Tổng hợp thức ăn viên cho cá kèo (Pseudapocryptes lanceolatus)

Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 2 II.1. Nhu caàu nuoâi caù ôû Vieät Nam [18], [19], [20] Caù laø loaïi thöïc phaåm giaøu protein, acid beùo omega-3 (ñaëc bieät laø EPA vaø DHA), Iod vaø vitamin neân caù luoân laø moät trong nhöõng ñoái töôïng chuû löïc cuûa neàn kinh teá thuûy saûn. Ngoaøi ra, gaàn ñaây dòch beänh toâm lieân tuïc xaûy ra, con gioáng toâm chaát löôïng khoâng cao, vieäc khai thaùc caù töï nhieân ñang ngaøy caøng khoù khaên neân caù nuoâi trôû thaønh nguoàn cung caáp quan troïng (hieän nay caû nöôùc coù hôn 20000 trang traïi nuoâi troàng thuûy saûn, chieám 30% toång soá trang traïi noâng nghieäp treân caû nöôùc). Bình quaân moãi trang traïi nuoâi troàng thuûy saûn ñaït giaù trò saûn xuaát hôn 115 trieäu ñoàng/naêm. Naêm 2005, saûn löôïng nuoâi troàng thuûy saûn cuûa caû nöôùc ñaït 1437400 taán, trong ñoù saûn löôïng caù nuoâi ñaït 933500 taán. Ngheà nuoâi caù khoâng chæ phaùt trieån veà soá löôïng, saûn löôïng maø ñaëc bieät coi troïng ñeán söï hieäu quaû, oån ñònh vaø beàn vöõng. Tröôùc hieän traïng treân, trung taâm Khuyeán ngö Quoác gia ñang tích cöïc phoái hôïp vôùi caùc cô quan chöùc naêng xaây döïng 10 chöông trình khuyeán ngö troïng ñieåm cho giai ñoaïn 2006 – 2010 trong ñoù phaùt trieån ngheà nuoâi thuûy saûn nöôùc lôï, nuoâi caù doø treân bieån...vaø caùc dòch vuï haäu caàn ngheà caù. Ngoaøi ra, ñònh höôùng phaùt trieån ngheà nuoâi caù phaûi sôùm chuyeån töø phöông thöùc nuoâi quaûng canh sang baùn thaâm vaø thaâm canh. Hieän nay, nhieàu moâ hình saûn xuaát môùi xuaát hieän, ñaëc bieät laø moâ hình nuoâi caù keøo ñaõ taïo neân söï ña daïng vaø naêng ñoäng cho ngheà thuûy saûn ôû khu vöïc mieàn Taây Nam Boä. Ñeå phuïc vuï cho muïc tieâu treân, thöùc aên nuoâi caù luoân laø vaán ñeà ñaàu tieân, caàn coù söï quan taâm trong heä thoáng chieán löôïc. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 3 II.2. Sô löôïc ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa caù keøo [9] II.2.1. Phaân loaïi Trong heä thoáng phaân loaïi, caù keøo ñöôïc xaùc ñònh vò trí phaân loaïi, saép xeáp theo heä thoáng cuûa Bloch vaø Schneider, 1801. Ngaønh : Chordata Lôùp: Osteichthyes Boä : Perciformes Hoï: Apocrypteidae Gioáng : Pseudapocryptes Loaøi : Lanceolatus Teân ñoàng nghóa: Elongatus (Cuvier, 1816) Teân Vieät Nam: caù keøo, caù boáng keøo, caù keøo vaåy nhoû Hình 1: Caù keøo Pseudapocryptes lanceolatus. II.2.2. Phaân boá vaø taäp tính soáng [1], [2], [7], [8], [12], [16], [17], [18], [22] Caù keøo coù khoaûng thích nghi roäng, deã thích nghi vôùi söï bieán ñoäng cuûa moâi tröôøng, soáng toát ôû nhieät ñoä 27 – 33oC; pH 6,5 – 8; DO 2 – 4mg/l. Caù keøo Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 4 thuoäc loaøi caù bieån roäng sinh thaùi, coù theå soáng ôû vuøng nöôùc lôï, maën, vaø ngay caû ôû vuøng nöôùc ngoït. Caù keøo ñi theo con nöôùc phaân boá khaép nôi, khi tìm ñöôïc baõi buøn thích hôïp thì soáng chui ruùc vaø thöôøng ñaøo hang cö truù ôû caùc baõi buøn luùc maët trôøi chieáu maïnh, coù theå tröôøn daøi leân baõi naøy. Chuùng chuùng ñaøo hang vaø ôû laïi ñoù. Caù keøo phaân boá taäp trung ôû khu vöïc cöûa soâng, baõi trieàu vaø cöûa ñaûo AÁn Ñoä, Malaysia, Thaùi Lan, Indoânesia, Singapore, Trung Quoác, Nhaät Baûn, Vieät Nam. ÔÛ Vieät Nam caù keøo phaân boá chuû yeáu ôû vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long nhö caùc vuøng ven bieån Baïc Lieâu, Soùc Traêng, Tieàn Giang, Beán Tre, Caø Mau... Caù bieät chuùng coøn ñöôïc nuoâi ôû nhöõng nôi coù ñoä maën raát cao nhö ruoäng muoái. Caùc hình thöùc nuoâi caù keøo hieän nay ôû Vieät Nam: • Nuoâi quaûng canh, baùn thaâm canh vaø thaâm canh. • Nuoâi gheùp hoaëc nuoâi ñoäc canh trong caùc ruoäng luùa bò nhieãm maën, trong caùc vuoâng nuoâi toâm hay treân caùc ruoäng muoái vaøo muøa möa. Nuoâi caù keøo laø moät loaïi hình nuoâi môùi nhöng hieän ñang laø taâm ñieåm thu huùt söï quan taâm cuûa ngöôøi daân, nhaát laø caùc hoä ngheøo thieáu voán nuoâi toâm. Ñeán nay, chæ rieâng huyeän Ñoâng Haûi, tænh Baïc Lieâu ñaõ coù 545 ha ñaát muoái nuoâi caù keøo; Traø Vinh hieän coù hôn 100 trang traïi thaû gioáng vaø coù haøng ngaøn hoä daân nuoâi thöû caù keøo töï nhieân. Xaõ An Thaïnh Nam, huyeän Cuø lao Dung, tænh Soùc Traêng, xaõ Thöøa Ñöùc (Bình Ñaïi) tænh Beán Tre cuõng ñaõ öùng duïng thaønh coâng moâ hình nuoâi caù keøo thöông phaåm vaø moâ hình nuoâi thaâm canh caù keøo trong ao nuoâi toâm suù coâng nghieäp. Hieän nay, moâ hình naøy ñang ñöôïc nhaân roäng taïi 3 huyeän thuoäc Beán Tre (Ba Tri, Bình Ñaïi vaø Thaïnh Phuù), Nhaø Beø. Taïi Nhôn Traïch, Ñoàng Nai, hình thöùc nuoâi naøy coøn nhaèm muïc ñích phoøng hoä, baûo veä moâi tröôøng vaø phaùt trieån du lòch sinh thaùi. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 5 Hình 2: Tình hình nuoâi vaø ñaùnh baét caù keøo. a, b: Moät soá hoä nuoâi caù ôû Baïc Lieâu. c: Tình hình ñaùnh baét caù keøo ngoaøi töï nhieân. II.2.3. Hình thaùi giaûi phaãu [7] Caù keøo coù ñaàu nhoû, hình choùp, phaàn ñaàu ôû treân naép mang coù maøu xaùm thaåm. Mieäng caù tuø, höôùng xuoáng, mieäng tröôùc heïp, raïch mieäng naèm ngang keùo daøi ñeán bôø sau cuûa oå maét. Raêng haøm treân coù ñænh tuø, raêng beân trong nhoû mòn; raêng haøm döôùi xieân thöa, ñænh taø vaø coù moät ñoâi raêng choù ôû sau naép tieáp hôïp cuûa hai xöông raêng. Caù keøo khoâng coù raâu, döôùi mieäng coù hai meùp raâu nhoû phuû leân moâi treân. Maét troøn, nhoûø naèm saùt ñænh ñaàu, gaàn choùt mieäng hôn laø gaàn naép mang; khoaûng giöõa hai maét heïp, nhoû hôn hay töông ñöông vôùi ½ ñöôøng kính maét. Loã mang heïp, maøng mang phaùt trieån, phaàn döôùi dính vôùi eo mang. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 6 Caù keøo coù thaân hình truï daøi, deïp daàn veà phía ñuoâi, coù phuû vaûy nhoû troøn raát beù. Hai vaây löng rôøi nhau. Hai vaây buïng dính nhau taïo thaønh giaùc baùm hình phieãu, daïng phieãu hình baàu duïc. Vaây ngöïc, vaây buïng coù khôûi ñieåm treân moät ñöôøng thaúng ñöùng. Vaây ñuoâi daøi, nhoïn. Vaây ngöïc coù maøu nhaït, laám taám caùc ñoám daây ñuoâi coù nhieàu haøng chaám ñen. Caùc vaây coøn laïi traéng nhaït. Caù coù maøu xaùm vaøng hay xaùm traéng, nöûa thaân treân löng coù 7 – 8 soïc ñen höôùng veà phía tröôùc. Caùc soïc naøy roõ veà phía ñuoâi. Buïng maøu nhaït. Caù keøo cuøng vôùi caùc loaøi caù boáng hoï Gobiidea ñeàu khoâng coù daï daøy, thöïc quaûn noái lieàn vôùi ruoät. Do khoâng coù daï daøy neân vai troø tieâu hoùa, haáp thu thöùc aên vaø chaát dinh döôõng phaûi do ruoät ñaûm nhaän. Ñaàu tröôùc cuûa ruoät phình to ra thaønh “caàu ruoät”, khoâng coù teá baøo tieát acid cuõng nhö khoâng coù enzyme pepsin. ÔÛ toaøn boä oáng tieâu hoùa cuûa chuùng coù caùc enzyme phaân giaûi chaát ñöôøng (amylase, glycogenase…), enzyme phaân giaûi môõ (lipase), enzyme phaân giaûi chaát ñaïm (trypsinogen…). Ruoät coù caùc teá baøo thöôïng bì, teá baøo daïng cheùn (teá baøo tieát chaát nhaày vôùi caùc enzyme tieâu hoùa). Ruoät caù keøo ngaén, uoán khuùc 3 – 4 laàn noái caùc cô quan tieâu hoùa khaùc. II.2.4. Ñaëc ñieåm dinh döôõng [2] Caù boáng keøo coù ruoät ngaén vaø laø loaøi aên taïp: • Thöùc aên töï nhieân: taûo, muøn baõ höõu cô, giun ít tô, aáu truøng muoãi laéc, coân truøng thuûy sinh, luaân truøng vaø caùc loaïi giaùp xaùc hoaëc ñoäng vaät ñaùy khaùc. • Thöùc aên nhaân taïo: thöùc aên töôi, thöùc aên cuûa toâm, caùm chaên nuoâi. Caù coù toác ñoä taêng tröôûng chaäm, ñaït trong löôïng thöông phaåm sau 4 – 5 thaùng nuoâi. Toác ñoä sinh tröôûng cuûa caù phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän dinh döôõng, moâi tröôøng soáng vaø giai ñoaïn phaùt trieån. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 7 Luùc nhoû caù taêng tröôûng chieàu daøi nhanh hôn troïng löôïng. Caù keøo tröôûng thaønh coù kích thöôùc khoaûng 20cm – 30cm. II.2.5. Ñaëc ñieåm sinh saûn [2], [8] Caù keøo sinh saûn töï nhieân ôû caùc thuûy vöïc, baõi boài ven bieån. Tuyeán sinh duïc ñaït ñeán giai ñoaïn cao nhaát (giai ñoaïn III) töø thaùng 12 ñeán thaùng 2; caùc thaùng sau chæ phaùt trieån ñeán giai ñoaïn II (giai ñoaïn naøy ñaït giaù trò cao nhaát töø thaùng 5 ñeán thaùng 8). Chæ soá thaønh thuïc GSI cuûa loaøi Pseudapocryptes lanceolatus ñaït cao nhaát töø thaùng 6 ñeán thaùng 8 vaø thaùng 10 ñeán thaùng 1 naêm sau. II.3. Nhu caàu dinh döôõng cuûa caù nuoâi [13] Baûng 1: Moät soá khuyeán caùo veà nhu caàu dinh döôõng cuûa caù loaøi caù aên taïp nuoâi trong moâi tröôøng trong saïch Côõ caù Nhu caàu Caù boät (fry) Caù gioáng (fingerling) Caù con (juvenile) Caù tröôûng thaønh Caù sinh saûn Lipid thoâ (% min) 8 7 7 6 5 Daàu caù:daàu thöïc vaät 1:1 1:1 1:1 1:1 1:1 Protein thoâ (% min) 42 39 37 35 37 Amino acid (% min) Arginine 1,81 1,68 1,59 1,51 1,59 Histidine 0,76 0,71 0,67 0,64 0,67 Isoleucine 1,18 1,09 1,04 0,98 1,04 Leucine 2,15 1,99 1,89 1,79 1,89 Lysine 2,48 2,31 2,19 2,07 2,19 Methionine 0,81 0,75 0,71 0,67 0,71 Cystine 0,29 0,27 0,26 0,24 0,26 Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 8 Phenylalanine 1,22 1,13 1,07 1,02 1,07 Tyrosine 0,97 0,90 0,85 0,81 0,85 Threonine 1,35 1,26 1,19 1,13 1,19 Tryptophan 0,25 0,23 0,22 0,21 0,22 Valine 1,40 1,30 1,23 1,16 1,23 Carbohydrate (% max) 30 35 40 40 40 Xô thoâ (% max) 1,5 2,0 3,0 4,0 4,0 Muoái khoaùng (%) Ca (% max) 2,50 2,50 2,00 2,00 2,00 P höõu duïng (% min) 1,00 0,80 0,80 0,70 0,80 Mg (% min) 0,08 0,07 0,07 0,06 0,07 Caùc yeáu toá boå sung Khoaùng vi löôïng (mg/kg min) Fe 60 50 40 30 60 Zn 100 83 67 50 100 Mn 50 42 33 25 50 Cu 6 5 4 3 6 Co 1,00 0,84 0,67 0,50 1,00 I 6 5 4 3 6 Chromium 0,50 0,42 0,33 0,25 0,50 Se 0,20 0,17 0,13 0,10 0,20 Vitamin (IU/kg min) Vitamin A 3000 (6000) 2500 (5000) 2000 (4000) 1500 (3000) 3000 (6000) Vitamin D3 1500 (3000) 1250 (2500) 1000 (2000) 750 (1500) 1500 (3000) Vitamin (mg/kg min) Vitamin E 120 (240) 100 (200) 80 (160) 60 (120) 120 (240) Vitamin K 10 (12) 8 (10) 6 (8) 5 (6) 10 (12) Thiamine 18 (36) 15 (30) 12 (24) 9 (18) 18 (36) Riboflavin 24 (48) 20 (40) 16 (32) 12 (24) 24 (48) Pyridoxine 18 (36) 15 (30) 12 (24) 9 (18) 18 (36) Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 9 Pantothenic acid 48 (144) 40 (120) 32 (96) 24 (72) 48 (144) Nicotinic acid 108 (216) 90 (180) 72 (144) 54 (108) 108 (216) Biotin 0,2 (0,4) 0,15 (0,3) 0,1 (0,2) 0,1 (0,2) 0,2 (0,4) Folic acid 3 (6) 2,5 (5) 2 (4) 1,5 (3) 3 (6) Vitamin B12 0,015 (0,03) 0,0125 (0,025) 0,01 (0,02) 0,0075 (0,015) 0,015 (0,03) Vitamin C 300 (900) 250 (750) 200 (600) 150 (450) 300 (900) Choline 1200 (2400) 1000 (2000) 800 (1600) 600 (1200) 1200 (2400) Inositol 150 (300) 125 (250) 100 (200) 75 (150) 150 (300) Amino acid khoâng thay theá laø nhu caàu thieát yeáu cho caù, phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn amino acid khoâng thay theá trong chính cô theå caù. Nhu caàu vitamin khuyeán caùo ôû treân laø möùc thaáp nhaát ñeå baûo veä caù khoûi caùc beänh do thieáu vitamin. Caùc giaù trò trong ngoaëc laø nhöõng khuyeán caùo veà löôïng vitamin neân theâm vaøo ñoái vôùi thöùc aên phaûi qua cheá bieán coâng nghieäp. Vitamin C neân ñöôïc theâm vaøo sau khi cheá bieán thöùc aên roài aùo moät lôùp daàu bao boïc ñeå giaûm ñeán möùc toái thieåu löôïng vitamin bò maát trong quaù trình cheá bieán. II.3.1. Nhu caàu protein [6] Protein laø nhöõng hôïp chaát cao phaân töû chuû yeáu xaây döïng neân caùc toå chöùc moâ cuûa caù. Tuy nhieân protein khoâng theå haáp thuï qua oáng tieâu hoùa ñeå ñi vaøo maùu maø ñöôïc caùc enzyme protease thuûy phaân thaønh amino acid (aa) vaø chæ nhöõng aa ñöôïc haáp thuï qua teá baøo maøng nhaày cuûa ruoät môùi ñi vaøo maùu, vaän chuyeån ñeán caùc moâ, cô quan khaùc nhau. ÔÛ caùc moâ naøy, chuùng tham gia vaøo quaù trình sinh toång hôïp hay oxi hoùa, giaûi phoùng naêng löôïng. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 10 Do ñoù, caù söû duïng protein laø ñeå ñaùp öùng nhu caàu amino acid. Caù coù 10 loaïi aa thieát yeáu: arginine, histidine, isoleucine, leucine, valine, lysine, phenylalanine, threonine, tryptophan, aa coù löu huyønh (methionine vaø cystine). Neáu thieáu protein, caù phaûi huy ñoäng caùc nguoàn protein töø caùc toå chöùc trong cô theå ñeå ñaùp öùng nhu caàu aa, daãn ñeán toác ñoä sinh tröôûng giaûm. Ngöôïc laïi neáu thöùc aên quaù dö thöøa protein, phaàn protein coøn dö seõ chuyeån hoùa thaønh naêng löôïng hay baøi tieát ra ngoaøi maø protein coù giaù thaønh cao nhaát trong thöùc aên neân raát laõng phí, hieäu quaû nuoâi thaáp. Nhu caàu protein thöôøng ñöôïc xaùc ñònh cho caùc loaøi caù gioáng vaø thöôøng cao hôn nhu caàu cuûa ñoäng vaät treân caïn. Nhu caàu protein phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá: kích thöôùc vaø tuoåi, nhieät ñoä nöôùc, naêng löôïng thöùc aên, chaát löôïng thöùc aên vaø loaïi thöùc aên söû duïng, caùc yeáu toá sinh thaùi. Trong daï daøy, protein thöùc aên ñöôïc enzyme pepsin thuyû phaân thaønh polypeptid vaø chuyeån xuoáng ruoät non tieâu hoaù bôûi trypsin, chymotrypsine, giaûi phoùng ra aa töï do. Aa naøy seõ ñöôïc haáp thuï qua thaønh oáng tieâu hoùa ñi vaøo maùu vaø ñöôïc maùu vaän chuyeån ñeán moâ vaø caùc cô quan. Sau khi haáp thu vaøo cô theå, aa ñöôïc chuyeån hoùa theo caùc höôùng sau: • Sinh toång hôïp neân protein cuûa moâ vaø caùc toå chöùc khaùc. • Sinh toång hôïp hormon, enzyme vaø caùc saûn phaåm sinh hoïc coù chöùa nitrogen quan troïng khaùc nhö: acid nucleic, choline... • Tham gia vaøo quaù trình oxi hoùa, cung caáp naêng löôïng cho cô theå hay taïo boä khung carbon ñeå toång hôïp lipid, glucose. Quaù trình trao ñoåi protein xaûy ra ôû haàu heát caùc cô quan trong cô theå nhöng taäp trung chuû yeáu ôû gan vaø cô (50 – 70% protein ñöôïc toång hôïp ôû cô traéng), ngoaøi ra coøn ôû mang caù, teá baøo maøng nhaày cuûa ruoät… Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 11 Saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù trình dò hoùa aa laø amoniac (NH3). Khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn, NH3 ñöôïc caù tröïc tieáp baøi tieát ra ngoaøi, chæ moät phaàn nhoû ñöôïc baøi tieát ôû daïng urea. Mang caù laø cô quan baøi tieát NH3 chuû yeáu (60 – 90%), ngoaøi ra NH3 coøn baøi tieát qua nöôùc tieåu, phaân vaø qua da. II.3.2. Nhu caàu carbonhydrate [4], [5], [6] Carbonhydrate laø nhoùm chaát dinh döôõng quan troïng, ñöôïc duøng chuû yeáu vaøo muïc ñích naêng löôïng. Khaû naêng tieâu hoùa carbonhydrate cuûa caù phuï thuoäc vaøo heä tieâu hoùa, caùc thaønh phaàn thöùc aên (ñaëc bieät laø cellulose vaø xô thoâ). Trong ñoù, khaû naêng tieâu hoùa glucose cuûa caù chaäm hôn caùc ñoäng vaät treân caïn nhöng löôïng lôùn thöùc aên chöùa glucose seõ daãn ñeán söï taêng ñoät ngoät vaø laâu daøi glucose treân caù. Trong caùc nhoùm thöùc aên carbonhydrate thì tinh boät ñöôïc caù söû duïng phoå bieán nhaát vaø laø nguoàn naêng löôïng reû tieàn so vôùi protein neân caùc nhaø saûn xuaát thöôøng coù khuynh höôùng söû duïng toái ña trong thaønh phaàn thöùc aên cho caù. Tuy nhieân, quaù trình tieâu hoùa vaø haáp thu tinh boät chuû yeáu xaûy ra ôû phaàn ruoät tröôùc nhôø enzyme amylase neân khaû naêng söû duïng carbonhydrate cuûa caù keùm. Vì theá neáu söû duïng quaù nhieàu seõ laøm giaûm tyû leä tieâu hoùa ñaïm trong thöùc aên, giaûm tính theøm aên, giaûm khaû naêng sinh tröôûng vaø gaây tích luõy môõ trong gan, tæ leä cheát cao. Do ñoù, haøm löôïng carbonhydrate trong thöùc aên chæ neân khoaûng 20 – 30% laø phuø hôïp. Hình 3: Caáu truùc hoùa hoïc tinh boät Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 12 Cellulose vaø hemicellulose khoâng coù khaû naêng tieâu hoùa ôû nhieàu loaøi caù vì vaäy löôïng chaát xô cao aûnh höôûng baát lôïi ñeán söï tieâu hoùa vaø söû duïng thöùc aên. Tuy nhieân neáu thöùc aên khoâng coù chaát xô thoâ cuõng aûnh höôûng baát lôïi cho caù. Thoâng thöôøng trong thöùc aên cho caù, tæ leä chaát xô ñöôïc ñeà nghò khoâng quaù 8 – 10%. Trong quaù trình tieâu hoùa carbonhydrate, xô thoâ khoâng ñöôïc tieâu hoùa seõ di chuyeån töø ruoät tröôùc ra ruoät sau, trôû thaønh chaát neàn cho quaù trình leân men cuûa vi sinh vaät trong oáng tieâu hoùa; giaûi phoùng ra caùc acid beùo deã bay hôi vaø saûn phaåm khaùc cho ñoäïng vaät haáp thu. Xô thoâ coøn chöùa moät löôïng nöôùc nhaát ñònh nhaèm duy trì dòch ruoät, laøm taêng quaù trình haáp thu caùc chaát dinh döôõng, giuùp cho söï di chuyeån thöùc aên töø ruoät tröôùc ra ruoät sau deã daøng hôn. II.3.3. Nhu caàu lipid [4], [5], [6], [10] Lipid laø nhoùm hôïp chaát quan troïng cuûa caùc maøng sinh hoïc, nguoàn cung caáp naêng löôïng, nguoàn cung caáp vitamin hoøa tan trong môõ: vitamin A, D, E, K. Caù khoâng theå duøng tröïc tieáp lipid maø phaûi phaân caét thaønh acid beùo ñeå haáp phuï. Caên cöù vaøo soá löôïng noái ñoâi, acid beùo khoâng no chia thaønh caùc daïng PUFA (coù ít nhaát hai noái ñoâi trong maïch carbon) vaø HUFA (coù töø 4 – 6 noái ñoâi trong maïch carbon). Hình 4: Caáu truùc hoùa hoïc cellulose Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 13 Caù bieån coù nhu caàu hoï n-3 PUFA. Khi coøn nhoû caù coù nhu caàu acid beùo thieát yeáu cao hôn giai ñoaïn tröôûng thaønh neân caàn boå sung theâm môõ caù hay daàu gan caù. Tuy nhieân neáu thöùc aên quaù thöøa acid beùo coù theå daãn ñeán öùc cheá söï haáp thuï, tích luõy caùc acid beùo khaùc gaây ra beänh beùo phì vaø aûnh höôûng ñeán hieäu quaû söû duïng protein cuûa caù. Ñeå ñaûm baûo tính caân ñoái cuûa acid beùo trong thaønh phaàn chaát beùo, trong khaåu phaàn thöùc aên cho toâm caù tyû leä acid beùo chöa no coù nhieàu noái ñoâi neân laø 10%, acid beùo no laø 30% vaø acid oleic laø 60%. Ñoái vôùi caù bieån, ñaëc bieät laø caù oân ñôùi, lipid trong thöùc aên thöôøng chieám tyû leä 10 – 15%. • Ngoaøi ra, môõ raát deã bò oxy hoùa sinh ra caùc ñoäc toá aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng, vì theá chæ neân söû duïng töø 4 – 10% trong thöùc aên. Khi caù söû duïng thöùc aên coù chaát beùo bò oxy hoùa, caù deã bò beänh: xuaát huyeát, löôïng hoàng caàu giaûm vaø caù coù trieäu chöùng thieáu maùu; tröông buïng vaø phoàng gan; giaûm aên vaø FCR taêng cao; moøn vaây vaø teo cô; taêng tæ leä cheát. Hình 5: Beänh beùo phì ôû caù do thöùc aên quaù thöøa lipid II.3.4. Nhu caàu muoái khoaùng [6], [10] Chaát khoaùng raát caàn thieát ñeå xaây döïng neân cô theå vaø tham gia vaøo quaù trình trao ñoåi chaát trong cô theå caù, coù vai troø xuùc taùc ñoái vôùi enzyme, hormon Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 14 vaø protein. Chaát khoaùng coøn coù vai troø duy trì theå dòch, quan troïng trong vieäc ñieàu hoøa aùp suaát thaåm thaáu, laøm cho soá löôïng caùc chaát ñieän giaûi vaø tæ leä giöõa chuùng oån ñònh, tham gia vaøo caùc heä ñeäm ñeå oån ñònh ñoä pH cuûa moâi tröôøng beân trong nhö caùc bicarbonat, phosphate, sulphate cuûa K vaø Na. Ñoái vôùi nhieàu loaøi caù bieån, chuùng coù khaû naêng haáp thu moät löôïng ñaùng keå caùc chaát khoaùng töø moâi tröôøng nöôùc vì vaäy söï boå sung chaát khoaùng vaøo thöùc aên cho caù bieån thöôøng ít ñöôïc quan taâm hôn so vôùi caù nöôùc ngoït. Theo nghieân cöùu nhu caàu cuûa caù nhoû: Ca/P phaûi ≥ 1 – 1,5. II.3.5. Nhu caàu vitamin Ngöôøi ta chia vitamin thaønh 2 nhoùm: vitamin tan trong chaát beùo (vitamin A, D, E, K) vaø vitamin tan trong nöôùc. Baûng 2: Ñaëc ñieåm moät soá vitamin Vitamin Ñaëc ñieåm Vitamin C (Ascorbic acid) Toàn taïi ôû daïng tinh theå maøu traéng, tan trong nöôùc, khoâng muøi, deã bò phaân huûy bôûi nhieät ñoä vaø aùnh saùng. Vitamin C tham gia nhieàu quaù trình quan troïng trong cô theå soáng nhö: tham gia vaøo nhieàu heä thoáng enzyme; hydroxyl hoùa caùc aa; chuyeån hoùa protocollagen thaønh collagen (laøm veát thöông mau laønh seïo); laøm taêng tính ñeà khaùng cuûa cô theå ñoái vôùi nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng thuaän lôïi, caùc ñoäc toá beänh nhieãm truøng; laøm taêng khaû naêng haáp thuï saét giuùp caù traùnh ñöôïc hieän töôïng xuaát huyeát; keát hôïp vôùi vitamin E ñeå choáng laïi söï oxy hoùa lipid trong caùc moâ vaø teá baøo. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 15 Nhu caàu vitamin C lieân quan chaët cheõ ñeán toác ñoä sinh tröôûng, kích thöôùc caù. Vitamin B1 (Thiamine) Coù nhieàu trong caùm gaïo, coù vai troø trong quaù trình trao ñoåi chaát cuûa caù (laø coenzyme tham gia vaøo quaù trình oxy hoùa glucose trong teá baøo), raát caàn thieát cho hoaït ñoäng thaàn kinh, quaù trình tieâu hoùa, sinh tröôûng vaø sinh saûn cuûa caù. Ñoä aåm caøng cao, vitamin B1 thieáu huït caøng nhanh. Vitamin B6 (Pyridoxine) Coù nhieàu trong caùm gaïo. Daãn xuaát cuûa noù laø coenzyme cho nhieàu enzyme xuùc taùc caùc quaù trình chuyeån hoùa aa, chuyeån hoùa glycogen, sinh toång hôïp NAD+ vaø coenzyme A… Do ñoù, vitamin B6 coù lieân quan chaët cheõ ñaán quaù trình trao ñoåi protein, lipid vaø carbonhydrate. Caù thieáu vitamin naøy seõ daãn ñeán roái loaïn thaàn kinh, cheát cöùng nhanh… Cô theå caù chæ caàn moät löôïng nhoû vitamin trong thöùc aên, nhöng ñoù laø yeáu toá khoâng theå thieáu ñeå ñaûm baûo sinh tröôûng vaø phaùt trieån bình thöôøng. Haàu heát caùc vitamin coù vai troø nhö moät coenzyme hay taùc nhaân hoã trôï enzyme thöïc hieän phaûn öùng sinh hoùa trong cô theå. Caùc vitamin thöôøng ñoùng vai troø nhö moät taùc nhaân oxy hoùa nhö: pyridoxine (B6), thyamine (B1) hay vitamin B12 coù theå laøm thay ñoåi caáu truùc neàn giuùp cho hoaït tính cuûa caùc enzyme ñöôïc taêng cöôøng. Nhu caàu vitamin cuûa caù phuï thuoäc vaøo: taäp tính dinh döôõng, khaû naêng toång hôïp vitamin cuûa vi sinh vaät soáng trong oáng tieâu hoùa caù, ñieàu kieän nuoâi döôõng, ñieàu kieän sinh lyù… Cho ñeán nay nhu caàu vitamin cuûa nhieàu loaøi caù nuoâi Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 16 vaãn chöa ñöôïc xaùc ñònh. Tuy nhieân keát quaû nghieân cöùu veà nhu caàu vitamin cuûa moät soá loaøi caù nhö caù hoài, caù cheùp vaø caù da trôn thöôøng ñöôïc aùp duïng cho caùc loaøi caù khaùc vaø thöùc aên cho caù thöôøng boå sung vitamin döôùi daïng premix vitamin. Neáu thöùc aên thieáu vitamin C caù coù caùc bieåu hieän nhö: bieán daïng coät soáng, xuaát huyeát, mang bò toån thöông, maát saéc toá, khaû naêng ñeà khaùng keùm, deã nhieãm beänh, deã bò stress, deã bò toån thöông khi ñaùnh baét … Hình 6: Caù bò nhieãm truøng khi thieáu Ca, P vaø vitamin C. II.4. Thöùc aên coâng nghieäp cho caù II.4.1. Taàm quan troïng cuûa thöùc aên coâng nghieäp [11], [15] Trong caùc ñieàu kieän nuoâi caù, thöùc aên chieám tyû leä cao trong toång chi phí (50 – 77%). Do ñoù, thöùc aên coù vai troø quyeát ñònh ñeán naêng suaát, saûn löôïng, hieäu quaû cuûa ngheà nuoâi caù. Khi cho caù aên, caàn ñuû löôïng vaø chaát môùi naâng cao ñöôïc naêng suaát caù nuoâi vaø giaûm giaù thaønh saûn phaåm. Thöùc aên cho nuoâi thuûy saûn caàn phaûi coù söï caân ñoái veà dinh döôõng, cheá taïo vaø cho aên caàn phaûi coù söï höôùng daãn cuûa khoa hoïc. Söï maát caân ñoái moät thaønh phaàn naøo ñoù seõ gaây trôû ngaïi cho vieäc haáp thu caùc thaønh phaàn khaùc. Vieäc söû duïng thöùc aên töôi soáng, thöùc aên nhanh tan trong nöôùc, thöùc aên Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 17 keùm chaát löôïng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa söï chaäm taêng tröôûng (hay cheát) sau moät thôøi gian nuoâi. Ñaëc ñieåm cuûa thöùc aên coâng nghieäp (thöùc aên vieân): cöùng, coù daïng vieân, laâu tan trong nöôùc neân vieäc söû duïng thöùc aên coâng nghieäp giuùp caù haáp thu ñöôïc nhieàu thöùc aên hôn vaø ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chuaån an toaøn thöïc phaåm theo quy ñònh cuûa ngaønh thuûy saûn. Tröôùc khi saûn xuaát, thöùc aên phaûi ñöôïc khaûo saùt, caân ñoái khaåu phaàn…ñeå ñöa ra khuyeán caùo giuùp ngöôøi daân söû duïng vöøa ñuû. Khaåu vò thöùc aên coâng nghieäp haáp daãn, caù deã haáp thu, coâng ngheä cheá bieán phaûi ñaûm baûo thôøi gian tan cuûa thöùc aên phuø hôïp vôùi thôøi gian aên cuûa caù. II.4.2. Caùc daïng thöùc aên coâng nghieäp • Thöùc aên daïng boät: haït nhoû, mòn duøng ñeå nuoâi aáu truøng. • Thöùc aên daïng vieân: boät ñöôïc troän vôùi nöôùc, chaát keát dính eùp neùn thaønh nhöõng haït nhoû, khoâ, laâu tan trong nöôùc, deã baûo quaûn. • Thöùc aên daïng nôû: thöùc aên vieân khoâ qua coâng ñoaïn xöû lyù ngaâm nôû, cheá bieán daïng thöùc aên naøy caàn khoaûng 30% tinh boät. Öu ñieåm loaïi thöùc aên naøy laø noåi treân maët nöôùc, tieän cho vieäc baét moài cuûa caù aên noåi vaø cho ngöôøi nuoâi. Hình 7: Caùc saûn phaåm thöùc aên coâng nghieäp treân thò tröôøng II.4.3. Thöïc lieäu duøng ñeå cheá bieán thöùc aên coâng nghieäp Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 18 II.4.3.1. Thöïc lieäu giaøu protein [4], [12] a. Thöïc lieäu giaøu protein ñoäng vaät Khaùc vôùi caùc thöïc lieäu khaùc, thöïc lieäu giaøu protein ñoäng vaät haàu nhö coù ñuû 10 loaïi aa thieát yeáu, trong ñoù moät soá loaïi coù haøm löôïng ñaïm cao. Caùc thöïc lieäu naøy thöôøng coù ít chaát khoâng coù nitrogen, haàu nhö khoâng coù chaát xô nhöng coù haøm löôïng tro cao, moät soá coù haøm löôïng môõ cao neân giaù trò naêng löôïng cao. Chuùng coøn laø nguoàn cung caáp vitamin A, B (ñaëc bieät laø B2 vaø B12), D vaø caùc chaát thuùc ñaåy ÑVTS sinh tröôûng, phaùt duïc. Baûng 3: Ñaëc ñieåm moät soá thöùc aên ñaïm ñoäng vaät Thöïc lieäu Ñaëc ñieåm Boät caù Ñaïm raát cao (44 – 68%), lipid khoaûng 6 – 8%, aa thieát yeáu ñaày ñuû vôùi tæ leä caân ñoái, vitamin vaø chaát khoaùng raát phong phuù, haøm löôïng xô thaáp, deã tieâu hoùa, giaù trò dinh döôõng cao (boät caù toát tæ leä tieâu hoùa ñeán treân 80%). Dòch nöôùc caù Vitamin nhoùm B (nhaát laø B1) cao. Boät thòt Giaøu ñaïm, coù ñuû 10 aa thieát yeáu nhöng methionine vaø tryptophan thaáp, vitamin A, D raát ít nhöng vitamin nhoùm B phong phuù, lipid khoaûng 12% neân giaù trò naêng löôïng cao. Boät xöông thòt Ñaïm töø 30 – 50% (tyû leä ñaïm tieâu hoùa khoaûng 60 – 80%), chaát tro 23 – 40%, chaát lipid 9 -18%, nöôùc 10% Boät maùu Ñaïm cao 73 – 83%, löôïng aa ñaày ñuû nhöng khoâng deã hoøa tan trong nöôùc vaø khoâng deã tieâu hoùa, deã bieán chaát, khaåu vò keùm. Boät loâng vuõ Haøm löôïng ñaïm ñeán hôn 80%, tyû leä tieâu hoùa cao nhaát chæ 70 Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 19 – 80%, thieáu lysine, methinine vaø histidine, coøn threonine, isoleucine vaø valine laïi cao, vitamin B1 vaø chaát kích thích sinh tröôûng coù giaù trò sinh hoïc cao. b. Thöïc lieäu giaøu protein thöïc vaät Caùc thöïc lieäu giaøu protein thöïc vaät thöôøng khoâng coù ñuû 10 loaïi aa thieát yeáu maø caù caàn, thöôøng coù ít hay khoâng coù methionine vaø tryptophan. Ví duï baùnh khoâ daàu ñaäu naønh coù haøm löôïng ñaïm cao (35 – 47%), naêng löôïng tieâu hoùa khaù cao, xô thaáp 5,1 – 11%, vì vaäy tyû leä tieâu hoùa cao. Chaát löôïng ñaïm ñaäu naønh khaù toát do haøm löôïng aa phong phuù, ñaëc bieät laø lysine (nhieàu nhaát), threonine, histidine, arginine vaø phenylalanine. Do ñoù, ñaäu naønh ñöôïc xem nhö nguoàn protein thöïc vaät thay theá cho boät caù toát nhaát trong thöùc aên thuûy saûn, nhaèm haï giaù thaønh. Tuy nhieân, ñaäu naønh coù nhöôïc ñieåm laø löôïng methionine ít, nhieàu P nhöng ít Ca, thieáu caroten. Ngoaøi ra noù coøn chöùa moät soá ñoäc toá aûnh höôûng ñeán khaåu vò vaø tyû leä tieâu hoùa. Baûng 4: Thaønh phaàn dinh döôõng moät soá thöïc lieäu giaøu protein thöïc vaät Khoâ daàu ñaäu naønh (%) Khoâ daàu vöøng meø (%) Khoâ haït rau (%) Baùnh maàm ngoâ (%) Protein 44,7 43,48 36,04 23,61 Lipid 1,5 15,68 10,36 0,81 Xô 5,1 1,58 9,6 9,48 NFE 31,2 29,67 36,3 60,19 Hình 8: Ñaäu naønh Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 20 II.4.3.2. Thöïc lieäu giaøu carbonhyhrate [4] Baûng 5: Ñaëc ñieåm moät soá thöùc aên giaøu carbonhydrate Thöïc lieäu Ñaëc ñieåm Caùm gaïo Coù giaù trò naêng löôïng töông ñoái cao, chaát xô vaø chaát khoâng coù nitrogen thaáp neân thích hôïp laøm chaát ñoän. Haøm löôïng môõ thoâ cao neân khoù baûo quaûn, deã bò oxy hoaù thaønh acid laøm caùm bieán chaát. Luùa Phuï phaåm cuûa gaïo nhö taám, caùm, khoâ daàu caùm coù giaù trò naêng löôïng töông ñoái cao. Cao löông Giaù trò naêng löôïng baèng 99% ngoâ. Haøm löôïng caùc acid amin nhö methionine gaáp 2 laàn cuûa ngoâ, tryptophan gaáp 4 laàn so vôùi ngoâ. Ngoâ Coù giaù trò dinh döôõng cao. Khoai lang Giaøu hydrat carbon, giaù trò naêng löôïng cao, haøm löôïng caroten nhieàu. Khoai taây Ít ñaïm, caroten, P, Ca, boät chieám 70 – 80%, coù vitamin B, C. Khi ñoäc toá trong khoai taây quaù 0,02% seõ gaây truùng ñoäc ñaëc bieät ôû caùc cuû naûy maàm. Khoai mì Ñöôïc söû duïng nhö nguoàn cung caáp boät, ñöôøng, coù khoaûng 10 – 14% protein. Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa protein boät mì laø gluten. Boät mì thöôøng ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên cho toâm caù vôùi haøm löôïng töø 10 – 30% troïng löôïng khoâ thöùc aên [12]. Boät mì coøn ñöôïc duøng laøm chaát keát dính trong thöùc aên vieân. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 21 Hình 9: Moät soá thöïc lieäu giaøu carbonhydrate II.4.3.3. Thöïc lieäu giaøu lipid [4] Daàu ñoäng thöïc vaät khoâng chæ laø nguoàn cung caáp acid beùo khoâng no caàn thieát cho caù maø coøn coù taùc duïng taïo muøi cho thöùc aên. Trong nguyeân lieäu cheá bieán thöùc aên thuûy saûn thöôøng coù saün lipid neân trong coâng thöùc thöùc aên chæ boå sung theâm khoaûng töø 2-3% daàu. Ngoaøi ra, lecithin (phospholipid) hay cholesterol cuõng ñöôïc boå sung vaøo thöùc aên thoâng qua nguoàn daàu möïc, daàu ñaäu naønh hoaëc tröïc tieáp söû duïng lecithin, cholesterol toång hôïp. Baûng 6: Thaønh phaàn acid beùo cuûa moät soá daàu ñoäng thöïc vaät Nguoàn lipid 18:2n-6 18:3n-3 20:5n-3 22:6n-3 Daàu thöïc vaät Daàu döøa 2 0 0 0 Daàu coï 10 1 0 0 Daàu ñaäu phoäng 30 0 0 0 Nguoàn ñoäng vaät bieån Daàu mai möïc 1 2 12 18 Daàu caù trích 1 1 8 5 Daàu caù hoài 3 0 10 10 Daàu möïc oáng 3 3 12 10 II.4.3.4. Chaát boå sung [4] Boät mì Khoai lang Ngoâ Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 22 Chaát boå sung laø nhöõng chaát theâm vaøo thaønh phaàn thöùc aên nhö: chaát boå sung taêng söùc sinh tröôûng, chaát keát dính, chaát daãn duï, chaát taïo maøu, chaát baûo quaû choáng moái, söï oxy hoùa... Tyû leä chaát boå sung trong thöùc aên raát ít nhöng coù nhieàu taùc duïng: caân ñoái nhu caàu cuûa caù, kích thích caù sinh tröôûng vaø phaùt duïc, giuùp taêng chaát löôïng caù, phoøng beänh cho caù, giaûm thaáp tyû leä hö hoûng thöùc aên... a. Chaát boå sung taêng söùc sinh tröôûng • Muoái khoaùng, vitamin Coù theå boå sung muoái khoaùng, vitamin döôùi daïng premix vitamin hay premix khoaùng. • Enzyme Baûng 7: Ñaëc ñieåm moät soá enzyme Enzyme Ñaëc ñieåm Amylase Laø moät enzyme phaân giaûi tinh boät, thuoäc ba loaïi: ƒ α–amylase: phaân giaûi moät phaàn noái α–1,4–glucoside cuûa phaân töû amylose hoaëc amylopectin, khoâng phaân huûy ñöôïc noái α– 1,6–glucoside vaø moät soá noái α–1,4–glucoside ôû gaàn choã phaân nhaùnh. Saûn phaåm thuûy phaân tinh boät laø dextrin, maltose, glucose. ƒ Amylose–1,4–glucosidase: phaân giaûi caùc daây noái α–1,4– glucoside taïo ra saûn phaåm chuû yeáu laø glucose. ƒ Amylose–1,6–dextrinase: phaân huûy noái α–1,6–glucoside. Neáu phoái hôïp men noùi treân coù theå laøm tinh boät bò thuûy phaân trieät ñeå thaønh mantose vaø glucose. Pectinase caét pectin thaønh methanol vaø acid pectic, acid D- galactoronic. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 23 Cellulase laø moät enzyme phaân giaûi cellulose, bao goàm phöùc heä chuû yeáu: endoglucanase, exoglucanase, β–glucosidase, cellobiohydrolase, hay cellobiase. Xylanase laø moät enzym ngoaïi baøo phaân giaûi xylan phaân giaûi xylan taïo thaønh caùc saûn phaåm: xylose, xylobiose vaø moät soá saûn phaåm phuï khaùc. Protease Laø enzyme phaân giaûi protein thaønh caùc ñoaïn pholypeptide nhoû hay caùc aa. Coù ba loaïi: protease chòu kieàm, protease trung tính vaø protease chòu acid. Kitinase phaân caét kitin thaønh kitobiose vaø kitotriose. Lipase Laø enzyme phaân caét lipid. Ngöôøi ta thöôøng söû duïng enzyme nhö chaát xuùc taùc quaù trình tieâu hoùa, haáp thu thöùc aên, laøm taêng heä soá haáp thuï thöùc aên, giaûm toái ña löôïng thöùc aên dö thöøa do ñoù giaûm chi phí nuoâi ôû möùc thaáp nhaát. Ñaëc tính quan troïng cuûa enzyme laø laøm taêng toác ñoä phaûn öùng ôû nhieät ñoä cô theå vaø döôùi ñieàu kieän pH nheï. Enzyme thöôøng ñöôïc cho tröïc tieáp vaøo thöùc aên nhöng hoaït tính cuûa enzyme coù theå bò phaù huûy bôûi ñieàu kieän nhieät ñoä neân moät yeâu caàu ñoái vôùi enzyme duøng trong coâng nghieäp laø tính chòu nhieät. b. Chaát keát dính [3] Ñeå gia taêng ñoä keát dính cuûa thöùc aên, ngoaøi tinh boät trong thöùc aên, trong cheá bieán thöùc aên cho thuûy saûn coøn söû duïng moät soá chaát keát dính. Giaù trò cuûa chaát keát dính bao goàm: ñoùng goùp dinh döôõng cho thöùc aên, Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 24 giaûm söï thaát thoaùt caùc chaát dinh döôõng, taêng ñoä beàn cuûa thöùc aên trong moâi tröôøng nöôùc, giaûm buïi trong quaù trình cheá bieán thöùc aên. Tuy nhieân moät soá chaát keát dính coù theå laøm aûnh höôûng ñeán ñoä tieâu hoùa thöùc aên. Moät vaøi loaøi caù khoâng chaáp nhaän thöùc aên quaù cöùng. Tinh boät ñöôïc gelatin hoùa laø chaát keát dính töï nhieân toát nhaát cho ñoäng vaät thuûy saûn, tuy nhieân ñeå taêng ñoä keát dính cuûa thöùc aên phaûi boå sung theâm chaát keát dính. Moät soá chaát keát dính ñöôïc söû duïng trong thöùc aên thuûy saûn: • Nhoùm coù nguoàn goác thöïc vaät: tinh boät (10 – 25%), gum, hemicellulose, carboxymethyl cellulose_CMC ( 1 – 3%)… • Nhoùm coù nguoàn goác ñoäng vaät: gelatin, collagen, chitosan… • Nhoùm coù nguoàn goác voâ cô: bentonite… • Nhoùm coù nguoàn goác taûo bieån: agar (1 – 2%), alginate, carrgeenan… Haøm löôïng chaát keát dính söû duïng trong thöùc aên phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn nguyeân lieäu cheá bieán thöùc aên vaø thieát bò cheá bieán. Khi söû duïng caùc thieát bò thuû coâng thì chaát keát dính söû duïng seõ nhieàu hôn so vôùi heä thoáng thieát bò eùp vieân hieän ñaïi. c. Chaát daãn duï [4] Chaát daãn duï ñoùng vai troø quan troïng, quyeát ñònh hieäu quaû söû duïng thöùc aên cuûa caù. Trong caùc nguoàn nguyeân lieäu söû duïng laøm thöùc aên cho caù coù saün caùc chaát daãn duï töï nhieân nhö: boät möïc, boät caù, daàu möïc… Haøm löôïng chaát daãn duï thay ñoåi tuøy theo loaøi (1 – 5%). Ngoaøi caùc chaát daãn duï töï nhieân, caùc chaát daãn duï nhaân taïo nhö caùc acid amin töï do (glycine, analine, glutamate) hay moät soá phaân töû peptide nhö betane cuõng ñöôïc toång hôïp ñeå boå sung vaøo thöùc aên cho caù. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 25 d. Chaát phuï gia baûo quaûn [4] • Chaát choáng oxy hoùa: chuû yeáu phoøng choáng caùc chaát daàu môõ trong thöùc aên khoâng bò oxy hoùa. Thöôøng duøng: vitamin C, vitamin E, acid photphoric. • Chaát choáng moác: choáng thöùc aên bò moác bieán chaát. II.4.4. Saûn xuaát thöùc aên coâng nghieäp II.4.4.1. Caùc phöông phaùp xaùc ñònh nhu caàu protein cuûa caù [6], [14] Theo ñònh nghóa veà nhu caàu protein thì coù moät soá phöông phaùp xaùc ñònh nhu caàu protein trong ñoù phöông phaùp phaân tích phöông trình hoài quy baäc hai laø moät phöông phaùp ñôn giaûn, thoâng qua vieäc xaùc ñònh toác ñoä taêng tröôûng cuûa caù khi nuoâi baèng thöùc aên coù haøm löôïng protein khaùc nhau. Toác ñoä taêng tröôûng vaø haøm löôïng protein trong thöùc aên laø töông quan baäc hai theo phöông trình: Y = aX2 + bX + c. Ñoà thò cuûa phöông trình laø daïng ñöôøng parabol baäc hai coù moät cöïc ñaïi. Ñieåm cöïc ñaïi ñöôïc xem nhö möùc dinh döôõng toái ña cho söï taêng tröôûng toái ña. Neáu vöôït qua möùc naøy thì taêng tröôûng seõ giaûm. Tuy nhieân sau khi ñaït ñöôïc toác ñoä taêng tröôûng toái ña thì ñöôøng cong bieåu dieãn seõ ñi xuoáng theo höôùng ñoái xöùng. Vì vaäy toác ñoä taêng tröôûng naøy chæ ñöôïc bieåu dieãn laø ½ ñöôøng cong baäc hai. Söû duïng phöông phaùp naøy coù theå cho giaù trò nhu caàu protein khaù cao, vì vaäy caàn thieát phaûi so saùnh, tham khaûo caùc phöông phaùp khaùc nhau ñeå coù löïa choïn phuø hôïp. II.4.4.2. Quy trình saûn xuaát thöùc aên cho caù [10] Thöùc aên cho caù phaûi duøng trong nöôùc neân thöôøng phaûi ôû daïng vieân, khoù tan trong nöôùc. Vì theá, coâng ngheä saûn xuaát thöùc aên phaûi giaûi quyeát ñöôïc hai Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 26 khaâu quan troïng laø: taïo daïng vieân vaø khaû naêng keát dính caùc nguyeân lieäu trong thöùc aên ñeå vieân thöùc aên khoâng tan trong nöôùc ôû moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh, giuùp caù kòp aên heát, traùnh laõng phí vaø traùnh oâ nhieãm moâi tröôøng. Tuøy quy moâ saûn xuaát, ñieàu kieän thieát bò, kyõ thuaät coâng ngheä, quy trình saûn xuaát thöùc aên vieân coù khaùc nhau nhöng luoân goàm caùc coâng ñoaïn chính sau: Nghieàn Æ Troän Æ Taïo vieân Æ Saáy Æ Ñoùng goùi vaø baûo quaûn • Nghieàn nguyeân lieäu (nghieàn thoâ): caùc nguyeân lieäu thoâ ñöôïc nghieàn baèng maùy nghieàn buùa ñeán khi ñaït ñoä mòn töø 0,85 – 1mm. • Caân troän: nguyeân lieäu sau khi nghieàn thoâ ñöôïc caân theo ñuùng tyû leä trong coâng thöùc roài chuyeån sang maùy troän. • Nghieàn mòn: ñeå coù ñöôïc hoãn hôïp mòn vaø ñoàng nhaát nhaèm taïo ra vieân thöùc aên chaéc, laâu tan trong nöôùc, hoãn hôïp ñöôïc maùy troän ñöa vaøo heä thoáng thieát bò nghieàn mòn ñeán khi ñoä mòn haït töø 0,425 – 0,25mm seõ ñöôïc chuyeån vaøo heä thoáng taïo vieân. • Taïovieân: hoãn hôïp nguyeân lieäu khoâ coù ñoä aåm 11 – 12% sau khi qua boä phaän tieáp nhaän seõ ñöôïc chuyeån baèng vít taûi xuoáng buoàng troän vaø hoãn hôïp ñöôïc laøm chín baèng hôi nöôùc. Taïi ñaây hôi nöôùc noài hôi ñöa vaøo seõ ñöôïc ñieàu chænh ñeå hoãn hôïp ñaït ñoâï aåm 16 – 17%. Hoãn hôïp sau ñoù seõ ñi xuoáng boä phaän taïo vieân. Vieân thöùc aên sau khi ra khoûi maët saøng cuûa thieát bò taïo vieân thöôøng ôû nhieät ñoä 88 – 90oC neân phaûi laøm khoâ vaø laøm nguoäi nhanh ñeán ñoä aåm ≤10%. • Söûa vieân: neáu saûn xuaát thöùc aên duøng cho caù nhoû thì sau khi laøm nguoäi, vieân thöùc aên (thöôøng coù kích thöôùc 3,1 – 4,7mm) ñöôïc qua thieát bò söûa vieân ñeå xay nghieàn thaønh nhöõng haït maûnh roài qua maùy saøng phaân côõ theo kích thöôùc aán ñònh vaø loaïi boû phaàn boät mòn. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 27 • Bao chaát beùo beân ngoaøi vieân thöùc aên: chaát beùo ñöôïc phun söông bao phuû beà maët ngoaøi vieân thöùc aên nhaèm boå sung chaát beùo caàn thieát vaø caùc chaát khoâng tan trong chaát beùo vaøo thöùc aên cho caù. Nhôø ñoù, taïo ñöôïc vieân thöùc aên boùng ñeïp, coù höông vò haáp daãn maø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán ñoä tan, haïn cheá vieäc giaûm chaát löôïng caùc thaønh phaàn vi löôïng tan trong chaát beùo. • Ñoùng goùi: thöùc aên vieân thaønh phaåm sau khi ñöôïc laøm nguoäi ñeán ñoä aåm ≤10% seõ ñöôïc caân vaø ñoùng bao baèng thieát bò töï ñoäng. II.4.4.3. Caùch tính löôïng cho aên [10] Khi nuoâi, tuøy theo soá löôïng caù nuoâi, côõ caù thaû, soá laàn taêng troïng, heä soá thöùc aên maø döï truø löôïng truø löôïng cho aên khaùc nhau [4]. Tuy nhieân ñeå tính löôïng thöùc aên haøng ngaøy, caàn phaûi bieát [10]: Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 28 • Khaåu phaàn thöùc aên haøng ngaøy so vôùi phaàn traêm troïng löôïng caù ñang nuoâi. • Tyû leä soáng cuûa caù taïi thôøi ñieåm ñoù. • Khoái löôïng trung bình cuûa toâm caù ñang nuoâi tính theo ñònh kyø thu maãu (toái thieåu laø 2 tuaàn ñeán 1 thaùng) ôû moät soá vò trí ñaïi dieän cuûa ao ñaàm nuoâi. Chuù yù khoâng thu maãu taïi nôi coù maùng aên laø nôi taäp trung nhöõng caù theå lôùn, hieáu ñoäng, maãu khoâng theå ñaïi dieän cho trung bình caù theå trong ao. Moãi laàn thu caân laáy khoaûng 20 – 30 caù theå ñeå laáy trung bình. Khaåu phaàn thöùc aên khoâng phaûi laø con soá coá ñònh trong suoát thôøi gian nuoâi do khi coøn nhoû thì khaåu phaàn thöùc aên cuûa caù lôùn hôn khi tröôûng thaønh. Khaåu phaàn coøn thay ñoåi theo caùc yeáu toá moâi tröôøng nhö nhieät ñoä nöôùc, chaát löôïng nöôùc, thôøi tieát… Ngöôøi ta coù theå taêng cöôøng löôïng thöùc aên nuoâi voã vaøi ngaøy tröôùc khi thu hoaïch. Trong thöïc teá, khaåu phaàn thöùc aên haøng ngaøy seõ ñöôïc ñieàu chænh baèng caùch quan saùt löôïng aên khoaûng 2 giôø keå töø luùc baét ñaàu cho aên. Neáu thöùc aên dö thöøa thì hoâm sau seõ bôùt laïi. III.1 Duïng cuï – Thieát bò – Hoùa chaát a. Duïng cuï – Thieát bò • Phaàn meàm tính coâng thöùc thöùc aên: Feedlife. • Duïng cuï laøm thöùc aên: maùy nghieàn buùa; raây inox côõ 0,5mm; maùy xay thòt vôùi ñöôøng kính loã khuoân laø 1,5mm; tuû saáy hieäu Memmert cuûa Ñöùc. • Duïng cuï kieåm tra chaát löôïng nöôùc: maùy ño ñoä maën, maùy ño O2, maùy ño pH, nhieät keá. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 29 • Duïng cuï nuoâi caù: beå kính 40×60×40cm, baïc ñen, maùy suïc khí, maùy loïc nöôùc, maùng ñöïng thöùc aên baèng vaûi, vôït vôùt caù, beå tröõ nöôùc maùy vaø nöôùc bieån. • Duïng cuï caân ño: thöôùc 20cm; caân. • Ñoàng hoà baàm giaây. b. Nguyeân lieäu • Boät caù laït coù 65,5% protein thoâ, caùm gaïo loaïi 1, khoai mì laùt, khoâ daàu ñaäu naønh coù 45,5% protein thoâ, premix khoaùng vaø vitamin , methionine, lysine, daàu gan möïc, chaát keát dính Binder. b. Hoùa chaát Chaát huùt aåm Silicagel, coàn. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 30 III.2 Phöông phaùp nghieân cöùu III.2.1 Noäi dung • Xaùc ñònh ñoä öa thích cuûa caù keøo ñoái vôùi boät caù vaø ñaäu naønh. • Xaùc ñònh nhu caàu protein cuûa caù keøo. • Xaùc ñònh tyû leä phoái troän protein ñoäng vaät vaø protein thöïc vaät. • Toång hôïp vaø khaûo saùt hieäu quaû thöùc aên vieân TVE. III.2.2 Quy trình xöû lyù vaø cheá bieán thöùc aên vieân Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 31 III.2.3 Khaûo saùt moät soá chæ tieâu cuûa thöùc aên vieân III.2.3.1 Xaùc ñònh ñoä tan Cho 1g maãu vaøo beå nuoâi caù 40×40×60cm coù chieàu cao coät nöôùc laø 5cm. Sau moãi 30 phuùt khuaáy nheï ñeå laøm raõ phaàn thöùc aên ñaõ tan beân ngoaøi. Quan saùt vaø ghi nhaän thôøi gian thöùc aên tan heát. Moãi maãu ñöôïc kieåm tra 3 laàn. III.2.3.2 Xaùc ñònh ñoä aåm Cho 1g moãi loaïi thöùc aên vaøo maùy roài ñeå maùy ño töï ñoäng. Keát quaû ghi nhaän treân maùy ghi töï ñoäng. III.2.4 Phöông phaùp chaêm soùc vaø quaûn lyù caù Chuaån bò vaø xöû lyù beå nuoâi caù Chuaån bò vaø xöû lyù nöôùc nuoâi caù Thuaàn caù vaø choïn loïc caù thí nghieäm Chaêm soùc cho caù aên thöùc aên thí nghieäm Tính söï taêng tröôûng caù Sô ñoà 1: Phöông phaùp chaêm caù vaø quaûn lyù caù Baét vaø chuyeån caù töø Baïc Lieâu leân traïi thöïc nghieäm Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 32 III.2.4.1 Chuaån bò thí nghieäm a. Chuaån bò vaø xöû lyù beå nuoâi caù Caùc beå coù kích thöôùc 40×60×40cm , ñöôïc phuû baïc ñen quanh 4 phía, coù söû duïng maùy thoåi khí O2 (thích hôïp vôùi taäp tính caù keøo). Beå ñöôïc ñaët treân khung saét coù chieàu cao 20 cm. Beå kieáng Röûa saïch Ngaâm muoái 48 giôø Khöû truøng baèng coàn Ñoát coàn Ngaâm nöôùc bieån Sô ñoà 2: Quy trình xöû lyù beå nuoâi caù Hình 13: Caù keøo giai ñoaïn töø 0,5 – 1,5 thaùng tuoåi Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 33 b. Chuaån bò vaø xöû lyù nöôùc nuoâi caù Nöôùc maùy ñeå laéng ít nhaát laø 24 giôø roài pha vôùi nöôùc bieån ñeán khi coù ñoä maën laø 10‰, cung caáp tröïc tieáp vaøo caùc beå thí nghieäm. c. Caùch baét, chuyeån caù töø Baïc Lieâu leân traïi thöïc nghieäm d. Caùch thuaàn caù vaø choïn loïc caù thí nghieäm Ñieàu chænh ñoä maën töø töø cho ñeán ñoä maën thích hôïp. Thuaàn döôõng caù keøo trong 6 beå kieáng, coù maùy loïc nöôùc vaø suïc khí. Cho caù keøo aên baèng thöùc aên hieäu Bafeco (thöùc aên nuoâi caù keøo tröôùc khi chuyeån leân traïi thöïc nghieäm) vôùi tyû leä 8% troïng löôïng caù. Sau 4 ngaøy, löïa choïn caù khoûe phaân boá ñeàu vaøo caùc beå thí nghieäm vaø tieáp tuïc thuaàn döôõng baèng thöùc aên treân trong 3 ngaøy. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 34 III.2.4.2 Caùch chaêm soùc caù vaø thu soá lieäu Kieåm tra, ñaûm baûo caùc ñieàu kieän moâi tröôøng: nhieät ñoä töø 28 – 32oC, ñoä maën 10‰, O2 > 3ppm, pH 7 – 7,5, ñoä saâu nöôùc laø 5cm. Caùch cho aên: ƒ 3 laàn trong moät ngaøy (luùc 8 giôø saùng, 12 giôø tröa vaø 6 giôø chieàu) ƒ Sau 2 tieáng tieán haønh xi-phoâng thu thöùc aên thöøa (xi phoâng ≤1/5 möïc nöôùc trong beå), ƒ Saáy khoâ, xaùc ñònh troïng löôïng thöùc aên thöøa. Thí nghieäm ñöôïc tieán haønh trong 4 tuaàn trong ñoù caùc nghieäm thöùc ñöôïc laëp laïi 3 laàn/3 beå, 30 caù theå/beå. Khaûo saùt löôïng aên cuûa moãi nghieäm thöùc trong 4 ngaøy ñaàu cuûa thí nghieäm roài cho aên theo löôïng vöøa khaûo saùt. Keát quaû taêng troïng ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch caân troïng löôïng toång cuûa 30 con trong moãi beå sau moãi tuaàn thí nghieäm. Sau moãi tuaàn caân caù, caân ñoái laïi khaåu phaàn aên cuûa caù theo troïng löôïng cô theå caù. Hình 15: Boá trí thí nghieäm Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 35 III.2.5 Phöông phaùp toång hôïp thöùc aên vieân III.2.5.1 Xaùc ñònh ñoä öa thích cuûa caù keøo ñoái vôùi ñaäu naønh vaø boät caù • Thöùc aên thí nghieäm Baûng 8: Thaønh phaàn cuûa thöùc aên trong thí nghieäm vôùi ñaäu naønh vaø boät caù ÑN BC 98% khoâ daàu ñaäu naønh 98% boät caù laït Thaønh phaàn 2% chaát keát dính Binder Thöùc aên ôû caùc nghieäm thöùc ñöôïc cheá bieán theo moät quy trình ñoàng nhaát, laø thöùc aên chìm, coù daïng maõnh (ñöôøng kính < 0,5 mm), ñöôïc cheá bieán ôû quy moâ phoøng thí nghieäm. • Sô ñoà boá trí thí nghieäm Baûng 9: Sô ñoà boá trí thí nghieäm vôùi ñaäu naønh vaø boät caù Thöùc aên ÑN BC Kí hieäu beå 1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 III.2.5.2 Xaùc ñònh nhu caàu protein cuûa caù keøo • Thöùc aên thí nghieäm Thöùc aên trong thí nghieäm ñöôïc cheá bieán theo 1 quy trình neân ñeàu nhau, daïng maõnh vaø chöùa 50% protein ñoäng vaät/toång soá protein cuûa thöùc aên. Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 36 Baûng 10: Thaønh phaàn cuûa thöùc aên trong thí nghieäm nhu caàu protein Nghieäm thöùc CP1 CP2 CP3 CP4 CP5 CP6 Thaønh phaàn nguyeân lieäu (%) Boät caù laït 22,90 28,40 33,89 39,39 44,89 50,38 Khoâ daàu ñaäu naønh 03,20 11,74 20,33 28,87 37,44 38,32 Caùm gaïo loaïi I 64,58 51,15 37,69 24,25 10,80 02,00 Khoai mì laùt 02,50 02,50 02,50 02,50 02,50 02,50 Daàu gan möïc 04,56 03,82 03,07 02,33 01,58 00,80 Premix vitamin 00,25 00,25 00,25 00,25 00,25 00,25 Premix khoaùng vi löôïng 00,25 00,25 00,25 00,25 00,25 00,25 Chaát keát dính Binder 01,00 01,00 01,00 01,00 01,00 01,00 Chaát ñoän 00,76 00,89 01,02 01,16 01,29 04,50 Phaân tích thoâ (%) Vaät chaát khoâ 89,78 89,79 89,80 89,81 89,82 90,10 Protein thoâ (CP) 25,00 31,00 37,00 43,00 49,00 55,00 Lipid thoâ (CL) 14,04 12,14 10,24 08,33 06,43 04,98 Xô thoâ 04,14 03,64 03,15 02,66 02,16 01,67 NFE* 35,68 31,84 28,00 24,15 20,31 16,25 Khoaùng toång soá 09,19 09,46 09,73 09,99 10,26 10,40 Naêng löôïng thoâ (GE) (KJ/g) 17,57 17,57 17,57 17,57 17,57 17,57 Tyû leä P/E (g/KJ)** 01,42 01,76 02,11 02,45 02,79 03,13 *: phaàn chieát khoâng coù nitrogen, NFE = 100 – [%tro + %protein thoâ + %lipid thoâ + %xô thoâ]. **: tyû leä protein thoâ/naêng löôïng thoâ. • Sô ñoà boá trí thí nghieäm Baûng 11: Sô ñoà boá trí thí nghieäm nhu caàu protein CP1 CP2 CP3 CP4 CP5 CP6 1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2 3.3 4.1 4.2 4.3 5.1 5.2 5.3 6.1 6.2 6.3 Toång hôïp thöùc aên vieân cho caù keøo Toång quan Ngoâ Nguyeãn Phöông Thaûo 37 III.2.5.3 Xaùc ñònh tyû leä phoái troän protein ñoäng vaät vaø thöïc vaät • Thöùc aên thí nghieäm Töø thí nghieäm nhu caàu protein, choïn möùc protein thích hôïp nhaát thieát keá cho taát caû nghieäm thöùc. Thöùc aên trong thí nghieäm ñöôïc cheá bieán theo 1 quy trình neân ñeàu nhau, daïng maõnh. • Sô ñoà boá trí thí nghieäm Baûng 12: Sô ñoà boá trí thí nghieäm khaûo saùt hieäu quaû protein ñoäng vaät ÑC TV1 TV2 TV3 TV4 Thöùc aên Thöùc aên Bafeco 10% protein ñoäng vaät/protein 30% protein ñoäng vaät/protein 50% protein ñoäng vaät/protein 70% protein ñoäng vaät/protein Kí hieäu beå 1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2 3.3 4.1 4.2 4.3 5.1 5.2 5.3 III.2.5.4 Toång hôïp vaø khaûo saùt hieäu quaû thöùc aên vieân TVE • Quy trình phoái troän chaát boå sung BSE Tuïy heo Baûo quaûn trong nöôùc muoái sinh lyù Röûa saïch, boû môõ vaø phaàn phuï Saáy khoâ ôû 60oC Khoái löôïng kh