) thiếu nghiên cứu kết hợp tác động của các yếu tố môi trường với trải nghiệm cá nhân và trải nghiêm qua hoạt động học tập tại các trường đại học tác động tới tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên; và (d) chưa có nghiên cứu định lượng nào kiểm định tác động của các hoạt động ngoại khóa kinh doanh tới tiềm năng KSKD của sinh viên đại học. Do vậy luận án “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên đại học” là có ý nghĩa cả về lý luận lẫn thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Luận giải về cơ sở lý luận của khởi sự kinh doanh và tiềm năng khởi sự kinh doanh. 2 - Xây dựng và kiểm định mô hình lý thuyết và giả thuyết về mối quan hệ giữa các yếu tố môi trường và trải nghiệm cá nhân với tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên đại học trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi như ở Việt Nam - Từ kết quả gợi ý một số đề xuất cho các trường đại học và cơ quan quản lý vĩ mô nhằm tăng cường tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên 3. Đối tượng phạm vi nghiên cứu của luận án - Đối tượng nghiên cứu của luận án: các nhân tố tác động tới tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên đại học. - Phạm vi nghiên cứu: + Về mặt nội dung: chỉ nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố môi trường và các yếu tố thuộc trải nghiệm cá nhân (trong đó có các trải nghiệm có được trong thời gian học đại học của sinh viên) tới tiềm năng khởi sự. + Khách thể nghiên cứu: sinh viên đại học chính quy năm cuối của 2 ngành học là ngành kinh tế và quản trị kinh doanh và ngành kỹ thuật + Không gian nghiên cứu: Sinh viên các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. 4. Kết cấu luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, các nội dung chủ yếu của luận án được trình bày ở 4 chương: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về khởi sự kinh doanh và tiềm năng khởi sự kinh doanh Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Kết quả nghiên cứu Chương 4: Bình luận, kiến nghị 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ TIỀM NĂNG KHỞI SỰ KINH DOANH, MÔ HÌNH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận về khởi sự kinh doanh và tiềm năng khởi sự kinh doanh Khởi sự kinh doanh (KSKD): là việc một cá nhân (một mình hoặc cùng người khác) tạo dựng một công việc kinh doanh mới. Tiềm năng khởi sự kinh doanh Có nhiều trường phái nghiên cứu khác nhau về KSKD nhưng luận án kế thừa cách thức tiếp cận theo lý thuyết về hành vi hợp lý và các mô hình dự định. Theo đó, KSKD là một quá trình, một cá nhân trước khi có hành vi KSKD cần phải có tiềm năng khởi sự kinh doanh, tiềm năng KSKD sẽ dẫn tới dự định KSKD và tiếp đó một người có dự định KSKD sẽ tiến hành xúc tiến các hoạt động KSKD. Muốn thúc đẩy KSKD cần có tác động từ giai đoạn tiềm năng. Các cá nhân có tiềm năng khởi sự kinh doanh là những người sẽ chấp nhận rủi ro và tiến hành các hành động cần thiết khi họ nhận thấy tín hiệu của một cơ hội kinh doanh (Krueger và Brazeal, 1994). Tiềm năng KSKD được thể hiện bằng 2 chỉ báo (a) cảm nhận về mong muốn KSKD của một cá nhân, (b) cảm nhận về tính khả thi (hay sự tự tin) của cá nhân đó về hoạt động KSKD: (a) Cảm nhận về mong muốn KSKD (perceived entrepreneurhip desirability): thể hiện suy nghĩ của một cá nhân về tính hấp dẫn của việc KSKD, thể hiện mơ ước, mục đích cá nhân và là nguồn gốc của sự hài lòng. Mong muốn KSKD sẽ lôi kéo cá nhân mở 4 doanh nghiệp và “đẩy” cá nhân đó ra xa các sự lựa chọn nghề nghiệp khác. (b) Cảm nhận về tự tin KSKD (perceived entrepreneurhip feasibility): phản ánh niềm tin của cá nhân về khả năng thực hiện các hành vi KSKD cụ thể hoặc niềm tin về khả năng đạt tới mục tiêu đã định. Cảm nhận về tính khả thi KSKD thể hiện sự tự tin về khả năng thành công khi KSKD. Một người có tiềm năng KSKD phải cảm nhận thấy họ có đủ tự tin và mong muốn KSKD. Cá nhân có mong ước, ý nguyện KSKD có thể sẽ không bao giờ KSKD vì họ nghĩ rằng họ không đủ khả năng KSKD. Ngược lại, cá nhân có đủ tự tin về khả năng thực hiện các hoạt động mở công ty sẽ có thể không bao giờ mở công ty vì không thích hoặc không có ý định. 1.2. Tổng quan nghiên cứu, mô hình và giả thuyết nghiên cứu Mô hình nghiên cứu cùng với các giả thuyết được xây dựng dựa trên cơ sở phân tích tổng quan các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới tiềm năng KSKD. Nghiên cứu này sẽ tập trung vào khám phá mối quan hệ giữa các trải nghiệm cá nhân kết hợp yếu tố môi trường cảm xúc với tiềm năng KSKD của sinh viên đại học chính quy. Định nghĩa các biến trong mô hình: Ý kiến người xung quanh: thể hiện sự phản đối/ ủng hộ của những người quan trọng nhất đối với một cá nhân (người thân, bạn bè, và những người họ cho là quan trọng) với việc KSKD. Vị trí xã hội của chủ doanh nghiệp: cảm nhận của một cá nhân về việc doanh nhân sẽ được những người khác trong xã hội đánh giá cao hay thấp khi lựa chọn nghề tự kinh doanh. 5 Hình mẫu chủ doanh nghiệp: trong các nghiên cứu lĩnh vực KSKD là những chủ doanh nghiệp được các cá nhân biết tới và hành vi của họ được những người khác bắt chước. Kinh nghiệm thương mại: là những trải nghiệm của một cá nhân về hoạt động thương mại trong quá khứ. Kinh nghiệm lãnh đạo: là sự từng trải nghiệm của cá nhân trong vai trò lãnh đạo. Truyền cảm hứng KSKD: sự thay đổi cảm xúc và suy nghĩ của cá nhân do bị tác động bởi sự kiện hoặc nhân tố nào đó của chương trình học KSKD hướng tới cân nhắc về việc có KSKD hay không Phương thức học qua thực tế: phương pháp học mà kiến thức sinh viên được tiếp nhận qua các hoạt động làm việc thực tế. Các hoạt động ngoại khóa định hướng KSKD: bao gồm các hoạt động ngoài chương trình đào tạo chính thức của trường đại học có liên quan tới kinh doanh hoặc KSKD. Học môn KSKD: Sinh viên được học môn học KSKD trong chương trình đào tạo đại học (đối với sinh viên kỹ thuật chỉ cần được học các môn học về kinh doanh) Ngành học: luận án so sánh sinh viên hai nhóm ngành kinh tế -quản trị kinh doanh và nhóm ngành kỹ thuật Các biến kiểm soát gồm giới tính (nam hay nữ), nghề nghiệp bố mẹ( bố mẹ có tự kinh doanh hay làm nghề khác) và hoạt động KSKD (đã từng KSKD hay góp vốn mở công ty chưa) Trên cơ sở tổng quan các nghiên cứu trước đây, tác giả đưa ra 16 giả thuyết chia thành 2 nhóm thể hiện tác động thuận chiều của các biến trong mô hình tới 2 khía cạnh của tiềm năng KSKD là cảm nhận về mong muốn KSKD và cảm nhận về tự tin KSKD. 6 Hình 1.7: Mô hình nghiên cứu (Nguồn: tác giả tổng hợp và đề xuất) Các biến kiểm soát: giới tính, nghề bố mẹ, hoạt động KSKD Tiềm năng khởi sự Cảm nhận về mong muốn KSKD Cảm nhận tự tin KSKD Hình mẫu chủ danh nghiệp Kinh nghiệm lãnh đạo Ý kiến người xung quanh Vị trí xã hội chủ doanh nghiệp Kinh nghiệm kinh doanh thương mại Học môn KSKD Phương thức học qua thực tế Hoạt động truyền cảm hứng Tham gia hoạt động ngoại khóa Ngành học 7 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu này đặt trọng tâm là nghiên cứu định lượng với mục tiêu để kiểm định mô hình và các giả thuyết nghiên cứu. Tuy nhiên, trước khi thực hiện nghiên cứu định lượng chính thức tác giả thực hiện thêm nghiên cứu sơ bộ. Quy trình nghiên cứu cụ thể được thực hiện qua hai bước gồm nghiên cứu sơ bộ và nghiên cứu chính thức thể hiện ở hình 2.1. Quy trình nghiên cứu Kết quả Hình 2.1: Quy trình nghiên cứu của luận án (Nguồn: tác giả) Bước 1: Nghiên cứu sơ bộ + Nghiên cứu định tính: để kiểm tra, sàng lọc và xác định mối quan hệ giữa các biến trong mô hình lý thuyết ban đầu và hiệu chỉnh các thang đo đã được sử dụng ở các nghiên cứu định lượng trước. Tác giả đã thực hiện 10 cuộc phỏng vấn sâu và 1 thảo luận nhóm với các sinh viên đang chuẩn bị kết thúc năm học cuối cùng ở 1. Nghiên cứu tổng quan Khuôn khổ khái niệm 2. Nghiên cứu sơ bộ khám phá Hiệu chỉnh thang đo Kiểm tra mô hình 3. Nghiên cứu định lượng chính thức Đánh giá thang đo Kiểm định giả thuyết 4. Kết quả và giải pháp 8 các trường đại học trên địa bàn Hà Nội thời gian thực hiện từ tháng 8/2012 đến 3/2013. + Nghiên cứu sơ bộ định lượng: thực hiện bằng bảng hỏi chi tiết với một mẫu nghiên cứu nhỏ thuận tiện (154 sinh viên). Dữ liệu này nhằm đánh giá sơ bộ về độ tin cậy và tính hiệu lực của thang đo, cũng như chuẩn hóa thuật ngữ và bổ sung thang đo cho phù hợp bối cảnh và điều kiện Việt Nam để kiểm tra lại một lần trước khi sử dụng thang đo và bảng hỏi cho điều tra chính thức. Bước 2: Nghiên cứu chính thức: nghiên cứu định lượng để kiểm định mô hình và giả thuyết mô tả kỹ hơn ở phần 2.2. 2.2. Nghiên cứu định lượng Sau khi có kết quả nghiên cứu định tính cho thấy các giả thuyết trong mô hình nghiên cứu đều được ủng hộ, các thang đo được kiểm tra lại một lần bằng nghiên cứu định lượng sơ bộ, nghiên cứu định lượng chính thức được thực hiện bằng phiếu điều tra với bảng hỏi chi tiết thực hiện từ tháng 6 tới tháng 8 năm 2013 và tháng 11 tới tháng 12 năm 2013. Mục đích để thu thập thông tin cần thiết cho nghiên cứu, các dữ liệu thu thập được dùng để đánh giá thang đo, kiểm định mô hình và các giả thuyết nghiên cứu. Bảng hỏi trong nghiên cứu này được hình thành dựa trên cơ sở kế thừa thang đo các biến đã được sử dụng trong các nghiên cứu trước đây trừ thang đo “tham gia hoạt động ngoại khóa KSKD’’ được tự phát triển cho nghiên cứu. Đối tượng điều tra là sinh viên đại học năm cuối ở 2 ngành học: ngành kỹ thuật, ngành kinh tế và quản trị kinh doanh trên 11 trường trong đó 6 trường thuộc khối kinh tế và quản trị kinh doanh và 5 trường thuộc khối kỹ thuật. 9 Việc thu thập dữ liệu được thực hiện thông qua 2 cách Cách 1: gửi bảng hỏi trực tuyến trên google docs qua khoảng 800 địa chỉ email (các địa chỉ này được lấy từ giáo viên giảng dạy của lớp, giáo viên chủ nhiệm quản lý lớp) có đề nghị/ nhắc nhở sinh viên trả lời bảng hỏi trước và sau khi gửi; đặt câu hỏi lên facebook của một số nhóm, hội và trường đại học. Cuối cùng có tất cả 229 sinh viên đã trả lời câu hỏi (tỷ lệ phản hồi 28,6%), trong đó có 72 sinh viên ngành kinh tế - quản trị kinh doanh và 157 sinh viên thuộc các ngành kỹ thuật. Cách 2: Bảng hỏi giấy được phát ngẫu nhiên cho sinh viên trên lớp kỳ cuối đi học, ở các buổi phát bằng, và nhận đoàn thực tập. 750 phiếu câu hỏi đã được tác giả gửi tới sinh viên của 11 trường đại học, trong đó 400 phiếu gửi cho sinh viên kinh tế và 350 phiếu gửi tới sinh viên kỹ thuật để sinh viên tự điền trên lớp. Mỗi lớp tác giả gửi khoảng 20-30 phiếu. Kết quả thu được 561 bảng hỏi (tỷ lệ trả lời 74,8%). Các bảng câu hỏi thu thập về đầu tiên được kiểm tra thông tin để đảm bảo đúng đối tượng điều tra theo thiết kế. Kết quả có 74 bảng hỏi bị loại do không đúng đối tượng điều tra. Cuối cùng 487 bảng câu hỏi được hoàn tất được sử dụng, sau này tác giả tiếp tục loại tiếp 23 bảng hỏi do các bảng hỏi này bị điền thiếu các thông tin quan trọng, hoặc các bảng hỏi mà đối tượng trả lời không suy nghĩ hoặc trả lời cố tình không hợp tác. Tác giả xử lý số liệu qua sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 16 để phân tích đánh giá giá trị, độ tin cậy của thang đo, kiểm định mô hình nghiên cứu và các giả thuyết. 10 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 3.1. Thống kê mô tả mẫu Kết quả thu thập dữ liệu bằng bảng hỏi đã có 716 phiếu trả lời hợp lệ, trong đó có 487 phiếu trả lời bằng bản cứng và 229 phiếu trả lời trực tuyến. Sau khi sơ loại, có 693 phiếu được sử dụng để đưa vào phân tích dữ liệu. Về giới tính của người trả lời 63,9% phiếu là có đối tượng trả lời là nam giới, 36,1% phiếu là nữ giới. Về ngành học 55,8% đối tượng điều tra là sinh viên ngành kinh tế và quản trị kinh doanh, 44,2% là sinh viên thuộc khối ngành kỹ thuật. Về kinh nghiệm tự kinh doanh, 16,6% số sinh viên được hỏi đã từng tự kinh doanh hoặc góp vốn để khởi sự kinh doanh, 83,4% còn lại chưa bao giờ tham gia các hoạt động khởi sự kinh doanh. 3.2. Kết quả kiểm định giả thuyết 3.2.1. Kết quả kiểm định thang đo Kết quả Cronbach’s Alpha cho các biến độc lập và phụ thuộc cho thấy Cronbach’s Alpha cho các thang đo (trừ thang đo TTE) đều lớn hơn 0,7 (thấp nhất 0,700; cao nhất là 0,86), các thang đo đều có các giá trị “Cronbach’s Alpha nếu bỏ biến” thấp hơn giá trị Cronbach’s Alpha và giá trị “Hệ số tương quan biến tổng” lớn hơn 0.3. Như vậy đạt giá trị yêu cầu của thang đo có chất lượng. Kết quả phân tích EFA cùng lúc cho 9 nhóm nhân tố, thực hiện varimax rotation cho thấy 8 nhóm nhân tố được trích. Hầu hết các tiêu chí đo lường đều tải về đúng nhân tố gốc với hệ số tải thấp nhất là 0.569 và cao nhất là 0,877 (loại trừ 2 biến quan sát TTE 4 và TTE 5 tải sai nhân tố). Cân nhắc về mặt nội dung, thang đo ‘phương thức học qua thực tế -TTE’ bị loại 2 biến quan sát TTE4 và TTE5 do 11 có hệ số tương quan biến tổng nhỏ hơn 0,3 và bị tải sai nhân tố. Kết quả thang đo này còn 3 biến quan sát, sau khi bỏ biến Cronbach’s Alpha cho thang đo TTE là 0,7. Bảng 1: Các thang đo được sử dụng Tên biến Số biến quan sát Nguồn Cronbach’s alpha Kinh nghiệm kinh doanh thương mại 3 biến quan sát Obschonka và cộng sự (2010) 0,804 (Năng lực khởi sự) Kinh nghiệm lãnh đạo 4 biến quan sát Obschonka và cộng sự (2010) Tham gia các hoạt động ngoại khóa 6 biến quan sát Tự phát triển cho nghiên cứu 0,815 Học qua thực tế 3 biến quan sát Balan và Metcalfe (2012) 0,789 Truyền cảm hứng 4 biến quan sát Souitaris và cộng sự (2007) 0,704 Hình mẫu doanh nhân (biến dummy) 1 biến quan sát Krueger và cộng sự (2000) Ý kiến người xung quanh 3 biến quan sát Begley và Tan (2001) 0,729 Nhìn nhận của xã hội về doanh nhân 3 biến quan sát Baughn và cộng sự (2006) 0,805 Tự tin về khả năng khởi sự kinh doanh 7 biến quan sát Begley và Tan (2001) 0,860 Mong muốn khởi sự kinh doanh 4 biến quan sát Begley và Tan (2001) 0,766 (Nguồn: điều tra của tác giả) Phân tích EFA cho thấy 3 biến quan sát của thang đo ‘kinh nghiệm kinh doanh thương mại’ lại tải về cùng với 4 biến quan sát của thang đo ‘kinh nghiệm lãnh đạo’ thành một nhân tố. Kiểm tra lại lý thuyết, tác giả gộp 2 biến này thành biến mới đặt tên là ‘Năng lực khởi sự của cá nhân’ có 7 biến quan sát. 12 Bảng 3.6: Ma trận nhân tố xoay cho tất cả các biến Thành phần 1 2 3 4 5 6 7 8 TUT1 .647 TUT2 .580 TUT3 .737 TUT4 .656 TUT5 .731 TUT6 .742 TUT7 .688 MMK1 .707 MMK2 .755 MMK3 .704 MMK4 .570 SON1 .749 SON2 .706 SON3 .761 ESI1 .741 ESI2 .880 ESI3 .869 TCH1 .706 TCH2 .710 TCH3 .686 TCH4 .692 NGK1 .651 NGK2 .726 NGK3 .703 NGK4 .720 NGK5 .623 NGK6 .668 KNL1 .766 KNL2 .781 KNL3 .691 KNL4 .689 KNB1 .504 KNB2 .381 KNB3 .479 TTE1 .781 TTE2 .843 TTE3 .812 Phương pháp trích: Principal Component Analysis. Phương pháp quay: Varimax with Kaiser Normalization. 13 Do vậy, tác giả điều chỉnh mô hình và giả thuyết nghiên cứu như sau: Hình 3.5: Mô hình nghiên cứu điều chỉnh (Nguồn: Tác giả) Nhóm giả thuyết về các nhân tố tác động tới cảm nhận về mong muốn KSKD H1a: Ý kiến người xung quanh tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD Các biến kiểm soát: giới tính, nghề bố mẹ tự doanh, hoạt động KSKD Tiềm năng KSKD Năng lực khởi sự Ý kiến người xung quanh Vị trí xã hội của chủ doanh nghiệp Hình mẫu chủ doanh nghiệp Học môn KSKD Phương thức học qua thực tế Hoạt động truyền cảm hứng Cảm nhận về mong muốn KSKD Cảm nhận tự tin KSKD Tham gia hoạt động ngoại khóa Ngành 14 H2 Vị trí xã hội của chủ doanh nghiệp tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD H3a: Hình mẫu chủ doanh nghiệp tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD H4a: Năng lực KSKD tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD H5a: Hoạt động truyền cảm hứng KSKD tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD H6a: Được học môn học KSKD tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD H8a: Mức độ tham gia hoạt động ngoại khóa tác động thuận chiều tới cảm nhận về mong muốn KSKD H9a: Sinh viên ngành kinh tế và quản trị kinh doanh có cảm nhận về mong muốn KSKD ở cao hơn sinh viên ngành kỹ thuật Nhóm giả thuyết về các nhân tố tác động tới cảm nhận về tự tin KSKD H1b: Ý kiến người xung quanh tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD H3b: Hình mẫu chủ doanh nghiệp tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD H4b: Năng lực KSKD tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD H5b: Hoạt động truyền cảm hứng tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD H6b: Học KSKD tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD H7: Phương thức học qua thực tế ở đào tạo đại học tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD 15 H8b: Mức độ tham gia hoạt động ngoại khóa tác động thuận chiều tới cảm nhận về tự tin KSKD H9b: Sinh viên kinh tế và quản trị kinh doanh có cảm nhận về tự tin KSKD cao hơn sinh viên ngành kỹ thuật. 3.2.2. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu Trước khi chạy hồi quy để kiểm định các giả thuyết trong mô hình nghiên cứu tác giả lập bảng tương quan để kiểm tra mối quan hệ tương quan giữa các biến. Sau đó tác giả chạy hai mô hình hồi quy tương ứng với 2 biến phụ thuộc thể hiện 2 khía cạnh của tiềm năng khởi sự. Ở hàm hồi quy thứ nhất, biến phụ thuộc là cảm nhận về mong muốn KSKD (bảng 3.10). Ban đầu khi 3 biến kiểm soát được đưa vào, mô hình có ý nghĩa (R2 điều chỉnh 0.007, F = 2.715, p < .05). Kinh nghiệm đã từng mở công ty hoặc góp vốn mở công ty có mối quan hệ thuận chiều có ý nghĩa thống kê với cảm nhận về mong muốn KSKD (β = .014, p < .05) nhưng giới tính và bố mẹ làm nghề kinh doanh không có mối quan hệ có ý nghĩa thống kê tới cảm nhận về mong muốn KSKD. Ở mô hình 2, khi các biến độc lập được đưa vào, mô hình đầy đủ có ý nghĩa thống kê (R2 điều chỉnh 0.341, F của mô hình 33.223, p < .001). Ba biến kiểm soát trong mô hình đầy đủ đều trở nên không có mối quan hệ có ý nghĩa thống kê với cảm nhận về mong muốn KSKD. Chỉ 7 trong 8 biến độc lập có quan hệ thuận chiều có ý nghĩa thống kê với cảm nhận về mong muốn KSKD. Ngành học không có mối quan hệ có ý nghĩa thống kê với mong muốn KSKD (P > .1). Mức độ tác động của 7 yếu tố được xếp theo thứ tự giảm dần lần lượt là (1) ý kiến người xung quanh (2) tham gia hoạt động ngoại khóa, (3) được học KSKD hoặc được học môn quản 16 trị kinh doanh (đối với sinh viên kỹ thuật) (4) vị trí xã hội của chủ doanh nghiệp (5) truyền cảm hứng trong trường (6) hình mẫu doanh nhân và (7) Năng lực KSKD. Bảng 3.10: Kết quả hồi quy nhân tố ảnh hưởng tới mong muốn KSKD Biến độc lập Mô hình 1 kiểm soát Mô hình 2 đầy đủ Giới tính .044 -.020 Nghề bố mẹ .012 -.026 Kinh nghiệm tự doanh .095* -.036 1 Ngành -.016 2 Hình mẫu doanh nhân .096** 3 Ý kiến người xung quanh .346*** 4 Vị trí xã hội của chủ doanh nghiệp .111** 5 Năng lực KSKD .085* 6 Truyền cảm hứng .111** 7 Được học môn học về KSKD .113** 8 Tham gia các hoạt động ngoại khóa .187*** R2 điều chỉnh .007 .341 F của mô hình 2.715* 33.223*** F đối với thay đổi R2 44.148 (a p < .1, * p < .05, ** p < .01, *** p < .001; beta chuẩn hóa) (Nguồn: Điều tra tác giả) Như vậy các giả thuyết H1a, H2, H3a, H4a, H5a H6a, H8a được ủng hộ, giả thuyết H9a không được ủng hộ bởi bộ dữ liệu nghiên cứu. 17 Hàm hồi quy thứ hai các nhân tố ảnh hưởng tới tiềm năng KSKD trên khía cạnh sự tự tin khởi sự (bảng 3.12). Bảng 3.12: Kết quả hồi quy nhân tố ảnh hưởng tới tự tin về khả năng khởi sự Biến độc lập Mô hình 3- kiểm soát Mô hình 4- đầy đủ Giới tính .016 .002 Nghề bố mẹ tự doanh .107** .068* Kinh nghiệm mở công ty .253*** .070* 1 Ngành .073* 2 Hình mẫu doanh nhân .069* 3 Ý kiến người xung quanh .181*** 4 Năng lực khởi sự .282*** 5 Truyền cảm hứng .126*** 6 Được học môn học về khởi sự/quản trị .098** 7 Học qua thực tế .088** 8 Tham gia các hoạt động ngoại khóa .184*** R2 điều chỉnh .070 .398 F của mô hình 18.222*** 42.300*** F đối với thay đổi R2 47.600** (a p<.1, * p<.05, **p<.01, ***p<.001; beta chuẩn hóa) (Nguồn: Điều tra tác giả) Trong mô hình 3, mô hình kiểm soát, mô hình có ý nghĩa (R2 điều chỉnh 0.070, F = 18.222, p < .001). Hai biến kiểm soát kinh nghiệm đã từng mở công ty hoặc góp vốn mở công ty (β = .107, p < .01) và bố mẹ làm nghề tự kinh doanh (β = .253, p < .001) có mối quan hệ thuận chiều có ý nghĩa thống kê với cảm nhận về tự tin 18 KSKD. Giới tính không khẳng định có mối quan hệ có ý nghĩa thống kê với cảm nhận về tự tin KSKD. Khi tác giả đưa 8 biến độc lập vào mô hình 4 - mô hình đầy đủ để xem xét mối quan hệ giữa 8 biến này với biến phụ thuộc cảm nhận về tự tin KSKD, mô hình hồi quy đa biến có ý nghĩa thống kê, sự thay đổi cũng có ý nghĩa thống kê và các biến đã giải thích được 39.8% sự thay đổi của biến phụ thuộc tự tin KSKD (R2 = .398, p < .001; F của mô hình = 42.300, p < .001). Tất cả các biến độc lập đều có mối quan hệ thuận chiều có ý nghĩa thống kê tới biến phụ thuộc là sự tự tin KSKD của đối tượng điều tra. Mức độ tác động của 8 yếu tố được xếp theo thứ tự giảm dần lần lượt là (1) năng lực khởi sự (β chuẩn hóa = .282, p < .001), (2) tham gia hoạt động ngoại khóa (β chuẩn hóa = .184, p < .001, (3) ý kiến xung quanh (β chuẩn hóa = .181, p < .001, (4) truyền cảm hứng trong trường (β chuẩn hóa = .126, p < .001) (5) được học môn học KSKD (β chuẩn hóa = .098, p < .01) (6) phương thức học qua thực tế (β chuẩn hóa = .088, p < .01) (7) ngành học (β chuẩn hóa = .073, p < .05) và (8) hình mẫu doanh nhân (β chuẩn hóa = .069, p < .05) Như vậy tất cả các giả thuyết H1b, H3b, H4b, H5b, H6b, H7, H8b, H9b được ủng hộ. 19 CHƯƠNG 4: BÌNH LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 4.1. Gợi ý giải pháp 4.1.1. Đối với các trường đại học Thứ nhất, các trường đại học phải nhận thức được vai trò quan trọng của mình trong việc tạo dựng tiềm năng KSKD cho sinh viên. Thứ hai, tổ chức các hoạt động ngoại khóa định hướng kinh doanh ngoài chương trình đào tạọ chính thức và khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan tới KSKD và kinh doanh. Thứ ba, tăng cường hoạt động truyền cảm hứng KSKD cho sinh viên trong nhà trường. Thứ tư, đưa môn học KSKD vào dạy trong các trường đại học, cả khối kinh tế quản trị kinh doanh lẫn khối kỹ thuật. Thứ năm, tăng cường tính ứng dụng, thực tiễn trong giảng dạy. Thứ sáu, cần xây dựng các trung tâm ươm tạo doanh nghiệp trong các trường đại học. Thứ bảy, cần tăng cường giới thiệu phổ biến hình mẫu chủ doanh nghiệp thành đạt trong các hoạt động đào tạo KSKD. 4.1.2. Đề xuất với cơ quan quản lý vĩ mô Thúc đẩy tiềm năng KSKD ở sinh viên đại học là công việc của toàn xã hội khi nhận thức và hành động của sinh viên bị tác động ảnh hưởng lớn bởi các yếu tố môi trường. Từ kết quả nghiên cứu, có thể thấy các cơ quan quản lý vĩ mô cần làm những công việc sau: Thứ nhất, tăng cường tuyên truyền trong xã hội về các tấm gương doanh nhân tiêu biểu, thành đạt để sinh viên có khao khát làm giàu, có động lực để bắt chước các doanh nhân trẻ thành công. 20 Thứ hai, các cơ quan quản lý vĩ mô cũng cần tổ chức các hoạt động thúc đẩy tinh thần lập nghiệp trên phạm vi quốc gia và hỗ trợ cho các trường đại học trong các hoạt động gia tăng tiềm năng KSKD của sinh viên. 4.2 Đóng góp về mặt lý thuyết - Luận án đã khẳng định các trải nghiệm cá nhân trong đó có các trải nghiệm được tiếp nhận trong quá trình học đại học có tác động tới tiềm năng khởi sự kinh doanh của sinh viên trong bối cảnh các nhà nghiên cứu trên thế giới đang có tranh cãi mâu thuẫn về vai trò của đào tạo đại học với tiềm năng khởi sự kinh doanh. Các hoạt động định hướng KSKD sinh viên được tiếp nhận trong quá trình học tập đại học như truyền cảm hứng, học KSKD và tham gia ngoại khóa kinh doanh, đều tác động tích cực tới tự tin và mong muốn KSKD của sinh viên đại học Việt Nam. - Luận án xác định được thêm 1 yếu tố tác động tới mong muốn KSKD và tự tin KSKD của sinh viên bổ sung vào hệ thống các yếu tố đã được đề cập trong các nghiên cứu trước đây. Đó là “Mức độ tham gia hoạt động ngoại khóa KSKD”, trong đó thước đo cho “Mức độ tham gia hoạt động ngoại khóa” được phát triển mới trong bối cảnh nền giáo dục Việt Nam dựa trên tổng quan tài liệu và kết quả nghiên cứu định tính. - Nghiên cứu trước đây về tác động của hoạt động truyền cảm hứng KSKD được thực hiện trên trong bối cảnh nghiên cứu tác động của chương trình giáo dục KSKD tới sinh viên, đối tượng nghiên cứu là các sinh viên đang học chương trình đào tạo khởi sự. Nghiên cứu này có đối tượng là các sinh viên thuộc 2 chuyên ngành kỹ thuật và ngành kinh tế và quản trị kinh doanh. Kết quả khẳng định 21 sinh viên đại học dù học chuyên ngành nào thì cũng chịu sự tác động của hoạt động truyền cảm hứng khởi sự. - Hai yếu tố riêng biệt trong lý thuyết có ảnh hưởng đến tiềm năng khởi sự kinh doanh là kinh nghiệm lãnh đạo và kinh nghiệm kinh doanh thương mại trên thực tiễn nghiên cứu ở sinh viên Việt Nam lại là một thành phần đơn hướng. - Trái với các nghiên cứu trước đây, ngành học ở bối cảnh sinh viên Việt Nam không có tác động tới mong muốn KSKD. 4.3. Đóng góp về mặt thực tiễn - Kết quả của luận án chỉ rõ mức độ và tỷ lệ tác động cụ thể của từng yếu tố ảnh hưởng đến tiềm năng khởi sự kinh doanh sinh viên đại học qua hai khía cạnh của tiềm năng khởi sự: mong muốn và tự tin KSKD. Kết quả nghiên cứu giúp các nhà hoạch định chính sách, các cơ sở giáo dục và các chương trình định hướng nghề nghiệp cho sinh viên biết được các yếu tố có tác động tới tiềm năng KSKD và mức độ tác động của các yếu tố này tới từng khía cạnh của tiềm năng KSKD, từ đó tập trung cải thiện các yếu tố này nhằm gia tăng tiềm năng KSKD của sinh viên đại học ở Việt Nam. - Dựa trên kết quả nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp gia tăng tiềm năng KSKD của sinh viên đại học ở Việt Nam trên 2 góc độ: với cơ sở đào tạo đại học và với các cơ quan quản lý vĩ mô. 4.4. Hạn chế của nghiên cứu và các định hướng nghiên cứu tiếp theo 4.4.1. Hạn chế - Nghiên cứu này chỉ nghiên cứu về tiềm năng KSKD của sinh viên chứ không phải hành động KSKD thực tế. Vì là nghiên cứu 1 thời điểm (cross- sectional) nên không so sánh được sự thay đổi của tiềm năng KSKD theo thời gian và sự biến đổi của nó khi dẫn tới hành vi KSKD thực tế. 22 - Trên thực tế có nhiều nhân tố khác có thể tác động tới mong muốn và tự tin KSKD nhưng chưa được xem xét trong nghiên cứu này. - Nghiên cứu này sử dụng thước đo hình mẫu chủ doanh nghiệp là thước đo một chỉ báo. - Hạn chế về phương pháp thu thập dữ liệu khi đồng thời sử dụng cả hai phương pháp thu thập. 4.4.2.Các hướng nghiên cứu tiếp theo Thứ nhất, có thể tăng cường các nghiên cứu thực nghiệm làm rõ mối quan hệ giữa tiềm năng khởi sự, dự định KSKD và quyết định KSKD - hành động mà có thể diễn ra một thời gian dài sau khi đó. Thứ hai, kết hợp các cách tiếp cận khác nhau trong một mô hình. Thứ ba, cũng có thể nghiên cứu sự khác biệt giữa các nhóm người có động cơ, mục đích khởi sự khác nhau. Thứ tư, có thể mở rộng các nghiên cứu về tiềm năng KSKD của sinh viên và tác động của đào tạo đại học tới tiềm năng, dự định KSKD của sinh viên như nghiên cứu về tiềm năng KSKD theo các ngành học khác nhau, các bậc học khác nhau, lứa tuổi khác nhau. Các nghiên cứu mới cũng có thể tiếp tục kiểm định thang đo đã phát triển trong nghiên cứu này trong các nghiên cứu ở các bối cảnh môi trường khác. Cuối cùng, nghiên cứu sau này có thể khai thác sự khác biệt về bối cảnh KSKD, để tìm ra các tri thức mới trong lĩnh vực này. 23 KẾT LUẬN Ở nhiều quốc gia trên thế giới, thúc đẩy tinh thần doanh nhân được coi là hạt nhân cho tăng trưởng kinh tế. Các quốc gia trên thế giới (như Malaysia, Trung Quốc, Ấn Độ) đều có kế hoạch quốc gia và các hỗ trợ chính sách thúc đẩy hình thành các doanh nghiệp nhỏ đặc biệt đều có chính sách khuyến khích sinh viên KSKD. Lý do có sự quan tâm đặc biệt đến thúc đẩy tinh thần doanh nhân trong giới sinh viên bởi vì các nhà nghiên cứu hy vọng rằng những doanh nhân được đào tạo tốt sẽ tạo ra các doanh nghiệp tăng trưởng nhanh và mạnh hơn doanh nghiệp của những người có trình độ thấp. Để khuyến khích sinh viên sau khi ra trường sẽ KSKD, các nhà nghiên cứu tin rằng cần phải có các tác động ngay từ khi còn ngồi ghế nhà trường. Tiếp nối các nghiên cứu theo lý thuyết hành vi hợp lý và dự định khởi sự, luận án đặt ra mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và kiểm định mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng (bao gồm các yếu tố môi trường và các yếu tố trải nghiệm cá nhân) tới tiềm năng KSKD của 2 nhóm sinh viên học ngành kinh tế- quản trị kinh doanh và nhóm sinh viên học ngành kỹ thuật ở bối cảnh Việt Nam. Trong luận án, tác giả đã làm rõ các khái niệm KSKD, các loại hình KSKD, tiềm năng KSKD và các mô hình lý thuyết về chỉ báo của tiềm năng KSKD; xây dựng và kiểm định mô hình lý thuyết và các giả thuyết về mối quan hệ giữa các yếu tố môi trường và trải nghiệm cá nhân (bao gồm kinh nghiệm cá nhân và kinh nghiệm qua quá trình đào tạo đại học) với tiềm năng KSKD của sinh viên đại học trong bối cảnh Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng để kiểm định mô hình gồm 2 bước chính: nghiên cứu sơ bộ (gồm 24 nghiên cứu định tính và định lượng sơ bộ) và nghiên cứu định lượng chính thức trên mẫu điều tra 693 sinh viên thuộc 2 ngành học kỹ thuật và kinh tế - quản trị kinh doanh. Kết quả luận án xác định được các yếu tố tác động tới tiềm năng KSKD của sinh viên. Cụ thể, luận án cho thấy các yếu tố tác động thuận chiều tới mong muốn KSKD (khía cạnh thứ nhất của tiềm năng khởi sự) là ý kiến người xung quanh, vị trí xã hội của doanh nhân, hình mẫu chủ doanh nghiệp, năng lực KSKD, truyền cảm hứng của nhà trường, học môn KSKD, ngành học và tham gia hoạt động ngoại khóa KSKD. Các yếu tố tác động thuận chiều tới tự tin KSKD (khía cạnh thứ hai của tiềm năng khởi sự) là ý kiến người xung quanh, hình mẫu chủ doanh nghiệp, năng lực KSKD, ngành học, truyền cảm hứng của nhà trường, học môn KSKD, ngành học, phương thức học qua thực tế và tham gia hoạt động ngoại khóa KSKD. Trong đó, ý kiến người xung quanh là nhân tố tác động mạnh nhất tới mong muốn KSKD trong khi năng lực KSKD là yếu tố tác động mạnh nhất tới cảm nhận về tự tin KSKD. Với các phát hiện trong nghiên cứu này, luận án có các giá trị cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn. Về mặt lý luận luận án đã khẳng định tác động của các hoạt động tích lũy kinh nghiệm cá nhân trong quá trình đào tạo đại học tới tiềm năng KSKD của sinh viên bên cạnh các yếu tố môi trường và kinh nghiệm cá nhân đã được khẳng định ở các nghiên cứu trước đó. Về mặt thực tiễn, luận án giúp các nhà hoạch định chính sách có thêm hiểu biết để đưa ra các biện pháp phù hợp thúc đẩy KSKD ở đối tượng sinh viên. Luận án cũng làm rõ một số hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực này để tiếp tục khai phá hiểu biết trong lĩnh vực nghiên cứu về KSKD.