Tổng hợp chế phẩm sinh học AH ứng dụng trong nuôi tôm sú thịt (Penaeus monodon)

Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 30 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP. HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN KHOA SINH HOÏC ………… ………… LE THÒ HOÀÀNG HAÏÏNH TOÅÅNG HÔÏÏP CHEÁÁ PHAÅÅM SINH HOÏÏC AH ÖÙÙNG DUÏÏNG TRONG NUOÂÂI TOÂÂM SUÙÙ THÒT (PENAEUS MONODON) KHOÙA LUAÄN CÖÛ NHAÂN KHOA HOÏC NGAØNH SINH HOÏC CHUYEÂN NGAØNH SINH HOÏC ÑOÄNG VAÄT HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC : KS. HÖÙA QUYEÁT CHIEÁN Th.S NGUYEÃN MINH HOAØNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2004 Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 31 MUÏC LUÏC Trang DANH MUÏC BAÛNG ...............................................................................................4 DANH MUÏC HÌNH.................................................................................................5 PHAÀN I: ÑAËT VAÁN ÑEÀ .........................................................................................6 PHAÀN II: TOÅNG QUAN ........................................................................................8 I. Tình hình nuoâi toâm suù vaø vaán ñeà dòch beänh .....................................................9 I.1. Tình hình nuoâi toâm suù treân Theá giôùi ...........................................................9 I.2. Tình hình nuoâi toâm suù ôû nöôùc ta................................................................10 I.3. Tình hình dòch beänh toâm ôû nöôùc ta............................................................11 II. Ñaëc ñieåm sinh lyù dinh döôõng cuûa toâm suù ......................................................12 II.1. Ñaëc ñieåm tieâu hoùa cuûa toâm suù .................................................................12 II.1.1. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa cô quan tieâu hoùa.....................................12 II.1.1.1. Caáu taïo .....................................................................................12 II.1.1.2. Hoaït ñoäng .................................................................................13 II.1.2. Thaønh phaàn dinh döôõng trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù...............13 II.1.2.1. Protein ......................................................................................13 II.1.2.2. Lipid .........................................................................................13 II.1.2.3. Carbohydrate ............................................................................14 II.1.2.4. Chaát khoaùng .............................................................................14 II.2. Nhu caàu vaø vai troø cuûa caùc chaát dinh döôõng ñoái vôùi toâm suù ...................14 II.2.1. Protein ..............................................................................................14 II.2.2. Lipid .................................................................................................15 II.2.3. Carbohydrate....................................................................................15 II.2.4. Vitamin.............................................................................................15 II.2.5. Chaát khoaùng .....................................................................................16 Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 32 III. Beänh toâm vaø caûi thieän söùc khoûe toâm ...........................................................17 III.1. Beänh toâm ................................................................................................17 III.1.1. Moät soá taùc nhaân gaây beänh cho toâm suù............................................17 III.1.2. Hoäi chöùng ñoám traéng (WSSV-White Spot Syndrom Virus) ...........18 III.1.2.1. Ñaëc ñieåm hình thaùi..................................................................18 III.1.2.2. Ñaëc ñieåm sinh hoïc ..................................................................19 III.1.2.3. Cô cheá laây nhieãm....................................................................19 III.1.2.4. Daáu hieäu ñaëc tröng cuûa beänh..................................................20 III.2. Nhöõng maët haïn cheá cuûa vieäc söû duïng hoùa chaát vaø khaùng sinh trong phoøng vaø trò beänh toâm.............................................................................20 III.3. Vai troø cuûa vieäc taêng cöôøng khaû naêng khaùng beänh ôû toâm .....................22 III.3.1. Cô cheá hoaït ñoäng baûo veä ôû toâm......................................................22 III.3.2. Caùc thaønh phaàn giuùp taêng cöôøng khaû naêng khaùng beänh ôû toâm......24 IV. Cheá phaåm sinh hoïc.........................................................................................26 IV.1. Nhöõng nghieân cöùu veà cheá phaåm vi sinh.................................................26 IV.2. Söû duïng cheá phaåm sinh hoïc trong nuoâi toâm...........................................27 IV.3. Ñoâi neùt veà cheá phaåm AH .......................................................................28 IV.3.1. Thaønh phaàn chính cuûa cheá phaåm AH .............................................28 IV.3.2. Taùc duïng cuûa caùc thaønh phaàn trong cheá phaåm AH ........................28 PHAÀN III: NOÄI DUNG - ÑOÁI TÖÔÏNG - PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ...30 I. Noäi dung .............................................................................................................31 II. Ñoái töôïng ..........................................................................................................31 III. Duïng cuï, thieát bò vaø hoùa chaát........................................................................31 III.1. Duïng cuï-thieát bò......................................................................................31 III.2. Hoùa chaát..................................................................................................33 IV. Phöông phaùp nghieân cöùu ...............................................................................35 IV.1. Qui trình taïo cheá phaåm AH ....................................................................35 IV.1.1. Chuaån bò nguyeân lieäu .....................................................................35 Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 33 IV.1.2. Phöông phaùp xaùc ñònh moät soá chæ tieâu sinh hoùa cuûa nguyeân lieäu ..37 IV.1.2.1. Protein thoâ...............................................................................37 IV.1.2.2. Chaát beùo thoâ ...........................................................................38 IV.1.2.3. Ñöôøng toång soá hoøa tan............................................................39 IV.1.3. Phöông phaùp khaûo saùt chæ tieâu vi sinh vaät trong cheá phaåm AH .....40 IV.1.3.1. Phöông phaùp nhuoäm Gram quan saùt hình thaùi........................40 IV.1.3.2. Phöông phaùp khaûo saùt ñaëc ñieåm sinh hoùa ..............................40 IV.1.4. Phöông phaùp thu nhaän sinh khoái vi sinh vaät ...................................41 IV.2. Phöông phaùp kieåm tra caùc chæ tieâu sinh hoùa cuûa cheá phaåm AH ............42 IV.3. Phöông phaùp thöû khaû naêng ñoái khaùng cuûa chuûng L trong cheá phaåm AH vôùi vi khuaån Vibrio parahaemolyticus ...................................................44 PHAÀN IV: KEÁT QUAÛ - BIEÄN LUAÄN .................................................................46 I. Moät soá chæ tieâu sinh hoùa cuûa nguyeân lieäu toång hôïp cheá phaåm AH..............47 I.1. Protein .......................................................................................................47 I.2. Lipid thoâ ....................................................................................................47 I.3. Ñöôøng toång soá hoøa tan ..............................................................................48 II. Moät soá chæ tieâu cuûa vi sinh vaät trong cheá phaåm AH ....................................49 II.1. Hình thaùi nhuoäm Gram cuûa chuûng L........................................................49 II.2. Ñaëc ñieåm sinh hoùa cuûa chuûng L ..............................................................49 III. Thu nhaän sinh khoái vi sinh vaät......................................................................50 IV. Cheá phaåm AH .................................................................................................51 IV.1. Protein thoâ ..............................................................................................52 IV.2. Chaát beùo thoâ ...........................................................................................53 IV.3. Ñöôøng toång soá hoøa tan............................................................................54 V. Khaû naêng ñoái khaùng cuûa chuûng L ñoái vôùi Vibrio parahaemolyticus ............54 PHAÀN V: KEÁT LUAÄN - ÑEÀ NGHÒ .....................................................................56 PHAÀN VI: TAØI LIEÄU THAM KHAÛO.................................................................58 Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 34 ÑAËT VAÁN ÑEÀ - Toâm laø moät maët haøng thuûy saûn khoâng nhöõng coù giaù trò veà maët dinh döôõng maø coøn coù giaù trò veà maët kinh teá. Taïi Vieät Nam, ngaønh nuoâi toâm ñaõ vaø ñang phaùt trieån oà aït xuyeân suoát töø Nam ra Baéc, beân caïnh söï gia taêng aáy laø söï taán coâng cuûa dòch beänh vaø vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng. - Tröôùc ñaây, vieäc söû duïng hoùa chaát vaø khaùng sinh nhö laø moät bieän phaùp ñeå phoøng vaø trò beänh toâm; nhöng vieäc söû duïng nhöõng chaát naøy moät caùch voâ kieåm soaùt ñaõ voâ tình huûy hoaïi moâi tröôøng nuoâi toâm, giaûm naêng suaát thu hoaïch… Ngoaøi ra, söï toàn dö cuûa thuoác trong saûn phaåm coøn gaây aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi. Tröôùc tình hình ñoù, söï ra ñôøi cuûa haøng loaït cheá phaåm sinh hoïc nhö laø moät böôùc ngoaët môùi trong phoøng vaø trò beänh toâm. Cheá phaåm AH ra ñôøi cuõng nhaèm goùp phaàn thöïc hieän nhieäm vuï ñoù. - Döïa vaøo nhu caàu dinh döôõng, cô cheá mieãn dòch ôû toâm suù; cuõng nhö taùc duïng cuûa moät soá nguyeân lieäu töï nhieân vaø vai troø cuûa vi khuaån, chuùng toâi ñaõ toång hôïp neân cheá phaåm AH nhaèm kích thích taêng troïng vaø taêng cöôøng söùc ñeà khaùng beänh cho toâm suù. Ñaây cuõng chính laø muïc tieâu cuûa ñeà taøi: “Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng trong nuoâi toâm suù thòt Penaeus monodon”. - Noäi dung + Söû duïng vaø cheá bieán caùc nguyeân lieäu thoâ nhaèm boå sung thaønh phaàn protein trong thöùc aên nuoâi toâm suù. + Xaùc ñònh moät soá chæ tieâu sinh hoùa cuûa nguyeân lieäu. + Xaây döïng ñoà thò töông quan giöõa maät ñoä quang vaø soá löôïng teá baøo vi khuaån. + Thu nhaän sinh khoái vi sinh vaät. + Toång hôïp cheá phaåm AH. + Khaûo saùt chæ tieâu sinh hoùa cuûa cheá phaåm AH. + Thöû khaû naêng ñoái khaùng cuûa vi khuaån trong cheá phaåm AH vôùi Vibrio parahaemolyticus. Thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 7 naêm 2004 LE THÒ HOÀNG HAÏNH Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 35 TOÅNG QUAN I. TÌNH HÌNH NUOÂI TOÂM SUÙ VAØ VAÁN ÑEÀ DÒCH BEÄNH I.1 Tình hình nuoâi toâm suù treân Theá giôùi - Nuoâi troàng Thuûy saûn laø ngaønh kinh teá quan troïng, ñoùng goùp moät phaàn ñaùng keå trong thò phaàn xuaát khaåu cuûa moät soá nôi treân Theá giôùi, ñaëc bieät ôû Chaâu AÙ. - Theo baùo caùo cuûa Hoäi nghò Nuoâi toâm toaøn caàu (2003): Baûng 1: Saûn löôïng toâm nuoâi treân Theá giôùi. Naêm 1999 2000 2001 2002 2003 Saûn löôïng (nghìn taán) 1.084 1.143 1.291 1.445 1.840 Hình 1: Ñoà thò saûn löôïng toâm nuoâi treân Theá giôùi qua caùc naêm. Möùc taêng bình quaân khoaûng 10,5%/naêm [13] - Caùc nöôùc Chaâu AÙ daãn ñaàu veà saûn xuaát toâm nuoâi cuûa Theá giôùi, chieám khoaûng 86% saûn löôïng toaøn caàu naêm 2003; chuû yeáu ôû caùc nöôùc nhö Trung Quoác, Thaùi Lan, Vieät Nam, Indonesia, AÁn Ñoä… vaø toâm suù vaãn tieáp tuïc chieám öu theá trong saûn xuaát toâm nuoâi ôû Chaâu AÙ vôùi khoaûng 50% saûn löôïng. [12] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 36 I.2. Tình hình nuoâi toâm suù ôû Vieät Nam - Vieät Nam naèm trong khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa vôùi 3260km bôø bieån ,12 ñaàm vaø caùc eo vònh, 112 cöûa soâng, raïch, haøng ngaøn ñaûo lôùn nhoû ven bieån. Heä thoáng soâng ngoøi, keânh raïch chaèng chòt ñaõ taïo cho nöôùc ta coù tieàm naêng lôùn veà maët nöôùc khoaûng 1.700.000ha, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc nuoâi toâm. - Naêm 2002, Vieät Nam ñöùng thöù hai khu vöïc veà saûn löôïng toâm nuoâi (180.000 taán). Naêm 2003, Vieät Nam ñaõ coù saûn löôïng toâm nuoâi laø 205.000 taán, ñöùng thöù ba Theá giôùi sau Trung Quoác (saûn löôïng 370.000 taán) vaø Thaùi Lan (280.000 taán). [13] - Dieän tích nuoâi toâm ôû nöôùc ta taêng raát nhanh töø 207.000ha (naêm 1999) leân 500.000ha (naêm 2003). - Hieän nay, caùc ñòa phöông nuoâi toâm suù trong caû nöôùc: Baûng 2: Caùc ñòa phöông nuoâi toâm suù trong caû nöôùc. Mieàn Baéc Mieàn Trung Mieàn Nam Quaûng Ninh Haûi Phoøng Thaùi Bình Nam Ñònh Ninh Bình Thanh Hoùa Ngheä An Haø Tónh Quaûng Bình Quaûng Trò Thöøa Thieân Hueá Ñaø Naüng Quaûng Nam Quaûng Ngaõi Bình Ñònh Phuù Yeân Khaùnh Hoøa Ninh Thuaän Bình Thuaän Baø Ròa-Vuõng Taøu Ñoàng Nai Thaønh Phoá Hoà Chí Minh Long An Tieàn Giang Beán Tre Traø Vinh Soùc Traêng Baïc Lieâu Caø Mau Kieân Giang - ÔÛ Thaùi Bình coù khoaûng 4.000ha dieän tích ñöôïc ñöa vaøo nuoâi troàng thuûy saûn, trong ñoù chuû yeáu laø toâm suù. [16] - Ñeà aùn phaùt trieån thuûy saûn giai ñoaïn 2001-2005 cuûa sôû Thuûy saûn Quaûng Trò ñaõ ñöa ra chæ tieâu phaùt trieån dieän tích nuoâi toâm suù ñeán naêm 2005 laø 1.300ha. [4] - Ñeán naêm 2004, tænh Thöøa Thieân Hueá coù keá hoaïch ñöa dieän tích nuoâi toâm suù leân 4.000ha, thu huùt 5.052 hoä nuoâi toâm. [3] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 37 - Vuï nuoâi toâm suù naêm nay ôû huyeän Caàn Giôø coù 1.572 hoä thaû nuoâi 234 trieäu con gioáng treân dieän tích canh taùc 1.348ha, so vôùi cuøng kì naêm tröôùc dieän tích thaû nuoâi toâm giaûm 518ha, chieám 34,8%. [5] - Ñeán thaùng 5/2004, toaøn tænh Traø Vinh ñaõ naâng caáp, môû roäng vaø phaùt trieån vôùi dieän tích nuoâi toâm suù leân hôn 18.000ha. Trong ñoù, dieän tích nuoâi toâm suù coâng nghieäp ñöôïc thaû nuoâi hôn 1.200ha, taêng hôn 18 laàn so vôùi naêm tröôùc. Ngaønh Thuûy saûn ñaõ phoái hôïp vôùi vieän Haûi saûn, tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô toå chöùc môû caùc lôùp taäp huaán kó naêng saûn xuaát vaø öông döôõng toâm gioáng saïch beänh, coù chaát löôïng cao. Ñoàng thôøi taêng cöôøng coâng taùc huaán luyeän kó thuaät nuoâi toâm suù coâng nghieäp vaø baùn coâng nghieäp cho hôn 2.600 chuû trang traïi vaø hoä nuoâi trong tænh nhaèm goùp phaàn taêng naêng suaát vaø ñaït hieäu quaû cao trong saûn xuaát treân ñôn vò dieän tích söû duïng. Hieän tænh ñang trieån khai qui hoaïch 187ha nuoâi toâm suù coâng nghieäp taïi xaõ Myõ Long Nam, huyeän Caàu Ngang, vôùi toång voán ñaàu tö hôn 59,8 tyû ñoàng. [1] Döï aùn nuoâi toâm suù thaâm canh coâng nghieäp - Döï kieán voán ñaàu tö 1.088.121 trieäu ñoàng. Döï aùn nhaèm xaây môùi, caûi taïo vaø naâng caáp khu vöïc nuoâi toâm ñöôïc thöïc hieän treân 21 tænh ven bieån: Quaûng Ninh, Haûi Phoøng, Nam Ñònh, Thaùi Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Tieàn Giang, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Beán Tre. - Toång dieän tích vuøng döï aùn 10.802.000ha, trong ñoù dieän tích nuoâi toâm 4.192.000 ha. Naêng suaát nuoâi toâm suù ñaït 2-4 taán/ha. [24] I.3. Tình hình dòch beänh toâm ôû nöôùc ta - Dòch beänh ôû toâm luoân laø moái ñe doïa cho ngaønh Nuoâi troàng Thuûy saûn ôû Vieät Nam cuõng nhö nhieàu quoác gia nuoâi toâm suù khaùc treân Theá giôùi. Tình hình dòch beänh vaãn luoân toàn taïi vaø laây lan ngaøy caøng roäng, gaây toån thaát nghieâm troïng. - Trong naêm 2004, tình traïng toâm suù cheát haøng loaït xaûy ra taïi caùc tænh: + Ñeán ngaøy 21/4/2004 toaøn tænh Thöøa Thieân Hueá coù hôn 800 ha/toång dieän tích toâm ñaõ thaû nuoâi 3.281ha bò dòch beänh, trong ñoù naëng nhaát laø huyeän Phuù Loäc vôùi hôn 600ha. Ñaëc bieät, ôû huyeän Phong Ñieàn coù gaàn 10ha nuoâi toâm coâng nghieäp treân caùt cuõng bò nhieãm beänh nguyeân nhaân chuû yeáu laø do dòch beänh ñoám traéng. + 2/2004 huyeän Hoaøi Nhôn (Bình Ñònh) laø huyeän bò dòch beänh naëng nhaát vôùi caùc beänh thaân ñoû ñoám traéng treân dieän tích 10ha. [2] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 38 + 5/2004 , treân ñòa baøn tænh Bình Ñònh ñaõ coù khoaûng 500ha nuoâi toâm ñang bò dòch beänh; chuû yeáu laø dòch thaân ñoû ñoám traéng. Rieâng ôû xaõ Phöôùc Hoøa thuoäc huyeän Tuy Phöôùc ñaõ coù 165/307ha ao nuoâi toâm bò dòch beänh. Trong ñoù coù 40ha ao nuoâi toâm bò beänh thaân ñoû ñoám traéng, coøn laïi laø beänh ñen mang, beänh ñoùng rong… [5] + 3/2004 toaøn tænh Phuù Yeân ñaõ coù 252ha toâm nuoâi bò dòch beänh. + Ñeán ngaøy 7/4/2004 dieän tích toâm suù laïi bò thieät haïi ôû Soùc Traêng laø 11.112ha. Taïi Soùc Traêng, ngheà nuoâi toâm suù ñaëc bieät phaùt trieån maïnh ôû 2 tænh Myõ Xuyeân vaø Vónh Chaâu. Theo soá lieäu baùo caùo, huyeän Myõ Xuyeân coù dieän tích thaû toâm laø 8.736ha, ñaõ coù 6.102ha bò thieät haïi; coøn huyeän Vónh Chaâu coù dieän tích thaû nuoâi laø 7.916ha, ñaõ coù 5.050ha bò thieät haïi. [6} - Tình hình dòch beänh gaây ra nhieàu thieät haïi naëng neà vaø ngöôøi nuoâi toâm thì khoán ñoán, phaù saûn, nôï naàn, caùc cô sôû cheá bieán thieáu nguyeân lieäu gaây bieán ñoäng cho tình hình xuaát nhaäp khaåu nöôùc nhaø. II. ÑAËC ÑIEÅM SINH LYÙ DINH DÖÔÕNG CUÛA TOÂM SUÙ II.1. Ñaëc ñieåm tieâu hoùa cuûa toâm suù II.1.1. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa cô quan tieâu hoùa II.1.1.1. Caáu taïo - Toâm suù Penaeus monodon laø loaøi aên taïp, coù caáu taïo haøm vaø oáng tieâu hoùa ñaëc tröng cho cheá ñoä baét moài ñoäng vaät. - Toâm coù ba ñoâi chaân haøm vôùi chöùc naêng caét vaø chuyeån thöùc aên vaøo mieäng. - Caùc ñoâi chaân haøm chuû yeáu ñeå phaùt ñoäng luoàng nöôùc qua mang, cuøng vôùi taám quaït nöôùc vaø caùc haøm döôùi quaït vaø neùn thöùc aên vaøo mieäng. - Haøm treân ngaén vôùi caùc maët ñoái dieän nhau duøng ñeå caét vaø nghieàn. Phía sau haøm tröôùc laø hai ñoâi phaàn phuï baét moài. Ñoù laø ñoâi chaân haøm sau thöù nhaát vaø ñoâi chaân haøm sau thöù hai. - Phaàn phuï cuûa ba ñoát ngöïc thöù nhaát laø caùc ñoâi chaân haøm giuùp cho vieäc caét giöõ moài vaø chuyeån thöùc aên vaøo mieäng. - Ruoät tröôùc phaân hoùa thaønh daï daøy, bao goàm daï daøy tröôùc vaø daï daøy sau. Thaønh trong cuûa daï daøy coù nhöõng gôø cuûa lôùp cuticun laùt maët trong cuûa ruoät tröôùc. - Ruoät giöõa ngaén coù nhöõng oáng tieâu hoùa tieát dòch tieâu hoaù ôû choã giöõa ruoät tröôùc vaø ruoät sau. Ruoät sau daøi vaø coù laùt cuticun ôû maët trong. Ñoå vaøo ruoät giöõa Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 39 coøn coù moät tuyeán tieâu hoùa ñaëc bieät (tuyeán ruoät giöõa) coù chöùc naêng nhö gan vaø tuïy cuûa ñoäng vaät baäc cao. Dòch tieát cuûa tuyeán tieâu hoùa naøy khoâng nhöõng coù khaû naêng tieâu hoùa protein, lipid, glucid... maø coøn coù khaû naêng thöïc baøo caùc maûnh vuïn thöùc aên. [7] II.1.1 .2 . Hoaït ñoäng - Xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù coù chöùc naêng nhö vuøng ñeäm cuûa quaù trình tieâu hoùa, laø nôi döï tröõ naêng löôïng khi toâm aên vaøo. Khi khoâng coù thöùc aên, ñaây laø nôi cung caáp naêng löôïng cho hoaït ñoäng soáng cuûa cô theå. [18] - Hoaït ñoäng chính cuûa quaù trình tieâu hoùa xaûy ra taïi xoang tieâu hoùa. Thöùc aên sau khi ñöôïc caét sô boä baèng caùc ñoâi chaân haøm, moät laàn nöõa ñöôïc nghieàn laïi baèng coái xay vò nghieàn, sau ñoù ñöôïc thuûy phaân döôùi taùc duïng cuûa enzym tieâu hoùa. - Trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù phaùt hieän thaáy moät soá loaïi enzym tieâu hoùa chuû yeáu nhö: protease, amylase… Trong giai ñoaïn aáu truøng Mysis coøn phaùt hieän thaáy khaû naêng tieâu hoùa cellulose. Amylase trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù coù hoaït tính trong vuøng pH 6,8. Hoaït tính cuûa protease trong vuøng pH 7,5-8. Nhieät ñoä thích hôïp cho hoaït ñoäng cuûa protease laø trong vuøng 40oC. - Vai troø cuûa enzym kieàm ñaõ ñöôïc theå hieän moät caùch tích cöïc trong hoaït ñoäng tieâu hoùa cuûa toâm suù P.monodon. Khi phaân tích thaønh phaàn caùc acid amin töï do trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù thì thaáy raèng haøm löôïng caùc acid amin töï do kieàm cao hôn haún haøm löôïng cuûa chuùng coù trong thöùc aên. [10] II.1.2. Thaønh phaàn dinh döôõng trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù - Thöùc aên sau khi ñöôïc tieâu hoùa vaø tích luõy ôû xoang tieâu hoùa cuûa toâm P.monodon ñaõ coù söï thay ñoåi cô baûn veà thaønh phaàn. II.1.2.1. Protein - Haøm löôïng protein toång soá trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm laø 35,44% vaø coù tôùi 31,51% laø protein tan. - Trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm P.monodon, phaàn protein tích luyõ chuû yeáu laø protein tan. [10] II.1.2.2. Lipid - Haøm löôïng lipid toång soá trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm P.monodon chieám tôùi 57,74%. Toång löôïng naøy lôùn hôn raát nhieàu so vôùi tæ leä coù trong thöùc aên. - Xoang tieâu hoùa coù theå laø nôi döï tröõ naêng löôïng cuûa toâm suù döôùi daïng lipid. [10] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 40 II.1.2.3. Carbohydrate - Trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù ñöôïc nuoâi baèng thöùc aên töï nhieân khoâng phaùt hieän thaáy coù carbohydrate, chöùng toû nhu caàu carbohydrate trong thöùc aên nuoâi toâm suù khoâng lôùn. [10] II.1.2.4. Chaát khoaùng - Chaát khoaùng toång soá trong xoang tieâu hoùa chieám 31,5% trong toång chaát chöùa trong xoang tieâu hoùa. [10] Baûng 3: Haøm löôïng moät soá nguyeân toá ña-vi löôïng trong xoang tieâu hoùa cuûa toâm suù. (Ñôn vò: mg/kg vaät chaát khoâ). TT Nguyeân toá Haøm löôïng TT Nguyeân toá Haøm löôïng 1 P 5000 ± 250 7 Zn 98 ± 9 2 K 5207 ± 380 8 Ti 169 ± 12 3 Ca 4656 ± 300 9 V 105 ± 11 4 Fe 2680 ± 241 10 Br 33 ± 3 5 Mn 221 ± 26 11 Ni 34 ± 10 6 Cu 88 ± 10 12 Pb 26 ± 8 II.2. Nhu caàu vaø vai troø cuûa caùc chaát dinh döôõng ñoái vôùi toâm suù II.2.1. Protein - Nhu caàu protein trong thöùc aên toâm nhìn chung cao hôn nhieàu so vôùi caùc loaïi gia suùc vaø thuûy saûn nöôùc ngoït khaùc nhöng coøn phuï thuoäc vaøo gioáng vaø thôøi ñieåm sinh tröôûng. - Toác ñoä sinh tröôûng vaø ñoä lôùn cuûa toâm khoâng chæ phuï thuoäc vaøo haøm löôïng protein maø coøn phuï thuoäc vaøo tính chaát, tæ leä caùc acid amin coù trong loaïi protein ñoù. - Nhu caàu protein trong giai ñoaïn con gioáng cao hôn giai ñoaïn toâm suù tröôûng thaønh. Haøm löôïng protein trong thöùc aên nuoâi aáu truøng toâm suù dao ñoäng khoaûng 50-70%. Ñoái vôùi nhöõng loaïi protein coù nguoàn goác vaø phöông phaùp cheá bieán khaùc nhau cuõng coù tæ leä tieâu hoùa khaùc nhau. [10] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 41 II.2.2. Lipid - Toâm P.monodon cuõng nhö caùc loaøi giaùp xaùc khaùc, khoâng chòu ñöôïc haøm löôïng lipid cao quaù 10% trong khaåu phaàn aên. Haøm löôïng lipid toái öu trong khaåu phaàn thöùc aên nuoâi toâm P.monodon töø 5-7%, treân hoaëc döôùi giôùi haïn ñeàu aûnh höôûng khoâng toát tôùi taêng tröôûng cuûa toâm. Tuy nhieân thaønh phaàn caùc acid beùo khoâng no trong thöùc aên môùi laø nhaân toá quyeát ñònh giaù trò söû duïng cuûa thöùc aên nuoâi toâm P.monodon. - Haøm löôïng lipid cao trong khaåu phaàn seõ gaây caûn trôû cho vieäc söû duïng thöùc aên vaø giaûm tính ngon mieäng cuûa toâm. - Trong thöùc aên nuoâi toâm P.monodon, thaønh phaàn acid beùo quan troïng vaø giöõ vai troø thieát yeáu trong sinh tröôûng laø caùc acid beùo khoâng no: Arachidonic (C19H31COOH), Linoleic (C17H29COOH), nhöõng acid beùo cuûa ñoäng vaät bieån. - Nhö vaäy, trong saûn xuaát thöùc aên nuoâi toâm P.monodon, vieäc cung öùng lipid trong khaåu phaàn cuõng coù nghiõa laø phaûi ñaûm baûo löôïng acid beùo khoâng no cho sinh tröôûng cuûa toâm. - Ñeå ñaûm baûo cho toâm P.monodon sinh tröôûng bình thöôøng, ngoaøi caùc acid beùo khoâng no keå treân, coøn coù thaønh phaàn quan troïng laø Cholesterol. Cholesterol laø tieàn chaát cuûa Vitamin D vaø laø thaønh phaàn quan troïng trong caùc hormon loät xaùc. [10] II.2.5. Carbohydrate - Trong thöùc aên nuoâi toâm, caùc chaát dinh döôõng coù nguoàn goác Carbohydrate (tinh boät, xô) haàu nhö khoâng giöõ vai troø quan troïng gì trong hoaït ñoäng dinh döôõng cuûa toâm P.monodon. Ngoaøi ra, khi trong khaåu phaàn aên coù quaù nhieàu haøm löôïng Carbohydrate seõ laøm giaûm khaû naêng tieâu hoùa cuûa toâm. - Möùc giôùi haïn thaønh phaàn chaát xô trong thaønh phaàn thöùc aên nuoâi toâm bieån trong khoaûng 3% hoaëc ít hôn. - Trong thöïc teá saûn xuaát, cuõng coù khi baét gaëp moät soá coâng thöùc thöùc aên coù chöùa moät tæ leä nhaát ñònh Carbohydrate nhöng ñoù khoâng phaûi laø nhu caàu dinh döôõng cuûa toâm maø chæ ñôn giaûn laø giaûi phaùp coâng ngheä ñeå taïo vieân thöùc aên. [10] II.2.3. Vitamin - Vai troø cuûa Vitamin ñoái vôùi cô theå toâm P.monodon cuõng quan troïng nhö ôû con ngöôøi vaø caùc loaøi ñoäng vaät khaùc. Vitamin tham gia vaøo quaù trình ñoàng hoùa caùc chaát dinh döôõng, quaù trình loät xaùc vaø taêng tröôûng. Phaàn lôùn caùc Vitamin khoâng ñöôïc toång hôïp trong cô theå maø phaûi laáy töø thöùc aên. [15] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 42 Baûng 4: Taùc duïng cuûa Vitamin. [15] Vitamin Taùc duïng Vitamin A Coù vai troø quan troïng trong quaù trình trao ñoåi ñaïm, môõ, ñöôøng vaø khoaùng. Khi thieáu Vitamin A, toâm bò voû oáp, khoâng coù maøu töôi saùng, giaûm caân, giaûm khaû naêng ñeà khaùng vôùi beänh nhieãm truøng. Vitamin B Tham gia vaøo quaù trình trao ñoåi ñieän töû trong ti theå vaø moät soá quaù trình oxi hoùa trong maïng löôùi noäi chaát. Biotin Tham gia vôùi tö caùch laø coenzym trong caùc phaûn öùng lieân keát CO2 vôùi caùc phaân töû höõu cô khaùc. Vitamin C Coù chöùc naêng taêng cöôøng sinh tröôûng, ngoaøi ra coøn ñöôïc duøng nhaèm muïc ñích baûo quaûn thöùc aên. Vitamin D Coù vai troø kieåm tra quaù trình trao ñoåi Canxi vaø Phospho trong cô theå, taïo ñieàu kieän cho ruoät haáp thu Ca vaø P. Thieáu hay thöøa Vitamin D ñeàu khoâng toát, toâm loät xaùc keùm. Vitamin E Coù aûnh höôûng ñeán caùc hoaït ñoäng sinh saûn vaø tham gia vaøo quaù trình oxi hoùa khöû, giaûm bôùt nhu caàu oxi cuûa cô baép. Vitamin K Thieáu Vitamin K, maùu chaäm ñoâng. II.2.4. Chaát khoaùng - Cho ñeán nay, nhu caàu veà chaát khoaùng trong thöùc aên nuoâi toâm P.monodon vaãn coøn nhieàu vaán ñeà caàn phaûi thaûo luaän. Vieäc boå sung khoaùng trong thaønh phaàn thöùc aên nuoâi toâm P.monodon phaûi tính ñeán haøm löôïng khoaùng coù trong moâi tröôøng nuoâi. Vì ngoaøi con ñöôøng cung caáp chaát khoaùng töø thöùc aên, toâm P.monodon coøn coù khaû naêng haáp thu caùc chaát khoaùng tröïc tieáp vaøo cô theå baèng con ñöôøng thaåm thaáu qua mang. - Caùc gioáng toâm bieån coù khaû naêng haáp thu Canxi tröïc tieáp töø nöôùc bieån. Do ñoù nhu caàu Canxi cuûa toâm bieån thaáp hôn toâm nöôùc ngoït. Do haøm löôïng Phospho trong nöôùc bieån thaáp neân vieäc boå sung Phospho vaøo khaåu phaàn aên cuûa toâm P.monodon laø raát quan troïng. - Treân thöïc teá, caùc coâng thöùc thöùc aên nuoâi toâm ñeàu ñöôïc boå sung khoaùng vi löôïng döôùi daïng premix nhö laø moät nhaân toá baûo ñaûm. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 43 - Haøm löôïng chaát khoaùng trong thöùc aên nuoâi toâm thöôøng chieám khoaûng 3%, trong ñoù chuû yeáu laø Canxi vaø Phospho, caùc nguyeân toá vi löôïng thöôøng ôû möùc 0,2%. Baûng 5: Coâng thöùc khoaùng tham khaûo cho thöùc aên nuoâi toâm. KH2PO4 10% Ca-Lactat 16,5% NaH2PO4 21,5% Ca(H2PO4).2H2O 26,5% CaCO3 10,5% MgSO4.7H2O 10% KCl 2,8% Fe-Citrate 1,2% AlCl.6H2O 0,47% ZnSO4.7H2O 0,107% - Tuy nhieân vieäc boå sung chaát khoaùng vaøo trong thöùc aên nuoâi toâm P.monodon caàn caên cöù cuï theå treân thaønh phaàn nguyeân lieäu thöïc teá vaø neân taän duïng nguoàn chaát khoaùng ngay trong caùc nguyeân lieäu söû duïng cheá bieán thöùc aên ñeå laøm nguoàn caân ñoái cho nhu caàu cuûa toâm P.monodon. [10] III. BEÄNH TOÂM VAØ CAÛI THIEÄN SÖÙC KHOÛE TOÂM III.1. Beänh toâm III.1.1. Moät soá taùc nhaân gaây beänh cho toâm suù - Do virus + Virus ñoám traéng (WSSV). + Virus Monodon Baculovirus (MBV). + Virus ñaàu vaøng (YHV). - Do vi khuaån + Beänh vi khuaån phaùt saùng. + Beänh ñen mang. + Beänh ñoám ñen, ñoám naâu. + Beänh moøn ñuoâi. + Beänh ñöùt raâu. + Beänh do vi khuaån daïng sôïi. - Do nguyeân sinh ñoäng vaät + Beänh do nguyeân sinh ñoäng vaät soáng baùm: nhôùt thaân, ñoùng rong hay mang baån. + Beänh vieâm gan do baøo töû ñôn boäi Haplsporidium. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 44 + Beänh traéng löng do Agmasoma penaei. - Do nhoùm giun saùn kyù sinh: beänh do nhieãm aáu truøng Nematoda, Cestoda… - Do naám: beänh nhieãm Lagenium sp. ôû aáu truøng toâm suù, beänh nhieãm Fusarium sp. ôû toâm thòt. - Do taûo + Beänh cuït ñaàu. + Beänh xuaát huyeát ñöôøng ruoät. - Do moâi tröôøng + Beänh loät xaùc chaäm do pH vaø ñoä maën thaáp. + Beänh boït khí: do baõo hoøa oxy hoaëc möùc hoøa tan cuûa khí Nitô quaù cao. + Hoäi chöùng nhieãm aflatoxin do thöùc aên nhieãm moác. + Beänh phoàng ñuoâi. [15] III.1.2. Hoäi chöùng ñoám traéng (WSSV-White Spot Syndrom Virus) Hình 2: Toâm suù bò beänh ñoám traéng. [26] III.1.2.1. Ñaëc ñieåm hình thaùi - Virus ñoám traéng coù daïng hình truï ñeán elip hoaëc hình tröùng, roäng khoaûng 121±9nm vaø daøi khoaûng 276±26nm. Wang et al. (1995) ñaõ mieâu taû gen cuûa virus ñoám traéng nhö laø moät phaân töû DNA sôïi ñoâi daøi hôn 150kbp. [23, 22] - Virus coù ít nhaát naêm lôùp protein, troïng löôïng phaân töû töø 15-28 kDa. Voû bao coù hai lôùp protein vaø Nucleocapsid coù 3 lôùp. [12] III.1.2.2. Ñaëc tính sinh hoïc Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 45 - Khi xaâm nhaäp vaøo toâm, virus seõ cö truù ôû nhieàu boä phaän cuûa toâm nhö moâ noäi bì, moâ daï daøy, mang, buoàng tröùng (hay tinh hoaøn), heä thoáng thaàn kinh, maét, chaân bôi… - Sau khi xaâm nhaäp vaøo teá baøo chuû, virus gaây beänh ñoám traéng tieán haønh töï nhaân baûn döïa treân cô sôû vaät chaát vaø naêng löôïng cuûa teá baøo. Quaù trình naøy laøm soá löôïng theå virus taêng leân raát nhanh, ñoàng thôøi laøm thay ñoåi hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa teá baøo. Khi quan saùt döôùi kính hieån vi, caùc teá baøo bò nhieãm virus thöôøng coù nhaân phình to. - Virus tieáp tuïc phaùt trieån ñeán giai ñoaïn laøm vôû nhaân vaø gieát cheát teá baøo, virus lan truyeàn vaøo moâi tröôøng nöôùc, ñi tìm kyù chuû khaùc vaø laïi tieáp tuïc xaâm nhaäp vaø taán coâng. Neáu nhö virus khoâng tìm ñöôïc kyù chuû môùi, noù chæ coù theå soáng lang thang trong nöôùc 72 giôø. Virus soáng vaø toàn taïi trong nöôùc coù ñoä maën töø 5- 40‰, ñoä pH töø 4-10, coù khaû naêng chòu ñöïng ñöôïc ôû nhieät ñoä töø 00C vaø chæ cheát khi nhieät ñoä leân ñeán 800C. [9] III.1.2.3. Cô cheá laây nhieãm - Virus gaây beänh ñoám traéng taán coâng toâm nuoâi vaø laøm toâm cheát theo cô cheá: Hình 3: Cô cheá laây nhieãm cuûa virus ñoám traéng trong ao nuoâi toâm. [15] - Maàm beänh ñoám traéng xaâm nhaäp vaø laây truyeàn theo truïc doïc (töø meï sang con) hoaëc theo truïc ngang: töø nguoàn nöôùc, thöùc aên, caùc loaøi giaùp xaùc hoang daõ trong ao (cua, oác, coøng, ba khía…) hoaëc do con khoûe aên con nhieãm beänh. III.1.2.4. Daáu hieäu ñaëc tröng cuûa beänh LAÂY NHIEÃM TIEÀM AÅN Boá meï AÁu nieân Tröùng Post larvae AÁu truøng LAÂY NHIEÃM BIEÅU HIEÄN Beänh AÊn thòt laãn nhau Soáng soùt Cheát LAÂY NHIEÃM THEO CHIEÀU DOÏC LAÂY NHIEÃM THEO CHIEÀU NGANG Kyù chuû trung gian Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 46 - Toâm bò nhieãm ban ñaàu bieåu hieän söï giaûm suùt moät caùch nhanh choùng trong vieäc tieâu thuï thöùc aên vaø ôû gaàn maët nöôùc. - Sudha (1998) ñaõ phaân loaïi beänh virus ñoám traéng ôû toâm thaønh ba daïng döïa vaøo nhöõng bieåu hieän laâm saøng: + Neáu möùc ñoä tieâm nhieãm ôû moâ thaáp thì toâm khoâng coù xuaát hieän ñoám traéng vaø ñoû thaân, tyû leä cheát traûi roäng ôû khoaûng 15-28 ngaøy. + Toâm bò nhieãm bieåu hieän thaân ñoû nghieâm troïng, söï cheát xaûy ra trong voøng hai ñeán ba ngaøy. + Daïng caáp tính: ‚ Toâm bò nhieãm coù nhöõng ñoám traéng ñaëc thuø vôùi ñöôøng kính 0,5-2mm ngay sau ñoù xuaát hieän nhieàu ôû maët trong cuûa voû toâm. ‚ Nhöõng ñoám traéng ñöôïc bieåu hieän nhö laø nhöõng muoái Canxi tích tuï baát thöôøng treân lôùp bieåu bì. ‚ Soá löôïng toâm coù nhöõng bieåu hieän naøy cho thaáy tyû leä cheát cao tôùi 100% trong voøng 3 ñeán 10 ngaøy töø luùc coù daáu hieäu cuûa maàm beänh. ‚ Phaân tích moâ hoïc cho thaáy trong caùc teá baøo moâ döôùi voû vaø ruoät coù nhaân bò söng phoàng vaø caùc theå vuøi phaûn öùng Eosine ñeán Bazô. [21, 9] Hình 4: Voû ñaàu toâm bò ñoám traéng. III.2. Nhöõng maët haïn cheá cuûa vieäc söû duïng hoùa chaát vaø khaùng sinh trong phoøng vaø trò beänh toâm - Vieäc laïm duïng khaùng sinh vaø hoùa chaát ñeå kieåm soaùt beänh ñaõ gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng: ngöôøi lao ñoäng thöôøng bò ruûi ro, söï tích tuï nhöõng chaát ñoäc trong toâm gaây haïi cho ngöôøi tieâu duøng vaø taïo ra nhöõng doøng vi khuaån khaùng thuoác ngaøy caøng taêng. [9] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 47 - Chlorine laø moät trong nhöõng cheá phaåm quan troïng vaø quen thuoäc vôùi ngöôøi nuoâi toâm coâng nghieäp. Chlorine ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø laø taùc nhaân oxi hoùa maïnh trong xöû lyù nöôùc baån. - Trong thöông maïi, Chlorine ôû daïng boät thöôøng mang teân Hypochloride hoaëc Calcium hypochloride Ca(OCl)2; ôû daïng loûng thöôøng laø Sodium hypochloride. - Khi cho Chlorine vaøo nöôùc, phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra: Cl2 + H2O HOCl + H+ + Cl- HOCl H+ + OCl- - Acid Hypochloride HOCl vaø OCl- ñöôïc goïi laø dö löôïng töï do cuûa Chlorine, nhöng HOCl ñoäc gaáp 100 laàn OCl-. - Ngoaøi ra, Chlorine coøn tieâu dieät taát caû caùc loaøi taûo, caùc ñoäng vaät phuø du, caùc vi khuaån… caû loaøi coù lôïi laãn loaøi coù haïi trong ao nuoâi. [15] - Nhieàu loaïi hoùa chaát ñöôïc duøng vôùi muïc ñích laøm giaûm löôïng vi khuaån trong ao, nhöng nhöõng hoùa chaát naøy ñoàng thôøi cuõng aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa phieâu sinh vaät. Löôïng phieâu sinh vaät giaûm seõ laøm tích luõy chaát baån ôû neàn ñaùy. - Löôïng khaùng sinh toàn löu trong toâm gaây aûnh höôûng ñeán giaù trò thöông phaåm cuûa toâm. Ngoaøi ra, söï taêng tính ñeà khaùng ñoái vôùi khaùng sinh daãn ñeán caùc chuûng vi sinh vaät gaây beänh coù phoå khaùng thuoác ngaøy caøng roäng. [9] - Caùc hình thöùc söû duïng, chuû yeáu laø ñöa vaøo baèng con ñöôøng thöùc aên maø nhöõng con oám thì khaû naêng aên keùm neân löôïng thuoác nhaän ñöôïc raát ít. Ngöôïc laïi, nhöõng con khoûe laïi nhaän ñöôïc moät löôïng thuoác nhieàu hôn daãn ñeán hieän töôïng toàn dö thuoác trong cô theå neân gaây ñoäc ñaùng keå laøm giaûm tyû leä taêng troïng cuûa toâm. - Toùm laïi, vieäc söû duïng hoùa chaát vaø khaùng sinh trong phoøng vaø trò beänh toâm coù nhöõng maët haïn cheá: + Coù theå taïo ra caùc chuûng vi khuaån khaùng thuoác. + Tieâu dieät caùc loaïi vi sinh vaät coù lôïi cho moâi tröôøng nuoâi thuûy saûn. + AÛnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng xung quanh, ñeán quaàn theå sinh vaät trong heä sinh thaùi. + Ñoâi luùc toâm cheát khoâng phaûi do vi khuaån maø do hoùa chaát vaø khaùng sinh. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 48 + Dö löôïng khaùng sinh trong toâm aûnh höôûng ñeán söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng vaø haïn cheá söï xuaát khaåu sang caùc nöôùc khaùc. - Do nhöõng haïn cheá trong vieäc söû duïng hoùa chaát vaø khaùng sinh, ngaøy nay ngöôøi ta coù xu höôùng söû duïng caùc cheá phaåm sinh hoïc nhaèm taùc ñoäng moät caùch coù lôïi cho toâm vaø moâi tröôøng nuoâi. III.3. Vai troø cuûa vieäc taêng cöôøng khaû naêng khaùng beänh ôû toâm III.3.1. Cô cheá hoaït ñoäng baûo veä ôû toâm - Hieåu bieát ngaøy nay thöøa nhaän raèng: nhöõng yeáu toá baûo veä quan troïng nhaát cuûa giaùp xaùc 10 chaân ñöôïc ñieàu hoøa bôûi huyeát baøo. Nhöõng protein nhaän bieát cuûa huyeát töông nhaän ra vaø gaén keát vôùi thaønh phaàn vaùch teá baøo cuûa vi khuaån. - Sau ñoù, nhöõng choã gaén treân teá baøo naøy khôûi ñoäng moät ñaùp öùng baûo veä cuûa cô theå, daãn ñeán söï maát haït cuûa huyeát baøo vaø phoùng thích nhöõng protein coù baûn chaát khaùc nhau: + Moät vaøi protein laø tieàn enzym. + Moät vaøi protein khaùc laø chaát neàn. - Cô cheá ñoâng tuï baét laáy nhöõng vaät laï vaø ngaên caûn söï toån haïi huyeát töông. Quaù trình ñoâng tuï ñöôïc khôûi ñoäng khi enzym Tranglutaminase (TGase) ñöôïc phoùng thích töø huyeát baøo hay moâ. TGase phuï thuoäc Canxi xuùc taùc quaù trình toång hôïp protein ñoâng tuï. Protein ñoâng tuï ñöôïc tìm thaáy trong huyeát töông ñeå hình thaønh cuïc ñoâng tuï ôû daïng gel. [17, 24] - Khi nhöõng huyeát baøo ñöôïc hoaït hoùa vaø maát haït, proPO baát hoaït ñöôïc chuyeån thaønh phenoloxidase hoaït ñoäng (PO) bôûi enzym hoaït hoùa prophenoloxidase (ppA). Enzym PO xuùc taùc quaù trình oxi hoùa phenol thaønh quinones, ñöôïc theo sau bôûi moät vaøi böôùc trung gian ñeå hình thaønh melanin. - Trong suoát quaù trình hình thaønh melanin, nhöõng yeáu toá khaùng khuaån cuõng ñöôïc hình thaønh. Melanin (saéc toá naâu ñen) coâ laäp nguoàn beänh, vì vaäy ngaên caûn ñöôïc söï töông taùc cuûa nguoàn beänh vôùi cô theå vaät chuû. Vaät lieäu ñeå toång hôïp melanin thöôøng ñöôïc tìm thaáy nhö nhöõng ñoám ñen trong hoaëc döôùi lôùp cuticun cuûa toâm. [22] - Moät yeáu toá coù lieân quan ñeán heä thoáng proPO laø peroxinectin. Peroxinectin coù hai chöùc naêng khaùc nhau: + Keát dính teá baøo. + Hoaït ñoäng peroxidase. [20] Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 49 Hình 5: Cô cheá baûo veä ôû toâm. βG: β-Glucan βG-BP: β-Glucan binding protein LPS: Lipopolysaccharide LPS-BP: Lipopolysaccharide binding protein PG: Peptidoglycan PG-BP: Peptidoglycan binding protein proPO: prophenoloxidase PO: phenoloxidase ppA: prophenoloxidase activating enzym Söï maát haït nhoû Caùc protein ñöôïc phoùng thích - ppA - Peroxinectin - Transglutaminase Peroxinectin - Keát dính teá baøo - Söï maát haït nhoû - Opsonin hoùa - Bao nang hoùa - Hoaït ñoäng peroxidase Protein ñoâng tuï Transglutaminase Ñoâng tuï proPO ppA phenol PO quinone Melanin Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 50 - Peroxinectin ñöôïc toång hôïp trong nhöõng huyeát baøo, ñöôïc döï tröõ trong nhöõng haït baøi tieát ôû daïng baát hoaït vaø ñöôïc phoùng thích trong ñaùp öùng vôùi nhöõng kích thích vaø hoaït ñoäng beân ngoaøi teá baøo. - Nhöõng receptor chuyeån maøng cuûa hoï integrin treân huyeát baøo ñoùng vai troø quan troïng trong chöùc naêng keát dính teá baøo cuûa peroxinectin. Söï keát dính teá baøo bao goàm vieäc baét giöõ, lan toûa, thöïc baøo, bao nang hoùa, hình thaønh u nhoû vaø söï keát dính, trong khi nhöõng thaønh phaàn khaùng khuaån cuûa hoaït ñoäng peroxidase giuùp gieát nhöõng vi sinh vaät xaâm nhieãm. - Söï thöïc baøo laø vieäc tieáp thu nhöõng vaät theå nhoû beân ngoaøi bôûi nhöõng teá baøo rieâng leû. Sau khi aên vaøo, nhöõng huyeát baøo toâm, gioáng nhö hoàng caàu cuûa ñoäng vaät coù xöông soáng, söû duïng nhöõng goác oxi töï do ñeå gieát nhöõng vaät theå ngoaïi baøo naøy. Neáu coù quaù nhieàu vaät laï vaøo cô theå hoaëc neáu chuùng quaù lôùn ñeå coù theå tieáp nhaän thì caùc huyeát baøo seõ lieân keát vôùi nhau laïi ñeå coâ laäp nguoàn beänh ñoù, nhöõng hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø söï hình thaønh khoái u nhoû vaø söï bao nang hoùa. [22] - Nhöõng enzym öùc cheá, cuõng ñöôïc saûn xuaát bôûi caùc huyeát baøo, caàn thieát ñeå ñieàu hoøa nhöõng protease theo töøng ñôït vaø ngaên caûn söï hoaït hoùa quaù möùc vaø gaây nguy hieåm cho moâ cuûa cô theå. - Nhöõng protease öùc cheá töø hoï Kazal vaø Serpin ñöôïc xaùc nhaän ôû giaùp xaùc. α2-Macroglobulin ñaùp öùng nhö moät protein gaén protease ñöôïc döï tröõ trong nhöõng haït cuûa huyeát baøo. - Theâm vaøo ñoù, caùc huyeát baøo ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc saûn xuaát vaø phoùng thích cuûa söï keát dính, cuûa nhöõng peptide khaùng khuaån vaø nhöõng phaân töû ñoäc toá nhö enzym tieâu hoùa (lysozyme, esterases, phosphatases, protease, phospholipases vaø peroxidase). - Ñeå moät heä mieãn dòch baûo veä moät caùch hieäu quaû thì taát caû caùc thaønh phaàn cuûa heä mieãn dòch phaûi hoaït ñoäng ñoàng thôøi. [19] III.3.2. Caùc thaønh phaàn giuùp taêng cöôøng khaû naêng khaùng beänh ôû toâm - Ñeå taêng cöôøng söùc khoûe toâm caàn cung caáp: + Thöùc aên ñaûm baûo chaát dinh döôõng cho toâm. + Söû duïng löôïng thöùc aên thích hôïp trong moãi laàn cho aên. + Cung caáp theâm caùc chaát dinh döôõng vaø saûn phaåm giuùp taêng cöôøng vaø kích thích heä mieãn dòch cuûa toâm. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 51 Baûng 6: Moät soá thaønh phaàn taêng cöôøng heä mieãn dòch cho toâm suù. [27] Saûn phaåm Taùc duïng Caùc chaát boå döôõng Vitamin C Chöõa trò caùc veát thöông, choáng oxy hoùa, taêng cöôøng khaû naêng choáng stress cho aáu truøng toâm. Vitamin E Choáng oxy hoùa. Acid beùo w-3 Phaûn öùng vieâm, taêng söùc khoûe cho aáu truøng toâm. Phospholipid Baûo veä maøng sinh hoïc toaøn veïn, taêng khaû naêng choáng stress cho aáu truøng toâm. Astaxanthin Choáng oxy hoùa, taêng khaû naêng choáng stress cho toâm. Nucleotid Chaát boå döôõng chính trong choáng stress vaø nhieãm beänh. Selenium Choáng oxy hoùa. Saûn phaåm kích thích heä mieãn dòch Lipopolysaccharide Thaønh phaàn cuûa maøng teá baøo vi khuaån Gram aâm, hoaït hoùa heä mieãn dòch; taêng söùc ñeà khaùng choáng nhieãm beänh vaø stress. Glucan Thaønh phaàn cuûa maøng teá baøo naám, taêng söùc ñeà khaùng. Mannan Oligosaccharide Thaønh phaàn maøng teá baøo naám, ngaên chaën vaø loaïi boû nguoàn laây beänh vaøo ñöôøng ruoät. Peptidoglycan Thaønh phaàn maøng teá baøo vi khuaån Gram döông, hoaït hoùa heä mieãn dòch vaø taêng söùc ñeà khaùng. Fucoidan Thaønh phaàn maøng teá baøo taûo naâu, hoaït hoùa heä mieãn dòch vaø taêng cöôøng söùc ñeà khaùng. Cheá phaåm sinh hoïc Vi khuaån Giuùp loaïi boû vi khuaån laây beänh trong ñöôøng ruoät, choáng vi truøng vaø kích thích heä mieãn dòch. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 52 IV. CHEÁ PHAÅM SINH HOÏC IV.1. Nhöõng nghieân cöùu veà cheá phaåm vi sinh - Toâm raát deã nhaïy caûm vôùi beänh truyeàn nhieãm vaø deã bò toån thöông bôûi nhöõng vi sinh vaät gaây beänh. Vì theá, ngaøy nay cheá phaåm sinh hoïc ñöôïc chuù troïng söû duïng nhaèm haïn cheá vieäc duøng khaùng sinh phoøng beänh trong nuoâi troàng thuûy saûn. - Naêm 1991, Pobcan ñaõ söû duïng vi khuaån ñeå caûi thieän chaát löôïng nöôùc vaø saûn löôïng toâm Penaeus monodon: oâng ñöa vi khuaån phaân giaûi Nitô vaøo trong heä thoáng loïc ñeå giaûm löôïng khí Amoniac vaø Nitrat trong nöôùc nuoâi nhaèm gia taêng tyû leä soáng cuûa toâm vaø ñoàng thôøi oâng duøng Bacillus sp ñeå giaûm bôùt COD trong nöôùc. Hình 6: Vai troø cuûa vi sinh vaät trong chuyeån hoùa amoniac. - Naêm 1992, Maeda vaø Liao ñaõ taùch gioáng vi khuaån töø buøn ñeå söû duïng trong beå nuoâi aáu truøng toâm suù Penaeus monodon, nhaèm gia taêng tyû leä loät xaùc vaø soáng soùt cuûa aáu truøng. - Naêm 1993, Garriques vaø Wyban ñaõ söû duïng ñöôøng aên cho vaøo trong caùc beå nuoâi toâm gioáng ñeå kích thích söï phaùt trieån cuûa chuûng Vibrio sp. coù lôïi. (caùc chuûng leân men ñöôøng saccharose). [11] Thöùc aên toâm Phaân toâm Xaùc phieâu sinh vaät Vi sinh vaät hoùa dò döôõng Bacillus sp. Pseudomonas sp. NH4 Vi sinh vaät hoùa töï döôõng NH3( ñoäc) NO3 N2 Nitrobacter sp. NO2 Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 53 - Naêm 1998, Renpipat vaø coäng taùc vieân ñaõ phaân laäp chuûng vi khuaån Bacillus S11 töø moâi tröôøng soáng cuûa toâm suù; sau ñoù boå sung vaøo thöùc aên cuûa toâm nhaèm taêng tæ leä soáng cuûa toâm vaø laøm giaûm löôïng vi khuaån phaùt saùng. - ÔÛ Chaâu AÙ ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu söû duïng caùc cheá phaåm vi sinh trong nuoâi toâm nhö ôû Thaùi Lan ñaõ söû duïng Lactobacillus sp trong nuoâi toâm suù. ÔÛ Trung Quoác thì söû duïng vi khuaån quang hôïp baèng caùch boå sung vaøo thöùc aên nhaèm loaïi tröø nhanh choùng NH3, H2S, acid höõu cô vaø nhöõng chaát coù haïi, caûi thieän chaát löôïng nöôùc vaø caân baèng ñoä pH. CO2 + 2H2S Vi khuaån quang hôïp CH2O + H2O + 2S. IV.2. Söû duïng cheá phaåm sinh hoïc trong nuoâi toâm - Cheá phaåm sinh hoïc Protexin Aquatech: + Thaønh phaàn: söû duïng hoãn hôïp vi khuaån, chuû yeáu vi khuaån Bacillus sp… + Taùc duïng: laøm giaûm bôùt söï tích luyõ buøn caën, oån ñònh phieâu sinh vaät vaø caûi thieän moâi tröôøng nöôùc; ñoàng thôøi öùc cheá söï phaùt trieån cuûa maàm beänh. - Cheá phaåm sinh hoïc Effective Microorganis (EM) : + Thaønh phaàn: söû duïng nhöõng nhoùm vi khuaån nhö Rhodopseudomonas, Lactobacillus. Xaï khuaån: Streptomyces. Naám men: Saccharomyces. Naám : Aspergillus vaø Penicillium. + Taùc duïng: phaân giaûi caùc chaát höõu cô hoøa tan vaø khoâng hoøa tan ( töø ueá chaát cuûa toâm hoaëc töø thöùc aên thöøa tích tuï ôû ñaùy ao nuoâi); ñoàng thôøi oån ñònh vaø duy trì chaát löôïng maøu nöôùc. Ngoaøi ra coøn coù taùc duïng gaây öùc cheá caùc vi sinh vaät gaây beänh. - Cheá phaåm sinh hoïc ASV (Anti Shrimp Virus): + Söû duïng caùc nhoùm virus nhö virus hoäi chöùng ñoám traéng, ñaàu vaøng vaø Taura… laøm nguoàn khaùng nguyeân gaây taïo mieãn dòch ôû gaø ñeå thu nhaän khaùng theå töø tröùng (gaø baûo veä theá heä sau cuûa chuùng baèng caùch truyeàn caùc khaùng theå cuûa meï töø huyeát thanh ñeán loøng ñoû tröùng trong suoát thôøi kì ñeå tröùng) taïo cheá phaåm öùc cheá virus gaây beänh ôû toâm suù. - Cheá phaåm SH’99: +Thaønh phaàn : laø hoãn hôïp caùc chaát höõu cô goàm caùc acid nhö : acid asparginic, acid salicylic, acid glutamic, acid shkimic, acid chlorogenic. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 54 + Taùc duïng: öùc cheá söï phaùt trieån cuûa virus gaây hoäi chöùng ñoám traéng vaø virus gaây beänh ñaàu vaøng baèng caùch boå sung acid nhaèm taïo giôùi haïn pH cuûa dòch teá baøo toâm taïi moät ñieåm maø ôû ñoù toâm vaãn loät xaùc ñöôïc vaø moâi tröôøng khoâng chuyeån sang kieàm quaù ( vì moâi tröôøng kieàm laø moâi tröôøng toái thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa hai loaïi virus treân). - Cheá phaåm Bio-Nutrin: + Thaønh phaàn: trong 1 kg coù ít nhaát 6.1012cfu/ml vi khuaån soáng, bao goàm Lactobacillus, Bifidobacterium; caùc enzym protease, lipase, amylase vaø caùc acid amin toång hôïp. + Taùc duïng: laø men vi sinh tieâu hoùa vaø vi khuaån höõu ích ñöôïc toång hôïp ñaëc bieät chuyeân baøi tieát ra caùc loaïi acid amin, caùc vitamin töï nhieân cho nhu caàu cuûa toâm vaø caùc loaïi khaùng sinh töï nhieân nhaèm taêng cöôøng khaû naêng ñeà khaùng, öùc cheá vi khuaån coù haïi trong moâi tröôøng nöôùc; phoøng vaø ñieàu trò caùc beänh ñöôøng tieâu hoùa vaø nhieãm truøng cho toâm. Ñoàng thôøi thuùc ñaåy nhanh quaù trình loät xaùc, kích thích taêng troïng vaø caân baèng oxi hoøa tan. IV.3. Ñoâi neùt veà cheá phaåm AH IV.3.1. Thaønh phaàn chính cuûa cheá phaåm AH - Hoãn hôïp caùc nguyeân lieäu töï nhieân vaø toång hôïp. - Chaát choáng oxy hoùa. - Vi khuaån. IV.3.2. Taùc duïng cuûa caùc thaønh phaàn trong cheá phaåm AH + Chaát choáng oxi hoùa: - Vieäc kieåm soaùt moái hieãm hoïa töø goác töï do ñoái vôùi teá baøo trong cô theå vaãn chöa ñöôïc quan taâm moät caùch ñaày ñuû. Goác töï do laø moät phaân töû khoâng beàn vöõng neân noù luoân coù khuynh höôùng tìm kieám moät electron khaùc ñeå töï hoaøn chænh chính noù. Ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù, goác töï do baét ñaàu baén phaù nhöõng teá baøo cuûa cô theå moät caùch ngaãu nhieân, keát quaû laø laøm toån thöông nhöõng moâ xung quanh. - Söï toån thöông töø goác töï do coù theå ñöôïc khaéc phuïc bôûi nhöõng chaát choáng oxi hoùa. Nhöõng chaát choáng oxi hoùa laøm ngöøng söï toån thöông gaây ra bôûi goác töï do baèng caùch saün saøng nhöôøng moät electron maø khoâng laøm cho chính noù trôû thaønh goác töï do. - Trong moät cô theå baát kì, luoân coù cô cheá töï ñieàu chænh söï caân baèng giöõa goác töï do vaø chaát choáng oxi hoùa nhöng goác töï do vaãn coù khuynh höôùng xuaát hieän nhieàu vì nhöõng lyù do khaùc nhau. Toång hôïp cheá phaåm sinh hoïc AH öùng duïng… Leâ Thò Hoàng Haïnh 55 - Khi goác töï do trong cô theå taêng leân nhieàu hôn so vôùi soá löôïng chaát choáng oxi hoùa, daãn ñeán vieäc cô theå bò toån thöông nhieàu, vaø ñaây chính laø nguyeân nhaân cuûa beänh taät. + Hoãn hôïp caùc nguyeân lieäu thoâ: - Nhaèm baûo ñaûm nhu caàu dinh döôõng cuûa toâm, ñoàng thôøi kích thích taêng troïng nhanh vaø kích thích